POSITION PAPER DWAR L-ABBOZZI 96 U 97

TAL-2019

Life Research Unit

Life Network Foundation Malta

NOVEMBRU 2019

2

KONTENUT

INTRODUZZJONI ............................................................................................................. 3

KWISTJONIJIET RIGWARD IL-LIBERTÀ TAL-ESPRESSJONI U R-RELIĠJON ......... 3

i. Tifsiriet ................................................................................................................................3

ii. Simboli reliġjużi .................................................................................................................5

iii. Reklamar .............................................................................................................................5

iv. Perikli għal servizzi offruti mill-Knisja u għaqdiet ta’ kull reliġjon u twemmin ..........5

KWISTJONIJIET RIGWARD L-ISKEJJEL ......................................................................... 6

i. Theddida għall-iskejjel reliġjużi jew dawk privati li jħaddnu ethos reliġjuż ...............6

ii. Restrizzjoni fl-għażla tal-impjegati ...................................................................................7

KWISTJONIJIET FIL-QASAM TAS-SAĦĦA .................................................................... 7

i. Servizzi mediċi ....................................................................................................................7

ii. Theddida għall-Att dwar il-Protezzjoni tal-Embrijuni (Kap. 524 tal-Liġijiet ta’ Malta) 8

KWISTJONIJIET TA’ NATURA LEGALI .......................................................................... 9

i. Pieni esaġerati li jiksru bl-iktar mod ċar il-Kostituzzjoni................................................9

ii. Ħatra tal-Kummissarju dwar id-Drittijiet tal-Bniedem u l-Ugwaljanza u l-Bord għall-

Ugwaljanza ..................................................................................................................................9

iii. Problemi proċedurali ..........................................................................................................9

iv. Il-Bord tal-Ugwaljanza u l-appelli ................................................................................... 10

v. Interess ġuridiku .............................................................................................................. 11

vi. Supremazija ...................................................................................................................... 11

vii. Inverżjoni tal-piż tal-prova .............................................................................................. 11

viii. Libertà tal-kuxjenza fil-kuntest ta’ servizzi u prodotti .................................................. 12

KONKLUŻJONI................................................................................................................ 13

3

INTRODUZZJONI

Dan id-dokument ifittex li jelenka fost l-iżjed nuqqasijiet serji li jinsabu fl-abbozzi

inkwistjoni.

Id-difetti u n-nuqqasijiet taż-żewġ abbozzi, jiġifieri numru 96/2019 dwar l-ugwaljanza

(minn issa ‘l quddiem imsejjaħ “Abbozz Ugwaljanza”) u dak numru 97/2019 dwar il-

Kummissjoni dwar l-Ugwaljanza u Drittijiet tal-Bniedem (minn issa ‘l quddiem imsejjaħ

“Abbozz Kummissjoni”), huma diversi, uħud ta’ natura kostituzzjonali u oħrajn ta’ natura

politika u jeħtieġ li jiġu ndirizzati b’urġenza.

KWISTJONIJIET RIGWARD IL-LIBERTÀ TAL-ESPRESSJONI

U R-RELIĠJON

i. Tifsiriet

F’dawn l-abbozzi, ċerti termini li jġorru konsegwenzi serji huma vagi u jistgħu jiġu

interpretati b’mod li jkopru attivitaijiet li ma għandhomx jiġu ipprojbiti. Hekk, per

eżempju, il-kelma, “vittma”, tinkludi persuna li ġġarrab danni “mentali” minħabba li xi

ħadd jikser ir-restrizzjonijiet reġimentalizzati li timponi l-liġi. L-implikazzjoni tal-

kunċett ta’ danni mentali, mingħajr ebda forma ta’ kwalifika, hija wiesgħa ferm u,

għaldaqstant, perikoluża. Hekk ukoll il-kelma, “fastidju” (harassment), ġiet tkopri

kwalunkwe ħaġa li tista’ issir f’ambjent offensiv. Dan in-nuqqas ta’ ċertezza ġie wkoll

ikkritikat mill-Kummissjoni Venezja, iżda baqa’ hemm. Il-kelma, “fastidju”, ġiet definita

fl-abbozz bħala “imġieba mhux mixtieqa relatata ma’ xi waħda, jew mal-konkorrenza ta’

kwalunkwe, mill-karatteristiċi protetti li għandha l-għan jew l-effett li tikser id-dinjità ta’

persuna b’mod partikolari meta jinħoloq ambjent… offensiv.”

