podr´cznik dla kierunków prawa, zarzàdzania i administracji · znaczenie idei federalizmu dla...

Warszawa 2012

Wydanie 3

Jan Barcz | Maciej GórkaAnna Wyrozumska

Instytucje i prawo Unii EuropejskiejPodr´cznik dla kierunków prawa, zarzàdzania i administracji

Poszczególne rozdziały napisali:Jan Barcz – I, II, III, X, XIX, XX,Maciej Górka – V, VI, VII, VIII,

Anna Wyrozumska – IV, IX, XI, XII, Wprowadzenie (do części czwartej), XIII, XIV, XV, XVI, XVII, XVIII, XXI

Redaktor prowadzący: Grażyna Polkowska -NowakOpracowanie redakcyjne: Agnieszka Zagozda

Redakcja techniczna: Krzysztof KoziarekProjekt okładki i stron tytułowych: Agnieszka Tchórznicka

© Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2012

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych,

kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autorów i wydawcy.

ISBN 978-83-7806-670-5

LexisNexis Polska Sp. z o.o.Ochota Offi ce Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02–222 Warszawa

tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68Infolinia: 22 572 99 99

Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92www.lexisnexis.pl, e -mail: [email protected]

Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.lexisnexis.pl

Spis treściSpis treściSpis treści

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Część pierwszaTEORIA INTEGRACJI, CHARAKTER PRAWNY, STRUKTURA, ZAKRES PRZEDMIOTOWY

I ZASADY DZIAŁANIA UNII EUROPEJSKIEJ

ROZDZIAŁ I. Problem modelu prawnego procesu integracji europejskiej i zarządzania w ramach UE (Jan Barcz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

1. Teorie integracji europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232. Elastyczność czy fragmentacja UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253. Punkt odniesienia: pojęcie organizacji międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

3.1. Pojęcie organizacji międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273.2. Charakter prawny UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

4. Próby klasyfi kacji UE w kategoriach procesu państwowotwórczego . . . . . . . . . . . . . . 314.1. Uwarunkowania polityczne i prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314.2. Znaczenie idei federalizmu dla procesu integracji europejskiej . . . . . . . . . . . . . . 33

5. Unia Europejska a państwa członkowskie: zarządzanie wspólnymi sprawami . . . . . . 335.1. Szczególna współzależność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335.2. Modele współzależności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345.3. Koncepcja kompleksowej współzależności integracyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

6. Wymóg sprawnego państwa (budowanie państwa) w procesie integracji europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

ROZDZIAŁ II. Struktura prawna i zakres podmiotowy procesu integracji europejskiej (Jan Barcz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

1. Od Wspólnot do UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442. Ustanowienie UE: ewolucja jej charakteru prawnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473. Traktaty stanowiące podstawę UE i jej zakres przedmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

3.1. Traktaty stanowiące podstawę UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493.2. Zakres przedmiotowy Traktatów stanowiących podstawę UE . . . . . . . . . . . . . . . . 50

4. Wspólne wartości i cele UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

6 Spis treści

www.lexisnexis.pl

5. Członkostwo w UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525.1. Proces rozszerzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525.2. Wystąpienie z UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545.3. Wykluczenie z UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565.4. Zawieszenie w prawach państwa członkowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565.5. Czy UE można rozwiązać? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

6. Wzmocniona współpraca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587. Terytorialny zakres obowiązywania Traktatów stanowiących podstawę UE . . . . . . . . 59Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

ROZDZIAŁ III. Zakres przedmiotowy UE (Jan Barcz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611. Rynek wewnętrzny, polityki i działania wewnętrzne UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

1.1. Pojęcie i struktura unijnego rynku wewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611.2. Swobody unijnego rynku wewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 631.3. Polityki wspólne i polityki unijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 651.4. Wspólne reguły konkurencji UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 671.5. Unia Gospodarcza i Walutowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

2. Podstawy prawne stosunków zewnętrznych UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702.1. Pojęcie stosunków zewnętrznych UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702.2. Struktura i podstawy prawne „działań zewnętrznych Unii” . . . . . . . . . . . . . . . . . 72


ROZDZIAŁ IV. Zasady działania UE (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 771. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 772. Zasada przyznania kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

2.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 802.2. Wybór właściwej podstawy prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 812.3. Zasady podziału kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

2.3.1. Kompetencje wyłączne UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 862.3.2. Kompetencje dzielone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 872.3.3. Kompetencje wspierające, koordynacyjne i uzupełniające . . . . . . . . . . . . . 89

2.4. Zasada pierwszeństwa prawa UE a podział kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 902.5. Ograniczanie kompetencji UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

2.5.1. Zasada pomocniczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 912.5.2. Zasada proporcjonalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

3. Zasada poszanowania równości i tożsamości narodowej państw członkowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

4. Sprawy należące do wyłącznych kompetencji państw członkowskich . . . . . . . . . . . . . 995. Zasada lojalnej współpracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1016. Zasada efektywności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1037. Zasada równowagi instytucjonalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1048. Zasada poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości,

państwa prawnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1068.1. Tożsamość europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1068.2. Zasada poszanowania godności osoby ludzkiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Spis treści 7

8.3. Zasada poszanowania wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1078.4. Zasada demokracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107


Część drugaINSTYTUCJE I ORGANY UNII EUROPEJSKIEJ (Maciej Górka)

ROZDZIAŁ V. Rada Europejska, Parlament Europejski, Rada, Komisja i Trybunał Obrachunkowy (Maciej Górka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1172. Rada Europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

2.1. Skład . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1182.2. Organizacja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1202.3. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

3. Parlament Europejski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1243.1. Skład i status członków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1253.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

3.2.1. Prezydium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1283.2.2. Konferencja Przewodniczących . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1283.2.3. Konferencja Przewodniczących Komisji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1283.2.4. Grupy polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1293.2.5. Komisje parlamentarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1303.2.6. Sekretariat Generalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1323.2.7. Organizacja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

