popüler kültür ve halk dindarlığı
DESCRIPTION
Popüler Kültür Ve Halk DindarlığıTRANSCRIPT
-
aysecoban.com.tr
Popler Kltr ve Halk Dindarl
admin
GR
Popler kltr gnmzde kuramsal olmaktan ziyade speklatif
boyutta kalan tartmalar iinde ok sk gemektedir. Gerek
poplerin gerekse kltrn pek ok anlam ihtiva etmesi popler
kltrn tanmlanmasn da gletirmitir. Bununla birlikte popler
kltrle ayn anlamda aktarlan kitle kltr, kltr endstrisi, halk
kltr gibi kavramlar ve st kltr, alt kltr gibi toplumsal
tabakalamalar da iin iine girince bu kavram anlamak ve sosyal
olgu olarak konumlandrmak daha da zor bir hal alr.
Popler kltrn ncelikle ne olmadyla ilgili izahlarla ne olduu
aklanmaya allmaktadr. Popler kltr poplasyonun, halkn
veya niceliksel bir ounluun kltr m, alt kltrle st kltrn
sentezini ifade eden eklektik bir kavram m ya da pek ounun iddia
ettii gibi kitle iletiim aralaryla hakim ideolojinin kltrel
tahakkm mdr? Bu gibi muhtelif sorular zerinden tartmalar
srdrlmtr.
Popler kltrn ne zamandan beri var olduuna dair muhtelif
grler ortaya atlmtr. Bu kltrn ok eskilere dayandn,
hatta klasik eserlerde dahi buna temas edildiini syleyenler olsa da
dier yandan tketim alkanlklarmz pekitirmek zere kapitalist
sistemin rettii yeni smrge unsurlarndan biri olarak ortaya
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
1 / 53 21.06.2015 00:19
-
karldn ve gnmzn kltr olduunu syleyenler de vardr.
Popler kltr aratrmalar daha ziyade Frankfurt Okulunun kltr
endstrisi almalaryla hz kazanmtr. Gnmzde tanmsal
adan pek farkllk grlmese de bu okul popler kltr kitle
kltrnn somut hali olarak grmtr, hatta poplerin halkla olan
ilikisi sebebiyle daha olumlu bir anlam katmamas asndan kitle
kltr kavramn kullananlar olmutur, kltrn tek bir merkezden
standart bir ekilde retilip insanlar tek tipletiren yapsna vurgu
yapmak iin de kltr endstrisi kullanlmtr.
Kltrn sosyal tabakayla ilikisi olduu gibi benzer bir iliki dinde
de grlr. Toplumun snfsal yapsnn, farkllklarnn kltre
yansmasna paralel olarak dini tutum ve davranlar da hiyerarik
yaplanmadan nasibini almtr. Alt ve st kltrn farkllklar ortaya
konduktan sonra bunlarn popler kltrn oluumundaki rolleri ele
alnmtr. Benzerlikten yola karak alt ve st din ayrm yapldktan
sonra popler dindarlkta bu tabakalamann etkisinin ne olduuna
deinilmitir.
Popler kltrdeki tanmsal zorluklarn popler dinde de karmza
kt grlecektir. Popler din, halk dininin mi, st dinin mi bir
rndr; yahut bunlarla irtibat nedir, kitle iletiim aralar popler
kltrn yaygnlamasna etki ettii gibi popler dinin
yaygnlamasnda da etkili olmu mudur, popler din bu anlamda
yine kltr endstrisinin bir meta olmu mudur eklindeki sorulara
cevap aradk.
Popler kltrn halka istinaden ele alnmas zerine halk
dindarlyla daha ok etkileiminin olduu grlecektir.
almamzda son olarak halkn dini yaay ekillerinin -halk iin
retilen- popler kltr rnleriyle nasl bir deiim geirdii, bunun
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
2 / 53 21.06.2015 00:19
-
toplumu yozlatrd m yahut dinselliine katk m salad
sorgulanmtr.
POPLER KLTR YAKLAIMLARI
Toplumun semboller dnyas olan, insanlara nerede nasl
davranacann iaretlerini vererek onu yeni karlaaca hayata
hazrlayan kltr, insanlara hazr davran kalplar sunar ve
sunulan bu modeller sayesinde insan hayatn kolaylatrr. Sunulan
modeller yenidir ve modeller arasndaki benzerlik insan
karlaaca hayata kar gvensizliini asgariye indirir. Bu benzer
ilikiler insana yaad toplumun ve evrenin kurumlar tarafndan
takdim edilir.[1] Dolaysyla, kltr, bir sosyolojik tanm olarak
hayatn tmn kapsar. Bir dnemin kltr demek o dnemin
yaay biiminin maddi manevi oluumlara baklarak nasl
anlalabildii, nasl anlatlabildii demektir.[2]
Kltrn kapsamnn genilii ve tanmlanmasnn zorluu son
zamanlarda daha sk tartlmaya balayan popler kltrn de
kuramsal ve tarihsel olarak tam bir tanmnn yaplmasn mmkn
klmamaktadr. Hatta Veysel Batmaz kltrn sosyolojik olarak
tanmsal bir soyutlama olduunu ifade ederek popler kltr iinde
hibir anlamnn olmadn vurgulamaktadr.[3] Saysz kltr
tanm gibi saysz popler kltr tanmyla da karlamaktayz.
yle ki popler kltre birbirine taban tabana zt anlamlar ykleyen
de olmutur. Bazlar popler kltre olumlu yaklarken, bazlar da
onu zellikle ideolojik ilevi dorultusunda kesinlikle mcadele
edilmesi gereken bir olgu olarak grmtr.
Hayatn tamamna amil kltrn de alt dallar var. Bunlar; temel
ayrm olarak ele alndnda yksek kltr ve halk kltrdr.
Popler kltr daha ziyade bu ikisinin arasndaki bir kltr olarak ele
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
3 / 53 21.06.2015 00:19
-
alnmtr. Aralarndaki fark ou zaman gz ard edilmitir ya biri
dierinin iinde yahut tekisine muhalif olarak ele alnmtr; fakat
bunlarn dnda da yaklamlar olmutur.
ncelikle halk kltr, st kltr ve popler kltr arasndaki fark
nedir, yahut bunlar arasnda gerekten bir fark var mdr, hepsi i ie
gemi bir halde mi toplumda kendisini bir yaay biimi olarak
hissettirirler eklindeki sorulara cevap vermek gerekir. Ahmet Oktay,
Batmaz takip ederek bu kltr biiminin farkllklarn maddeler
halinde vurguluyor: Folk kltrnn biimi basittir, her trl duyu ya
da gelenek araclyla dorudan aktarlabilen ya da iletilebilen
yapdadr, anonimdir, iinden kt grubun deer yarglarn ierir
ve iletir, rn tketiciye dnktr, genellikle herkes iin paraszdr.
Ona gre popler kltr ise; biim olarak orta karmaklktadr,
aktarm ya da iletimi, ortam ve teknoloji olarak dolayldr, bilinen bir
kayna ya da reticisi vardr, kltrel deerleri ve gelenekleri, yeni
formller biiminde yanstr, rn tketiciye dnktr, olduka ucuza
fakat parayla elde edilir. st kltre gelince, karmak bir biimdedir
ve beenilmesinin ltleri vardr, tketicileri yksek eitimli
kiilerdir, bu yzden iletilebilme arac, yaptn kendisidir, bilinen ve
nl bir reticisi vardr, ilk deerlendirilmesi yine yksek beeni
sahibi gruplar ya da eletirmen topluluunca yaplr. Ekoller ve
kk topluluklar oluur, rn reticisinin yaratm sreciyle
oluturduu bir dnsel ve sanatsal abayla ortaya kmtr;
ancak bu abay gstereceklere dnktr, rn pahal ve
deerlidir.[4]
Olumsuz yaklamlar popler kltr halk kltr ve yksek kltrle
karlatrarak tanmlar. Kltrn metaa dntrldn, bunu
tketenlerin gereklerden uzaklatrldn, toplumun bu yolla
uyuturulduunu, elenceyi ihtiya haline getirdiklerini, kltr
ykseltmek yerine kltrel seviyeyi drdn iddia ederler.
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
4 / 53 21.06.2015 00:19
-
Sekin bak asyla ii snfnn aslnda eitsizlik sonucu deil de
doal bir farkla olutuunu, kitle kltrnn ii snfyla
zdeletiini ve sekin kltre zarar verdiini sylerler. Dolaysyla
popler kltr yksek kltrn karsnda konumlandrlarak
eletirilir.
Olumsuz yaklam benimseyenler ticarilemi kitle kltr
rnlerinin yaygnlamasyla kitle kltr ile sekin kltr arasnda
farkn ortadan kaldrldn, bu durumda kitle kltrnn dzeyi
ykselmese bile sekin kltrn dzeyinin dtn belirtirler.
Kitle kltrnn zellikle popler elence formlaryla toplumda
ahlaki zaaflar oluturduunu, bilhassa genleri etkisi altna
almasyla onlar asosyalletirdiini, deerlerinin altn oyduunu,
duyarllklarn yok ettiini de kabul ederler. Onlara gre ii snf
kendi kltrnn aktif reticisi konumundayken popler kltrle
sadece pasif bir tketiciye indirgenmitir.
Olumsuz yaklamda en ok sz edilen Frankfurt Okulu
dnrleridir. Adorno, Horkheimer ve Marcuse kapitalizm ncesi
toplumlarda ok az bo zaman olduunu ve ii snfnn olmadn
belirtirler. Kapitalizm sonras kitlesel olarak retilen mallarn kitlesel
olarak tketimini salayan bo zaman ortaya kmtr. Bylece ii
snf bo zamanlarnda kitle iletiim aralarnn ieriklerini tketerek
al verie ynelmektedir. Bu yntemleri kullanarak oluturulan kitle
kltr bu dnrlere gre hegemonya ve smrnn bir baka
biimi olarak karmza kyor. Dier yandan sermayenin popler
kltr ve grsel iletiim biimine brnerek genlik piyasasnn
derinlerine szp ocuklar hatta bebekleri dahi hayranlara
dntrp tketici halkn bir paras haline getirdii ve tketicilikte
ya snrlarnn iyice geriye ekilmesine sebep olduu eletirisi
getirilmitir ve son olarak olumsuz yaklamda halk Stuart Halln
tanmlad gibi Kendilerine sunulan eyin, ada bir uyuturucu
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
5 / 53 21.06.2015 00:19
-
olduunun farkna bile varamayan kltrel ahmaklar olarak
grlmtr.
Olumlu yaklaanlarsa popler kltrn daha ok seenek
sunduunu, kitle iletiim aralaryla insanlar bilgilendirdiini, bir
nevi uzaktan eitim imkan sunduunu, ucuz elence ile ihtiyac
karladn, toplumsal ve siyasi olaylara kar farkndalk
oluturduunu, yksek kltrn poplerleerek herkesin tketimine
imkan verdiini, yksek kltre meydan okuduunu, eletirenlerin
iddia ettikleri gibi kitle iletiim aralaryla insanlar
pasifletirmediini, medya ieriklerinin izleyicilerce farkl ekillerde
okunduunu sylemilerdir yani popler kltr, film, televizyon ve
kayt endstrisi tarafndan retilen yapmack, sahte popler
kltrden farkl olarak tanmlanmtr.
Olumsuz yaklamda popler kltr kitle kltr ile zdeleirken,
olumlu yaklamda farkllamtr ve sre iinde geleneksel folk
kltrnn ada bir deikeni olarak kabul edilmitir. Popler
kltr olumlu yaklamda insanlarn dnce ve duygularnn, kltr
endstrisi szgecinden gemeden kendilerine geri dnd;
halkn kendisini dorudan ifade edecei bir alan olarak
grlmtr.
zetle, eletirel yaklaanlara gre popler kltr kltrel eitlilii
yok edip standart rnler sunarak tek dzeliin ticaretini yapyor ve
i d zaman da ticaret konusu haline getiriyor. Bo zaman
kronikletirdii gibi ahlaki yozlamann da msebbibi oluyor.
Egemen snf popler kltr vastasyla alan snf ynlendiriyor
ve ark devaml iler hale getiriyor. Olumlu yaklaanlarsa
oulculuk ve demokrasi balamnda deerlendiriyorlar; ancak
popler kltre olumlu bakanlarn says olumsuz bakanlara oranla
daha dk miktarda kalyor.[5]
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
6 / 53 21.06.2015 00:19
-
Olumlu ve olumsuz yaklamlar saydktan sonra yle diyebiliriz ki;
meseleyi postmodern bak asyla ele alanlar kitle iletiim
aralarnn lgnca genileyip popler kltr yaymasnn
douraca sonular tamamen olumlu grmedikleri gibi tamamen
olumsuz da grmemektedirler. rnein, nc dnyann da global
medyay kullanmak konusunda en az eski smrgeci gler kadar
baarl olduunu vurgularlar. Bilin endstrisinin son on ylda gze
arpan bir ekilde deitiini kabul etmekle beraber, onlarn
izleyicilerinin beklenti ve bak asnn da deitiini ifade edip
popler kltre tamamen olumlayc yahut olumsuzlayc bakmamak
gerektiini belirtirler.[6] Geriye dn mmkn deil artk.
