IZBOR METALOKSIDNIH ODVODNIKA IZBOR METALOKSIDNIH ODVODNIKA PRENAPONA I NJIHOVO PREVENTIVNO PRENAPONA I NJIHOVO PREVENTIVNO

ODRŽAVANJE I ISPITIVANJE TOKOM ODRŽAVANJE I ISPITIVANJE TOKOM EKSPLOATACIJEEKSPLOATACIJE

R. Đukanović, EPCG HE „Perućica“, NikšićR. Đukanović, EPCG HE „Perućica“, NikšićS. Škuletić, V. Radulović, Elektrotehnički fakultet, S. Škuletić, V. Radulović, Elektrotehnički fakultet,

PodgoricaPodgorica

CRNA GORACRNA GORA

PRENAPONI I ZAŠTITNI PRENAPONSKI UREĐAJIPRENAPONI I ZAŠTITNI PRENAPONSKI UREĐAJI

• Najviši napon mrežeNajviši napon mreže

• PrenaponPrenapon

• Zaštitni prenaponski uređajiZaštitni prenaponski uređaji

• Metaloksidni odvodnici prenaponaMetaloksidni odvodnici prenapona

• Osnovne karakteristike metaloksidnih odvodnika Osnovne karakteristike metaloksidnih odvodnika prenapona:prenapona:

- Naznačeni napon- Naznačeni napon

- Trajni radni napon- Trajni radni napon

- Nazivna struja odvođenja- Nazivna struja odvođenja

- Dugotrajna udarna podnosiva struja- Dugotrajna udarna podnosiva struja

- Sposobnost apsorpcije energije- Sposobnost apsorpcije energije

IZBOR METALOKSIDNIH ODVODNIKA PRENAPONAIZBOR METALOKSIDNIH ODVODNIKA PRENAPONA

• Određivanje parametara sistemaOdređivanje parametara sistema

• Provjera nenormalnih uslova radaProvjera nenormalnih uslova rada

• Izbor naznačenog napona odvodnikaIzbor naznačenog napona odvodnika

- Na osnovu trajnog radnog napona U- Na osnovu trajnog radnog napona Ucc

UUc c = U= Umm//√3, iz izraza √3, iz izraza UURo Ro = U= Ucc/K/Koo, gdje je: , gdje je:

KKo o – faktor izrade kojeg daje proizvođač– faktor izrade kojeg daje proizvođač

- Na osnovu privremenog prenapona U- Na osnovu privremenog prenapona U tt

UUtt = k = kf f ·· U Ucc, iz izraza , iz izraza UURt Rt = U= Utt/K/Ktt, gdje su:, gdje su:

kkff – faktor zemljospoja – faktor zemljospoja

KKtt – koeficijent sposobnosti podnošenja privremenog – koeficijent sposobnosti podnošenja privremenog

prenapona (slika 1)prenapona (slika 1)- Finalni izbor vrši se na bazi najvišeg naznačenog Finalni izbor vrši se na bazi najvišeg naznačenog

napona između vrijednosti napona Unapona između vrijednosti napona URo Ro i Ui URtRt

PRIMJER IZBORA METALOKSIDNOG ODVODNIKA PRIMJER IZBORA METALOKSIDNOG ODVODNIKA PRENAPONAPRENAPONA

• Izbor odvodnika je urađen za zaštitu blok transformatora Izbor odvodnika je urađen za zaštitu blok transformatora 10,5/121,5 kV u HE “Perućica” iz kataloga proizvođača“Minel” 10,5/121,5 kV u HE “Perućica” iz kataloga proizvođača“Minel” iz Beogradaiz Beograda

• UUmm = 123 kV; k = 123 kV; kff = 1,4; K = 1,4; Koo = 0,8; K = 0,8; Ktt = 1,41 = 1,41

• UUc c = U= Umm//√3 =√3 = 123/ 123/√3 =71 kV√3 =71 kV

• UUtt = 1,05 = 1,05 ·· k kf f ·· U Uc c = 1,05 = 1,05 ··1,4 1,4 ··71 = 104,4 kV71 = 104,4 kV