3.3. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1323.3.1. Funkcje prawodawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1323.3.2. Funkcje budżetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1333.3.3. Funkcje kontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

3.3.3.1. Prawo petycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1333.3.3.2. Komisje śledcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1343.3.3.3. Pytania pisemne i ustne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1343.3.3.4. Obowiązki składania sprawozdań Parlamentowi . . . . . . . . . . . . . 1343.3.3.5. Możliwość zgłoszenia wotum nieufności wobec Komisji

Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1353.3.3.6. Prawo skargi do Trybunału Sprawiedliwości UE . . . . . . . . . . . . . 135

3.3.4. Funkcje kreacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1353.3.5. Funkcje międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

4. Rzecznik Praw Obywatelskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1365. Rada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

5.1. Skład i status członków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1375.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1385.3. Funkcje Rady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

5.3.1. Funkcje prawodawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1435.3.2. Funkcje kreacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1435.3.3. Funkcje kontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1445.3.4. Funkcje międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

8 Spis treści

www.lexisnexis.pl

6. Komisja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1456.1. Skład i status członków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1456.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1476.3. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

6.3.1. Funkcje kontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1506.3.2. Funkcje decyzyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1506.3.3. Funkcje wykonawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1516.3.4. Funkcje międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

7. Trybunał Obrachunkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1527.1. Skład i status członków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1527.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1537.3. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154


ROZDZIAŁ VI. Trybunał Sprawiedliwości UE (Maciej Górka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1571. Trybunał Sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

1.1. Skład i status członków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1571.2. Struktura wewnętrzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1591.3. Właściwość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

2. Sąd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1622.1. Skład i status członków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1622.2. Struktura wewnętrzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1622.3. Właściwość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

3. Sądy wyspecjalizowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1643.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1643.2. Sąd do spraw Służby Publicznej UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

4. Postępowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1654.1. Wszczęcie postępowania i procedura pisemna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1664.2. Reprezentacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1664.3. Środki przygotowawcze i sprawozdanie na rozprawę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1674.4. Rozprawa jawna i opinia rzecznika generalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1674.5. Wyroki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1674.6. Koszty postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1684.7. System językowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168


ROZDZIAŁ VII. Organy doradcze i agencje UE (Maciej Górka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1701. Komitet Ekonomiczno -Społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

1.1. Skład i status członków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1701.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1731.3. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

2. Komitet Regionów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1762.1. Skład i status członków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1762.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1782.3. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Spis treści 9

3. Agencje UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1803.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1803.2. Funkcje agencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1813.3. Struktura i sposób działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182


ROZDZIAŁ VIII. System instytucjonalny w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości, Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Europejski Bank Inwestycyjny (Maciej Górka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

1. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1851.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1851.2. Rozwój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1861.3. Systemy instytucjonalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

1.3.1. Instytucje UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1891.3.2. Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki

Bezpieczeństwa oraz Europejska Służba Działań Zewnętrznych . . . . . . . 1901.3.3. Inne organy sui generis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1911.3.4. Agencje i inne struktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

1.4. Mechanizm decyzyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1932. Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

2.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1942.2. System instytucjonalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

2.2.1. Struktury sui generis w obszarze polityki dotyczącej kontroli granicznej, azylu i imigracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

2.2.2. Struktury sui generis w obszarze współpracy sądowej w sprawach cywilnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

2.2.3. Struktury sui generis w obszarze współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych i współpracy policyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

2.2.4. Szczególna rola parlamentów narodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2003. System instytucjonalny Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Europejski Bank

Inwestycyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2013.1. Unia Gospodarcza i Walutowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

3.1.1. Europejski Bank Centralny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2013.1.1.1. Struktura wewnętrzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2023.1.1.2. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

3.1.2. Komitet Ekonomiczno -Finansowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2053.1.2.1. Skład . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2053.1.2.2. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2053.1.2.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

3.1.3. Eurogrupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2073.1.4. Europejskie Organy Nadzoru Finansowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

3.2. Europejski Bank Inwestycyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2083.2.1. Struktura wewnętrzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

3.2.1.1. Rada Gubernatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

10 Spis treści

www.lexisnexis.pl

3.2.1.2. Rada Dyrektorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2103.2.1.3. Komitet Zarządzający . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

3.2.2. Funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

Część trzeciaPRAWO UNII EUROPEJSKIEJ

ROZDZIAŁ IX. Pojęcie prawa UE i jego źródła (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . . . . 2171. Prawo pierwotne i prawo stanowione w UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2172. Pojęcie źródeł prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2183. Prawo pierwotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

3.1. Traktaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2213.2. Akty konstytucyjne Rady lub Rady Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2223.3. Ogólne zasady prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

4. Umowy międzynarodowe UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2244.1. Kompetencje do zawarcia umowy międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2244.2. Skutki prawne zawartych umów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2284.3. Umowy mieszane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

5. Prawo wtórne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2295.1. Akty o charakterze ustawodawczym, delegowanym i wykonawczym . . . . . . . . . 2295.2. Podstawowe formy aktów instytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

5.2.1. Rozporządzenie – instrument ujednolicania prawa UE . . . . . . . . . . . . . . . 2365.2.2. Dyrektywa – instrument harmonizacji prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2385.2.3. Decyzja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

5.3. Inne akty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2425.3.1. Zalecenia i opinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

5.3.1.1. Zalecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2435.3.1.2. Opinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

5.3.2. Porozumienia międzyinstytucjonalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2445.3.3. Instrumenty nieformalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

6. Akty powiązane z prawem UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2456.1. Umowy zawarte między państwami członkowskimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2456.2. Akty przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie . . . . . 246

7. Akty wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2478. Akty przyjęte przed 1 grudnia 2009 r. w zakresie współpracy policyjnej i sądowej

w sprawach karnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

ROZDZIAŁ X. Procedury stanowienia prawa UE (Jan Barcz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2581. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2582. Procedury zmiany (rewizji) Traktatów stanowiących podstawę UE . . . . . . . . . . . . . . . 258

