มนษยกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

บทท 2

คำ�ว� Ecology ไดร�กศพทม�จ�กภ�ษ�กรก หม�ยคว�มถง "บ�น" หรอ "ทอยอ�ศย" และ Ology หม�ยถง "ก�รศกษ�" Ecology หรอนเวศวทย� จงเปนศ�สตรแขนงหนงว�ดวยก�รศกษ�สงมชวต ในแหลงอ�ศยและกนคว�มกว�งไปถงก�รศกษ�คว�มสมพนธระหว�งสงมชวตกบสงแวดลอมทสงมชวตอ�ศยอย

คว�มหม�ยของนเวศวทย�

คว�มหม�ยของนเวศวทย�คำ�ว� Ecology ไดร�กศพทม�จ�กภ�ษ�

กรก หม�ยคว�มถง "บ�น" หรอ "ทอยอ�ศย" และ Ology หม�ยถง "ก�รศกษ�" Ecology หรอนเวศวทย� จงเปนศ�สตรแขนงหนงว�ดวยก�รศกษ�สงมชวต ในแหลงอ�ศยและกนคว�มกว�งไปถงก�รศกษ�คว�มสมพนธระหว�งสงมชวตกบสงแวดลอมทสงมชวตอ�ศยอย

ระบบนเวศ หม�ยถง ระบบซงมคว�มสมพนธซงกนและกนระหว�งกลมสงมชวตดวยกน และระหว�งสงมชวตกบสงไมมชวต ในแหลงทอยอ�ศย แหลงใดแหลงหนง คว�มสมพนธม 2 ลกษณะ

คอ

1.1 คว�มหม�ยของระบบนเวศ

1. ระบบนเวศ

1.1.1 คว�มเกยวของสมพนธระหว�งกลมสงมชวต

1.1.1 คว�มเกยวของสมพนธระหว�งกลมสงมชวต

1.1.2 คว�มเกยวของสมพนธระหว�งกลมสงมชวตกบสงแวดลอมทไมมชวต

ระดบคว�มสมพนธของสงมชวตม 4 ระดบคอ 1.ระดบประช�กร (Population) หม�ยถงก�รอยรวมกนเปนกลมของสงมชวตชนดเดยวในสถ�นทใดทหนง เชน ประช�กรของผงในรงหนง ประช�กรของปล�ห�งนกยงในโองนำ�

2. ระดบกลมสงมชวต(Community) หม�ยถงก�รอยรวมกนของ

สงมชวตหล�ย ๆ ชนด ทอ�ศยอยในบรเวณหนง เชน กลมสงมชวตในบอนำ�กลม สงมชวตในป� ประกอบดวยสตวหล�ย ๆ ชนดอ�ศยอย

รวมกน

กลมสงมชวตอยในบอนำ�

กลมสงมชวตอยในบอนำ�

กลมสงมชวตในป�ไม

3. ระดบระบบนเวศ (Ecosystem) หม�ยถงระบบทรวมคว�ม สมพนธของกลมสงมชวตหล�ย ๆ กลม หล�ย ๆ ชนด และคว�มสมพนธกบสงแวดลอม เชน ระบบนเวศในทงน� ระบบนเวศป�ไม ระบบนเวศทะเล

4.โลกของสงมชวต ( Biosphere ) หม�ยถง คว�มสมพนธของระบบนเวศทกชนดบนโลกม�รวมกนเปนระบบเดยวกน ถอเปนระบบนเวศทใหญทสด

4.โลกของสงมชวต ( Biosphere ) หม�ยถง คว�มสมพนธของระบบนเวศทกชนดบนโลกม�รวมกนเปนระบบเดยวกน ถอเปนระบบนเวศทใหญทสด

