poradnik dla gmin łpracujących z nimi organizacji · ; [email protected] isbn 978-83-936880-9-8...

Poradnik dla gmin i współpracujących z nimi organizacji

Narzędzia i metody realizacji działań przewidzianych w lokalnych Planach działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP)

Numer dokumentu: D2.1

Tytuł dokumentu: Poradnik dla gmin i współpracujących z nimi organizacji: narzędzia i metody realizacji działań

przewidzianych w lokalnych Planach działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP)

Rodzaj dokumentu: Publiczny

Pakiet roboczy: PR2 – Szkolenia, coaching i pomoc partnerska

Autorzy

MIASTO METROPOLITARNE GENUA – Miriam Badino; PROWINCJA BARCELONA – Carme Melcion; CRES –

Evi Tzanakaki; MIASTO ZAGREB – Melita Boric; PNEC – Patrycja Płonka; SOGESCA – Federico de Filippi;

INTERLEUVEN – Stefan Kempeneers; ICLEI EUROPE – Giorgia Rambelli

Data 29/09/2015

Publikacja projektu Mayors in ActionPoradnik dla gmin

Niniejszy dokument został opracowany w ramach europejskiego projektu MAYORS in ACTION Burmistrzowie w działaniu (numer kontraktu: –

IEE/13/S44/S12.676042), który jest współfinansowany z programu Komisji Europejskiej pn. Inteligentna Energia dla Europy (IEE).

TŁUMACZENIE I REDAKCJA:

Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć „Energie Cités”

Ul. Sławkowska 17/30; 31-016 Kraków

www.pnec.org.pl; [email protected]

ISBN 978-83-936880-9-8

Wyłączna odpowiedzialność za tresść niniejszej publikacji spoczywa na jej autorach. Nie wyraża ona opinii Unii Europejskiej.

EASME ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie zamieszczonych tu informacji.

Spis treści

WPROWADZENIE..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................7

SKRÓTY.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................9

1. KAMPANIE INFORMACYJNO-EDUKACYJNE..............................................................................................................................................................................................................................................1 0

1.1 Cele......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 11

1.2 Metody: etapy realizacji i narzędzia.......................................................................................................................................................................................................................................................................11

1.2.1 Przydatne wskazówki, które pomogą przygotować lepszą kampanię promującą oszczędzanie energii .....................................................................................13

1.2.2 Narzędzia......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 15

1.3 Kluczowi uczestnicy procesu i ich rola.................................................................................................................................................................................................................................................................15

1.4 Źródła finansowania.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................17

1.5 Przegląd dobrych praktyk................................................................................................................................................................................................................................................................................................17

2. WSPARCIE MIESZKAŃCÓW W MODERNIZACJI ENERGETYCZNEJ ICH DOMÓW..............................................................................................................................................19

2.1 Cele......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 20

2.2 Metody: etapy realizacji i narzędzia......................................................................................................................................................................................................................................................................22

2.2.1 Etapy wprowadzania programów wsparcia dla mieszkańców....................................................................................................................................................................................................22

2.2.2 Narzędzia......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 24

2.3 Kuczowi uczestnicy procesu i ich rola..................................................................................................................................................................................................................................................................25

2.4 Źródła finansowania..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................26


3. AUDYT ENERGETYCZNY I MONITORING ZUŻYCIA ENERGII.................................................................................................................................................................................................29


1

3.1 Cele......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 30

3.2 Metody: etapy realizacji i narzędzia......................................................................................................................................................................................................................................................................31

3.2.1 Etapy realizacji audytu energetycznego...........................................................................................................................................................................................................................................................31

3.2.2 Narzędzia......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 32

3.3 Kluczowi uczestnicy procesu i ich rola................................................................................................................................................................................................................................................................35


3.5 Przegląd dobrych praktyk...............................................................................................................................................................................................................................................................................................37

4. WYKORZYSTANIE ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII...............................................................................................................................................................................................................38

4.1 Cele......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 39





5. EFEKTYWNE ENERGETYCZNIE OŚWIETLENIE PUBLICZNE.......................................................................................................................................................................................................47

5.1 Cele......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 48


5.2.1 Etapy realizacji projektów modernizacji oświetlenia...........................................................................................................................................................................................................................48

5.2.2 Narzędzia......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 49



6. MODERNIZACJA ENERGETYCZNA BUDYNKÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ.............................................................................................................................................53


2

6.1 Cele......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 54


6.2.1 Etapy realizacji projektów modernizacji budynków..............................................................................................................................................................................................................................55

6.2.2 Narzędzia......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 56

6.3 Kluczowi uczestnicy procesu i ich rola..................................................................................................................................................................................................................................................................57

6.3.1 Podział ról.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................57



7. ZRÓWNOWAŻONY TRANSPORT...........................................................................................................................................................................................................................................................................62

7.1 Cele........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 62


7.2.1 Etapy wdrażania zrównoważonych rozwiązań transportowych...............................................................................................................................................................................................65

7.2.2 Narzędzia........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 66

7.3 Kluczowi uczestnicy procesu i ich rola..................................................................................................................................................................................................................................................................66



8. POPRAWA EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ FLOTY GMINNEJ I TRANSPORTU PUBLICZNEGO..................................................................................................71

8.1. Cele..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................71

8.2 Metody: etapy realizacji i narzędzia........................................................................................................................................................................................................................................................................72

8.2.1 Etapy realizacji działań podnoszących efektywność floty...............................................................................................................................................................................................................72

8.2.2 Narzędzia......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 73


3

8.3 Kluczowi uczestnicy procesu i ich rola..............................................................................................................................................................................................................................................................73


8.5. Przegląd dobrych praktyk................................................................................................................................................................................................................................................................................................74

9. ZIELONA ENERGIA ELEKTRYCZNA......................................................................................................................................................................................................................................................................75

9.1 Cele.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................76


9.2.1 Etapy realizacji projektów wspierających wykorzystanie zielonej energii elektrycznej ...................................................................................................................................76

9.2.2 Narzędzia......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 77




10. SYSTEMY ZARZĄDZANIA ENERGIĄ (SZE).....................................................................................................................................................................................................................................................81

10.1 Cele........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 81


10.2.1 Etapy wdrażania systemu zarządzania energią........................................................................................................................................................................................................................................82

10.2.2 Narzędzia......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 84

10.3 Wdrażanie wymogów normy ISO 50001 w gminie w powiązaniu z planem SEAP..................................................................................................................................................86

10.4 Kluczowi uczestnicy procesu i ich rola...............................................................................................................................................................................................................................................................87



11. ROZWÓJ I MODERNIZACJA LOKALNYCH SIECI CIEPŁOWNICZYCH................................................................................................................................................................................89


4

11.1 Cele......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 90


11.2.1 Etapy realizacji projektów z zakresu budowy i rozbudowy sieci ciepłowniczych.......................................................................................................................................................90

11.2.2 Narzędzia........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 92

11.3 Kluczowi uczestnicy procesu i ich rola.................................................................................................................................................................................................................................................................94



12. SOLARNE GRUPY ZAKUPOWE.................................................................................................................................................................................................................................................................................96

12.1 Cele......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 97


12.2.1 Etapy tworzenia i funkcjonowania grup zakupowych.........................................................................................................................................................................................................................98

12.2.2 Narzędzia..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 101


12.3.1 Podział ról.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................102

12.4 Źródła finansowania..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................104

12.5 Przegląd dobrych praktyk............................................................................................................................................................................................................................................................................................104

13. DZIAŁANIA ZINTEGROWANE – MODERNIZACJA BUDYNKÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ, OŚWIETLENIA PUBLICZNEGO

I DZIAŁANIA TOWARZYSZĄCE................................................................................................................................................................................................................................................................................106

13.1 Cele..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 107

13.2 Metody: etapy realizacji i narzędzia...................................................................................................................................................................................................................................................................108



5



14. ZINTEGROWANE DZIAŁANIA REGULACYJNE WE WSZYSTKICH SEKTORACH.................................................................................................................................................111

14.1 Cele..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 112

14.2 Metody: etapy realizacji i narzędzia...................................................................................................................................................................................................................................................................113




TEKSTY ŹRÓDŁOWE.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................117


6

WPROWADZENIE

Zrównoważony rozwój jest definiowany jako „rozwój prowadzący do zaspokojenia potrzeb i aspiracji obecnego pokolenia w sposób

umożliwiający realizację tych samych dążeń następnym pokoleniom”. [1] Model zrównoważonej gospodarki zakłada świadome i korzystne

kształtowanie relacji pomiędzy dalszym wzrostem gospodarczym a dbałością o środowisko i jakość życia obywateli.

Zrównoważony rozwój może być zatem postrzegany jako obszar, w którym krzyżują się

różne potrzeby: społeczne, środowiskowe i ekonomiczne.

Choć w wielu artykułach tematycznych poruszono kwestię oddziaływania na środowisko,

dokładne znaczenie tego pojęcia często pozostaje niejasne lub źle zdefiniowane. [2]

Prawdopodobnie jedną z głównych przyczyn tej niejednoznaczności jest to, iż postrzeganie

wpływu na środowisko „różni się w zależności od tego, jak dana osoba postrzega samo

środowisko oraz jaką wartość przypisuje poszczególnym jego elementom”. [3]

Produkcja i konsumpcja energii oddziałują na środowisko na kilka sposobów, w tym przede

wszystkim poprzez emisję CO i innych gazów do atmosfery, co przyczynia się do tzw. 2

globalnego ocieplenia i innych negatywnych zjawisk towarzyszących zmianom klimatu.

Komisja Europejska uznała potrzebę przeciwdziałania tym negatywnym oddziaływaniom

i w 2008 roku opracowała tzw. „Pakiet klimatyczno-energetyczny”, który wyznacza trzy

główne cele do osiągnięcia do 2020 roku:

ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20%,

zwiększenie efektywności wykorzystania energii o 20%,

zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii do 20%.

Ważną rolę w realizacji ww. celów odgrywają samorządy lokalne. Najbardziej ambitne spośród nich zawiązały inicjatywę pn. Porozumienie

Burmistrzów – oddolny europejski ruch skupiający władze lokalne i regionalne zaangażowane w walkę ze zmianami klimatu. Bazuje on na

dobrowolnym zobowiązaniu sygnatariuszy do przekroczenia na swoim terenie celu redukcji emisji CO o 20% do 2020 roku poprzez podnie-2

sienie efektywności energetycznej oraz zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

ŚRODOWISKO

Akceptowalność Wykonalność

SprawiedliwośćEKONOMIA

ZRÓWNOWAŻENIE

SPOŁECZEŃSTWO

Rysunek 1: Koncepcja zrównoważonego rozwoju


7

Sygnatariuszy Porozumienia wspierają instytucje zwane Koordynatorami Porozumienia (KP) i Organizacjami Wspierającymi Porozu-

mienie (OWP), które udzielają im pomocy technicznej i finansowej, w tym pomocy w udanym opracowaniu i wdrożeniu Planów działań na rzecz

zrównoważonej energii (SEAP) i pokonaniu związanych z tym barier.

Sygnatariuszy Porozumienia i ich partnerów wspiera również projekt MAYORS in ACTION, który pomaga im pójść o krok dalej i rozpocząć

wdrażanie działań przewidzianych w planach, w tym poprzez pokazanie, jak istniejące narzędzia i doświadczenia można zastosować w lokalnych

warunkach, a także poprzez wspieranie współpracy i wymiany doświadczeń pomiędzy miastami i gminami, realizującymi proenergetyczne

inicjatywy.

Niniejszy poradnik zawiera kompendium metod i narzędzi, które miasta i gminy stosują podczas wdrażania opracowanych i przyjętych przez

siebie Planów działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP). Zostały one podzielone na 15 kategorii tematycznych, odpowiadających najbardziej

typowym rodzajom działań przewidzianych w lokalnych planach. Dla każdego rodzaju działania przedstawiono najważniejsze metody,

narzędzia i etapy realizacji, a także listę kluczowych interesariuszy i źródeł finansowania. Omówiono również wyzwania i bariery, jakie mogą się

pojawić na etapie wdrażania działań oraz wskazano, w jaki sposób można je pokonać. Przedstawione wskazówki i porady zostały zilustrowane

krótkimi opisami studiów przypadku, których rozwinięcie można znaleźć w załącznikach do poradnika, dostępnych w wersji elektronicznej na

stronie internetowej projektu: www.mayorsinaction.eu. Załączniki są dostępne wyłącznie w języku angielskim.


8

SKRÓTY

CHP: Moduł kogeneracyjny (ang. Combined Heat and Power Cogeneration)

EE: Efektywność energetyczna

ICT: Technologie informacyjno-komunikacyjne (ang. Information and Communication Technologies)

JST: Jednostka samorządu terytorialnego

KE: Komisja Europejska

KP: Koordynatorzy Porozumienia

MSP: Małe i średnie przedsiębiorstwa

OWP: Organizacje Wspierające Porozumienie

OZE: Odnawialne źródła energii

PB: Porozumienie Burmistrzów

SEAP: Plan działań na rzecz zrównoważonej energii (ang. Sustainable Energy Action Plan)

SGZ: Solarna grupa zakupowa

SZE: System zarządzania energią

UE: Unia Europejska


9

1. KAMPANIE INFORMACYJNO-EDUKACYJNE

Wdrażanie środków efektywności energetycznej przez miasta, gminy i ich mieszkańców nie tylko pozwala ograniczyć emisję gazów

cieplarnianych i innych zanieczyszczeń oraz zmniejszyć rachunki za energię, ale także przyczynia się do rozwiązania szeregu problemów socjo-

ekonomicznych, jak np. problem ubóstwa energetycznego. Promowanie „kultury oszczędzania” pomaga więc ograniczyć zużycie energii oraz

przynosi wymierne korzyści społeczne i ekonomiczne.

Powiązane obszary interwencji Powiązane rodzaje działań

Budynki komunalne i handlowo-usługowe Wykorzystanie OZE do ogrzewania pomieszczeń i przygotowania

ciepłej wody użytkowej

Lokalna produkcja energii elektrycznej Efektywność wykorzystania energii grzewczej i ciepłej wody

użytkowej

Lokalna produkcja ciepła i chłodu Efektywne energetycznie systemy oświetlenia

Transport publiczny i prywatny Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT)

Budynki mieszkalne Zmiana zachowań

Oświetlenie publiczne Efektywne energetycznie urządzenia elektryczne

Przemysł Wszystkie – działania zintegrowane

Tabor gminny

Wszystkie

Tabela 1-1. Kampanie informacyjno-edukacyjne: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań


10

1.1 Cele

Głównym celem kampanii informacyjno edukacyjnych i innych inicjatyw podobnego typu jest przekazanie mieszkańcom i pracownikom -

lokalnej administracji informacji na temat możliwości poprawy efektywności wykorzystania energii, a także podniesienie ich świadomości

ekologicznej Istnieje wiele przykładów udanych inicjatyw, które – przy niewielkich nakładach – pozwoliły na osiągnięcie znaczących rezultatów, .

co dowodzi, iż da się oszczędzać energię dzięki pogłębianiu wiedzy i towarzyszącej mu zmianie zachowań. Wprowadzając środki oszczędności

energii w codziennym życiu, mieszkańcy mogą wnieść istotny wkład w ograniczenie zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych na obszarze

miasta czy gminy.

Samorządy lokalne mają wiele pomysłów na to, w jaki sposób podnieść świadomość ener-

getyczną mieszkańców i kluczowych interesariuszy oraz zaangażować ich w działania na

rzecz ochrony klimatu, poszanowania energii oraz realizacji celów Porozumienia Burmi-

strzów. Należą do nich m.in. tworzenie lokalnych punktów informacyjnych, organizacja

różnego rodzaju konkursów, publicznych imprez, wystaw, kampanii informacyjnych czy

tygodni energii, a także dofinansowanie zewnętrznych inicjatyw. Każda gmina musi sama

rozpoznać najlepsze dla siebie warianty działań, biorąc pod uwagę lokalne uwarunkowania.

Sektor publiczny odgrywa kluczową rolę w procesie edukacji i aktywizacji mieszkańców, gdyż

stanowi dla nich wiarygodne źródło informacji. Ponadto podejmując działania we własnych

zasobach, władze publiczne mogą stanowić dobry przykład dla sektora prywatnego,

zachęcając do poszanowania energii i ograniczenia jej zużycia.

1.2 Metody: etapy realizacji i narzędzia

Z uwagi na to, iż istnieje wiele przykładów udanych kampanii informacyjno-edukacyjnych,

trudno podać jeden wzorcowy przepis na organizację takiej kampanii. Da się jednak przed-

stawić pewne ogólne wskazówki i rekomendacje, których uwzględnienie może pomóc

w podniesieniu świadomości energetycznej oraz aktywizacji mieszkańców i lokalnych inte-

resariuszy.

Utworzenie infopunktów jest jednym

z działań, jakie Miasto Metropolitarne

Genua ujęło w swoim planie SEAP, aby

włączyć mieszkańców, przedsiębiorstwa

z sektora MSP i innych ważnych

interesariuszy w realizację przyjętych

celów energetycznych. Powstał jeden

punkt centralny oraz sieć punktów

lokalnych, które zostały utworzone

w każdej z gmin wchodzących w skład

obszaru metropolitarnego. Wszystkie

infopunkty zostały zaprojektowane

i zorganizowane w podobny sposób,

co jest efektem współpracy miasta

i fundacji Muvita.


11

Pierwszy krok: ustal, jakie są twoje priorytety i jakie rezultaty chcesz osiągnąć;

Identyfikacja grup docelowych: zdecyduj, do kogo (jakich interesariuszy) jest skierowana twoja kampania i kogo chcesz w nią zaan-

gażować;

Sporządzenie planu kampanii: odpowiedz na pytania: kto,

kiedy, co, w ramach jakiego budżetu i przy jakim zaanga-

żowaniu zasobów kadrowych? Powołaj zespół odpowiedzial-

ny za realizację kampanii i wyznacz osobę odpowiedzialną za

koordynację działań;

Opracowanie materiałów komunikacyjnych i edukacyj-

nych: przygotuj plakaty, broszury, materiały video itp.

mające na celu podniesienie świadomości energetycznej

mieszkańców i innych lokalnych interesariuszy, do których

skierowana jest kampania, i na bieżąco informuj ich o wszel-

kich istotnych zmianach;

Opracowanie strategii komunikacji: zastanów się, w jaki

sposób dotrzeć do twojej grupy docelowej i zaangażować ją

w kampanię;

Realizacja kampanii: rozpocznij zaplanowane działania

informacyjno-edukacyjne;

Ewaluacja: oceń rezultaty kampanii w krótkim i długim

okresie;

Kontynuacja: zastanów się, jak podtrzymać zainteresowa-

nie i zaangażowanie grup docelowych. Nie przestawaj infor-

mować ich członków o możliwościach oszczędzania energii,

wykorzystania OZE i włączenia się w realizację lokalnych

celów energetycznych. Rysunek 2: Platforma Covenant CapaCITY – Moduł 3 – Etapy aktywizacji interesariuszy


12

SKUTECZNE ANGAŻOWANIE

INTERESARIUSZY

1. Przygotowanie

ź Planowane rezultaty

ź Priorytety

ź Kontekst

5. Ewaluacja

Ocena rezultatów/

procesu

6. Kontynuacja

Dalsze

przekazywanie

informacji

2. Identyfikacja

grup docelowych

Mapowanie/

priorytetyzacja

interesariuszy

3. Opracowanie planu

kampanii

ź Ramy czasowe

ź Zasoby

ź Narzędzia komunikacji

ź Logistyka – miejsce itd.

4. Proces aktywizacji

interesariuszy

Rysunek 3: Przykład kampanii informacyjnej

1.2.1 Przydatne wskazówki, które pomogą przygotować lepszą kampanię promującą oszczędzanie energii

A. Przygotuj jasny i zrozumiały przekaz:

informacje o charakterze technicznym przekaż w sposób zrozumiały dla wszystkich;

informacje bardziej szczegółowe przekaż po informacjach ogólnych, umożliwiających

podstawowe zrozumienie tematów związanych z energią;

zastanów się, jakie informacje mogą przyciągnąć uwagę odbiorców (np. jaki sprzęt do-

mowy zużywa najwięcej energii, a zatem najwięcej kosztuje w kontekście jej zużycia?)

i zdobądź je;

podane informacje i wskazówki należy poprzeć konkretnymi liczbami (jakie koszty gene-

ruje cieknący kran? Ile energii zużywa przeciętne gospodarstwo domowe – dla porów-

nania?).

B. Określ ogólny cel kampanii, który ukierunkuje dalsze działania:

ogólne podniesienie świadomości energetycznej mieszkańców;

zmiana zachowań w kierunku bardziej efektywnego wykorzystania energii w codziennym

życiu, w tym w domu, w miejscu pracy itd.

zainicjowanie konkretnych decyzji (wymiana pieca, budowa ekologicznego domu).

Miasto Zagrzeb (Chorwacja) regularnie

informuje mieszkańców o sposobach

ograniczenia zużycia energii i znaczeniu

ochrony środowiska, wykorzystując

m.in. wystawy informacyjne o EE

i oświetleniu miejskim czy punkty

informacyjne, które są dobrze

wyposażone w materiały edukacyjne

i promocyjne. Mieszkańcy otrzymują

przydatne informacje i porady, jak mogą

ograniczyć koszty utrzymania swoich

domów, a jednocześnie przyczynić się

do zmniejszenia negatywnego

oddziaływania na klimat.


13

C. Poinformuj o korzyściach wynikających z oszczędzania energii:

niższe rachunki za energię;

lepsza jakość życia;

niższa emisja CO ;2

ograniczenie negatywnego oddziaływania na klimat.

D. Dostosuj kampanię do grupy docelowej:

aby zmaksymalizowaćć efektywność kampanii i wykorzystanych do jej realizacji zasobów, zaleca się wprowadzenie tzw. „segmentacji od-

biorców”. Różne grupy odbiorców mogą mieć różne potrzeby i źródła motywacji oraz być uwrażliwione na różne kwestie, dlatego też nie należy

próbować stworzyć jednej, uniwersalnej i realizującej wszystkie cele kampanii. Zwłaszcza, że najprawdopodobniej okaże się ona kosztowna

i nieskuteczna. Warto natomiast podczas planowania działań komunikacyjnych wziąć pod uwagę wszystkie istotne czynniki, które wpływają

na zachowania odbiorców energii, w tym:

poziom zaawansowania technologicznego;

sytuację ekonomiczną;

wiek;

obowiązujące normy społeczne;

systemy wierzeń i przekonań;

normy kulturowe itp.

E. Wybierz właściwy komunikat:

skoncentruj się na kwestiach, które są istotne dla danej grupy docelowej oraz wyszczególnij korzyści, jakie może przynieść jej bardziej efektywne

wykorzystanie energii, wykorzystanie OZE itp. Zwróć uwagę, że potencjalne korzyści są większe niż ewentualne bariery;

postaraj się spojrzeć na poszczególne kwestie z perspektywy odbiorcy kampanii i tak skonstruować komunikat, aby odnosił się nie tylko do

kwestii środowiskowych, ale i ekonomicznych oraz społecznych.

Rysunek 4: Przykład kampanii informacyjnej z Włoch


14

F. Wykorzystaj różne narzędzia komunikacji:

wybór najwłaściwszych narzędzi komunikacji będzie zależał od wielu czynników celów strategicznych i szczegółowych, profilu odbiorców, zalet –

i wad poszczególnych rozwiązań oraz dostępnego budżetu. Wśród dostępnych narzędzi komunikacji znajdują się: Internet, publikacje, filmy

video, różnego rodzaju wydarzenia, plakaty i wystawy, media, punkty konsultacyjne i bezpośrednie kontakty.

1.2.2 Narzędzia

Istnieje wiele narzędzi, które można wykorzystać, aby rozpowszechnić informacje na temat możliwości ograniczenia zużycia energii i wyko-

rzystania jej odnawialnych źródeł, w tym plakaty, banery, roll-upy, ulotki, filmy video, strony internetowe i dedykowane wydarzenia.

1.3 Kluczowi uczestnicy procesu i ich rola

Koordynatorzy Porozumienia i Organizacje Wspierające Porozumienie:

Opracowanie, wykonanie i dostarczenie samorządom lokalnym materiałów promo-

cyjnych i edukacyjnych;

Zainicjowanie, przygotowanie i organizacja różnego rodzaju inicjatyw i wydarzeń;

Przeszkolenie urzędników miejskich/gminnych;

Pomoc w działaniach komunikacyjnych oraz wypromowaniu inicjatyw realizowanych

przez samorządy lokalne i ich rezultatów;

Okresowa ewaluacja podejmowanych działań i ich oddziaływania na lokalną społeczność.

Samorządy lokalne:

Identyfikacja przestrzeni i obiektów, które można wykorzystać do celów kampanii (np.

w celu wyłożenia materiałów informacyjnych);

Informowanie, angażowanie i poszukiwanie możliwości współpracy z różnymi grupami

docelowymi;

Odbywający się corocznie Tydzień

Energii w Zagrzebiu (Chorwacja)

angażuje wszystkich kluczowych

interesariuszy i warstwy społeczeństwa.

Można zaobserwować u uczestników

wysoki poziom wzajemnego

zrozumienia i woli współpracy w celu

przedstawienia aktualnych problemów

i ich możliwych rozwiązań, a także

sposobów na podniesienie świadomości

i zmianę zachowań mieszkańców.

Program wydarzenia obejmuje szereg

różnych działań i atrakcji, w tym

konferencje, dyskusje, dni otwartych

drzwi, wystawy, zajęcia tematyczne

w szkołach i przedszkolach i wiele innych.


15

1.

2.

3.

4.

5.

1.

2.

Informowanie i angażowanie mieszkańców;

Promowanie podejmowanych inicjatyw i ich rezultatów;

Okresowa ewaluacja podejmowanych działań i ich oddziaływania na lokalną społeczność.

Organizacje pozarządowe i agencje energetyczne:

Wsparcie techniczne działań podejmowanych przez samorządy lokalne i ich partnerów (KP i OWP);

Wsparcie mieszkańców;

Pomoc w działaniach komunikacyjnych oraz wypromowaniu wspólnie realizowanych inicjatyw

i ich rezultatów.

Lokalni interesariusze:

Dostarczenie ulotek i materiałów promocyjnych na temat ich działań i produktów;

Pomoc w działaniach komunikacyjnych oraz wypromowaniu wspólnie realizowanych inicjatyw

i ich rezultatów.

Działania komunikacyjno-promocyjne powinny objąć wszystkie warstwy społeczeństwa,

dlatego warto rozważyć zaangażowanie w nie także przedstawicieli:

szkół i uczelni wyższych;

wytwórców oraz małych i średnich przedsiębiorstw;

izb branżowych i rzemieślniczych;

instytutów badawczych i specjalistów w dziedzinie energii;

organizacji klienckich (spojrzenie na mieszkańców jako klientów);

przedstawicieli mediów (z którymi warto nawiązać regularną współpracę);

lokalnych grup zakupowych;

organizatorów innych istotnych wydarzeń lub realizatorów innych inicjatyw, z którymi

można by nawiązać współpracę i wytworzyć efekt synergii.


16

3.

4.

5.

1.

2.

3.

1.

2.

Zdjęcie 1: Tydzień Energii w Zagrzebiu

1.4 Źródła finansowania

Najczęściej samorządy lokalne finansują kampanie informacyjne ze środków własnych lub

grantów zewnętrznych, choć możliwe są także inne źródła finansowania, zależne od danej

sytuacji. Przykładowe źródła to:

budżet własny miasta lub gminy;

dofinansowanie ze środków regionalnych lub krajowych;

dofinansowane z Funduszy Strukturalnych UE (np. EFRR, EFS, Fundusz Spójności);

dofinansowanie z programów wsparcia UE (np. program LIFE, Program Współpracy

Terytorialnej, program Horyzont 2020);

partnerstwo publiczno-prywatne.

1.5 Przegląd dobrych praktyk

Najczęściej samorządy lokalne finansują kampanie informacyjne ze środków własnych lub grantów zewnętrznych, choć możliwe są także inne

źródła finansowania, zależne od danej sytuacji. Przykładowe źródła to:

Kampania „SWITCH it OFF” („WYŁĄCZ TO”) zorganizowania przez Hrabstwo

Warwickshire (Zjednoczone Królestwo) jest dobrym przykładem inicjatywy, która

przy niewielkich nakładach przyniosła stosunkowo duże efekty, jeżeli chodzi

o zmianę zachowań mieszkańców. Było to możliwe dzięki opracowaniu

szczegółowego planu aktywizacji poszczególnych grup docelowych, w tym

dostosowaniu działań komunikacyjnych do ich specyfiki, sprecyzowaniu ram

czasowych i niezbędnych zasobów (finansowych, kadrowych...) oraz powołaniu

zespołu odpowiedzialnego za koordynację kampanii.


