pËrfaqËsimi politik nË informacionin e … · krijon lidhjen e saj me transmetuesin publik, duke...
TRANSCRIPT
-
REPUBLIKA E SHQIPRIS
UNIVERSITETI I TIRANS
FAKULTETI I HISTORIS DHE I FILOLOGJIS
DEPARTAMENTI I GAZETARIS DHE KOMUNIKIMIT
PRFAQSIMI POLITIK N INFORMACIONIN E
RADIOTELEVIZIONIT T KOSOVS
PAS PAVARSIS
Studim pr mbrojtjen e grads shkencore:
Doktor i Shkencave n Gazetari dhe Komunikim
Kandidati Udhheqsi shkencor
Gjylie REXHA Prof. Asoc. Dr. Bashkim GJERGJI
Tiran, Mars 2017
-
REPUBLIKA E SHQIPRIS
UNIVERSITETI I TIRANS
FAKULTETI I HISTORIS DHE I FILOLOGJIS
DEPARTAMENTI I GAZETARIS DHE KOMUNIKIMIT
PRFAQSIMI POLITIK N INFORMACIONIN E
RADIOTELEVIZIONIT T KOSOVS
PAS PAVARSIS
Studim pr mbrojtjen e grads shkencore:
Doktor i Shkencave n Gazetari dhe Komunikim
Kandidati Udhheqsi shkencor
Gjylie REXHA Prof. Asoc. Dr. Bashkim GJERGJI
KOMISIONI I VLERSIMIT
__________________________________ (Kryetar)
__________________________________ (Oponent)
__________________________________ (Oponent)
__________________________________ (Antar)
__________________________________ (Antar)
Tiran, Mars 2017
-
Deklarata e autorsis
Ky punim doktoral i paraqitur pran Departamentit t Gazetaris dhe Komunikimit,
Fakulteti i Historis dhe Filologjis, Universiteti i Tirans sht kryer n prputhje me t
gjitha normat, rregullat dhe kriteret akademike.
Deklaroj me prgjegjsi se u jam prmbajtur me rigorozitet t gjitha rregullave
akademike prsa i prket referencave, citimeve dhe do materiali t prdorur pr punim.
T gjitha palt e prfshira n studim kan qen t informuara dhe jan prfshir n kt
punim me vullnet t plot.
-
COPYRIGHT: Gjylie REXHA
T gjitha t drejtat jan t rezervuara, 2017
-
Prmbajtja 5
Pasqyra e tabelave 8
Hyrje x-xxvii
Kapitulli i par
Politika dhe transmetuesit publik 28
1.1. Mediat si aktor n komunikimin politik 28
1.2. Gazetari n raportin media politik 32
1.3. Roli i transmetuesve publik n sistemet mediatike 37
1.4. Modele t transmetuesve publik 38
1.5. Karakteristika t transmetuesit publik t Kosovs 43
Kapitulli i dyt
RTK media e protektoratit pr Kosovn 49
2.1. Nga plani pr ringjalljen e RTP-s n themelimin e RTK-s 50
2.2. Koncepti i shumetnicitetit n transmetuesin publik 54
2.3. Kosovarizimi i RTK-s 57
2.4. Pasojat e shmangies nga koncepti politik 60
2.5. Rikthimi n media me mision politik 63
2.6. RTK-ja e financuar nga parapagimi 67
2.7. Trashgimia e UNMIK-ut pr RTK-n 71
Kapitulli i tret
Ligji si instrument pr ndikim politik mbi RTK-n 73
3.1. RTK media me ligj t veant n sistemin mediatik 73
3.2. Nga pavarsia financiare n varsin nga buxheti shtetror 77
3.3. Financimi i RTK-s prmes buxhetit t shtetit 81
-
3.4. Opsione pr arritjen e pavarsis financiare 83
3.5. Centralizimi politik i przgjedhjes s bordit t RTK-s 86
3.6. Praktika e przgjedhjes s bordit t RTK-s 87
3.7. Ligji si instrument pr ndikim n politikn editoriale 90
Kapitulli i katrt
Politika n lajmet e RTK-s 93
4.1. Politika n hierarkin e lajmeve 93
4.2. Raportimi i balancuar pro politiks 96
4.3. Pushteti dhe opozita n lajmet e RTK-s 98
4.4. Parafushata si marketing politik n lajme 103