2.1. Traktaty stanowiące podstawę UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2582.2. Poszczególne procedury zmiany Traktatów stanowiących podstawę UE . . . . . . . 260

2.2.1. Zasadnicze procedury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

Spis treści 11

2.2.2. Procedura zawarcia traktatu rewizyjnego: „zwykła procedura zmiany” . . . . 2602.2.3. Procedury kładki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

2.2.3.1. Procedura kładki określona w art. 48 ust. 6 TUE . . . . . . . . . . . . . 2642.2.3.2. Procedura kładki określona w art. 48 ust. 7 TUE . . . . . . . . . . . . . 2652.2.3.3. Procedury kładki ad hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2652.2.3.4. Procedury kładki a „zwykła procedura zmiany” . . . . . . . . . . . . . 2672.2.3.5. Procedury kładki: praktyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

2.2.4. Traktaty akcesyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2692.2.5. Metoda schengeńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

3. Zawieranie umów międzynarodowych przez UE z państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

4. Stanowienie unijnego prawa pochodnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2734.1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2734.2. Stanowienia aktów ustawodawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2744.3. Stanowienie aktów nieustawodawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

4.3.1. Stanowienie aktów delegowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2774.3.2. Stanowienie aktów wykonawczych – komitologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

4.4. Podpisywanie aktów prawa pochodnego UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2824.5. Publikacja aktów prawa pochodnego UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2824.6. Wejście w życie aktów prawa pochodnego UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

5. Formuła podejmowania w Radzie UE decyzji większością kwalifi kowaną . . . . . . . . . 282Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

ROZDZIAŁ XI. Stosowanie prawa UE (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2871. Zasada bezpośredniego stosowania/skutku bezpośredniego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

1.1. Autonomia prawa UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2871.2. Kryteria bezpośredniego stosowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2901.3. Skutek bezpośredni wertykalny i horyzontalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2931.4. Zasada pierwszeństwa prawa UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2941.5. Bezpośredni skutek rozporządzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2971.6. Bezpośredni skutek decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2991.7. Bezpośredni skutek dyrektyw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

1.7.1. Skutek wertykalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3001.7.2. Brak skutku horyzontalnego dyrektyw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3031.7.3. Pojęcie państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

1.8. Bezpośredni skutek umów zawartych przez UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3052. Zasada pośredniego stosowania/skutku pośredniego – wymóg zgodnej wykładni

prawa krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3073. Incydentalny horyzontalny skutek dyrektyw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3104. Skutek obiektywny dyrektyw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3125. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego za naruszenie

prawa UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3145.1. Odpowiedzialność za brak transpozycji dyrektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3145.2. Odpowiedzialność za akty prawodawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3155.3. Odpowiedzialność za akty administracyjne i inne naruszenia . . . . . . . . . . . . . . . 3175.4. Odpowiedzialność za orzeczenia sądowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

12 Spis treści

www.lexisnexis.pl

6. Dochodzenie roszczeń opartych na prawie UE przed sądami krajowymi . . . . . . . . . . 319Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

Rozdział XII. Ochrona praw podstawowych i niektóre zasady ogólne prawa UE (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325

1. Ochrona praw podstawowych w UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3251.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3251.2. Karta praw podstawowych UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

2. Przystąpienie UE do europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3372.1. Skargi przeciwko państwom członkowskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3372.2. Kryterium ekwiwalentnej ochrony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3382.3. Skargi przeciwko UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339

3. Zasada niedyskryminacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3414. Zasada pewności prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3455. Zasada nieretroakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3476. Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania (ochrony zaufania) . . . . . . . . . . . . . . . . 348Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Część czwartaSYSTEM OCHRONY PRAWNEJ UNII EUROPEJSKIEJ

Wprowadzenie (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

Rozdział XIII. Skargi przeciwko państwu członkowskiemu z tytułu uchybienia zobowiązaniom (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356

1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3562. Skarga Komisji przeciwko państwu członkowskiemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

2.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3572.2. Procedura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3582.3. Przesłanki egzoneracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3602.4. Wyrok i jego wykonanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

3. Skarga państwa członkowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

Rozdział XIV. Skarga o stwierdzenie nieważności (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . 3681. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3682. Akty podlegające zaskarżeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3693. Strony postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3734. Locus standi osób fi zycznych i prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

4.1. Akty, których adresatami są osoby fi zyczne lub prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3754.2. Akty, które dotyczą osób fi zycznych lub prawnych w sposób bezpośredni

i indywidualny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3754.3. Akty o zasięgu ogólnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3784.4. Akty regulacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

5. Przesłanki nieważności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3845.1. Brak kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

Spis treści 13

5.2. Naruszenie istotnych wymogów proceduralnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3855.3. Naruszenie Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej

z ich stosowaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3865.4. Nadużycie władzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386

6. Termin na wniesienie skargi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3877. Skutek stwierdzenia nieważności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3878. Incydentalna kontrola legalności aktów o zasięgu ogólnym – zarzut niezgodności

z prawem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

ROZDZIAŁ XV. Skarga na bezczynność (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3921. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3922. Strony postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3933. Bezczynność podlegająca kontroli legalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3944. Locus standi podmiotów nieuprzywilejowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3965. Wezwanie organu do działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3996. Skutki stwierdzenia bezprawnej bezczynności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402

ROZDZIAŁ XVI. Skarga odszkodowawcza (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4031. Odpowiedzialność umowna i deliktowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4032. Odpowiedzialność deliktowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404

2.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4042.2. Przesłanki odpowiedzialności deliktowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4052.3. Odpowiedzialność za akty administracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4062.4. Odpowiedzialność za akty prawodawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4072.5. Odpowiedzialność odszkodowawcza w przypadku braku bezprawności . . . . . . 4092.6. Odpowiedzialność za pracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4102.7. Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411


