Požaridr Biljana Šljukić Paunković

Fakultet za fizičku hemiju

Materijalna šteta i gubitak ljudskihživota, često namerno prouzrokovan!

• 2007 – Grčka – 84 ljudi poginulo

• 2009 – Australija - 180

• 2010 – Rusija - 54

• 2017 – Portugal 66+45

• 2018 – Grčka - 102

Četiri osnovna uslova za početak i održavanje požara!

Požari sa plamenom Tinjajući požari

Šta je požar?!

Sagorevanje

Egzotermna reakcija – odavanje toplote okolini!

Kiseonika kao oksidans (20,95% suvog vazduha) – konvencionalni požariDrugi oksidansi (npr. NO3

-) - nekonvencionalni požari

Eksplozije pre ili posle požara

Eksplozija dima

- flashover

Požari u zatvorenom prostoru

Sagorevanje čvrstih gorivih materija se odvija u dve faze:• Sagorevanje gasne faze (temperaturapaljenja isparljivih ostataka)• Sagorevanje čvrste faze (temperaturapaljenja čvrste faze kada dolazi do usijanja)

Požari u zatvorenom prostoru

Paljenje

• Frikcija

• Egzotermne hemijske reakcije

• Električno zagrejavanje

• Nuklearne reakcije

Razvoj požara

• Faza požara kontrolisana količinom dostupnoggoriva

• V-oblik

• Dužina plamena

• Rollover ili flameover

Eksplozija dima – flashover

600°C – 20 kW/m2, flashover izazvan radijacijom

Razvijeni požar

• Faza požara kontrolisana količinom dostupnogoksidansa

Gašenje požara

Požari na otvorenom prostoru

Trag požara na otvorenom ostavljen usled cirkularnog širenja vatre

Trag požara na otvorenom ostavljen usled lepezastog širenja vatre

Uticaj vetra na izgled traga! Rastinje!

Forenzička analizapožara

✓ Identifikacija mesta na kom je požar počeo –tzv. sedište požara ili tačka porekla požara

✓ Utvrđivanje uzroka požara i da li je podmetnut

✓ Utvrđivanje pravne odgovornosti

✓ Utvrđivanje faktora koji su doprineli ikontrolisali širenje požara i proizvodnju

toplote, plamena i dima tokomnapredovanja požara

✓ Identifikacija bilo kakvih zdravstvenih ilibezbedonosnih problema koji su se javili

tokom borbe protiv požara

✓ Identifikacija opasnih navika/praksi imaterijala koji su doprineli početku ili

razvoju požara

✓ Sakupljanje podataka za potrebe onih kojiprave polise osiguranja

✓ Procena stepena i novčane vrednosti šteteuzrokovane požarom

Uzrok požara – postupak, previd ili defekt koji je doveo do toga da se steknu uslovi

potrebni za početak požara i da požar počne.

Forenzička analiza požara –pronalaženje sedišta požara

Forenzička analiza požara –pronalaženje sedišta požara

V-oblik na vertikalnim objektima

Uticaj vetraUticaj horizontalne preprekeUticaj pada objekata

Podmetnuti požariKlasa motiva Podklasa Tipičan MO Primeri

Osveta Osveta protiv pojedinca

Neverni supružnik

Osveta protiv institucije

Osveta protiv grupe Rasna mržnja

Osveta protiv društva

Osobe koje osećaju da društvo čini

nepravdu nad njima

Vandalizam / Dosada i želja za zabavom

Uzbuđenje i/ili taština

/ Osećanje moći nad hitnim službama

Osećaj samozahvalnostiti usled privida da otkriva požar i/ili

pomaže u njegovom gašenju

Podmetnuti požari

Profit Osoba poseduje imovinu koju pali

● Prevara osiguranja● Uništavanje sopstvene imovine koja je postala

finansijska obaveza● Uništavanje sopstvene imovine koja smanjuje

vrednost ostale imovine

Osoba ne poseduje imovinu koju pali

●Nalaženje/osiguravanje posla kao

vatrogasca/obezbeđenja● Eliminisanje konkurentnih

kompanija● Pokušaj da se osoba

zaplaši i/ili izvuče novac

Piromanija / Patološko olakšavanje mentalne napetosti

Odgovor na komande koje piroman čuje u svojoj glavi

Podmetnuti požari

Terorizam / Politički ekstremizam

Prikrivanje prethodnog zločina

/ Uništavanje dokaza

Deca!!! Manja deca Radoznalost

Starija deca Odgovor na krizu ili zlostavljanje, traženje pažnje

i/ili izražavanje besa

Forenzička analiza požara –utvrđivanje uzroka požara

Slučajan ili podmetnut požar?!

