podstawowe spostrzeżenia o człowieku wiemy tyle,...
TRANSCRIPT
1
sposób, w jaki ludzie myślą o sobie i innych, czyli jak
selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informacje
do formułowania sądów i podejmowania decyzji
1
Podstawowe spostrzeżenia dotyczące
rzeczywistości
każdego dnia mamy do czynienia z ogromem informacji
w wielu sytuacjach brakuje nam podstawowych informacji
nasza wiedza o świecie nie jest biernym zapisem napływających
informacji
2
Podstawowe spostrzeżenia
dotyczące człowieka:
przeciążenie informacyjne może powodować zaburzenia: emocjonalne, zapamiętywania, poczucia tożsamości
brak informacji może być destruktywny dla człowieka (izolacja sensoryczna) – senność, halucynacje, zaburzenia emocjonalne, lęki, brak poczucia tożsamości, uległość…
każdy człowiek ma własną barierę przeciążenia
3
O człowieku wiemy tyle, że:
człowiek selekcjonuje i zapamiętuje tylko niewielką, jego
zdaniem potrzebną ich cześć — jego umysł musi więc
dostarczać kryteriów takiej selekcji
umysł dostarczać musi swoistych przewodników wyciągania
informacji z pamięci i przetwarzania ich w odpowiedni sposób
które informacje łatwiej zapamiętamy?
opis rzeczywistości
ocena rzeczywistości (odwołanie do wartości)
poziom emocji
4
Struktury poznawcze człowieka reprezentują
otaczającą go rzeczywistość w dwojakiej
formie
struktury poznawcze – względnie trwały system informacji reprezentacje określonych w czasie i przestrzeni, doświadczanych
przez nas zdarzeń - reprezentacje epizodów (inaczej pamięć epizodyczna).
reprezentacja rzeczywistości wyabstrahowanej, czyli jej kontekstu czasowo-przestrzennego - schematy poznawcze
schemat poznawczy – uproszczona reprezentacja rzeczywistości
zrozumienie epizodu to znalezienie odpowiedniego schematu poznawczego
5
Pojęcie schematu poznawczego: podejście klasyczne
specyficzna idealizacja rzeczywistości
reprezentuje jej najbardziej typowe i zasadnicze elementy oraz istotne właściwości
pytanie: co jest najbardziej istotne, typowe, zasadnicze?
reprezentacja zbioru obiektów uwzględniająca wszystkie istotne
(tj. powtarzające się, wspólne) właściwości tego zbioru
poznanie pojęć – abstrahowanie właściwości
abstrahowanie – wyróżnianie w grupie obiektów pewnych cech z
pominięciem pozostałych
kategorie mają wyraźnie określone granice
6
2
Różne schematy poznawcze
schemat obiektów fizycznych, np. jabłko
schemat przestrzeni fizycznych, np. łazienka
następstwo zdarzeń, np. cztery pory roku
scenariusz działań ludzkich, np. kupowanie
schemat człowieka, ról społecznych
7
Schemat poznawczy jako rdzeń pojęciowy lub
prototyp - podejście probabilistyczne reprezentuje najważniejsze cechy typowego
fragmentu rzeczywistości i relacje pomiędzy nimi (np. typowa twarz ludzka)
istnieje pewien dopuszczalny obszar odstępstwa do schematu (np. nie istnieje idealna „twarz ludzka”)
jeśli obiekt odbiega od schematu zbyt znacznie, nie dochodzi do rozpoznania obiektu (ale „kwiatek u kożucha)
im bardziej typowy jest egzemplarz schematu, tym szybciej jest rozpoznawany
ludzie przeceniają częstotliwość występowania w rzeczywistości egzemplarzy typowych, a nie doceniają częstotliwości występowania egzemplarzy nietypowych
nietypowy egzemplarz – wywołuje negatywne emocje – kiedy jesteśmy nastawieni na ocenę otoczenia
nietypowy egzemplarz – wywołuje pozytywne emocje – kiedy jesteśmy nastawieni na poznanie
8
Pojęcie schematu poznawczego: podejście
egzemplarzowe
reprezentacja pojęciowa składa się z odrębnych opisów egzemplarzy
danego pojęcia (np. pies, ptak)
podstawą kategoryzacji jest egzemplarz spotkany jako pierwszy