ROZDZIAŁ XVII. Odesłanie prejudycjalne (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4131. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4132. Akty podlegające kontroli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4153. Pojęcie sądu państwa członkowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4164. Treść i forma pytania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4185. Obowiązek sądu, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, w przypadku

pytań dotyczących wykładni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4205.1. Pojęcie sądu, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu . . . . . . . . . . . . . . . . 4215.2. Zakres obowiązku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4215.3. Ograniczenia obowiązku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423

6. Pytania dotyczące ważności aktów prawa wtórnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4257. Skutki orzeczenia prejudycjalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429

14 Spis treści

www.lexisnexis.pl

ROZDZIAŁ XVIII. Opinia o zgodności umowy międzynarodowej z Traktatami (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430


Część piątaPRAWNE ASPEKTY CZŁONKOSTWA POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ

ROZDZIAŁ XIX. Prawne aspekty akcesu Polski do UE (Jan Barcz) . . . . . . . . . . . . . . . 4351. Strategia akcesu Polski do UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435

1.1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4351.2. Ramy polityczno -prawne po stronie UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4371.3. Ramy polityczno -prawne po stronie Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4381.4. Finalizacja procesu akcesyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

2. Traktat akcesyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4402.1. Zawarcie Traktatu akcesyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4402.2. Charakter prawny i struktura Traktatu akcesyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440

2.2.1. Podstawa prawna przystąpienia do UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4402.3. Struktura dokumentów akcesyjnych dotyczących Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4412.4. Podstawowe regulacje Traktatu akcesyjnego dotyczące Polski . . . . . . . . . . . . . . . 4422.5. Zasadnicze problemy interpretacyjne dotyczące postanowień Traktatu

akcesyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447

ROZDZIAŁ XX. Konstytucyjne podstawy członkostwa Polski w UE (Jan Barcz) . . . . 4481. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4482. Konstytucyjny akt integracyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4493. Decyzja Polski w sprawie powierzenia UE kompetencji organów władzy

państwowej w niektórych sprawach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4503.1. Konstytucyjna podstawa podjęcia decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4503.2. Pojęcie „organizacja międzynarodowa lub organ międzynarodowy” . . . . . . . . . . 4513.3. Legitymacja demokratyczna podjęcia decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452

3.3.1. Pojęcie ratyfi kacji i procedury ratyfi kacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4523.3.2. Wyrażenie zgody na ratyfi kację umowy międzynarodowej

na podstawie art. 90 Konstytucji RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4533.3.2.1. Wyrażenie zgody w drodze ustawy na ratyfi kowanie umowy

międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4543.3.2.2. Wyrażenie zgody w drodze referendum ogólnokrajowego

na ratyfi kowanie umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4554. Granice powierzenia kompetencji UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455

4.1. Zakres przedmiotowy kompetencji powierzanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4564.2. Klauzule limitacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456

5. Problem nowelizacji Konstytucji RP w związku z członkostwem Polski w UE . . . . . . 4585.1. Zakres problemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4585.2. Identyfi kacja zasadniczych problemów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459

5.2.1. Problemy o charakterze strukturalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4595.2.2. Umocnienie efektywności prawa unijnego w polskim porządku

prawnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

Spis treści 15

5.2.3. Niejasności w obecnie obowiązujących postanowieniach Konstytucji RP 4615.3. Nowe okoliczności: wejście w życie Traktatu z Lizbony i perspektywa wejścia

Polski do strefy euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4625.3.1. Nowe wyzwania związane z wejście w życie Traktatu z Lizbony . . . . . . . 462

5.4. Perspektywa wejścia Polski do strefy euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4635.5. Przebieg prac nad rozdziałem unijnym Konstytucji RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465


ROZDZIAŁ XXI. Zapewnienie efektywności prawu UE w Polsce (Anna Wyrozumska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469

1. Bezpośrednie stosowanie prawa pierwotnego UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4691.1. Podstawy prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4691.2. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 19 grudnia 2006 r. w sprawie

podatku akcyzowego na samochody używane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4722. Bezpośrednie stosowanie i prymat prawa pochodnego UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474

2.1. Prymat prawa UE w stosunku do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej . . . . . . . 4752.1.1. Akceptacja prymatu w stosunku do konstytucji przez inne państwa

członkowskie – na przykładzie Niemiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4752.1.2. Konstytucyjny pluralizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479

2.2. Stanowisko polskiego Trybunału Konstytucyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4802.2.1. Orzeczenie z 11 maja 2005 r. w sprawie Traktatu akcesyjnego . . . . . . . . 4802.2.2. Orzeczenie z 27 kwietnia 2005 r. w sprawie Europejskiego Nakazu

Aresztowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4822.2.3. Orzeczenie z 24 listopada 2010 r. w sprawie zgodności niektórych

przepisów Traktatu z Lizbony oraz deklaracji nr 17 odnoszącej się do pierwszeństwa z polską konstytucją (sprawa K 32/09) . . . . . . . . . . . . 483

2.2.4. Orzeczenie z 16 listopada 2011 r. (SK 45/09) dotyczące konstytucyjności rozporządzenia UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486

3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490Literatura uzupełniająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490Zagadnienia egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491

Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493

Wykaz skrótówWykaz skrótówWykaz skrótów

AKP (państwa) – Afryka, Karaiby, region Pacyfi kuBenelux – Belgia, Holandia i LuksemburgCJTF – Combined Joint Task Forces (Połączone Siły do Zadań Specjalnych)COREPER – Comité des Représentants Permanents (Komitet Stałych Przed sta wi cieli)DG – Dyrekcja GeneralnaDz.U. – Dziennik UstawDz.Urz. UE – Dziennik Urzędowy Unii EuropejskiejDz.Urz. WE – Dziennik Urzędowy Wspólnot EuropejskichEBC (ECB) – Europejski Bank Centralny (European Central Bank)EBI (EIB) – Europejski Bank Inwestycyjny (European Investment Bank)EKPC – Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podsta wo wych

WolnościENA – Europejski Nakaz AresztowaniaENP – European Neighbourhood Policy (Europejska Polityka Są siedz twa)EPS – Europejska Polityka Sąsiedztwa (European Neighbourhood Policy)ESBC – Europejski System Banków Centralnych (European System of Central