Dan ikopri wkoll kondotta mhux intenzjonali u jista’ jkollu effett negattiv fuq id-dritt

tal-libertà tal-ħsieb, kuxjenza u reliġjon u dak tal-espressjoni; b’hekk, persuni jistgħu

jiġu imbeżża’ li jesprimu b’konvinċiment l-opinjonijiet miktuba jew verbali tagħhom fil-

4

pubbliku, jekk ikollhom il-biza’ li jiġu immultati u mtellgħin quddiem bord jew

kummissjoni li mhix qorti1. Dan imur kontra d-dritt tal-libertà tal-espressjoni ħielsa.

Kien ikun aħjar kieku l-abbozzi jispeċifikaw li tali projbizzjoni ma għandhiex tapplika

għall-espressjoni ta’ fehma personali, anki fejn din tista’ titqies ‘offensiva’. Iżda

sfortunatament dan ma huwiex il-każ.

Il-provvedimenti tal-abbozzi huma vagi u vasti u jmorru kontra d-drittijiet ta’

espressjoni tal-bniedem.

Ħalli nieħdu eżempju: Il-Katekiżmu tal-Knisja Kattolika u t-tagħlim inkluż fih,

faċilment jista’ jitqies “offensiv” minn xi ħadd li għandu opinjoni differenti. Huwa

possibbli, li min jiddefendi dan l-abbozz, jiċċita l-klawsola 6(m) (Abbozz Ugwaljanza) li,

mad-daqqa t’għajn, donnha tistabbilixxi xi forma ta’ eżenzjoni fejn tiddikjara li:

“Minkejja d-dispożizzjonijiet ta’ dan l-Att, dawn li ġejjin ma għandhomx jitqiesu li

jikkostitwixxu diskriminazzjoni:

(m) il-wiri ta’ kontenut relatat ma’ twemmin, kredu jew reliġjon għall-iskop tad-disseminazzjoni

ta’ dak it-twemmin, kredu jew reliġjon;”

Biss, il-problema hawn hija li jekk din l-eċċezzjoni titqies suffiċjenti sabiex wieħed

jistqarr opinjonijiet offensivi, milli jidher, jista’ jagħmel hekk biss jekk dan ikun:

a. taħt il-forma ta’ “wiri ta’ kontenut” (allura ma japplikax għal diskors jew

aġir ieħor li mhux ‘wiri’ ta’ ‘kontenut’); u

b. jrid ikun relatat ma’ twemmin, kredu jew reliġjon għall-iskop tad-

disseminazzjoni ta’ dak it-twemmin (allura, il-liġi tippermetti din l-eċċezzjoni

biss fi klassi tad-duttrina... l-eżenzjoni ma tapplikax jekk wieħed irid

sempliċiment jesprimi l-opinjoni tiegħu [reliġjuża jew forsi sekulari!] fl-

arena pubblika, mingħajr ma jkollu l-għan ta’ “disseminazzjoni”).

1 Ara l-Position Paper ta’ Ottubru 2016 tal-Knisja Kattolika f’Malta dwar it-tifsira tal-kelma, “fastidju”, li

baqgħet l-istess fl-abbozzi preżenti. Dan ir-rapport ġie ffirmat, fost oħrajn, mill-Imħallef Emeritu

Giovanni Bonello u d-Dekan tal-Fakultà tal-Liġi ta dak iż-żmien, il-Prof. Kevin Aquilina kif ukoll mill-

Kap tad-Dipartiment tal-Ligi Ewropea, Dr. Ivan Sammut.