4.5. Prfaqsimi i barabart gjat fushatat elektorale 107
4.6. Anshmria n raportimin pr krizat politike 108
4.7. Qasja e RTK-s ndaj kritikave politike 113
4.8. RTK si pal ndaj kritikave t Vetvendosjes 115
Kapitulli i pest
RTK-ja ndrmjet politiks dhe publikut 118
5.1. RTK si shrbim i politiks pr publikun 118
5.2. RTK si pasqyruese e pjesshme e realitetit politik 121
5.3. Anashkalimi i realitetit socio-ekonomik 123
5.4. Financimi dhe llogaridhnia ndaj publikut 126
5.5. Mungesa e aleancs s RTK-s me publikun 129
5.6. Mundsia e prafrimit t RTK-s me publikun 131
5.7. Perspektiva e raportit t RTK-s me publikun 135
-
Kapitulli i gjasht
Statusi i gazetarit t politiks n RTK 139
6.1. Gazetart n Kosovn me liri t pjesshme t shtypit 139
6.2. Mnyrat e punsimit dhe pozita e gazetarve ne RTK 143
6.3. Autonomia profesionale e redaksive dhe gazetarve t lajmeve 147
6.4. Kundrshtimet e brendshme ndaj politiks editoriale 151
6.5. E ardhmja e gazetarve n RTK 157
Kapitulli i shtat
Gjetje dhe prfundime 161
Rekomandime 170
Bibliografia 173
Anekse 189
Aneks 1: Memorandum of understanding between the Organization for Security and
Cooperation in Europe Mission in Kosovo and the European Broadcasting Union 189
Aneks 2: Prcaktimet pr modelin e financimit dhe zgjedhjen e organeve drejtuese
sipas ligjit nr. 02/L-47 pr Radiotelevizionin e Kosovs, t vitit 2006 200
Aneks 3: Prcaktimet ligjore pr financimin, zgjedhjen e organeve udhheqse dhe
politikn editoriale t RTK-s, sipas ligjit 04/L-46, t vitit 2012 207
Aneks 4: Pjes nga dokumenti: Standardet profesionale dhe parimet etike t
gazetaris n programet e Radiotelevizionit t Kosovs 221
Aneks 5: Pjes nga hulumtimi pr treguesit e mediave n Kosov, 2015 234
Aneks 6: Pyetjet pr intervistat e strukturuara pr gazetar dhe redaktor 239
Aneks 7: Pyetsori pr anketat me qytetar 241
Aneks 8: Pyetsori pr anketat me student t gazetaris dhe komunikimit 242
-
Abstrakt n shqip 244
Abstrakt n anglisht 245
Pasqyra e tabelave dhe figurave
Tabela 1. Modeli i variacionit n katr dimensionet e sistemit t medias 29
Tabela 2: Paanshmria e gazetarve t politiks n mediat e Kosovs 36
Tabela 3: Shikueshmria e tre televizioneve nacionale n Kosov n vitin 2007 66
Tabela 4: Prqindja e t hyrave t RTK-s n vitin 2001 67
Tabela 5: Prqindjet e t hyrave t RTK-s n vitin 2002 69
Tabela 6: Burimet e t hyrave t hyrave t RTK-s n vitin 2004 70
Tabela 7: Struktura e t hyrave t RTK-s n vitet 2001 2007 70
Tabela 8: Struktura e t hyrave t RTK-s gjat vitit 2007 79
Tabela 9: T hyrat dhe shpenzimet e RTK-s n vitet 2009 dhe 2010 81
Tabela 10: Shikueshmria e emisioneve qendrore t lajmeve n televizionet nacionale 94
Tabela 11: Prmendja e partive politike n informacionin e RTK-s gjat vitit 2015 99
Tabela 12: Krahasimi 2014-2016 pr pranin n lajmet qendrore t krerve shtetror 100
Tabela 13: Pushteti dhe opozita n titujt e lajmeve t RTK-s 103
Tabela 14: Shembull i edicionit qendror t lajmeve gjat parafushats 2014 104
Tabela 15: Prmendja e subjekteve politike n lajme n periudhn e krizs politike 109
Tabela 16: Titujt e Lajmeve 19:30, 10 qershor 2014 110