Banks)ETS – Europejski Trybunał SprawiedliwościETPC – Europejski Trybunał Praw CzłowiekaEWEA – Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom)EWG – Europejska Wspólnota GospodarczaEWO – Europejska Wspólnota ObronnaEWP – Europejska Wspólnota PolitycznaEWWiS – Europejska Wspólnota Węgla i StaliFSK – Federalny Sąd KonstytucyjnyJAE – Jednolity Akt Europejski (Single European Act)KE – Komisja EuropejskaKEF – Komitet Ekonomiczno-FinansowyLexPolonica – Serwis Prawniczy LexisNexisNGOs – Non-Governmental Organizations (organizacje pozarządowe)ONZ – Organizacja Narodów ZjednoczonychOTK-A – Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy, Seria APE – Parlament Europejski

18 Wykaz skrótów

www.lexisnexis.pl

PWBiS – Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i SprawiedliwościQMV – Qualifi ed Majority Voting (głosowanie większością kwalifi kowaną)RFN – Republika Federalna NiemiecSIS – System Informacyjny SchengenSPI – Sąd Pierwszej InstancjiTEWEA – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii AtomowejTEWG – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę GospodarcząTEWWiS – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i StaliTFUE – Traktat o funkcjonowaniu Unii EuropejskiejTS – Trybunał SprawiedliwościTSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii EuropejskiejTUE – Traktat o Unii EuropejskiejTWE – Traktat ustanawiający Wspólnotę EuropejskąUE – Unia EuropejskaUZE – Unia ZachodniouropejskaUGiW – Unia Gospodarcza i WalutowaWE – w zależności od kontekstu: Wspólnota Europejska lub Wspólnoty Euro-

pejskieWPBiO – Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i ObronyWPH – Wspólna Polityka HandlowaWPZiB – Wspólna Polityka Zagraniczna i BezpieczeństwaWPR – Wspólna Polityka RolnaWSiSW – Współpraca w Dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnę-

trznychWTC – Wspólna Taryfa CelnaWTO – World Trade Organization (Światowa Organizacja Handlu)Zb.Orz. – Zbiór Orzeczeń

Wstęp

Trzecie wydanie niniejszego podręcznika zostało przez nas gruntownie zmienione i zaktualizowane. Wynika to w głównej mierze z tego, że został zmieniony krąg jego odbiorców. Poprzednie edycje były adresowane przede wszystkim do studentów kie-runków administracji i zarządzania. Tymczasem zauważyliśmy, że do podręcznika sięgają także studenci wydziałów prawa. Postanowiliśmy więc dostosować podręcznik również do wymogów nauczania przedmiotu „Instytucje i prawo Unii Europejskiej” na wydziałach prawa, nie tracąc jednak z pola widzenia potrzeb kierunków administracji i zarządzania.

Przede wszystkim zostały więc rozszerzone części podręcznika dotyczące prawa Unii Europejskiej, przy czym wyodrębniliśmy część dotyczącą konstytucyjnych podstaw członkostwa Polski w Unii Europejskiej i stosowania prawa unijnego w Polsce. Zostały również zmodyfi kowane pozostałe części podręcznika: doda liśmy rozdział omawiają-cy ogólnie prawo materialne Unii Europejskiej (tak, aby studenci, poznając ustrój Unii, mieli ważny punkt odniesienia: w jakich dziedzinach zasady ustrojowe, procedury i źródła prawa mają zastosowanie i jakie jest ich praktyczne znaczenie). Większą uwa-gę zwróciliśmy również na ochronę praw podstawowych w Unii Europejskiej – kwestię, która nabiera szczególnego znaczenia także w stosunku do Polski.

Staraliśmy się zachować dotychczasową objętość i zwięzłość podręcznika. Mamy na-dzieję, że będzie on mógł w tej wersji służyć zarówno studentom wydziałów prawa, jak i kierunków administracji i zarządzania oraz – oczywiście – wszystkim innym zainte-resowanym Unią Europejską.

Dziękujemy za życzliwe uwagi i sugestie zmian oraz poprawek, które otrzyma liśmy również – co szczególnie sobie cenimy – ze strony studentów.

Warszawa, lipiec 2012 r. Autorzy

Część pierwszaTEORIA INTEGRACJI, CHARAKTER PRAWNY, STRUKTURA, ZAKRES

PRZEDMIOTOWY I ZASADY DZIAŁANIA UNII EUROPEJSKIEJ

Rozdział I

Problem modelu prawnego procesu integracji europejskiej

i zarządzania w ramach UEI. Problem modelu prawnego procesu integracji europejskiej...1. Teorie integracji europejskiej

1. Teorie integracji europejskiej

1Podpisany 13 grudnia 2007 r. Traktat z Lizbony1 (wszedł w życie 1 grudnia 2009 r.), który zastąpił odrzucony Traktat konstytucyjny2, przekształcił Unię Europejską w spójną organizację międzynarodową, fi nalizując trwającą kilka lat trudną debatę nad jej reformą ustrojową. Debaty takie nie są zjawiskiem nowym, ponieważ próbom ustanowienia płaszczyzn wspólnej realizacji interesów europejskich oraz trwałego zagwarantowania pokoju i bezpieczeństwa w Europie musiały towarzyszyć przemyś-lenia koncepcyjne.

Najdłuższe tradycje, sięgające początku lat 20. XX wieku, ma koncepcja federalizmu (utworzony przez R.N. Coudenhove -Kalergiego ruch paneuropejski), w myśl której (przynajmniej niektórych jej nurtów) proces integracji europejskiej miałby prowadzić do ustanowienia federacji europejskiej (Stanów Zjednoczonych Europy) wobec zakła-danej utraty przez państwa zdolności do efektywnych działań (J. Monnet). Z drugiej strony plasowały się koncepcje konfederacyjne, zakładające, że proces integracji miał-by być stosunkowo słabym związkiem samodzielnych państw. Owa „Europa Ojczyzn” Ch. de Gaulle’a miała jednak jasny podtekst polityczny, zmierzający do zapewnienia Francji roli dominującej w konstrukcji integracyjnej na tyle słabej, aby jednocześnie nie ograniczać suwerenności Francji.

