Orijentalni i indijski tepisi

Piše: Jelena Mitrović

NITI DUHA STAROG ISTOKA

Iako ih svi kupujemo i ne možemo da zamislimo dom bez njih,

većina nas jako malo zna o tepisima. Zapravo, mada zvuči pomalo

neverovatno, do danas i nema pouzdanih saznanja o tome kada i gde

je tačno napravljen prvi tepih. Za razliku od umetničkih slika i skulptu-

ra, tepisi se izrađuju od lakše propadljivih materijala kao što su vuna,

pamuk i svila, a osim toga su zbog stalne upotrebe izloženi habanju.

Zato i ne čudi da ti prvi primerci nisu odoleli zubu vremena, već

o njihovom postojanju svedoči pokoji fragment i posredni dokazi,

uglavnom spisi u kojima se uzgred spominju. Najstariji očuvan ručno čvorovani tepih pronašli su 1947. ruski arheolozi na granici sa Mongolijom, u podnožju planinskog venca Altaj. Po mestu na

kom je pronađen nazvan je Pazirik, odnosno Gornji Altaj i procenjeno

je da datira iz 5.veka pre nove ere. Za njegovu prezervaciju treba da

zahvalimo sibirskoj zimi i srećnim okolnostima, jer je kroz otvor jame

u kojoj je nađen, a koji su ostavili pljačkaši grobnica, ušla voda koja

se kasnije zaledila i tako ga konzervirala. Ne zna se sa sigurnošću

gde je napravljen, jer su kao zemlje porekla u igri Jermenija i Persija,

ali ovde bi možda sam tepih mogao predstavljati krunskog svedoka.

Na spoljnim bordurama su prikazani konjanici, njih 28, identič-

no broju ljudi koji nose Kserksov tron u sklopu svečane povorke na

jednom reljefu iz nekadašnje persijske prestonice Persepolisa, a na

unutrašnjim iranski žuti pegavi jelen, retka endemska vrsta, što

neosporno možemo smatrati pokazateljima njegovog geografskog

porekla. Priču o tepisima prati i jedna zanimljiva dilema: da li je

Najstariji očuvan ručno čvorovani tepih pronašli su 1947. ruski arheolozi na granici sa Mongolijom, u podnožju planinskog venca Altaj. Po mestu na kom je pronađen nazvan je Pazirik, odnosno Gornji Altaj i procenjeno je da datira iz 5.veka pre nove ere. Za njegovu prezervaciju treba da zahvalimo sibir-skoj zimi i srećnim okolnostima, jer je kroz otvor jame u kojoj je nađen, a koji su ostavili pljačkaši grob-nica, ušla voda koja se kasnije zaledila i tako ga konzervirala. Ne zna se sa sigurnošću gde je napravl-jen, jer su kao zemlje porekla u igri Jermenija i Persija, ali ovde bi možda sam tepih mogao predstavljati krunskog svedoka

čovek počeo da ih pravi zbog surovih klimatskih uslova u svojstvu

prekrivača za pod, ili zbog želje da se umetnički izrazi i na ovaj

način? Pobornici prve teorije smatraju da su tepisi delo nomadskih

pastira, koji za razliku od nomada lovaca nisu ubijali životinje samo

zbog kože, te da su predstavljali imitaciju životinjske kože i krzna,

zbog čega su i bili čupavi. Pravljeni su od sirove vune i služili su za prekrivanje zemlje u šatoru radi zaštite od hladnoće, a dizajn i finija tehnika izrade su došli na red znatno kasnije.

Druga struja kaže da je složena tehnika čvorovanja direktno usko

povezana sa urbanom sredinom, tj. osnivanjem gradova poput Vavilo-

na i Ninive, da su tepisi dekorativni element koji su tkači napravili

inspirisani mozaikom, i da su korišćeni kao zidni zastori i prekrivači za

krevet, a nomadi su počeli da ih upotrebljavaju kao podne prostirke.

Nijedna od ovih teorija nije činjenično potkrepljena, ali ipak na osnovu

prakse možemo zaključiti da je druga utemeljenija – kolevka tepiha je

definitivno morala biti neka od drevnih civilizacija Bliskog istoka

(možda baš Persija), jer su one za razliku od nomadskih plemena imale

geografski precizno određenu, granicama omeđenu teritoriju stano-

vanja. Pazirik je tepih vrhunske izrade, veličine 183 x 200 cm, i ima gustinu tkanja od 360 000 čvorova/m², znatno više nego većina tepiha u salonima danas. Zahvaljujući uvidu u njegove karakteristike

znamo da su još u prvom milenijumu pre nove ere pravljeni tepisi

kakve danas znamo, a isto tako da je ovaj zanat u svom razvijenom,

kompletiranom obliku, morao biti produkt života u organizovanoj

zajednici kakva je država.

ORIJENTALNI TEPISI

Kada je reč o orijentalnim tepisima, tu postoji dosta dezinfor-

macija o tome iz kojih zemalja dolaze i o kakvim tepisima se radi.

Orijent jeste termin koji se često koristi da označi istok generalno,

međutim, to nikako ne znači da se sve azijske zemlje mogu smatrati

orijentalnim. Naime, orijentalnim nazivamo tepihe koji se prave na

prostoru male Azije -Turske i Irana (Persije), Kavkaza - Azerbejdžana,

Rusije i Kurdistana, Centralne Azije – Avganistana i Turkmenistana, te

Balučistana (oblasti na tromeđi Irana, Avganistana i Pakistana) i Pakista-

na. Dakle, u pitanju je teritorija od Evroazije do Kine, te samim tim

kineski i indijski tepisi nikako ne spadaju u orijentalne, već predstavl-

jaju posebne kategorije. Isti slučaj je i sa tepisima iz Magreba (arapski

svet severa Afrike) i sa Balkana, jer je na njima vidljiv delimični uticaj

Orijenta, ali se itekako mogu smatrati rukotvorinama autentičnog stila,

i po pitanju motiva, i po pitanju šara. Nadalje, epitet orijentalnih mogu

zaraditi samo ručno čvorovani tepisi od vune, uz primese svilenih ili

čak zlatnih i srebrnih niti, i ručno tkani ćilimi.

Među orijentalnim tepisima svakako su najčuveniji persijs-ki, što po kvalitetu izrade, što po raskoši dizajna i raznovrsnosti koloritnih šema. Nazive dobijaju po geografskim pojmovima,

oblastima i gradovima u kojima se izrađuju, od kojih valja spomenuti:

Esfahan, Ardabil, Tabriz, Biđar, Hamadan, Kašan i Teheran. Ustvari,

trebalo bi spomenuti gotovo sve gradove u Iranu, jer je proizvodnja

tepiha i dan-danas jedna od glavnih delatnosti u zemlji, koja zapošl-

java mnogo radnika, i to isključivo muškarce, pošto je po rigidnom

šerijatskom zakonu koji je na snazi u Islamskoj republici Iran ovaj

posao ženama zabranjen.