Tabela 17: Vlersimi pr RTK-n si media ndrmjet politiks dhe publikut 120
Tabela 18: Pavarsia e udhheqsve, gazetarve, redaktorve t RTK-s 121
Tabela 19: Vlersimi pr vrtetsin dhe paanshmrin e informacionit pr politikn 122
Tabela 20: Krkesat e audiencs pr fushat prioritare n lajmet e RTK-s 124
Tabela 21: Gatishmria e qytetarve pr t paguar taks parapagimi pr RTK-n 127
Tabela 22: Vlersimet e qytetarve pr mnyrat e financimit t RTK-s 128
Tabela 23: Burimet e informacionit pr t rinjt n Kosov 133
-
Tabela 24: Besueshmria e RTK-s krahasuar me mediat private 134
Tabela 25: Rndsia e transmetuesit publik n sistemin e mediave t Kosovs 135
Tabela 26: Vlersimi pr RTK-n si shrbim ndrmjet politiks dhe publikut 136
Tabela 27: Arsyet e moszbatimit t bazs ligjore pr lirin e shprehjes n Kosov 141
Tabela 28: Preferenca e studentve pr karrier n median publike 159
Figura 1: Faksimili i letrs s shefit t OSBE-s drguar Kuvendit t Kosovs 88
Figura 2: Vlersimi pr lirin e shprehjes me legjislacionin n Kosov 234
Figura 3: Liria e shprehjes sipas llojeve t mediave 234
Figura 4: Liria e shprehjes sipas prkatsis etnike 235
Figura 5: Arsyet pr mos garantimin e liris s shprehjes 235
Figura 6: Niveli i zbatimit t garancive ligjore pr lirin e shprehjes 236
Figura 7: Zbatimi i garancive ligjore sipas fushs s veprimit 236
Figura 8: Vlersimi pr garantimin e liris s informacionit 237
Figura 9: Tabelim i kryqzuar pr zbatimin e liris s informacionit 237
Figura 10: Zbatimi i liris s informacionit sipas llojit t mediave 238
Figura 11: Vlersimi pr pavarsin e RTK-s nga politika 238
-
x
Hyrje
Radiotelevizioni i Kosovs sht kompania e vetme mediatike n Kosov, t cils i sht
prcaktuar prgjegjsia e dyfisht ligjore: q audiencs ti ofroj prmbajtje programore
me cilsit e shrbimit publik, ndrsa politiks ti siguroj kanalin e komunikimit me
qytetart. Me statusin e transmetuesit publik, RTK-ja paraqitet n sistemin mediatik t
Kosovs si institucion me ndikim shoqror, por edhe i ndikuar nga faktort vendimmarrs
politik. N hierarkin mediatike t Kosovs ajo z vendin kryesor1, n nj mjedis
shoqror q sht dominuar nga proceset politike. N programin informativ t RTK-s,
politika ka qen dhe mbetet, ashtu si e prcakton, Stephan Russ Mohl, fusha m e
rndsishme n hierarkin e sektorve.2 RTK-ja sht pjes e sistemit t mediave q
sht formsuar nga konteksti m i gjer historik, politik dhe kulturor. Karakteristikat e
sistemit politik q mund t ndikojn strukturn e institucioneve mediatike, dalin si faktor
ndikues mbi median publike t Kosovs.3
Ky studim prqendrohet n trajtimin e raportit q ka ndrtuar pushteti politik me
transmetuesin, n vitet e para t funksionimit si media publike e nj shteti t pavarur.
RTK-ja sht rast i veant ndrmjet transmetuesve publik sepse ajo nuk sht krijuar si
shrbim publik i shtetit dhe nga shteti, por nga faktor t huaj dhe n periudhn e
protektoratit t OKB-s. Kjo karakteristik dalluese e bn RTK-n shembull t
transmetuesit publik q ka hyr n raporte komplekse me disa faktor politik
njkohsisht n t dyja periudhat e zhvillimit t saj: si media publike n protektorat dhe
n vitet e para t shtetit t pavarur.