17

Rysunek 5: Plakat przygotowany w ramach kampanii „Switch it Off” zorganizowanej przez Radę Hrabstwa

Worcestershire


18

Dobra praktyka Opis dobrej praktyki Zaangażowane strony

1.1 Infopunkty (IT)

Sieć lokalnych punktów informacyjnych zatytułowanych „Rete degli sportelli ERRE (Energie Rinnovabili e Risparmio Energetico)”, powiązanych z jednym punktem central-nym. Stanowią one miejsce, gdzie mieszkańcy, lokalne przedsiębiorstwa i pracowni-cy administracji publicznej mogą dowiedzieć się więcej na temat energii, spotkać się i zaangażować (dobra praktyka zgłoszona przez Miasto Metropolitarne Genua)

Władze regionalne, lokalne oraz KP i OWP

1.2Kampania informacyjna na temat ulg podatkowych (IT)

Kampania mająca na celu rozpowszechnienie informacji na temat dostępnych zachęt podatkowych (dobra praktyka zgłoszona przez Region Veneto)


1.3Kampania informacyjna zachęcająca do zmiany zachowań (IT)

Kampania informacyjna zachęcająca mieszkańców i lokalnych interesariuszy do bardziej efektywnego wykorzystania energii (dobra praktyka zgłoszona przez Region Veneto)


1.4Kampania „Switch it off” („Wyłącz to”) (UK)

Konkurs pomiędzy poszczególnymi okręgami (dobra praktyka zgłoszona przez ICLEI Europe)

Władze lokalne

1.5Stałe działania informacyjne (HR)

Wystawy na temat efektywności energetycznej i oświetlenia, punkt informacyjny dotyczący kwestii środowiskowych (dobra praktyka zgłoszona przez miasto Zagrzeb)

Władze lokalne, organizacje pozarządowe, KP i OWP

1.6Tydzień Energii w Zagrzebiu (HR)

Cały tydzień poświęcony tematowi energii, obejmujący liczne wydarzenia i atrakcje, jak np. międzynarodowe konferencje z udziałem ekspertów, panele dyskusyjne, seminaria, warsztaty i konferencja końcowa. Tydzień Energii jest organizowany w Zagrzebiu co roku, aby zachęcić mieszkańców i lokalnych interesariuszy do oszczędzania energii (dobra praktyka zgłoszona przez Miasto Zagrzeb)

Władze lokalne i kluczowi interesariusze

1.7

Wsparcie kampanii i działań informacyjnych realizowanych przez organizacje pozarządowe (HR)

Wsparcie finansowe dla stowarzyszeń przygotowujących i realizujących projekty z dziedziny zrównoważonego rozwoju (dobra praktyka zgłoszona przez Miasto Zagrzeb)

Władze lokalne i organizacje pozarządowe

Tabela 1-2. Kampanie informacyjno-edukacyjne: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE

2. WSPARCIE MIESZKAŃCÓW W MODERNIZACJI ENERGETYCZNEJ

ICH DOMÓW

Aktualna polityka klimatyczno-energetyczna UE wyznacza dość ambitne cele w zakresie ograniczenia zużycia energii w sektorze mieszka-

niowym. Według Komisji Europejskiej (KE) sektor budynków odpowiada za ok. 40% całkowitego zużycia energii na obszarze Unii. Jednocześnie

badania i analizy dowodzą, iż dzięki modernizacji energetycznej swoich domów i mieszkań członkowie gospodarstw domowych mogą

zaoszczędzić na rachunkach za energię także około 40%.

Naukowo udowodniono, że takie cechy socjo-ekonomiczne jak wiek, rodzaj miejsca zamieszkania czy poziom dochodów są ściśle powiązane

z większą lub mniejszą skłonnością do oszczędzania energii i wody. Dużą rolę odgrywa również ogólny poziom świadomości ekologicznej.

Właściciele domów powinni rozważyć zaplanowanie modernizacji energetycznej swoich budynków, co przyniesie korzyść nie tylko środowisku,

ale i im samym.

Opracowując plan termomodernizacji domu mieszkalnego, należy

przyjąć standardowe podejście: zidentyfikować problem, określić, gdzie

energia jest tracona lub nieefektywnie wykorzystywana, określić

obszary priorytetowe, a następnie systematycznie je korygować w za-

leżności od tego, jaki budżet dane gospodarstwo domowe może

przeznaczyć na modernizację [6]. Należy przy tym pamiętać, że problem

ubóstwa energetycznego (definiowanego jako sytuacja, w której

gospodarstwo domowe przeznacza 10 lub więcej procent dochodów na

rachunki za energię) dotyka coraz większą część społeczeństwa, dlatego

też wiele gospodarstw domowych potrzebuje wsparcia (w tym finan-

sowego), aby móc podjąć się modernizacji energetycznej swoich domów

i ograniczenia w nich zużycia energii.


19

Zdjęcie 2: Interpretacja rachunku za energię (Program Energy Savers, INTERLEUVEN)


20

Tabela 2-1. Wsparcie mieszkańców w modernizacji energetycznej ich domów: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań

Obszar interwencji Rodzaj działania

Budynki mieszkalne

Wykorzystanie OZE do produkcji energii elektrycznej, ogrzewania

pomieszczeń i przygotowania ciepłej wody

Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT)

Podniesienie efektywności energetycznej systemów grzewczych

i przygotowania ciepłej wody

Podniesienie efektywności energetycznej systemów

oświetleniowych

Zmiana zachowań

Wykorzystanie efektywnych energetycznie urządzeń elektrycznych

2.1 Cele

Celem działania jest wsparcie mieszkańców w termomodernizacji ich domów i ograniczeniu zużycia energii. Gminy powinny rozważyć

wprowadzenie takich programów wsparcia z uwagi na to, iż w Europie w większości przypadków od 30 do 40% całkowitych emisji z obszarów

miejskich pochodzi właśnie z sektora mieszkaniowego.


21

Rysunek 6: Procedura realizowana w ramach programu wsparcia pn. „Oszczędzanie energii w domu” (CRES)


22


2.2.1 Etapy wprowadzania programów wsparcia dla mieszkańców

Analiza kontekstowa. W pierwszej kolejności niezbędne jest dokładne określenie

sytuacji wyjściowej. Oprócz danych zgromadzonych na potrzeby bazowej inwentaryzacji

emisji sporządzanej podczas opracowania planu SEAP, warto zebrać także dodatkowe

informacje, np. poprzez analizę poprzednich dokumentów planistycznych (plan rozwoju

miasta itp.) czy wywiady (osobiste lub telefoniczne) z mieszkańcami i lokalnymi intere-

sariuszami. Można w ten sposób dowiedzieć się więcej na temat istniejących inicjatyw

mających na celu poprawę charakterystyki energetycznej budynków i stosowanych w ich

ramach metod. W identyfikacji budynków o największych stratach ciepła może natomiast

pomóc badanie termowizyjne wykonane z powietrza (zob. rozdział 3).

Wydarzenie inauguracyjne. Realizację programu warto rozpocząć organizacją kon-

ferencji prasowej (w miarę możliwości powiązanej z inną lokalną imprezą), która pomoże

rozpowszechnić wśród mediów, lokalnych interesariuszy i samych mieszkańców infor-

macje na temat potencjalnych korzyści (środowiskowych, ekonomicznych, w obszarze

tworzenia nowych miejsc pracy...), jakie może przynieść modernizacja energetyczna

budynków mieszkalnych.

Szkolenie (5-10 dni) dla personelu zaangażowanego w realizację programu (np.

audytorów, inspektorów, konsultantów – w zależności od specyfiki programu). Podczas

szkolenia omówione powinny zostać wszystkie istotne kwestie techniczne, finansowe

oraz związane z komunikacją z mieszkańcami i lokalnymi interesariuszami.

Warsztaty z lokalnymi interesariuszami. Spotkania mają na celu przedstawienie

szczegółów dotyczących programu mieszkańcom oraz najważniejszym uczestnikom

rynku.

Od 2007 miasto Bielsko-Biała (Polska)

wdraża Program Ograniczenia Niskiej

Emisji mający na celu poprawę jakości

powietrza na jego obszarze.

W ramach programu miasto

dofinansowuje i pomaga w organizacji

wymiany starych i nieefektywnych

kotłów węglowych, zainstalowanych

w domach prywatnych, na ekologiczne

źródła ciepła.

Do dziś wymieniono już ponad 1600

kotłów, które zostały zastąpione np.

kotłami gazowymi czy instalacjami OZE.

Pozwoliło to ograniczyć emisję

zanieczyszczeń (w tym CO ) o 9200 ton 2

rocznie.

1.

2.

3.

4.

Finansowanie. W realizację programu włączone powinny zostać banki i inne instytucje finansowe, aby zapewnić odpowiednie finansowanie

planowanych termomodernizacji w sektorze mieszkaniowym, które – warto to zaznaczyć – są inwestycjami obarczonymi relatywnie małym

ryzykiem.

Audyt energetyczny i ocena możliwych do uzyskania oszczędności. Audytorzy energetyczni powinni wykonać audyt wybranych

budynków zgodnie z przyjętą metodologią i wytycznymi przekazanymi podczas szkolenia (zob. krok 3). Wyboru budynków, które wezmą

udział w programie, można dokonać metodą otwartego naboru wniosków lub inną.

Prezentacja rezultatów audytu. Wyniki audytu powinny zostać przedstawione mieszkańcom budynków. Powinni oni uzyskać również

profesjonalną poradę co do najlepszych rozwiązań technologicznych i finansowych, które mogą zastosować w celu ograniczenia zużycia

energii w swoich budynkach.


23

5.

6.

7.

Condomini Intelligenti® to inicjatywa pokazująca, w jaki sposób władze lokalne mogą zainspirować mieszkańców i lokalnych

interesariuszy do włączenia się w wysiłki na rzecz zrównoważonego rozwoju ich miasta. Jej głównym celem jest ograniczenie zużycia

energii w budynkach prywatnych na obszarach miejskich.

Inicjatywa angażuje w proces modernizacji budynków mieszkalnych wszystkich kluczowych interesariuszy, w tym władze

lokalne i regionalne, regionalne agencje, lokalne przedsiębiorstwa, lokalne banki, firmy szkoleniowe, instytuty badawczo-rozwojowe,

uczelnie wyższe, stowarzyszenia branżowe, organizacje konsumenckie i samych mieszkańców. Za koordynację i promocję całego

procesu odpowiadają władze lokalne.

Condomini Intelligenti® charakteryzuje „podejście systemowe”:

(1) efektywne działania informacyjne skierowane do mieszkańców oraz właścicieli i administratorów budynków;

(2) promocja wykonywania audytów energetycznych;

(3) inicjowanie konkretnych działań modernizacyjnych;

(4) wsparcie mieszkańców w monitorowaniu rezultatów;

(5) zachęcenie lokalnych przedsiębiorstw do rozwijania kompetencji;

(6) kreowanie rynku dla usług oferowanych przez lokalne przedsiębiorstwa.


24

2.2.2 Narzędzia Głównym narzędziem wykorzystywanym do planowania działań termomodernizacyjnych w sektorze mieszkaniowym jest audyt energetyczny

budynku, którym może być zarówno dom jednorodzinny, jak i blok mieszkalny. Audyt ma na celu dokonanie oceny charakterystyki energetycz-

nej budynku przez niezależnego eksperta i pomaga zidentyfikować jego słabe strony, a także zaproponować rozwiązania mające podnieść

efektywność wykorzystania energii (zob. rozdział 3). Inne możliwe do zastosowania narzędzia wpływające na zużycie energii w sektorze

mieszkaniowym to:

Lokalne regulacje dotyczące budynków prywatnych, w tym mieszkalnych. Samorządy lokalne mają możliwość przyjęcia lokalnych regulacji,

wyznaczających np. standardy dla nowo powstających budynków lub wprowadzających zachęty i rekomendacje dotyczące działań moder-

nizacyjnych, podejmowanych w budynkach już istniejących.

Organizacja przetargu na prace modernizacyjne w budynkach prywatnych. Administracja publiczna może promować i wspierać działania

modernizacyjne w sektorze prywatnym, angażując we wspólny projekt grupę gospodarstw domowych zainteresowanych tym tematem.

W ich imieniu samorząd lokalny może ogłosić jeden, wspólny przetarg, ułatwiając grupie znalezienie odpowiedniego wykonawcy i uzyskanie

dobrej ceny.

Zalety takiego rozwiązania to:

organizacja jednego zamówienia, obej-

mującego większą grupę budynków;

uzyskanie dla mieszkańców lepszej ceny,

będącej efektem ekonomii skali;

wsparcie mieszkańców w monitorowa-

niu projektu i uzyskaniu odpowiednich

efektów poprzez odpowiednie zapisy

umowne, w tym w ramach kontraktów

o efekt energetyczny.

(1)

(2)

(3)

Rysunek 7: Graficzna reprezentacja kontraktu o efekt energetyczny (źródło: WCB KE – Berliner Energie agentur GmbH)

Zaoszczędzony koszt = rata umowna

Koszt po redukcji

Rozpoczęcie działań Zakończenie kontraktu

Udział klienta

Rata umowna

Czas [lata]

Okres wdrażania i działania środków

oszczędności energii

Koszt rzeczywisty

Koszt zużycia energii

[PLN/rok]

Opracowanie i udostępnienie internetowego narzę-dzia do wyliczania charakterystyki energetycznej bu-dynku, które będzie pomocne

w jej wstępnej ocenie.

Kluczowe znaczenie dla wszelkich działań mających angażować i aktywizować mieszkańców, w tym zachęcać ich do modernizacji domów

i uświadamiać związane z tym korzyści, ma odpowiednia kampania informacyjna. Działania komunikacyjne powinny również objąć następu-

jące grupy docelowe:

wytwórcy: aby zachęcić ich do proponowania produktów z rabatem;

organizacje konsumenckie: aby poinformować je o potencjalnych korzyściach dla konsumentów;

przedsiębiorstwa energetyczne, firmy typu ESCO itp.: aby zachęcić je do oferowania klientom usług odpowiadających ich aktualnym

potrzebom oraz lepszych cen tych usług;

media: w celu nawiązania regularnej współpracy;

lokalne grupy zakupowe: aby zaangażować je w promocję zakupów grupowych i korzyści wynikających z ich stosowania.


Koordynatorzy Porozumienia i Organizacje Wspierające Porozumienie – pomoc gminom w przygotowaniu projektów i uzyskaniu efektu

ekonomii skali;

Samorządy lokalne – inicjatorzy, organizatorzy i promotorzy programów wsparcia, regulatorzy lokalnego rynku, autorzy systemów zachęt;

Organizacje pozarządowe lub inne, dysponujące odpowiednią wiedzą i umiejętnościami technicznymi (np. stowarzyszenie Legambiente we

Włoszech) – promotorzy, moderatorzy, mediatorzy i audytorzy;

Banki i inne instytucje finansowe;

Mieszkańcy – podjęcie decyzji o modernizacji lub innych działaniach mających na celu ograniczenie zużycia energii w budynku;

Konsultanci energetyczni (Energy Savers) – pomoc mieszkańcom we wprowadzaniu środków oszczędności energii;

Małe i średnie przedsiębiorstwa.


25


26


Zachęty finansowe do modernizacji energetycznej budynków mieszkalnych mogą

obejmować dotacje (np. pokrywające 30%-70% poniesionych kosztów, w zależności od

dochodu danego gospodarstwa), nieoprocentowane pożyczki czy ulgi podatkowe (np.

możliwość odliczenia 65% kosztów od podatku).

Warto tu także wspomnieć o możliwości wykorzystania formuły ESCO do sfinansowania

inwestycji. W formule tej zewnętrzna firma realizuje i pokrywa koszty projektu mającego na

celu poprawę efektywności energetycznej (lub wykorzystanie OZE), które to koszty są

następnie spłacane z uzyskanych oszczędności finansowych.

Wyspecjalizowana firma nie tylko ponosi odpowiedzialność za prawidłową realizację pro-

jektu, ale i ryzyko finansowe z nim związane. Nie uzyska ona bowiem zapłaty za wykonaną

usługę, jeżeli nie zostanie osiągnięty założony poziom oszczędności energii i oszczędności

finansowych. Następuje więc w tym przypadku przeniesienie ryzyka z inwestora na

wykonawcę, który daje gwarancję osiągnięcia określonych efektów. Gdy gwarancje te nie

zostaną spełnione, poniesione przez firmę koszty nie zostaną jej zwrócone.

Wykorzystanie formuły ESCO jest szczególnie uzasadnione wtedy, gdy inwestor nie ma od-

powiedniej wiedzy inżynierskiej, siły roboczej, czasu, kapitału, zrozumienia ponoszonego

ryzyka i znajomości technologii, aby samodzielnie zaplanować i nadzorować inwestycję.

Nie dysponujący gotówką, lecz mający odpowiednią zdolność kredytową mieszkańcy są

idealnymi klientami dla firm typu ESCO. Koncepcja kontraktów o efekt energetyczny została

dokładniej zilustrowana na rysunku nr 7.

Konsultanci energetyczni (Energy

Savers) to odpowiednio przeszkolone

osoby zatrudnione po to, aby pomagać

innym we wprowadzaniu środków

oszczędności energii. Odwiedzają oni

domy osób o niskich dochodach,

sprawdzają, jak jest w nich

wykorzystywana energia i starają się

pomóc ograniczyć jej zużycie.

Proponowane przez nich rozwiązania

mogą być proste, jak np. montaż taśm

uszczelniających czy wymiana żarówek

na energooszczędne, lub bardziej

złożone, jak np. ocieplenie domu czy

postaranie się o niskooprocentowaną

pożyczkę na bardziej kosztowne

energooszczędne środki.


27

PadovaFIT to ambitny projekt finansowany z programu

Inteligentna Energia dla Europy (IEE) i koordynowany przez

Miasto Padwa we współpracy z firmą konsultingową SOGESCA

(IT). Jego celem jest wsparcie modernizacji energetycznej

domów prywatnych na terenie Padwy, w tym przede wszystkim

domów wielorodzinnych (bloków mieszkalnych)

z centralnym ogrzewaniem.

Projekt jest realizowany w następujących etapach:

informowanie o projekcie i jego korzyściach podczas zebrań

wspólnot mieszkaniowych;

identyfikacja grupy budynków, które zostaną poddane

modernizacji, i ogłoszenie jednego, wspólnego przetargu

na prace modernizacyjne;

wykorzystanie formuły ESCO do realizacji i sfinansowania

inwestycji.

Po zakończeniu prac legislacyjnych dot. efektywności

energetycznej w sektorze budynków, greckie Ministerstwo

ds. Środowiska, Energii i Zmian Klimatu (YPEKA) wprowadziło

zachęty finansowe mające motywować do poprawy

charakterystyki energetycznej budynków mieszkalnych. Zostały

one ujęte w programie pn. „Efektywność energetyczna w

gospodarstwach domowych”.

Program wspiera modernizację budynków położonych na 2obszarach, gdzie koszt m mieszkania nie przekracza 2 100 €

i których klasa energetyczna jest niższa niż D. W jego wdraża-

nie zaangażowane są banki, które dofinansowują 2/3 kredytu.

Wspierane projekty muszą przyczynić się do poprawy klasy

energetycznej budynku o jedną lub do ograniczenia zużycia

energii o 30% w stosunku do budynku referencyjnego 2

(kWh/m ). Średnie oszczędności

finansowe są szacowane na

poziomie 750 €/rok, a całkowite

oszczędności energii – na

poziomie 57 ktoe.


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku w zakresie programów wsparcia dla mieszkańców, mających zmotywować

ich do termomodernizacji domów i oszczędzania energii. Ich bardziej rozbudowane opisy w języku angielskim można znaleźć na stronie inter-

netowej projektu – www.mayorsinaction.eu


28


2.1Program Energy savers (BE)

Program zakłada domowe konsultacje energetyczne połączone z audytem oświetlenia i rekomendacjami dotyczącymi możliwości ograniczenia zużycia energii bez ponoszenia większych kosztów inwestycyjnych. Jest on częścią unijnego projektu pn. „Wnioski z lokalnych inicjatyw energetycznych”, który ma na celu przetestowanie różnych metod pozwalających podnieść świadomość energetyczną dorosłych mieszkańców, w tym przede wszystkim osób o niskich dochodach i niskim wykształceniu, i zaangażować ich w proener-getyczne działania (dobra praktyka zgłoszona przez Interleuven – zob. także rozdział 3).

Fundacja (wykonawca) + grupa samorządów lokalnych

2.2

Program „Efektywność energetyczna w gospodarstwach domowych” (EL)

Program wspiera termomodernizację domów mieszkalnych poprzez udzielanie dedykowa-nych dotacji lub pożyczek, w zależności od poziomu dochodów mieszkańców. Przed i po udzieleniu wsparcia wykonywany jest audyt energetyczny budynku oraz wydawane jest dla niego świadectwo charakterystyki energetycznej (dobra praktyka zgłoszona przez CRES).

Ministerstwo ds. Środowiska, Energii i Zmian Klimatu + banki

2.3Program Ograniczenia Niskiej Emisji (PL)

Program, realizowany w Bielsku-Białej, ma na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń z domów prywatnych poprzez dofinansowanie wymiany starych i nieefektywnych kotłów węglowych na ekologiczne źródła ciepła. Stary, zlikwidowany kocioł musi zostać zezłomowany (dobra praktyka zgłoszona przez PNEC).

Władze lokalne

2.4Projekt Condomini Intelligenti® (IT)

Condomini Intelligenti® to wzorcowy przykład inicjatywy, w ramach której władze lokalne podejmują aktywne i innowacyjne działania wspierające redukcję zużycia energii w budynkach prywatnych oraz „zazielenianie” całego sektora budownictwa. W proces ten zaangażowani są wszyscy kluczowi interesariusze (dobra praktyka zgłoszona przez Miasto Metropolitarne Genua i Fundację Muvita).

Władze lokalne i regionalne, KP i OWP

2.5 Projekt PadovaFIT (IT)

Projekt pomaga wspólnotom mieszkaniowym w podjęciu decyzji o modernizacji energetycznej ich budynków poprzez uruchomienie dedykowanego funduszu odnawialnego połączonego z zastosowaniem formuły ESCO. Działania modernizacyjne mają poprawić efektywność wykorzystania energii na cele ogrzewania pomieszczeń i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Projekt przewiduje także audyty oświetlenia wewnętrznego w budynkach oraz udział w spotkaniach wspólnot mieszkaniowych w celu wsparcia procesu decyzyjnego (dobra praktyka zgłoszona przez firmę SOGESCA s.r.l.).

Władze lokalne

Tabela 2-2. Wsparcie mieszkańców w modernizacji energetycznej ich domów: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


29

3. AUDYT ENERGETYCZNY I MONITORING ZUŻYCIA ENERGII

Wykonanie audytów energetycznych i wdrożenie procedur monitoringu zużycia energii w budynkach jest niezbędne dla efektywnego zarządzania tym zużyciem i jego optymalizacji. Dzięki właściwej analizie danych, wykonanej przy pomocy odpowiednich narzędzi i umiejętności, można zidentyfikować potencjalne środki oszczędności energii i je wdrożyć, aby podnieść efektywność energetyczną całego systemu. Monitoring różnych parametrów w cza-sie rzeczywistym, prowadzony po wprowadzeniu ww. środków, pozwala sprawdzić, czy założone cele zostały osiągnięte, a system jest właściwie zarządzany.


Budynki komunalne

Budynki handlowo-usługowe

Budynki mieszkalne

Przemysł

Wykorzystanie OZE do ogrzewania pomieszczeń i przygotowania


Efektywność wykorzystania energii grzewczej i ciepłej wody

użytkowej

Efektywne energetycznie systemy oświetlenia

Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT)

Zmiana zachowań

Efektywne energetycznie urządzenia elektryczne

Wszystkie – działania zintegrowane

Tabela 3-1. Audyt energetyczny i monitoring zużycia energii: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań


30

3.1 Cele

Znajomość procesów jest niezbędna do podejmowania efektywnych działań. Gdy mowa o energii, wiedza jak kształtuje się jej zużycie, zwykle

prowadzi do jego ograniczenia poprzez prostą zmianę zachowań, nawyków czy sposobów korzystania z budynku i znajdujących się w nim

urządzeń. Wśród narzędzi, które pomagają lepiej poznać sytuację energetyczną budynku, a w efekcie lepiej kontrolować zużycie energii,

wymienić można audyt energetyczny, badanie termowizyjne czy wprowadzenie zdalnego systemu monitoringu i zarządzania.

Audyt energetyczny jest podstawowym narzędziem, pozwalającym zrozumieć, jak i gdzie w budynku wykorzystywana jest energia, jakie są 1najważniejsze obszary problemowe i jak można podnieść efektywność energetyczną, w tym poprzez odpowiednie inwestycje. Jest to głęboka

i systematyczna analiza wszystkich układów energetycznych, procesów i systemów, którą wykonuje się w oparciu o obserwacje poczynione

podczas inspekcji na miejscu i dane historyczne. Audyt pomaga ograniczyć zużycie energii, gdyż wskazuje możliwe energooszczędne roz-

wiązania – takie, które nie mają negatywnego wpływu na sposób wykorzystania budynku czy efekty prowadzonych w nim działań. Ich

identyfikacja ma kluczowe znaczenie dla ograniczenia zużycia energii i towarzyszących mu emisji Co .2

Innymi metodami, które można wykorzystać do oceny sytuacji energetycznej budynku, są badania termowizyjne i testy szczelności (ang. blower

door tests). Pozwalają one sprawdzić szczelność powłok zewnętrznych budynku i zlokalizować miejsca, którymi ucieka ciepło.

Bardzo ważne dla oceny ogólnej sytuacji budynku i efektów wdrożonych w nim energooszczędnych rozwiązań są szczegółowe i rzetelne dane na

temat zużycia energii. Aby zyskać pełen obraz sytuacji, a także mieć na czym oprzeć późniejsze analizy, trzeba zgromadzić je dla okresu co

najmniej trzech lat poprzedzających audyt. Także po zakończeniu audytu i podjęciu działań zmierzających do poprawy efektywności

energetycznej należy dalej prowadzić monitoring zużycia energii. Tylko w ten sposób można bowiem sprawdzić, czy podjęte działania przyniosły

założone rezultaty. Dane na temat zużycia energii można gromadzić np. za pomocą urządzeń do zdalnych pomiarów, które pozwalają

monitorować to zużycie w czasie rzeczywistym i szybko reagować na wszelkie odchylenia od normy. Montaż takich urządzeń w budynkach

i obiektach użyteczności publicznej pozwoli nie tylko gromadzić w łatwy sposób potrzebne dane, ale i ograniczyć zużycie energii dzięki większej

świadomości tego, jak się ono kształtuje w różnych okresach czasu.

1 „Energy efficiency self-assessment in buildings” (pol. „Samoocena efektywności energetycznej w budynkach”), James Parker, BSRIA Ltd., 2013, © Europejski Instytut

Miedzi Reprodukcja jest dozwolona pod warunkiem podania źródła i zachowania kompletności materiału.–


3.2.1 Etapy realizacji audytu energetycznego

Audyty energetyczne wykonywane przez różne organizacje mogą dość znacząco różnić się między sobą, jak również różny może być stopień ich

złożoności. Zwykle jednak ich realizacja obejmuje następujące kroki:

zebranie potrzebnych danych (w tym danych historycznych dot. zużycia energii, danych nt. procesów i urządzeń zużywających energię itd.),

inspekcja i pomiary na miejscu,

rozpoznanie procedur operacyjnych oraz zachowań użytkowników budynku,

analiza danych.

W skrócie: celem audytu jest zdobycie wiedzy na temat tego gdzie, kiedy, w jakim celu i w jaki sposób wykorzystywana jest energia.2

Biorąc pod uwagę cel badania oraz rodzaj i rozmiar budynku, pierwsza ocena jego sytuacji energetycznej może przyjąć formę makro- lub

mikroaudytu, różniących się między sobą stopniem szczegółowości. Właściciel budynku może bowiem zdecydować się na pełny audyt

energetyczny lub na zebranie i ocenę jedynie podstawowych danych, które umożliwią zarysowanie najważniejszych problemów.

W jednym i drugim przypadku punktem wyjścia jest poznanie struktury systemu zużywającego energię. Należy go dokładnie zdefiniować

i rozpoznać ścieżki przepływu energii do i z systemu. Kolejne etapy audytu to:

Ocena ogólnego stanu budynku – oceń ogólny stan napraw i utrzymania budynku oraz rozpoznaj procedury operacyjne mające wpływ na

efektywność wykorzystania energii. Zidentyfikuj elementy, które mogą wymagać szerszej analizy w dalszej części audytu.

Uzgodnienie najważniejszych wytycznych dotyczących audytu – uzyskaj ostateczną decyzję kierownictwa w sprawie audytu i ustal, jakie

są jego najważniejsze oczekiwania i wymagania.

Ustalenie zakresu audytu – określ, jakie układy, działania i procesy wpływające na zużycie energii zostaną objęte audytem.

Analiza zużycia i kosztów energii – zbierz, uporządkuj i przeanalizuj dotychczasowe rachunki za energię oraz taryfy stosowane przez jej

dostawców.

Analiza i porównanie wskaźników energetycznych – określ wskaźniki zużycia energii, sprawdź, jak zmieniały się one w czasie i porównaj

je ze wskaźnikami charakteryzującymi podobne obiekty należące do organizacji, wskaźnikami charakteryzującymi podobne systemy

zużywające energię lub najlepszymi praktykami w sektorze.


31

2 „ENERGY SAVINGS TOOLBOX - an energy audit manual and tool” (pol. „KOMPENDIUM OSZCZĘDZANIA ENERGII - instrukcje i narzędzia dotyczące sporządzania

audytów energetycznych”), http://www.nrcan.gc.ca

1.

2.

3.

4.

5.


32

Sporządzenie profilu zużycia energii – ustal, jak zmienia się zużycie energii w czasie, np. w kolejnych godzinach doby czy kolejnych dniach

tygodnia.

Inwentaryzacja zużycia energii – sporządź listę wszystkich objętych audytem układów i procesów zużywających energię, pomierz ich zuży-

cie i sporządź jego charakterystykę.

Identyfikacja możliwości optymalizacji wykorzystania energii – zaproponuj rozwiązania organizacyjne i techniczne, których wprowa-

dzenie pozwoli ograniczyć marnotrawienie energii.

Ocena potencjalnych korzyści – oszacuj oszczędności energii i oszczędności finansowe możliwe do osiągnięcia dzięki wprowadzeniu ww.

rozwiązań, a także wskaż potencjalne dodatkowe korzyści.

Sporządzenie raportu z audytu – zbierz wszystkie wnioski z audytu w jednym raporcie i przekaż je odpowiednim osobom, aby zapewnić

udane wdrożenie rozwiązań optymalizacyjnych.3

3.2.2 Narzędzia

Bardzo ważna dla profesjonalnego audytora jest umiejętność przekazania informacji o wynikach badania w prosty sposób, aby zleceniodawca

audytu był w stanie je zrozumieć i wyciągnąć z nich odpowiednie wnioski. Przydatne przy tym mogą być takie narzędzia jak zdjęcia z badania

termowizyjnego, platformy internetowe czy tradycyjna, papierowa dokumentacja. Pomóc mogą też inteligentne liczniki, gdyż są łatwe

w użyciu i pozwalają monitorować zużycie energii w czasie rzeczywistym, co pozwala np. wykryć tzw. „fantomowe zużycie” (tj. zużycie energii

gdy budynek jest pusty), sprawdzić rzeczywiste efekty podjętych energooszczędnych działań oraz osiągnąć lepsze zrozumienie istniejących

wzorców konsumpcji energii. Wiedza ta z kolei pomoże lepiej dopasować taryfy i moce do rzeczywistych sposobów zużycia energii.