5

ii. Simboli reliġjużi

L-animu tal-abbozzi huwa wieħed li jirreġimentalizza kollox f’kanal wieħed. Dan

joħroġ ċar minn ċerti preġudizzji kontra dak li hu reliġjuż. Per ezempju, il-liġi tipprovdi

li ma għandux jiġi ikkonsidrat bħala diskriminazzjoni biss “il-wiri ta’ simboli reliġjużi

f’postijiet pubbliċi meta tali simboli għandhom valur kulturali”. Dan ifisser li jekk hemm

simboli reliġjużi mhux ta’ valur kulturali (skont l-opinjoni ta’ persuni lajci - jiġifieri

mhux maġistrati u mħallfin – fil-Bord tal-Ugwaljanza), dawn huma ipprojbiti u, min

jagħmilhom, jista’ jiġi immultat mingħajr ma jitressaq quddiem qorti! X’inhu “valur

kulturali” huwa kriterju soġġettiv. Li wieħed jagħmel salib fil-kampanja hu ta’ valur

kulturali? Probabbli li le.

Il-projbizzjoni ta’ simboli reliġjużi f’post pubbliku testendi għall-projbizzjoni li persuna

ġġorr jew tilbes kurċifiss f’ġiżirana ma’ għonqha – kif fil-fatt ġara, ngħidu aħna, fil-każ

tal-British Airways li seħħ fir-Renju Unit?2

iii. Reklamar

Jekk għaqda reliġjuża jew individwu jagħmlu billboard, poster, flyer, leaflet jew kitba

oħra fejn jgħidu li, skont it-twemmin tagħhom, iż-żwieġ huwa biss dak bejn raġel

wieħed u mara waħda, dan ikun kontra l-liġi? Probabbli li iva għax id-definizzjoni ta’

‘diskriminazzjoni’, ta’ x’inhi ‘diskriminazzjoni’ u ta’ x’inhu ‘reklamar’ hija daqshekk

vasta. Fil-fatt, l-abbozz (Abbozz Ugwaljanza) jipprojbixxi kull pubblikazzjoni, turija jew

xandir ta’ xi riklam “li jippromwovi d-diskriminazzjoni jew li jkun diskriminatorju jew li jista’

raġjonevolment jinftiehem li jindika intenzjoni li ssir diskriminazzjoni”. Din il-projbizzjoni,

għalhekk, tmur kontra l-libertà tal-espressjoni għax mhix raġjonevoli u lanqas

ġustifikabbli f’soċjetà demokratika.

iv. Perikli għal servizzi offruti mill-Knisja u għaqdiet ta’ kull reliġjon u

twemmin

L-“eżenzjoni”, fl-Abbozz Ugwaljanza, tiddikjara li ma tapplikax għal dak elenkat fil-

klawsola 7, jiġifieri inter alia għall-aċċess għal prodotti u servizzi u għar-reklamar.

2 Ara s-sentenza Eweida and Others vs The United Kingdom, ECtHR, li saret finali fis-27 ta’ Mejju 2013.

6

Għalhekk prodotti u servizzi pprovduti mill-Knisja Kattolika u għaqdiet ta’ kull reliġjon

u twemmin inkluz dawk mhux governattivi (NGOs), jistgħu jitqiesu diskriminatorji

skont il-liġi, abbażi tat-tieni proviso tal-klawsola 6(i).

Hu tabilħaqq importanti li jiġi ssottolineat li dan l-abbozz (Abbozz Ugwaljanza) qiegħed

jirrevoka3 l-Kap. 456 (l-Att dwar l-Ugwaljanza għall-Irġiel u n-Nisa) li kien jinkludi

eżenzjoni speċifika ħafna, f’Artikolu 3 tiegħu, għal “xi regola dwar il-prattika reliġjuża, l-

aċċess għas-saċerdozju jew is-sħubija f’xi ordni reliġjuż jew komunitajiet reliġjużi oħra”.

Hu importanti wkoll li jiġi mfakkar li l-artikolu li kien jimmira li jipproteġi l-prattika

reliġjuża fil-verżjoni tal-abbozz preċedenti (li dwaru kienet ikkummentat il-Knisja

Kattolika, bir-riżervi tagħha fil-Position Paper tagħha),4 ġie eliminat minn din il-

verżjoni tal-abbozz.