Pushteti politik, fillimisht ai ndrkombtar e pastaj ai kosovar, kan prdorur aktet
ligjore, si instrumente t politiks zyrtare, pr t ndikuar mbi politikn editoriale t RTK-
s. N rastin e ksaj mediaje, si mjet pr t ndikuar mbi politikn editoriale, jan zbatuar
instrumentet e fuqishme t varsis4, prkatsisht: kontrolli i emrimeve t organeve
udhheqse t RTK-s dhe paqartsia e vazhdueshme pr financimin afatgjat e t
qndrueshm t saj. N studimet pr transmetuesit publik n vende t ndryshme, kto dy
elemente nuk lidhen gjithnj me pavarsin e transmetuesit publik, por varen edhe nga
faktor t tjer shoqror, q burojn nga niveli i prgjithshm i demokracis dhe
zhvillimit t mediave.
1 Radiotelevizioni i Kosovs sht media kryesore n Kosov pr numrin e kanaleve t transmetimit (katr kanale televizive dhe dy kanale t radios), pr diversitetin gjuhsor programor ( RTK-ja transmeton n
gjuhn shqipe dhe n gjuht e pakicave), pr numrin e puntorve ( n vitin 2015 numri i prgjithshm i
puntorve ka arritur n rreth 1 000) dhe pr ndikimin n sistemin mediatik pr shikueshmrin e
programeve t lajmeve. Emisioni m i rndsishm pr shikueshmri n RTK sht Lajmet 19:30. Sipas
sondazheve, ky emision sht m i shikuari n Kosov. Ngjarjet politike zn hapsirn kryesore t kt
emision. 2 Mohl, S., Gazetaria, K&B, Tiran, 2010, fq 197 3 Hallin, D., Mancini P., Comparing Media Systems Three models of media and politics, Cambridge
University Press, UK 2004, fq 46 4 Blumler, G. J., Gurevitch, M., The Crisis of Public Communication Taylor & Francis e-Library, 2001 fq
63
-
xi
N kt studim argumentohet se Kosova hyn n mesin e vendeve n t cilat politika
krijon lidhjen e saj me transmetuesin publik, duke e vendosur n raport varsie ndaj saj,
fillimisht prmes akteve ligjore, me t cilat prcakton funksionimin dhe mnyrn e
przgjedhjes s organeve udhheqse t tij. Instrumentalizimi i transmetuesit publik t
Kosovs nga politika realizohet prmes legjislacionit, q nuk ofron zgjidhje afatgjate pr
financimin dhe q centralizon procesin e zgjedhjes s organit udhheqs t RTK-s vetm
n instanca vendimmarrse politike.5 RTK-ja sht shembull i transmetuesit publik pr t
cilin financimi nga shteti ngre pyetjen se si mund t sigurohet pavarsia e tij6 dhe mbi
t cilin ushtrimi i ndikimit t pushtetit politik realizohet prmes organeve udhheqse, t
cilat dalin nga procesi i prqendruar vetm n przgjedhjen politike dhe q prjashton
mekanizmat shoqrore jopolitik.
Nn kt ndikim, ajo nuk arrin q t jet organizat mediatike q paraqitet si aktor i
barabart n procesin e komunikimit politik, si vlersohen mediat nga studiuesit,7 por
vetm si elementi i tret i komunikimit politik (organizatat politike, qytetart dhe mediat
ndrmjet tyre), pa rolin vendimtar q McNair vlerson se e kan mediat.8 Si media
masive ajo merr rolin e amplifikatorit dhe altoparlantit9 q n procesin e komunikimit u
shrben faktorve me pushtet politik pr t prcjell mesazhet e tyre tek publiku, sipas
modelit n t cilin informacioni kryesor buron nga mbulimi i detajuar dhe promovues i
aktiviteteve t prditshme t institucioneve shtetrore dhe forcave kryesore politike.
