Կազմել է Ժորա Ասլանյան

Միկրոէվոլյուցիա, էվոլյուցիա և էվոլյուցիայի գլխավոր ուղիներ :

Նոր տեսակի առաջացման էվոլյուցիոն գործընթաացը կոչվում է միկրոէվոլյուցիա։ՄԻկրոէվոլյուցիա կյանքի պատմության մեջ տեղի ունենում է մեծ փոփոխությունները, որոնք սովորաբար երևում են բրածո տվյալների ուսումնասիրությունների ժամանակ։ Միկրոէվոյլուցիա ներառում է նոր տեսակի ծագումը, որն առաջ է բերում կենսաբանական բազմազանությունը, դա էվոյլուցիան նորության ծագումն է։Օրինակ թռչուններն թևերն ու փոտուրները, կամ մարդու ուղեղի մեծ չափերը։ Դա նաև պայթյունային բազմազանությունն է, որ հետևում է որոշ էվոլյուցիոն թռիչքների։ Օրինակ ծաղկի ձևավորման հետևանքով բույսերի հազավորի տեսակների առաջացումը։

Միկրոէվոլյուցիա

Բացի դրանից հսկայական չափով բնաջնջումներն են կաթնասուների բազմազանություն, որի պատճառը դինոզարվրերի անհայտացումն էր։ Մակրոէվոլյուցիա արդյունքը ՝ տեսակառաջացումն է՝ երկու կամ ավելի նոր տեսակի առաջացում։ Ըստ էությամբ է միկրոէվոյլցիան կուտակման արդյունքն է։

Էվոլյուցիա մեջ, վերաբերում է մի օրգանիզմի ցեղախմբի ծագումնաբանական նյութի փոփոխությանը՝ մի սերնդից մյուս սերունդ։ Թեև ամեն մի սերնդում առաջացած փոփոխությունները փոքր են, տարբերությունները ամեն սերնդի անցման հետ կուտակվում են, և ժամանակի ընթացքում կարող են օրգանիզմների էական փոփոխության պատճառ դառնան։ Այս ընթացքը կարող է նոր ցեղերի առաջացման գագաթնակետին։Իսկապես, օրգանիզմների միջև նմանությունը առաջարկում է, թե բոլոր ճանաչված ցեղերը նույն նախնուց (կամ նախնական գենի ավազանից) են սերվել, այս աստիճանական տարամիտման ընթացքով։Էվոլյուցիայի հիմքում գեներն են, որոնք սերնդից սերունդ են փոխանցվում, որոնք ստեղծում են մի օրգանիզմի ժառանգված բնավորության գծերը։

Էվոլյուցիա և էվոլյուցիայի գլխավոր ուղիներ

 Այս գծերը տարբեր ցեղախմբերի շրջանակներում տարբերվում են, այնպես որ օրգանիզմները ժառանգելի տարբերություններ են ցուցաբերում իրենց բնավորության գծերում։ Էվոլյուցիան երկու ընդդիմադիր ուժերի արդյունք է՝ այն ընթացքները, որ շարունակաբար տարբերություն են ներածում, և այն ընթացքները, որ պատճառ են դառնում շեղումները ավելի տարածված կամ հազվադեպ դառնան։ Նոր շեղումները երկու ձև են առաջանում՝ կամ գեներում մուտացիայից, և կամ ցեղախմբերի միջև և ցեղերի միջև գեների փոխանցումից։ Այն ցեղերի միջև, որոնք սեռական կերպով են բազմանում, գեների նոր զուգորդություններ են առաջանում նաև ծագումնաբանական վերազուգորդության արդյունքում, որը կարող է ցեղերի միջև տարբերությունը ավելացնել։

Աշխարհի պատմական զարգացումը հասկանալու համար պետք է որոշել էվոլյուցիա գլխավոր ուղիները։ Էվոլյուցիայի ուղիներ հիմնահարցի մեջ նշանակալի ներդում են կատարել ռուս խոշոր գիտնականաններ Ա․Ն․ Սևերցևը, Ի․Ի․ Շմալհաուզենը։ Նրանք էվոլյուցիայի գլխավոր ուղիներ են 3 հարցեր ուղիներ, արոմորֆոզները, իդիոադապտացիաները և ընդհանուր դեգեներացիաները։