Systemy zdalnego zarządzania idą o krok dalej i oprócz ciągłego monitoringu zużycia energii umożliwiają wprowadzanie bieżących mody-

fikacji optymalizujących to zużycie, jak np. dopasowanie temperatury w pomieszczeniach do aktualnych potrzeb. Ważne, by działanie systemu

nadzorował dysponujący odpowiednią wiedzą specjalista. Warto rozważyć także wprowadzenie programów coachingowych, mających nauczyć

pracowników i użytkowników budynku efektywnego korzystania z energii.

Mówiąc o zużyciu energii w budynkach i obiektach komunalnych, Koordynatorzy Porozumienia Burmistrzów i Organizacje Wspierające Porozu-

mienie mogą promować tzw. wspólne zarządzanie energią, umożliwiające podejmowanie energooszczędnych działań na poziomie regionu.

Przydatnymi narzędziami do gromadzenia i analizy danych mogą być programy do sporządzania bilansów energetycznych, a w celu realiza-

cji konkretnych wspólnych działań warto rozważyć pozyskanie wsparcia ze strony doświadczonego specjalisty ds. zarządzania energią.

3 „ENERGY SAVINGS TOOLBOX - an energy audit manual and tool” (pol. „KOMPENDIUM OSZCZĘDZANIA ENERGII instrukcje i narzędzia dotyczące sporządzania –

audytów energetycznych”), http://www.nrcan.gc.ca

6.

7.

8.

9.

10.

Ważnym narzędziem badania i wizualizacji sytuacji energetycznej budynków jest termo-

wizja. Metoda ta umożliwia obserwację i rejestrację promieniowania podczerwonego

emitowanego przez wszystkie obiekty, których temperatura przekracza zero absolutne

(prawo promenowania ciała czarnego). Dzięki niej możliwe jest obserwowanie otoczenia

zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy. Z uwagi na to, iż ilość promieniowania podczerwonego

emitowanego przez dany obiekt wzrasta wraz z jego temperaturą, zdjęcia termowizyjne

(zwane inaczej termogramami) pokazują różnice w temperaturze poszczególnych

elementów otoczenia, związane z emitowaniem, przewodzeniem lub odbijaniem przez nie

promieniowania.

Wykorzystanie termowizji do badania budynków pozwala sprawdzić, stan i szczelność ich

powłok zewnętrznych. Przed rozpoczęciem badania koniecznie trzeba jednak przygotować

się do niego od strony teoretycznej, aby uniknąć błędów podczas odczytu i interpretacji termogramów. Należy m.in. poznać i uwzględnić właści-

wości emisyjne i refleksyjne materiałów budowlanych, wpływy środowiskowe i metodę wykonywania testu, a także nauczyć się, jak prawidłowo

używać termokamery.

Testy szczelności, połączone z badaniem termowizyjnym, pozwalają sprawdzić prawidłowość wykonania przegród zewnętrznych i zidenty-

fikować ich słabe punkty. Metoda ta polega na wytworzeniu różnicy ciśnień pomiędzy wnętrzem budynku a jego otoczeniem i pomaga wykryć

i zlokalizować istniejące nieszczelności. Ma to kluczowe znaczenie np. dla oszacowania strat wentylacyjnych, oceny potrzeby zastosowania


33

Rysunek 8: Badanie termowizyjne obszaru miejskiego

Termowizja lotnicza to doskonała metoda uświadomienia ludziom, jak wiele

energii ucieka przez powłoki zewnętrzne ich budynków oraz zachęcenia ich

do przeprowadzenia termomodernizacji.

Zdjęcie termowizyjne wykonuje się z samolotu za pomocą kamer rejestrujących

promieniowanie podczerwone. Zdjęcie wyraźnie pokazuje różnice w temperaturze

poszczególnych obiektów i obszarów. Bardzo ważna jest jego właściwa

interpretacja i podjęcie działań pozwalających zredukować straty ciepła.


34

wentylacji mechanicznej w celu zapewnienia lepszej jakości powietrza

w pomieszczeniach (zwłaszcza w nowych budynkach o bardzo wysokiej

szczelności) lub też sprawdzenia czy poziom szczelności budynku już

wyposażonego w system wentylacji umożliwia w pełni efektywne dzia-

łanie tego systemu.4

Test szczelności wykonany zgodnie z normą EN 13829 mierzy prze-

pływy powietrza przy ΔP znacznie większej niż normalna, spo-

wodowana zjawiskami naturalnymi (wiatr, „efekt kominowy”). Różnica

ciśnień musi być duża, aby umożliwić powtarzalność badania i ogra-

niczyć wpływ zmian w warunkach zewnętrznych (np. zmian prędkości

i kierunku wiatru) na jego wyniki. Dodatkowo podczas testu szczel-

ności wszystkie części budynku i elementy jego przegród zewnętrznych

muszą zostać poddane działaniu mniej więcej takiego samego

ciśnienia. W celu wykonania testu na drzwiach (najczęściej wej-

ściowych) lub oknach montuje się specjalne wiatraki okryte wia-

troszczelną płachtą, które pomagają w wytworzeniu odpowiedniej

różnicy ciśnień.

Inne możliwe do wykorzystania instrumenty i narzędzia:

inteligentne liczniki;

technologie informacyjno-komunikacyjne;

aplikacje na telefony;

platformy internetowe;

tematyczne strony internetowe;

przeglądarki map.

4 „Building thermography (including blower door and heat flux meter)” (pol. „Badanie termowizyjne budynku z uwzględnieniem testu szczelności i wykorzystania mierników

strumienia ciepła”), Davide Lanzoni, 2014, www.saige.it

Gmina Rubí, położona w prowincji Barcelona, zrealizowała

projekt pn. RubíBrilla, w ramach którego opracowano

specjalny program komputerowy mający pomóc

mieszkańcom w zrozumieniu danych pochodzących

z inteligentnych liczników oraz zaplanowaniu i wdrożeniu

beznakładowych lub niskonakładowych rozwiązań

prowadzących do ograniczenia zużycia energii. Osoby, które

regularnie korzystały z programu Personal Energy (pol.

Moja Osobista Energia), aby kontrolować swoje zużycie

energii, zaoszczędziły średnio więcej energii (23%) niż te,

które na platformie zalogowały się najwyżej dwa razy (5%).

http://www.rubi.es/frontal/apartats/index.php?apartat=3638

http://www.enerbyte.com/rubi-brilla-saving.html


35


Samorządy lokalne – powinny pełnić wzorcową rolę w zakresie efektywnego wykorzystania energii i zachęcać w ten sposób mieszkańców do

pójścia w ich ślady. Mogą to robić np. wykonując audyty energetyczne, instalując inteligentne liczniki czy wdrażając systemy zdalnego

zarządzania we własnych budynkach, a także stymulując i dofinansowując podobne działania w sektorze prywatnym. W tym celu władze

lokalne mogą zainicjować dedykowane kampanie komunikacyjne lub wprowadzić specjalne programy wsparcia, programy szkoleń czy inne

narzędzia motywacji.

Mieszkańcy i lokalni przedsiębiorcy – należy aktywnie włączyć ich w działania podejmowane w sektorze mieszkaniowym i handlowo-

usługowym.

Lokalne agencje energetyczne – mogą oferować gminom usługi w zakresie zarządzania energią i pomóc im w ten sposób w optymalizacji

wykorzystania zasobów.

Koordynatorzy Porozumienia i Organizacje Wspierające Porozumienie – wspierają samorządy lokalne promując podejmowane przez nie

działania i oferując pomoc techniczną.


Audyty energetyczne, badania termowizyjne czy instalacja inteligentnych liczników są zwykle finansowane ze środków własnych gmin lub

Koordynatorów Porozumienia Burmistrzów. Uzyskane w efekcie lepszego zarządzania energią oszczędności można zainwestować w projekty

skierowane do lub angażujące mieszkańców, jak np. kampanie edukacyjne, szkolenia czy opracowanie przydatnych narzędzi wspierających

oszczędzanie energii.


36

Lokalna Agencja Energetyczna Osony (Prowincja Barcelona, Hiszpania) świadczy wspólne usługi w zakresie zarządzania energią

48 gminom. Łącznie 4 techników nadzoruje i kontroluje zużycie energii w budynkach, i obiektach oraz przez systemy oświetlenia

publicznego należące do ww. gmin.

Kluczem do sukcesu było zaangażowanie doświadczonych specjalistów ds. energii we wdrożenie systemu zdalnych

pomiarów i zarządzania.

Inne lokalne agencje energetyczne, jak np. Maresme, Bages czy Orientalor Alt Penedès, mogą powielić to rozwiązanie na swoim

terenie, łącząc je z innymi usługami, które oferują swoim gminom, takimi jak rozliczanie zużycia energii czy realizacja wspólnych

proenergetycznych projektów.

Także Prowincja Barcelona wspiera gminy pomagając im w dokonaniu oceny lokalnej sytuacji energetycznej i wykonaniu audytów

energetycznych czy wypożyczając inteligentne liczniki, analizatory parametrów sieci i kamery termowizyjne.

www.managenergy.net/articles/172#.VIWvhCKG8lI


37


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących różnego rodzaju narzędzi wykorzystywanych do lepsze-

go zarządzana energią na obszarze gminy. Ich bardziej rozbudowane opisy można znaleźć na stronie internetowej projektu –

www.mayorsinaction.eu – gdzie są dostępne w języku angielskim.


3.1

Inteligentne pomiary zużycia energii / informacje w chmurze

Projekt zakładał stworzenie specjalnej aplikacji służącej do monitorowania zużycia energii w budynkach mieszkalnych. Podobnie jak w najpopularniejszych mediach społecznościowych, użytkownicy mogą zakładać tu swoje profile, za pomocą których śledzą swoje zużycie energii i otrzymują krótkie komunikaty. Wartością dodaną jest przekształcenie informacji o charakterze technicznym w informacje zrozumiałe dla większości mieszkańców, nawiązanie z nimi interakcji i uczynienie ich głównymi uczestnikami procesu. Użytkownicy aplikacji mogą za jej pomocą dzielić się też informacjami i poradami (dobra praktyka zgłoszona przez Prowincję Barcelona).

Władze lokalne

3.2Badanie termowizyjne

Projekt zakładał wykonanie szczegółowych zdjęć termowizyjnych badanego terenu i ich prezentację podczas spotkania informacyjnego z mieszkańcami i właścicielami budynków, podczas którego mogli oni otrzymać także osobistą poradę dot. możliwości ograniczenia zużycia energii. Badanie termowizyjne to dobry sposób na pokazanie strat ciepła zarówno mieszkańcom, jak i władzom lokalnym (dobra praktyka zgłoszona przez Interleuven).

Władze lokalne

3.3Inteligentne budynki

Projekt zakładał montaż systemów do inteligentnych pomiarów, połączonych z instalacją OZE. Wykorzystanie technologii ICT w budynkach pomaga zarówno w ograniczeniu zużycia energii (dzięki lepszej kontroli tego zużycia), jak i w maksymalizacji wykorzystania energii pochodzącej z odnawialnych źródeł (dobra praktyka zgłoszona przez Region Veneto).

Władze regionu

3.4Zdalny nadzór i zarządzanie

Wprowadzenie systemu zdalnego monitoringu i zarządzania energią pomaga ograniczyć tzw. „zużycie fantomowe” i szybko wykryć wszelkie problemy. Pozwala też zoptymalizować codzienne wykorzy-stanie energii, a w efekcie zmniejszyć rachunki za nią. Skraca się czas reakcji na awarie, podnosząc nie tylko efektywność, ale i komfort użytkowników. Oszczędności energii w objętym monitoringiem budynku mogą sięgnąć nawet 30% (dobra praktyka zgłoszona przez Prowincję Barcelona).

Władze lokalne, władze regionu

Tabela 3-2. Audyt energetyczny i monitoring zużycia energii: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


38

5 http://www.islington.gov.uk/services/parks-environment/sustainability/sus_building/Pages/renewable_buildings.aspx

4. WYKORZYSTANIE ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII

Odnawialne źródła energii mogą być wykorzystywane do przygotowania ciepłej wody użytkowej, ogrzewania budynków czy produkcji energii elektrycznej. Ważne, by instalacje były dobrze zaprojektowane i wykonane z dobrej jakości materiałów, a montujący je wykonawcy byli odpowiednio wykwalifikowani. Duże znaczenie dla zapewnienia efektywności ich działania ma również właściwe utrzymanie i obsługa instalacji oraz montaż urządzeń umożliwiających monitorowanie rzeczywistej produkcji energii użytkowej. Wśród najczęściej stosowanych instalacji OZE wymienić można:

kolektory słoneczne – przekształcają energię promieniowania słonecznego w ciepło. Najczęściej są wykorzystywane do przygotowania ciepłej wody użytkowej. W skali roku pokrywają około jednej trzeciej zapotrzebowania na ciepłą wodę, natomiast w okresie letnim mogą pokrywać nawet do 100% zapotrzebowania.

panele fotowoltaiczne – przekształcają energię promieniowania słonecznego w energię elektryczną, zasilającą urządzenia elektryczne i elektro-niczne oraz oświetlenie wewnętrzne w budynkach. Wytwarzają energię także w mniej słoneczne, pochmurne dni. Panele mogą pokryć około 50% zapotrzebowania gospodarstw domowych na energię elektryczną w ciągu roku. W niektórych przypadkach nadwyżkę wyprodukowanej energii można oddać do sieci.

gruntowe pompy ciepła – odbierają ciepło gruntu i za pośrednictwem cieczy roboczej (lub wody) przekazują je do systemu grzewczego budynku. Mogą także pracować w cyklu odwróconym zapewniając chłodzenie budynku latem. Pompy ciepła wykorzystujące energię geotermalną są szcze-gólnie dobrym rozwiązaniem w przypadku nowo powstających budynków, gdzie prowadzenie prac ziemnych nie wymaga dodatkowych wysiłków i kosztów. Mogą być one integrowane z innymi źródłami energii.

kotły na biomasę – spalają materię organiczną w celu produkcji energii cieplnej lub elektrycznej. Spalanie biomasy można traktować jako „neutralne dla klimatu”, gdyż ilość dwutlenku węgla emitowanego w tym procesie jest bilansowana przez ilość dwutlenku węgla pobranego przez rośliny w pro-

5cesie wzrostu . Ma to zastosowanie zwłaszcza wtedy, gdy biomasa pochodzi z lokalnych źródeł, np. z lasów czy upraw położonych na terenie gminy lub w jej sąsiedztwie, z opadów z produkcji drewna czy produkcji rolnej w regionie itp. Wykorzystanie tego rodzaju biomasy pomaga zmniejszyć zapotrzebowanie na importowaną energię, tworzyć nowe miejsca pracy, wspierać lokalną gospodarkę oraz promować zrównoważone zarządzanie zasobami leśnymi, a co za tym idzie – kontrolować ryzyko pożarowe.

Władze lokalne powinny dawać przykład mieszkańcom instalując systemy OZE we własnych budynkach i obiektach. Mogą też zachęcać do wykorzysta-nia odnawialnych źródeł energii wprowadzając zachęty/ulgi podatkowe czy oferując odpowiednie wsparcie techniczne i finansowe. W niektórych przy-padkach warto rozważyć tworzenie lokalnych sieci ciepłowniczych, bazujących na odnawialnych źródłach i zasilających kilka lub kilkanaście budynków.


39

4.1 Cele

Celem działania jest wzrost wykorzystania odnawialnych, ekologicznych źródeł energii, zmniejszenie zależności od zewnętrznych dostawców

energii, zmniejszenie rachunków za energię i danie dobrego przykładu mieszkańcom i lokalnym interesariuszom.


Etapy wdrażania projektów z zakresu wykorzystania OZE mogą różnić się w zależności od wybranej technologii, sektora i obowiązujących

krajowych regulacji. Zwykle jednak konieczne jest wykonanie następujących kroków:

Sporządzenie szczegółowego audytu energetycznego budynku (zob. rozdział 3);

Opracowanie studium wykonalności, aby sprawdzić, jaki jest rzeczywisty potencjał produkcji energii z OZE, możliwość uzyskania oszczęd-

ności energii i oszczędności finansowych, niezbędne nakłady inwestycyjne oraz koszty utrzymania instalacji.

Aby zmotywować do instalacji OZE także mieszkańców i lokalnych interesariuszy, gminy powinny rozważyć wprowadzenie odpowiednich

programów wsparcia oraz przekazać im przydatne rekomendacje, jak te zamieszczone poniżej: .6

Poszukaj renomowanego instalatora: zaleca się wybór instalatora, który ma odpowiednie kwalifikacje, najlepiej potwierdzone certyfikatem

i referencjami. Wszyscy instalatorzy lub dostawcy instalacji OZE powinni być w stanie podać szczegółową specyfikację i rozkład kosztów propo-

nowanego systemu. Powinni też być w stanie:

Tabela 4-1. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań


Budynki komunalne i handlowo-usługowe

Wykorzystanie OZE do produkcji energii elektrycznej, ogrzewania

pomieszczeń i przygotowania ciepłej wody użytkowejBudynki mieszkalne

Przemysł

(1)

(2)

6 http://www.energysavingtrust.org.uk/domestic/installing-renewables


40

wyjaśnić, w jaki sposób zaprojektowali wielkość / moc systemu, aby dopasować ją do rzeczywistych potrzeb;

przekazać jasne i zrozumiałe informacje nt. systemu, w tym instrukcję jego obsługi;

wyjaśnić, w jaki sposób należy korzystać z systemu i go prawidłowo utrzymywać / konserwować;

oszacować, ile energii cieplnej lub elektrycznej będzie produkował proponowany system, aby zilustrować, w jakim stopniu jest on w stanie

pokryć aktualne zapotrzebowanie na energię;

oszacować, jak duże oszczędności może przynieść instalacja systemu.

Zbierz więcej ofert: zaleca się, aby zebrać przynajmniej trzy oferty od trzech różnych instalatorów. Uważaj na „agresywne” techniki sprzedaży,

jak np. wywieranie presji, aby podpisać umowę w ciągu jednego dnia, oferowanie wysokich cen z dużymi opustami w przypadku natych-

miastowej decyzji czy fikcyjne opusty na monitoring działania instalacji. Dobrze jest nie oceniać ofert po samej cenie – najtańsza niekoniecznie

musi być najlepsza.

Złożone oferty powinny zostać poddane dokładnej analizie. Należy zadać sobie m.in. na następujące pytania:

Czy instalator wykona całą pracę, czy niektóre zadania będzie trzeba zlecić innym wykonawcom, np. elektrykom, hydraulikom czy specjali-

stom od robót ziemnych?

Czy cena obejmuje także instalację systemu dystrybucji energii (np. kaloryfery i rury doprowadzające do nich ciepło) oraz bezpieczne usunię-

cie i pozbycie się dotychczasowego wyposażenia (np. starego kotła)?

Czy cena obejmuje również koszt odbioru i rozruchu systemu? Wszyscy akredytowani instalatorzy mają certyfikat uprawniający do odbioru

systemu, gdy już zostanie on już całkowicie zainstalowany, aby zapewnić, że odpowiada on założonym celom. Należy upewnić się, że instala-

tor wystawi i przekaże świadectwo odbioru.

Jakie są dostępne opcje, np. jeżeli chodzi o rozmiar instalacji, rodzaj paliwa, sposób magazynowania gorącej wody czy cykle obsługi i kon-

serwacji?

Jakie są wskaźniki efektywności systemu?

Jakie są szczegóły płatności? Zadatek nie powinien przekraczać 25% całkowitych kosztów inwestycji, a odpowiednie ubezpieczenie będzie

stanowić dodatkowe zabezpieczenie finansowe.


41

W przypadku systemów grzewczych – czy koszt instalacji OZE obejmuje koszt jej integracji z istniejącym lub planowanym systemem grzew-

czym budynku?

Jak wygląda projekt wstępny?

Mając w ręku gotowy projekt, warto trzymać się poniższych wskazówek, aby zapewnić jego prawidłową realizację.

Wymogi dotyczące montażu efektywnych systemów kolektorów słonecznych służących do przygotowania ciepłej wody użytkowej:

podgrzewacz / zasobnik wody użytkowej, który może pracować zarówno z kolektorami słonecznymi, jak i innym źródłem energii, gdy ciepła

słonecznego jest zbyt mało, by woda osiągnęła pożądaną temperaturę (praca w tzw. układzie biwalentnym);

przestrzeń do ustawienia podgrzewacza/zasobnika wody użytkowej;

2około 3-5 m dachu wystawionego na działanie promieniowania słonecznego;

ustawienie kolektorów w kierunku południowym (w miarę możliwości);

uzyskanie zgody na montaż instalacji w przypadku budynków objętych ochroną konserwatorską.

Wymogi dotyczące montażu efektywnych systemów fotowoltaicznych:

2około 10-20 m dachu wystawionego na działanie promieniowania słonecznego, najlepiej skierowanego na południe;

dach o dostatecznej wytrzymałości, by udźwignąć ciężar paneli;

uzyskanie zgody na montaż instalacji w przypadku budynków objętych ochroną konserwatorską.

Wymogi dotyczące montażu efektywnych systemów pomp ciepła:

gruntowe pompy ciepła wykorzystują ciepło gruntu do ogrzewania domów i podgrzewania ciepłej wody użytkowej. Rury przewodzące

czynnik roboczy są kładzione pod ziemią, np. w ogrodzie, gdzie panuje względnie stała temperatura. Za ich pomocą ciepło jest przekazy-

wane z gruntu do wnętrza budynku. Pompy ciepła są zasilane energią elektryczną, zużywają jej jednak znacznie mniej niż wytwarzają

energii cieplnej.

Dowiedz się, czy nie potrzebujesz pozwolenia na montaż instalacji OZE: w zależności od rodzaju nieruchomości i typu instalacji konieczne

może być uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu lub pozwolenia na budowę. Przed rozpoczęciem realizacji

inwestycji należy upewnić się, że zebrane zostały wszystkie wymagane dokumenty i zezwolenia. Zgody na montaż OZE będziesz potrzebować na


42

pewno, jeżeli planujesz inwestycję w budynku objętym ochroną konserwatorską.

Zapoznaj się z obowiązującymi przepisami budowlanymi i dostosuj do nich.

Sprawdź polisę ubezpieczeniową: należy sprawdzić, czy ubezpieczenie budynku obejmuje wprowadzane w nim zmiany, takie jak montaż

dodatkowych instalacji. W razie potrzeby dostosuj warunki ubezpieczenia. Niektóre polisy uwzględniają montaż najpopularniejszych systemów,

takich jak kolektory słoneczne czy panele fotowoltaiczne.

Rozpoznaj możliwe źródła finansowania inwestycji: istnieje wiele instytucji i programów oferujących wsparcie dla montażu instalacji OZE.

Warto się nimi zainteresować i złożyć wniosek o dofinansowanie jeszcze przed rozpoczęciem inwestycji. Oprócz tego w wielu krajach istnieją tzw.

taryfy gwarantowane, dzięki którym właściciele np. paneli fotowoltaicznych otrzymują zapłatę za każdą wytworzoną przez nich i wprowadzoną

do sieci kWh.

Zainstaluj system.

Monitoruj wielkość produkcji energii z OZE.

Tak wygląda standardowa procedura wdrażania projektów z zakresu wykorzystania OZE. W jej wykonaniu może pomóc Ci doświadczony

instalator.

Narzędzia Wiele samorządów lokalnych nie tylko instaluje OZE na swoich budynkach i obiektach, ale i zachęca do tego mieszkańców oferując im wsparcie

finansowe i techniczne.

Wsparcie finansowe:

ulgi podatkowe,

programy dofinansowania instalacji OZE.

Wsparcie techniczne:

doradztwo energetyczne: pomaganie mieszkańcom w podjęciu decyzji o montażu OZE, a także w wyborze najbardziej odpowiednich

rozwiązań technicznych i finansowych,

tworzenie grup zakupowych.


43


Samorząd lokalny (lub regionalny) – zarówno jako właściciel budynków/obiektów, gdzie instalowane są OZE, jak i motywator, zachęcający

mieszkańców i lokalnych interesariuszy do podjęcia podobnych działań u siebie. Władze lokalne mogą też wykorzystać lokalne regulacje do

4 polskie gminy – Miechów, Niepołomice, Skawina i Wieliczka

– zdecydowały się połączyć siły, aby zwiększyć wykorzystanie

OZE na swoim obszarze, a co za tym idzie przyczynić się

do ochrony środowiska i poprawy warunków życia

mieszkańców.

W celu uzyskania możliwie dużych rezultatów oraz

pozyskania zewnętrznego finansowania, gminy opracowały

wspólny projekt, w ramach którego zakupiły

i zamontowały ponad 4 000 systemów kolektorów

słonecznych i 20 systemów fotowoltaicznych. Kolektory

były montowane zarówno na budynkach publicznych,

jak i domach prywatnych, których właściciele byli

zainteresowani wykorzystaniem energii słonecznej.

Osoby prywatne będące beneficjentami projektu musiały

pokryć jedynie 30% kosztów instalacji. 60% to środki

pochodzące ze Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy,

a pozostałe 10% – środki własne gminy. Szacuje się, że

realizacja projektu przyczyniła się do ograniczenia emisji CO 2

o 5000 t rocznie. Więcej informacji:

www.niepolomicesolary.eu

Zdjęcie 3: Kolektory słoneczne na jednym z budynków w Niepołomicach (źródło: www.niepolomicesolary.eu)


44

wprowadzenia wymogu instalacji OZE w nowo powstających lub poddawanych większej modernizacji budynkach.

Firmy typu ESCO – niektóre inwestycje mogą być realizowane z wykorzystaniem formuły ESCO.

Mieszkańcy i lokalni przedsiębiorcy – jako właściciele budynków/obiektów, gdzie mogą zostać zainstalowane OZE.


Inwestycje w OZE mogą być finansowane z różnych źródeł (w tym z wykorzystaniem kombinacji kilku z nich):

budżet własny gminy;

wkład finansowy ze strony innych władz publicznych (np. władz regionu);

środki krajowe;

środki unijne;

partnerstwo publiczno-prywatne, formuła ESCO.

W ramach projektu parasolowego REDIBA, przygotowanego do realizacji przy wsparciu instrumentu finansowego ELENA, Prowincja

Barcelona (DIBA) pomogła wielu gminom w instalacji kotłów na biomasę i uruchomieniu małych systemów ciepłowniczych

opartych na wykorzystaniu biomasy.

Po wykonaniu studiów wykonalności DIBA sfinansowała i nadzorowała realizację projektów biomasowych w poszczególnych

gminach, a także opracowała dla nich odpowiednie modele zamówień publicznych. Jedną z możliwych opcji realizacji projektu

było zawiązanie partnerstwa publiczno-prywatnego.

Dzięki instrumentowi finansowemu ELENA i projektowi REDIBA opracowanych zostało łącznie 39 studiów wykonalności,

a zainicjowane projekty przyczyniły się do zrealizowania inwestycji w wysokości 5,9 milionów EUR.


45

Wysoki potencjał wykorzystania energii słonecznej zachęcił miasto Zagrzeb

do inwestowania w kolektory słoneczne i systemy fotowoltaiczne

instalowane na własnych budynkach i obiektach. Mają one pokazać

mieszkańcom, że wykorzystanie OZE w mieście jest możliwe i korzystne,

w tym prowadzi do zmniejszenia kosztów związanych z zakupem energii.

Aby zachęcić mieszkańców do wykorzystania energii słonecznej na własne

potrzeby, miasto we współpracy z Funduszem Ochrony Środowiska

i Efektywności Energetycznej uruchomiło program

dofinansowania instalacji OZE.

Dach solarny Špansko powstał w rezultacie montażu kolektorów

słonecznych i ogniw fotowoltaicznych na prywatnym domu mieszkalnym.

Instalacja pokazuje, jak duże oszczędności może osiągnąć gospodarstwo

domowe montując systemy solarne. W tym przypadku koszty ogrzewania

pomieszczeń zmniejszono o 60%, koszty podgrzewania wody – o 55%,

a koszty energii elektrycznej – o 50%. Właściciele domu chętnie

otwierają swe drzwi dla odwiedzających, w tym dla grup studentów,

ekspertów i mieszkańców.

Dach solarny Špansko stanowi dowód, że zastosowanie nowych technologii

i rozwiązań energetycznych w domach prywatnych jest możliwe i korzystne.

Zdjęcie 4: Słoneczny dach w Zagrzebiu

Zdjęcie 5: Instalacja solarna w Zagrzebiu


46


4.1 Solarne dachy (HR)Promocja wykorzystania OZE w domach prywatnych w celu redukcji emisji gazów cieplar-nianych i zwiększenia samowystarczalności energetycznej (dobra praktyka zgłoszona przez miasto Zagrzeb).

Chorwackie stowarzyszenie ekspertów ds. wykorzystania energii słonecznej

4.2Instalacja kolektorów słonecznych i modułów PV (PL)

Instalacja w ramach wspólnego projektu kolektorów słonecznych i modułów fotowoltaicz-nych na budynkach użyteczności publicznej i domach mieszkalnych w 4 sąsiadujących gminach - Miechowie, Niepołomicach, Skawinie i Wieliczce (dobra praktyka zgłoszona przez Stowarzyszenie PNEC).

Władze lokalne, mieszkańcy

4.3Program Ograniczenia Niskiej Emisji (HR)

Dofinansowanie 50% kosztów instalacji ogniw PV przez osoby prywatne w celu zwiększenia opłacalności montażu OZE i wypełnienia lokalnych celów energetycznych (dobra praktyka zgłoszona przez miasto Zagrzeb).

Władze lokalne i krajowe

Tabela 4-2. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących wykorzystania odnawialnych źródeł energii na obszarze gminy.

Ich bardziej rozbudowane opisy można znaleźć na stronie internetowej projektu – www.mayorsinaction.eu – gdzie są dostępne w języku

angielskim.