RTK-ja ushtron rolin e prcjellsit pasiv t mesazhit t politiks zyrtare, duke i
mundsuar lidershipit politik q programin e saj ta prdor si platform pr promovimin e
aktiviteteve.10
Duke analizuar modelin e zbatueshm nga RTK-ja pr mbulimin zhvillimeve politike, ky
studim arrin t argumentoj reflektimin n program t raportit t varsis q ka RTK-ja si
organizat mediatike nga faktort politik. Rezultatet e analizs s modelit t raportimit
pr politikn, e nxjerrin Radiotelevizionin e Kosovs media publike n t cilat ndikimi
vendimmarrs i politiks pr shtjet strategjike t saj, shndrrohet n ndikim mbi
politikn editoriale dhe veprimtarin e prditshme t transmetuesit.11
5 Autort David Hallin dhe Paolo Mancini, n librin Comparing Media Systems Three models of media
and politics, vlersojn se dukuria e kontrollit t medias prmes emrimeve sht e prhapur n vendet e
Modelit t Mesdheut. N funksionimin e RTK-s gjenden karakteristika t funksionimit sipas ktij modeli. 6 Doyle, G., Understanding media economics, Second edition, SAGE Publication Ltd, London 2013, fq 98 7 Shih: Blumler & Gurevitch, The Crisis of Public Communication; Kuhn, R., Broadcasting and politics in
Western Europe; Willis, J., The media effect etj. 8 McNair vlerson se n sistemet politike demokratike, media funksionon edhe si transmetues i
komunikimit politik q lind jasht organizats mediatike n vetvete, edhe si drgues i mesazhit politik t
formsuar nga gazetart. Shih:McNair, B., Hyrje n komunikimin politik, Botimi i katrt, UET Press, Tiran
2009, fq 25 9 Mohl, S., Gazetaria, K&B, Tiran 2010, fq 26 10 Nga monitorimi i edicionit qendror t lajmeve n RTK, Lajme 19:30, n periudhn shtator 2013- qershor
2015, del se tem kryesore e edicionit jan aktivitetet ditore t liderve politik. Hapsira q z n edicion
ky lloj informacioni varet nga aktivitetet q kan zhvilluar brenda dits udhheqsit e institucioneve dhe
forcave kryesore politike. N raste t aktiviteteve t shumta politike ai z deri n 20 minuta, brenda
edicionit q zgjat 30 minuta. 11 Shih: Hanretty C., Public broadcasting and political interference, Taylor & Francis e-Library, ISBN:
978-0-203-81372-0, 2011, fq. 7 8.
-
xii
Politika mbi transmetimin si karakteristik e Modelit t Polarizuar Pluralist, n rastin e
Radiotelevizionit t Kosovs, prcillet n t gjitha nivelet e funksionimit t brendshm
dhe reflektohet n raportin e saj me audiencn. Edhe pse n legjislacionin pr t, q nga
themelimi, gjenden elemente t modeleve t transmetuesve publik t Modelit
Korporatist Demokratik dhe Veri Atlantik, mnyra e funksionimit t kompanis dhe e
mbulimit t politiks, e profilizon RTK-n si media publike me karakteristikat e Modelit
t Polarizuar Pluralist.12 Parametrat dhe karakteristikat e ktij sistemi, n transmetuesin
publik t Kosovs, prcillen nga niveli vendimmarrs politik n organet udhheqse t
medias dhe ndikojn mbi veprimtarin e prditshme t t punsuarve n programin
informativ si dhe reflektohen n mnyrn e vlersimit t RTK-s nga audienca.
Studimi argumenton se instrumentalizimi i kompanis nga politika shoqrohet me
krijimin dhe zhvillimin e lidhjeve klienteliste t saj brenda kompanis. T dyja dukurit
dmtojn autonomin profesionale t prodhuesve t informacionit politik n RTK, t
ciln e kan t prcaktuar me standardet profesionale t vet kompanis. Statusi ligjor i
RTK-s u mundson gazetarve t cilt mbulojn zhvillimet politike dhe redaktorve t
lajmeve autonomin profesionale, por mosprputhja ndrmjet statusit t medias si
shrbim publik dhe mnyrs s funksionimit t prditshm, pamundson realizimin e
plot t ksaj autonomie.
Ndikimi i politiks n majn hierarkike t medias bartet n nivelet e mesme
menaxheriale, prmes emrimeve t eprorve t drejtprdrejt t gazetarve dhe
redaktorve n redaksit e lajmeve. Gazetari dhe redaktori i lajmeve n kt studim
trajtohen si statuse profesionale dhe element prbrs t raportit q ndrton media
publike me faktort vendimmarrs politik. Si aktor i veuar gazetari nuk ka ndikim mbi
aktort tjer n procesin e komunikimit t ndrmjetsuar nga transmetuesi publik.