1 Dz.Urz. UE 2007 C 306/1.2 Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (podpisany 29 października 2004 r.).

24 I. Problem modelu prawnego procesu integracji europejskiej...

www.lexisnexis.pl

2 Rozpoczęcie działalności przez Wspólnoty Europejskie, organizacje międzynarodowe nowego typu, dało naturalnie asumpt do ich teoretycznej klasyfi kacji. Z bardziej zna-nych teorii pojawiła się teoria komunikacyjna (K. Deutsch), ujmująca integrację jako wspólnotę państw określoną wysokim poziomem współpracy w różnych dziedzinach, której znaczenie warunkowane byłoby zdolnością do wpływania na komunikację mię-dzy państwami. Z kolei koncepcja funkcjonalizmu (D. Mitrany) wskazywała na to, że integracja musi się koncentrować na konkretnych zdarzeniach, potrzebach lub funk-cjach (formę integracji powinna wyznaczać funkcja), za to powinna abstrahować od wszelkich ideologii i dogmatów. Koncepcja neofunkcjonalizmu (E.H. Haas) skupiała się natomiast nie tyle na potrzebach funkcjonalnych, ile na procedurach rozstrzygania sporów i podejmowania decyzji.

Również w naukach ekonomicznych podejmowano próby klasyfi kacji teoretycznej in-tegracji europejskiej, wyróżniając (I. Tinbergen) integrację negatywną (polegającą na eliminowaniu przez państwa barier utrudniających współpracę ekonomiczną) i in-tegrację pozytywną (oznaczającą budowanie wspólnych instytucji i wprowadzanie wspólnych rozwiązań). Ujmując integrację jako „stan i proces” (B. Balassy), wyodręb-niano następujące etapy integracji: strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny rynek, unia gospodarcza, pełna integracja gospodarcza.

Wymienione koncepcje wyczerpały swoją formułę intelektualną, nigdy też nie zna-lazły bezpośredniego odzwierciedlenia w pracach nad kolejnymi traktatami usta-nawiającymi Wspólnoty czy też dokonującymi ich rewizji. Ekonomiczne koncepcje bardziej opisywały istniejący stan, niż określały wizję procesu integracji. Jak jednak zobaczymy, pewne nawiązanie, zwłaszcza do koncepcji federalizmu i konfederali-zmu, występowało również w debacie nad modelem Unii w ostatnich latach. Od-niesienia te mają jednak stricte polityczne znaczenie, służąc bądź zwolennikom po-głębienia procesu integracji, bądź zwolennikom osłabienia tego procesu, względnie jego fragmentacji.

3 Dla naszych rozważań punktem odniesienia przy określeniu modelu integracji euro-pejskiej będzie pojęcie organizacji międzynarodowej. Wspólnoty Europejskie zosta-ły ustanowione przez państwa jako organizacje międzynarodowe. Również sama Unia Europejska, mimo początkowo złożonej wewnętrznej struktury fi larowej (w ramach której działały Wspólnoty – organizacje międzynarodowe i obszary tzw. współpracy międzyrządowej), jednoznacznie zmierzała do przekształcenia się w organizację mię-dzynarodową. Kropkę nad „i” postawił Traktat z Lizbony, dopełniając przekształce-nia Unii w organizację międzynarodową.

Nie może więc dziwić, że współczesne rozważania teoretyczne koncentrowały się przede wszystkim na objaśnieniu fenomenu współdziałania między państwami człon-kowskimi i Wspólnotami (a obecnie Unią Europejską), tym bardziej, że klasyfi kowane były one jako nowy typ organizacji międzynarodowych – organizacje ponadnarodo-we. Cechą takich organizacji – jak zobaczymy – jest właśnie specyfi czna i głęboko się-gająca współzależność z państwami członkowskimi przy zarządzaniu (wykonywaniu) wspólnymi zadaniami. Określamy ten fenomen jako kompleksową współzależność integracyjną.

2. Elastyczność czy fragmentacja UE 25

2. Elastyczność czy fragmentacja UE2. Elastyczność czy fragmentacja UE

4Dokonane 1 maja 2004 r. i 1 stycznia 2007 r. rozszerzenia UE, w wyniku których w skład Unii wchodzi obecnie 27 państw członkowskich, oraz realistyczna perspektywa przy-jęcia do Unii państw Bałkanów Zachodnich sprawiły, że szczególnie aktualny stał się problem „elastyczności” procesu integracji europejskiej. Jest to następstwem nie tylko zwiększenia liczby państw członkowskich, lecz przede wszystkim radykalnego pogłębienia zróżnicowania ich wydolności ekonomicznej i politycznej. Koncepcje wska-zujące na niezbędność podniesienia „elastyczności” procesu integracji zaczęły pojawiać się od początku lat 70. ubiegłego wieku.

W myśl koncepcji Europy o wielu prędkościach (W. Brandt, L. Tindemans) różnice w poziomie rozwoju gospodarczego między państwami członkowskimi uzasadniałyby odejście od koncepcji wspólnej realizacji zadań integracyjnych. Państwom, które nie są w stanie wykonać postawionych zadań, należałoby przyznawać derogacje, pozostałe natomiast powinny iść do przodu. Koncepcja Europy o zmiennej geometrii (F. Mitter-rand, K. Lamers, W. Schäuble) zakładała natomiast przestrzenne zróżnicowanie państw członkowskich, spośród których grupa najbardziej wydolna tworzyłaby tzw. twarde jądro UE, pozostałe zaś tworzyłyby peryferie Unii. W końcu koncepcja Europy à la carte (R. Dahrendorf) proponowała, aby państwa członkowskie swobodnie wybiera-ły rodzaje polityk, w których chciałyby uczestniczyć. Suma takich polityk tworzyłaby strukturę integracyjną.