Tastamam gerek olan imgeler zerinde mhlanp kalm kitleler
iin, dolaysz ve zahmete girmeye deer bir yolla siyasallaan bir
temsil moduna geri dnmenin artk imkan yok. Postmodern bir
dnyada yaarken, olumlu ve olumsuz imgeler hakknda kesin bir
ekilde konumak da mmkn deildir. Ama bunun sosyal olann ve
anlamn sonu, dolaysyla da yeni bir nihilizmin balangc olarak
grlmesine de gerek yoktur. Sosyal ara, btn anlamlarn
harekete geirilmesinden sorumludur. Dinleyiciler ya da seyirciler,
bakanlar ya da kullananlar, safdil ynlar deillerdir. Medya etki
alann genilettike, tebaasnn onun zerindeki eletirici denetimi
ve kullanm da artacaktr.[7]
Popler kltr rnlerinin egemen snfn kartnda yer alan
snflarn iinde retilmi olsalar bile aldanmc karakter
tadklarndan ve dile getirdikleri toplumsal/bireysel beklentiler halk
kesimlerinin gndelik pratikleri iinde ve hegemonik kltr
balamnda retildiinden gerekliin grlmesini engelledii
sylenir. Olumlu bakanlar bu rnlerin zaman zaman
uyumlandrlm ieriklerinde gereklie ilikin doru sezgiler ortaya
koyabileceini ve baml snflarn kendiliinden muhalefetini
baaraca bir alan oluturabileceini dnrler. Snfl
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
7 / 53 21.06.2015 00:19
-
toplumlarda kltr egemen snfa gre belirleniyor olsa bile
smrlen ve ynetilen kesimler yine de kendi umut ve fkelerini
dile getiren rnler verebilirler ve bu rnleri hem popler kltre
hem de st kltre de szdrabilirler denilmektedir.[8]
Popler kltre kar ihtiyatl tutum sergileyen nsal Oskay yle
demektedir: Popler kltr, retiminin de tketiminin de denetimi
geni kitlelerin dndaki endstrilerin ve toplumsal egemenlik
odaklarnn elinde olduundan, bugn iin, ncelikle olumsuz
yanlar ok iyi incelenmesi gereken bir olgu. Ama maddi temelleri
kalmam olan folk kltrne dnlemeyeceine, sekinci kltr
ise, bu kltr tarih boyunca birbirlerinin yerine geen egemen
kesimleri birbirinin kltrel mirass kldndan umut
balanamayacana gre, popler kltr evrimletirecek bireylere
erimek iin yol gsterici, evklendirici baat kltrn elikilerini
gzler nne serebilecek bir silkelenme ve toparlanma dnemi
kltrne dntrmek gerekiyor. Bunun belirli snrllklar var fakat
olanaklar da var. Hegemonik ideolojinin hibir zaman mutlak bir i
tutarll olmad dnlecek olursa, hegemonik ideolojinin kendi
iindeki elikilerinden yola karak bile nemli evrimletirmeler
salanabilir.[9]
Popler kltr ortak bir ekilde halkn kltrnn iini farkl bir
ierik ile doldurma abasyla tanmlayan fakat ierii konusunda
farkllaan iki eilim vardr. Birincisi halkn, atalarnn
mcadelelerinden bir eyler renebilmeleri amacyla, radikal ve
ilerlemeci bir gemi popler kltr yaratmak zerine veya kltrn
kendilerine ait olduunu kabul ettirecek ekilde, halk yce kltr
taraftarlar olarak oluturmak zerine younlamtr, yani bu ilk
eilimde gemite halkn oluumuna katkda bulunmu olduu
deerleri yeniden canlandrp bugn onlarn bozulmasna neden
olan glerin karsna getirilmektedir. kinci eilimde ise halk kendi
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
8 / 53 21.06.2015 00:19
-
kltrlerini burjuva geleneinin gerek kltr ile deitirmesi iin
srekli olarak ynlendirilmektedir. Her iki eilim de ortak olarak halk
st kapal bir biimde ii snf ile zdeletirmektedir. Bunun
sonucu olarak da bu yaklam biimlerinde popler kltr evreninde
yaanan gerilimlerin ve atmalarn, yalnzca ii snfnn kltr
ve burjuva ideolojisi arasndaki tek bir elikiye indirgenmesiyle
karlayoruz.[10]
Popler Kltr Tanmlar
Veysel Batmaz popler kltr gndelik hayatn kltr olarak
tanmlyor. Kentin yapsna gre farkllk arz edeceini, pozitif ya da
negatif olma zelliinin buna bal olduunu aktarrken popler
kltrn belli bir katmannn olmadn da vurguluyor; fakat sekin
ve halk kltrnn elerini kullanabileceini de ekliyor. Ayrca kitle
iletiim aralarnn sadece popler kltre yer verdiini syleyenlere
karlk onun her kltre de yer verebileceini, poplerin
anlalmas kouluyla popler kltrn de anlalabileceini ifade
ediyor. Popler kelimesinin etimolojisi, populace, poplasyon,
public, publication, pub, people gibi kkensel akrabalklara dayanr.
Hatta, e anlam olarak common, demos, demokrasi gibi szcklerle
de ilikilendirilebilir bir anlamsal baa sahiptir. Latince ile Eski
Yunanca asndan farkllaan, ngilizcede kullanlan bu kelimelerin
hepsi, halk, yaygnlk, ortaklaacalk, kamu, demokrasi gibi Trke
karlklara da sahiptir. Popler kltr bu nedenle, halktr,
demokrasidir, ortak ve yaygn eylem ve beenilerdir; ama en
nemlisi, popler kltr kent olan yerleim yerinin kltrdr.
Kent eer demokratikse, o da demokratiktir; kitlesel retim varsa
kentte o da kitle kltrdr. zgrlemeci bir kentsel yapda, o da
zgrln kltr olur. Eski Yunan Atinasnda da vardr; New
Yorkda da. Halkn etkinlii kadar eletireldir; edilginlii kadar kabul
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
9 / 53 21.06.2015 00:19
-
edicidir. Yani, bir taraf deil; bir olgudur. Bazen bir endstridir;
bazen bir estetik tekliktir. Ama yaygnsa (poplasyonlara yaylmsa)
poplerdir. Sekin ve folk kltrlerinin aksine, popler kltrn
sosyolojik bir katmana dayanmas sz konusu deildir. Yani, popler
diye sosyolojide bir katman yoktur. Yani, halkn iinde, stnde veya
altnda bir kltr deildir. Gndelik hayatn kltrdr. Popler
kltrn iinde var olduu aralar ve etkinliklere gre yaps
belirlenir. Nasl, folk kltr ve sekin kltr ayr ayr ve farkl
katmanlarn beenileriyle olumu yaam tarzlarysa ve deiik
aralarla yaratlyorlarsa, popler kltr de kent iindeki yaygn ve
birbirlerini tanmayan katmanlarn gndelik kltrdr. Bu nedenle,
sekin kltr elerini de kullanr, folk elerini de. rnein,
televizyon bir iletiim aracdr; kendi bana teknolojik bir olgudur.
Televizyonun ierii popler de olabilir, sekin de, folk da ama
televizyonu poplasyonun ok byk bir ounluu izler. Sekini de
izler, folku da. Televizyonla, opera da izlenir; Orhan Abi dezleyen
herkese etkisi ayn olur; tpk popler kltr gibi. Bu etki, toplumu
orta yola sokmaktr. Popler kltr anlamak ve saptamak,
poplasyonu anlamak ve saptamaktr.[11] Toplumsal sistemin
yapsyla kltrel ballklar arasnda karlkl ilikiler de vardr;
fakat kat bir ekilde saptayc deillerdir.[12]
Popler kltr diye bir sosyolojik olgunun olmadn ifade eden
Batmaz, popler kltr yaygn ideolojinin cisimlemi hali olarak
gryor ve popler kltrn ideoloji ile ilikisini kuran Batmaz,
Cumhuriyet Dneminin popler kltrnn de Atatrk olduunu
sylyor.[13]
Popler kltr, halk ve popler kavramlarnn politik retimi iin
savalacak temel alanlardan birisi olduu iin bu terimler
balamnda tam anlamyla tanmlanamayan, yaps ve kuruluu her
zaman deiken nitelikli soyut bir alan olarak deerlendirilebilir;
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
10 / 53 21.06.2015 00:19
-
nk halk kavram Stuart Hallun belirttii gibi bir hayli
sorunludur.[14]Ama popler kltr ne tamamen halkn ne de halk
iin olarak alrsak daha salkl sonularn elde edilecei de
vurgulanmtr. Popler kltr toplumsal yap ve ilikiler, zellikle
g ilikileri biiminde ele almamz gerekir[15] diyenler olduu gibi
onu halkn kendiliinden rettii bir kltr biimi olarak tanmlayan,
bu haliyle olumlayanlar da vardr.
Blent Somay da popler kltr zetle ehirli kltr olduunu
belirtiyor. Gnmzde klasik olarak adlandrlan ve yksek sanat
mertebesine karlan eserlerin kendi zamanlarnda hi de yle
olmadn, onlarn Ortaa Avrupasnda daima hakim snfn
kltrnden ayr duran ehir kltrne ait rnekler olduunu
sylyor. Ona gre ehir kltr, hakim snf kltrnden olduu
kadar, halk kltr dediimiz eyden de farkl. Ayn zamanda ehir
kltr bir yandan eski Yunann polis kltrnn ya da imparatorluk
metropolnn kltrnn hakim snf zelliklerini tarken, bir
yandan da ortaa ehirlerinin kk burjuva zelliklerini de
bnyesinde barndrdndan daima iki deerli bir yapya sahiptir.
ehir kltrne yani baka bir deyile popler kltre, iinde
devrimci ve banal olan, sradan ve avangart olan, yerel ve evrensel
olan ayn anda barndran, esas olarak ezilen snflara ait, ancak bir
zamanlarn kltrel merkezlerinin ve imparatorluk metropollerinin
kstah ve evrenselci edasn da tayan bir kltr deniliyor. Bu
kltr, ortaa boyunca ehir dna, soylu malikanelerine, ya da
ehre fakat ayak takmnn ulaamayaca saraylara yerleen
hakim snf kltrne olduu kadar, tmyle krsal alanda kalan,
yerel ve szl karakterinden, geleneksel formlarndan hi
vazgemeyen halk kltrne de uzaktr.
Fiskeye gre ise popler kltr bir yandan endstrilemitir, kendi
ekonomi karlarnn ardndan giden kar peindeki bir endstri
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
11 / 53 21.06.2015 00:19
-
tarafndan retilir datlr dier yandan da halkndr ve halkn ilgisi
sz edilen endstrinin ilgisi deildir. Fiske, popler kltr tketim
olarak grmemektedir, toplumsal sistem iinde anlamlar ve zevklerin
aktif bir ekilde yaplmas ve datlmas olarak kabul etmektedir.
Kltr aktif, yaayan bir sre olduundan endstrilemi olsa bile
satn alma ilemleriyle aklanamaz demektedir. Dolaysyla
dardan empoze edilemez, iten geliir. Halk da yabanclam,
aldatlanlar topluluu olarak grlemez. Fiske, kltr endstrisinin
yaygn kabul gren tanmlarna muhalif olarak, onun yalnzca
halklarn kendi popler kltrlerini srekli retme srecinde
kullanmas ve reddetmesi iin kltrel kaynaklar repertuar rettiini
syler.[16]
Popler kltr ikili yapda tanmlayan pek ok kii sz konusudur.
Kltrel snf mcadelelerine, ideolojiye, retim biimlerinin
deiimine balanarak aklanmtr, ancak iin iine popler
kltrn ne zaman, nasl olutuu sorular da girince daha girift bir
hal alyor. Biri popler kltrn varln bugnn kltr olarak
deerlendirirken, bir dieri de tarih boyunca toplumun doas gerei
hep var olagelmi bir olgu olarak ele alyor. Tabii burada popler
kltrn, halk kltr, kitle kltr, ehir kltr yahut bunlar
arasnda her kltrle etkileim yaayan melez bir kltr olarak m
ele alnd nemli; nk yaklam farkll teekkl sreci
deerlendirmelerini de farkl klmaktadr.