KWISTJONIJIET RIGWARD L-ISKEJJEL

i. Theddida għall-iskejjel reliġjużi jew dawk privati li jħaddnu ethos

reliġjuż

Dawn l-abbozzi jolqtu negattivament lill-iskejjel Kattoliċi jew kwalunkwe skola, anki

privata, li għandha viżjoni Kattolika, jew skola ta’ kull reliġjon ohra. Jekk ngħidu aħna,

il-Knisja Kattolika u il-fidi Musulmana jemmnu li ż-żwieġ hu bejn mara u raġel – u

mhux bejn persuni tal-istess sess – skola Kattolika tista’ tgħallem dan biss fil-lezzjonijiet

tar-reliġjon. Skola hija msejħa ”Kattolika” mhux biss għax tgħallem ir-reliġjon; wara

kollox anki l-iskejjel tal-istat huma kostituzzjonalment obbligati li jgħallmu r-reliġjon

Kattolika. Iżda skola Kattolika, tissejjaħ hekk, ghax tapplika l-viżjoni u l-etika Kattolika

fis-suġġetti kollha barra r-religjon – bħax-xjenza, il-fizika, l-etika, il-filosofija u suġġetti

oħrajn.

3 Ara klawsola 32(4) tal-Abbozz 96/2019: “L-Att dwar l-Ugwaljanza għall-Irġiel u n-Nisa u l-liġijiet kollha

sussidjarji promulgati taħtu għandhom jiġu revokati” (enfasi miżjuda).

4 Dak li qabel kien Artikolu 6(3)(g), vide paġna 5 tal-Position Paper ta’ Ottubru 2016.

7

Dawn l-abbozzi jindaħlu wkoll fit-tip ta’ kotba, kurrikulum u tagħlim ieħor li skola

b’ethos reliġjuż tkun trid ixxerred fost l-istudenti. Anzi, f’tali ħwejjeġ, il-liġi tobbliga lil

dik l-iskola sabiex tippromwovi tagħlim u ideat li jmorru kontra l-ethos tagħha.

ii. Restrizzjoni fl-għażla tal-impjegati

Dawn l-abbozzi wkoll jillimitaw l-għażla tal-iskejjel Kattoliċi u ta’ reliġjonijiet ohra fl-

istaff tagħhom; u dan peress li l-ħajja privata tal-għalliem hija kkonsidrata irrelevanti,

ħlief għar-rigward l-għalliema tar-reliġjon. Skola Kattolika għandha jkollha d-dritt li

tieħu in konsiderazzjoni kollox fl-għażla tal-għalliema tagħha fi skola li tipprofessa

ċertu twemmin.

Fit-taparsi eżenzjoni li hemm fl-abbozzi, hemm eċċezzjoni favur ħidmiet interni ta’

kwalunkwe istituzzjoni/komunità u l-aċċess għal kwalunkwe mis-servizzi reliġjużi

ipprovduti minn dik l-istituzzjoni jew komunità; iżda, fil-każ biss, li tali differenza fi

trattament tkun saret “abbażi ta’ twemmin, kredu jew reliġjon.”

L-abbozzi lanqas ma jippermettu lill-Knisja ċċaħħad milli jidħlu jaħdmu bħala youth

leaders fi gruppi taż-żgħażagħ tal-parroċċi, jew milli joqogħdu bħala parrini (jew

saħansitra milli jgħammdu) lil persuni li jkunu qegħdin jgħixu oġġettivament u

apertament fi stat bi ksur tat-taghlim tal-Knisja. Jiġifieri persuna li hija f’relazzjoni

adultera magħrufa (ħajja privata tagħha), li hija attivista favur l-abort (ħajja privata

tagħha) ma tistax titwaqqaf milli tgħallem fi skola Kattolika/privata.

KWISTJONIJIET FIL-QASAM TAS-SAĦĦA

i. Servizzi mediċi

L-Abbozz Ugwaljanza lanqas ma jippermetti, jekk kemm-il darba sptar privat, jew

kwalunkwe persuna jew organizzazzjoni joffru servizzi mediċi, li dawn jiġu mogħtija

skont it-twemmin tagħhom, iżda l-liġi tobbligahom joffru kull servizz mingħajr ebda

forma ta’ distinzjoni (eż. l-hekk imsejħa kontraċezzjoni ta’ emerġenza (morning after

pill), IVF, embryo freezing, u potenzjalment is-surrogacy).