47

5. EFEKTYWNE ENERGETYCZNIE OŚWIETLENIE PUBLICZNE

Oświetlenie publiczne odpowiada za znaczną część kosztów zużycia energii elektrycznej ponoszonych przez europejskie miasta i gminy [15].

Koszty te można ograniczyć podnosząc efektywność energetyczną systemów oświetleniowych, ku czemu istnieje duży potencjał zwłaszcza –

biorąc pod uwagę, że spora część infrastruktury oświetleniowej w Europie jest przestarzała. Jej nieunikniona modernizacja daje możliwość

wprowadzenia wielu rozwiązań i technologii dodatkowo zmniejszających zużycie energii.

Niska jakość wielu systemów oświetlenia publicznego rodzi

szereg problemów:

wysokie zużycie energii (zwłaszcza w przypadku starych,

wykorzystujących przestarzałe technologie instalacji);

częste awarie zwiększające koszty eksploatacji i konser-

wacji systemu;

niska jakość oświetlenia i towarzyszący jej spadek pozio-

mu bezpieczeństwa;

negatywny wpływ na środowisko.

Według danych Komisji Europejskiej (2013 r.) w Europie jest nadal ponad 90 milionów tradycyjnych lamp ulicznych, a 75% wszystkich instalacji

oświetleniowych ma ponad 25 lat. Koszty oświetlenia stanowią ponad 40% kosztów energii elektrycznej ponoszonych przez samorządy lokalne.

Dlatego też miasta i gminy są zmuszone do poszukiwania rozwiązań zmierzających do redukcji tych kosztów, w tym przede wszystkim poprzez

poprawę efektywności energetycznej oświetlenia z zachowaniem odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa i komfortu mieszkańców.

Istotną barierą utrudniającą wprowadzanie bardziej inteligentnych systemów zarządzania oświetleniem ulicznym są trudności związane z orga-

nizacją przetargów czy uzyskaniem poparcia społecznego dla inwestycji. Dlatego też Komisja Europejska rekomenduje takie działania jak szko-

lenia dla osób organizujących i koordynujących przetargi, edukacja mieszkańców i realizacja projektów demonstracyjnych, które mają pomóc

we wprowadzaniu inteligentnego oświetlenia w europejskich miastach i gminach.

Zdjęcie 6: Miasto nocą


48

5.1 Cele

Projekty z zakresu modernizacji oświetlenia publicznego mają na celu zapewnienie wysokiej jakości oświetlenia w mieście przy jednoczesnej

redukcji zużycia energii elektrycznej i związanych z nim kosztów.


Aby zapewnić udaną realizację projektu modernizacji oświetlenia i wszystkich przewidzianych w jego ramach działań, należy przygotować

szczegółowy plan pracy biorący pod uwagę takie elementy jak np. gęstość zaludnienia na poszczególnych obszarach, natężenie ruchu w dzień

czy potencjalne problemy związane z dostarczeniem nowych i usunięciem starych instalacji i urządzeń, a także pozbyciem się innych powstałych

odpadów.

5.2.1 Etapy realizacji projektów modernizacji oświetlenia

Istnieją różnego rodzaju rozwiązania i technologie, które można zastosować, aby podnieść efektywność energetyczną systemów oświetlenia

publicznego:

montaż nowoczesnych, energooszczędnych lamp (wysokoprężne lampy sodowe, lampy typu LED...);

zastosowanie regulatorów mocy umożliwiających obniżenie poboru mocy w godzinach zmniejszonego ruchu;

montaż zegarów astronomicznych zapewniających automatyczne sterowanie oświetleniem;


Budynki komunalne i handlowo-usługowe Efektywne energetycznie systemy oświetleniowe

Oświetlenie publiczne Kontrakty na modernizację i zarządzanie oświetleniem (formuła

ESCO)

Tabela 5-1. Efektywne energetycznie oświetlenie publiczne: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań


49

zmniejszenie mocy zamówionej;

opracowanie planu zarządzania oświetleniem;

wprowadzenie zdalnego systemu monitorowania i zarządzania oświetleniem.

Ww. środki można wprowadzić organizując przetarg na wykonanie odpowiednich prac lub zawiązując partnerstwo publiczno-prywatne.

Etapy realizacji projektu modernizacji oświetlenia mogą wyglądać następująco:

Ocena aktualnego stanu infrastruktury oświetleniowej i jakości oświetlenia, w tym inwentaryzacja słupów oświetleniowych (z podziałem na

rodzaje lamp: wysoko- i niskoprężne lampy sodowe, lampy metahalogenkowe, lampy rtęciowe, lampy fluorescencyjne, lampy indukcyjne

i lampy typu LED) oraz analiza kosztów oświetlenia.

Weryfikacja założonych w planie SEAP poziomów redukcji zużycia

energii i kosztów energii. Konsultacja z kierownictwem politycznym

gminy.

Przygotowanie i ogłoszenie przetargu na wykonawcę modernizacji

(możliwa jest również realizacja projektu w formule ESCO, we współ-

pracy z wyspecjalizowaną firmą świadczącą tego typu usługi).

Podpisanie kontraktu z wykonawcą (w przypadku firmy ESCO będzie

to kontrakt długoterminowy, obejmujący np. okres ponad 10 lat).

Monitorowanie prac i osiągniętych rzeczywistych rezultatów.

5.2.2 Narzędzia

Głównym narzędziem realizacji projektów modernizacji oświetlenia

ulicznego jest przetarg. Jego szczególnym rodzajem jest dialog kon-

kurencyjny – nowa procedura udzielania zamówienia publicznego

wprowadzona w najnowszych regulacjach UE, dotyczących tego typu

zamówień. Umożliwia ona zamawiającemu, który wie, jaki rezultat chce

osiągnąć, lecz nie wie dokładnie, w jaki sposób, nawiązanie dialogu

Prowincja Barcelona wspiera gminy położone na jej obszarze

w modernizacji oświetlenia publicznego. Jedną z nich jest

licząca 60 000 mieszkańców Viladecans, położona w pobliżu

samej Barcelony. Gmina przystąpiła do Porozumienia

Burmistrzów w 2008 r., a w 2009 r. przyjęła plan SEAP.

W planie tym zaproponowano 3 możliwe działania

zmierzające do poprawy efektywności energetycznej

oświetlenia:

kontynuacja wymiany lamp rtęciowych na sodowe

(najlepiej niskoprężne);

renowacja oświetlenia publicznego wraz z montażem

systemu zdalnego zarządzania;

zastąpienie tradycyjnych żarówek LEDowymi w lampach

sygnalizacji świetlnej.


50

z wykonawcami dopuszczonymi do udziału w postępowaniu, w celu

wyboru najlepszych rozwiązań pozwalających na realizację założonego

celu. Po ustaleniu ostatecznych warunków zamówienia wykonawcy zo-

stają zaproszeni do składania ofert. Tryb ten jest stosowany np. w przy-

padku złożonych i kosztownych projektów infrastrukturalnych.

Art. 1, pkt 11, lit. c Dyrektywy 2004/18/WE definiuje dialog konkurencyj-

ny jako „procedurę, w której o udział ubiegać się może każdy wykonaw-

ca oraz w ramach której instytucja zamawiająca prowadzi dialog z do-

puszczonymi do udziału kandydatami w celu wypracowania jednego

lub większej liczby odpowiednich rozwiązań, spełniających jej wymogi,

a na ich podstawie wybrani kandydaci są następnie zapraszani do

składania ofert”. Wykorzystanie procedury dialogu konkurencyjnego

przez władze publiczne realizujące „szczególnie złożone” projekty jest

ściśle powiązane z tworzeniem partnerstw publiczno-prywatnych.

Aktualne metody realizacji fazy dialogu zakładają:

zebranie i przeanalizowanie zaproponowanych przez wykonawców

rozwiązań, w tym różnic pomiędzy nimi, a następnie wypracowanie

rozwiązania hybrydowego, wykorzystującego najkorzystniejsze ce-

chy i elementy poszczególnych zgłoszonych propozycji; [15]

zaproszenie do zgłoszenia najpierw bardziej ogólnych propozycji,

a następnie dopracowanie szczegółów wybranych z nich;

prowadzenie dialogu etapami, tj. skupienie się najpierw na aspek-

tach technicznych i organizacyjnych, a później na aspektach finan-

sowych oferty;

rozpoczęcie od wstępnego opisu przedmiotu zamówienia ze wskazaniem rozwiązań preferowanych, a następnie zaproszenie wykonawców

do skomentowania projektu oraz zaproponowania własnych rozwiązań, w tym ulepszających lub uszczegółowiających projekt wyjściowy.

System oświetlenia publicznego w mieście Zagrzeb składa się

z 80 000 słupów oświetleniowych i około 105 000 lekkich

lamp. Moc zainstalowana wynosi 19 MW. Miasto realizuje

projekt pilotażowy, w ramach którego stara się osiągnąć

następujące cele:

niższa moc zainstalowana oświetlenia,

lepsze parametry techniczne oświetlenia,

niższe koszty utrzymania i konserwacji oświetlenia,

niższe zanieczyszczenie światłem.

Pierwsza faza projektu dotyczącego poprawy efektywności

energetycznej oświetlenia została już zrealizowana przez

miasto Zagrzeb we współpracy z firmą typu ESCO – HEP.

Na 1 721 słupach stare lampy zostały zastąpione nowymi

– o niższym zużyciu energii elektrycznej i lepszych

parametrach technicznych i świetlnych. Jednocześnie

wprowadzono regulację strumienia świetlnego,

zmniejszając zużycie energii w godzinach nocnych, gdy ruch

na ulicach jest o wiele mniej intensywny. W efekcie udało

się ograniczyć zużycie energii o 1,018 MWh rocznie, a także

znacznie zmniejszyć zanieczyszczenie światłem.


51


Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie:

zapewnienie narzędzi ułatwiających wstępną ocenę stanu i inwentaryzację oświetlenia;

pomoc w przygotowaniu dokumentacji przetargowej;

wsparcie podczas realizacji procedury dialogu;

zapewnienienie narzędzi i procedur monitoringowych.

Władze lokalne

inwentaryzacja oświetlenia;

przygotowanie i ogłoszenie przetargu;

monitoring prac i ich rezultatów.

Firmy typu ESCO i inni uczestnicy rynku

udział w przetargu.


52


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących modernizacji oświetlenia publicznego. Ich bardziej rozbudo-

wane opisy można znaleźć na stronie internetowej projektu – www.mayorsinaction.eu – gdzie są dostępne w języku angielskim.

Tabela 5-2. Efektywne energetycznie oświetlenie publiczne: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


5.1Zmiana zarządzania oświetleniem publicznym (HR)

Zlecenie modernizacji i zarządzania oświetleniem publicznym firmie ESCO pozwoli zmniejszyć zużycie energii o 30% (redukcja gwarantowana), co przyczyni się też do zmniejszenia rachunków za energię ponoszonych przez władze lokalne (dobra praktyka zgłoszona przez firmę SOGESCA s.r.l. i miasto Zagrzeb).

Władze lokalne

5.2

Wprowadzenie inteligentnego zarządzania oświetleniem publicznym w gminie Viladecans (ES)

Wprowadzenie inteligentnego zarządzania oświetleniem publicznym zmniejszy zużycie energii, podniesie efektywność i trwałość systemu oraz poprawi jakość oświetlenia (dobra praktyka zgłoszona przez Prowincję Barcelona i Region Wenecja Euganejska).

Władze lokalne

5.3Modernizacja oświetlenia publicznego w formule ESCO (EL)

Pełna modernizacja oświetlenia publicznego w formule ESCO stanowi przykład tego, w jaki sposób władze lokalne mogą finansować tego typu inwestycje (dobra praktyka zgłoszona przez CRES).

Centralny Związek Gmin Greckich, PETA S.A., Koalicja na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Miast


53

6. MODERNIZACJA ENERGETYCZNA BUDYNKÓW UŻYTECZNOŚCi

PUBLICZNEJ

Oświetlenie publiczne odpowiada za znaczną część kosztów zużycia energii elektrycznej ponoszonych przez europejskie miasta i

gminy [15]. Koszty te można ograniczyć podnosząc efektywność energetyczną systemów oświetleniowych, ku czemu istnieje duży

potencjał zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że spora część infrastruktury oświetleniowej w Europie jest przestarzała. Jej nieuniknio-–

na modernizacja daje możliwość wprowadzenia wielu rozwiązań i technologii dodatkowo zmniejszających zużycie energii.

Jako że budynki odpowiadają za około 40% całkowitego zużycia energii w gminie, inwestowanie w poprawę ich efektywności energetycznej

może przynieść znaczące oszczędności energii, jednocześnie wspierając wzrost gospodarczy, zrównoważony rozwój i tworzenie nowych miejsc

pracy. Większe wykorzystanie energooszczędnych urządzeń i technologii, połączone z instalacją OZE, jest też efektywnym kosztowo sposobem 8

na zwiększenie bezpieczeństwa dostaw energii .

Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków z 2010 r. oraz Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej z 2012 r. są

głównymi aktami prawnymi UE wspierającymi redukcję zużycia energii w budynkach.

Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej obliguje państwa członkowskie do:

określenia minimalnych wymagań dotyczących charakterystyki energetycznej budynków nowych, podlegających ważniejszej renowacji lub

których elementy (np. systemy ogrzewania i klimatyzacji, dachy, ściany) są modernizowane lub wymieniane;

sporządzenia wykazu środków i instrumentów o charakterze finansowym, pełniących funkcję katalizatorów działań na rzecz poprawy

charakterystyki energetycznej budynków.

Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej obliguje natomiast państwa członkowskie do:

zapewnienia, aby minimum 3% całkowitej powierzchni budynków będących własnością instytucji rządowych lub przez nie zajmowanych było

poddawane co roku renowacji energetycznej;

ustanowienia długoterminowej strategii wspierania inwestycji w renowację krajowych zasobów budynków publicznych i prywatnych,

stanowiącej część krajowego planu działania na rzecz efektywności energetycznej.

8 "Guidance on Energy Efficiency in Public Buildings" (pol. „Poradnik dotyczący efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej”), EPEC, 2012


54

6.1 Cele

Z uwagi na to, iż istniejące zasoby budynków użyteczności publicznej charakteryzują się wysokim potencjałem oszczędności energii, a koszty

zużycia energii są istotnym obciążeniem dla lokalnych budżetów, samorządy lokalne zwykle traktują modernizację energetyczną swoich

budynków jako jedno z działań priorytetowych. Jego realizacja umożliwia bowiem nie tylko redukcję emisji CO i zmniejszenie wydatków, ale 2

i danie dobrego przykładu do naśladowania mieszkańcom i lokalnym interesariuszom.



Przemysł




użytkowej

Efektywne energetycznie systemy oświetleniowe


Zmiana zachowań



Tabela 6-1. Modernizacja energetyczna budynków użyteczności publicznej: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań


55


6.2.1 Etapy realizacji projektów modernizacji budynków

Organizacja wewnętrzna: jeżeli planowany projekt modernizacyjny jest złożony, obejmuje szereg różnych środków efektywności ener-

getycznej i zakłada wieloetapowe procedury zamówień publicznych, zaleca się utworzenie specjalnego zespołu, który będzie odpowiedzialny

za jego realizację. Powinien on składać się z rady projektowej lub komitetu sterującego oraz zespołu wykonawczego, odpowiadającego za

poszczególne działania i składającego raporty radzie/komitetowi. Bardzo ważne jest powołanie kierownika projektu. Warto też rozważyć

powołanie zespołu wewnętrznych i zewnętrznych doradców (np. do spraw prawnych, technicznych, finansowych, środowiskowych), którzy 9

pomogą w przygotowaniu studium wykonalności .

Ocena aktualnej sytuacji budynków: kolejnym ważnym krokiem jest analiza wykorzystania i zużycia energii we wszystkich budynkach nale-

żących do gminy, dokonana w oparciu o audyty energetyczne oraz dane pochodzące z odczytów z liczników/faktur. Umożliwi ona prioryte-

tyzację budynków do modernizacji. Zwykle pierwsze, ogólne dane dotyczące zużycia energii w budynkach komunalnych są gromadzone na

etapie sporządzania bazowej inwentaryzacji emisji, lecz analizę tę należy pogłębić na etapie planowania konkretnych projektów moder-

nizacyjnych.

Wybór budynków: bazując na wynikach ww. analizy władze lokalne powinny wybrać budynki, w których wdrożone zostaną środki oszczę-

dności energii. W przypadku projektów realizowanych w formule ESCO preferowana wartość inwestycji zaczyna sie od około 2 milionów euro

(ze średnią wynoszącą około 5 milionów euro). W tym przypadku partner publiczny powinien wybrać budynek lub pulę budynków, których

koszty modernizacji zmieszczą się w akceptowalnym dla partnera prywatnego zakresie. Priorytetyzacji budynków należy dokonać w oparciu

o aktualną wielkość zużycia energii, potencjał oszczędności oraz potencjał replikacji wdrażanych rozwiązań w innych budynkach.

Wstępna ocena potencjału oszczędności energii: wybrawszy jeden lub kilka budynków do modernizacji, samorząd lokalny powinien prze-

prowadzić wstępną ocenę ich potencjału oszczędności energii. Stopień szczegółowości tej oceny będzie zależał od wewnętrznych zasobów

i kompetencji partnera publicznego, a także od jego ewentualnej decyzji o zleceniu tego zadania na zewnątrz. Te wstępne szacunki pomogą

partnerowi publicznemu w negocjacjach z firmą ESCO. W wielu przypadkach koszty audytów zostaną pokryte przez firmę ESCO.

Przygotowanie projektu: etap ten obejmuje opracowanie planu zamówień publicznych, wyboru wykonawców i wdrażania poszczególnych

działań projektowych. Plan ten powinien obejmować następujące elementy:

9 "The Guide to Guidance: How to Prepare, Procure and Deliver PPP Projects" (pol. „Przewodnik po wytycznych: jak planować, organizować i realizować projekty

w formule partnerstwa publiczno-prywatnego”), EPEC-EIB, 2011


56

wyszczególnienie wszystkich istotnych zadań, działań i dokumentów do opracowania (w odniesieniu do całego procesu);

plan konsultacji z radą projektową/komitetem sterującym;

plan konsultacji z zarządcami budynków;

opis zaangażowania ekspertów / podmiotów zewnętrznych w realizację poszczególnych zadań;

identyfikacja wzajemnych zależności;

określenie harmonogramu realizacji poszczególnych zadań;

ustalenie terminów, które muszą zostać dotrzymane (np. wdrażanie środków efektywności energetycznej może mieć miejsce jedynie

w okresie od marca do października lub w okresie wakacyjnym).

Konsultacja planu i harmonogramu z radą projektową/komitetem sterującym (skutkująca zatwierdzeniem planu przez radę/komitet).

Wybór najlepszych dostępnych technologii (od najprostszych środków efektywności energetycznej po bardziej zaawansowane rozwią-

zania).

Włączenie elementów projektowania i planowania energetycznego do wszystkich etapów modernizacji/przebudowy budynków.

Analiza dostępnych źródeł finansowania i wybór metody finansowania inwestycji: istnieje wiele możliwości finansowania projektów

modernizacyjnych, w tym z udziałem środków prywatnych (np. partnerstwo publiczno-prywatne) oraz środków społecznych (projekty z za-

kresu energetyki obywatelskiej).

Realizacja projektu i monitoring rezultatów.

Podnoszenie świadomości energetycznej użytkowników budynków i informowanie lokalnej społeczności o realizacji projektu (na wszyst-

kich jego etapach).

6.2.2 Narzędzia

Najważniejszym narzędziem wspierającym modernizację energetyczną budynków jest audyt energetyczny wykonany przez ekspertów

i obejmujący określenie profilu aktualnego zużycia energii w budynku oraz wskazanie możliwych rozwiązań optymalizacyjnych. Audyt

umożliwia wskazanie słabych stron budynku oraz identyfikację potencjalnych działań modernizacyjnych, wraz z oceną ich opłacalności.


57

Innym istotnym narzędziem jest norma ISO 50001, która wspiera

organizacje ją stosujące (w tym samorządy lokalne) w bardziej efek-

tywnym wykorzystaniu energii poprzez wdrożenie systemu zarzą-

dzania energią (SZE).

Pomocne mogą być też lokalne regulacje, np. wprowadzające stan-

dardy dla nowo powstających lub remontowanych budynków,

a także systemy zachęt do bardziej efektywnego wykorzystania en-

ergii i zestawy rekomendacji dotyczących działań modernizacyjnych.

Działania modernizacyjne może przyspieszyć nawiązanie współpra-

cy z prywatnymi partnerami. Doświadczenia ostatnich 30 lat, zwłasz-

cza w Wielkiej Brytanii i Ameryce Północnej, pokazały, że partner-

stwo publiczno-prywatne jest efektywnym sposobem na ogranicze-

nie zużycia energii w sektorze publicznym. Szczególnie w przypadku

podjęcia współpracy z tzw. firmami ESCO, z którymi zawierane są

umowy na osiągnięcie konkretnego efektu energetycznego. Także

podmioty publiczne mogą zakładać przedsiębiorstwa typu ESCO

(EPEC, 2012).


Najważniejszym uczestnikiem procesu jest lokalna administracja, wspierana przez wydział techniczny, choć także inne podmioty mają swoją

rolę do odegrania, tak jak w przypadku wszystkich innych proenergetycznych działań.

6.3.1 Podział ról

Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie – pomoc gminom w przygotowaniu projektów i uzyskaniu efektu ekonomii skali.

Administracja publiczna / lokalna – najważniejszy uczestnik i promotor działań, podmiot wspierający wprowadzanie nowych mechaniz-

mów rynkowych i koordynator programów zachęt.

Utworzenie zielonego dachu na budynku przedszkola

z zastosowaniem szwajcarskiej technologii

(Raciechowice, Polska)

Zakładanie zielonych dachów i żyjących ścian może przynieść

wiele korzyści, także w zakresie poprawy efektywności

energetycznej budynków. Zielone dachy poprawiają ich izolację

termiczną oraz zmniejszają zapotrzebowanie na ogrzewanie

i klimatyzację, ograniczając tym samym zużycie energii i emisję

CO . Polska gmina Raciechowice zdecydowała się wykorzystać 2

te możliwości i założyła zielony dach na jednym ze swoich

przeszkoli. Wybrano technologię szwajcarską, która jest tania

i łatwa w zastosowaniu. Po ocenie stanu technicznego

i wytrzymałości dachu ułożono na nim warstwę

hydroizolacyjną, a na niej kolejne – warstwę słomy i substratu

(ziemia z minerałami) o łącznej grubości 7 cm. Ostatnim

krokiem było posadzenie rozchodników.


58

Banki i inne instytucje finansujące.

Firmy typu ESCO (Energy Service Company) – przedsiębiorstwo świadczące usługi energetyczne lub wprowadzające inne środki poprawy

efektywności energetycznej w budynkach lub obiektach należących np. do gminy, które bierze przy tym na siebie część ryzyka finansowego.

Zapłata za wykonane usługi zależy (w całości lub częściowo) od osiągnięcia zakładanych oszczędności energii i spełnieniu innych uzgodnio-

nych kryteriów efektywności (EPEC 2012).


Zwykle samorządy lokalne finansują modernizację budynków użyteczności publicznej ze środków własnych i przyznanych grantów, choć są też

możliwe inne modele finansowania. Dostępne opcje obejmują:

Środki własne gmin: samorządy lokalne dysponujące dostatecznymi zasobami finansowymi mogą same pokryć koszty projektów popra-

wiających efektywność wykorzystania energii w budynkach. Tak dzieje się jednak rzadko. W dzisiejszych czasach większość gmin ma dużo

wydatków związanych z kosztami bieżącymi i dysponuje ograniczonymi budżetami na inwestycje. Ograniczone są także możliwości pozy-

skania kredytów, a tym samym zadłużania gminy. W przypadku finansowania projektów bezpośrednio ze środków własnych istnieje też

zagrożenie, że gmina nie będzie w stanie zatrzymać i w pełni wykorzystać wszystkich zaoszczędzonych środków finansowych, np. z uwagi na

zasady sporządzania i rozliczania budżetu czy kontrole. Oceniając wady i korzyści samofinansowania w stosunku do innych metod finan-

sowania, należy odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

Czy planowany projekt ma wyższy priorytet niż inne projekty ubiegające się o te same środki finansowe?

Czy korzyści osiągnięte w wyniku realizacji projektu będą większe niż korzyści wynikające z realizacji projektów alternatywnych?

Czy zastosowanie innych możliwych mechanizmów finansowania jest bardziej kosztowne niż potencjalny zwrot z inwestycji?

Czy czas realizacji projektu ma kluczowe znaczenie? Czy gmina może poczekać, aż znajdzie inne źródło finansowania?

Mobilizacja i zaangażowanie środków społecznych: samorządy lokalne i różnego rodzaju stowarzyszenia mogą pozyskiwać środki na

działania oferując udziały w realizowanych przez siebie projektach. Część zysków z poszczególnych projektów może być odkładana do

specjalnego funduszu, z którego finansowane będą kolejne działania (zob. studium przypadku Bath).

Leasing: alternatywą dla finansowania ze środków własnych zakupu efektywnego energetycznie wyposażenia i usług może być leasing. Jest

on powszechnie stosowany w powiązaniu z kredytem kupieckim, umowami o efekt energetyczny czy w ramach programów oferowanych


59

Projekty z zakresu energetyki obywatelskiej

Miasto Bath (UK) zamierza zwiększyć produkcję energii ze źródeł odnawialnych.

Rada jednostki autonomicznej Bath and North East Somerset zaangażowała się

w kilka projektów i inicjatyw z tego zakresu, które realizuje we współpracy

z lokalnymi interesariuszami. Bath ściśle współpracuje z Bath and West

Community Energy (BWCE), towarzystwem pożytku publicznego założonym

w 2010 r., aby świadczyć usługi z zakresu efektywności energetycznej, wykorzystania

OZE i dostaw energii, a także aktywizować mieszkańców regionu, maksymalizować

lokalne inwestycje i zwiększać lokalną odporność. BWCE pozyskuje środki na

działania z różnych źródeł, w tym oferując udziały w projektach za pośrednictwem

strony Ethex. Część zysków z każdego z realizowanych projektów (np. w zakresie

wytwarzania energii) jest odkładana do wspólnego funduszu na projekty z zakresu

gospodarki niskowęglowej. Rada jednostki autonomicznej podpisała z BWCE

porozumienie o współpracy przy promowaniu modelu własności wspólnotowej oraz

wytwarzania energii z OZE z jego wykorzystaniem. BWCE wyliczyło, iż lokalne moce

wytwórcze w wysokości m. 3 a MW są w stanie wygenerować 500 000 £ rocznego

przychodu. Około 70-80% tej kwoty zostanie zatrzymane w regionie, co jest

kluczową zaletą proponowanego modelu biznesowego.

przez przedsiębiorstwa użyteczności publicz-

nej. Umowa leasingu zezwala na korzystanie

z danego urządzenia czy wyposażenia bez jego

uprzedniego nabycia. Takie rozwiązanie jest

szczególnie użyteczne w przypadku niektórych

rodzajów urządzeń stosowanych w projektach

z zakresu EE i wykorzystania OZE, takich jak np.

jednostki wytwórcze. Najlepiej, by wyposaże-

nie było mobilne (tj. możliwe do przeniesienia

w ciągu kilku godzin), jak np. małe układy koge-

neracyjne, które mieszczą się w kontenerze.

Urządzenia mobilne mają większą szansę na

znalezienie nabywcy na rynku wtórnym. Jed-

nakże także mniej mobilne instalacje (jak kotły)

mogą być przedmiotem umowy leasingu

(EPEC, 2012).

Kredyt kupiecki: tego typu kredyty są zwykle

oferowane przez największych dostawców

sprzętu (jak np. Philips, Siemens czy Johnson

Controls), którzy dysponują dostatecznymi

zasobami finansowymi, aby odroczyć termin

zapłaty za zakupiony towar. To rozwiązanie

może być szczególnie przydatne podczas za-

kupu standardowego wyposażenia poprawia-

jącego efektywność wykorzystania energii

w sektorze mieszkaniowym i w małych przed-

siębiorstwach (handlowo-usługowych lub

przemysłowych).

Zdjęcie 7: Dach siedziby rady jednostki autonomicznej

Bath & North East Somerset (źródło: BWCE)


60

Formuła ESCO: kolejną opcją jest realizacja projektu we współpracy z firmą typu ESCO, która pomaga w zabezpieczeniu odpowiedniego

finansowania oraz zapewnia osiągnięcie pewnego poziomu oszczędności. Najprostszym rozwiązaniem jest pozyskanie kredytu komer-

cyjnego wspartego zawartą z ESCO umową o efekt energetyczny. Najbardziej efektywne programy poprawy efektywności energetycznej

budynków to takie, w których firmy ESCO (często za pośrednictwem stron trzecich) łączyły różne typy rozwiązań i tworzyły portfolio budynków

poddawanych modernizacji.

Krajowe i regionalne programy wsparcia: każde z państw członkowskich oferuje różnego rodzaju programy wsparcia stanowiące część

szerszych, realizowanych przez siebie strategii. Samorządy lokalne powinny je zidentyfikować i dokładnie przeanalizować już na etapie

opracowania planu SEAP.

Fundusze strukturalne UE (np. EFRR, EFS, Fundusz Spójności): w perspektywie finansowej 2014 – 2020 europejskie fundusze strukturalne

i inwestycyjne będą odgrywały kluczową rolę w finansowaniu projektów z zakresu modernizacji istniejących i budowy nowych budynków.

Na projekty z zakresu zrównoważonej gospodarki energetycznej przeznaczono minimum 23 miliardy €. W ramach Europejskiego Funduszu

Rozwoju Regionalnego (EFRR) sporo środków przeznaczone zostanie na inwestycje wspierające przechodzenie na gospodarkę nisko-

emisyjną we wszystkich sektorach (cel tematyczny nr 4), w tym projekty z zakresu efektywności energetycznej, wykorzystania OZE, rozwoju

inteligentnych systemów dystrybucji oraz rozwoju zrównoważonej mobilności miejskiej. Minimalny poziom alokacji na ten cel tematyczny

wynosi 20% dla regionów bardziej rozwiniętych, 15% dla regionów podlegających transformacji społeczno-gospodarczej oraz 12% dla

regionów mniej rozwiniętych, które łącznie otrzymają najwięcej funduszy. W efekcie większa ilość środków będzie dostępna na renowację

energetyczną budynków.