• UURo Ro = U= Ucc/K/Ko o = 71/0,8 = 88,7 kV= 71/0,8 = 88,7 kV

• UURt Rt = U= Utt/K/Kt t = 104,4/1,41 = 74 KV= 104,4/1,41 = 74 KV• Iz kataloga je usvojen izbor metaloksidnog odvodnika Iz kataloga je usvojen izbor metaloksidnog odvodnika

prenapona MWL 84/102 kV i 3EP2 86/108 kV, nazivne struje prenapona MWL 84/102 kV i 3EP2 86/108 kV, nazivne struje 10 kA, sa mogućnošću apsorpcije energije 8 kJ/kV10 kA, sa mogućnošću apsorpcije energije 8 kJ/kV

Slika 1. Zavisnost koeficijenta KSlika 1. Zavisnost koeficijenta Ktt izražen preko trajnog radnog napona izražen preko trajnog radnog napona

PREVENTIVNO ODRŽAVANJE I ISPITIVANJE OP U PREVENTIVNO ODRŽAVANJE I ISPITIVANJE OP U POGONU RP HE “PERUĆICA”POGONU RP HE “PERUĆICA”

• Održavanje i ispitivanje se sprovodi prema:Održavanje i ispitivanje se sprovodi prema:

- Pravilniku o održavanju elektroenergetskih objekata- Pravilniku o održavanju elektroenergetskih objekata

- Preporukama proizvođača opreme- Preporukama proizvođača opreme

- Važećim standardima- Važećim standardima

- Stečenim iskustvima korisnika- Stečenim iskustvima korisnika

• Održavanje podrazumijeva redovni godišnji remont uz:Održavanje podrazumijeva redovni godišnji remont uz:

- Vizuelni pregled stanja odvodnika- Vizuelni pregled stanja odvodnika

- Pregled primarnih veza i veza za uzemljenje- Pregled primarnih veza i veza za uzemljenje

- Pregled pričvršćenja na noseću konstrukciju- Pregled pričvršćenja na noseću konstrukciju

- Antikorozivnu zaštitu- Antikorozivnu zaštitu

- Čišćenje izolatora i dr.- Čišćenje izolatora i dr.

PREVENTIVNO ODRŽAVANJE I ISPITIVANJE OP U PREVENTIVNO ODRŽAVANJE I ISPITIVANJE OP U POGONU RP HE “PERUĆICA”POGONU RP HE “PERUĆICA”

• Preventivno ispitivanje se sprovodi:Preventivno ispitivanje se sprovodi:

- Mjerenjem ukupne struje koja teče kroz odvodnik pri- Mjerenjem ukupne struje koja teče kroz odvodnik pri

radnom naponu, pri čemu se mjeri: radnom naponu, pri čemu se mjeri:

- efektivna vrijednost ukupne struje I- efektivna vrijednost ukupne struje Irms rms

- tjemena vrijednost I- tjemena vrijednost Ipp

- Mjerenjem trećeg harmonika ukupne struje I- Mjerenjem trećeg harmonika ukupne struje I(150)(150)

• Kako se radi o strujama veličine Kako se radi o strujama veličine μμA, za njihovo mjerenje A, za njihovo mjerenje u visokonaponskim postrojenjima su potrebni veoma u visokonaponskim postrojenjima su potrebni veoma osjetljivi instrumentiosjetljivi instrumenti

- Kliješta za mjerenje otpora uzemljenja MS 2301- Kliješta za mjerenje otpora uzemljenja MS 2301

- Instrument za ispitivanje metaloksidnih OP SCAR 10- Instrument za ispitivanje metaloksidnih OP SCAR 10

Tabela I: Rezultati preventivnih ispitivanja metaloksidnih odvodnika prenaponaTabela I: Rezultati preventivnih ispitivanja metaloksidnih odvodnika prenapona

TipTip FabričkiFabričkibrojbroj

GodinaGodinaispitivanjaispitivanja

Preventivna ispitivanjaPreventivna ispitivanja

Ukupna refer. Ukupna refer. sstrujatruja (μA)(μA) Tjemena strujaTjemena struja

(μA)(μA)

Treći harmonik Treći harmonik ukuk.. sstrujetruje (μA)(μA)