8

ii. Theddida għall-Att dwar il-Protezzjoni tal-Embrijuni (Kap. 524 tal-

Liġijiet ta’ Malta)

L-Abbozz Ugwaljanza jipprovdi li:

“32. (1) Dan l-Att għandu japplika għall-amministrazzjoni pubblika u għas-

settur privat.

(2) Id-dispożizzjonijiet ta’ dan l-Att għandhom japplikaw mingħajr

preġudizzju għal kwalunwke miżuri fi kwalunkwe liġi oħra li huma neċessarji

għas-sigurtà pubblika, għaż-żamma tal-ordni pubbliku u l-prevenzjoni ta’ reati

kriminali, għall-protezzjoni tas-saħħa u għall-protezzjoni tad-drittijiet u

libertajiet tal-oħrajn.

(3) F’każ ta’ kunflitt relatat ma’ materja regolata b’dan l-Att, bejn dan l-Att u

d-dispożizzjonijiet ta’ kwalunkwe liġi oħra minbarra l-Kostituzzjoni jew Att

tal-Parlament li espressament jemenda dan l-Att, għandhom jipprevalu d-

dispożizzjonijiet ta’ dan l-Att.”5

Minħabba li din il-liġi tivvanta superjorità fuq prattikament kull liġi oħra, mela hija

wkoll superjuri għal Kap. 524 (l-Att dwar il-Protezzjoni tal-Embrijuni), li fost affarjiet

oħra jistipula min jista’ u min ma jistax ikollu aċċess għall-IVF (liema Att s’issa

jipprojbixxi s-surrogacy – liema projbizzjoni xi wħud jikkunsidraw diskriminatorja).

Għalhekk, huwa possibbli ħafna li din il-liġi l-ġdida tintuża bħala għodda biex tkompli

twessa’ l-parametri stabbiliti tal-Att dwar il-Protezzjoni tal-Embrijuni, taħt il-kappa ta’

nondiskriminazzjoni u b’ hekk tidħol is-surrogacy fuq bażi ta’ diskriminazzjoni ta’

aċċess bejn koppji nisa u koppji rġiel.

5 Klawsola 32 tal-Abbozz 96/2019.

9

KWISTJONIJIET TA’ NATURA LEGALI

i. Pieni esaġerati li jiksru bl-iktar mod ċar il-Kostituzzjoni

Il-Bord jista’ jimponi pieni amministrattivi li jistgħu jlaħħqu skont il-każ sa massimu

ta’ €10,000 u €20,000 u f’ċerti każijiet €500 kuljum (Abbozz Kummissjoni – klawsola 42).

Dawn il-pieni huma ħorox biżżejjed hekk li jammontaw għal pieni kriminali. Skont is-

sentenzi fil-każ Federation of Estate Agents vs. Direttur Ġenerali (Kompetizzjoni)

et (deċiża mill-Qorti Kostituzzjonali fit-3 ta’ Mejju 2016) u ta’ Rosette Thake et noe vs.

Kummissjoni Elettorali et (deċiża mill-Qorti Kostituzzjonali fit-8 ta’ Ottubru 2018),

dawn il-pieni jistgħu jiġu imposti biss minn qorti stabbilita skont il-liġi, mhux

minn kummissjoni jew bord, (ara wkoll Il-Pulizija vs. Emmanuel Vella deċiża mill-

Qorti Kostituzzjonali fit-28 ta’ Ġunju 1983).

Minkejja li dan ġie rilevat wara l-ħruġ tal- abbozzi preċedenti, minkejja li dawn is-

sentenzi ġew mogħtija mill-Qorti Kostituzzjonali u minkejja li l-Kummissjoni Venezja

(fl-Opinjoni Nru 920/2018 tat-23 ta’ Ġunju 2018) stess irrilevat dan il-fatt, l-abbozzi

preżenti xorta jipprovdu ghal din il-miżura anti-kostituzzjonali.