kategoria zawiera ślady pamięciowe poszczególnych egzemplarzy, z
którymi zetknęliśmy się uprzednio
nie muszą istnieć reprezentacje wyabstrahowane
9
Hierarchiczna budowa
schematu
każdy schemat ma strukturę wewnętrzną - składa się z powiązanych ze sobą relacji bardziej elementarnych schematów – np. „oko”
jednocześnie każdy schemat wchodzi w skład bardziej złożonych schematów – np. „twarz ludzka”
w skład wewnętrznej struktury schematu nie wchodzą wewnętrzne struktury jego subschematów (oko – twarz – postać ludzka)
to ułatwia nam poznanie społeczne - uruchamiane jest „piętro” schematów, które akurat jest nam potrzebne
ekonomiczność poznania - człowiek dążąc do zrozumienia czegoś nie musi wykorzystywać całej swojej wiedzy na dany temat
rozwój poznawczy jednostki - najpierw musimy poznać schematy elementarne, aby zrozumieć bardziej złożone
10
Schemat poznawczy jako procedura
poznawcza aby poznać, zrozumieć i zinterpretować
rzeczywistość społeczną musimy posiadać wiedzę dużo szerszą, niż jest nam prezentowana - „policjant podniósł rękę i zatrzymał auto”
potrzebna jest nam wiedza o rzeczywistości, z której pochodzą fakty będące przedmiotem wypowiedzi - „Lubię jabłka”
wiedza o rzeczywistości stanowi kontekst oceny danej informacji - „Lubię kobiety”
znajomość kontekstu społecznego – daje nam określone znaczenie
to, co i jak rozpoznamy w rzeczywistości zależy od wyboru odpowiedniego schematu – sprawa Renaty Beger, „to jest łapówka” - „ja płacę tylko za benzynę” 11
Schemat a zrozumienie
rzeczywistości
schemat pozwala na zrozumienie jakiegoś fragmentu rzeczywistości
zrozumienie to znalezienie takiego schematu poznawczego, którego ten fragment jest szczególnym przypadkiem
zaktywizowanie jakiegoś schematu utrudniać może proces dochodzenia do zrozumienia rzeczywistości („Co oglądamy- komedię czy dramat?”)
dostępność informacji (schematu) – łatwość, z jaką możemy przywołać pewne myśli, uczucia - wynikająca np. z poprzedniego doświadczenia – który warunkuje jak będziemy interpretować daną sytuację („Szklanka jest do połowy pełna albo pusta”)
12
3
13
Schemat a zrozumienie rzeczywistości
zrozumienie rzeczywistości a kontekst
sytuacyjny („Skąd ja znam tą osobę?”)
na uaktywnienie określonego schematu
wpływ mają nasze potrzeby,
doświadczenia, oczekiwania
korzystamy z doświadczeń, które mają
inni
14
Schematy a zapamiętywanie i przypominanie
ludzie dostrzegają to, co pragną ujrzeć
zapamiętujemy informacje w postaci schematu (brak odpowiednich danych, presja czasu, niedostateczna koncentracja uwagi)
odtwarzane informacje mają cechy schematu poznawczego
niebezpieczeństwa - nasza pamięć jest bardzo wrażliwa i łatwo ulega zniekształceniom
15
Wąsy oficera, czyli czy można wierzyć świadkom? założenia (Elizabeth Loftus):
kiedy przypominamy sobie jakieś wydarzenia, nie
odtwarzamy ich dosłownie
przypominanie/rozpoznanie – proces analogiczny do
rozumienia
wspomnienie – próba rekonstrukcji tego, co się wydarzyło
przy rekonstrukcji wykorzystujemy informacje z różnych
źródeł
pytanie badawcze
czy drobna sugestia zawarta w pytaniu, może zmienić
wspomnienie osoby uczestniczącej w jakimś wydarzeniu?
samochody się walnęły czy zderzyły… - z jaką jechały
prędkością
kraksa czy drobny wypadek..
presupozycja - – w pytaniu jest już odpowiedź „Czy białe
pranie może być jeszcze bielsze”, „wolisz zielone czy
czerwone?”
odtwarzanie informacji a pytania „naprowadzające” 16
Schematy a zapamiętywanie i
przypominanie
ludzie niechętnie się przyznają do tego, że nie pamiętają zwykle usiłują uzupełnić luki w pamięci. Odwołują
się wtedy do skryptów poznawczych, które dotyczą typowego przebiegu podobnych wydarzeń.