Manufaktura tepiha je svoju ekspanziju doživela u 16. veku, za

vreme vladavine dinastije Safavida. Njeni moćni vladari, među

kojima i šah Tahmasp koji je uspešno odolevao naporima Sulejmana

Veličanstvenog da Persiju pripoji Osmanskoj imperiji, mnogo su

INDIJSKI TEPISI

Indija je svoj stil jednim delom takođe razvila pod persijskim

uticajem. Veliki indijski mogul Akbar se smatra začetnikom umetno-sti izrade tepiha, jer je upravo on u 16. veku doveo neke od najvešti-jih persijskih tkača i umetnika da izrađuju tepihe za njegovu palatu. Proizvodnja je bila u punom jeku sve do 19. veka, ali otada beleži pad,

i svodi se na manje radionice u gradovima Srinagaru, Amritsaru i Agri.

Kada se zemlja raspala na današnju hinduističku Indiju i musli-manski Pakistan, svi najveći majstori su linijom veroispovesti i etniciteta otišli u Pakistan (zbog čega pakistanski tepisi i spadaju u orijentalne). Od druge polovine 20. veka zahvaljujući državnim

ulaganjima indijski tepisi doživljavaju renesansu, pre svega stilsku.

uložili u ovu oblast. Osnovali su dvorske radionice koje su snabdev-

ane samo najkvalitetnijim sirovinama – domaćom i kašmirskom

vunom, kineskom svilom, i najfinijim nitima od zlata i srebra; gde su

samo najtalentovaniji umetnici slikali šare na papiru, a majstori

čvorovanja ih onda reprodukovali na tepihu. Među najzastupljenijim

je koncepcija sa jednim velikim centralnim medaljonom i četiri

manja (u svakom uglu po jedan), između kojih su različite geometri-

jske šare. Vrlo česti su i motivi iz lova, a interesantno je da su među

najskupljima tepisi koji prikazuju ljubavne priče, najverovatnije zato što

su ljudski likovi mnogo zahtevniji za izraditi od geometrijskih figura.

Iako smo već zagazili u drugu deceniju 21. veka, tepisi se i dalje

prave na starinski način, ručno, i to primenom dve tehnike čvorovan-

ja, turskog čvora (poznatog i kao Gordijev čvor) i farsi čvora (nazvanom

po Farsiju, zvaničnom jeziku u Iranu). Suprotno nazivima ovi čvorovi se

ne koriste isključivo u zemljama po kojima su nazvani, jer se u pojed-

inim delovima Irana, tamo gde je svojevremeno bio jak uticaj

Osmanlija, radi turskim čvorom, i obrnuto. Nijedan nema neke

naročite prednosti u odnosu na onaj drugi, osim što prepoznavanje

čvora može pomoći kao indikator iz koje oblasti je tepih poreklom i

da li je to zaista taj tip tepiha. Poznavanje čvorova može biti koris-no i za njihovo brojanje, i kasnije izračunavanje ukupnog broja čvorova po metru kvadratnom, odnosno gustine tkanja, jednog od ključnih merila kvaliteta tepiha. Pravilo je da su persijski tepisi

unikati, što u velikoj meri doprinosi njihovoj popularnosti. Ako tepih

usto nosi i potpis neke od najčuvenijih radionica u Iranu, može

dostići zaista astronomsku cenu, koja ide i do više desetina hiljada

eura, pre svega zato što određene radionice osmišljavaju svoje

autentične šare koje ne mogu biti viđene na takozvanim tradicional-

nim tepisima, odnosno onim ukrašenim već poznatim tradicionalnim

šablonima, a to znači da imaju dodatni stepen ekskluziviteta.

Persijski tepisi imaju apsolutnu dominaciju kao suvereni među

orijentalnim tepisima, i nema mesta na karti sveta u kome nisu čuli

za njih. To dobrim delom baca u zapećak tepihe iz nekih drugih

zemalja koji po kvalitetu i po izgledu itekako pariraju persijskim, ali

gro kupaca sa njima nije upoznat, što se u prvom redu odnosi na

Avganistan i Pakistan. Avganistan je kao zemlja imao nesreću da je

godinama unazad poprište ratnih sukoba, pa je stoga sve ono što ima

da ponudi palo u drugi plan. Afgan tepisi prepoznatljivi su po tome što se izrađuju isključivo u crvenoj boji, tj. njenim nijansama, a ta osnova se obogaćuje uglavnom crno-belim ili eventualno tamno plavim arabeskama.

Pored klasičnih tradicionalnih i radioničkih, ne možemo a da ne

pomenemo nomadske (seljačke) tepihe. Tačnije, većinom je reč o

ćilimima zbog uslova za rad – prave ih žene iz nomadskih plemena

na uprošćenom improvizovanom razboju koji može lako da se

premešta na novo stanište prilikom selidbe. Ograničenog su kolorita,

uglavnom različitih nijansi crvene, narandžaste, i zemljanih tonova,

uz pokoju geometrijsku šaru. Tom najjednostavnijem tipu najgrublje

izrade, koji osim vune u sebi ima i konjsku i koziju dlaku, pripadaju

Gabeh i Širaz tepisi. Međutim, i oni su u cilju zarade morali da se

prilagode zahtevima tržišta, pre svega kupcima sa zapada, pa su

dobili na lepoti. Među najpoznatijima su tepisi plemena Kaškai iz

Irana, ali i kurdski i turkmenistanski nomadski tepisi.

Fokus je na jeftinim tepisima grubljeg tkanja, Gabeh Indo, koji se

od persijskih Gabeh bitno razlikuju po izboru boja i vrsti šare, jedino im

je zajedničko što se radi o istom tipu tepiha. Zaštitni znak indijskih

tepiha su jarke boje, pre svega crvena, narandžasta i žuta, jer su to boje

koje se mogu dobiti prirodnim putem, poput kane, a takođe starinska

tehnika bojenja.

Najčešće imaju horizontalne pruge, ali među kupcima su možda

još popularnije jednobojne prostirke vrlo praktične za uklapanje u

svaki ambijent, koje se distribuiraju svuda po svetu. S druge strane,

ipak nisu zapostavljeni ni luksuzniji tepisi, kao što su Džaipur, Kašmir,

Mahi ili Srinagar, svedenijih boja i sa šarama inspirisanim Tadž Maha-

lom i drugim veličanstvenim indijskim građevinama.

print&web izdanje

PODOVI • www.podovi.org • februar 2016 • broj 3066

Iako ih svi kupujemo i ne možemo da zamislimo dom bez njih,

većina nas jako malo zna o tepisima. Zapravo, mada zvuči pomalo

neverovatno, do danas i nema pouzdanih saznanja o tome kada i gde

je tačno napravljen prvi tepih. Za razliku od umetničkih slika i skulptu-

ra, tepisi se izrađuju od lakše propadljivih materijala kao što su vuna,

pamuk i svila, a osim toga su zbog stalne upotrebe izloženi habanju.