ii. Ħatra tal-Kummissarju dwar id-Drittijiet tal-Bniedem u l-Ugwaljanza

u l-Bord għall-Ugwaljanza

Huwa notevoli li jekk il-Kummissarju ma jiġix elett b’żewġ terzi tal-membri kollha tal-

Kamra tad-Deputati, fl-ewwel żewġ rounds tal-votazzjoni, wara jista’ jiġi maħtur

b’maġġoranza tad-deputati, li fil-prattika jiġifieri skont min irid il-Gvern. L-Awditur

Ġenerali, l-Ombudsman u l-Kummissarju tal-Istandards fil-Ħajja Pubblika għandhom

poteri inqas mill-Kummissarju, iżda jinħatru biż-żewġ terzi u żewġ terzi biss. Hekk

ukoll għandu jsir fil-ħatra tal-Kummissarju. Terġa’, il-membri tal-Bord għall-

Ugwaljanza jinħatru mill-President fuq il-parir li jorbot tal-Prim Ministru, li jfisser li

jkunu ħatriet politiċi tal-Gvern.

iii. Problemi proċedurali

Hemm anki kumplikazzjonijiet fil-proċedura.

10

Jekk xi ħadd jallega li sar xi att jew ittieħdet xi miżura kontra l-ugwaljanza fis-sens vast

u wiesa’ deskritt fl-abbozzi, jidher li l-persuna jew organizzazzjoni jew skola, hekk

akkużata, tista’ tiġi assoġġettata separatament jew simultanjament għal:

- Kawża kostituzzjonali taħt l-Art. 46 tal-Kostituzzjoni u l-Art. 4 tal-Att dwar il-

Konvenzjoni Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem (Kap. 319 tal-Liġijiet ta’ Malta)

istitwita mill-allegata vittma;

- Fuq istanza tal-vittma, għal proċeduri quddiem il-Bord tal-Ugwaljanza bil-

possibilità ta’ multi ħorox (ara klawsola 11 tal-Abbozz Kummissjoni);

- Rapport tal-Kummissjoni minn rajha jew fuq istanza tal-vittma għal proċeduri

quddiem il-Bord tal-Ugwaljanza bil-possibilità ta’ multi ħorox (ara klawsola 16

tal-Abbozz Kummissjoni);

- Ftuħ ta’ proċeduri kostituzzjonali mill-Kummissjoni minn rajha taħt l-Art. 46 tal-

Kostituzzjoni (ara klawsola 14[u] tal-Abbozz Kummissjoni); u

- Ftuħ ta’ proċeduri ordinarji ċivili mill-Kummissjoni minn rajha quddiem il-Prim’

Awla tal-Qorti Ċivili skont l-Att dwar l-Ugwaljanza (ara klawsola 14[v] tal-

Abbozz Kummissjoni).

Din il-proliferazzjoni ta’ proċeduri tistieden konfużjoni proċedurali serja ta’

preġudizzju għall-individwi, għaqdiet jew assoċjazzjonijiet privati.

iv. Il-Bord tal-Ugwaljanza u l-appelli

Provvediment uniku u stramb jinsab fl-klawsola 45 tal-Abbozz Kummissjoni. Meta

tingħata sentenza mill-Bord tal-Ugwaljanza, hemm dritt ta’ appell quddiem il-Qorti tal-

Appell (Superjuri). Ir-rikors tal-appell jiġi innotifikat lill-Bord li jkun ta d-deċiżjoni li

jkollu d-dritt li jippreżenta risposta fil-Qorti tal-Appell u presumibilment jittratta l-każ

ukoll! B’hekk Bord li jiddeċiedi każ isir parti mill-kawża kontra l-individwu! Imkien fil-

liġijiet kollha ta’ Malta ma nsibu stramberija bħal din.

11

v. Interess ġuridiku

Filwaqt li kull persuna f’Malta, anki biex tattakka liġi bħala li tmur kontra l-

Kostituzzjoni, trid tipprova interess ġuridiku, jiġifieri interess dirett, personali u attwali,

il-Kummissjoni mhix hekk marbuta u tista’ tagħmel kawża hi mingħajr il-bżonn li

tipprova interess ġuridiku u tista’ tagħmilha anki kontra l-Avukat Ġenerali. Jekk hu

hekk, allura anki l-individwi u l-entitatijiet għandhom igawdu mill-istess privileġġ.

vi. Supremazija

Dawn l-abbozzi fihom klawsola ta’ supremazija; jiġifieri li jekk xi liġi oħra tmur kontra

tagħhom jipprevalu huma. Dawn il-abbozzi ma għandhom qatt jipprevalu fuq l-Att

dwar il-Konvenzjoni Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem (Kap. 319 tal-Liġijiet ta’ Malta).