Frankfurt Okulunun kitle endstrisi olarak ele ald ve onun
metalatrd rnler olarak deerlendirdii popler kltr,
Mattelarte gre ise egemenlik kart bir mcadele anlamnda
olumlu yaklam iinde barndrr. Dolaysyla bu kltr kendi
bana var olamaz. Egemen kltre kartlk sreci iinde oluur ve
tanmlanabilir.[17]
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
12 / 53 21.06.2015 00:19
-
Kitle Kltr
Sanayi devriminden sonra kapitalist retim tarz hakim olunca
toplumsal i blm artt, tarm yerine sanayi ve ticaret egemen
olunca krsal alandan kentlere gler balad, buna bal olarak da
kitle iletiim teknolojileri ve kitle iletiimi de artmtr. Bu sebepten
kitle ve kitle kltr de sanayi devrimiyle birlikte tartlmaya
balamtr. 19.yzylda kitleye olumsuz bir anlam veriliyordu.
Sekinler asndan kitle cahil, itaatsiz, iddete meyyal insanlarn
oluturduu kalabalklar ifade ediyordu. Sosyalist dnce ise ii
snfnn g ve dayanmasn ifade ettii kabulyle kitleye olumlu
anlam verdiler. Aristokrasi yklp burjuvazinin gelmesiyle iktidar ve
kaynaklar zerindeki mcadele kltrel alanda da gerekleti. Artk
sanatlar geimlerini salamak iin toplumsal, siyasi ve estetik
adan kendileriyle ortak yn olmayan tketici kitlesi iin kltrel
rnler retmeye baladlar. 19. Yzyl boyunca da popler kltrn
tketici kitlesi bymtr. O zamandan sonra sekinler kitle
kltrnn olumsuz sonular zerinde durmulardr. nsann
alglamasn, ifadesini, duyarlln ve btn alanlarn
arptacan, bozacan ve seeneklerini yok ederek anlaml grup
yaamn ortadan kaldracan ifade etmilerdir. zetle 19. yzylda
sanayi devriminin rnleri ve insanlar kitleletirmesi gereinden
dolay kalabalklar aalamak iin kitle kavram icat edilmitir.[18]
Kitle kltr sanayileme sonrasnda retim, datm ve tketim
dnm sebebiyle oluan kitleleme hareketinin bir neticesidir.
Bu srete yalnzca maddi retim ve tketim sz konusu olmamtr,
kltrel ve iletiimsel ierikler de retilmi, datm ve tketimi de
gerekletirilmitir. Kitle kltrnn retimine egemen gler karar
verip onu kitle iletiim aralar vastasyla topluma yaymlardr.
Farkl yaam ve dnceye sahip olanlar bu ekilde ortak bir
dnce ve pratikler etrafnda birletirilmitir. Kitle kltrnn
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
13 / 53 21.06.2015 00:19
-
sunduu popler kltr rnlerine ihtiya duyulduu, hayat
standardnn ykselmesinin onlarla gerekleecei ortak kanaati gibi
birtakm ortak ynelimler olumutur. Kitle kltr seri olarak retilir
ve standarttr. Kitle kltr, kltr de meta haline getirmi ve
kapitalist ticaret kurallarna gre ona yn vermitir. Bu balamda
Marksn kullanm deeri ve deiim deeri popler kltr
rnlerinde grlmektedir. Popler kltr onu tketenlerce kullanm
deerine sahipken onu reten egemen gler asndan da deiim
deerine sahiptir; fakat bu kullanm deeri, yle olduuna
inandrlan, halkn ihtiya olarak kabul ettii aslnda hazza hitap
eden bir deerdir.
Kitle kltrnn tketimi kolay olduu gibi kitlelere ulam da
kolaydr. Tketim kltrne baml hale gelen kitleler kendi nesnel
koullarnn gerekliinden uzaklarlar ve pragmatist ve bireyci bir
dnya grne sahip olurlar. Bu ekle getirilen toplum
ynlatrlm, tketime daha elverili hale getirilmi olur.
Kitle kltr ile popler kltr ou zaman birbirinin yerine
kullanlmtr. Popler kltr, kitle kltrnn bir paras kabul
edilebilir. Popler kltr, kitle kltr rnlerinin en popler
olanlarn ve geni kitleler tarafndan tketilen formlarn ifade eder.
Popler kltr, kitle kltrnn somut halidir. Kitle kltrn halk
oluturmaz, kltr endstrileri oluturur; fakat folk kltrn
kitleselletirerek onu hammadde olarak kullanr.
Popler kltr, egemen ideoloji tarafndan zmlenebilir eler tar,
hatta ona uyumlanyor olduu durumlarda bile smrlen ve
baml konumdaki kesimlerin bireylerinin somut ve gerek
olgularndan da izler tar; fakat kitle kltr yneten ve ynetileni,
varlkl ile yoksulu, zgr olan ile zgr olmayan, mutsuz insan ile
onu mutsuz klan to Halk kltr kendiliinden oluup gelenekler
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
14 / 53 21.06.2015 00:19
-
erevesinde toplumun organik yaamndan kaynaklanrken
popler kltr hegemonya tarafndan yapay ekilde pazarda
satlmak iin retilir. Popler kltr sekin kltrden de farkldr. Her
ne kadar sekin kltr halk kltr gibi kendiliinden olumasa da
kitle kltrnden ok farkldr. Bilinen bir sanat tarafndan, sekin
insanlar iin retilirken kitle kltr herkes iin basit, yoz bir ekilde
retilir ve ynlar tarafndan tketilebilir hazlar retmeyi amalar.
Popler kltr rnlerini retenler bellidir ve herkes tarafndan
bilinir. Popler kltr rnlerini tketmek iin para gerekir ve hedef
kitlesi herkestir. Bu da kapitalist sistemin nemli bir unsuru
olduunun gstergesidir. nsanlarn dncelerinin biimlendirilerek
toplumsal gruplarn ve snflarn birbirlerine kar tutumlarnn
oluumunda da popler kltr rnleri nemli bir ilevi yerine getirir.
zetle popler kltr hegemonya balamnda tanmlandnda,
stte sekin kltrle altta halk kltrnn arasnda yer alan gndelik
yaamn szl ve grsel olarak yeniden retilmesini salayan bir
kitle kltr trdr.[19]
Frankfurt Okulu ve Kltr Endstrisi
Frankfurt okulunun kitle kltr konusunda alan dnrleri Max
Horkeimer, Theodor Adorno ve Herbert Marcusedir. Okulun yeleri
1933 ylnca Almanyada Hitlerin iktidara gelmesi ve faizm
tehlikesi yznden Kuzey Amerikaya g etmilerdir. Okulun kltr
endstrileri ve kitle kltrne ynelik almalar aslnda okulun
Amerikadaki srgn dneminde yapm olduklar gzlem ve
tecrbelere dayanr.
Bu okul, kapitalist toplumlarda iletiim ve kltrn nemini grm
ve bu durumu aklamak zere kltrel aratrmalar yapmtr.
Srgn dnemlerinde kitle iletiim aralarnn toplumdaki merkezi
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
15 / 53 21.06.2015 00:19
-
rolne ve tketim kltr yaratma konusundaki etkilerine tank olan
dnrler, bu dnemde ii snfnn kapitalist yaam kouluna
uyum salayp Marksn devrimci potansiyelini yitirmi olduklarn ve
sosyalizm lksnden vazgeip siyasal olarak dzeni tehdit
etmeyen sosyal demokrasiye ve sendikalizme yneldiklerini
grmlerdir.
Okul yeleri kitle kltr rnlerinin ticari karla retildiini
vurgulam, medyann da elence ve tketim araclyla toplumu
egemen glerin istei dorultusunda biimlendirdiini, kitle iletiim
aralarnn propaganda amal, toplumun rzasn kazanmak iin,
kullanld sonucuna ulamlardr.
Frankfurt Okulu dnrleri, iinde yaanlan tarihsel ve toplumsal
gelimelerin insanlar zgrletirmek yerine onu daha ok sistem
bamls haline getirdiini, kleletirdiini dnrler. Kltr
endstrisi ve kitle kltr kavramlarn gelitirme nedenleri de kltr
alanndaki gelimeleri analiz etmek ve eletirmektir.
Bat Avrupa lkelerinde sosyalist devrimler baarsz olurken, faizm
ykselmi ve liberal burjuva sistemi istikrar kazanmtr. Hem
Almanyada faizm deneyimini yaayan hem de Amerikada burjuva
demokrasisini ve tketim kltrne ahit olan Frankfurt dnrleri
bu durumun yalnzca ekonomik faktrlere bal olmadn kltrel
faktrlerin de nemli olduuna dikkat ekmilerdir.
Dier yandan kltrn kitleletirici zelliine vurgu yaparak kltr ve
ideoloji eletirilerinde bulunmulardr. Sosyalizmin yenilmesi ve
faizmin zafer kazanmasnda kltrn rol ve nemini
incelemilerdir. Popler kltr yahut kitle kltrnden daha ziyade
kltr endstrisi kavramn kullanmalarna gelince onun da
gerekesi, kltrn halktan/kitlelerden kaynaklanmad, halk ya da
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
16 / 53 21.06.2015 00:19
-
kitlelerin bu kltr retmedii, kltr endstrileri tarafndan retilip
halka empoze edildii vurgusunu yapmaktr. Dier kullanmlarla
daha olumlu bir anlam artrdn dnmlerdir.
Kltr endstrileri eletirisi aslnda kapitalist ideoloji eletirisidir.
Kltr endstriletirilerek ikna ve hegemonya arac haline getiriliyor,
faist ideoloji dorultusunda toplumsal uyum salanyor, ii snf
da pasifletirilerek tketiciye indirgeniyor ve kltr endstrisinde
kltr eletirelliini kaybederek boyun eme aracnn ta kendisi
oluyor. Kltr endstrisi standart rnleriyle tketenlerin duygu ve
dnce dnyalarn da standart hale getirip sradan, ilevsiz klyor.
Frankfurt Okuluna eletiriler de gelmitir. Kar kltr ve direnie
yer vermemeleri, toplumun tamamen kltr endstrisiyle belirlenmi
olduunu belirtmeleri, almalarnda tarihsel ve ampirik ynn
eksik olmas ve kltr endstrisinin egemenliin korunmasndaki
roln abarttklar konusunda eletirilmitir.[20] Okul, ekonomiyi ve
siyaseti tek bana nasl belirleyici feti haline getirmemise; kltr
alann da, toplumda ayr ve bal bana bir alan olarak grmeme
konusunda zen gstermeye almtr. Okulun yaklam,
ekonomik retim ilikilerinden yoksun olabilir. Ayrca, snfsal
farkllklar gz nne almam ve bunun yerine kltr endstrisi
kavram zerinde younlam da olabilir. Ancak, bu durum,
Frankfurt Okulunun yllar ncesinde kavramsallatrdklar kltr
endstrisi eletirilerinin gnmzdeki geerliliine glge
drmemektedir.[21]
DN VE DNDARLIK
Dindarlk mefhumunun anlalmas ncelikle dindarln kayna
olan din kavramnn etraflca bilinmesine baldr. Hi kukusuz
dinin muhtelif pek ok tanm yaplmtr, bunlardan nemli
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
17 / 53 21.06.2015 00:19
-
olanlarnn zerinde duracaz ve buna gre dindarln nasl
ekillendiinden bahsedeceiz.
Din, deyn kknden mastar olup szlkte ceza, mkafat, itaat,
adet, hesap, eriat, saltanat, mlkiyet, hkm gibi anlamlar
tamaktadr. Din, insann kutsal sayd eylerle ilikisi; inanlar,
davranlar ve sosyal hayatn muayyen artlarna gre oluturulmu
kurumlar sistemi; kutsaln tecrbesi; kendisinde metafizik bir
boyutun da telakki edildii ayn zamanda sosyal bir olgu eklinde
tarif edilebilir. Ayn zamanda din, varolu konusunda genel
mahiyette kavramlar dile getiren ve insanlarda gl, derin ve kalc
motivasyonlar ve ruhi eilimler uyandracak tarzda etkide bulunan
bir semboller sistemi olarak da aklanmaktadr.[22]
slam alimlerine gre ise din; akl sahiplerini, peygamberin
getirdiklerini benimsemeye aran ilahi kanun; akl sahiplerini
kendi iradeleriyle dnyada salaha, ahrette felaha ulatran, Allah
tarafndan konulmu bir kanun ya da Allahn peygamberi
vastasyla kullarna tebli eyledii, akl olan insanlar hayr ve
fazilete sevk ettii itikad, ameli, ahlak bir kanun umumdir.