Zato i ne čudi da ti prvi primerci nisu odoleli zubu vremena, već

o njihovom postojanju svedoči pokoji fragment i posredni dokazi,

uglavnom spisi u kojima se uzgred spominju. Najstariji očuvan ručno čvorovani tepih pronašli su 1947. ruski arheolozi na granici sa Mongolijom, u podnožju planinskog venca Altaj. Po mestu na

kom je pronađen nazvan je Pazirik, odnosno Gornji Altaj i procenjeno

je da datira iz 5.veka pre nove ere. Za njegovu prezervaciju treba da

zahvalimo sibirskoj zimi i srećnim okolnostima, jer je kroz otvor jame

u kojoj je nađen, a koji su ostavili pljačkaši grobnica, ušla voda koja

se kasnije zaledila i tako ga konzervirala. Ne zna se sa sigurnošću

gde je napravljen, jer su kao zemlje porekla u igri Jermenija i Persija,

ali ovde bi možda sam tepih mogao predstavljati krunskog svedoka.

Na spoljnim bordurama su prikazani konjanici, njih 28, identič-

no broju ljudi koji nose Kserksov tron u sklopu svečane povorke na

jednom reljefu iz nekadašnje persijske prestonice Persepolisa, a na

unutrašnjim iranski žuti pegavi jelen, retka endemska vrsta, što

neosporno možemo smatrati pokazateljima njegovog geografskog

porekla. Priču o tepisima prati i jedna zanimljiva dilema: da li je

Najstariji očuvan ručno čvorovani tepih pronašli su 1947. ruski arheolozi na granici sa Mongolijom, u podnožju planinskog venca Altaj. Po mestu na kom je pronađen nazvan je Pazirik, odnosno Gornji Altaj i procenjeno je da datira iz 5.veka pre nove ere. Za njegovu prezervaciju treba da zahvalimo sibir-skoj zimi i srećnim okolnostima, jer je kroz otvor jame u kojoj je nađen, a koji su ostavili pljačkaši grob-nica, ušla voda koja se kasnije zaledila i tako ga konzervirala. Ne zna se sa sigurnošću gde je napravl-jen, jer su kao zemlje porekla u igri Jermenija i Persija, ali ovde bi možda sam tepih mogao predstavljati krunskog svedoka

čovek počeo da ih pravi zbog surovih klimatskih uslova u svojstvu

prekrivača za pod, ili zbog želje da se umetnički izrazi i na ovaj

način? Pobornici prve teorije smatraju da su tepisi delo nomadskih

pastira, koji za razliku od nomada lovaca nisu ubijali životinje samo

zbog kože, te da su predstavljali imitaciju životinjske kože i krzna,

zbog čega su i bili čupavi. Pravljeni su od sirove vune i služili su za prekrivanje zemlje u šatoru radi zaštite od hladnoće, a dizajn i finija tehnika izrade su došli na red znatno kasnije.

Druga struja kaže da je složena tehnika čvorovanja direktno usko

povezana sa urbanom sredinom, tj. osnivanjem gradova poput Vavilo-

na i Ninive, da su tepisi dekorativni element koji su tkači napravili

inspirisani mozaikom, i da su korišćeni kao zidni zastori i prekrivači za

krevet, a nomadi su počeli da ih upotrebljavaju kao podne prostirke.

Nijedna od ovih teorija nije činjenično potkrepljena, ali ipak na osnovu

prakse možemo zaključiti da je druga utemeljenija – kolevka tepiha je

definitivno morala biti neka od drevnih civilizacija Bliskog istoka

(možda baš Persija), jer su one za razliku od nomadskih plemena imale

geografski precizno određenu, granicama omeđenu teritoriju stano-

vanja. Pazirik je tepih vrhunske izrade, veličine 183 x 200 cm, i ima gustinu tkanja od 360 000 čvorova/m², znatno više nego većina tepiha u salonima danas. Zahvaljujući uvidu u njegove karakteristike

znamo da su još u prvom milenijumu pre nove ere pravljeni tepisi

kakve danas znamo, a isto tako da je ovaj zanat u svom razvijenom,

kompletiranom obliku, morao biti produkt života u organizovanoj

zajednici kakva je država.

ORIJENTALNI TEPISI

Kada je reč o orijentalnim tepisima, tu postoji dosta dezinfor-

macija o tome iz kojih zemalja dolaze i o kakvim tepisima se radi.

Orijent jeste termin koji se često koristi da označi istok generalno,

međutim, to nikako ne znači da se sve azijske zemlje mogu smatrati

orijentalnim. Naime, orijentalnim nazivamo tepihe koji se prave na

prostoru male Azije -Turske i Irana (Persije), Kavkaza - Azerbejdžana,

Rusije i Kurdistana, Centralne Azije – Avganistana i Turkmenistana, te

Balučistana (oblasti na tromeđi Irana, Avganistana i Pakistana) i Pakista-

na. Dakle, u pitanju je teritorija od Evroazije do Kine, te samim tim

kineski i indijski tepisi nikako ne spadaju u orijentalne, već predstavl-

jaju posebne kategorije. Isti slučaj je i sa tepisima iz Magreba (arapski

svet severa Afrike) i sa Balkana, jer je na njima vidljiv delimični uticaj

Orijenta, ali se itekako mogu smatrati rukotvorinama autentičnog stila,

i po pitanju motiva, i po pitanju šara. Nadalje, epitet orijentalnih mogu

zaraditi samo ručno čvorovani tepisi od vune, uz primese svilenih ili

čak zlatnih i srebrnih niti, i ručno tkani ćilimi.

Među orijentalnim tepisima svakako su najčuveniji persijs-ki, što po kvalitetu izrade, što po raskoši dizajna i raznovrsnosti koloritnih šema. Nazive dobijaju po geografskim pojmovima,

oblastima i gradovima u kojima se izrađuju, od kojih valja spomenuti:

Esfahan, Ardabil, Tabriz, Biđar, Hamadan, Kašan i Teheran. Ustvari,

trebalo bi spomenuti gotovo sve gradove u Iranu, jer je proizvodnja

tepiha i dan-danas jedna od glavnih delatnosti u zemlji, koja zapošl-

java mnogo radnika, i to isključivo muškarce, pošto je po rigidnom

šerijatskom zakonu koji je na snazi u Islamskoj republici Iran ovaj

posao ženama zabranjen.