MWL 84MWL 84 B013/94B013/94

20042004200620062008200820092009

700700800800712712750750

98798710501050

22222323

MWL 84MWL 84 B195/01B195/01

20042004200620062008200820092009

600600700700723723740740

99499410201020

23232323

3EP2 1083EP2 108 A206/04A206/04

20042004200620062008200820092009

400400500500365365365365

505505508508

11111010

3EP2 1083EP2 108 A231/04A231/04

20042004200620062008200820092009

400400500500356356290290

502502430430

10101111

3EP2 1083EP2 108 A232/04A232/04

20042004200620062008200820092009

400400500500450450500500

620620680680

12121313

ANALIZA REZULTATA ISPITIVANJAANALIZA REZULTATA ISPITIVANJA

• Za pojedine tipove odvodnika usvojene su tipične i Za pojedine tipove odvodnika usvojene su tipične i granične vrijednosti ukupne struje i struje trećeg granične vrijednosti ukupne struje i struje trećeg harmonika, a zavise od naponskog nivoa odvodnika i od harmonika, a zavise od naponskog nivoa odvodnika i od proizvođačaproizvođača

• Za MWL 84/102 kV:Za MWL 84/102 kV: - tipične vrijednosti ukupne struje su 1,3 mA , a struje- tipične vrijednosti ukupne struje su 1,3 mA , a struje trećeg harmonika 16 trećeg harmonika 16 μμAA - limitirane vrijednosti su 2,2 mA i 100 - limitirane vrijednosti su 2,2 mA i 100 μμAA• Za odvodnike 3EP2 86/108 kV vrijednosti su nešto nižeZa odvodnike 3EP2 86/108 kV vrijednosti su nešto niže• Ocjena stanja odvodnika se donosi na osnovu rezultata:Ocjena stanja odvodnika se donosi na osnovu rezultata: - ako su blizu tipičnih vrijdnosti – zadovoljavajuće stanje- ako su blizu tipičnih vrijdnosti – zadovoljavajuće stanje - ako su iznad tipičnih, a niži od limitiranih – obratiti pažnju - ako su iznad tipičnih, a niži od limitiranih – obratiti pažnju na odvodnik i intezivnije ga pratitina odvodnik i intezivnije ga pratiti - rezultati iznad limitiranih – zamjena odvodnika- rezultati iznad limitiranih – zamjena odvodnika

ZAKLJUČAKZAKLJUČAK

• Odvodnici prenapona su jedni od bitnih elemenata elektro- Odvodnici prenapona su jedni od bitnih elemenata elektro- energetskih objekata i glavna uloga im je da zaštite izolaciju energetskih objekata i glavna uloga im je da zaštite izolaciju opreme od prenaponaopreme od prenapona

• Pouzdanost rada i zaštitna uloga odvodnika prenapona u Pouzdanost rada i zaštitna uloga odvodnika prenapona u pogonu zavisi prije svega od pravilnog izbora, jer izborom pogonu zavisi prije svega od pravilnog izbora, jer izborom višeg nazivnog napona povećava se sposobnost odvodnika višeg nazivnog napona povećava se sposobnost odvodnika da podnese prenapone u sistemu ali se smanjuje zaštitni da podnese prenapone u sistemu ali se smanjuje zaštitni nivo izolacije opreme, kao i od urednosti preventivnog nivo izolacije opreme, kao i od urednosti preventivnog održavanja i ispitivanjaodržavanja i ispitivanja

• Analizirajući rezultate ispitivanja, koji su oko tipičnih vrijedno- Analizirajući rezultate ispitivanja, koji su oko tipičnih vrijedno- si, kao i opšte stanje posmatranih odvodnika prenapona u si, kao i opšte stanje posmatranih odvodnika prenapona u RP HE “Perućica”, može se zaključiti da su oni u dobrom RP HE “Perućica”, može se zaključiti da su oni u dobrom stanju i da predstavljaju pouzdane aparate za zaštitu blok stanju i da predstavljaju pouzdane aparate za zaštitu blok transformatora za koje su izabranitransformatora za koje su izabrani

HVALA NA PAŽNJIHVALA NA PAŽNJI