คว�มหล�กหล�ยของระบบนเวศ ระบบนเวศมหล�ยชนด ไดแก

1.ระบบนเวศแหลงนำ�จด มทงสภ�พ

ธรรมช�ตและทมนษยสร�งขน (ระบบนเวศจำ�ลอง)ไดแก แมนำ�ลำ�คลอง หนอง ค บง สระ นำ�จด

ทะเลส�บ อ�งเกบนำ�ต�งๆ เปนตน ซงอดมสมบรณไปดวยแรธ�ต และส�รอนทรยต�ง ๆ เหม�ะทจะเปนทอยอ�ศยของสตวนำ�และพชนำ�น�น�ชนด

2. ระบบนเวศในทะเล ไดแก ทะเลและมห�สมทร ซงมสงชวตอ�ศยอย เปนแหลงรวมทอยอ�ศยของสงมชวตแบบต�งๆเชนแพลงกตอนพช แพลงกตอนสตว หญ�ทะเล ส�หร�ย ซงเปนอ�ห�รทสำ�คญของสตวนำ� เชน ปล� ป กง หอย 2. ระบบนเวศในทะเล ไดแก ทะเลและมห�สมทร ซงมสงชวตอ�ศยอย เปนแหลงรวมทอยอ�ศยของสงมชวตแบบต�งๆเชนแพลงกตอนพช แพลงกตอนสตว หญ�ทะเล ส�หร�ย ซงเปนอ�ห�รทสำ�คญของสตวนำ� เชน ปล� ป กง หอย

• 2. ระบบนเวศในทะเล ไดแก ทะเลและมห�สมทร ซงมสงชวตอ�ศยอย เปนแหลงรวมทอยอ�ศยของสงมชวตแบบต�งๆเชนแพลงกตอนพช แพลงกตอนสตว หญ�ทะเล ส�หร�ย ซงเปนอ�ห�รทสำ�คญของสตวนำ� เชน ปล� ป กง หอย

3.ระบบนเวศป�ช�ยเลน กลมพชทพบในป�ช�ยเลน ไดแก แสม โกงก�ง ตะบน และเสมด กลมสตวทพบในป�ช�ยเลน มทงสตวหน�ดนและสตวในดน ไดแก กง หอย ป ม�อ�ศยและห�อ�ห�ร

ประโยชนของป�ช�ยเลน ไดแก ไมชนดต�ง ๆ ในก�รทำ�ป�ไม สตวนำ�ชนดต�ง ๆ ในก�รประมง ทำ�ใหเกดแผนดนงอกอนเนองจ�กก�รทบถมกนของซ�กพชซ�กสตว แนวป�ช�ยเลนชวยกำ�บงลมพ�ยจ�กทะเลใหลดคว�มรนแรงกอนทจะถงฝ ง เปนแหลงอนบ�ลสตวทะเลหล�ยชนด

4. ระบบนเวศป�ไม ป�ไมจดเปนทรพย�กรทสำ�คญยงของไทย เนองจ�กเปนแหลงตนนำ� ลำ�ธ�ร เปนแหลง รวมพนธไมและสตวป�ต�งๆ ชวยควบคมอณหภม ผลตก�ซออกซเจน ทำ�ใหเกดฝน ชวยกำ�บงพ�ยและลดคว�มรนแรง ของนำ�ป� และปองกนก�รพงทล�ย ของหน�ดน เปนตน

4. ระบบนเวศป�ไม ป�ไมจดเปนทรพย�กรทสำ�คญยงของไทย เนองจ�กเปนแหลงตนนำ� ลำ�ธ�ร เปนแหลง รวมพนธไมและสตวป�ต�งๆ ชวยควบคมอณหภม ผลตก�ซออกซเจน ทำ�ใหเกดฝน ชวยกำ�บงพ�ยและลดคว�มรนแรง ของนำ�ป� และปองกนก�รพงทล�ย ของหน�ดน เปนตน