Ortak bir izahla din, ilahi bir kanun olup akl sahiplerini kendi irade
ve tercihleriyle, bizzat hayr olan ve peygamber tarafndan tebli
edilen eylere sevk eder. Dinin temel zellikleri; ilahi kanun olmas,
akl sahiplerini muhatap almas, irade ile kabul edilmesi ve hayra
ulatrmas olarak ele alnr.[23]
Psikolojik olarak ele alndnda ise, dinin insann, btn ilgi ve
deneyimlerine yaylmann yannda temel tutumlarn, ilikilerini,
gdlerini; deerlerinin standartlarn ve amalarn belirleyip,
hayatn tm safhalarn ynettiine vurgu yaplr. Bunu Yce bir
varla, gce dayanarak yapar ve Yce bir Tanr inancn kabul eden
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
18 / 53 21.06.2015 00:19
-
bireyin bu inanc, onun psiik sistemi iinde de kendini
gstermektedir denilir. [24]
Dindarln psikolojik olduu gibi sosyolojik yn de vardr, din ayn
zamanda sosyal bir olgudur. Akn varla boyun een kii Onun
emrettii ekilde hayatn dzenlemek zorundadr. Tanrnn katnda
yer almas, onun sevgisini kazanmas, gazabndan kurtulmas
ancak onun koyduu emir ve yasaklara uyma derecesine baldr.
te bu emir ve yasaklara uyma derecesi onun dindarlnn
derecesini vermektedir. Kiilerin ortaklaa akn varlk inanc ise bu
inancn toplumsall anlamna gelir. Ortak inanlar ve bu inanlara
dayal ortak davranlar da din olgusunu toplumun bir paras
yapar.[25]
Dindarlk ise dini inanca gre yaam ekillendirdiimiz; akl,
iradeyi, inanc i ie barndran bir haldir. nancn somut halidir.
Dindarlkta yalnzca bilgi ve inan yoktur, dini duygu ve bunlarn
davurumlar sz konusudur.
Dindarlk dinin koymu olduu kurallara bal olarak yaamaktr, bu
ynyle kesbdir, her ne kadar inancn doutan geldii kabul edilse
de dindarlk inancn irade yardmyla ve dini kurallar erevesinde
tezahr eder.
Sosyologlar dindarln tanmnda iki yol gelitirmilerdir. Batda
yaplan din sosyolojisi almalarnda dindarlk, dini grup yelii ve
bireysel tutumlardaki dini farkllama esasna bal olarak
tanmlanmaya allmtr. Bu ilk yaklamn merkezinde insanlarn
dini organizasyonlar veya gruplarla balantlar yer alr alrken ikinci
yaklamda ise bireysel zellikler, eilimler ve baz deikenler
vastasyla dindarlk tanmlanmtr. lk yaklamdan hareket eden
sosyologlar, insanlarn tutum ve davranlarndaki farkllklar, dini
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
19 / 53 21.06.2015 00:19
-
grupla ilikilerine gre gzlemleme ve lmeye teebbs
etmilerdir; fakat bu yaklam, dindarlktan daha ok
organizasyonun ve dini gruplarn kendisine odakland ynnde
eletirilmitir.[26]
Suba, dindarlkta kutsalla isel bir iliki kurulduunu, dinsel
ballk dzeyi olarak da znel ve olduka kiisel, zgl bir hal
olduunu sylyor. Dindarl bireysel isel bir tecrbe olarak ele
alrken, onun toplumsallaan boyutunun dinsellik olduunu
vurguluyor, yani dindarlk kiinin dsal dzeydeki din formlarn
canlandran, dinsellii reten ve canlandran isel bir deneyimdir.
Bu sebeple kimin hangi oranda dindar olduunu bilmek gtr.
zellikle sosyolojik olarak dindarln znellii onun ampirik
ltlerle tespitini zorlatrmaktadr. Buradan hareketle Suba
dinsellik ve dindarlk ayrm yapar, dinselliin bu anlamda dardan
anlalmaya daha msait olduunu ifade eder. Dinsellik her zaman
grnen ve solunan havadr ve dindarln trl deikenleri iinde
ortaya kan karmak dini tutum ve davranlarn, zihinsel ynelim
ve ahlaki durularn, deer ve yarglarn gndelik hayatta edindii
yerlere iaret etmektedir.[27]
Dindarl, dini kiilik eklinde ele alan Hayati Hkelekli, dini
kiiliin, genel anlamdaki kiiliin zel bir eklini ifade ettiini
sylyor. Adrian Van Kaamdan iktibasla yle izah ediliyor: Dini
kiilik, hakim hayat eklinin dini dzenli olduu ve dinin dnyadaki
dier varolu biimlerinin hepsine etkide bulunduu bir kiilikle
ilgilidir. Bu sebeple dini kiilik, hakiki bir kiiliin sahip olduu btn
zelliklere sahiptir. Tek fark, bir baka tip kiilikte bir baka ilgi temel
olabildii gibi dini kiilikte dini ilginin temel olmas olgusudur.[28]
Dini dindarlkla i ie tanmlayacak olursak; din, akn varlkla ilgili
iman halindeki inan hkmlerinin kiinin ve toplumun hafzasnda
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
20 / 53 21.06.2015 00:19
-
muhafaza edilmi, davran haline getirilmi ve bylece kiiye ve
topluma bir hayat biimi salayan normlar sistemidir. Dolaysyla
dindar, din zellii tayan herhangi bir dini kabul eden, benimseyen
ve davran haline dntren kii, dindarlk ise din zellii tayan
herhangi bir dinin kabul, benimsenmesi ve davran haline
getirilme derecesini ifade eder.[29]
Allah insanlar kendisini bilmeye meyilli yaratm ve din duygusunu
doutan vermitir. Yaratltan verilen bu anlama yeteneine Rum
Suresi 30. Ayet-i Kerime de vurgu yaplmaktadr:
O halde yzn, Allah bir tanyarak dine, Allahn insanlar zerine
yaratm olduu ftratna dorult. Allahn yaratnda deiiklik
bulunmaz. Dosdoru din budur; fakat insanlarn ou bilmezler.
Dindarlk insann aresizlik halinde kendini gvende klma,
kendisinden gl bir varla ynelme ihtiyacndan
kaynaklanmaktadr denilir; dindarlk, kiiye sknet salamakta,
emin klmakta, huzur vermekte ve hayata ve teki dnyaya olumlu
yaklamasna vesile olmaktadr; fakat dine ynelimin pragmatik
gayesi Kuran Kerimde yerilmekte, dindarln sadece korkuya
kar kendini emin klma abasndan kaynaklanamayaca
aklanmaktadr. Konuyla ilgili olarak Yunus Suresindeki 12. Ayet- i
Kerimede yle buyruluyor:
nsana bir sknt dokunduu zaman, gerek yan yatarken, gerek
otururken, gerek dikilirken bize dua eder. Kendisinden skntsn
gideriverdik mi sanki kendisine dokunan o sknt iin bize hi
yalvarmam gibi aldrmadan geer gider. te o ar gidenlere
yaptklar eyler byle gzel gelir.
slamda dindarlk Allahn yalnzca tehlike anlarnda deil, her daim
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
21 / 53 21.06.2015 00:19
-
hatrlanmas ve hayatn her annn Ona gre ekillenmesi eklinde
gerekleir. Bu balamda salt korkudan emin olma ve gven
ihtiyac samimi dindarln lt deildir. nsann yalnzca korkulu
anlarnda Allaha yaklat, bunun ideal olmad, Zmer Suresi 49.
Ayet-i Kerimede aklanr:
nsana bir sknt dokunuverince bize yalvarr, sonra kendisine
tarafmzdan bir nimet bahettiimiz zaman da: O bana bir bilgi
zerine verildi der.
Dindarlk gerek bilisel gerekse davransal olarak dine referansla
hayat biimlendirme derecesi olarak ele alnmtr. Psikolojik olarak
kiinin kendisini emin klmak iin bir snaa ihtiya duyma
abasyla aklamalar getirilse de yalnz bu ihtiyacn giderilmesi
noktasnda anlaml olmamaktadr; insanda ftr olarak bulunan
Allaha boyun eme isteinin irad ve maddi olarak tezahr ve
davranta ortaya kan elikisiz bir inan ispat olarak
deerlendirildiinde slami anlamda bir dindarlk kavramna az ok
yaknlam bulunmaktayz; nk slam hayatn her aamasna,
her anna hkm ve nfuz eder, dolaysyla slam asndan
dindarlk tanm slamn kapsaycl balamnda da tek ynl
yaplamamaktadr.
Dindarl Etkileyen Faktrler
nsan dnyay iinde bulunduu fiziki ve sosyal evresinin zelliine
bal olarak alglar. Onun dnyay alglamasnda fizyolojik ve
sosyolojik saikler rol oynar. Dolaysyla dindarl da bir sosyal
davran olarak ele almak gerekir. nsan davranlar nasl ki belli bir
hedefe ynelmi, organize olmu davranlarsa, davran olma
ynyle ele alndnda dindarlk gerek hedefi gerekse organize
olunmu ekliyle nem arz eder. nsann davran ya bir objeye
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
22 / 53 21.06.2015 00:19
-
sahip olmak ya da korku objesinden korunmak iindir. Salt davran
olarak ele alndnda dindarlk insana kazandrdklar ve insan
koruduu unsurlar itibariyle de deerlendirilir.
Sebep- sonu ilikisi iinde irdelendiinde ise dindarlk, zaman,
mekan, corafi evre, ya, cinsiyet, sosyo-kltrel normlar, eitim,
ekonomi ve hatta dinin kendisinden etkilenmektedir, bu deikenlere
gre kendini gstermektedir.
nsann istek ve ihtiyalar ile dindarlk alglay ve davran
arasnda anlaml iliki grlmektedir. Bazlar ihtiyala dindarlk
arasnda dorudan iliki olduunu syler fakat aksinin grld
rnekler de sz konusudur. Fakat ounlukla dindar toplumun
byk bir kesimi orta tabakada younlamaktadr. Alt tabaka ve st
tabakann orta tabakaya nazaran daha az dindar olduu
sylenebilir.
Dindarl ya deikenine gre de incelediimizde yaa bal
olarak dzeyinde farkllklar grlmektedir. Her yata kendine zg
bir dindarlk biimi gzlemlenir. zellikle genlik dneminde ciddi
farkllk arz etmektedir; nk bu dnemde duygu esi yerini
dnme esine brakr, bu dnemde dini olay ve olgular da
sistematik bir yap kazanrlar.
Dine yaknlk ve katlm hakknda ok fazla fikir var. Ya deikeni
ekseninde yal insanlarn nfusun dier kalanna oranla daha
dindar olduu sylenir; ama anketlerde tam tersi sonular da
alnabilmektedir.[30]
Ky, kasaba ve ehir hayatnda yaanan dindarlk da farkllk sz
konusudur. Ky ve kasabada cemaat tipi toplum vardr ve burada
ortak kltrler erevesinde oluturulan ortak dnceler ve
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
23 / 53 21.06.2015 00:19
-
homojen yap daha fazla hakimdir. ehirlerde ise cemiyet tipi toplum
vardr, sosyal btnleme ve manevi kltr cemaat tipi toplumda
olduu kadar kuvvetli deildir, daha modern koullarda daha
dnyevi yaam tarz grlr ve heterojen bir yap arz eder. Sosyal
zlme ve yabanclama daha fazladr, bu yaamn inan ve dini
tutumlara negatif etkisi sz konusudur. Ancak bizim toplumumuzda
ehirler tam olarak cemiyet tarz toplum yapsna sahip deildir,
iinde cemaat tipi toplumu da barndrmaktadr, dolaysyla dindarlk
anlamnda da keskin bir ayrm yaplamamaktadr.
Eitim sosyo- kltrel yapy etkilediinden dindarl da
etkilemektedir. Ailede alnan eitim, daha ziyade dini eitim ve
okullardaki din kltr dersleri ve harici dier eitim ekilleri dine
kar tutumu etkilemektedir. Hatta bu yzden dindarln en kk
yalardan itibaren grerek ve zdeletirme yoluyla renildii ve
uyguland bir kurum olmas hasebiyle aileye ok byk bir grev
dmektedir. Tahrim Suresinde 6. Ayet-i Kerimede aileye den
dini eitim verme ykmll Kendinizi ve ailenizi yakt insanlar
ve talar olan ateten koruyunuz eklinde hatrlatlmaktadr. Aile
yapsnn salaml orannda dindarlk da kendisine srekli salkl
bir zemin bulacaktr.