Unijne programy wsparcia (jak np. LIFE, Program Europejskiej Współpracy Terytorialnej czy HORYZONT 2020): na poziomie UE istnieje kilka

programów wsparcia, w ramach których można realizować projekty mające na celu poprawę efektywności energetycznej w budynkach.

Takim programem jest np. Horyzont 2020, gdzie tego typu projekty są wspierane m.in. w ramach następujących obszarów tematycznych:

EE5 – Zwiększanie efektywności energetycznej istniejących budynków poprzez innowacje organizacyjne i tworzenie rynku dla głębokiej

modernizacji, Wzmacnianie zdolności władz publucznych do planowania i wdrażania strategii i środków na rzecz zównoważonej energii. EE7 –

Partnerstwo publiczno-prywatne.

Więcej wskazówek można znaleźć na stronie: http://ec.europa.eu/energy/en/topics/energy-efficiency/buildings/financing-renovations


61


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących modernizacji energetycznej budynków użyteczności publicz-

nej. Ich bardziej rozbudowane opisy można znaleźć na stronie internetowej projektu – www.mayorsinaction.eu – gdzie są dostępne w języku

angielskim.

Tabela 6-2. Modernizacja energetyczna budynków użyteczności publicznej: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


6.1Projekty z zakresu energetyki obywatelskiej (UK)

Projekt realizowany przez radę jednostki autonomicznej Bath and North East Somerset w celu zwiększenia produkcji energii z OZE w regionie (dobra praktyka zgłoszona przez ICLEI Europe).

Władze lokalne i regionalne, mieszkańcy, lokalni interesariusze

6.2Utworzenie zielonego dachu (PL)

Utworzenie zielonego dachu na budynku przedszkola z zastosowaniem szwajcarskiej technologii (dobra praktyka zgłoszona przez PNEC).

Władze lokalne, PNEC (Organizacja Wspierająca Porozumienie)

6.3Wymiana kotłów grzewczych na kotły opalane biomasą

Wymiana kotłów wytwarzających ciepło sieciowe na potrzeby budynków użyteczności publicznej na kotły opalane biomasą. Biomasa jest pozyskiwana i dostarczana w ramach programu zarządzania terenami leśnymi (dobra praktyka zgłoszona przez DIBA).

Władze regionalne

7. ZRÓWNOWAŻONY TRANSPORT

Portal Komisji Europejskiej podkreśla znaczący wpływ transportu na stan środowiska i powietrza w Europie. Sektor ten odpowiada za około

jedną czwartą całkowitej emisji gazów cieplarnianych z obszaru UE. Działania zmierzające do zapewnienia bardziej zrównoważonego transportu

i mobilności mogą zmniejszyć ten udział, przyczyniając się do ochrony środowiska i poprawy jakości życia mieszkańców.

7.1 Cele

Celem realizowanych działań jest zmniejszenie zużycia energii związanego z mobilnością mieszkańców, ograniczenie korzystania z samocho-

dów prywatnych, poprawa jakości powietrza oraz promocja bardziej ekologicznych środków transportu (transport pieszy i rowerowy, samo-

chody napędzane paliwami alternatywnymi). W niniejszym poradniku szczególną uwagę poświęcono pojazdom napędzanym biopaliwami,

zwłaszcza wytwarzanymi lokalnie.


Samorządy lokalne powinny przejąć inicjatywę i aktywnie promować wdrażanie ekologicznych rozwiązań w sektorze transportu, w tym we

własnej flocie, w transporcie publicznym oraz transporcie prywatnym. Poniżej podano przykłady takich rozwiązań.

(1) Flota gminna:

a. Wykorzystanie biopaliw (bio-diesela);

b. Promocja korzystania z rowerów wśród pracowników lokalnej administracji i policji;

c. Promocja korzystania z rowerów elektrycznych wśród pracowników lokalnej administracji i policji;

Obszar interwencji

Transport prywatny Transport publiczny

Tabela 7-1. Zrównoważony transport – obszary interwencji


62

Rodzaj działania

Działania z zakresu zarządzania

mobilnością

Wykorzystanie paliw

alternatywnych

Tabela 7-2. Zrównoważony transport – rodzaje działań


63

d. Wprowadzenie kryterium efektywności do zamówień publicz-

nych związanych z zakupem nowych pojazdów;

e. Optymalizacja tras przejazdowych;

f. Przeszkolenie w zakresie ekologicznej jazdy kierowców, zarów-

no zatrudnionych przez gminę jak i zewnętrznych wykonawców;

g. Wymiana pojazdów na bardziej efektywne energetycznie.

(2) Transport publiczny:

a. Zmiana paliwa na mniej emisyjne (gaz ziemny, bio-diesel i in.);

b. Wprowadzenie nowych usług transportowych;

c. Zwiększenie częstotliwości kursowania pojazdów i optymaliza-

cja usług transportowych.

(3) Transport prywatny:

a. Promowanie wymiany pojazdów na bardziej efektywne energe-

tycznie;

b. Stworzenie sieci stacji ładowania pojazdów elektrycznych;

c. Budowa bezpiecznych parkingów dla rowerów;

d. Opracowanie studiów i planów mobilności dla różnych sektorów/obszarów (obszary przemysłowe, obszary handlowo-usługowe,

szpitale, itp.);

e. Wprowadzenie ulg podatkowych przy zakupie niskoemisyjnych pojazdów;

f. Organizacja szkoleń dla mieszkańców w zakresie ekologicznej jazdy;

g. Adaptacja ulic i ich oznakowania w celu ułatwienia ruchu rowerowego;

h. Wprowadzenie stref dla pieszych i bezpiecznych dróg do szkół;

i. Podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie zrównoważonej mobilności;

W Zagrzebiu mieszkańcy i odwiedzający miasto goście mogą

korzystać z różnych środków transportu publicznego,

obejmujących autobusy, tramwaje, kolej miejską oraz kolejkę

linową, która stanowi atrakcję turystyczną łączącą górną

i dolną część miasta. Przedsiębiorstwo Zagreb Electric Tram

(ZET), należące do Zagrzebskiego Holdingu, ma wyłączną

koncesję na świadczenie usług w zakresie transportu

publicznego na terenie miasta oraz części żupanii zagrzebskiej.

Sieć tramwajowa i autobusowa są dobrze zintegrowane

i korzystają z jednego systemu biletowego. Razem tworzą

unikalny system transportowy.

W ramach programu odnowy taboru tramwajowego

przedsiębiorstwo Zagreb Electric Tram zakupiło nowe,

niskopodłogowe tramwaje, a także wymieniło

oświetlenie uliczne na LEDowe.


64

j. Opracowanie planu zrównoważonej mobilności miejskiej;

k. Promocja opracowania indywidualnych, wewnętrznych planów mobilności przez przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw (takie

rozwiązanie jest rekomendowane także dla dużych centrów handlowych).

(4) Produkcja biopaliw

Przemysł biopaliwowy jest jednym z największych przemysłów zwią-

zanych z wykorzystaniem OZE na świecie. Jest tak dlatego, że w przeci-

wieństwie do wielu innych OZE, biopaliwa mogą z łatwością zastąpić

wykorzystywane dotąd paliwa kopalne i być dystrybuowane w ramach

istniejącego systemu dystrybucji paliw płynnych. Mogą więc stanowić

substytut paliw kopalnych lub być stosowane w połączeniu z nimi.

Oznacza to, że biopaliwa mogą być wykorzystywane do kogeneracji

energii elektrycznej zasilającej konwencjonalne środki transportu, jak

np. samochody, łodzie, autobusy czy ciężarówki. Mogą też być wykorzy-

stywane do produkcji ciepła i chłodu.

Istnieje powszechna zgoda co do tego, że osiągnięcie znacznej redukcji

emisji z sektora transportu będzie zależało od rozwoju technologii

produkcji i wykorzystania biopaliw, które muszą stać się bardziej efek-

tywne w całym cyklu życia, jednocześnie pozostając akceptowalnymi

społecznie i przyjaznymi dla środowiska.

Biopaliwa można podzielić na:

Biopaliwa pierwszej generacji – wytwarzane z cukrów i olejów

zawartych w roślinach uprawnych. W chwili obecnej trwają debaty

dotyczące ich zrównoważonej produkcji, mającej wyeliminować nie-

uczciwą konkurencję o zasoby ziemi i wody, które są też potrzebne

do produkcji pożywienia i włókien wykorzystywanych w przemyśle

tekstylnym.

CIVITAS ELAN, projekt realizowany w ramach europejskiej

inicjatywy CIVITAS, ma na celu poprawę jakości życia

mieszkańców poprzez promocję i wspieranie zrównoważonych,

czystych i efektywnych energetycznie sposobów

przemieszczania się. Projekt opiera się na założeniu, że zmiana

wzorców mobilności wymaga aktywnego zaangażowania

mieszkańców i przekazania im użytecznych informacji,

które podniosą ich świadomość oraz uwrażliwią ich na

problemy związane z nadmiernym natężeniem ruchu.

Mieszkańcy muszą też zostać włączeni w procesy

decyzyjne dotyczące organizacji mobilności.


65

Biopaliwa drugiej generacji – wytwarzane z biomasy lignocelulozowej, biomasy drzewnej, odpadów rolnych, innych odpadów zielonych

oraz osadów ściekowych.

7.2.1 Etapy wdrażania projektów z zakresu produkcji i wykorzystania biopaliw

Planując utworzenie zakładu wytwarzającego biopaliwa lub biogaz należy wykonać następujące kroki.

Identyfikacja możliwości pozyskania surowców do produkcji biopaliwa: istniejące technologie umożliwiają produkcję biopaliw poprzez

transformację chemiczną odpadów organicznych, osadów ściekowych, odpadów odzwierzęcych, odpadów z przemysłu spożywczego czy

frakcji organicznej pochodzącej z odpadów komunalnych. Aby zoptymalizować proces produkcyjny, konieczne jest wybudowanie

niezbędnych instalacji w pobliżu źródła surowca lub wprowadzenie odpowiednich rozwiązań logistycznych, umożliwiających transport

surowca (a także wytworzonych biopaliw) jak najmniejszym kosztem.

Wybór najodpowiedniejszej technologii produkcji (fermentacja beztlenowa, piroliza, konwersja biochemiczna, spalanie itp.).

Opracowanie biznesplanu: przed rozpoczęciem projektowania i budowy zakładu należy przeanalizować najważniejsze aspekty techniczne

i ekonomiczne projektu, w tym ocenić potencjał pozyskania surowców i zbytu biopaliwa, sporządzić studium wykonalności, wybrać optymal-

ne rozwiązania i pozyskać odpowiednich inwestorów. Potencjalni inwestorzy mogą być różni w zależności od specyfiki regionu. Jeżeli zakład

będzie wykorzystywał osady ściekowe lub frakcję organiczną pochodzącą z opadów komunalnych, potencjalnym inwestorem może być sama

administracja publiczna (lub przedsiębiorstwo typu ESCO działające w jej imieniu). Jeżeli natomiast planuje się wykorzystanie odpadów

spożywczych, rolnych czy odzwierzęcych, zainteresowani projektem mogą też być inwestorzy prywatni. Możliwe jest również tworzenie

partnerstw publiczno-prywatnych.

Zapewnienie właściwego zarządzania i akceptacji społecznej: akceptacja ze strony lokalnej społeczności ma fundamentalne znaczenie

w przypadku budowy zakładów produkcji biopaliw. Mogą one bowiem wpłynąć na jakość życia mieszkańców terenów, na których realizowana

jest inwestycja, z uwagi na oddziaływanie na lokalne środowisko (emisja odorów, zwiększenie natężenia ruchu, zmiany w krajobrazie itp.).

Aby zapobiec możliwym przyszłym konfliktom, kompetentne władze lokalne powinny wcześniej zorganizować spotkania z mieszkańcami

i przekazać im wszystkie niezbędne informacje dotyczące planowanych działań mających zmniejszyć negatywne oddziaływanie zakładu,

a także możliwych form kompensacji niewygód związanych z lokalizacją zakładu.


66

7.2.2 Narzędzia

Z uwagi na to, iż budowa i uruchomienie zakładu produkującego biopaliwa jest procesem kosztownym i czasochłonnym, a co za tym idzie

wymaga dokładnej oceny wykonalności inwestycji, warto skorzystać z istniejących narzędzi wspierających procesy decyzyjne w tym zakresie.

(1) Ocena wykonalności inwestycji – przydatnym narzędziem może tu być aplikacja internetowa “smallBIOGAS”, która pomaga przeanali-

zować wszystkie kluczowe aspekty techniczne, ekonomiczne i społeczne mające wpływ na wykonalność inwestycji z zakresu budowy małych

biogazowni. Na koniec narzędzie generuje komplesowy raport, który pomaga w podjęciu dezycji o budowie i lokalizacji zakładu. Narzędzie

jest dostępne pod adresem: .http://smallbiogas.biogas3.eu/Acceso.aspx

(2) Ocena ryzyka z wykorzystaniem kryteriów zrównoważonego rozwoju – jej wyniki mają kluczowe znaczenie dla projektantów i inwes-

torów. Przydatne informacje na temat dostępności zrębków drzewnych na terenie UE, danego regionu lub subregionu (do poziomu NUTS 2),

a także sposobu ich wytwarzania (spełnienie kryterium zrównoważoności) można znaleźć na stronie: . http://www.crossborderbioenergy.eu

Mogą one pomóc w identyfikacji najodpowiedniejszych miejsc na lokalizację zakładów wywtarzających biopaliwa lub bioenergię.

(3) Wyliczenie wielkości emisji gazów cieplarnianych – można wykorzystać w tym celu łatwy w użyciu kalkulator emisji “BioGrace”, bazujący

na narzędziu Excel, uwzględniający pewne standardowe wartości i przeliczniki oraz wyposażony w instrukcję użytkowania oraz szczegółowy

opis zasad wyliczania wielkości emisji. Kalkulator jest dostępny pod adresem:

http://www.biograce.net/content/ghgcalculationtools/recognisedtool.


Wiele z zaproponowanych działań może realizować oraz promować sama lokalna administracja, podczas gdy inne wymagają inwestycji czy

zaangażowania ze strony prywatnych interesariuszy. Najważniejsi potencjalni uczestnicy procesu to:

władze lokalne mogą inicjować, realizować i promować działania wspierające rozwój zrównoważonego transportu, w tym np. wprowadzać –

regulacje dotyczące zagospodarowania przestrzennego, adaptować ulice na potrzeby ruchu pieszego i rowerowego czy opracowywać lokal-

ne plany mobilności.

władze obszarów metropolitarnych, władze regionalne – mogą opracowywać plany mobilności dla większego obszaru i usprawniać

transport publiczny w jego obrębie.

sektor prywatny – może wesprzeć realizację lokalnych celów poprzez wymianę pojazdów na nowe, bardziej ekologiczne, oraz przyjęcie

bardziej zrównoważonych wzorców mobilności.


67


Możliwe źródła finansowania działań zależą od ich rodzaju:

opracowanie planów mobilności miejskiej zwykle władze lokal- –

ne i regionalne finansują je ze środków własnych;

opracowanie indywidualnych, wewnętrznych planów mobil-

ności zwykle jest finansowane przez duże podmioty ekonomiczne, –

dla których kwestie transportu mają bardzo istotne znaczenie (np.

centra handlowe, centra usługowe, duże zakłady przemysłowe);

realizacja poszczególnych działań ujętych w lokalnych lub re-

gionalnych planach mobilności działania mogą być finansowane –

ze środków własnych podmiotów odpowiadających za organizację

transportu na danym terenie lub z europejskich, krajowych i regio-

nalnych programów wsparcia dofinansowujących projekty z zakresu

zrównoważonego transportu;

działania podejmowane w sektorze prywatnym działania mogą –

być finansowane z rządowych dotacji, np. promujących wy-mianę

samochodów na bardziej efektywne lub elektryczne.

Jeżeli chodzi o budowę zakładów produkujących biopaliwa na potrzeby

transportu, należy zwrócić uwagę na kilka kluczowych kwestii.

Tego typu inwestycje wymagają dużych nakładów inwestycyjnych

(rzędu 0,5-5 mln euro).

Zwykle konieczne jest pozyskanie zewnętrznego finansowania –

ze strony prywatnych inwestorów, firm typu ESCO lub banków.

W ramach jednego z realizowanych przez siebie projektów

stowarzyszenie Interleuven starało się zachęcić jak najwięcej

osób do zakupu rowerów elektrycznych i korzystania z nich

zamiast samochodów. Utworzenie takiej grupy zakupowej

umożliwiło uzyskanie korzystniejszej ceny za pojedynczy rower

(model damsko-męski) i obniżenie łącznej kwoty zamówienia.

Takie zbiorowe podejście ma następujące zalety:

informowanie i podnoszenie świadomości większej grupy

osób;

możliwość wynegocjowania lepszej ceny za dobrej jakości

produkt;

zapewnienie, że więcej osób będzie stać na zakup

produktu (tu: elektrycznego roweru).

Choć zamówienie zostało złożone w imieniu większej liczby

osób, każda z nich zawrze indywidualną umowę z dostawcą.


68

Bardzo istotne są bodźce ekonomiczne do realizacji inwestycji – od nich będzie zależało, czy okaże się ona wykonalna ekonomicznie i opłacal-

na finansowo.

Bardzo duże znaczenie ma pochodzenie wykorzystywanej do produkcji biomasy.

Decydując się na wykorzystanie roślin energetycznych (np. kukurydzy) jako surowca do produkcji paliwa, należy rozważyć wszystkie związane

z tym zagrożenia. Ceny upraw energetycznych mogą podlegać sporym wahaniom.

Najlepszym rozwiązaniem jest wykorzystanie jako surowca odpadów (komunalnych, rolnych, przemysłowych) lub biomasy pochodzącej

z utrzymania terenów zielonych. W takim przypadku surowiec powinniśmy uzyskać za darmo, a wytwórcy odpadów nie będą musieli ponosić

kosztów ich unieszkodliwienia.

W przypadku wykorzystania jako surowca odpadów organicznych, dodatkową korzyścią jest zmniejszenie kosztów zagospodarowania tych

odpadów. Mogą one zostać również wykorzystane do produkcji energii elektrycznej i cieplnej.

W przypadku wykorzystania jako surowca biomasy pochodzącej z utrzymania terenów zielonych, dodatkową korzyścią jest utworzenie

nowych miejsc pracy. Także w tym przypadku biomasę można użyć do produkcji energii elektrycznej i cieplnej.

Uruchomienie produkcji biopaliw lub biogazu będzie również sprzyjało rozwojowi przemysłowemu obszaru, na którym zlokalizowany będzie

zakład.


69

W ramach programu „EXOIKONOMO” (Oszczędzanie Energii

przez Samorządy Lokalne) miasto Saloniki (Grecja)

przygotowało specjalne znaki promujące ruch pieszy

i rowerowy. Zostały one ustawione w 100 różnych punktach

na terenie miasta, a ich zadaniem jest:

pomoc odwiedzającym w dotarciu do najważniejszych

obiektów i najciekawszych atrakcji turystycznych,

wskazanie odległości do ww. miejsc wraz z podaniem czasu

dotarcia do nich pieszo i na rowerze,

podanie liczby spalonych przy tym kalorii.

Takie rozwiązanie pozwala podnieść świadomość

mieszkańców i turystów oraz zachęcić ich do wybierania

bardziej zrównoważonych form transportu.


70


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących zrównoważonego transportu. Ich bardziej rozbudowane opisy

można znaleźć na stronie internetowej projektu – www.mayorsinaction.eu – gdzie są dostępne w języku angielskim.

Tabela 7-3. Zrównoważony transport: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


7.1Zrównoważona mobilność w regionie Leuven (BE)

Działania na rzecz zrównoważonej mobilności realizowane w regionie Leuven obejmują budowę ścieżek rowerowych, budowę infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych (samochodów, rowerów, skuterów), organizację grupowych zakupów rowerów i skuterów elektrycznych oraz działania miękkie zmierzające do zmiany wzorców mobilności i zmniejszenia emisji CO z sektora transportu. Dodatkową 2

korzyścią z ich wdrożenia jest zmniejszenie poziomu hałasu oraz emisji innych zanieczyszczeń powietrza (dobra praktyka zgłoszona przez Interleuven).

Władze lokalne

7.2 Projekt Civitas (HR)Projekt obejmuje nawiązanie dialogu z mieszkańcami w celu zmiany ich wzorców mobilności, tworzenie map ścieżek rowerowych czy zachęcanie do korzystania z wypożyczalni rowerów (dobra praktyka zgłoszona przez Zagrzeb)

Władze lokalne

7.3Produkcja biometanu z odpadów komunalnych (ES)

Projekt zakładał budowę instalacji do produkcji biogazu oraz sieci dystrybucyjnej umożliwiającej dostarczenie go do odbiorców. Biogaz jest wykorzystywany między innymi do zasilania floty pojazdów komunalnych (dobra praktyka zgłoszona przez SOGESCĘ i Prowincję Barcelona).

Zakład unieszkodliwiania odpadów komunalnych

7.4Zrównoważona mobilność w Salonikach (EL)

Projekt zakładał instalację znaków promujących ruch pieszy i rowerowy (dobra praktyka zgłoszona przez CRES).

Władze lokalne


71

8. POPRAWA EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ FLOTY GMINNEJ

I TRANSPORTU PUBLICZNEGO

Zanieczyszczenia spowodowane transportem drogowym są jednym z głównych czynników pogarszających jakość powietrza w euro-

pejskich miastach, mimo iż w poszczególnych krajach UE wielkość emisji z tego sektora zaczyna powoli spadać.

Wśród zanieczyszczeń emitowanych przez pojazdy znajdują się: tlenek węgla (CO), niespalone węglowodory (HC), lotne związki organiczne (LZO),

tlenki azotu (NOx) i pyły. Spaliny samochodowe są też jednym z głównych źródeł dwutlenku węgla (CO ) i czarnej sadzy, które przyczyniają się 2

do zmian klimatu. Ponadto wykorzystanie paliw kopalnych w transporcie zwiększa zależność krajów UE od dostawców ropy naftowej i jej po-

chodnych.

8.1 Cele

Odnowienie floty komunalnej i transportu publicznego, w tym poprzez zastąpienie obecnie używanych pojazdami napędzanymi biopaliwami,

pozwoli ograniczyć zużycie paliwa, zmniejszyć emisję zanieczyszczeń oraz chronić lokalne środowisko. Sama wymiana starych pojazdów na

bardziej efektywne energetycznie może przyczynić się do ograniczenia emisji CO o 90%, CO o 14%, a NOX o 85%.2

Wprowadzając bardziej zrównoważone rozwiązania w obszarze transportu publicznego można też zachęcić mieszkańców do pójścia w ślady

lokalnej administracji i zakupu mniej emisyjnych samochodów.


Transport publiczny i komunalny

Modernizacja floty gminnej

Modernizacja floty transportu publicznego

Reorganizacja transportu

Działania miękkie

Tabela 8-1. Poprawa efektywności energetycznej floty gminnej: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań


72


8.2.1 Etapy realizacji działań podnoszących

efektywność floty

Modernizacja floty gminnej czy floty transportu publicznego wymaga

wykonania kilku ważnych kroków:

zebranie danych na temat rodzajów i liczby pojazdów wchodzących

w skład floty;

zebranie danych na temat rocznego przebiegu (lub szacunkowego

przebiegu) wszystkich pojazdów;

zebranie danych na temat kosztów, w tym kosztów kapitałowych

i operacyjnych (benzyna, olej napędowy itp.), kosztów ogólnych

(administracja, księgowość itp.) i kosztów konserwacji;

wyliczenie zużycia paliw i emisji CO z uwzględnieniem każdego po-2

jazdu wchodzącego w skład floty;

priorytetyzacja działań (z uwzględnieniem rodzaju i wieku pojazdów)

oraz wdrożenie wybranych z nich;

zapewnienie, że miasto dysponuje odpowiedniej wielkości flotą (tj.

optymalną liczbą i rodzajem pojazdów oraz stosownym wyposaże-

niem), a także że jej funkcjonowanie i rozwój są właściwie zarządza-

ne i nadzorowane;

przeszkolenie kierowców w zakresie ekologicznej jazdy.

Odnowienie floty transportu publicznego w Zagrzebiu

Miasto Zagrzeb zakupiło i wprowadziło do ruchu 140 nowych,

niskopodłogowych tramwajów oraz 214 niskopodłogowych

autobusów. Nowe pojazdy są klimatyzowane, ciche i efektywne

energetycznie. Ich zakup pozwolił nie tylko zwiększyć komfort

korzystania z transportu publicznego, ale i zmniejszyć

jego negatywne oddziaływanie na środowisko. Oprócz

tego miasto nabyło pojazdy do transportu odpadów

oraz pojazdy do czyszczenia ulic napędzane bio-dieslem

i gazem ziemnym.

Zdjęcie 8: Efektywne energetycznie tramwaje w Zagrzebiu


73

8.2.2 Narzędzia

Oprogramowanie do zarządzania flotą – dostarcza użytecznych

informacji, które można wykorzystać w celu poprawy efektywności

floty, minimalizacji czasów przestoju i awarii pojazdów, obniżenia za-

pasów, zmniejszenia kosztów eksploatacji pojazdów oraz optymali-

zacji wykorzystania dostępnych zasobów.

Koordynator floty gminnej – dobrym pomysłem jest zatrudnienie

profesjonalnego koordynatora floty, który będzie odpowiedzialny

za zarządzanie nią. W wielu miastach za flotę gminną odpowiada

wydział robót publicznych, ale warto powierzyć odpowiedzialność za

nią niezależnemu i obiektywnemu specjaliście.

Wewnętrzny fundusz usług transportowych.

Materiały szkoleniowe dla kierowców.

Materiały informacyjne dla mieszkańców.


Władze lokalne – inicjatorzy, realizatorzy i promotorzy działań.

Dostawcy pojazdów, alternatywnych paliw i energii elektrycz-

nej – mogą pomóc w wyborze efektywnych energetycznie pojazdów

czy czystszych paliw, dzieląc się specjalistyczną wiedzą i doświadcze-

niami.

Kierowcy – powinni zostać odpowiednio przeszkoleni, aby nauczyć

się prowadzić pojazdy w bardziej efektywny energetycznie sposób.

Banki – władze lokalne mogą skorzystać z oferowanych przez nie in-

strumentów finansowych w celu pokrycia kosztów planowanych

działań.

Miasto Gdynia (Polska) prowadzi liczne działania mające na

celu rozwój proekologicznego transportu publicznego. Miasto

posiada nowoczesną sieć trolejbusową, a w ramach projektu

CIVITAS DYN@MO zakupiło 2 trolejbusy z alternatywnym

napędem w postaci baterii litowo-jonowej, które mogą

poruszać się poza siecią trakcyjną. Na sieci zainstalowano też

superkondensator zmniejszający zapotrzebowanie na moc

energetyczną systemu. Natomiast w ramach projektu ELIPTIC

Przedsiębiorstwo Komunikacji Trolejbusowej zakupiło

oprogramowanie umożliwiające przekonfigurowanie

2 odcinków sieci na zasilanie dwustronne. W efekcie

wzrośnie efektywność odzysku energii hamowania

i zmniejszy się zużycie energii elektrycznej

(źródło: www.razemdlaklimatu.eu).

Zdjęcie 9: Nowy trolejbus w Gdyni (fot. Marcin Czapnik)


74


Środki własne gmin (z możliwością utworzenia wewnętrznego funduszu przeznaczonego na wymianę floty);

Krajowe i regionalne programy wsparcia;

Fundusze strukturalne UE (EFRR, EFS, Fundusz Spójności);

Unijne programy wsparcia (np. LIFE, Program Europejskiej Współpracy Terytorialnej czy HORYZONT 2020);



Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących poprawy efektywności energetycznej floty gminnej i trans-

portu publicznego. Ich bardziej rozbudowane opisy można znaleźć na stronie internetowej projektu – www.mayorsinaction.eu – gdzie są

dostępne w języku angielskim.

Tabela 8-2. Poprawa efektywności energetycznej floty gminnej i transportu publicznego: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


8.1Odnowienie floty transportu publicznego w Zagrzebiu (HR)

Działanie obejmowało zakup nowych, efektywnych energetycznie tramwajów i autobusów oraz zastąpienie pojazdów do transportu odpadów i czyszczenia ulic nowymi, napędzanymi bio-dieslem i gazem ziemnym (dobra praktyka zgłoszona przez miasto Zagrzeb).

Władze lokalne

8.2Rozwój proekologicznego transportu publicznego w Gdyni (PL)

Działanie obejmowało zakup trolejbusów z alternatywnym napędem w postaci baterii litowo-jonowej, umożliwiającej jazdę poza siecią trakcyjną, oraz instalację superkondensatora zmniejszającego zapotrzebowanie na moc energetyczną całego systemu (dobra praktyka zgłoszona przez PNEC).

Przedsiębiorstwo komunikacji trolejbusowej


75

9. ZIELONA ENERGIA ELEKTRYCZNA

Dobrym sposobem na pokazanie zaangażowania władz lokalnych w walkę ze zmianami klimatu są zielone zamówienia publiczne.

Ich stosowanie pozwala dokonywać bardziej zrównoważonych wyborów podczas nabywania różnego rodzaju dóbr i usług, w tym

np. zakupu energii elektrycznej. Coraz więcej firm oferuje tzw. zieloną energię elektryczną, a tworząc grupy zakupowe miasta i gminy

mogą uzyskać jej dobrą, konkurencyjną cenę.