Արոմորֆոզ այնպիսի էվոլյուցիոն փոփոխություններ են, որոնք օրգանիզմները տանում են դեպի կազմավորվածության ընդհանուր վերելք, բարդացնում նրանց կառուցվածքը, բարձրացնում կենսագործունեության ուժգնությունը։ Արոմորֆոզների հայտնաբերման և ուսումնասիրման գործում մեծ դեր են խաղացել Ա. Ն. Սևերցովի և Ի. Ի. Շմալհաուզենի աշխատությունները։ Նրանք սահմանեցին էվոլյուցիայի երկու գլխավոր ուղղությունները՝ կենսաբանական առաջադիմությունը և կենսաբանական հետադիմությունը։

Արոմորֆոզ

Օրգանական աշխարհի էվոլյուցիայի վաղ փուլերի խոշոր արոմորֆոզներ են՝ բույսերի ֆոտոսինթեզի գործընթացի առաջացումը, միաբջիջ օրգանիզմներից բազմաբջիջ օրգանիզմների առաջացումը, օրգանիզմների՝ սեռական ճանապարհով բազմացումը, ներքին բեղմնավորման ի հայտ գալը։ Բույսերի զարգացման մեջ խոշոր արոմորֆոզ էր սպորներով բազմացումից սերմերով բազմացմանն անցնելը։ Ողնաշարավոր կենդանիների զարգացման ընթացքում խոշոր արոմորֆոզներ են կմախքի, ծնոտների, քորդայի, խռիկային և թոքային շնչառության, հնգամատ տիպի վերջույթների առաջացումը և այլն։

Արոմորֆոզը գոյության կռվում նշանակալից առավելություններ է տալիս օրգանիզմին, հնարավորություն ընձեռում նրան հարմարվելու նոր միջավայրին, օժանդակում է պոպուլյացիաներում գոյատևման բարձրացմանը և մահացության իջեցմանը։ Բարձր ծնելիության և ցածր մահացության դեպքում թվաքանակը պոպուլյացիաներում մեծանում է, արեալն՝ ընդարձակվում, գոյանում են նոր պոպուլյացիաներ, արագանում է նոր տեսակների ձևավորումն, այսինքն՝ տեղի է ունենում կենսաբանական առաջադիմություն։

Իդիոադապտացիաներն օրգանիզմների այնպիսի էվոլյուցիոն փոփոխություններ են, որոնք նպաստում են բնակության միջավայրի որոշակի, կոնկրետ պայմաններին հարմարվելուն (մասնավոր հարմարանքներ)։ Ի հակադրություն արոմորֆոզների՝ իդիոադապտացիաները չեն ուղեկցվում օրգանիզմների կազմավորվածության և կենսագործունեության ուժգնության մակարդակի ընդհանուր բարձրացմամբ։ Դրանք միջավայրի տվյալ պայմաններին հարմարվելու որոշակի ոչ շատ մեծ փոփոխություններ են։

Իդիոադապտացիա

Իդիոադապտացիա են,՝ օրինակ Չարզվի Դարվինի կողմից նկարագրված գալապագոսյան կղզիներում բնակվող սերիոսների տարբեր տեսակների կցտի ձևերը։

Ծառաբնակ կենսակերպ վարող որոշ երկկենցաղների,ավազուտներում բնակվող մի շարք մեղեսների մատները կրում են լայնացումները, որոնք թույլ չեն տալիս նրանց թաղվելու ավազի մեջ։ Մերձհատակյա կենսակերպ վարող շատ ձկների՝ կատվաձկների, կամբալայինների մարմնի տափակությունը, հատակի նման գունավորում ունենալը իդիոադապտացիայի ցայտուն։

Դեգեներացիա ,այն, որպես կենսաբանական առաջադիմության ճանապարհ, շատ ձևերում դիտվում է և կապված է հիմնականում մակաբույծների պարզեցումների հետ։ Ազատ ապրող ձևերից շատ տարբերվում է մակաբույծի կենսակերպը։ Մակաբույծների մոտ տեղի է ունեցել կազմավորվածության պարզեցում, ինչի հետևանքը զանազան հարմարանքների առաջացմամբ։ Մակաբույծ կյանք վարողների մոտ կան որոշ օրգաններ, որոնք կորցնում են իրենց իմաստը, հետ են զարգանում և անհետանում։

Դեգեներացիա