Daha evvel ky ve ehir hayatna gre dindarln deitiini,
ehirde dindarlk dzeyinde azalma olduunu sylemitik. Bu
durumu ehirde verilen dini eitim deitirebilmektedir. Dindarl
etkileyen bir deiim dier deiimin etkisini azaltabilmektedir.
rnein, Konyada ehir merkezinde dindarln daha fazla olduu
saptanmtr; dolaysyla, Konyann dindar yaps ve yaygn olan
din eitimi, krsal alanlardaki geleneksel sosyal bask ve kontrolden
daha etkili olmutur.[31]
Eitimden dindarl etkileyen deiken olarak bahsetmiken onun
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
24 / 53 21.06.2015 00:19
-
zihniye ve davran dnyas meydana getirmedeki rolne tekrar
vurgu yapmak gerekir. Eer dikotomik bir eitim varsa, resmi
normlarla resmi olmayan normlar farkllk arz ediyorsa dindarlkta da
bu atma kendisini gsterebilir. Bu durum mecburi kltr
deimesi yaratr. Modern eitim ve toplum hayat dayatmas ve bu
yndeki eitim dindarl olumsuz etkiler.
Sosyal snf ve dindarlk arasndaki balant da uzun zamandr
aratrlmaktadr. lk olarak, sosyal snf insanlarn bak alarn,
yaam tarzlarn etkileyen faktrlerden birisidir. Bu da dini davran
ve tutumu etkiler. Toplumda daha dk tabakada yer alanlarn stat
yoksunluunu dengelemek iin daha ok dine yneldiini
syleyenler bu trden bir iliki zerinden hareket ederek bu yoruma
varmaktadrlar[32] ya da yksek ve halk kltr de yksek ve halk
dini de ou zaman bu iliki erevesinde tanmlanmaktadr.
Kiinin stats, mesleki farkllklar zihniyet oluumuna etki eder ve
az da olsa dinle ilgili duygu ve davranlar etkiler; nk herkes
kendi zaviyesinden olaylara bakar, deerlendirir, ona gre benimser
yahut reddeder. rnein, lahiyat Fakltesi mezunu bir din kltr
retmeninin dindarlyla sadece sekler eitim alm, modern
hayat tmyle benimsemi bir doktorun dindarl farkllk gsterir.
Burada mesleki eitimini hangi koullarda ald, eitime manevi
unsurlarn hangi oranda katld nemli, yoksa meslek bu anlamda
bir deiken olma zellii tamaz.
Grld zere dindarlk bireysel ve sosyal olarak ele alndnda
evreden bamsz deildir ve sosyal olgu olara geni perspektifte
deerlendirilmesi gerekmektedir. Psiko- sosyal olarak dindarlk ele
alnmaldr, bylece ortaya kan dini tezahrleri daha iyi
anlamlandrabiliriz. Tek tip dindarln olmad, sosyal renmeye,
yaanan topluma bal olarak dini kimliin oluturulduu kansna
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
25 / 53 21.06.2015 00:19
-
bu ekilde varlr.
Tek tip dindarlk yoktur; nk dindarlk pratikleri ve ilkeleri olarak
deil de dindarlk anlay olarak baktmzda Hz. Musann, Hz.
sann ve Hz. Muhammetin de bu anlamda birbirinden farkl bir
dindarlk tipini ortaya koyduklar grlr; ya da rnein Hz. mer ile
Hz. Ebubekirin de dindarlk anlaylar birbirinden farkldr. Sonu
itibariyle dindarlk toplumda, kltrde, insann kiiliinde ina edilen
bir modeldir. Dindarln bir unsuru ilahi retiler olduu gibi dier
unsuru da insan, toplum ve kltrdr, dolaysyla bunlar da gz ard
edilmeden dindarlk ele alnmaldr. Dier yandan dindarl ilahi
boyuttan koparp sadece insan ynyle ele alnmas da
sakncaldr; nk din tek ynl bir sonu deildir.[33]
DNDARLIK TPOLOJLER
Din sosyolojisinde olduka farkl dindarlk tipolojileri gelitirilmitir.
Weber btn dnya dinlerini kapsayan bir dindarlk tipolojisi
belirlemitir. ifti, valye, askerler, feodal beyler, brokrasi,
burjuva, esnaf, zanaatkarlar, ii, ky, ehir, alt ve st tabaka
dindarlk tiplerini ayrt etmitir. Bu ayrmla dindar kavram toplumun
snfsal/hegemonik yaps iindeki ekonomik alt-st olularn
yaratt bir ilikisellik iinde tipolojik bir zellie kavumaktadr.
Trkiyede Taplamacolu tarafndan iddet ve younluuna gre;
gayr amil, idarei maslahat, amil, sofu ve softa eklinde dindarlk
tipolojisi yaplmtr. Gnay da iddetinin miktarna gre dindarl
bee ayrmtr, bunlar; ateli dindarlar, alaca dindarlar, mevsimine
gre dindarlar, beynamaz olanlar ve dine kar ilgisiz olanlardr.
Biimine gre ise drde ayrmtr, bunlar da geleneksel halk
dindarl, sekinlerin dindarl, laik dindarlk ve transizyonel
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
26 / 53 21.06.2015 00:19
-
dindarlktr. [34]
Geleneksel dindarlktaki dini yaantda yer alan baskn e teden
beri kklemi ve kalplam unsurlarn egemenliidir. ekilcilik,
geleneksellik, taklitilik, ritalizm ve derin teolojik unsurlara fazla yer
vermemek halk dindarln temel karakteristiidir. Bu dini yaay
analiz edildiinde, kitap ve snnetle belirlenen hususlarn yan sra,
bir ksm halkn eski dini kltrlerine uzanan, bir ksm da baka
kltrlerden etkilenmek suretiyle alnm veya bizzat toplum
tarafndan zamanla dini bir renk verilmi bulunan inan ve pratikler
seti bulunmaktadr.
Geleneksel halk dindarlndan sonra sekin dindarlk gelmektedir.
Bu dindarlk tarz, slami unsurlarn hakim olduu, hurafe veya batl
itikatlar eklinde damgalanan ve dini yaaya yabanc unsurlara yer
vermeyen belli bir dini kltr ve renime sahip bulunan dini elit
zmre arasnda geerli olan bir din algsdr.
Gnayn dindarlk tipolojisinde nc sray laik dindarlk
almaktadr. Burada sadece bireyle tanr arasnda kutsal bir iliki
vardr. Din, birey iin ahirete ilikin konularn dzenlenmesinde bir
anlam ifade etmektedir. Son olarak geleneksel dindarlkla laik
dindarlk arasndaki geili olarak nitelendirilen tranzisyonel
dindarlk olgusu yer almaktadr.[35] lerleyen blmlerde Gnayn
dindarlk tipolojilerinden halk dindarl zerinde duracaz.
Glock ve Stark eitli dnya dinlerinde ortak grdkleri dindarln
be boyutu zerinde durmulardr, bunlar; inan, ibadet, tecrbe,
bilgi ve etkidi. Bu tasnifle dindarlk dini hayat kapsayc gstergeler
olarak ekillenmektedir. Wach ise dindarln teorik (inan sistemi),
pratik (ibadet sistemi) ve sosyolojik (sosyal ilikiler sistemi) yn
zerinde durmutur.[36]
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
27 / 53 21.06.2015 00:19
-
Gerhard Lenski dinsel ballk (zht), reti (Ortodoksluk), ibadet
ve dinsel grup olmak zere dindarln drt boyutunu birbirinden
ayrr. Menschingte ise dindarlk tipolojisi, gebe, asalat, kyl ve
burjuva dindarl eklinde ayrmakta ve tipolojisini toplumsal
tabakalama sistemine gre gelitirmektedir.[37]
Halk Dindarl
Bir dizi metodolojik kavram arasnda halk dini ve dindarl
teriminin nemli bir yeri bulunmaktadr. Toplumlarn kltrlerinde
olduu gibi dini yaaylarnda da deiik yaplar ve farkllamalar
grlmektedir. Karmak dini, sosyal ve kltrel toplumlarda dini
yaay biimlerini temelde halk dini ve dindarl ve resmi din
eklinde ayrmak mmkn olmaktadr.
Halk dini; popler din, folk dini, alt din olarak da kullanlmaktadr ve
kitab/resm dinin aksine daha basit formlar, gelenei ieren halkn
inan ve uygulamalardr. Farkl iklimlerde, kltrlerde yaanan dini
anlamak halkn o dini yaay biimini bilmeyi de gerektirir; nk
dinler saf deildir, ilk zelliklerini muhafaza edemezler, mutlaka iine
baka kltrlerden pek ok unsur girer. Bu yabanc unsurlar ihtiva
eden dinin bakalam bir inan ve muamelat biimi olarak halk
dindarl nem arz etmektedir.[38]
Halk dinine yakn, bazen de onunla zde olarak deerlendirilen
popler din, yksek tipli genel kabul grm kitabi dinlerde bir arada
yaayan inan, ayinle ilgili ve pratikleri tanmlamada kullanlan bir
olgu olarak ele almtk. Bu zelliklerinden dolay da, ou elitist
yorumlarda dinin kaba ve basit formu olarak ne kmaktayd. Buna
paralel olarak halk dindarlna yakn, bazen de onunla zde olarak
deerlendirilen popler dindarlk ise, halk retimi elerini
tamaktadr. Resmi dini retinin dnda halkn kendi retimi sz
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
28 / 53 21.06.2015 00:19
-
konusudur. Farkl bir bak asyla ele alndnda, hayatmzn
dier alanlarnda popler kltr nasl retiyorsak, din alannda da
ayn retim gereklemektedir. Dindarln bu formunun ieriini ve
erevesini kitabi dinden ziyade kltrel artlar ve yaam biimi
belirlemektedir. Nitekim farkl kltrlere ait eyleri bir arada
barndrarak, yeni bir form altnda meruiyet kazanmaktadr.
Popler dindarlk, ieriinde yksek tipli kitabi dinlere uygun kavram
ve inanla birlikte, geleneksel kabul ve hurafenin karmn
bulabileceimiz bir senkretizm barndrmaktadr. Aslnda btn
dinlerde halk dindarl ile resmi dindarlk arasnda
yadsnamayacak bir ayrm olduu muhakkaktr. Yapsal olarak geni
bir eitlilik arz eden halk dindarlnn, sembolik ve mitsel dnme
tarzyla beraber baz kolektif ynelimlerin etkilerine farkl dzeyde
ak olduu sylenebilir.[39]
Toplumsal tabaka ve farkllklar dini yaay ve davranlarda etkili
olmakta, farkl dindarlk tiplerini dourmaktadr. Bu dindarlk
tiplerinden biri olan halk dindarl ierisinde yer verdii bysel,
mistik ve mitolojik unsurlar ve vurgularla kutsal metinlere yahut
nasslara ya da onlarn kabul grm, kurumlam bir yorumuna
sk bir ballk esasna dayal kitabi/resmi dindarlktan farkldr.
Bizim kitab dindarlk diyerek ifade ettiimiz halk dindarlnn
kendisine kyasla tanmland dindarlk biimini dini hiyerariler
olarak ele alan Wuthnow, dini hiyerarilerin kutsalla iliki
younluunun halk dindarlna nispeten daha az olmasna ramen
daha ok retici olduunu aktarmtr. Dini hiyerarinin rettiklerinin
halk dindarlnn ekillenmesinde etkili olduunu, Hristiyanlktan
rnek vererek bu dinin varln konseylere borlu olduunu
sylemitir. Halk dindarlndaki duygusalla zt olarak daha ok
mantkl sonulara vardklarn belirtirken[40] iki dindarlk
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
29 / 53 21.06.2015 00:19
-
biiminden sekinci dindarl ncelemi olmaktadr. lkemizde de
resmi dinin ayn zellikleri tad halk dindarln etkiledii; ancak
bir yandan da ondan etkilendii grlr.