Skont klawsola 2 tal-Abbozz Kummissjoni, il-kliem “drittijiet tal-bniedem” jinkludu wkoll

“il-ġurisprudenza tal-Qrati [...] internazzjonali”. Ma hemmx indikat liema huma dawn u

jistgħu għalhekk jinkludu qrati fejn huwa aċċettat id-dritt għall-abort bħala dritt ta’

għażla tal-mara, jew l-ewtanasja bħala dritt li persuna tagħżel meta u kif tmut. B’hekk,

ksur ta’ xi dritt rikonoxxut minn xi qorti internazzjonali, lil ’hinn mill-Qorti Ewropea

tad-Drittijiet tal-Bniedem jista’ jammonta għal ksur ta’ liġi f’Malta.

vii. Inverżjoni tal-piż tal-prova

Il-klawsola 31(2) tal-Abbozz Ugwaljanza tipprovdi li “għandha tkun ir-responsabilità tal-

intimat li jipprova li ma kien hemm ebda ksur tal-prinċipju ta’ trattament indaqs… u l-Qorti

jew il-Bord għandhom jilqgħu l-ilment jekk l-intimat jonqos milli jipprova li l-att illegali ma ġiex

kommess.”

Bl-introduzzjoni ta’ din il-klawsola, f’ċerti każijiet, l-intimati ser isibu ruħhom

inutilment imġiegħla jiġġustifikaw azzjonijiet jew nuqqasijiet li normalment huma

raġjonevoli u ġustifikabbli, bħal per eżempju single-sex facilities, il-preferenza lejn

għalliema tal-istess twemmin f’każ ta’ skejjel ta’ ethos reliġjuż. Mhux biss persuni u

entitajiet ser ikunu assoġġettati għal termini vagi li abbażi tagħhom tittieħed azzjoni

kontra tagħhom, iżda skont il-klawsola 31(2), l-oneru tal-prova li ma hemmx

diskriminazzjoni inġustifikata ntefgħet fuq il-persuna u l-entitajiet akkużati. Dan,

flimkien mat-termini vagi adottati fl-abbozzi, joħloq riskji serji.

12

Min hu akkużat b’diskriminazzjoni jrid jipprova l-innoċenza tiegħu waqt li min

jallegaha hu eżonerat milli jġib evidenza oġġettiva. Għalhekk l-abbozz ma huwiex skont

id-drittijiet proċedurali normali u aċċettati. Il-perċezzjoni sogġettiva tal-vittma donnha

hi l-uniku kejl biex wieħed jiddeċiedi jekk hemmx diskriminazzjoni jew le.

viii. Libertà tal-kuxjenza fil-kuntest ta’ servizzi u prodotti

Ma hemm ebda provvediment dwar din il-libertà fl-abbozzi.6 Għalhekk, professjonist

jew fornitur ta’ servizz/prodott ma jistax jiċħad xewqat ta’ klijenti anki jekk dawn

imorru kontra l-kuxjenza tiegħu.

Hawnhekk teżisti theddidha serja għal-libertà tal-kuxjenza lill-pesuni li jħaddnu

twemmin u jgħixu dan it-twemmin (per eżempju: persuna li taħdem ma kumpannija

tal-marketing ma tkunx tista’ tirrifjuta parteċipazzjoni f’kampanja li tippromwovi sess

‘liberu’, fotografu ma jistax jirrifjuta s-servizz tiegħu jekk ma jaqbilx moralment maċ-

ċerimonja li jkun imqabbad jiġbed, sidien ta’ guest house, retreat house, residenzi li

għandhom prinċipji Nsara ma jistgħux jirrifjutaw l-użu tal-proprjetà tagħhom lil

individwi, koppji jew gruppi fuq oġġezzjonijiet morali. Fis-servizz tas-saħħa, operaturi

jitilfu l-libertà li ma jipparteċipawx f’servizzi li għalihom ma humiex moralment

aċċettabli u l-libertà li ma joffrux prodotti kontra l-konvinzjoni morali tagħhom.