Manufaktura tepiha je svoju ekspanziju doživela u 16. veku, za

vreme vladavine dinastije Safavida. Njeni moćni vladari, među

kojima i šah Tahmasp koji je uspešno odolevao naporima Sulejmana

Veličanstvenog da Persiju pripoji Osmanskoj imperiji, mnogo su

INDIJSKI TEPISI

Indija je svoj stil jednim delom takođe razvila pod persijskim

uticajem. Veliki indijski mogul Akbar se smatra začetnikom umetno-sti izrade tepiha, jer je upravo on u 16. veku doveo neke od najvešti-jih persijskih tkača i umetnika da izrađuju tepihe za njegovu palatu. Proizvodnja je bila u punom jeku sve do 19. veka, ali otada beleži pad,

i svodi se na manje radionice u gradovima Srinagaru, Amritsaru i Agri.

Kada se zemlja raspala na današnju hinduističku Indiju i musli-manski Pakistan, svi najveći majstori su linijom veroispovesti i etniciteta otišli u Pakistan (zbog čega pakistanski tepisi i spadaju u orijentalne). Od druge polovine 20. veka zahvaljujući državnim

ulaganjima indijski tepisi doživljavaju renesansu, pre svega stilsku.

uložili u ovu oblast. Osnovali su dvorske radionice koje su snabdev-

ane samo najkvalitetnijim sirovinama – domaćom i kašmirskom

vunom, kineskom svilom, i najfinijim nitima od zlata i srebra; gde su

samo najtalentovaniji umetnici slikali šare na papiru, a majstori

čvorovanja ih onda reprodukovali na tepihu. Među najzastupljenijim

je koncepcija sa jednim velikim centralnim medaljonom i četiri

manja (u svakom uglu po jedan), između kojih su različite geometri-

jske šare. Vrlo česti su i motivi iz lova, a interesantno je da su među

najskupljima tepisi koji prikazuju ljubavne priče, najverovatnije zato što

su ljudski likovi mnogo zahtevniji za izraditi od geometrijskih figura.

Iako smo već zagazili u drugu deceniju 21. veka, tepisi se i dalje

prave na starinski način, ručno, i to primenom dve tehnike čvorovan-

ja, turskog čvora (poznatog i kao Gordijev čvor) i farsi čvora (nazvanom

po Farsiju, zvaničnom jeziku u Iranu). Suprotno nazivima ovi čvorovi se

ne koriste isključivo u zemljama po kojima su nazvani, jer se u pojed-

inim delovima Irana, tamo gde je svojevremeno bio jak uticaj

Osmanlija, radi turskim čvorom, i obrnuto. Nijedan nema neke

naročite prednosti u odnosu na onaj drugi, osim što prepoznavanje

čvora može pomoći kao indikator iz koje oblasti je tepih poreklom i

da li je to zaista taj tip tepiha. Poznavanje čvorova može biti koris-no i za njihovo brojanje, i kasnije izračunavanje ukupnog broja čvorova po metru kvadratnom, odnosno gustine tkanja, jednog od ključnih merila kvaliteta tepiha. Pravilo je da su persijski tepisi

unikati, što u velikoj meri doprinosi njihovoj popularnosti. Ako tepih

usto nosi i potpis neke od najčuvenijih radionica u Iranu, može

dostići zaista astronomsku cenu, koja ide i do više desetina hiljada

eura, pre svega zato što određene radionice osmišljavaju svoje

autentične šare koje ne mogu biti viđene na takozvanim tradicional-

nim tepisima, odnosno onim ukrašenim već poznatim tradicionalnim

šablonima, a to znači da imaju dodatni stepen ekskluziviteta.

Persijski tepisi imaju apsolutnu dominaciju kao suvereni među

orijentalnim tepisima, i nema mesta na karti sveta u kome nisu čuli

za njih. To dobrim delom baca u zapećak tepihe iz nekih drugih

zemalja koji po kvalitetu i po izgledu itekako pariraju persijskim, ali

gro kupaca sa njima nije upoznat, što se u prvom redu odnosi na

Avganistan i Pakistan. Avganistan je kao zemlja imao nesreću da je

godinama unazad poprište ratnih sukoba, pa je stoga sve ono što ima

da ponudi palo u drugi plan. Afgan tepisi prepoznatljivi su po tome što se izrađuju isključivo u crvenoj boji, tj. njenim nijansama, a ta osnova se obogaćuje uglavnom crno-belim ili eventualno tamno plavim arabeskama.

Pored klasičnih tradicionalnih i radioničkih, ne možemo a da ne

pomenemo nomadske (seljačke) tepihe. Tačnije, većinom je reč o

ćilimima zbog uslova za rad – prave ih žene iz nomadskih plemena

na uprošćenom improvizovanom razboju koji može lako da se

premešta na novo stanište prilikom selidbe. Ograničenog su kolorita,

uglavnom različitih nijansi crvene, narandžaste, i zemljanih tonova,

uz pokoju geometrijsku šaru. Tom najjednostavnijem tipu najgrublje

izrade, koji osim vune u sebi ima i konjsku i koziju dlaku, pripadaju

Gabeh i Širaz tepisi. Međutim, i oni su u cilju zarade morali da se

prilagode zahtevima tržišta, pre svega kupcima sa zapada, pa su

dobili na lepoti. Među najpoznatijima su tepisi plemena Kaškai iz

Irana, ali i kurdski i turkmenistanski nomadski tepisi.

Fokus je na jeftinim tepisima grubljeg tkanja, Gabeh Indo, koji se

od persijskih Gabeh bitno razlikuju po izboru boja i vrsti šare, jedino im

je zajedničko što se radi o istom tipu tepiha. Zaštitni znak indijskih

tepiha su jarke boje, pre svega crvena, narandžasta i žuta, jer su to boje

koje se mogu dobiti prirodnim putem, poput kane, a takođe starinska

tehnika bojenja.

Najčešće imaju horizontalne pruge, ali među kupcima su možda

još popularnije jednobojne prostirke vrlo praktične za uklapanje u

svaki ambijent, koje se distribuiraju svuda po svetu. S druge strane,

ipak nisu zapostavljeni ni luksuzniji tepisi, kao što su Džaipur, Kašmir,

Mahi ili Srinagar, svedenijih boja i sa šarama inspirisanim Tadž Maha-

lom i drugim veličanstvenim indijskim građevinama.

print&web izdanje

broj 30 • februar 2016 • www.podovi.org • PODOVI 67

Iako ih svi kupujemo i ne možemo da zamislimo dom bez njih,

većina nas jako malo zna o tepisima. Zapravo, mada zvuči pomalo

neverovatno, do danas i nema pouzdanih saznanja o tome kada i gde

je tačno napravljen prvi tepih. Za razliku od umetničkih slika i skulptu-

ra, tepisi se izrađuju od lakše propadljivih materijala kao što su vuna,

pamuk i svila, a osim toga su zbog stalne upotrebe izloženi habanju.