Yapsal olarak ok eitlilik gsteren halk dindarlnn en
karakteristik zellikleri ekilcilik, geleneksellik, taklitilik, ritalizm,
derin teolojik konulara yer vermemektir. rnein halk dindarlnda
okuma yazma bilmek, bilgi iin deil muska yazmak iin bilinir, dini
kurallardan ziyade cokuya nem verilir, zatlara arac fonksiyonu
yklenir, resmi dinin retilerine gre onlara araclk atfetmekten
kanmak yerine bizzat bu araclar vastasyla halk dindarl
kurumsallar ve hatta en belirleyici kurumu da veli klt
oluturur.[41]
Kltr ve dinin karlkl etkileiminde olduu gibi kiinin kltrel
yaps ile onun dini yaay ve yorumlaynda da etkileim sz
konusu olmaktadr. Buna paralel olarak Redfield, byk gelenein,
ynetici ve entelektel sekinlerinin dnce sistemlerinden, bilim,
felsefe ve gzel sanatlar alanndaki eserlerden mteekkil olduunu
sylerken, kk gelenein de sradan insanlarn sanat, duygusal
yap ve dinsel inanlar ierdiini syler. Byk ve kk gelenekler
arasnda genellikle bir yan yanalk ve karlkl bamllk ilikisinin
olduunu da vurgular.[42] rnein, yksek din halk dininin
bnyesinde olan inan motiflerini hurafe eklinde olumsuzlasa da
resmi din ve halk dinindeki inan ve uygulamalarn birbiriyle karm
ve etkileimi mevcuttur.[43]
Halk dindarlnn teekklnde kitlenin yaps nem tar; nk bu
dindarln oluumu kitlesel hareketlilikle paraleldir. Kitlelerin eilimi
bazen evrensel dinlerle uyumlu olmaz, kitleler kitab/yksek dini
anlamakta zorlanr, tatbikte kendi eski pratiklerini de iine katarak
sentez inan ve ibadetler ortaya karr ve bu dinin z gibi alglanr,
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
30 / 53 21.06.2015 00:19
-
gelenekle eklemlenmi bir ekilde kitleler yeni dini yaarlar.
Eski ilkel dinlerindeki inan ve adetleri asrlarca devam ettiren
kitlelerin yeni dini kabul etmeleriyle bunlar brakmas mmkn
olmamaktadr. Tabii bir ekilde her dinde grlecei gibi dinin iine
mntesiplerinin gelenek, grenek, adet ve eski inanlar da dahil
olmaktadr. Bu sadece Mslmanlarda grlen bir zellik deildir,
halk dindarl ou dinde benzer zellik tamaktadr. Hemen
hemen btn dinlerde bysel, mistik ve mitolojik unsurlara arlk
veren halk dindarl ile nasslara ve onlarn yorumuna sk bir
ballk ieren kitab yahut resmi dindarlk arasnda bir ayrm
olmaktadr.
Kitle yaps itibariyle duygusal, irrasyonel, rehbere muhtatr ve dine
ynelik de mutluluk beklentisi iindedir. Dolaysyla dinin kaynana
inip zn aratrma gibi merak da olmaz, kitlede entelektel
birikim de sz konusu olmadndan topyekn terapi gibi alglad
eklektik inan ve ibadetlerle mutlu olmakla iktifa edebilmektedir.
Meseleyi halk dininin yksek dini kitle eilimi sebebiyle
anlayamamas balamnda ele alacak olursak; evrensel dinler kitle
eilimleri ile baz hususlarda uygunluk gstermemekte, bu kitle
eilimleri o insanlarn yksek dini anlayp kavramalarn ve tatbik
etmelerini nlemekte, ondan ayr bir ynde bir halk dini ve inancnn
domasna neden olmaktadr. Halk dini ayr bir din gibi
anlalmamaldr. Evrensel dinin farkllamas sz konusudur, yoksa
mstakil bir dinden bahsedilmemektedir.[44]
Trk Halk Dindarl
Gnmz Trk topluluklarnn dini yaayna baktmzda da
dindarlktaki halk ve sekin ayrmasn ok net grebilmekteyiz.
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
31 / 53 21.06.2015 00:19
-
ok eitli formlarda halk dindarl ile karlamaktayz. Trbe,
yatr, mezar, kutsal aa, ta, maara ve su kaynaklar ile trl
dilekler, adaklar ve amalar ve eitli usullerle ziyaretlere konu tekil
eden teki adak ve ziyaret yerleri ve ziyaret dindarl halk
dindarlnn tezahrleri olarak grlmektedir. Dindarln
toplumdaki bu biimi egemen din kltre nispetle bir alt- kltr ve
hatta bazen kart kltr olmaktadr.[45]
Osmanl toplumsal yapsna din ok fazla etki etmitir, hatta
gndelik hayatn tamam dinsel bir turum iinde ele alnabilecek
durumdayd, nk din yaam tarznn olmazsa olmaz artlar
arasnda yer almaktayd. Osmanl geleneinde hayatn kendisine
dinsellik atfedilmekteydi. nsan ilikilerinden, doayla kurulan
ilikilere, gnlk hayatn tketiminden lm ve kader gibi konularn
yaratt dnsel tartmalara kadar zihniyet dnyasna din
hakimdi; fakat yaamdaki bu dini grnrlk modern ada
kapatlmaya allmtr, batlama gayesi iinde hedefe varmak
iin mcadele edilmesi gereken bir unsur olmutur.
Sadece Osmanl toplumunda deil dier devletlerde de kltrn
tamam din ile tanmlanmaktayd. Hatta teokrasi eklinde
tanmlanan devlet ynetimi bu kltrel alglayn bir yansmasyd.
Eski zamanlarda kltrn hepsi kutsal/din saylrs; kltr dini kabul
ve yasaklarla kkleniyordu. Osmanlda olduu gibi dier devletlerde
de ynetim dine referansla varln devam ettiriyordu. rnein
krallk ve rahiplik arasnda ok yakn bir iliki vard. Toplumun dini
ve politik lideri bir taneydi. Din ok fazla devlet ve milletle
btnlemiti ki dini- politik bir sistemi oluturmak iin sultan yahut
kral olmak kutsal bir anlama geliyordu. Dnyevi ilere dini anlamlar
ykleniyordu, bu o dnem koullarnn, halk dindarlnn topyekn
olduunu gsteriyor ve din ve sivil kurumlar arasnda ayrmn
olmadn gryoruz.[46] Daha sonraki laiklik sreciyle din dnyevi
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
32 / 53 21.06.2015 00:19
-
alandan kaldrlyor ve dindarlk farkllamalar daha ok kendisini
gsteriyor.
Trkiyenin modernleme tarihinde uygulamaya konulan laiklik
ilkesiyle geleneksel toplumun dini yaants da sarslm, bu
sarsntlar nlenmediinden gndelik hayat kitlesel anlamda gerilim
alan olmutur. Dine ou kere devletin nayak olduu gelimeler ve
inceleme alan olarak baklmas ve onun toplum katndaki etkisinin
gz ard edilmesi problemler dourmutur. Bu sebeple
modernlemeyle birlikte devletin dini yaantya mdahalesiyle ne
laiklik yanllarnn ne de dinsel talepleri olanlarn memnun olmas
mmkn olmamtr. Cumhuriyetin ilk yllarnda dinselliin merkezi
otoritenin temeli olmaktan kp tarikatlarn kapatlmas, trbelerin
kapatlmas ve geleneksel dini kyafetlerin yasad ilan edilmesiyle
halkn dini yaay temelden sarslmtr. Sekler biimde yaam
tarz oluturma abalar dinselliin gndelik hayattaki grnmlerini
de ortadan kaldrmaya ynelik bir dizi modern yaptrm uygulaynca
halk baka formatta kendine zg yeni eilimler gelitirmitir.[47]
Tarihi sre ierisinde Trk halk dindarl da biim deitirmitir,
koullara gre farkl ekillerde yaplanmtr. Cumhuriyet
dneminde kapatlan tekke, zaviyelerden sonra halk dindarlnn
devamn salayan tarikat faaliyetleri de sona ermitir; fakat
tarikatlarn yerini byk oranda cemaatler almtr. Bu cemaatler
evrenin dinsel ynelimlerinde zel bir arla sahip olmulardr.
Modern dnem Trkiyesinde resmi dindarln yannda, toplumun
orta ve alt tabakalarnda, bu evrenin dini kltr ve dindarlna,
daha ok szl kltre dayal bir tr halk dindarl egemendir.
Burada sufilik ve tarikat dindarlnn yan sra ierisinde ok eitli
halk inanlar ve uygulamalarnn ziyaret ve adak dindarlnn trl
rf ve adetlerin dini sihri unsurlarn yerlerini aldklar
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
33 / 53 21.06.2015 00:19
-
grlmektedir.[48]
Halk dindarlnn neticesi olan ziyaret ve adak dindarl, by,
mistisizm, nazar, fal, muska, cin gibi inanlar modern Trkiyede de
hayatiyetini srdrmektedir. Bu inanlar gerek okur- yazar olanlar,
gerekse olmayanlar tarafndan benimsenmektedir.[49]
Trklerdeki hurafe diye adlandrlan halk dindarlnn oluum
nedenine gelince, Trkler Mslman olmadan nce, geleneksel
Trk dininden baka amanizm, Budizm, Mazdeizm, Yahudilik ve
Hristiyanlk gibi birtakm dinlerle de temasa gemi ve hatta
onlardan bazlarn kabul etmitir. Bu sebeple, geleneksel Trk din
ve kltrlerine ait birok krnt slami motiflerle birlemi ve yeni bir
renge brnmek suretiyle varlklarn devam ettirmilerdir.[50]
Kltr, din, medeniyet ve hayat tarz deiimi dnemlerinde
nceden sahip olduklar geleneklerini, efsanelerini, hayat
anlaylarn ve kltrlerini slam ruh ve motiflerle yeniden
dzenleyen Trk toplumunun dini yapsn anlama asndan halk
katndaki dindarlk biimlerinin byk bir nemi vardr.
Eski Trk inan ve gelenekleri, gaza Mslmanl, Anadoludaki
eski kltrlerin izleri, tarikatlar, Snnilik ve Alevilik Trk halk
dindarlnn olumas ve varln srdrmesinde etkili olan
elerdir.
Trk halk dindarlnda hurafe olarak yer alan, kitab dindarlkla hi
ilikili olmayan inanlar sz konusudur demitik. Bunlardan bir
ksm nceki dinlere ait kltlerden baz unsurlarn slama
tanmasyla olumutur. Atalar klt, mevzu hadisler rnek olarak
verilebilir. Dier yandan uluhiyetle ilgili hurafeler da halk katnda
inan biimi olarak yaygnlk kazanmtr. Allahn herhangi bir
maddi varln bedenine girmesi, yaratklarla birlemesi, uluhiyete
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
34 / 53 21.06.2015 00:19
-
ait sfat ve fiillerinden birinin yaratlma verilmesi gibi batl inanlar
kadim gelenekten gelmitir. Gelecekten haber edinme, falclk
byclk gnah saylmasna ramen insanlar gayb merak edip
bunlara ynelmektedir. Uur ve uursuzluk inanc da gndelik hayat
ierisinde ska karlatmz bir hurafe biimidir. Eya, hayvan,
ses, say gibi insann yaad durumlara ykledii olumlu/olumsuz
anlamlar yine resmi dinde yeri olmayan bir halk inandr.
Trk halk dindarlnn en belirgin karakteristii olan veli kltnden
de yola karak llerden medet ummann da yaygn bir toplumsal
inan olduu grlr. Cinlerle ilgili dnce ve yaklamlar, onlarla
eitli maksatlarla irtibat kurmak da halk iinde devamlln
srdrmektedir. Bahsettiimiz hurafe bazndaki halk inanlar
modern toplumda kitab dindarla ramen varln devam
ettirmektedir. Nitekim sosyo- ekonomik gelimeler hayat
standartlarn iyiletirerek bu inanlar azaltaca gr
geerliliini yitirmitir. Modern toplumlarda hurafeler azalmam,
bilakis ekil ve ierik deitirerek gndelik hayatta yerlerini
korumulardr. Bunun nedeni sekler yaam empozesi ile insanlarn
tevhitten, kitabi dinden uzaklatrlmasdr denilebilir. Yine modern
dnemde halk dindarlnn hurafeye kaymasnn nedeni modern
insann tketiciliinin srekli olarak beslenerek ekonominin
malzemesi haline getirilmesidir. ada Mslmann evinde bile
melek ikonalar bulunuyor, yeni yl kutlamalar yaplyor, falclk
iletme halini alyor, mneccimliin yerini astroloji alyor, kuyulara
para atp dilekte bulunuluyor ve bu dini inan gibi benimseniyorsa
bu hem gemi kltrlerine etkisiyledir hem de kitabi dinin
bilinmemesinden kaynaklanmaktadr.[51]
Modernleme srecinde Trkiyede halk dindarlnn yapsal
deiiklii sz konusu olsa da resmi dindarla yakn ve uzak
formlaryla mevcudiyetini hala devam ettirmektedir.
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
35 / 53 21.06.2015 00:19
-
Halk inanlar modernleme srecinde dnyada pek ok konuyu
tartmaya amtr. oulcu demokrasiyi benimseyen Amerikada
laik anlayla birlikte dinin rolnn ne olmas gerektii, dini
inanlarn bu demokrasi biiminde yer alp almamas tartlmtr.