2 .คว�มสมพนธระหว�งสงแวดลอม ท�งก�ยภ�พกบสงมชวต

2.1 ประเภทและคว�มสำ�คญของสงแวดลอม แบงเปน 2 ประเภท

1. สงแวดลอมท�งก�ยภ�พ หรอสง

แวดลอมไมมชวต ไดแก แสงสว�ง อณหภม

กระแสลม คว�มชน กระแสนำ� อ�ก�ศ แรธ�ต คว�มเคม คว�ม

เปนกรด เบส –

2. สงแวดลอมท�งชวภ�พ หรอสงแวดลอมมชวต ไดแก สงมชวตทกชนด ไมว�จะเปนคน สตว พช ตลอดจนจลนทรย และเชอโรคต�ง ๆ

2.2 คว�มสำ�คญของสงแวดลอมท�งก�ยภ�พ- แสงสว�ง ไดแก ดวงอ�ทตยซงเปนแหลงพลงง�น�ของโลกสงมชวต

- อณหภม สงมชวตแตละชนดจะดำ�รงอยไดอย�งปกตในชวงอณหภมประม�ณ 10 – 30 องศ�เซลเซยส ซงพชทวไปจะสงเคร�ะหแสงดวยแสงไดในอตร�ทสงม�กในชวงอณหภม 30 -35 องศ�เซลเซยส

- นำ�หรอคว�มชน คอ นำ�เปนสวนประกอบสวนใหญในเซลลสงมชวต ปรม�ณของนำ�และคว�มชนจะมผลตอก�รดำ�รงชวตของสงมชวตและนำ�ยงมสวนชวยในก�รสงเคร�ะหแสงและก�รเจรญเตบโตของพชอย�งม�ก

- แรธ�ต คอ แรธ�ตทสำ�คญไดแก ออกซเจน ค�รบอน ไนโตรเจน ฟอสฟอรส โพแทสเซยม

23. ก�รปรบตวของสงมชวต (Adaptation)ก�รปรบตว (Adaptation)

หม�ยถง ก�รทพชสตวเปลยนแปลงรปร�งลกษณะ

หรอสรระหรอพฤตกรรมใหเข�กบสภ�พแวดลอม เพอคว�ม

อยรอด ไมใหสญพนธไป

1 ก�รปรบตวท�งด�นรปร�งลกษณะ

(Morphological Adaptation) เปนก�รปรบตว

ด�นรปร�งโครงสร�งหรอสสนของร�งก�ยใหเหม�ะกบก�รดำ�รงชพ หรอชนดของอ�ห�ร หรอก�รพร�งตวใหรอดพนจ�กศตร

สงมชวตมก�รปรบตวในลกษณะต�งๆ 3 ลกษณะ

คอ

2 ก�รปรบตวท�งด�นสรระ

(Physiological Adaptation)

เปนก�รปรบตวท�งกลไกและหน�ทของอวยวะต�ง ๆ ภ�ยในร�งก�ยใหเหม�ะสมกบสภ�พแวดลอม เชน

• สตวเลอดอนมตอมเหงอเพอขบเหงอออกม�ลดอณหภมของร�งก�ย เมอ• อณหภมของสงแวดลอมสงขน• มนษยทอ�ศยอยบรเวณสงกว�ระดบนำ�ทะเลม�ก ๆ

3 ก�รปรบตวท�งด�นพฤตกรรม

(BehavioralAdaptation) เปนก�รปรบอปนสยเพอใหมชวตอยรอดหรอเพอใหเหม�ะกบภ�วะแวดลอม

ก�รปรบตวของสงมชวตทง   3   ลกษณะ ส�ม�รถแบงออกไดเปน 2 แบบ คอ 3.1 ก�รปรบตวแบบชวคร�ว เปนก�รเปลยนแปลงชวคร�ว ส�ม�รถเปลยนกลบไปกลบม�ในชวงเวล�สน ๆ ไดแก ก�รปรบตวท�งด�นพฤตกรรมของสงมชวต

3.2 ก�รปรบตวแบบถ�วร เปนก�รเปลยนแปลงทเกดจ�กก�รถ�ยทอดท�งพนธกรรมจ�กบรรพบรษไปยงลกหล�น เปนก�รเปลยนแปลงทเกดขนตลอดไป ไดแก ก�รปรบตวท�งด�นรปร�งลกษณะของสงมชวตและก�รปรบตวท�งด�นสรระของสงมชวต