Professjonist legali li jaħdem fil-liġi tal-familja, jew f’setturi oħra, jaf isib ruħu legalment

marbut jippatroċinja kwistjonijiet fejn huwa fundamentalment ma jaqbilx mal-moralità

involuta.

Iktar minn hekk, il-klawsola 25(1)(a) tal-Abbozz Ugwaljanza, li tittratta “d-dmir tal-

ugwaljanza” tobbliga l-amministrazzjoni pubblika tal-pajjiż sabiex tfittex li "telimina d-

6 Ara paragrafu 15 tal-Position Paper tal-Knisja Kattolika f Malta ta’ Ottubru 2016 fejn f’dan l-aspett kollox

baqa’ l-istess fl-abbozzi tal-2019: “15. In the context of the right to freedom of thought and religion, the issue of

conscientious objection is at stake. Any legislation on non-discrimination should give due attention to the question

of exercising the right to conscientious objection. This right is commonly associated with a form of legally permitted

exemption from certain obligations or prohibitions with which one may disagree on religious, ethical, humanitarian,

or allied grounds. Article 10(2) of the Charter of Fundamental Rights explicitly provides that “the right to

conscientious objection is recognised, in accordance with the national laws governing the exercise of this right”.

Such provision indicates that the EU recognises the importance of the right to conscientious objection but leaves it

up to the Member States to regulate these matters. Despite the fact that conscientious objection is commonly

associated with the demand for exemption from military service, it does not exclude that the possible scope of the

application of this right also extends beyond the field of military service in other spheres that regulate choices based

on ethical imperatives (e.g. regarding health, education, provision of goods and services). The Bill is completely

silent on this matter.”

13

diskriminazzjoni u kwalunkwe imġieba oħra projbita taħt dan l-Att".

Din il-klawsola qiegħda tindika li l-miżuri ristrettivi ta' din il-liġi huma biss il-bidu ta'

ħidma tal-amministrazzjoni pubblika li, skont dan l-abbozz, sejra tkun legalment

marbuta sabiex tfittex li "telimina" dak kollu li huwa pprojbit taħt l-istess liġi (mingħajr

ebda dispożizzjoni li tippermetti l-oġġezzjoni tal-kuxjenza). Dan ibassar perikli akbar

għal kull min iħaddan u jaqsam ma' ħaddieħor opinjoni li tista' titqies "offensiva", u

allura illegali u pprojbita skont dan l-abbozz.

Ta' min jinnota li l-Opinjoni tal-Kummissjoni Venezja, fost ir-riżervi li tqajjem, twissi li l-

obbligu ta’ ugwaljanza tal-amministrazzjoni pubblika ma għandux jittraduċi ruħu

f’poter li l-istess amministrazzjoni toħloq obbligi ġodda u enforzabbli għal atturi privati:

“[This] may be interpreted as conferring on the public administration a very broad mandate to

take any action it sees fit to advance equality. Such interpretation is potentially dangerous.

In doing so the public administration may encroach on the rights and legitimate

interests of private persons”7 (enfasi miżjuda).

KONKLUŻJONI

Finalment jirriżulta biċ-ċar li f’partijiet importanti ta’ dawn l-abbozzi hemm lok għal

oġġezzjonijiet serji fejn, iktar milli ugwaljanza, qed tiġi promossa r-regimentazzjoni

sabiex kulħadd jitkellem u jaġixxi l-istess.

Din il-liġi proposta tirriżulta f’theddida serja għal-libertà tal-espressjoni u l-libertà tal-

kuxjenza u toħnoq id-diversità fl-opinjonijiet fuq il-mezzi tax-xandir jew media libera

oħra. Dan imur kontra l-ispirtu tal-ugwaljanza.

7 Ara, fost oħrajn, paragrafi 91 u 97 tal-Opinjoni tal-Kummissjoni Venezja.