Australija - 5.7%UK - ca. 16%

Forenzička analiza požara –analiza sredstava koja ubrzavaju požare

Gasni hromatogrami dizel ulja (levo) i benzina (desno) snimljeni pod istim uslovima

Eksplozije

Ciljevi – zastrašivanje zajednice – ubistva pojedinaca - oštećivanje imovine - omogućavanje krađe

22 žrtve

32+3 žrtve

52+4 žrtve

Šta su eksplozije?

Na osnovu procesa koji dovodi do eksplozije, one se dele na:

▪ Hemijske

▪ Mehaničke

▪ Termalne

▪ Električne

▪ Nuklearne

Manifestacija naglog oslobađanja energije

Silovit efekat proizveden naglim porastompritiska gasa usled naglog oslobađanjaenergije i, u najvećem broju slučajeva,

oslobađanja gasa

Šta sueksplozivi?

Bilo koja supstanca koja je sposobnada izazove eksploziju

Bilo koja supstanca koja je sposobnada izazove eksploziju hemijskom

reakcijom

Inicijacija + propagacija eksplozije

Oksidujuće sredstvo + redukujuće sredstvo

Oksidujuća sredstva: neorganski nitrati, perhlorati i hlorati

Redukujuće sredstvo (gorivo): ugljenik, ugljovodonici, sumpor,

aliminijum

Komercijalni eksploziviNitroglicerin

▪ Uljana tečnost izuzetno osetljiva na šok

▪ Prvi eksploziv koji je upotrebljen za

komercijalne svrhe

Dinamit

• Reaktivnost NGa se smanjuje adsorpcijom na inertni materijal

• Dinamit se može bezbedno prenositi i njime se rukovati• Otkriće dinamita je omogućilo eksplozije velikih razmera• Originalna formula nestabilna na niskim temperaturama

• Stabilnost na niskim temperaturama je povećana dodavanjem etilen glikol dinitrata usled čega dolazi do

sniženja tačke mržnjenja• Najčešći sastav dinamita je EGDN:NG = 80:20

Amonijum nitrat/ulje za loženja

• Đubrivo na bazi AN• AN u smeši sa ugljenikom

predstavlja jeftin eksploziv• Najzastupljeniji eksploziv u

svetu danas je AM (94%) + UL (6%)

• Česta upotreba u terorističkim napadima

Vojni eksplozivi3-nitrotoluen (TNT)

• Dominantan eksploziv tokom I svetskog rata

• Sačuvan tokom II svetskog rata mešanjem sa AN

• Niska tačka topljenja• Nije osetljiv na šok• Može da uključuje i

detonator ukoliko je cilj da se proizvede udarni talas

• Brzo prelazi iz čvrstog oblika u topao gas koji se širi

RDX – ciklotrimetilennitramin• Stabilan tokom skladištenja i

na sobnoj temperaturi• Najsnažniji u kategoriji vojnih

visoko-eksplozivnih supstanci• Maksimalan pritisak dostiže

tako brzo da se formira udarni talas

• Mora se koristi u kombinaciji sa detonatorom da bi se

proizvela eksplozija

C-4• Često ga koriste teroristi• 90% RDX + plastični

vezivni materijal i ulje

PBX• Plastična vezivna masa prekriva eksplozivni

materijal čineći ga bezbednim za rukovanje• Plastična vezivna masa omogućava

oblikovanje eksplozivnog materijala u različite oblike

HMX – eksploziv sa visokom tačkom topljenja (oktogen)• Na bazi nitroamina

• Snažan eksploziv osetljiv na šok• Oko 30% snažniji od TNTa

Deflargacija – brzo sagorevanjeTip hemijske eksplozije sa

podzvučnim sagorevanjem koje se obično širi principom toplotne

provodljivosti (toplo paljenje materijala zagreva sledeći sloj hladnog materijala i zapali ga.

DetonacijaTip hemijske eksplozije sa nadzvučnim sagorevanjem

koje se širi udarnim talasom

Šteta izazvana deflagracijom

Visoko i nisko eksplozivne supstance

Visoko-eksplozivne supstance

Eksplozivi koji detoniraju i time proizvode lomnjavu:

Nisko-eksplozivne supstance

Primarni i sekundarni eksplozivi

Kondenzovani i dispergovani

eksplozivi

Analiza eksplozija i eksplozivaFizičko

testiranje osobina

eksploziva

„Spot“ test

Optička i elektronska mikroskopija

sa EDS analizom

IC sprektroskopija

Hromatografija

Atomska apsorpciona

spektroskopija

Mikro ili makro trag

Pan Am let 103, 1988Žrtve: 259 + 11

Materijalna šteta: 17 000 000 funti

4 000 000 delova aviona sakupljeno

Da li je prisutan eksploziv?

Hemijska priroda eksploziva

U kojoj meri je prisutan

eksploziv?