Tabela 9-1. Zielona energia elektryczna: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań


Budynki komunalne i handlowo-usługoweWykorzystanie OZE do ogrzewania pomieszczeń i przygotowania


Budynki mieszkalneEfektywność wykorzystania energii grzewczej i ciepłej wody

użytkowej

Lokalna produkcja energii elektrycznej Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT)

Lokalna produkcja ciepła i chłodu Zmiana zachowań

Oświetlenie publiczne Efektywne energetycznie systemy oświetlenia

Przemysł Efektywne energetycznie urządzenia elektryczne

Transport publiczny i prywatny

Wszystkie – działania zintegrowaneTabor gminny

Wszystkie


76

9.1 Cele

Głównym celem omawianych w rozdziale działań jest:

wykorzystanie możliwości będących efektem deregulacji rynku

energii;

zmniejszenie rachunków za energię opłacanych przez samorządy

lokalne;

stworzenie podstaw do redukcji zużycia energii przez administrację

publiczną;

promocja rozwoju innowacyjnego podejścia do zarządzania energią

na szczeblu lokalnym i regionalnym.


Zakupom zielonej energii elektrycznej sprzyja tworzenie dobrowolnych

konsorcjów lub innych zrzeszeń samorządów lokalnych koordynowa-

nych przez władze regionu lub organizacje typu non-profit.

9.2.1 Etapy realizacji projektów wspierających wykorzystanie zielonej energii elektrycznej

W celu zorganizowania efektywnej grupy zakupowej, zrzeszającej gminy zainteresowane zakupem zielonej energii elektrycznej, inicjator lub

lider projektu (którym może być np. Koordynator lub Organizacja Wspierająca Porozumienie) powinien wykonać następujące kroki:

(1) Zebranie gmin zainteresowanych udziałem w inicjatywie.

(2) Skontaktowanie się z różnymi dostawcami zielonej energii, aby zapoznać się z oferowanymi przez nich taryfami.

(3) Określenie najbardziej korzystnej taryfy i możliwości jej zastosowania dla wszystkich zainteresowanych gmin.

(4) Przygotowanie specyfikacji istotnych warunków zamówienia.

(5) Przeprowadzenie postępowania przetargowego i wybór dostawcy.

„Consorzio Energia Liguria” to konsorcjum gmin

wchodzących w skład Obszaru Metropolitarnego Genui (IT)

powołane w celu organizacji grupowych zakupów energii.

Konsorcjum zostało utworzone w 2002 r. w odpowiedzi

na zapotrzebowanie zgłoszone przez kilka większych

liguryjskich samorządów lokalnych. Promuje ono i organizuje

w imieniu swoich członków przetargi na zakup energii

i usług energetycznych, umożliwiając im ograniczenie

wydatków na te cele.

Konsorcjum działa jako organizacja typu non-profit,

która tworzy podstawy do redukcji zużycia energii

przez administrację publiczną oraz promuje rozwój

innowacyjnego podejścia do zarządzania energią

na szczeblu lokalnym i regionalnym.


77

(6) Zawarcie umów na zakup energii przez wszystkie zaangażowane gminy.

(7) Monitorowanie realizacji umów i satysfakcji zaangażowanych gmin.

Powodzenie całej inicjatywy będzie w znacznym stopniu zależało od współpracy partnerskiej pomiędzy uczestniczącymi w niej samo-

rządami i ich zaangażowania. Aby zachęcić je do udziału w grupie zakupowej, warto zorganizować szeroko zakrojoną kampanię infor-

macyjno-edukacyjną skierowaną do przedstawicieli lokalnych administracji, przybliżającą im możliwości będące następstwem deregulacji

rynku energii. Kampania powinna obejmować zagadnienia prawne i techniczne związane z zakupem zielonej energii elektrycznej, a także

informować o zaletach związanych z zielonymi zamówieniami publicznymi, oszczędzaniem energii i wyborem jej bardziej ekologicznych

źródeł.

Konsorcjum gmin tworzące grupę zakupową powinno opracować i przyjąć statut oraz regulamin funkcjonowania grupy, a także wyznaczyć

przedstawiciela upoważnionego do przeprowadzenia powstępowania w imieniu wszystkich gmin członkowskich.

(10) Procedura udzielenia zamówienia powinna spełniać warunki określone w unijnym i krajowym prawodawstwie.

Powołane konsorcjum gmin może mieć następujące organy decyzyjne:

walne zgromadzenie konsorcjum – złożone z przedstawicieli wszystkich członków konsorcjum; może w głosowaniu bezpośrednim wybie-

rać członków rady zarządzającej;

rada zarządzająca – złożona z przedstawicieli wybranych członków konsorcjum wskazanych przez walne zgromadzenie, wśród których

znajdują się przewodniczący i wiceprzewodniczący; rada zarządzająca nadzoruje realizację zwyczajnych i nadzwyczajnych procedur

administracyjnych konsorcjum;

przewodniczący i wiceprzewodniczący rady – reprezentują konsorcjum na zewnątrz i są odpowiedzialni za zwoływanie walnego

zgromadzenia konsorcjum oraz spotkań rady zarządzającej, a także za przewodzenie tym spotkaniom.

Aby zostać członkiem konsorcjum, należy złożyć formalny wniosek na ręce jego przewodniczącego. Kandydatura jest dyskutowana i zatwier-

dzana większością głosów na najbliższym spotkaniu rady zarządzającej.

9.2.2 Narzędzia

Narzędzia komunikacyjne:

·

(8)

(9)


78

strona internetowa;

standardowa wiadomość e-mail umożliwiająca nawiązanie kontaktu z kluczowymi interesariuszami;

broszura informacyjna.

Narzędzia techniczne:

dokumentacja przetargowa;

statut konsorcjum;

regulamin konsorcjum;

wzór uchwały o przystąpieniu do konsorcjum;

narzędzia do monitorowania umowy: arkusz w pliku Excel, w którym gromadzone będą dane na temat zużycia energii, w tym miesięcznego

zużycia energii przez każdego uczestnika;

narzędzia do monitorowania właściwego wykorzystania taryf oraz wyliczania oszczędności będących efektem podpisania nowych umów;

standardowy program organizowanych okresowo walnych zgromadzeń.


A. Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie (KiOWP) – organy adminitracji terytorialnej i organizacje typu non-profit

B. Kierownictwo administracyjne i techniczne konsorcjum gmin

1. Przygotowanie procedur przetargowych mających wyłonić dostawców energii:

a. identyfikacja potrzeb członków konsorcjum;

b. zebranie danych na temat zużycia energii;

c. przygotowanie dokumentacji przetargowej (specyfikacja warunków zamówienia, wytyczne proceduralne, wzór umowy);

d. publikacja przetargu zgodnie z europejskimi i krajowymi wymogami.

2. Publikacja na stronie konsorcjum wszystkich zgłoszonych pytań dotyczących przetargu i odpowiedzi na nie.


79

3. Przyjęcie i odpowiednie zabezpieczenie nadesłanych ofert.

4. Otwarcie ofert po upływie terminu ich składania.

5. Analiza i ocena nadesłanych ofert.

6. Przygotowanie próśb o dostarczenie dodatkowych wyjaśnień i dokumentów.

7. Analiza i ocena nadesłanych wyjaśnień i dokumentów.

8. Wybór najkorzystniejszej oferty.

9. Publikacja ogłoszenia o wyborze najkorzystniejszej oferty.

10. Koordynacja podpisania nowych umów i zmiany dostawcy.

11. Nadzór nad prawidłowym wykonaniem podpisanych umów.

12. Wspieranie członków konsorcjum w rozwiązywaniu wszelkich problemów z dostawcami energii.

13. Pełnienie funkcji agencji zamówień publicznych.

14. Sporządzanie bilansu konsorcjum.

15. Obsługa faktur i płatności.

Samorządy lokalne wchodzące w skład konsorcjum/grupy zakupowej

1. Stosowanie się do regulaminu konsorcjum.

2. Stosowanie się do warunków umów podpisanych z dostawcami energii.

Dostawcy energii

1. Udział w przetargu i przygotowanie oferty zgodnej z istotnymi warunkami zamówienia.

2. Podpisanie umów z gminami będącymi członkami konsorcjum (grupy zakupowej).

3. Przestrzeganie warunków podpisanych umów.


80


Koszty zakupu zielonej energii są pokrywane ze środków własnych gmin należących do grupy zakupowej. Koordynatorzy i Organizacje Wspie-

rające Porozumienie mogą pomóc w organizacji i koordynowaniu funkcjonowania grupy, przyczyniając się do szybszego wyboru dostawców

i podpisania nowych umów. Efektem nowych umów będą natomiast niższe koszty zużywanej energii.


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących grupowych zakupów zielonej energii. Ich bardziej rozbudo-

wane opisy można znaleźć na stronie internetowej projektu – www.mayorsinaction.eu – gdzie są dostępne w języku angielskim.

Tabela 9-3. Zielona energia elektryczna: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


9.1Konsorcjum gmin „Consorzio Energia Liguria” (IT)

Konsorcjum gmin powołane w celu organizacji grupowych zakupów energii, w tym pomocy gminom członkowskim w przygotowaniu procedur przetargowych, weryfikacji ofert i monitorowania wykonania umów (dobra praktyka zgłoszona przez Miasto Metropolitalne Genua i Legambiente).

Władze lokalne i regionalneKoordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie


81

10. SYSTEMY ZARZĄDZANIA ENERGIĄ (SZE)

Wdrażając system zarządzania energią (SZE) administracja publiczna stwarza warunki do lepszego zrozumienia swojej sytuacji

energetycznej, monitorowania wykorzystania i wielkości zużycia energii oraz planowania najlepszych strategii ograniczenia tego

zużycia i związanych z tym kosztów.

10.1 Cele

Celem wdrożenia systemu zarządzania energią jest optymalizacja wykorzystania i zużycia energii, a w efekcie zmniejszenie kosztów ponoszo-

nych przez lokalną administrację. Niniejszy rozdział zawiera kilka przydatnych wskazówek, które mogą pomóc we wprowadzeniu SZE zgodnego

z wymogami międzynarodowej normy ISO 50001.


Międzynarodowa norma ISO 50001 określa wymagania, które powinna spełniać organizacja dążąca do optymalizacji wykorzystania energii, w tym

dotyczące pomiarów, dokumentacji i raportowania jej zużycia, praktyk w zakresie projektowania oraz nabywania urządzeń i systemów zużywają-

cych energię, organizacji procesów i zaleceń dla personelu.

Tabela 10-1. Systemy zarządzania energią: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań



Wdrożenie systemu zarządzania energią (SZE) przez samorząd

lokalny lub podmiot prywatny

Przemysł

Budynki mieszkalne

Oświetlenie publiczne


82

SZE dostarcza instrumentów i procedur ułatwiających monitorowanie i zarządzanie

zużyciem energii we wszystkich budynkach i obiektach należących do organizacji, którą

może być samorząd lokalny. Systemem można objąć też sieć wodociągowo-kanaliza-

cyjną, usługi świadczone lokalnej społeczności, flotę pojazdów gminnych i transportu

publicznego oraz wszelkie inne elementy funkcjonowania gminy, którym towarzyszy

zużycie energii lub paliw (np. utrzymanie terenów zielonych).

Norma ISO 50001 obliguje samorządy lokalne ją stosujące do przyjęcia na odpowied-

nio wczesnym etapie kryteriów monitoringu i oceny rezultatów zaplanowanych dzia-

łań, a także do określenia mierzonych wskaźników wyniku energetycznego.

Nadrzędnym celem normy jest pomóc organizacjom w:

dokonaniu przeglądu energetycznego, określeniu obszarów wykorzystania energii

i określeniu energii bazowej;

poprawie wydajności energetycznej;

określeniu wskaźników wyniku energetycznego (WWE);

wprowadzeniu rzetelnego planu monitoringowego umożliwiającego pomiar wydaj-

ności energetycznej i rezultatów wprowadzonych usprawnień.

To wszystko pociąga za sobą redukcję kosztów, poprawę konkurencyjności i sprawności

działania oraz ograniczenie emisji gazów cieplarnianych.

10.2.1 Etapy wdrażania systemu zarządzania energią

Ustanowienie SZE wymaga wykonania następujących kroków:

Określenie zakresu i granic SZE oraz opracowanie i przyjęcie polityki energetycznej. Ten krok jest szczególnie istotny w przypadku samorzą-

dów lokalnych, gdyż administracja publiczna nie tylko odpowiada za wykorzystanie i zużycie energii we własnych obiektach i procesach (bez-

pośrednie zużycie energii), ale i – z uwagi na swoje kompetencje – może oddziaływać także na zużycie energii przez osoby i podmioty prywat-

ne funkcjonujące na jej obszarze. Dlatego bardzo ważne jest, aby na samym początku określić, gdzie kończy się odpowiedzialność gminy za

zarządzanie energią.

Rysunek 9: Czynniki mające wpływ na wydajność energetyczną

organizacji (źródło: SOGESCA s.r.l.)

Wykorzystanie

energii

Wydajność

energetyczna

Efektywność

energetyczna

Zużycie

energiiEnergochłonność

1.


83


Przedstawienie odpowiednio udokumentowanej i zatwierdzonej

przez najwyższe kierownictwo polityki energetycznej wszystkim pra-

cownikom lokalnej administracji i innym zainteresowanym stronom,

a także jej udostępnienie lokalnej społeczności. Polityka energe-

tyczna musi zawierać zobowiązanie gminy do spełnienia odpowied-

nich wymogów prawnych, realizacji założonych celów energetycz-

nych oraz redukcji zużycia energii i związanych z nim emisji. Powinna

wyrażać wolę ciągłej poprawy wydajności energetyczneji zapewnie-

nia potrzebnych w tym celu informacji i zasobów, a także wspierać

zakup efektywnych energetycznie produktów i usług.

Stworzenie ram organizacyjnych i zabezpieczenie odpowiednich za-

sobów, niezbędnych do realizacji polityki energetycznej i przyjętych

celów energetycznych.

Udokumentowanie w formie pisemnej wszystkich istotnych wymo-

gów SZE, w tym dotyczących wdrażanych procedur, zasad i obowiąz-

ków, aby zagwarantować właściwy transfer informacji i odpowiednią

komunikację. Wszystkie wytworzone w organizacji dokumenty po-

winny zostać formalnie zatwierdzone przez upoważniony organ

wewnętrzny i rozpowszechnione wśród zainteresowanych stron.

Zapewnienie, że dokumenty opisujące obowiązki stron trzecich, nie należących do organizacji (np. dotyczące celów realizowanych wspólnie

z podmiotami prywatnymi lub innymi podmiotami publicznymi), zostaną formalnie zatwierdzone także przez nie.

Identyfikacja i priorytetyzacja obszarów wykorzystania energii:

Organizacja (gmina) powinna zidentyfikować wszystkie istotne elementy, w tym obiekty, elementy wyposażenia, systemy i procesy, które

mają wpływ na wykorzystanie i zużycie energii, a także ustalić poprzednią i aktualną wielkość zużycia energii.

Organizacja (gmina) powinna zidentyfikować wszystkie osoby lub grupy osób, których działania wpływają na wielkość zużycia energii, a także zi-

dentyfikować i zapoznać się z istotnymi wymaganiami prawnymi (przepisy unijne i krajowe, lokalne regulacje, międzynarodowe porozumienia

itd.).

Polityka energetyczna

Planowanie energetyczne

Przegląd ze strony kierownictwa

Monitoring, pomiary i analiza

Ciągłe doskonalenie

Sprawdzenie

Analiza niezgodności, działania zapobiegawcze i naprawcze

Audyt wewnętrzny SZE

Wdrażanie i funkcjonowanie

Rysunek 10: Model SZE według normy ISO 50001

2.

3.

4.

5.

6.


84

Określenie i priorytetyzacja możliwości zwiększenia wydajności energetycznej organizacji. Przeprowadzony przegląd energetyczny powinien

umożliwić stworzenie listy potencjalnych zadań, których realizacja przyczyni się do poprawy wyniku energetycznego w poszczególnych

obszarach priorytetowych. Mogą one obejmować konkretne projekty, innowacje technologiczne, usprawnienia organizacyjne, przeprojek-

towanie realizowanych procesów itp.

Określenie i przyjęcie wskaźników wyniku energetycznego (WWE). Wskaźniki te mają umożliwić pomiar i monitoring wydajności energe-

tycznej organizacji (gminy). Mogą to być proste parametry lub bardziej złożone równania i modele opisujące relacje pomiędzy zużyciem

energii a różnymi czynnikami/elementami wpływającymi na wielkość tego zużycia. Przyjęte wskaźniki mogą się też okazać przydatne podczas

oszacowania przyszłego zużycia energii, które jest jednym z wymogów normy ISO 50001.

Wyznaczenie mierzalnych celów w zakresie poprawy wyniku energetycznego. Władze lokalne powinny przyjąć i odpowiednio udokumen-

tować cele ogólne i szczegółowe oraz określić procesy (działania) niezbędne do osiągnięcia założonych rezultatów (zgodnie z przyjętą polityką

energetyczną). Skala czasowa tego procesu będzie zależała od przyjętych priorytetów, zidentyfikowanych obszarów znaczącego wykorzy-

stania energii oraz istniejących wymogów prawnych, ekonomicznych, technologicznych i innych. Nadrzędnym celem SZE jest zapewnienie

rzetelnych i kompleksowych pomiarów wykorzystania i zużycia energii, a na ich podstawie – przyjęcie mierzalnych i osiągalnych celów ener-

getycznych. Dla każdego z nich należy określić horyzont czasowy, podział ról i obowiązków oraz metodę weryfikacji osiąganych rezultatów.

Informacje te, a także wykorzystane źródła danych, powinny zostać udokumentowane, aby umożliwić odniesienie się do nich w przyszłości.

Ważnym elementem jest też zapewnienie odpowiednich zasobów, niezbędnych do realizacji założonych celów, oraz odpowiedniej komuni-

kacji i wymiany informacji z wszystkimi zaangażowanymi osobami i podmiotami.

10.2.2 Narzędzia

Zgodnie z wymogami normy ISO 50001 organizacja (gmina) wdrażająca SZE powinna:

Zapewnić niezbędne ku temu zasoby oraz określić role, obowiązki i uprawnienia poszczególnych zaangażowanych osób

Na początku procesu ustanawiania SZE najwyższe kierownictwo powinno określić i zapewnić w budżecie niezbędne środki finansowe, w tym

potrzebne do wdrożenia zaproponowanych usprawnień, zapewnienia efektywnego monitoringu wykorzystania i wielkości zużycia energii itp.

Powinno też przypisać do realizacji zadania niezbędne zasoby kadrowe, tworzące tzw. zespół ds. energii. Za koordynację całego procesu odpo-

wiedzialny będzie wyznaczony przedstawiciel kierownictwa, któremu należy nadać odpowiednie uprawnienia i obowiązki. Przypisane role

i zadania powinny zostać zakomunikowane wszystkim zainteresowanym stronom.

7.

8.

9.


85


Zapewnić odpowiedni poziom kompetencji zaangażowanych osób

Osoby odpowiedzialne za ustanowienie i wdrażanie SZE powinny mieć odpowiednie kompetencje umożliwiające im efektywną realizację

zadania, w tym wyznaczenie adekwatnych celów, zaplanowanie stosownych procedur itd. Kompetencje te muszą zostać zapewnione na

początku całego procesu. Wszyscy pracownicy powinni zostać uświadomieni w kwestiach związanych z wykorzystaniem i zużyciem energii,

a także poznać swoją rolę w procesie poprawy wydajności energetycznej. Można to osiągnąć organizując tematyczne szkolenia, angażując

pracowników w różne zadania i projekty oraz zapewniając właściwą komunikację.

Zapewnić odpowiednią komunikację wewnętrzną i zewnętrzną

Informacje dotyczące wydajności energetycznej organizacji oraz wdrażanego przez nią SZE powinny być przekazywane wszystkim pracow-

nikom organizacji, a także – jeżeli dotyczy – wszystkim innym interesariuszom, którzy mają wpływ na zużycie energii w organizacji lub mogą

pomóc we wdrożeniu zaproponowanych usprawnień. Szerokie rozpowszechnienie pozytywnych rezultatów podjętych działań pomoże też

zwiększyć motywację i wzmocnić zaangażowanie uczestników w oszczędzanie energii. Działania komunikacyjne, zarówno te skierowane do

wewnątrz jak i na zewnątrz, powinny zostać ujęte i opisane w planie komunikacyjnym, który następnie powinien zostać formalnie zatwier-

dzony przez najwyższe kierownictwo.

Zapewnić odpowiednią dokumentację SZE i nadzór nad nią

Biorąc pod uwagę swój rozmiar, ustalony zakres SZE oraz charakter i złożoność realizowanych działań organizacja powinna określić sposób i

poziom szczegółowości dokumentacji SZE. Samorządy lokalne mogą bazować na już istniejących zasadach i procedurach dotyczących

zarządzania dokumentami i ich wewnętrznego obiegu.

Zapewnić odpowiednią kontrolę operacyjną

Organizacja (gmina) powinna zidentyfikować wszystkie realizowane procesy/działania mające znaczący wpływ na zużycie energii i odpowied-

nio je zaplanować. Oznacza to np. unikanie sytuacji, które mogą skutkować niepotrzebnym zużyciem energii (poprzez ustanowienie zasad

dotyczących minimalnych temperatur, jakie mogą panować w pomieszczeniach latem, maksymalnych temperatur, jakie mogą panować

w nich zimą itp.), wprowadzenie rozwiązań organizacyjnych zapewniających właściwą kontrolę operacji (ustalenie harmonogramu

konserwacji kotłów, ustawienie właściwego ciśnienia i temperatury w instalacji grzewczej itp.), branie pod uwagę kryterium efektywności

energetycznej podczas zakupu nowych produktów i urządzeń (wybór kotła kondensacyjnego zamiast zwykłego, wybór okien i drzwi o lep-

szych własnościach termicznych itp.), a także podczas nabywania usług (wybór dostawcy energii, wybór firmy zarządzającej oświetleniem


86

publicznym itp.), uwzględnianie zużycia energii podczas planowania modernizacji i innych projektów inwestycyjnych oraz zapewnienie

odpowiedniej komunikacji (w tym w zakresie wyżej wymienionych aspektów) z pracownikami i współpracownikami organizacji.

Zapewnić efektywny monitoring

Norma ISO 50001 kładzie duży nacisk na monitoring zużycia energii oraz wydajności energetycznej organizacji. Założenie jest takie, że nie

można zaproponować, opisać i zaakceptować żadnego usprawnienia, jeżeli nie da się pozyskać danych umożliwiających weryfikację jego

rezultatów. W celu zapewnienia efektywnego monitoringu realizacji polityki energetycznej i celów energetycznych oraz dostosowania się do

wymogów prawnych i innych, organizacja powinna zaproponować i przyjąć odpowiednie wskaźniki wyniku energetycznego (WWE) oraz

opracować plan monitoringowy. Wszystkie wykorzystane dane, wykresy i zestawienia powinny zostać zapisane i zachowane do późniejszej

konsultacji, a podział ról i obowiązków związanych z monitoringiem powinien zostać jasno określony i odpowiednio udokumentowany.

Organizacja powinna regularnie monitorować nie tylko wielkość zużycia energii i efekty podjętych działań, ale i zgodność z wymogami

prawnymi i innymi, do których spełnienia jest zobowiązana.

Zorganizować przegląd SZE

Zgodnie z zapisami normy ISO 50001celem przeglądu SZE ze strony najwyższego kierownictwa jest zapewnienie, że wdrażany system jest

zrównoważony, adekwatny i skuteczny. Przeglądy powinny być realizowane zgodnie z wcześniej założonym planem, w regularnych od-

stępach czasu (np. raz lub dwa razy do roku). Powinny one obejmować swoim zakresem takie aspekty, jak rewizja obszarów znaczącego

wykorzystania i zużycia energii, rewizja wyniku energetycznego, sprawdzenie zgodności SZE z wymaganiami prawnymi i zmianami w wyma-

ganiach prawnych, określenie przewidywanego zużycia energii w kolejnym okresie itd.

10.3 Wdrażanie wymogów normy ISO 50001 w gminie w powiązaniu z planem SEAP

Określając cel, zakres i granice SZE należy ustalić, do jakich obiektów, procesów i zadań realizowanych przez organizację będzie on miał

zastosowanie. W przypadku, gdy gmina będąca sygnatariuszem Porozumienia Burmistrzów chce wykorzystać SZE do zapewnienia bardziej

skutecznej realizacji planu SEAP, tradycyjny zakres i granice SZE mogą zostać poszerzone. Powinny one zostać odpowiednio udokumentowane,

zatwierdzone przez uprawniony organ oraz zakomunikowane wszystkim zainteresowanym stronom.

Najwyższe kierownictwo może określić zakres SZE w polityce energetycznej, opisie SZE lub dowolnym innym formalnie zatwierdzonym doku-

mencie. Im szerszy będzie zakres systemu, w tym większym stopniu będzie on wspierał realizację planu SEAP. Integracja SEAP z SZE będzie

wymagała modyfikacji tego drugiego, aby pewne jego elementy obejmowały cały lokalny kontekst.


87



Głównym uczestnikiem procesu ustanawiania i wdrażania SZE jest sama lokalna administracja. W jej ramach najwyższe kierownictwo (władze

gminy) dokonuje podziału ról, obowiązków i odpowiedzialności. Najważniejsze role są następujące:

najwyższe kierownictwo – odpowiedzialność za politykę energetyczną i jej prawidłową realizację;

przedstawiciel najwyższego kierownictwa – koordynowanie i nadzorowanie całego procesu;

zespół ds. energii – realizacja poszczególnych zadań;

koordynator zespołu ds. energii – organizowanie i nadzorowanie prac zespołu;

przedstawiciele innych podmiotów ujętych w granicach SZE (jeżeli dotyczy).


Zwykle samorządy lokalne pokrywają koszty ustanowienia SZE z własnych budżetów, chyba że dostępne są dotacje na ten cel, np. udzialane

przez władze regionalne czy krajowe.

W przypadku małych gmin koszt ustanowienia systemu i jego utrzymania przez okres dwóch lat to około 10 000 € (na przykładzie gminy Sovizzo

położonej w regionie Wenecja Euganejska, która liczy 9 000 mieszkańców). W przypadku większych samorządów może on natomiast sięgać od

30 000 do 50 000 €, w zależności od złożoności systemu oraz liczby budynków i elementów infrastruktury objętych systemem i realizowanymi

w jego ramach audytami.


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących wdrażania SZE w gminie. Ich bardziej rozbudowane opisy

można znaleźć na stronie internetowej projektu – www.mayorsinaction.eu – gdzie są dostępne w języku angielskim.


88

Tabela 10-1. Systemy zarządzania energią: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


10.1System zarządzania energią w gminie według normy ISO 50001(EU)

ISO 50001 i inne standardy zarządzania energią mogą ułatwić gminom optymalizację wykorzystania energii we wszystkich sektorach. Przekonały się o tym gminy pilotażowe uczestniczące w europejskim projekcie 50001 SEAPs (www.50001seaps.eu), w ramach którego uzyskały wsparcie w ustanowieniu SZE i jego integracji z planem SEAP (dobra praktyka zgłoszona przez firmę SOGESCA s.r.l. i organizację CRES).

Władze lokalne

Europejski projekt 50000&1 SEAPs zaproponował spójne podejście do zagadnienia integracji lokalnych Planów działań na rzecz

zrównoważonej energii (SEAP) z systemami zarządzania energią (SZE) zgodnymi z uznanymi standardami, takimi jak ISO 50001

czy standard promowany w ramach Europejskiej Nagrody w dziedzinie Energii (EEA). Takie rozwiązanie ma pomóc zainteresowanym

samorządom lokalnym w pokonaniu najważniejszych barier utrudniających instytucjonalizację ich planów działań oraz

we wzmocnieniu ich struktur wewnętrznych i procedur zapewniających efektywne, długoterminowe planowanie

energetyczne i zarządzanie energią. Rozpowszechnienie metodologii 50000&1 SEAPs w całej Europie

może wesprzeć realizację następujących celów:

ścisła kontrola wykorzystania i zużycia energii;

redukcja zużycia energii;

zwiększenie wiarygodności władz lokalnych w oczach potencjalnych inwestorów;

lepszy dostęp do europejskich i krajowych źródeł finansowania.

Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej projektu: www.50001seaps.eu


89

11. ROZWÓJ I MODERNIZACJA LOKALNYCH SIECI CIEPŁOWNICZYCH

Duże, zdecentralizowane systemy energetyczne wykorzystujące lokalne sieci ciepłownicze dają możliwość zapewnienia taniej i czys-

tej energii mieszkańcom gęściej zaludnionych terenów. Zabezpieczają one zapotrzebowanie na energię grzewczą i ciepłą wodę

użytkową zgłaszane przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa handlowo-usługowe oraz niektóre zakłady przemysłowe.

Dodatkowy efekt ekologiczny można zyskać wytwarzając dystrybuowaną wśród od-

biorców energię cieplną w skojarzeniu z energią elektryczną. Takie rozwiązanie pozwa-

la zwiększyć efektywność wykorzystania paliwa do 80-90% oraz zmniejszyć zużycie

energii pierwotnej o 30-45% w porównaniu z konwencjonalną, oddzielną produkcją

energii elektrycznej i cieplnej. Odpowiednio niższa (o ok. 30%) jest też emisja zanie-

czyszczeń do powietrza. Inną zaletą systemów kogeneracyjnych jest to, że mogą wyko-

rzystywać różne lokalne źródła energii, także te, które są niemożliwe lub trudne do

zastosowania w indywidualnych paleniskach (z uwagi na niższą efektywność wyko-

rzystania paliwa i wyższe koszty).

W szczególności systemy ciepłownicze/kogeneracyjne mogą wykorzystywać jako pali-

wo odnawialne źródła energii, w tym odpady drewniane, słomę, wytłoki z oliwek, frak-

cję organiczną odpadów komunalnych, osady ściekowe, biopaliwa czy biogaz. Sieci cie-

płownicze mogą być też zintegrowane z instalacjami wytwarzającymi energię użyt-

kową z energii słonecznej, geotermalnej i wiatru.

Ze źródła ciepło dystrybuowane jest w formie ciepłej wody lub pary za pośrednictwem sieci rurociągów. Są to niezawodne, trwałe aktywa, które

mogą współpracować z dowolnym źródłem energii. Źródło ciepła może się bowiem z czasem zmienić, np. z uwagi na zmianę sytuacji na rynku

energii lub rozwój technologii, w efekcie czego bardziej korzystne stają się rozwiązania inne niż dotychczas stosowane.