3. คว�มสมพนธระหว�งสงมชวตทอ�ศยอยรวมกนความเกยวของของกลมสงมชวตในรปแบบการกนกนในระหวางสงมชวต แบงไดเปน 2ประเภท

1 หวงโซอ�ห�ร (Food Chain)   เปน

ความสมพนธระหวางสงมชวตชนดตาง ๆ ในลกษณะของการกนตอกนเปนทอด ๆ ดงตวอยาง เชน

2 ส�ยใยอ�ห�ร (Food Web)

เปนคว�มสมพนธระหว�ง โซอ�ห�รหล�ย ๆ หวงโซ ในระบบนเวศ เชน

ส�ยใยอ�ห�ร

1 .ผผลต (Producer) หม�ยถง สงมชวตทส�ม�รถสร�งอ�ห�ร ไดเองต�มธรรมช�ตโดยกระบวนก�รสงเคร�ะหดวยแสง ไดแก พชสเขยว ส�หร�ยต�ง ๆ แบคทเรยบ�งชนด

  2. ผบรโภค (Consumer) หมายถงสงมชวตทสรางอาหารเองไมได จำาเปนตองกนผผลตหรอบรโภคดวยกนเองเปนอาหาร ไดแก คน และสตวตาง ๆ

ผบรโภคจำ�แนกต�มอ�ห�รทกน ส�ม�รถจำ�แนกไดเปน 3ประเภท คอ

- ผบรโภคพช ผบรโภคสตว - ผบรโภคทงพชและสตว - ผบรโภคซ�กพชซ�กสตว

3.ผยอยสล�ยอนทรยส�ร (Decomposer ) หมายถงสงมชวตททำาหนาทยอยสลายซากพชซากสตวใหเนาเป อยผพง กลายเปนแรธาตตางๆลงสดนและนำ5า ไดแกเหด รา และ จลนทรยตาง ๆ ผยอยสลายอนทรยสารน5มอยทกหนทกแหงท5งในดน ในนำ5า และในอากาศ

รปแสดงคว�มสมพนธระหว�งผผลต ผบรโภค และผยอยสล�ยอนทรยส�ร

ก�รม�อยรวมกนของสงมชวต (symbiosis) มหล�ยแบบ คอ

1. ก�รล�เหยอ (Predation) ใชสญลกษณแทนดวย - +,หมายถง ลกษณะของการอยรวมกนของสงมชวตโดยฝายหนงจะกนอกฝายหนงเปนอาหาร

ไกกนหนอน

เหยยวกนลกไก

กบกนแมลง

งกนกบ

2 . ภ�วะองอ�ศย (Commensalism)

ใชสญลกษณแทนดวย +, 0 หมายถง ลกษณะการ

อยรวมกนของสงมชวต โดยฝายใดฝายหนง ไดรบประโยชน สวนอกฝายไมไดเสยผลประโยชน

3.ภ�วะทตองพงพ� (Mutualism) ใชสญลกษณแทนดวย +,+หมายถง ลกษณการอยรวมกนของสงมชวต โดยตางฝายตาง ไดรบประโยชนซงกนและกน

โปรตวซวอ�ศยอยในลำ�ไสปลวก

ปล�ฉล�มกบเห�ฉล�ม

4.ภ�วะมปรสต (Parasitism) ใชสญลกษณ แทนดวย - + , หมายถง ลกษณะการอยรวมกนของสงมชวตโดยฝายหนงจะแยงหรอ เกาะกนอาหารจากสงมชวตอกฝายหนง

- สงมชวตทเกาะแยงอาหารเขากน เรยกวา ปรสต - ฝายทเสยประโยชน หรอสงมชวตทปรสตอาศยอยเรยกวา ผถกอ�ศย (host)

เลอด

หมด

5 . ก�รไดประโยชนรวมกน (Protocoperation) ใชสญลกษณ แทนดวย +,

+หมายถง ลกษณะการอยรวมกนของสงมชวต (ไมจำาเปนตองอยรวมกนตลอดไป ) โดยตางฝายตางไดรบ ประโยชนรวมกน