Bir yandan Amerika kongresi ve yksek mahkemede duaya izin
verilirken dier yandan neden halk okullarnda yasakland
sorulmutur. Aslnda dini inanlarn istatistik sonularna gre
Amerika halk kendisini dindar olarak tanmlamaktadr. Bunlarn
%75i de organize edilmi dinin baz formlarnn uygulaycs olarak
kendilerini tanmlyorlar yani dinin uygulayclarnn yarsndan
fazlas inanlar gerei kiliseye dzenli olarak katlyorlar; fakat son
yirmi ylda popler din keskin bir art gstermitir. Dier gruplar
zerinde istatistiksel bilgi toplamak zor olsa da analizler Yahudi
nfusunun sabit Mslmanlarn byme hzlarnn drt katna
kt gstermektedir. ABD de Mslmanla hizmet eden
milyon insann olduu ifade edilmektedir. ABDdeki salam dini
uygulamalara ramen en hzl byyen nfusun dini olmayanlar
olduu da dikkat ekmektedir. 1952de %2 orannda nfusta yer
edinen ateist ve agnostikler gnmzde %8 ve % 10lara kadar
ulamtr. Bununla beraber halk dininin halk kurumlarna,
programlarna ekil vermedeki ayrcalkl rolnn olup olmad da
sorulmaktadr. Dini oulculuun dinin halk hayatndaki roln ne
derece etkiledii de nemli bir soru olarak yer almaktadr.
Agnostiklere, ateistlere nasl bir halk rol verilecektir eklindeki
sorular ABDde de yer almtr. Sonu olarak halk dininin Amerikan
demokrasisi iin bir ikilem tekil ettii, halk hayatndaki dinin, derin
duygularn roln inkar etmenin tuhaf olduu sylenmektedir.[52]
Popler Kltr ve Halk Dindarl
Yksek kltr ve halk kltr arasnda gei zellii tayan popler
kltr ile yksek din ve halk dini arasnda gei zellii tayan
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
36 / 53 21.06.2015 00:19
-
popler dindarlk arasnda paralellik vardr. Daha ok krsal kkenli
olan ve kyl dini olarak grlen halk dindarl, modernleme
sreciyle krsal ve kentsel arasndaki farkn azalmasyla artk daha
geni kesimlere yaylmtr. Halk kltrn tketim meta olarak
kullanp daha geni kesimlere yayan kitle iletiim aralar nasl
popler kltr yaygnlatrm, kitlelere sunmusa, poplasyonun
ou tarafndan benimsenen, dinin basit formlarn ieren halk
dindarl da modern koullara uyum salayp deimi ve kitle
iletiim aralaryla popler dindarlk formuna gemitir.
Trkiyedeki deiim sreciyle kentler, kent geleneine sahip
olmaktan ziyade farkl gelenek ve kltrleri iinde barndran ve
bunlarn mcadele alan haline dnt yerler olmutur. Netice
itibariyle kentlerde popler kltr ve popler din, yksek kltr ve
yksek din ile karlamtr. Bu karlama, yksek kltr ve
yksek dinin, krsaldan gelmi ama gelenekselliini yitirmi bir
kltr tarafndan istilas olarak da deerlendirilir.
Hzl kentleme sreci beraberinde ciddi bir g de getirmitir.
Kente zg kltr ve hayat tarznn yerine geleneksel ile modern
arasnda yeni zgn kltrel yansmalar ortaya kmtr. Bu
erevede baz yaklamlar, krsal ortamdan kente tanan
geleneksel krsal kkenli popler dindarln, kent kltrn istila
ettiini savunurken; bunun kart saylabilecek bir baka yaklam
ise, modernleme srelerinde popler dinin aslnda, yksek dinin
etki alanna girdiini ve onu belirlediini ne srmektedir. Bu
srete halk dindarlnn krsal toplumsal taban anm olsa da,
kentsel toplumsal evresi genilemitir. Bu genileyen evrenin
dindarl da artk geleneksel bir dindarlk deil, tamamyla
geleneksel ile modernin arasnda kendine zgn nitelikleriyle
popler bir dindarlk olarak adlandrlmtr.
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
37 / 53 21.06.2015 00:19
-
Kentlerin evresinde olumu gecekondu blgeleri, popler kltr
ve dindarln ortaya kt ve yeni formlar altnda kendini
srdrd yerlerdir. Hayatn zgn bir kltrel ortam iinde
srdrld bu alanlarda, gndelik hayatn din rutinleri kaynan
geleneksel birikimden alsa da, artk alglama ve yorumlama tarznda
gelenekselden bir farkllama sz konusudur. Popler dindarlk, en
geni dzeyde yeni kentlilerin bu yeni ortamda hayatlarn srdrme
iin gsterdikleri var olma mcadelelerinin bir paras olmakta ve
gemi ile gelecek arasnda yaanan gndelik hayatn boluklarn
ona uygun bir ekilde doldurmaktadr.[53]
Popler kltr halk kltrn deil de zellikle krsal ve taraya ait
unsurlar iinde barndran kent kltrn artrd gibi popler
dindarlk da halk kltrnn sirayet ettii kentte grlebilmektedir.
Trk toplumunda krsallk ok yaygn olduundan, dini hayatnda da
bu tabakaya hitap eden halk dindarl hakim olmu, dini yaam
geleneksel- krsal motifli inanlarla bezenmitir. ekilci, takliti ve
derin teolojik konulara yer vermeyen bu dindarlk biimi kyden
kente glerin artmas ve krsal- kentsel ayrmnn eskiye nazaran
daha az hissedilmesinden sonra kente de tanmtr. Her ne kadar
kent kitab dindarlkla zdeletirilse de kentteki halk kltr halk
dindarln da beraberinde getirmitir. Benzer ekilde kente g
eden ne kentli ne de kyl denilebilecek bir tabakaya ait olanlar da
ne halk ne de yksek kltre ait olmayan bir kltr
benimsemilerdir, mulak bir yap arz eden bu kltr de popler
kltr olarak adlandrlmtr.
Toplumdaki yksek kltr ve halk kltr temelli iki ayrma paralel
olarak iki farkl dindarlk biiminin ortaya ktn sylemitik. Ancak
bu iki dindarlk tarz arasndaki ayrmn mutlak olmayp, dini
tabakalar arasnda iletiim ve etkileimin olduu da vurgulanmt.
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
38 / 53 21.06.2015 00:19
-
Popler kltrde olduu gibi popler dindarlkta da her ikisine
tamamen ait olmama sz konusu olduu gibi her ikisinden de
etkilenme mevcuttur. Kitlesel iletiim, ulam, toplumsal deiim ve
dnm sosyo-kltrel yapy farkllatrdndan aslnda her iki
tabakaya da ait olmayan kltr ve din gei zelliinden dolay
popler kltr ve popler din olarak deerlendirilmitir.
Kitle iletiim aralarnn halk kltrnden beslenerek popler kltr
yaygnlatrdn ifade etmitik. Kltrn bir paras olan din de,
halk kltrnn bir paras balamnda halk dindarl da, medya
kanalyla kullanlp popler dindarl yaygnlatrmaktadr.
Geleneksel toplumlarn din ile yorulmu kltrnn aksine modern
toplumlarn aklc ve sekler kltr, dini ihtiya ve arzularn
tatminini salayan deerler sisteminin kmesinde en byk
sorumlu kabul edilmektedir. Modern insan deerler sisteminde
yaanan bu k nedeniyle davranlarnn anlaml, deerli veya
ll olup olmadn hatrlatacak kutsal temellerden gittike
uzaklamakta ve psikolojik dayanaklarn byk lde kaybetmekle
kar karya kalmaktadr. Ancak bu kayp, dini temellerin ortadan
kalkt anlamna gelmemektedir. Ftri nitelii sebebiyle insan, din
d erevede bile baland ve anlam arad fikir ve ideolojilerle
aslnda dine ayrlan boluu doldurmaya almaktadr. Bylece
gerekte dini olmayan dini bir ballk gelitirmekte, daha ziyade
medya yoluyla yaylan popler halk dindarln yaamaya
ynelmektedir.
Gnmz toplumlar dnya leinde hzl bir deiim ve dnm
sreci yaamaktadr. Kresel etkilerin gcyle bu deiim
srecinden sadece modern toplumlar deil geleneksel toplumlar da
etkilenmitir. Kresel ve yerel lekteki bu deiimlerde dikkati
eken kutsala dn abalardr. Fakat burada byk dinlere
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
39 / 53 21.06.2015 00:19
-
dnle beraber mistik, ezoterik eilimler de vardr, kutsaln
eitlilii dikkat ekmektedir. Kreselleme ve kitle iletiim aralar
kanalyla kurumsal dinlerin yannda mistik, ruhu eilimler, popler
dini tezahrler son zamanlarda etkisini artrmaktadr. Popler dini
tezahrler, sadece eskiden gelen geleneksel halk inanlar olarak
deil, bunun yan sra modern baz etkiler araclyla da geliimini
srdrmektedir. Dolaysyla popler dindarlk hem halk
dindarlndan hem de modern baz etkilerden beslenerek varln
devam ettirmektedir. Buradan hareketle popler kltrle de
benzetiini syleyebiliriz.
Popler kltr gibi popler dindarln da metaya dntrlerek
nasl yaygnlk kazandn aktarmtk. Gnmzde, hem
geleneksel halk inanlar olarak hem de astroloji, fal, ruhuluk,
kehanetsel ve mistik konular gibi birok popler dini konunun kitle
iletiim aralarnda srekli gndeme getirilerek etkisini artrmas
buna verilecek rneklerdendir. Bysel, mistik ve ezoterik nitelie
sahip birok popler dinsel konu, basn ve kitle iletiim aralarnda
gittike artan bir ilgiye sahip grnmektedir. Hemen her gazete ve
dergide artk, bir bur ve astroloji sayfas ile karlamaktayz.
Mbarek gn ve aylarda kiilerin trbe ziyaretlerine akn akn
katldklarn, niversite snav ncesi trbelerin dolup tatn
medyadan izlemekteyiz. Parapsiik ve kehanetsel konular dergi
kapaklarnda ve gazetelerin st stunlarnda, haber ve tartma
programlarnnsa baat konular arasnda yerlerini almaktadr.
nceleri bu tip konular arlatanlk olarak gazetelerin i sayfalarnda
ve haber programlarnda polisiye olay olarak verilirken, gnmzde
manetlerde ve olduka geni bir ekilde ilenmektedir.
Kehanetsel konular, kutsal kitabn ifreleri, birtakm ruhu gruplar,
kyamet senaryolar gibi konular nemli medya programlarnda
saatlerce yer alabilmekte; eskiden hurafe olarak kmsenen bu
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
40 / 53 21.06.2015 00:19
-
inan ve pratikler ok ciddi memleket meselesi gibi tartlmakta,
bunlarn kmsenmeyecek bir izlenme oranna da sahip olduklar
anlalmaktadr. Ayrca edebiyat, TV ve sinema rnleri arasnda
bysel, mistik ve ruhu temalarn ska kullanlmaya alldna,
hatta bunlarn baz dinsel temalarla birletirilerek verildiine ahit
olmaktayz. Popler kltrle gelen ve hemen her eyi iletiim
aralaryla tketime ynelten enformatik mantk, bu tr halk
inanlarn da insann ilgi alanna sokabilmektedir.[54] Bylece halk
inanlar popler halk inan olarak kitlelere yaylmaktadr.
Dolaysyla popler dindarlk bu sre ierisinde sadece gemiteki
ilevi asndan deil, gnmzdeki sosyo- dinsel gereklii anlama
asndan da neme sahip olmu oluyor.
Popler kltr, halkn bir zamanlar sahip olduu, tamamen ve
dorudan kendisine ait olan bir kltrn hrszl olarak
deerlendirilmi, halkn kendileri iin oluturduu kltrn onlardan
alnarak yukardan gelen bir etkiyle deitirilmesi olarak da
deerlendirilmitir. Halkn oyunu olan futbol, zaman iinde halkn
elinden alnarak medya yoluyla kitleye nasl ticari ve kitlesel bir
elence olarak sunulduysa[55] halk dindarlnn unsurlar da bu
gaye ile sunulmaktadr. rnein, medyada dini tartmalar kitab
konular zerinden deil speklatif bir biimde halkn dikkatini
ekecek folk yaay rnekleri zerinden yaplmaktadr. Televizyona
kan bir hoca halkn sorular zerinden yantlar vermektedir; nk
belirleyici olan halkn ilgisi ve yaaydr, onlara verilen yantlar
dzenleyici bir zellik arz etmekle birlikte resmi dindarl tam
anlamyla yanstmamaktadr. Medyada fkhi, kelami ve hadisle
alakal konulardan ok menkbev konular ele alnmakta, ksa sreli
tatmin salayan, vicdan rahatlatan ancak kitabi bilgiler vermeyen
motifler zerinden yaynlar yaplmaktadr. Dini programa genelde
hi yer vermeyen ou kanal Ramazan aynda ve kandillerde halkn
talebi dorultusunda dini yayn yapmaktadr, yine ayn kanallarda
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
41 / 53 21.06.2015 00:19
-
belli noktaya vardrmayan, snrlar olmayan, mspet ve menfi
neticesi olmayan tartmalar yaplmaktadr. Tketim meta haline
getirilen popler kltr gibi kitlesel aralarla din ve dindarlk da
popler dindarlk vastasyla tketilebilir bir biime getirilmitir.