Zato i ne čudi da ti prvi primerci nisu odoleli zubu vremena, već

o njihovom postojanju svedoči pokoji fragment i posredni dokazi,

uglavnom spisi u kojima se uzgred spominju. Najstariji očuvan ručno čvorovani tepih pronašli su 1947. ruski arheolozi na granici sa Mongolijom, u podnožju planinskog venca Altaj. Po mestu na

kom je pronađen nazvan je Pazirik, odnosno Gornji Altaj i procenjeno

je da datira iz 5.veka pre nove ere. Za njegovu prezervaciju treba da

zahvalimo sibirskoj zimi i srećnim okolnostima, jer je kroz otvor jame

u kojoj je nađen, a koji su ostavili pljačkaši grobnica, ušla voda koja

se kasnije zaledila i tako ga konzervirala. Ne zna se sa sigurnošću

gde je napravljen, jer su kao zemlje porekla u igri Jermenija i Persija,

ali ovde bi možda sam tepih mogao predstavljati krunskog svedoka.

Na spoljnim bordurama su prikazani konjanici, njih 28, identič-

no broju ljudi koji nose Kserksov tron u sklopu svečane povorke na

jednom reljefu iz nekadašnje persijske prestonice Persepolisa, a na

unutrašnjim iranski žuti pegavi jelen, retka endemska vrsta, što

neosporno možemo smatrati pokazateljima njegovog geografskog

porekla. Priču o tepisima prati i jedna zanimljiva dilema: da li je

Najstariji očuvan ručno čvorovani tepih pronašli su 1947. ruski arheolozi na granici sa Mongolijom, u podnožju planinskog venca Altaj. Po mestu na kom je pronađen nazvan je Pazirik, odnosno Gornji Altaj i procenjeno je da datira iz 5.veka pre nove ere. Za njegovu prezervaciju treba da zahvalimo sibir-skoj zimi i srećnim okolnostima, jer je kroz otvor jame u kojoj je nađen, a koji su ostavili pljačkaši grob-nica, ušla voda koja se kasnije zaledila i tako ga konzervirala. Ne zna se sa sigurnošću gde je napravl-jen, jer su kao zemlje porekla u igri Jermenija i Persija, ali ovde bi možda sam tepih mogao predstavljati krunskog svedoka

čovek počeo da ih pravi zbog surovih klimatskih uslova u svojstvu

prekrivača za pod, ili zbog želje da se umetnički izrazi i na ovaj

način? Pobornici prve teorije smatraju da su tepisi delo nomadskih

pastira, koji za razliku od nomada lovaca nisu ubijali životinje samo

zbog kože, te da su predstavljali imitaciju životinjske kože i krzna,

zbog čega su i bili čupavi. Pravljeni su od sirove vune i služili su za prekrivanje zemlje u šatoru radi zaštite od hladnoće, a dizajn i finija tehnika izrade su došli na red znatno kasnije.

Druga struja kaže da je složena tehnika čvorovanja direktno usko

povezana sa urbanom sredinom, tj. osnivanjem gradova poput Vavilo-

na i Ninive, da su tepisi dekorativni element koji su tkači napravili

inspirisani mozaikom, i da su korišćeni kao zidni zastori i prekrivači za

krevet, a nomadi su počeli da ih upotrebljavaju kao podne prostirke.

Nijedna od ovih teorija nije činjenično potkrepljena, ali ipak na osnovu

prakse možemo zaključiti da je druga utemeljenija – kolevka tepiha je

definitivno morala biti neka od drevnih civilizacija Bliskog istoka

(možda baš Persija), jer su one za razliku od nomadskih plemena imale

geografski precizno određenu, granicama omeđenu teritoriju stano-

vanja. Pazirik je tepih vrhunske izrade, veličine 183 x 200 cm, i ima gustinu tkanja od 360 000 čvorova/m², znatno više nego većina tepiha u salonima danas. Zahvaljujući uvidu u njegove karakteristike

znamo da su još u prvom milenijumu pre nove ere pravljeni tepisi

kakve danas znamo, a isto tako da je ovaj zanat u svom razvijenom,

kompletiranom obliku, morao biti produkt života u organizovanoj

zajednici kakva je država.

ORIJENTALNI TEPISI

Kada je reč o orijentalnim tepisima, tu postoji dosta dezinfor-

macija o tome iz kojih zemalja dolaze i o kakvim tepisima se radi.

Orijent jeste termin koji se često koristi da označi istok generalno,

međutim, to nikako ne znači da se sve azijske zemlje mogu smatrati

orijentalnim. Naime, orijentalnim nazivamo tepihe koji se prave na

prostoru male Azije -Turske i Irana (Persije), Kavkaza - Azerbejdžana,

Rusije i Kurdistana, Centralne Azije – Avganistana i Turkmenistana, te

Balučistana (oblasti na tromeđi Irana, Avganistana i Pakistana) i Pakista-

na. Dakle, u pitanju je teritorija od Evroazije do Kine, te samim tim

kineski i indijski tepisi nikako ne spadaju u orijentalne, već predstavl-

jaju posebne kategorije. Isti slučaj je i sa tepisima iz Magreba (arapski

svet severa Afrike) i sa Balkana, jer je na njima vidljiv delimični uticaj

Orijenta, ali se itekako mogu smatrati rukotvorinama autentičnog stila,

i po pitanju motiva, i po pitanju šara. Nadalje, epitet orijentalnih mogu

zaraditi samo ručno čvorovani tepisi od vune, uz primese svilenih ili

čak zlatnih i srebrnih niti, i ručno tkani ćilimi.

Među orijentalnim tepisima svakako su najčuveniji persijs-ki, što po kvalitetu izrade, što po raskoši dizajna i raznovrsnosti koloritnih šema. Nazive dobijaju po geografskim pojmovima,

oblastima i gradovima u kojima se izrađuju, od kojih valja spomenuti:

Esfahan, Ardabil, Tabriz, Biđar, Hamadan, Kašan i Teheran. Ustvari,

trebalo bi spomenuti gotovo sve gradove u Iranu, jer je proizvodnja

tepiha i dan-danas jedna od glavnih delatnosti u zemlji, koja zapošl-

java mnogo radnika, i to isključivo muškarce, pošto je po rigidnom

šerijatskom zakonu koji je na snazi u Islamskoj republici Iran ovaj

posao ženama zabranjen.