Ze strukturalnego punktu widzenia (zachowania jednolitości procesu integracji lub jego fragmentacji) istotna jest formuła prawna „elastyczności”. Bez wątpienia bo-wiem radykalne zwiększenie liczby państw członkowskich oraz pogłębiające się zróżni-cowanie między nimi sprawiają, że pewien stopień „elastyczności” w UE jest niezbędny. Występuje on zresztą już obecnie: nie wszystkie państwa członkowskie należą do UGiW oraz do obszaru Schengen, a traktaty przewidują procedurę wzmocnionej współpra-cy: państwa, które chciałyby pogłębiać współdziałanie w niektórych dziedzinach, mogą to uczynić, nie czekając na państwa, które nie wyrażają takiej woli bądź nie są w stanie podjąć danej współpracy.

Rzecz jednak w tym, aby taka „elastyczność” mieściła się w ramach prawnych trak-tatów stanowiących Unię, zwłaszcza odbywała się z poszanowaniem kompetencji instytucji i procesu decyzyjnego UE. Tego rodzaju „elastyczność” jest zjawiskiem na-turalnym, a nawet koniecznym do rozwoju procesu integracji. Natomiast niebezpiecz-ną drogą byłoby powoływanie różnego rodzaju konstelacji i regulowanie spraw ważnych z punktu widzenia Unii „poza” jej ramami prawnymi. Taka droga może prowadzić do osłabienia, „renacjonalizacji”, fragmentacji, a nawet unicestwienia pro-cesu integracji europejskiej. Powyższy dylemat był jednym z najpoważniejszych proble-mów, jakie wystąpiły w toku obecnego kryzysu ustrojowego Unii. Traktat z Lizbony przyczynia się bez wątpienia do umocnienia spójności Unii.

5Niemniej problem zachowania spójności Unii Europejskiej pojawił się ponownie w ostat-nich latach w związku z działaniami podejmowanymi w celu zażegnania kryzysu fi nansowego w strefi e euro oraz zagwarantowania stabilności tej strefy.


www.lexisnexis.pl

Chodzi o tzw. metodę schengeńską wyrażającą się w tym, że grupa państw członkowskich reguluje pewne sprawy, istotne dla Wspólnoty (obecnie

Unii), ale poza wspólnie ustalonymi procedurami określonymi w traktatach.

Metoda ta towarzyszy procesowi integracji europejskiej od dawna, zwłaszcza w okresie kolejnych przesileń, gdy trudno jest wypracować kompromis: pojawiła się ona w toku przyjmowania programu liberalizacji wspólnego rynku w połowie lat 80. (umowa z Schengen), towarzyszyła kryzysowi ustrojowemu związanemu z odrzuceniem Traktatu konstytucyjnego (Konwencja z Prüm), sięgnięto do niej również obecnie, w toku kryzysu fi nansowego, przyjmując instrumenty między-rządowe (poza Unią) mające stabilizować fi nanse publiczne w państwach strefy euro.

Metoda taka ma dwie strony: może ona zmienić się w „trampolinę” w procesie decy-zyjnym i poprzez włączenie tak przyjętych regulacji do unijnego acquis przyczynić się do rozwoju Unii. Może jednak być również prostą drogą do fragmentacji Unii, a w każdym razie prowadzić do wyodrębnienia z niej obszarów ważnych w świetle unijnych kompetencji i interesów Unii jako całości. Nawet jednak wówczas, gdy – jak dotychczas – zmieniała się ona w „trampolinę”, pozostawiała po sobie niedobre następstwa: pominięcie w procesie decyzyjnym pozostałych państw członkowskich i unijnych instytucji, które były zmuszane do zaakceptowania rozwiązania przyjęte-go jedynie przez grupę państw.

Środki przyjęte obecnie w formule międzyrządowej (Traktat o Europejskim Mecha-nizmie Stabilności, Pakt euro plus, Traktat o unii fi skalnej)3 ukazują w pełni ten dylemat: mogą one, w wyniku włączenia do unijnego acquis, przyczynić się do konsolidacji Unii i umocnienia jej pozycji, mogą jednak również (a od strony formalnej „zdolne są” do działania autonomicznego) zapoczątkować proces fragmentacji Unii. Wyraźna jest, co prawda, wola umocnienia tzw. metody wspólno-towej (unijnej), tj. szukania głównego mechanizmu przezwyciężenia kryzysu i ustabi-lizowania strefy euro w umocnieniu spójności Unii, możliwy jest jednak również inny wariant.

Niezależnie jednak od tego głównego dylematu sytuacja obecna przypomina nieco dawną koncepcję Europy à la carte, według której każde z państw członkowskich miałoby wybierać z europejskiego menu takie dziedziny, które mu najbardziej odpo-wiadają. Różnica może jednak polegać na tym, że obecnie – w zależności od zesta-wu wybranych z menu dań (zakresu związania się wyżej wymienionymi paktami i traktatami) – państwa zasiądą przy różnych stołach: jedne przy stole głównym, inne przy mniej istotnych „podstolikach”.

3 Szczegółowo zob. rozdział 4.

3. Punkt odniesienia: pojęcie organizacji międzynarodowej 27

3. Punkt odniesienia: pojęcie organizacji międzynarodowej

3. Punkt odniesienia: pojęcie organizacji międzynarodowej

3.1. Pojęcie organizacji międzynarodowej

6Jak już wskazano, punktem odniesienia dla określenia modelu integracji europejskiej powinno być pojęcie organizacji międzynarodowej. Taką bowiem formę miały bez wąt-pienia Wspólnoty Europejskie, a obecnie – po wejściu w życie Traktatu z Lizbony – ma Unia Europejska.