Medya popler kltrde olduu gibi popler dindarln gerek
retilmesinde gerekse tketilmesinde merkezi rol oynar. Toplum
dokusunu profesyonelce kritik edip konjonktre uygun olarak paket
yapmlarla halkn gndemini bir ekilde doldurur, dolaysyla dini
anlamda da paket programlar hazrlar ve medya vaizlii formatnda
halka sunar Yazl kltr yerini grsel kltre brakt, szn
nemini yitirip giderek grsel bir temsile dnt medyada
nemli olan imajdr, buna bal olarak hakikate yaklam da farkl
olmaktadr ve byle bir medyann muhatab olan insan s ieriklerle
yetinmektedir. rnein televizyon ekranlarna kan medyatik
hocalardan retorik, menkbe, masal, duygu younluu, ar
basitletirme talep edilmektedir, bunlar karlad srece hocalara
ekranlarda yer verilmektedir, hakikatin nasl olmas gerektiini ne
medya ne de muhatab nemsemektedir.[56]Medya ticari bir
mekanizma olduundan toplumun nabzn olduka iyi tutar, kltr
metalatrd gibi din gibi akn bir alan da metlatrr.
SONU
Popler kltr, st kltrn ve halk kltrnn harmanlanp kitlelere
sunulmu halidir. En karakteristik zellii herkese hitap etmesi,
elzem ihtiya gibi alglanmas, standart olmas, biimce basit olup
abuk tketilebilir ve srekli yeniden retilir olmasdr. Her ne kadar
halkn rnleri gibi deerlendirilse de aslnda halkn doal srete
rettii kltrn yapay bir biimde yeniden retilip sosyal tabaka
ayrt etmeksizin yine halka sunulmu eklini ifade eder.
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
42 / 53 21.06.2015 00:19
-
Biz popler kltrn kltr endstrisi rn olduuna dair Frankfurt
Okulunun eletirel tanmn benimseyerek daha ziyade tketim
toplumu balamnda konuya yaklamaktayz. Elbette popler
kltrn sonu itibariyle kaynan halktan almas sebebiyle ve
herkesin ulaabilir olmas zelliiyle olumlu sonularnn olduu
yadsnamaz. Ancak arkasndaki ideolojik yaklam ve kitlelerin
pasifletirilmesi gereinden tr gndelik yaamda daha ziyade
menfi sonularyla karlamaktayz.
Popler kltrn dine, dindarla etkisi gerek olumlu, gerekse
olumsuz olmutur. Sunduu rnlerin, seeneklerin fazla olmas ve
herkese ulalabilir olma zelliinden dolay ve bu seeneklerden
birinin de dini kapsamasndan tr dinin bilinli tercihi ve
dindarln da ailesel deil, bireysel geliimi sz konusu olmutur.
Dier yandan tamamen sekler formatta retilen ve israf boyutunda
bir tketim alkanl zerk eden popler kltr, dnyeviliin dini
alana tahakkmn artrmtr. Popler kltr bu an insannn,
dindar yahut ldin olsun, ortak bir paydas haline gelmitir. Din dahi
popler kltr rnlerinin vastasyla daha ok kiiye aktarlr hale
gelmitir; her ne kadar hitap ettii kesim artsa da ayn zamanda
onun yapsn deitirmi ve iini boaltmtr.
Halk dindarl modernizmle birlikte biimsel bir deiiklik
yaamtr. Eskiden din yaamn kendisiydi ve bu anlamda daha
farkl bir halk dindarl yaanyordu. imdi dnyeviliin yaam
biimi haline getirildii gnmzde halkn yaamaya alt
dindarlk ne derece safln korumaktadr, tartlyor. Popler
kltrn halkn elindekini alp halka satt srete halkn dindarlk
biimi de metalamaktadr. Halka uygun, halkn beklentilerini
karlayacak ve halk dindarln pekitirecek sorularla dine yer
verilmitir. Ancak bu tamamen ticari bir kayg tamaktadr, kitab
dinden uzaklaan halkn her ne kadar daha sk dinle karlasa bile
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
43 / 53 21.06.2015 00:19
-
hurafelerini daha ok sahiplenmesine neden olmaktadr.
Popler kltr ve halk dindarl oluum sreleri asndan
birbirlerine ok benzemektedir ve gnmzde karlkl etkileimleri
de ok fazladr. Daha ziyade kaynana referansla ele alnmas ve
bilinli yaklalmas gereken bu iki unsur eer ilevleri asndan
dikkate alnmazsa gerek kltrel gerekse dinsel anlamdaki
yozlamann nn almak mmkn olmayacaktr.
Adam POSSAMAI, Religion And Popular Culture, Brussels, P.I.E
Yay., 2005
Adnan ASLAN,Gelenek ve Modernlik Balamnda Bir Gvenlik
Alan,(Mzakere) Dindarlk Olgusu, Ed:Hayati HKELEKL, Bursa,
Kurav Yay., 2006
Ahmet OKTAY, Trkiyede Popler Kltr, Yap Kredi Yay., 1993
Angela MCRABBE, Postmodernizm ve Popler Kltr, ev: Almla
ZDEK, stanbul, Sarmal Yay.,1999
Aristo, Politika, ev: Ersin UYSAL, stanbul, Dergah Yay., 2007
Alan SWNGEWOOD , Kitle Kltr Efsanesi, ev: KANSU Aykut,
Bilim ve Sanat Yay. , 1996
Bennab MALIK, Thequestion of Culture, Kuala Lumpur, slamic
Book Trust, 2003
Blent SOMAY, Tarihin Bilind- Popler Kltr zerine
Denemeler-, stanbul, Metis Yay., 2004
Blent SOMAY, Tarihin Bilind- Popler Kltr zerine
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
44 / 53 21.06.2015 00:19
-
Denemeler-, stanbul, Metis Yay., 2004
Celalettin ELK, Trk Halk Dindarlnda Deiim ve Sreklilik,
ukurova lahiyat Fakltesi Dergisi, C.4.,S.1.,2004
Ekmel GEER, Trk Televizyonlarnda 2000-2005 Yllar Arasnda
Yaynlanan Popler Kltr Programlarnn Medyaya Yansy
Biimlerinin Psiko-Sosyal Adan Deerlendirilmesi, Yksek Lisans
Tezi, stanbul, 2007
Galip ATASAUN, Ziyaret Fenomeni, Seluk niversitesi lahiyat
Fakltesi Dergisi, Ed:Mehmet BAYT, C.21., Konya, 2006
Goethe, Faust, ev: Celal NER, 3. Bask, stanbul, Oda Yay., 2006
Greg PETERSON, The nternet And Christian And Muslim
Communities, Religion and Popular Culture n America, [1] Ed:
Bruce David FORBES, Jeffrey H.MOHA, London, University of
California Press, 2000
Hakk KARAAHN, Bir Bat Anadolu Kasabasnda Dini Hayat,
Ankara, Birleik Yay., 2007
Hakk KARAAHN, Bir Bat Anadolu Kasabasnda Dini Hayat,
Ankara, Birleik Yay., 2007.Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi
Dergisi, S.1,Ankara,2008
Hakk KARAAHN,Din Sosyolojisinde Dindarln llmesi
Problemi zerine Bir Aratrma, Ankara niversitesi lahiyat
Fakltesi Dergisi, S.1,Ankara,2008
Hayati HKELEKL,Dini Kiiliin Kuruluunda radenin Rol,
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
45 / 53 21.06.2015 00:19
-
Diyanet Dergisi, S.2., 1985.
Hseyin YILMAZ,Gelenek ve Modernlik Balamnda Bir Gvenlik
Alan(Tebli), Dindarlk Olgusu, Ed:Hayati HKELEKL, Bursa,
Kurav Yay., 2006
James WOOD,Public Religion ViS-a-Vis The Prophetic Role Of
Religion, The Power of Religious Publics, Ed: William Swatos,
London, Praeger Yay., 1999
Joan BROTHERS, Religious nstitutions, London, Longman Yay.,
1971
John STOREY, Popler Kltr almalar, ev:Koray
KARAAHN, stanbul, Babil yay, 2000
J.Gans HERBERT, Popular Culture and High Culture, New York,
Basic Books, 1974
Korkmaz ALEMDAR, rfan ERDOAN, Popler Kltr ve letiim,
Ankara, mit Yay., 1994
Levent YAYLAGL, Frankfurt Okulunda Kltr Endstrileri ve Kitle
Kltr Yaklam, Medya, Popler Kltr ve deoloji, ed: Nilfer
KORKMAZ, Levent YAYLAGL, Ankara, Dipnot Yay., 2008
Mehmet Cem AHN, lahiyat Fakltesi rencilerinin Popler
Kltr Unsurlarna likin Yaklamlar zerine Sosyolojik Bir
Aratrma (Doktora Tezi), Ankara, 2007
Mustafa ASLAN, Trk Popler Dindarl zerine Sosyolojik Bir
Aratrma,(Doktora Tezi), Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
46 / 53 21.06.2015 00:19
-
Enstits, Kayseri, 2002
Nazan KP, Halk Dindarl zerine Bir Din Sosyolojisi, (Yksek
Lisans Tezi), Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kayseri,
2006
Necdet SUBAI, Dinselliin Modern Bileenleri, Din, Kltr ve
adalk (2004 Yl Kutlu Doum Sempozyum Mzakereleri ve
Teblileri), Ankara, Trkiye Diyanet Vakf Yay., 2007
Necdet SUBAI, Trkie Dindarl, slamiyat Dergisi, C.5.,S.4.,
2002
Nilfer GLE, slamn Yeni Kamusal Yzleri,3. Bask, stanbul,
Metis Yay.2009
Nilfer KORKMAZ, Levent YAYLAGL, Kitle Kltr/Popler Kltr
Tartmalar Ed: Nilfer KORKMAZ, Levent YAYLAGL, Ankara,
Dipnot Yay., 2008
mer ZER, Erdal DATA, Popler Kltrn Hakimiyeti, Konya,
Literatrk Yay., 2011
Robert WUTHNOW, Producing the Sacred: An Essay on Public
Religion, Chicago., University of Illinois Press, 1994
Ronald THEMANN, Religion n Public Life: An American Dilemma,
Washington, Georgetownn University Press, 2007
Sevgi LKER, Trkiyede Halk Dindarlnn Dnmnde Grsel
Medyann Rol,(Yksek Lisans Tezi), stanbul, 2011
Popler Kltr ve Halk Dindarl about:reader?url=http://aysecoban.com.tr/populer-kultur-ve-halk-dindarligi/
47 / 53 21.06.2015 00:19
-
Tony BENNETT, Popler ve Popler Kltr Politikas, Popler
Kltr ve ktidar, Der: Nazife GNGR, Ankara, Vadi Yay., 1999
nver GNAY, Trk Halk Dindarlnn nemli ekim Merkezleri
Olarak Dini Ziyaret Yerleri,Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, S.15,
Kayseri, 2003
Veysel BATMAZ, Medya Popler Kltr Gizler, stanbul, Karakutu
Yay., 2006
William ROMANOWSK, Evangelicals And Popular Music, ed:
Bruce David FORBES, Jeffrey H.MOHA, Religion and Popular
Culture n America, London, University of California Press, 2000
Yahya TURAN, Kiilik ve Dindarlk zerine Bir Alan
Aratrmas,Din Eitimi Aratrmalar Dergisi, S.20,2009
Yasemin AR, Kuran- Kerime Gre Dindarlk Modelleri, Yksek
Lisans Tezi, stanbul, 2007
Zeki ASLANTRK, Dindarln Bamsz Deikenleri, Dindarlk
Olgusu, Ed: Hayati HKELEKL, Bursa, Kurav Yay.,2006
[1] Ekmel GEER, Trk Televizyonlarnda 2000-2005 Yllar
Arasnda Yaynlanan Popler Kltr Programlarnn Medyaya
Yansy Biimlerinin Psiko-sosyal Adan Deerlendirilmesi,
Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2007, s.44
[2] Veysel BATMAZ, Medya Popler Kltr Gizler, stanbul,
Karakutu Yay., 2006