คว�ยกบนกเอยง

ปเสฉวนกบดอกไมทะเล

6 .ก�รแกงแยงกน (Competition) ใชสญลกษณแทน - - , หมายถงการอยรวมกนของสงมชวตโดยมการแกงแยงกนตลอดเวลา ทำาใหตางฝายตางเสยประโยชน

7. ภ�วะตอต�น (Antibiosis) ใชสญลกษณ - 0 , หมายถงลกษณะการอยรวมกนของสงมชวต 2 ชนด โดยฝายหนงจะหลงสารเคมออกมายบย5งการเจรญ เตบโต หรอทำาลายสงมชวตอกฝายหนงไดโดยทตวเองไมไดแลไมเสยประโยชน

8 . ภ�วะเปนกล�ง ( Neutralism ) ใช

สญลกษณ 0, - หมายถง เปนการดำารงชพโดยสงมชวตสองฝายซงตางไมมผลอะไรตอกน เชน นกฮกและกระตายทอยในทงหญา

9. ภ�วะมก�รยอยสล�ย(Saprophytism) เปนภาวะทเหดราหรอแบคทเรยซงเรยกวาผยอยสลายจะยอยซากพชซากสตวใหกลายเปนโมเลกลเลก ๆ โดยการปลอยนำ5ายอยออกมายอยและดดซมไปใชเปนอาหาร

4 . ก�รเปลยนแปลงแทนท ( succession ) การเปลยแปลงแทนท หมายถง การเปลยนแปลงชนดของกลมสงมชวตอาศยอยในแหลงทอยอาศย ดงน5 ปาถกทำาลาย - - - ? ทงหญา- - - ? ปาละไมพม- - - ? ปาสมบรณ

41. ปจจยทมผลตอก�รเปลยนแปลงแทนท 1.ปจจยท�งก�ยภ�พ ไดแก อณหภม แสงสวาง ความช5น ลม ไฟปา ฝน นำ5า รวมท5งสภาพภมประเทศเชน ทราบลม ภเขา

2 . ปจจยท�งชวภ�พ ไดแก สงมชวตตาง ๆ

4.2 ลกษณะของก�รเปลยนแปลงแทนท การเปลยนแปลงแทนทม2 ลกษณะ คอ 1. การเปลยนแปลงแทนทในพ5นทซงไมเคยมนสงมชวตมากอน เชน บรเวณทเปนภเขาไฟ ไมเคยมสงมชวตมากอน

2. ก�รเปลยนแปลงแทนทในพนทซงเคยมสงมชวตแตถกทำ�ล�ยลงโดยสตวหรอธรรมช�ตทำ�ใหมก�รเรมตนใหม

กลมสงมชวตขนสดท�ย คอ การเปลยนแปลงแทนทจนกระทงเกดกลมสงมชวตทอยรวมกนอยางสมดลและไมเปลยนแปลงอกตอไปแลว

5. ดลยภ�พของระบบนเวศ กลไกการรกษาดลยภาพของระบบนเวศจะมการรกษาสภาวะสมดลใน 2 ลกษณะ คอ 1. จดระดบสมดลของการหมนเวยนสารและการถายทอดพลงงานใหเหมาะสม 2. จดระดบสมดลของประชากรในสงมชวต

ปจจยททำ�ใหดลยภ�พในระบบนเวศเสยไป 1. ปจจยทเกดจากธรรมชาต 2. ปจจยทเกดจากการกระทำาของมนษย

ไฟป�

ภเข�ไฟระเบด

นำ�ทวม

แผนดนไหว

ส�เหตททำ�ใหระบบนเวศเปลยนแปลง อย�งรวดเรว ม 3 ประก�ร 1. การเพมจำานวนประชากรมนษย 2. ความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย 3. การขาดความตระหนกถงคณคาของทรพยากรธรรมชาต