odtwarzanie a „nieświadomy transfer informacji”, czyli napad na kasjera kolejowego…
wpływ przeszłej wiedzy, przekonań i doświadczeń jednostki na odtwarzanie informacji, czyli kto trzyma brzytwę…
ludzie chętniej zwracają uwagę na te aspekty sytuacji i cechy osób, które wydają się im interesujące
wpływ lęku na zapamiętywanie i odtwarzanie wydarzeń
wpływ hipnozy na odtwarzanie informacji
17
Syndrom fałszywej pamięci
np.. wspomnienia o seksualnym wykorzystaniu w dzieciństwie,
które rzekomo zostały wyparte i odzyskane dopiero po wielu latach
poprzez podanie drobnej sugestii w pytaniu, można:
zmienić czyjeś wspomnienia
a nawet zaszczepić wspomnienie czegoś, czego nigdy nie
przeżyliśmy
odtwarzane informacje mogą być stopniowo uzupełniane przez
informacje, które bezwiednie dodaliśmy później, albowiem jest to
bardziej zgodne ze schematem
18
4
19 20
21 22
Która z tych twarzy była pokazywana w trakcie demonstracji?
23 24
5
25
Która z tych twarzy była pokazywana w trakcie części
badawczej?
26
27 28
29 30
6
Dlaczego tak niechętnie zmieniamy
nasz sposób myślenia o
rzeczywistości?
teoria schematów poznawczych sposób funkcjonowania naszego umysłu
skłonność do schematyzacji
dane potwierdzające nasze przekonania są łatwiej zauważane, lepiej zapamiętane i uznawane za ważniejsze
mechanizm dysonansu poznawczego pojawienie się dysonansu poznawczego powoduje tendencję do jego
redukcji, np. poprzez zniekształcenie dopływających informacji bądź ich odrzucenie
dysonans poznawczy a poczucie zagrożenia własnego Ja
samospełniająca się przepowiednia ludzie robią wszystko, aby rzeczywistość potwierdziła ich przekonania
31
Dlaczego czasami schematy poznawcze ulegają
zmianie? skąd biorą się pierwsze schematy…
wrodzone, podstawowe wzory reakcji emocjonalnych
tworzenie nowych schematów rejestracja współwystępowania w rzeczywistości określonych bodźców (różnych
niż dotychczas znane) – asocjacja
tworzenie się na podstawie istniejącego schematu podschematów schemat - samochód ma cztery koła…
następuje prosta rozbudowa pamięci epizodycznej asymilacja nowych doświadczeń do dotychczasowych schematów
poznawczych
napływające dane są nie tylko asymilowane przez istniejące schematy, ale także powodują zmiany w samych schematach adaptacja do zmieniających się warunków środowiskowych
32
Heurystyki
reguły, którymi kierują się ludzie by formułować sądy w sposób szybki i efektywny
heurystyka dostępności: co przychodzi na myśl – odnosi się do wydawania sądów na podstawie tego, jak łatwo jest nam coś wywołać w świadomości.
heurystyka reprezentatywności: jak podobne jest A do B – klasyfikacji czegoś dokonuje się na podstawie stopnia podobieństwa do przypadku typowego
33
Podsumowanie
w procesie poznawania rzeczywistości musimy zdawać sobie
sprawę z oddziaływania schematów poznawczych, które z jednej
strony ułatwiają nam funkcjonowanie w rzeczywistości, z drugiej
mogą skazać nas na generalizacje…
słowa kluczowe: schemat poznawczy, heurystyka
literatura: E. Aronson i in. , Psychologia społeczna. Serce i
umysł, R. 4. Poznanie społeczne
34
Teoria dysonansu poznawczego a inne teorie tłumaczące
zmiany postaw
teoria dysonansu poznawczego:
zmiana postawy jako sposób redukcji dysonansu poznawczego
badani którym zapłacono 1$ zmienili swoje postawy wobec nudnego zadania, ponieważ nie znaleźli uzasadnienia zewnętrznego – efekt niewystarczającego uzasadnienia
teoria autopercepcji/samopostrzegania (Daryl Bem)
ludzie dowiadują się o tym, jakie mają postawy na podstawie obserwacji własnych zachowań (nie muszą odczuwać dysonansu poznawczego!)
Jeśli powiedziałem coś za 1$, tzn. że po prostu zadanie mi się podobało
teoria kierowania wrażeniem (Baumeister)
nie jest ważne, aby być spójnym (być w zgodzie z samym sobą…), lecz ważne jest, aby „wydawać się być spójnym”
badani nie chcieli uchodzić za osoby, które dadzą się tanio sprzedać
teoria autoafirmacji
zmiana postaw generowana jest poczuciem zagrożenia własnego Ja
badani w eksperymencie L. Festingera zmienili swoje postawy wobec nudnego zadania, ponieważ czuli zagrożenie własnego Ja