Manufaktura tepiha je svoju ekspanziju doživela u 16. veku, za

vreme vladavine dinastije Safavida. Njeni moćni vladari, među

kojima i šah Tahmasp koji je uspešno odolevao naporima Sulejmana

Veličanstvenog da Persiju pripoji Osmanskoj imperiji, mnogo su

INDIJSKI TEPISI

Indija je svoj stil jednim delom takođe razvila pod persijskim

uticajem. Veliki indijski mogul Akbar se smatra začetnikom umetno-sti izrade tepiha, jer je upravo on u 16. veku doveo neke od najvešti-jih persijskih tkača i umetnika da izrađuju tepihe za njegovu palatu. Proizvodnja je bila u punom jeku sve do 19. veka, ali otada beleži pad,

i svodi se na manje radionice u gradovima Srinagaru, Amritsaru i Agri.

Kada se zemlja raspala na današnju hinduističku Indiju i musli-manski Pakistan, svi najveći majstori su linijom veroispovesti i etniciteta otišli u Pakistan (zbog čega pakistanski tepisi i spadaju u orijentalne). Od druge polovine 20. veka zahvaljujući državnim

ulaganjima indijski tepisi doživljavaju renesansu, pre svega stilsku.

uložili u ovu oblast. Osnovali su dvorske radionice koje su snabdev-

ane samo najkvalitetnijim sirovinama – domaćom i kašmirskom

vunom, kineskom svilom, i najfinijim nitima od zlata i srebra; gde su

samo najtalentovaniji umetnici slikali šare na papiru, a majstori

čvorovanja ih onda reprodukovali na tepihu. Među najzastupljenijim

je koncepcija sa jednim velikim centralnim medaljonom i četiri

manja (u svakom uglu po jedan), između kojih su različite geometri-

jske šare. Vrlo česti su i motivi iz lova, a interesantno je da su među

najskupljima tepisi koji prikazuju ljubavne priče, najverovatnije zato što

su ljudski likovi mnogo zahtevniji za izraditi od geometrijskih figura.

Iako smo već zagazili u drugu deceniju 21. veka, tepisi se i dalje

prave na starinski način, ručno, i to primenom dve tehnike čvorovan-

ja, turskog čvora (poznatog i kao Gordijev čvor) i farsi čvora (nazvanom

po Farsiju, zvaničnom jeziku u Iranu). Suprotno nazivima ovi čvorovi se

ne koriste isključivo u zemljama po kojima su nazvani, jer se u pojed-

inim delovima Irana, tamo gde je svojevremeno bio jak uticaj

Osmanlija, radi turskim čvorom, i obrnuto. Nijedan nema neke

naročite prednosti u odnosu na onaj drugi, osim što prepoznavanje

čvora može pomoći kao indikator iz koje oblasti je tepih poreklom i

da li je to zaista taj tip tepiha. Poznavanje čvorova može biti koris-no i za njihovo brojanje, i kasnije izračunavanje ukupnog broja čvorova po metru kvadratnom, odnosno gustine tkanja, jednog od ključnih merila kvaliteta tepiha. Pravilo je da su persijski tepisi

unikati, što u velikoj meri doprinosi njihovoj popularnosti. Ako tepih

usto nosi i potpis neke od najčuvenijih radionica u Iranu, može

dostići zaista astronomsku cenu, koja ide i do više desetina hiljada

eura, pre svega zato što određene radionice osmišljavaju svoje

autentične šare koje ne mogu biti viđene na takozvanim tradicional-

nim tepisima, odnosno onim ukrašenim već poznatim tradicionalnim

šablonima, a to znači da imaju dodatni stepen ekskluziviteta.

Persijski tepisi imaju apsolutnu dominaciju kao suvereni među

orijentalnim tepisima, i nema mesta na karti sveta u kome nisu čuli

za njih. To dobrim delom baca u zapećak tepihe iz nekih drugih

zemalja koji po kvalitetu i po izgledu itekako pariraju persijskim, ali

gro kupaca sa njima nije upoznat, što se u prvom redu odnosi na

Avganistan i Pakistan. Avganistan je kao zemlja imao nesreću da je

godinama unazad poprište ratnih sukoba, pa je stoga sve ono što ima

da ponudi palo u drugi plan. Afgan tepisi prepoznatljivi su po tome što se izrađuju isključivo u crvenoj boji, tj. njenim nijansama, a ta osnova se obogaćuje uglavnom crno-belim ili eventualno tamno plavim arabeskama.

Pored klasičnih tradicionalnih i radioničkih, ne možemo a da ne

pomenemo nomadske (seljačke) tepihe. Tačnije, većinom je reč o

ćilimima zbog uslova za rad – prave ih žene iz nomadskih plemena

na uprošćenom improvizovanom razboju koji može lako da se

premešta na novo stanište prilikom selidbe. Ograničenog su kolorita,

uglavnom različitih nijansi crvene, narandžaste, i zemljanih tonova,

uz pokoju geometrijsku šaru. Tom najjednostavnijem tipu najgrublje

izrade, koji osim vune u sebi ima i konjsku i koziju dlaku, pripadaju

Gabeh i Širaz tepisi. Međutim, i oni su u cilju zarade morali da se

prilagode zahtevima tržišta, pre svega kupcima sa zapada, pa su

dobili na lepoti. Među najpoznatijima su tepisi plemena Kaškai iz

Irana, ali i kurdski i turkmenistanski nomadski tepisi.

Fokus je na jeftinim tepisima grubljeg tkanja, Gabeh Indo, koji se

od persijskih Gabeh bitno razlikuju po izboru boja i vrsti šare, jedino im

je zajedničko što se radi o istom tipu tepiha. Zaštitni znak indijskih

tepiha su jarke boje, pre svega crvena, narandžasta i žuta, jer su to boje

koje se mogu dobiti prirodnim putem, poput kane, a takođe starinska

tehnika bojenja.

Najčešće imaju horizontalne pruge, ali među kupcima su možda

još popularnije jednobojne prostirke vrlo praktične za uklapanje u

svaki ambijent, koje se distribuiraju svuda po svetu. S druge strane,

ipak nisu zapostavljeni ni luksuzniji tepisi, kao što su Džaipur, Kašmir,

Mahi ili Srinagar, svedenijih boja i sa šarama inspirisanim Tadž Maha-

lom i drugim veličanstvenim indijskim građevinama.

“Niti duha starog Istokaprint&web izdanje

PODOVI • www.podovi.org • februar 2016 • broj 3066

Iako ih svi kupujemo i ne možemo da zamislimo dom bez njih,

većina nas jako malo zna o tepisima. Zapravo, mada zvuči pomalo

neverovatno, do danas i nema pouzdanih saznanja o tome kada i gde

je tačno napravljen prvi tepih. Za razliku od umetničkih slika i skulptu-

ra, tepisi se izrađuju od lakše propadljivih materijala kao što su vuna,

pamuk i svila, a osim toga su zbog stalne upotrebe izloženi habanju.