Pojęcie organizacji międzynarodowej nie jest jednoznaczne. Należy odróżnić dwa pod-stawowe typy takich organizacji: 1) organizacje międzypaństwowe, zwane też często organizacjami międzyrządo-

wymi (GO – Governmental Organizations), które zrzeszają państwa i inne podmio-ty prawa międzynarodowego. Zasadnicze cechy takiej organizacji to fakt, iż działa ona na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez państwa członkow-skie i ma podmiotowość prawną. Umowa taka nazywana jest: statutem, konstytu-cją, traktatem konstytucyjnym, układem podstawowym organizacji. Określa ona kompetencje organizacji, jej instytucje oraz relacje z państwami członkowskimi;

2) organizacje pozarządowe (NGOs – Non Governmental Organizations), które zrzesza-ją podmioty prawa krajowego (stowarzyszenia, fundacje) i osoby fizyczne z różnych państw. Statut takiej organizacji może być określony w dokumencie o różnym charakte-rze, niebędącym jednak umową międzynarodową (zwykle są to struktury umocowane w prawie krajowym państw, tworzące pewne ramy współpracy międzynarodowej).

7 Model integracji europejskiej musi być mierzony kryteriami organizacji międzynarodowej typu międzypaństwowego (międzyrządowowego). Pod-

stawami działania Unii Europejskiej są bowiem umowy międzynarodowe zawarte mię-dzy państwami członkowskimi; również Wspólnoty Europejskie działały na podstawie umów międzynarodowych.

Organizacje międzypaństwowe mają określoną strukturę, zakres kompetencji oraz podmiotowość w rozumieniu prawa międzynarodowego, tj. mają wynikające z tego systemu prawa i obowiązki. Przez setki lat tradycyjnymi podmiotami prawa międzyna-rodowego były państwa. To one tworzyły prawo międzynarodowe, stały na straży jego przestrzegania i jako jedyne były nosicielami suwerenności (rozumianej jako równość z innymi państwami w stosunkach międzynarodowych i niezależność w odniesieniu do kształtowania własnych stosunków wewnętrznych). Przełom XIX i XX w. przyniósł na-rastającą dyskusję dotyczącą podmiotowości prawnomiędzynarodowej innych uczest-ników stosunków międzynarodowych, w tym przede wszystkim organizacji między-państwowych. Po drugiej wojnie światowej utrwaliło się stanowisko, że organizacje międzypaństwowe mogą mieć podmiotowość prawnomiędzynarodową.

Podstawowe znaczenie dla uzasadnienia tego stanowiska miała opinia doradcza Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości z 1949 r., w której Trybunał stwierdził, że organizacje międzypaństwowe mają podmiotowość prawną, jeżeli


www.lexisnexis.pl

na podstawie ich statutu można dojść do wniosku, iż dla osiągnięcia swoich celów mogą zawierać umowy z państwami trzecimi, mają prawo korzystania z przywile-jów i immunitetów oraz prawo czynnej i biernej legacji, a także mają zdolność do czynności prawnych (mogą podejmować czynności prawnomiędzynarodowe)4.

4

Naturalnie zakres podmiotowości prawnej organizacji międzynarodowej jest okreś-lony w umowie międzynarodowej ustanawiającej daną organizację – stąd określa się podmiotowość organizacji jako podmiotowość prawnomiędzynarodową pochodną (wtórną). Organizacje międzynarodowe mogą również mieć podmiotowość prawną w rozumieniu prawa krajowego. Zwykle państwa członkowskie w umowie ustana-wiającej daną organizację określają, w jakim zakresie przyznają tej organizacji podmio-towość w swoim prawie krajowym.

3.2. Charakter prawny UE

8 Przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony kwestia charakteru prawnego UE była zło-żona i wywoływała kontrowersje. Nie ulegało, co prawda, wątpliwości, że Wspólnoty Europejskie były organizacjami międzynarodowymi typu międzypaństwowego: zostały one ustanowione na mocy umów międzynarodowych między państwami człon-kowskimi, miały stałą strukturę, istotny zakres kompetencji oraz podmiotowość w ro-zumieniu prawa międzynarodowego i prawa krajowego państw członkowskich.

Przedmiotem dyskusji był natomiast charakter prawny Unii Europejskiej, która – ustanowiona na mocy Traktatu o Unii Europejskiej (Traktatu z Maastricht, TUE) sta-nowiła strukturę złożoną, obejmującą zarówno Wspólnoty (fi lar I), jak i tzw. obszary międzyrządowe (fi lar II – Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa; fi lar III – Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych).

9 W ówczesnym TUE nie nadano Unii expressis verbis podmiotowości prawnej ani w rozumieniu prawa międzynarodowego, ani prawa krajowego państw członkowskich. Kompetencje w I fi larze UE były wykonywane przez Wspólnoty Europejskie ( organi-zacje międzynarodowe), w II i III fi larze natomiast – wyłącznie na mocy postanowień TUE (a więc jako tzw. współpraca międzyrządowa), nawet jeżeli były objęte wymogiem „spójności” i „ciągłości” dla „osiągnięcia celów Unii” (i przy zastrzeżeniu „zachowa-nia i rozwoju zasobu wspólnotowego”).

Kompetencja do zawierania umów międzynarodowych w fi larach międzyrządowych również nie była jednoznaczna. Zawarto, co prawda, wiele umów międzynarodowych w tej dziedzinie „w imieniu Unii Europejskiej”, ale państwa członkowskie wyraźnie za-strzegły, że korzystanie z kompetencji w tej mierze nie stanowi przeniesienia stosownych kompetencji na Unię. Można więc było argumentować, że działała ona jedynie symbolicz-nie w imieniu państw członkowskich. Instytucje Wspólnot działały w fi larach międzyrzą-dowych, lecz na podstawie postanowień TUE i w zakresie w nich określonym (prawnicy mówili o „wypożyczeniu” tych instytucji do fi laru II i III UE). Do miana organu Unii Eu-ropejskiej jako całości mogła pretendować jedynie Rada Europejska.

4 International Court of Justice, Report of Judgments, Advisory Opinions and Orders 1949, s. 178 i n.

podr´cznik dla kierunków prawa, zarzàdzania i administracji · znaczenie idei federalizmu dla...

Documents