Rozwój lokalnych sieci ciepłowniczych przyczynia się do redukcji emisji zanieczyszczeń, w tym emisji pyłów, dwutlenku siarki i tlenków azotu.

Wiąże się to z relokacją emisji spalin z wielu kominów indywidualnych do jednego centralnego komina, wyposażonego w zaawansowane

instalacje wychwytujące zanieczyszczenia. W ogóle, z uwagi na efekt ekonomii skali, w większych, scentralizowanych zakładach produkcyjnych

można zastosować bardziej skuteczne środki kontroli i redukcji emisji zanieczyszczeń.

WYSOKOPRĘŻNA PARA Z KOTŁA OPALANEGO ODPADAMI LUB BIOMASĄ

WODA POWROTNA

POWRÓT DO KOTŁA

TURBINA PAROWA

2 ETAP

WODA GRZEWCZA

ENERGIA ELEKTRYCZNA

GENERATOR

Rysunek 11: Typowy system kogeneracyjny bazujący na kotle

opalanym odpadami lub biomasą i turbinie parowej


90

11.1 Cele

Celem działania jest zapewnienie mieszkańcom i lokalnym przedsiębiorstwom dostępu do taniej i czystej energii poprzez budowę i rozbudowę

lokalnych sieci ciepłowniczych, wykorzystujących istniejące lub nowe źródła ciepła.


Lokalne sieci ciepłownicze często zagospodarowują nadwyżkowe ciepło powstające podczas produkcji energii elektrycznej w miejskich lub

zakładowych elektrowniach, które inaczej byłoby tracone. Produkcja energii cieplnej i elektrycznej w skojarzeniu pozwala uniknąć nadmiernego

zużycia paliw i towarzyszącej mu emisji zanieczyszczeń. Ciepło sieciowe jest jednym z najtańszych nośników energii dostępnych na rynku.

Statystyki pokazują, że jest to też nośnik bardzo stabilny, co ułatwia odbiorcom przewidywanie i planowanie przyszłych wydatków.

11.2.1 Etapy realizacji projektów z zakresu budowy i rozbudowy sieci ciepłowniczych

A. Planowanie

Planując budowę/rozbudowę lokalnych sieci ciepłowniczych należy możliwie dokładnie określić aktualne zapotrzebowanie na ciepło, jego charak-

terystykę oraz dostępne zasoby. W szczególności ustalić należy:

dostępność nadmiarowego/odpadowego ciepła;

całkowite oraz roczne zapotrzebowanie na ciepło zgłaszane przez potencjalnych odbiorców;

Tabela 11-1. Rozwój i modernizacja lokalnych sieci ciepłowniczych: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań



Efektywność produkcji i dystrybucji energii grzewczej i ciepłej wody

użytkowejPrzemysł

Budynki mieszkalne


91

sezonowe zmiany tego zapotrzebowania;

zapotrzebowanie szczytowe.

W zależności od rozmiaru (planowanego) systemu ciepłowniczego można zastosować różne podejścia do określenia charakterystyki odbiorców

ciepła. Rozmiar ten może wahać się od systemów bardzo małych (mikrosieci ciepłownicze), gdzie do wspólnego źródła ciepła podłączonych jest

jedynie kilku odbiorców, po systemy bardzo duże, zaopatrujące w energię cieplną całe miasta. W przypadku większych systemów możliwe jest

podłączenie do nich kilku źródeł wytwórczych (np. kilku ciepłowni opalanych biomasą). Ciepło jest dystrybuowane wśród odbiorców za pomocą

sieci rurociągów połączonych węzłami cieplnymi z wewnętrznymi instalacjami centralnego ogrzewania w budynkach.

B. Wybór technologii

Lokalne sieci ciepłownicze składają się z rurociągów zasilających i powrotnych tworzących obieg zamknięty. Rurociągi zasilające transportują ciepłą

wodę lub parę do odbiorców, natomiast rurociągi powrotne transportują zimną wodę z powrotem do źródła.

Gdy źródłem ciepła jest (elektro)ciepłownia opalana biogazem, gdzie uzyskiwane są niższe temperatury, nośnikiem ciepła jest zwykle woda.

Rury, którymi transportowana jest ciepła woda lub para, powinny być dobrze zaizolowane. Najlepiej, by były zamontowane pod ziemią, choć istnieją

też systemy z rurociągami napowietrznymi. Średnica rur będzie zależała od rozmiaru systemu i objętości transportowanej wody.

Dodatkowe wyposażenie może obejmować wymienniki ciepła wraz z elementami przyłączeniowymi, systemy magazynowania ciepła i kalorymetry.

Rury mogą być wykonane z materiałów syntetycznych (np. polietylen, poliuretan) lub stali.

C. Wybór wykonawcy i prace budowlano-montażowe

Rury mogą zostać zamontowane w ziemi z wykorzystaniem otwartych wykopów wykonanych przez koparki lub specjalnie wydrążonych w tym celu

otworów (tzw. horyzontalne przewierty kierunkowe). Ta druga, nowoczesna metoda umożliwia wykonywanie różnego rodzaju instalacji podziem-

nych w sposób bezwykopowy. Rury, przewody i kable są montowane w wąskim tunelu wydrążonym przez specjalne urządzenia wiertniczne zgodnie

z ustaloną wcześniej trajektorią. Horyzontalne przewierty kierunkowe (ang. Horizontal Directional Drilling, HDD) są stosowane wówczas, gdy

wykonanie odkrytego wykopu pod rury jest niemożliwe lub z różnych powodów niepraktyczne. Wykorzystuje się je np., gdy zachodzi potrzeba

pokonania przeszkód w postaci traktów komunikacyjnych i rzek lub prowadzenia instalacji przez tereny cenne krajobrazowo lub przyrodniczo.

Odwiert można wykonywać w różnych typach gruntu, choć metoda ta nie jest zalecana, gdy w gruncie/skałach występują duże puste przestrzenie.

Za pomocą metody HDD kładziono już instalacje o długości do 2000 m.


92

Najlepszym materiałem do kładzenia instalacji metodą HDD jest lita skała lub materiał osadowy. Nie jest natomiast rekomendowane jej stoso-

wanie w przypadku gruntów złożonych z żwirów lub otoczaków. Do drążenia otworów wykorzystywane mogą być różne narzędzia wiercące,

dobierane w zależności od właściwości fizyko-mechanicznych gruntu.

Wykorzystanie metody HDD zaleca się zwłaszcza w przypadku kładzenia instalacji pod utwardzonymi drogami, gdyż jest ona mniej dokuczliwa

dla okolicznych mieszkańców, a w efekcie pomaga podnieść poziom ich akceptacji dla realizowanej inwestycji.

Rozbudowa sieci ciepłowniczej wymaga nie tylko położenia nowych rurociągów, ale i budowy nowych przyłączy z wymiennikami ciepła.

D. Koszty instalacji

Budowa systemu ciepłowniczego, np. zagospodarowującego ciepło odpadowe z małej elektrowni biogazowej, wiąże się ze znacznymi kosztami

inwestycyjnymi. Im większa jest odległość pomiędzy źródłem ciepła a jego potencjalnymi odbiorcami, tym koszty te są wyższe. Z tego powodu

w większości przypadków decyzja o budowie sieci zapada, gdy odległość ta jest mniejsza niż 4 km. Dobrym wskaźnikiem służącym do oceny

efektywności sieci jest ilość transportowanego w ciągu roku ciepła, przypadająca na metr bieżący sieci (mierzona w kW/m*rok). Średni koszt

instalacji metra bieżącego rury waha się od 90€ (dla wykopów prowadzonych w naturalnym gruncie) do 230€ (dla wykopów prowadzonych

w gruncie pokrytym asfaltem).

11.2.2 Narzędzia

Istnieje wiele przydatnych narzędzi, które można wykorzystać podczas budowy lub rozbudowy sieci ciepłowniczych.

Krajowe, regionalne i lokalne regulacje

Ww. regulacje mogą zawierać wytyczne i wymogi wspierające rozwój lokalnych sieci ciepłowniczych, np. zalecenie, aby wszystkie podmioty,

które w sposób bezpośredni lub pośredni wytwarzają ciepło, dostarczały je do sieci. Można też uzależnić wydanie zgody na budowę zakładu

wytwarzającego ciepło użytkowe od możliwości dostarczania tego ciepła do odbiorców zlokalizowanych w pobliżu, czy będą to gospodarstwa

domowe czy zakłady przemysłowe. Ograniczenie takie powinno się jednak nałożyć dopiero po dokładnej analizie potrzeb energetycznych

danego obszaru.

Zachęty

Istnieje wiele rodzajów zachęt, w tym o charakterze ekonomicznym, które mogą przyciągnąć potencjalnych inwestorów. Mogą to być np. ulgi

podatkowe (we Włoszech sięgają 50-65% kosztów podatku) lub zachęty skierowane dla konkretnego sektora, np. rolnego.


93

Analiza finansowa

W celu oceny korzyści z realizacji inwestycji należy wziąć pod uwagę wiele

elementów, w tym:

aktualne koszty dostaw energii;

trwałość inwestycji;

dodatnie przepływy pieniężne w określonym okresie czasu, które po-

mogą określić zwrot z inwestycji;

istniejące zachęty ekonomiczne lub możliwość pozyskania wsparcia

zewnętrznego, które często determinują wykonalność inwestycji lub

jej brak;

rodzaj źródeł ciepła wykorzystywanych przez potencjalnych odbior-

ców;

bliskość potencjalnych odbiorców – im mniejsza, tym mniejsze będą

koszty inwestycji i straty ciepła na sieci, a co za tym idzie koszty jego

dostarczenia do odbiorców.

Analiza ta ma pomóc określić, czy poza korzyściami środowiskowymi

inwestycja jest też w stanie przynieść realne korzyści ekonomiczne.

Narzędzia komunikacyjne

Różnego rodzaju narzędzia komunikacyjne pomogą w wypromowaniu

inwestycji wśród mieszkańców, w tym wśród potencjalnych odbiorców

ciepła, a także w poinformowaniu o płynących z niej korzyściach. W szczególności należy rozpowszechnić informacje o:

korzyściach ekonomicznych: sieci ciepłownicze są tanie w utrzymaniu, a scentralizowana produkcja ciepła umożliwia efektywniejsze wyko-

rzystanie paliwa. Przy uwzględnieniu umiarkowanych kosztów inwestycji oznacza to niższe, konkurencyjne ceny dla odbiorców, a także bardziej

stabilne i przewidywalne taryfy.

Lokalny system ciepłowniczy w Este

We włoskiej gminie Este (Prowincja Padwa) przedsiębiorstwo

S.E.S.A. SpA, które świadczy m.in. usługi w zakresie zbiórki,

transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, zarządza

kilkoma zakładami zagospodarowania odpadów, z których

dwa produkują energię z biogazu. Pierwszy zakład przetwarza

biogaz pochodzący z lokalnego składowiska i dysponuje mocą

wytwórczą 1416 kWel. Dugi zakład, niedawno odnowiony,

przetwarza odcieki z odpadów organicznych i dysponuje

5 generatorami o łącznej mocy 5312 kWel. Oba zakłady

dostarczają wodę o temperaturze 85°C do lokalnej sieci

ciepłowniczej, która ma 6,5 km długości, z czego 4 km

przypadają na gminę Este, a 2,5 km na gminę

Ospedaletto Euganeo.

Sieć ciepłownicza zaopatruje w ciepło 12 budynków

użyteczności publicznej (w tym szpital, szkołę podstawową

i ponadpodstawową oraz budynki biurowe), a całkowita

redukcja emisji CO związania z realizacją inwestycji 2

wynosi 2830 ton rocznie.


94

komforcie wynikającym z automatyzacji dostaw ciepła: korzystanie z ciepła sieciowego jest bardzo wygodne dla odbiorcy. Gdy budynek

zostanie już podłączony do sieci, a instalacja c.o. odpowiednio wyregulowana, wszystko odbywa się już automatycznie. Do budynku

dostarczana jest ciepła woda o określonej temperaturze – zarówno ciepła woda użytkowa, jak i woda zasilająca kaloryfery (lub ogrzewanie

podłogowe i/lub klimatyzację). W przypadku instalacji c.o. użytkownik może wybrać ręczną regulację temperatury za pomocą zaworów

termostatycznych zamontowanych na kaloryferach bądź regulację automatyczną za pomocą termostatu lub innego urządzenia.

korzyściach środowiskowych: wiele przeprowadzonych badań dowiodło korzyści środowiskowych związanych z rozwojem ciepłownictwa

i chłodnictwa sieciowego, w tym w zakresie redukcji emisji zanieczyszczeń do powietrza. Przykładowo projekt badawczy Ecoheatcool, wspie-

rany przez Komisję Europejską, potwierdził możliwość zaoszczędzenia do 2020 roku dodatkowych 404 milionów ton CO rocznie (w stosunku 2

do 113 mln t CO /rok zaoszczędzonych już w 2003 r. przez lokalne sieci ciepłownicze) poprzez podwojenie i zmodernizowanie sieci 2

w 32 krajach Europy. Jednocześnie podniesienie efektywności energetycznej systemów przyczyni się do redukcji zużycia energii pierwotnej

o 2,6 % lub 2,1 EJ (50,7 Mtoe) rocznie (co odpowiada dostawom energii pierwotnej w Szwecji). Zwiększone bezpieczeństwo dostaw zmniejszy

też zależność od importu o 4,5 EJ (105,4 Mtoe) rocznie (co odpowiada rocznym dostawom energii pierwotnej w Polsce).


Władze lokalne – promotorzy inicjatyw z zakresu rozwoju ciepłownictwa sieciowego, regulatorzy lokalnego rynku, inwestorzy, motywatorzy itd.;

Przedsiębiorcy i inwestorzy prywatni, firmy typu ESCO;

Banki i inne instytucje finansowe;

Mieszkańcy;

Gospodarstwa rolne i fabryki.


Budowa lub rozbudowa sieci ciepłowniczej jest najczęściej działaniem rynkowym. Oznacza to, że powinno ono zostać poprzedzone dokładnym

badaniem rynku, w tym oceną zapotrzebowania na energię ze strony potencjalnych odbiorców oraz ceny, jaką są skłonni za nią zapłacić.

Inwestorem może być zarówno pomiot publiczny, jak i prywatny. Może to być zarówno producent ciepła, jak i inny podmiot, który dysponuje

dostatecznymi środkami finansowymi, aby zainwestować je w taki długoterminowy projekt.


95


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących rozwoju i modernizacji lokalnych sieci ciepłowniczych. Ich bar-

dziej rozbudowane opisy można znaleźć na stronie internetowej projektu – www.mayorsinaction.eu – gdzie są dostępne w języku angielskim.


11.1

Wykorzystanie produktów zagospodarowania odpadów do produkcji ciepła sieciowego (IT)

Działanie polegało na zagospodarowaniu ciepła odpadowego, powstającego w zakładach utylizacji odpadów, poprzez budowę lokalnej sieci ciepłowniczej. Gmina Este (http://www.comune.este.pd.it/) wraz z przedsiębiorstwem wielousługowym S.E.S.A SpA zainstalowała dwa układy kogeneracyjne i połączyła je z odbiorcami ciepła siecią rurociągów. Układy są zasilane biogazem powstającym podczas fermentacji beztlenowej bioodpadów (dobra praktyka zgłoszona przez firmę SOGESCA s.r.l.).

Władze lokalne (gmina Este), przedsiębiorstwo wielousługowe, mieszkańcy

Tabela 11-2. Rozwój i modernizacja lokalnych sieci ciepłowniczych: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


96

12. SOLARNE GRUPY ZAKUPOWE

Promocja i tworzenie grup zakupowych nabywających systemy solarne lub efektywne energetycznie urządzenia przyczynia się do

rozpowszechnienia tego typu technologii na danym terenie. Grupa zakupowa stanowi zrzeszenie podmiotów, które łączą swój

popyt, w efekcie uzyskując silniejszą pozycję w negocjacjach z dostawcami i lepsze warunki handlowe.

Zasada funkcjonowania solarnych grup zakupowych (SGZ) jest prosta i dobrze ugruntowana. Naśladują one tzw. GAS (Gruppi

d'Acquisto Solidale) – grupy zakupowe typu fair trade gromadzące konsumentów chcących nawiązać bezpośredni kontakt z rolnika-

mi i producentami żywności, aby nabyć oferowane przez nich produkty bez pośredników. W przypadku SGZ wyznaczony przedsta-

wiciel grupy kontaktuje się w imieniu jej członków zarówno z producentami paneli słonecznych, jak i ich instalatorami. Celem jest,

podobnie jak w przypadku GAS, ominięcie pośredników oraz uzyskanie lepszych cen z uwagi na duży wolumen zamówienia.

Co więcej, udział w grupie umożliwia członkom otrzymanie właściwych gwarancji, dobrej jakości produktu oraz wsparcia w kontak-

tach z przedstawicielami rynku. Jest to szczególnie przydatne podczas zakupu produktów, które są nowe na rynku i nie są jeszcze

dobrze znane konsumentom.

Z uwagi na ich specyficzny charakter, wiele SGZ działa lokalnie, choć są i takie, które zrzeszają podmioty z całego regionu. Ma to swoje

zalety, w tym bardziej bezpośrednie kontakty z firmami instalującymi systemy solarne, które zwykle są małe i także działają lokalnie.




Budynki mieszkalneEfektywność wykorzystania energii grzewczej i ciepłej wody

użytkowej

Lokalna produkcja energii elektrycznej Efektywne energetycznie systemy oświetlenia


97

12.1 Cele

Celem tworzenia grup zakupowych jest podniesienie zdolności konsumentów do nabycia dobrej jakości produktów po konkurencyjnych cenach.

Korzyści z zastosowania takiego rozwiązania obejmują:

zwiększenie dostępności najbardziej efektywnych produktów poprzez ich zbiorowy zakup umożliwiający uzyskanie określonej zniżki;

zwiększenie zainteresowania najbardziej efektywnymi produktami poprzez wyliczenie konkretnych, indywidualnych oszczędności, których

można oczekiwać w cyklu życia produktu, a także zapewnienie dostępu do lepszych technologii;

zyskanie dostępu do korzystniejszych opcji finansowania, w tym umożliwiających spłatę części kosztów z osiągniętych oszczędności;

pomoc klientom w pokonaniu barier technicznych i administracyjnych związanych z instalacją systemów solarnych lub zastosowaniem innych

proenergetycznych technologii;

możliwość kontynuacji funkcjonowania grupy po zakończeniu projektu;

zrównoważony rozwój lokalnej gospodarki i tworzenie nowych miejsc pracy.

Oświetlenie publiczne Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT)

Lokalna produkcja ciepła i chłodu Zmiana zachowań




Wszystkie

Tabela 12-1. Solarne grupy zakupowe: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań


98

12.2 Metody: etapy realizacji

i narzędzia

Istnieje wiele przykładów grup zakupowych, a każda z nich

ma swoją specyfikę i powstała w określonych warunkach

lokalnych/regionalnych. Poniżej przedstawiono kilka uni-

wersalnych zasad i wskazówek, które mogą pomóc w zapla-

nowaniu podobnych inicjatyw.

12.2.1 Etapy tworzenia i funkcjonowania

grup zakupowych

Często tworzenie solarnych grup zakupowych jest inicjo-

wane przez Koordynatorów Porozumienia, Organizacje

Wspierające Porozumienie lub inne organizacje wspierają-

ce samorządy lokalne w realizacji lokalnych celów klima-

tyczno-energetycznych. Najczęściej cały proces, w który za-

angażowani są różni uczestnicy, składa się z następujących

etapów:

pozyskanie wsparcia ze strony organizacji, która ma

dostateczną wiedzę i umiejętności techniczne, aby nad-

zorować lub wspierać projekt (może to być np. organi-

zacja pozarządowa, stowarzyszenie branżowe itp.).

organizacja kampanii informacyjno-promocyjnej doty-

czącej produktu, który ma być przedmiotem zakupu,

a także cyklu spotkań z mieszkańcami, podczas których

mogą oni dowiedzieć sie więcej na temat organizowanej

inicjatywy.

Doświadczenia Obszaru Metropolitarnego Genua (IT) pokazują, że grupa

złożona z co najmniej 60 gospodarstw domowych jest dla przemysłu

bardziej interesującym partnerem i może uzyskać lepszą cenę za

najlepsze dostępne technologie. Podczas tworzenia grup zakupowych

priorytet dano mieszkańcom tych gmin, które są sygnatariuszami

Porozumienia Burmistrzów. Kluczowe znaczenie dla powodzenia całego

przedsięwzięcia miała dobra komunikacja pomiędzy administracją

publiczną a mieszkańcami, umożliwiająca efektywną współpracę

pomiędzy nimi. Po realizacji pierwszego, pilotażowego projektu

(Gas Solare, 2012 r.) przygotowano kolejny (Famiglie ZeroEmissioni),

stanowiący jego przedłużenie i obejmujący szerszy wybór technologii.

Projekt był realizowany przez Legambiente Liguria Onlus (lokalny oddział

organizacji pozarządowej o zasięgu krajowym) we współpracy z Miastem

Metropolitarnym Genua (przed 31/12/2014 Prowincją Genua) oraz

bankiem BancaEtica, który zaoferował korzystne pożyczki uczestnikom.

W ramach projektu utworzono pięć grup zakupowych dla pięciu

różnych kategorii produktów:

(1) systemy fotowoltaiczne o mocy do 20 kW;

(2) solarne systemy grzewcze;

(3) pompy ciepła;

(4) ekologiczne środki transportu, w tym rowery elektryczne, rowery

wspomagane silnikiem elektrycznym i skutery elektryczne;

(5) lampy typu LED.


99

zaangażowanie władz (samorządów) lokalnych i innych

lokalnych interesariuszy zainteresowanych udziałem

w inicjatywie i gwarantujących jej kontynuację w przy-

szłości.

zebranie deklaracji zainteresowania ze strony uczestni-

ków i firm oraz ocena zapotrzebowania grupy: subskryp-

cja jest dokonywana poprzez wypełnienie krótkiego for-

mularza i nie oznacza zobowiązania do zakupu produktu.

wykonanie spersonalizowanych audytów zużycia energii

(w oparciu o faktury za energię i dane techniczne budyn-

ku) – opcjonalnie.

po przekroczeniu „masy krytycznej” subskrybentów

(ponad 60 osób/podmiotów) – ogłoszenie zamówienia

na dostarczenie i/lub montaż określonej liczby syste-

mów, z określeniem ich specyfikacji technicznej.

powołanie komisji przetargowej do oceny nadesłanych

ofert (najlepiej złożonej z przedstawicieli Koordynatora

/Organizacji Wspierającej Porozumienie, przedstawicieli

zaangażowanych samorządów lokalnych oraz jednego

lub dwóch przedstawicieli nabywców). Komisja dokonuje

oceny anonimowych ofert w oparciu o uprzednio ustalo-

ne kryteria i decyduje o przyznaniu punktów za spełnie-

nie poszczególnych z nich.

organizacja posiedzenia plenarnego w celu przedstawie-

nia zwycięskiej firmy i omówienia warunków umów.

przekazanie zwycięskiej firmie danych kontaktowych

Na terenie Belgii tworzenie solarnych grup zakupowych promuje i wspiera

stowarzyszenie Interleuven. Praktyka pokazała, że takie połączenie sił

i popytu umożliwia klientom uzyskanie lepszych warunków zakupu produk-

tów ze strony dostawców. Inicjatywy są zwykle koordynowane przez

samorządy lokalne, których koszty ograniczają się do kosztów administra-

cyjnych związanych z organizacją zakupu. Korzyści obejmują natomiast

podniesienie świadomości energetycznej mieszkańców i zachęcenie ich do

nabycia i stosowania proenergetycznych technologii. Istnieje wiele przykła-

dów grup zakupowych, które opierają się na tej samej koncepcji lecz kon-

centrują na różnych produktach, jak np. rowery elektryczne czy systemy

solarne.

W ciągu kilku lat 30 gmin położonych w regionie Leuven wzięło udział

w projektach z zakresu grupowych zakupów systemów solarnych, które

zostały zainicjowane przez stowarzyszenie Interleuven. Umożliwiały one

uzyskanie następujących oszczędności:

70% kosztów przygotowania ciepłej wody w przypadku zakupu

i montażu 1 solarnego podgrzewacza wody;

80 kWh energii elektrycznej rocznie w przypadku zakupu i montażu

panelu słonecznego o powierzchni 1m².

Po wyborze wykonawcy mieszkańcy zwrócili uwagę, że wykonanie umowy,

tj. montaż systemów solarnych, zajmuje bardzo dużo czasu. Przedsię-

biorstwo zostało wezwane do przyspieszenia robót. Ważne, aby upewnić

się, że wybrana firma jest w stanie zamontować zamówioną ilość systemów

w ustalonym czasie jeszcze zanim zostanie podpisana umowa. Co więcej,

należy upewnić się, że zawarte umowy zawierają kary za ich nieprawidłowe

wykonanie.


100

pro-forma. Dopiero na tym etapie członkowie grupy podejmują decyzję o podpisaniu umów. Umowy są zawierane pomiędzy firmą a poszcze-

gólnymi odbiorcami – grupa zakupowa nie jest ich stroną, a jedynie gwarantuje, że są one właściwie sporządzone i zapewniają dostarczenie

dobrej jakości produktu.

zapewnienie właściwej komunikacji i rozpowszechnienia rezultatów. W czasie trwania całego projektu w siedzibie koordynatora lub orga-

nizacji wspierającej go od strony technicznej powinien działać punkt kontaktowy.

monitorowanie należytego wykonana umów.

Kilka wskazówek dotyczących tworzenia i funkcjonowania grup zakupowych:

Warto uruchomić specjalną stronę internetową zawierającą przydatne informacje dotyczące organizowanej grupy zakupowej, w tym pla-

nowanych do nabycia technologii, kwestii administracyjnych i organizacyjnych, aspektów prawnych oraz dostępnych narzędzi finansowych.

Dobrym pomysłem jest też organizacja konferencji prasowej na początku i końcu projektu, szerokie wykorzystanie mediów tradycyjnych

i społecznościowych, opłacenie reklam, wykonanie materiałów informacyjnych oraz bezpośrednie kontakty z przedstawicielami lokalnej

prasy, telewizji itp.

SGZ może zaoferować swoim członkom produkt finansowy ułatwiający pokrycie początkowych kosztów inwestycyjnych: przykładem może

być przedstawiona włoska dobra praktyka, gdzie członkowie SGZ mogli skorzystać z dogodnych pożyczek oferowanych przez Banca Etica.

Koszt zakupu paneli fotowoltaicznych (wahający się od 700€ do 1000€ dla standardowej instalacji) był pokrywany przez bank a pożyczka była

spłacana z uzyskanych taryf gwarantowanych. Wszystko odbywało się bez przepływu gotówki do odbiorcy i z powrotem. Korzyścią dla

odbiorcy była własna mikro-elektrownia na dachu oraz rachunek za energię elektryczną wynoszący niemal 0€.

Im droższa i bardziej innowacyjna jest technologia będąca przedmiotem zakupu, tym większa będzie wartość dodana dla poszczególnych

członków grupy, a co za tym idzie redukcja końcowej ceny produktu.

Grupa musi mieć określony rozmiar, aby zapewnić osiągnięcie znaczących oszczędności, choć komplikuje to też organizację procesu zakupu

i wykonania zawartych umów (więcej czasu potrzeba na wykonanie inspekcji na miejscu, sformułowanie budżetu itd.). Doświadczenie Miasta

Metropolitarnego Genua pokazało, że optymalny rozmiar grupy to 60 członków.

Ostateczna odpowiedzialność za zawarcie umowy spoczywa na każdym z osobna. Grupa jedynie organizuje, ułatwia i nadzoruje proces

zakupu, natomiast umowy zawierane są indywidualnie (choć umożliwiając skorzystanie ze wspólnie wynegocjowanych warunków han-

dlowych).


101

Obszar, na którym organizowana jest grupa zakupowa, powinien być ograniczony, aby nie przeciążyć dostawcy problemami logistycznymi,

które mogłyby powstrzymać go przed zaoferowaniem korzystnych upustów.

Protokół uzgodnień zawarty pomiędzy zainteresowanymi stronami powinien zawierać zobowiązanie do udostępnienia danych dotyczących

liczby sprzedanych produktów, aby gmina była w stanie wyliczyć ilość zaoszczędzonej energii.

W każdej gminie zaangażowanej w inicjatywę organizowane powinny być spotkania z mieszkańcami.

Grupą docelową są uświadomione gospodarstwa domowe.

Działania komunikacyjno-informacyjne powinny również objąć:

wytwórców / sprzedawców – aby zachęcić ich do zaoferowania produktu w atrakcyjnej cenie;

organizacje konsumenckie – aby poinformować je o potencjalnych korzyściach dla klientów;

przedsiębiorstwa oferujące produkty i usługi będące przedmiotem zakupu;

partnerów medialnych – nie tylko w celu publikacji kilku artykułów lecz podjęcia regularnej współpracy przy promocji inicjatywy;

inne samorządy lokalne – aby pokazać im, że angażując się w organizację grup zakupowych mogą się przyczynić do rozpowszechnienia

„zielonych” technologii wśród mieszkańców

12.2.2 Narzędzia

Narzędzia komunikacyjne:

materiały promocyjne;

standardowy program spotkań i materiałów informacyjnych.

Narzędzia techniczne:

protokół uzgodnień pomiędzy Koordynatorem Porozumienia / Organizacją Wspierającą Porozumienie a organizacją wspierającą go/ją od

strony technicznej;

protokół uzgodnień pomiędzy gminą a organizacją wspierającą projekt od strony technicznej;

deklaracja zainteresowania wypełniona przez mieszkańców;


102

dokumentacja przetargowa, obejmująca specyfikację istotnych warunków zamówienia;

arkusz oceny ofert.


Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie

Władze lokalne (administracja publiczna)

Organizacje pozarządowe, branżowe itp., które mogą zapewnić wsparcie techniczne

Banki

Mieszkańcy

Małe i średnie przedsiębiorstwa (lokalne)

12.3.1 Podział ról

Rolą Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie jest przede wszystkim promowanie, inicjowanie i wspieranie tworzenia

grup zakupowych, w tym:

wybór gmin, które zostaną zaangażowane w projekt i będą organizowały grupy zakupowe (priorytet powinien zostać przyznany tym, które są

sygnatariuszami Porozumienia Burmistrzów);

pozyskanie wsparcia technicznego ze strony organizacji (pozarządowej, branżowej), dysponującej niezbędną wiedzą i umiejętnościami;

wybór, wspólnie z zaangażowanymi gminami i organizacją wspierającą, partnerów projektu, którzy będą realizować dalsze działania nieza-

leżnie;

promowanie i wspieranie tworzonych grup zakupowych, w tym poprzez prowadzenie punktów informacyjnych i wykorzystanie dostępnych

kanałów komunikacji;

zaprojektowanie, uruchomienie i prowadzenie specjalnej zakładki na własnej stronie internetowej, na której zamieszczane będą przydatne

informacje dla zaangażowanych gmin i ich mieszkańców;


103

ocena możliwości wypracowania synergii pomiędzy różnymi tworzonymi grupami zakupowymi;

koordynacja działań projektowych z innymi istotnymi inicjatywami realizowanymi przez zaangażowane gminy;

monitorowanie osiąganych rezultatów;

przygotowanie i wykonanie materiałów promocyjnych.

Rolą partnera technicznego (organizacja pozarządowa, branżowa itp.) jest wspieranie projektu od strony merytorycznej i komunika-

cyjnej, w tym:

określenie najlepszej strategii informacyjno-promocyjnej mającej zachęcić do udziału w grupie zakupowej (we współpracy z inicjatorem

projektu, zaangażowanymi gminami i innymi lokalnymi interesariuszami);

szeroka promocja inicjatywy za pomocą dedykowanej kampanii informacyjnej, organizowanych spotkań z mieszkańcami oraz własnej strony

internetowej;

zaprojektowanie materiałów informacyjnych i ich udostępnienie Koordynatorowi Porozumienia/Organizacji Wspierającej Porozumienie;

odpowiedzialność za kwestie administracyjne, organizacyjne, badawcze i techniczne;

opracowanie wzoru „deklaracji zainteresowania” ze strony mieszkańców, przygotowanie specyfikacji istotnych warunków zamówienia i do-

kumentacji przetargowej (uwzględniających takie kwestie jak procedura uzyskania niezbędnych zezwoleń, podłączenie do sieci, konserwacja

urządzeń, gwarancja itp.);

zaproszenie do składania ofert firm wybranych z baz danych partnerów i uczestników projektu, w tym Koordynatora Porozumienia/

Organizacji Wspierającej Porozumienie, partnera technicznego, zaangażowanych gmin i innych interesariuszy;

analiza i ocena złożonych ofert w oparciu o uprzednio przyjęte kryteria;

organizacja i udział w spotkaniach z wykonawcą, inspekcjach na miejscu oraz pomoc mieszkańcom w podpisaniu umów;

przekazanie uczestnikom informacji o dostępnych instrumentach finansowania i istniejących zwyczajach;

przygotowanie okresowych (raz na 6 miesięcy) raportów z realizowanych działań i ich składanie Koordynatorowi Porozumienia / Organizacji

Wspierającej Porozumienie (zgodnie z zapisami protokołu uzgodnień pomiędzy obiema stronami);

informowanie Koordynatora Porozumienia / Organizacji Wspierającej Porozumienie z wyprzedzeniem o wydarzeniach i działaniach, w których

mógłby / mogłaby chcieć wziąć udział.


104


Budżet niezbędny do realizacji takiego projektu, jak opisany powyżej, będzie zależał od kontekstu, cech charakterystycznych danego obszaru

i liczby zaangażowanych gmin. Im więcej ich będzie, tym mniejsze będą koszty organizacji działań promocyjnych, informacyjnych, spotkań,

transportu itd.

Aby oszacować możliwość replikacji zaproponowanej ścieżki i związany z tym budżet, należy wziąć pod uwagę następujące parametry:

Liczba zaangażowanych samorządów lokalnych;

Liczba spotkań z mieszkańcami, które trzeba będzie zorganizować;

Powierzchnia obszaru, na którym zlokalizowani są potencjalni członkowie grupy zakupowej;

Liczba dokumentów administracyjnych, które trzeba będzie przygotować;

Liczba umów pomiędzy dostawcą a klientami, które trzeba będzie nadzorować.


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących tworzenia i funkcjonowania solarnych grup zakupowych.

Ich bardziej rozbudowane opisy można znaleźć na stronie internetowej projektu – www.mayorsinaction.eu – gdzie są one dostępne w języku

angielskim.


12.1Solarne grupy zakupowe (IT, BE)

Istnieją różne przykłady inicjatyw z zakresu tworzenia grup zakupowych nabywających systemy solarne czy inne proenergetyczne technologie. Wspieranie ich powstawania i udzielanie im wsparcia technicznego może pomóc zwiększyć liczbę instalacji solarnych, pomp ciepła czy rowerów elektrycznych na danym terenie, jak to było w przypadku gmin wchodzących w skład Obszaru Metropolitarnego Genua (IT) czy gmin regionu Leuven (BE).

Koordynator Porozumienia / Organizacja Wspierająca Porozumienie, samorządy lokalne, ekspert zewnętrzny (jak np. Legambiente onlus)


105

Inicjator projektu (np. Koordynator czy Organizacja Wspierająca Porozumienie) lub wybrany partner techniczny może pomóc w przygotowaniu wspólnego przetargu na zakup i montaż wszystkich systemów zamówionych przez grupę. Duże znaczenie dla powodzenia całej inicjatywy mają działania komunikacyjne – odpowiednio zaplanowane pomogą dotrzeć do mieszkańców, a także wypromować uzyskane rezultaty (dobra praktyka zgłoszona przez Miasto Metropolitarne Genua, firmę SOGESCA s.r.l. oraz stowarzyszenie Interleuven).

Tabela 12-2. Solarne grupy zakupowe: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


106

13. DZIAŁANIA ZINTEGROWANE – MODERNIZACJA BUDYNKÓW

UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ, OŚWIETLENIA PUBLICZNEGO I DZIAŁANIA

TOWARZYSZĄCE

Sektor publiczny jest zobowiązany unijnymi i krajowymi przepisami do racjonalizacji zużycia energii we wszystkich swoich

obiektach, dając tym samym dobry przykład mieszkańcom i lokalnym interesariuszom. Dlatego też samorządy lokalne powinny

realizować działania zmierzające do poprawy efektywności energetycznej i redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Opracowanie kompleksowego, oddolnego planu SEAP jest sporym wyzwaniem, jednakże stanowi on cenne narzędzie ułatwiające planowanie

proenergetycznych działań, monitorowane ich realizacji i rezultatów oraz angażowanie mieszkańców i lokalnych podmiotów działających we

wszystkich sektorach odpowiadających za zużycie energii.

Ważną kwestią jest integrowanie różnych typów rozwiązań i patrzenie na istniejące problemy z szerszej perspektywy. Przykładowo, istnieje

ścisłe powiązanie pomiędzy zużyciem wody a zużyciem energii, tak więc optymalizacja wykorzystania wody przyczyni się nie tylko do ochrony jej

zasobów, ale i zmniejszenia zużycia energii potrzebnej do jej ogrzania i transportu. Ograniczając i usuwając przecieki w sieciach wodociągowych

czy promując wodooszczędne technologie i zachowania, miasta mogą zapewnić sobie zrównoważony wzrost i zmniejszyć wrażliwość na skutki

zmian klimatu bez negatywnego wpływu na zasoby środowiskowe i potrzeby mieszkańców.


107

Tabela 13-1. Działania zintegrowane – modernizacja budynków użyteczności publicznej i oświetlenia publicznego: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań



Przemysł

Budynki mieszkalne





użytkowej

Zmiana zachowań

Efektywne energetycznie systemy oświetlenia



13.1 Cele

Celem planowania i realizacji działań zintegrowanych jest maksymalizacja oszczędności energii poprzez zajęcie się kilkoma kluczowymi obsza-

rami zużycia energii równocześnie i w sposób bardziej kompleksowy.

Działania zintegrowane mogą łączyć interwencje w budynkach i przestrzeniach publicznych, zapewniając lepszy mikroklimat i poprawiając

jakość środowiska miejskiego, obejmować instalację różnego rodzaju odnawialnych źródeł energii na terenach otwartych lub budynkach (np.

montaż paneli PV stanowiących równocześnie element systemu zacieniającego lub zintegrowanych z oświetleniem publicznym) czy zakładać

projektowanie przestrzeni miejskich w sposób wspierający efektywność energetyczną i zrównoważoną mobilność.


108


Metoda realizacji działań zintegrowanych jest identyczna ze wskazaną

w planie SEAP. Na działania takie można patrzeć jak na odbicie samego

planu, jedynie w mniejszej skali i krótszym okresie czasu.

Kluczową kwestią, zarówno przed, jak i po zakończeniu realizacji działa-

nia jest zapewnienie jego odpowiedniej promocji i dyseminacji wśród

mieszkańców i lokalnych interesariuszy.


Władze lokalne – inicjatorzy, realizatorzy i promotorzy działań, regu-

latorzy lokalnego rynku, motywatorzy i twórcy systemów zachęt;

Zespół projektowy złożony z przedstawicieli różnych sektorów (inży-

nierów, konsultantów, architektów, planistów itp.), dysponujących

odpowiednimi kompetencjami;

Lokalni interesariusze i decydenci;

Banki, instytucje finansowe i inwestorzy;

Dostawcy technologii.


Środki własne gmin;

Krajowe i regionalne programy wsparcia;

Fundusze strukturalne UE (EFRR, EFS, Fundusz Spójności);

Unijne programy wsparcia (np. LIFE, Program Europejskiej Współpracy Terytorialnej czy HORYZONT 2020):


Program „EXOIKONOMO”

Program „EXOIKONOMO” („Oszczędzanie energii przez władze

lokalne”) ma na celu poprawę efektywności wykorzystania

energii na szczeblu lokalnym, a także podniesienie

świadomości energetyczne mieszkańców i władz lokalnych

poprzez wsparcie wdrażania planów SEAP. Plany te

uwzględniają szereg działań przynoszących bezpośrednie,

mierzalne rezultaty, jak np. modernizacja istniejących

budynków komunalnych, optymalizacja transportu,

rewitalizacja terenów miejskich i edukacja mieszkańców.

Program został zainicjowany i jest nadzorowany przez

Ministerstwo ds. Środowiska i Ochrony Klimaty,

a CRES (partner projektu Mayors in Action) działa jako

Instytucja Zarządzająca.

Wprowadzenie zintegrowanego planowania stwarza gminom

wiele możliwości poprawy sytuacji energetycznej, w tym

wspiera wdrażanie planów SEAP.

Wśród beneficjentów programu są 64 gminy z terenu całej

Grecji. Łącznie otrzymały one dofinansowanie w wysokości

35 000 000 euro, a zaplanowane przez nie proenergetyczne

działania miały zostać ukończone do 31 grudnia 2015 r.


109


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących realizacji działań zintegrowanych. Ich bardziej rozbudowane

opisy można znaleźć na stronie internetowej projektu – www.mayorsinaction.eu – gdzie są one dostępne w języku angielskim.


13.1Zagrzeb miastem efektywnym energetycznie (HR)

Działanie obejmowało modernizację budynków i oświetlenia publicznego w celu podniesienia ich efektywności energetycznej. Całkowity koszt inwestycji wyniósł 30 milionów euro, z czego 1,8 miliona euro pochodziło z zewnętrznego dofinansowania dobra praktyka zgłoszona przez miasto Zagrzeb).

Władze lokalne

13.2Program „EXOIKONOMO” (EL)

Program został uruchomiony w celu wsparcia wdrażania planów SEAP, w tym działań modernizacyjnych i optymalizacyjnych realizowanych w sektorze budynków użyteczności publicznej, oświetlenia, instalacji, transportu i terenów zielonych (dobra praktyka zgłoszona przez CRES).

Władze lokalne

13.3Inicjatywy z zakresu oszczędzania wody i energii

Działania obejmują redukcję zużycia wody poprzez wyeliminowanie jej marnotrawienia i zastosowanie wodooszczędnych technologii (dobra praktyka zgłoszona przez ICLEI Europe).

Władze lokalne

Tabela 13-2. Działania zintegrowane – modernizacja budynków użyteczności publicznej i oświetlenia publicznego: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


110

Zagrzeb miastem efektywnym energetycznie

Miasto Zagrzeb od lat realizuje ambitną politykę energetyczną, a przystępując do Porozumienia Burmistrzów zobowiązało się

do ograniczenia emisji CO na swoim obszarze o 21% do 2020 roku. Cel ten zamierza osiągnąć wdrażając środki efektywności 2

energetycznej i zwiększając wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Stosowne działania zostały ujęte w Planie działań

na rzecz zrównoważonej energii (SEAP).

Największy potencjał oszczędności energii wiąże się z sektorem budynków, który odpowiada za około 65% całkowitego zużycia energii

na terenie miasta. Aby zachęcić mieszkańców do wdrożenia środków efektywności energetycznej i montażu OZE w swoich domach,

władze miasta postanowiły dać im dobry przykład podejmując analogiczne działania we własnych budynkach i obiektach i pokazując

ich rezultaty.

Zaplanowanie szerokiego zakresu proenergetycznych inwestycji umożliwiło wprowadzenie bardziej kompleksowych i zintegrowanych

rozwiązań, które przynoszą lepsze efekty niż pojedyncze działania. Jednym z takich kompleksowych projektów jest projekt ZagEE, który

obejmuje dwa rodzaje inwestycji: termomodernizację budynków użyteczności publicznej oraz modernizację oświetlenia publicznego.

Działania modernizacyjne realizowane w budynkach obejmują nie tylko standardowe środki poprawy ich charakterystyki energetycznej,

ale i montaż odnawialnych źródeł energii (kolektorów i paneli słonecznych). Modernizacja oświetlenia publicznego będzie natomiast

pierwszym w Chorwacji tak dużym projektem zakładającym montaż lamp typu LED z regulacją natężenia oświetlenia w późnych

godzinach nocnych.


111

14. ZINTEGROWANE DZIAŁANIA REGULACYJNE WE WSZYSTKICH

SEKTORACH

Efektywne wsparcie realizacji celów strategicznych UE ujętych w tzw. pakiecie klimatyczno-energetycznym (pakiecie 3x20%) wyma-

ga od samorządów lokalnych przyjęcia własnych regulacji promujących i wspierających oszczędzanie energii i wykorzystanie jej

odnawialnych źródeł.




Budynki mieszkalne Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT)

Lokalna produkcja energii elektrycznejEfektywność wykorzystania energii grzewczej i ciepłej wody

użytkowej

Oświetlenie publiczne Zmiana zachowań

Lokalna produkcja ciepła i chłodu Efektywne energetycznie systemy oświetlenia




Wszystkie

Tabela 14-1. Zintegrowane działania regulacyjne we wszystkich sektorach: powiązane obszary interwencji i rodzaje działań


112

Inicjatywy z zakresu oszczędzania wody i energii

Stanąwszy w obliczu coraz częstszych niedoborów wody, rosnącej populacji

i pogarszającego się stanu infrastruktury wodnej, Sargossa (Hiszpania)

opracowała ambitny program ochrony zasobów wodnych kierowany do

przedsiębiorstw, przemysłu i ogółu mieszkańców.

Program koncentruje się na stronie popytowej, a jego celem jest znaczne

ograniczenie zużycia wody poprzez wyeliminowanie jej marnowania

i zastosowanie wodooszczędnych technologii. Wysiłki miasta, zmierzające

do przejścia od polityki eksploatacji zasobów do polityki ich zachowania,

obejmowały działania angażujące lokalnych interesariuszy w oszczędzanie wody,

modernizację infrastruktury dystrybucyjnej oraz reformę systemu fakturowania.

Wprowadzone przez Saragossę środki ochrony zasobów wodnych pozwoliły 3ograniczyć w latach 1997-2008 całkowite zużycie wody o 27% (z 84,5 mln m /rok

3do 61,5 mln m /rok) – i to pomimo wzrostu liczby mieszkańców o 12%.

Rzeczywiste rezultaty przekroczyły najśmielsze oczekiwania miasta, które 3przyjęło za cel zmniejszenie zużycia wody do 65mln m /rok do roku 2010.

14.1 Cele

Celem wprowadzenia lokalnych regulacji promują-

cych efektywność energetyczną i wykorzystanie OZE

jest włączenie mieszkańców i lokalnych interesar-

iuszy w wysiłki na rzecz ograniczenia zużycia energii

i towarzyszących im emisji zanieczyszczeń. Niniejszy

rozdział zawiera kilka przydatnych wskazówek dla

samorządów lokalnych, które chciałyby rozpocząć

proces zmiany lokalnych przepisów w tym kierunku.

Informuje on o możliwych procedurach, z uwzględ-

nieniem odniesienia do ram prawnych i literatury.

Regulacje mogą dotyczyć różnych sektorów i róż-

nych rodzajów działalności prowadzonych na obsza-

rze gminy. Najczęściej kryteria i wymogi środowis-

kowe wprowadzane są w następujących typach

regulacji:

przepisy budowlane;

przepisy dotyczące gospodarki odpadami;

przepisy dotyczące transportu i handlu;

przepisy dotyczące robót publicznych i prywat-

nych;

przepisy dotyczące gospodarki wodnej i ochrony

przeciwpowodziowej;

inne lokalne regulacje. Zdjęcie 10: Saragossa (© SWITCH Project)


113


Unije i krajowe akty prawne wprowadzają różnego rodzaju standardy dotyczące charakterystyki energetycznej budynków, wykorzystania OZE,

komfortu akustycznego, ekologicznych produktów, systemów oświetleniowych, wykorzystania wody, zamówień publicznych czy efektywności

systemów wytwarzających ciepło/chłód. Istnieje też wiele badań i statystyk, które opisują przeszłą i aktualną sytuację w tych obszarach, Samo-

rządy lokalne mają więc skąd czerpać wiedzę i przykłady dobrych praktyk umożliwiające im wprowadzenie podobnych, lub jeszcze bardziej

ambitnych, standardów u siebie.

Wiele już istniejących lokalnych przepisów wyznacza minimalne, maksymalne lub referencyjne wartości dla różnych parametrów. Gminy mogą

wprowadzać je jako obowiązujące normy lub rekomendacje, w przypadku tych drugich wprowadzając też system zachęt do ich stosowania.

Kilka uwag dotyczących integracji wymogów środowiskowych w istniejących przepisach:

Inicjatywa może wyjść zarówno ze strony władz lokalnych, jak i innych podmiotów publicznych lub prywatnych, które są zainteresowane

wprowadzeniem określonych regulacji w danym obszarze.

Włączenie kryteriów środowiskowych do lokalnych przepisów jest jednocześnie działaniem o charakterze technicznym i politycznym,

dlatego też w proces ten powinni zostać zaangażowani pracownicy merytoryczni i lokalni politycy.

Minimalne wymogi środowiskowe mogą zostać wprowadzone równocześnie w różnych kluczowych regulacjach lub te mogą być zmieniane

krok po kroku.

Wartości referencyjne dla standardowych kryteriów mogą zostać ustalone przez rząd lub wyznaczone w oparciu o dobre praktyki opisane

w różnego rodzaju dokumentach referencyjnych i raportach.

Przed rozpoczęciem prac regulacyjnych warto sprawdzić krajowe przepisy i wytyczne. Przykładowo, na stronie internetowej włoskiego Minister-

stwa Środowiska znajduje się lista wszystkich aktów prawnych i ich nowelizacji wyznaczających minimalne wymogi środowiskowe dla różnych

sektorów, które powinny zostać wzięte pod uwagę przez samorządy lokalne.

Dla skutecznego monitorowania podejmowanych lokalnie działań, w tym ich wkładu w realizację krajowych celów, warto utworzyć krajowy

system rejestracji, gdzie wprowadzane byłyby dane dotyczące wdrażanych przez gminy planów SEAP.

Po wprowadzeniu regulacji dotyczących minimalnych wymogów środowiskowych samorządy lokalne muszą być przygotowane do monito-

rowania rezultatów tego działania za pomocą odpowiednich wskaźników (np. liczba zamontowanych systemów solarnych, ilość zaoszczędzonej

(1)

(2)

(3)


114

energii i jej stosunek do całkowitego zużycia energii, ...), a także do zaplanowania środków naprawczych na wypadek nieosiągnięcia założonych

celów. Pomocna w tym może być specjalnie zaprojektowana baza danych służąca monitorowaniu działań, wiążąca poszczególne działania

z odpowiednimi wskaźnikami oceny ich efektów.

Kluczowe znaczenie za zapewnienia odpowiedniego poziomu zaangażowania ze strony lokalnych interesariuszy ma też właściwa komunikacji

dotycząca wprowadzonych rozwiązań i płynących z nich korzyści.


Władze lokalne:

1. Proponowanie i wprowadzanie wymogów środowiskowych w lokal-nych przepisach;

2. Wprowadzanie systemów zachęt do oszczędzania energii i wykorzy-stania OZE;

3. Ocena i rozpowszechnienie rezultatów.

Odpowiednie wydziały lokalnej administracji:

1. Proponowanie strategii i regulacji do wprowadzenia:

2. Udzielanie niezbędnego wsparcia zaangażowanym stronom;

3. Nadzór nad wdrażaniem regulacji;

4. Gromadzenie i rejestrowanie danych dotyczących sytuacji gminy.

Mieszkańcy:

1. Stosowanie się do wprowadzonych regulacji;

2. Wyjaśnienie wszelkich wątpliwości poprzez składanie zapytań do odpowiednich wydziałów lokalnej administracji.

Przedsiębiorstwa działające na lokalnym rynku:

1. Oferowanie przyjaznych środowisku produktów i usług;

2. Dywersyfikacja oferty;

3. Nawiązywanie i utrzymywanie dobrych relacji z lokalną administracją i mieszkańcami.

Włoskie Ministerstwo Środowiska opracowało

listę minimalnych kryteriów środowiskowych

(wł. Criteri Minimi Ambientali – CAM) do

stosowania podczas organizacji zamówień

publicznych. Kryteria te mogą stanowić punkt

wyjścia do opracowana własnych,

wewnętrznych regulacji dotyczących zielonych

zamówień.

Zaproponowane kryteria nie są obowiązkowe,

a jedynie stanowią rekomendację dla gmin.

Można je znaleźć (w języku włoskim) na stronie:

http://www.minambiente.it/pagina/criteri-

ambientali-minimi


115


Projekty realizowane przez samorządy lokalne mogą być finansowane z ich środków własnych lub środków inwestorów prywatnych. Często

samorządy szukają też unijnych lub krajowych programów wsparcia, a także korzystają z subsydiowanych kredytów. Mieszkańców zachęcają do

wprowadzania środków efektywności energetycznej i instalacji OZE lokalnymi systemami zachęt, obejmującymi np. ulgi podatkowe.

Dany projekt może też sam siebie spłacić, dzięki oszczędnościom finansowym uzyskanych w efekcie jego realizacji (taki mechanizm jest wyko-

rzystywany jest w tzw. formule ESCO) lub wpływom ze sprzedaży energii pochodzącej z OZE. Dlatego też bardzo istotne jest ścisłe monito-

rowanie tego typu działań i inwestycji, aby określić ich efekty ekonomiczne.


Poniżej przedstawiono wybór dobrych praktyk i studiów przypadku dotyczących realizacji działań zintegrowanych. Ich bardziej rozbudowane

opisy można znaleźć na stronie internetowej projektu – www.mayorsinaction.eu – gdzie są one dostępne w języku angielskim.

Gmina Schio położona w prowincji Vicenza (Włochy) w 2008 r. zmieniła lokalne przepisy budowlane wprowadzając zintegrowane wymogi

środowiskowe. Przykładowo, wprowadzono obowiązek montażu paneli fotowoltaicznych podczas budowy nowych budynków lub

planowania większych prac modernizacyjnych. W efekcie, w 2012 roku, na 239 nowych budynków mieszkalnych i handlowo-usługowych,

150 miało zainstalowane panele o mocy min. 1 kW, a kolejne 89 – o mocy pomiędzy 0,2 a 1 kW. Ich łączna moc wynosi 2 MW.

Wszystkie dobre praktyki wypracowane w tym obszarze, wraz z wartościami referencyjnymi i odniesieniem do włoskich krajowych

i reginalnych przepisów, zostały zebrane w raporcie Krajowego Obserwatorium Regulacji Budowlanych (wł. Osservatorio Nazionale

Regolamenti Edilizi – ONRE), który można znaleźć (w języku włoskim) na stronie:

http://www.legambiente.it/contenuti/dossier/rapporto-onre-2013-edilizia-sostenibile-crescita.


14.1Wprowadzenie minimalnych wymogów środowiskowych w lokalnych regulacjach

Przygotowanie wytycznych i wskazówek dla wszystkich samorządów lokalnych chcących rozpocząć proces zmiany lokalnych regulacji (dobra praktyka zgłoszona przez firmę SOGESCA s.r.l.).

Władze lokalne

Tabela 14-2. Zintegrowane działania regulacyjne we wszystkich sektorach: przykłady udanych inicjatyw realizowanych w różnych krajach UE


116

TEKSTY ŹRÓDŁOWERaport Światowej Komisji Środowiska i Rozwoju ONZ, 1987, str. 43

Glasson, Therivel i Chadwick, 1994

Riha, Levitan i Hutson, 1996, str.1

An agenda for ‘Green’ information technology and systems research (pol. Program badań dotyczących „zielonych” technologii i systemów

informacyjnych), Tracy A. Jenkin, Jane Webster, Lindsay McShane

Energy saving in Swedish households. The (relative) importance of environmental attitudes (pol. Oszczędzanie energii w szwedzkich

gospodarstwach domowych. (Relatywne) znaczenie postaw środowiskowych), Johan Martinsson n, Lennart J.Lundqvist, Aksel Sundstrom

Energy Conservation in the Home (pol. Oszczędzanie energii w domu), K. R. Tremblay, Jr.

Energy efficiency retrofits for U.S. housing: Removing the bottlenecks (pol. Modernizacja energetyczna budynków mieszkalnych w Stanach

Zjednoczonych: usuwanie wąskich gardeł), Ashok Bardhan, Dwight Jaffee, Cynthia Kroll, Nancy Wallace Haas School

Dyrektywa 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków

Dyrektywa 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej

Dyrekcja Generalna KE ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów – Energy Efficient Buildings (pol. Efektywne energetycznie budynki)

Komisja Europejska - ICT for a low carbon economy – Smart Buildings (pol. Technologie ICT na rzecz niskoweglowej gospodarki – inteligentne

budynki) – Lipiec 2009

Instytut na rzecz efektywności budynków – What is a Smart Building? (pol. Czym jest inteligentny budynek?) – Kwiecień 2011

Inteligentne rozwiązania oświetleniowe dla inteligentnych miast. 27. Międzynarodowa Konferencja nt. projektowania i wdrażania zaawan-

sowanych sieci informatycznych; Castro M., Antonio J. Jara A.J. and Skarmeta A.F.G. (2013)

Elejoste, P.; Angulo, I.; Perallos, A.; Chertudi, A.; García Zuazola, I.J.; Moreno, A.; Azpilicueta, L.; Astrain, J.J.; Falcone, F.; Villadangos, J. (2013).

An Easy to Deploy Street Light Control System Based on Wireless Communication and LED Technology (pol. Łatwy w zastosowaniu system

sterowania oświetleniem ulicznym bazujący na komunikacji bezprzewodowej i technologii LED). Sensors 2013, 13, 6492–6523.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.


117

Komisja Europejska (2013). Lighting the Cities. Accelerating the Deployment of Innovative Lighting in European Cities. (pol. Oświetlenie

w miastach. Przyspiedzenie wdrażania innowacyjnych rozwiązań oświetleniowych w europejskich miastach). Czerwiec 2013. ISBN 978-92-79-

28466-3 doi:10.2759/96173.

Komisja Europejska – Europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych (EPSTE) – Droga do zintegrowanej mapy

drogowej: Wyzwania z zakresu badań i innowacji oraz potrzeby unijnego systemu energetycznego. Wersja z grudnia 2014.

Europejskie Partnerstwo na rzecz Innowacji w obszarze Inteligentnych Miast i Społeczności. Strategiczny Plan Wdrażania.

Leccese F., Cagnetti M. and Trinca D. (2014). A Smart City Application: A Fully Controlled Street Lighting Isle Based on Raspberry-Pi Card,

a ZigBee Sensor Network and WiMAX (pol. Inteligentne miasto w praktyce: w pełni zautomatyzowana wyspa oświetleniowa wykorzystująca kartę

RaspberryPi, system czujników ZigBEE i technologię WiMAX). Sensors 2014, 14, 24408-24424; doi:10.3390/s141224408.

Pizzuti, S.; Annunziato, M.; Moretti, F. (2013). Smart street lighting management. Energy Efficiency (pol. Intelgentne zarządzanie oświetleniem

ulicznym. Efektywność Energetyczna). 2013, 6, 607–616.

Simhas D., Claudiu Popovici C. (2013). A smart grid application – street lighting management system (pol. Inteligentne sieci w praktyce – system

zarządzania oświetleniem ulicznym). U.P.B. Sci. Bull., Series C, Vol. 75, Iss. 1, 2013

15.

16.

17.

18.

19.

20.


118

KONSORCJUM PROJEKTU MAYORS IN ACTION:

MIASTO METROPOLITARNE GENUA (Koordynator) – www.cittametropolitana.genova.it

PROWINCJA BARCELONA – www.diba.cat

CRES – www.cres.gr

MIASTO ZAGRZEB – www.zagreb.hr

PNEC – www.pnec.org.pl

REGION WENECJA EUGANEJSKA – www.regione.veneto.it

SOGESCA – www.sogesca.it

INTERLEUVEN – www.interleuven.be

ICLEI EUROPE – www.iclei-europe.org

Wyłączna odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji spoczywa na jej autorach. Nie wyraża ona opinii Unii Europejskiej. EASME ani Komisja

Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie zamieszczonych tu informacji.

poradnik dla gmin łpracujących z nimi organizacji · ; [email protected] isbn 978-83-936880-9-8...

Documents