Zato i ne čudi da ti prvi primerci nisu odoleli zubu vremena, već

o njihovom postojanju svedoči pokoji fragment i posredni dokazi,

uglavnom spisi u kojima se uzgred spominju. Najstariji očuvan ručno čvorovani tepih pronašli su 1947. ruski arheolozi na granici sa Mongolijom, u podnožju planinskog venca Altaj. Po mestu na

kom je pronađen nazvan je Pazirik, odnosno Gornji Altaj i procenjeno

je da datira iz 5.veka pre nove ere. Za njegovu prezervaciju treba da

zahvalimo sibirskoj zimi i srećnim okolnostima, jer je kroz otvor jame

u kojoj je nađen, a koji su ostavili pljačkaši grobnica, ušla voda koja

se kasnije zaledila i tako ga konzervirala. Ne zna se sa sigurnošću

gde je napravljen, jer su kao zemlje porekla u igri Jermenija i Persija,

ali ovde bi možda sam tepih mogao predstavljati krunskog svedoka.

Na spoljnim bordurama su prikazani konjanici, njih 28, identič-

no broju ljudi koji nose Kserksov tron u sklopu svečane povorke na

jednom reljefu iz nekadašnje persijske prestonice Persepolisa, a na

unutrašnjim iranski žuti pegavi jelen, retka endemska vrsta, što

neosporno možemo smatrati pokazateljima njegovog geografskog

porekla. Priču o tepisima prati i jedna zanimljiva dilema: da li je

Najstariji očuvan ručno čvorovani tepih pronašli su 1947. ruski arheolozi na granici sa Mongolijom, u podnožju planinskog venca Altaj. Po mestu na kom je pronađen nazvan je Pazirik, odnosno Gornji Altaj i procenjeno je da datira iz 5.veka pre nove ere. Za njegovu prezervaciju treba da zahvalimo sibir-skoj zimi i srećnim okolnostima, jer je kroz otvor jame u kojoj je nađen, a koji su ostavili pljačkaši grob-nica, ušla voda koja se kasnije zaledila i tako ga konzervirala. Ne zna se sa sigurnošću gde je napravl-jen, jer su kao zemlje porekla u igri Jermenija i Persija, ali ovde bi možda sam tepih mogao predstavljati krunskog svedoka

čovek počeo da ih pravi zbog surovih klimatskih uslova u svojstvu

prekrivača za pod, ili zbog želje da se umetnički izrazi i na ovaj

način? Pobornici prve teorije smatraju da su tepisi delo nomadskih

pastira, koji za razliku od nomada lovaca nisu ubijali životinje samo

zbog kože, te da su predstavljali imitaciju životinjske kože i krzna,

zbog čega su i bili čupavi. Pravljeni su od sirove vune i služili su za prekrivanje zemlje u šatoru radi zaštite od hladnoće, a dizajn i finija tehnika izrade su došli na red znatno kasnije.

Druga struja kaže da je složena tehnika čvorovanja direktno usko

povezana sa urbanom sredinom, tj. osnivanjem gradova poput Vavilo-

na i Ninive, da su tepisi dekorativni element koji su tkači napravili

inspirisani mozaikom, i da su korišćeni kao zidni zastori i prekrivači za

krevet, a nomadi su počeli da ih upotrebljavaju kao podne prostirke.

Nijedna od ovih teorija nije činjenično potkrepljena, ali ipak na osnovu

prakse možemo zaključiti da je druga utemeljenija – kolevka tepiha je

definitivno morala biti neka od drevnih civilizacija Bliskog istoka

(možda baš Persija), jer su one za razliku od nomadskih plemena imale

geografski precizno određenu, granicama omeđenu teritoriju stano-

vanja. Pazirik je tepih vrhunske izrade, veličine 183 x 200 cm, i ima gustinu tkanja od 360 000 čvorova/m², znatno više nego većina tepiha u salonima danas. Zahvaljujući uvidu u njegove karakteristike

znamo da su još u prvom milenijumu pre nove ere pravljeni tepisi

kakve danas znamo, a isto tako da je ovaj zanat u svom razvijenom,

kompletiranom obliku, morao biti produkt života u organizovanoj

zajednici kakva je država.

ORIJENTALNI TEPISI

Kada je reč o orijentalnim tepisima, tu postoji dosta dezinfor-

macija o tome iz kojih zemalja dolaze i o kakvim tepisima se radi.

Orijent jeste termin koji se često koristi da označi istok generalno,

međutim, to nikako ne znači da se sve azijske zemlje mogu smatrati

orijentalnim. Naime, orijentalnim nazivamo tepihe koji se prave na

prostoru male Azije -Turske i Irana (Persije), Kavkaza - Azerbejdžana,

Rusije i Kurdistana, Centralne Azije – Avganistana i Turkmenistana, te

Balučistana (oblasti na tromeđi Irana, Avganistana i Pakistana) i Pakista-

na. Dakle, u pitanju je teritorija od Evroazije do Kine, te samim tim

kineski i indijski tepisi nikako ne spadaju u orijentalne, već predstavl-

jaju posebne kategorije. Isti slučaj je i sa tepisima iz Magreba (arapski

svet severa Afrike) i sa Balkana, jer je na njima vidljiv delimični uticaj

Orijenta, ali se itekako mogu smatrati rukotvorinama autentičnog stila,

i po pitanju motiva, i po pitanju šara. Nadalje, epitet orijentalnih mogu

zaraditi samo ručno čvorovani tepisi od vune, uz primese svilenih ili

čak zlatnih i srebrnih niti, i ručno tkani ćilimi.

Među orijentalnim tepisima svakako su najčuveniji persijs-ki, što po kvalitetu izrade, što po raskoši dizajna i raznovrsnosti koloritnih šema. Nazive dobijaju po geografskim pojmovima,

oblastima i gradovima u kojima se izrađuju, od kojih valja spomenuti:

Esfahan, Ardabil, Tabriz, Biđar, Hamadan, Kašan i Teheran. Ustvari,

trebalo bi spomenuti gotovo sve gradove u Iranu, jer je proizvodnja

tepiha i dan-danas jedna od glavnih delatnosti u zemlji, koja zapošl-

java mnogo radnika, i to isključivo muškarce, pošto je po rigidnom

šerijatskom zakonu koji je na snazi u Islamskoj republici Iran ovaj

posao ženama zabranjen.

Manufaktura tepiha je svoju ekspanziju doživela u 16. veku, za

vreme vladavine dinastije Safavida. Njeni moćni vladari, među

kojima i šah Tahmasp koji je uspešno odolevao naporima Sulejmana

Veličanstvenog da Persiju pripoji Osmanskoj imperiji, mnogo su

INDIJSKI TEPISI

Indija je svoj stil jednim delom takođe razvila pod persijskim

uticajem. Veliki indijski mogul Akbar se smatra začetnikom umetno-sti izrade tepiha, jer je upravo on u 16. veku doveo neke od najvešti-jih persijskih tkača i umetnika da izrađuju tepihe za njegovu palatu. Proizvodnja je bila u punom jeku sve do 19. veka, ali otada beleži pad,

i svodi se na manje radionice u gradovima Srinagaru, Amritsaru i Agri.

Kada se zemlja raspala na današnju hinduističku Indiju i musli-manski Pakistan, svi najveći majstori su linijom veroispovesti i etniciteta otišli u Pakistan (zbog čega pakistanski tepisi i spadaju u orijentalne). Od druge polovine 20. veka zahvaljujući državnim

ulaganjima indijski tepisi doživljavaju renesansu, pre svega stilsku.

Persijski tepisi imaju apsolutnu dominaciju kao suvereni među orijentalnim tepisima, i nema mesta na karti sveta u kome nisu čuli za njih. To dobrim delom baca u zapećak tepihe iz nekih drugih zemalja koji po kvalitetu i po izgledu itekako pariraju persijskim, ali gro kupaca sa njima nije upoznat, što se u prvom redu odnosi na Avganistan i Pakistan. Avganistan je kao zemlja imao nesreću da je godinama unazad poprište ratnih sukoba, pa je stoga sve ono što ima da ponudi palo u drugi plan. Afgan tepisi pre-poznatljivi su po tome što se izrađuju isključivo u crvenoj boji, tj. njenim nijansama, a ta osnova se obogaćuje uglavnom crno-belim ili eventualno tamno plavim arabeskama

uložili u ovu oblast. Osnovali su dvorske radionice koje su snabdev-

ane samo najkvalitetnijim sirovinama – domaćom i kašmirskom

vunom, kineskom svilom, i najfinijim nitima od zlata i srebra; gde su

samo najtalentovaniji umetnici slikali šare na papiru, a majstori

čvorovanja ih onda reprodukovali na tepihu. Među najzastupljenijim

je koncepcija sa jednim velikim centralnim medaljonom i četiri

manja (u svakom uglu po jedan), između kojih su različite geometri-

jske šare. Vrlo česti su i motivi iz lova, a interesantno je da su među

najskupljima tepisi koji prikazuju ljubavne priče, najverovatnije zato što

su ljudski likovi mnogo zahtevniji za izraditi od geometrijskih figura.

Iako smo već zagazili u drugu deceniju 21. veka, tepisi se i dalje

prave na starinski način, ručno, i to primenom dve tehnike čvorovan-

ja, turskog čvora (poznatog i kao Gordijev čvor) i farsi čvora (nazvanom

po Farsiju, zvaničnom jeziku u Iranu). Suprotno nazivima ovi čvorovi se

ne koriste isključivo u zemljama po kojima su nazvani, jer se u pojed-

inim delovima Irana, tamo gde je svojevremeno bio jak uticaj

Osmanlija, radi turskim čvorom, i obrnuto. Nijedan nema neke

naročite prednosti u odnosu na onaj drugi, osim što prepoznavanje

čvora može pomoći kao indikator iz koje oblasti je tepih poreklom i

da li je to zaista taj tip tepiha. Poznavanje čvorova može biti koris-no i za njihovo brojanje, i kasnije izračunavanje ukupnog broja čvorova po metru kvadratnom, odnosno gustine tkanja, jednog od ključnih merila kvaliteta tepiha. Pravilo je da su persijski tepisi

unikati, što u velikoj meri doprinosi njihovoj popularnosti. Ako tepih

usto nosi i potpis neke od najčuvenijih radionica u Iranu, može

dostići zaista astronomsku cenu, koja ide i do više desetina hiljada

eura, pre svega zato što određene radionice osmišljavaju svoje

autentične šare koje ne mogu biti viđene na takozvanim tradicional-

nim tepisima, odnosno onim ukrašenim već poznatim tradicionalnim

šablonima, a to znači da imaju dodatni stepen ekskluziviteta.

Persijski tepisi imaju apsolutnu dominaciju kao suvereni među

orijentalnim tepisima, i nema mesta na karti sveta u kome nisu čuli

za njih. To dobrim delom baca u zapećak tepihe iz nekih drugih

zemalja koji po kvalitetu i po izgledu itekako pariraju persijskim, ali

gro kupaca sa njima nije upoznat, što se u prvom redu odnosi na

Avganistan i Pakistan. Avganistan je kao zemlja imao nesreću da je

godinama unazad poprište ratnih sukoba, pa je stoga sve ono što ima

da ponudi palo u drugi plan. Afgan tepisi prepoznatljivi su po tome što se izrađuju isključivo u crvenoj boji, tj. njenim nijansama, a ta osnova se obogaćuje uglavnom crno-belim ili eventualno tamno plavim arabeskama.

Pored klasičnih tradicionalnih i radioničkih, ne možemo a da ne

pomenemo nomadske (seljačke) tepihe. Tačnije, većinom je reč o

ćilimima zbog uslova za rad – prave ih žene iz nomadskih plemena

na uprošćenom improvizovanom razboju koji može lako da se

premešta na novo stanište prilikom selidbe. Ograničenog su kolorita,

uglavnom različitih nijansi crvene, narandžaste, i zemljanih tonova,

uz pokoju geometrijsku šaru. Tom najjednostavnijem tipu najgrublje

izrade, koji osim vune u sebi ima i konjsku i koziju dlaku, pripadaju

Gabeh i Širaz tepisi. Međutim, i oni su u cilju zarade morali da se

prilagode zahtevima tržišta, pre svega kupcima sa zapada, pa su

dobili na lepoti. Među najpoznatijima su tepisi plemena Kaškai iz

Irana, ali i kurdski i turkmenistanski nomadski tepisi.

Fokus je na jeftinim tepisima grubljeg tkanja, Gabeh Indo, koji se

od persijskih Gabeh bitno razlikuju po izboru boja i vrsti šare, jedino im

je zajedničko što se radi o istom tipu tepiha. Zaštitni znak indijskih

tepiha su jarke boje, pre svega crvena, narandžasta i žuta, jer su to boje

koje se mogu dobiti prirodnim putem, poput kane, a takođe starinska

tehnika bojenja.

Najčešće imaju horizontalne pruge, ali među kupcima su možda

još popularnije jednobojne prostirke vrlo praktične za uklapanje u

svaki ambijent, koje se distribuiraju svuda po svetu. S druge strane,

ipak nisu zapostavljeni ni luksuzniji tepisi, kao što su Džaipur, Kašmir,

Mahi ili Srinagar, svedenijih boja i sa šarama inspirisanim Tadž Maha-

lom i drugim veličanstvenim indijskim građevinama.

“Niti duha starog Istoka”

broj 30 • februar 2016 • www.podovi.org • PODOVI 67

print&web izdanje