Realizimi i autonomis profesionale t gazetarit t RTK-s do t mundsohej si rrjedhoj
e ri konceptimit t raportit politik-transmetues publik, n funksion t largimit t RTK-s
nga ndikimi i politiks dhe afrimit t saj me audiencn.
Studimi ofron dy alternativa kryesore, por n drejtime t kundrta pr afrimin e RTK-s
me audiencn. Alternativa e par parasheh krijimin e parakushteve pr rritjen e nivelit t
pavarsis s RTK-ja nga vendimmarrja politike, prmes reformimit t legjislacionit dhe
krijimit t mekanizmave t mbikqyrjes s zbatimit t tij n veprimtarin e prditshme t
RTK-s nga trupa jo politike. Funksionimi i till do t krijonte bazn pr rritjen e nivelit
t pavarsis s transmetuesit publik nga politika, si shtje me rndsi pr shkak t
kontributit t ktij transmetuesi n demokraci13 dhe do t mundsonte transformimin
gradual t RTK-s n transmetues t mirfillt publik.
12 Modeli i Polarizuar Pluralist karakterizohet nga transmetuesit publik historikisht t varur dhe t ndikuar
nga forcat politike, sidomos ato n pushtet. Modeli Korporatist Demokratik karakterizohet nga transmetues
publik t organizuar, n mnyrn q ti shrbejn interesit t prgjithshm dhe tizoluar nga ndikimi
politik. Modeli Veri Atlantik ofron variacione t transmetuesve publik, pr ndikimin dhe mnyrn e
organizimit. Shih: Hallin, D., Mancini P., Comparing Media Systems Three models of media and politics,
Cambridge University Press, UK 2004 13 Hanretty C., Public broadcasting and political interference, Taylor & Francis e-Library, ISBN: 978-0-
203-81372-0, 2011, fq 6
-
xiii
Alternativa e dyt prqendrohet n forcimin e lidhjes s RTK-s me audiencn prmes
prmbajtjes programore me karakteristikat e informacionit si e mir dhe shrbim publik.
Ashtu si thot Benson mediat publike duket se jan m t fuqishme kur qytetart e
ndjejn se media iu prgjigjet atyre m tepr se sa politikanve apo reklamuesve, pra kur
ato jan vrtet publike.14 N rastin e RTK-s nj lidhje e till do t mund t ndikonte
edhe n zgjidhjen e problemeve t vazhdueshme pr t, sidomos atij t financimit t
qndrueshm prmes parapagimit. Kjo mnyr e financimit, si njri nga parakushtet, por
jo i vetmi, pr pavarsin e transmetuesit nga politika,15 do t mund t gjente prkrahjen e
qytetarve n rastin kur ata t shihnin tek RTK-ja shrbimin pr t cilin ia vlen t
paguajn. Ashtu si del nga anketat e zhvilluara pr kt studim, RTK-ja nuk i bind
qytetart se sht shrbim q ia vlen t paguhet, por ndoshta do t paguanin pr t, nse
ajo bhet e till. Aktualisht, qytetart nuk e shohin si media q i shrben publikut, por e
konsiderojn media q i shrben pushtetit politik dhe subjekteve politike.
N programin e lajmeve t RTK-s ata krkojn m shum shtje q lidhen drejtprdrejt
me problemet me t cilat prballen, se sa kronika pr aktivitetet e politikanve. Ky trend
sht n prputhje me ndryshimet n mjedisin shoqror n Kosov. N vitet e pas
pavarsis, probleme kryesore nga qytetart n Kosov shihen ato ekonomike dhe
sociale16 dhe rrjedhimisht qytetart krkojn m shum informacione t tilla nga
transmetuesi publik. Afrimi i RTK-s me audiencn, n kt rrafsh, nnkupton
reformimin e politiks editoriale duke reduktuar hapsirn pr marketing t subjekteve
kryesore politike dhe duke shtuar hapsirn dhe prsosur cilsin e raportimit pr shtjet
shqetsuese pr qytetart.
Hipotezat e studimit
Hipoteza 1: Politika krijon varsin e transmetuesit publik t Kosovs duke prdorur
bazn ligjore si instrument ndikimi mbi shtjet strategjike dhe veprimtarin e prditshme
t RTK-s. Prfshirja e mekanizmave shoqror jo politik n procesin e przgjedhjes s
organeve udhheqse t RTK-s do t reduktonte ndikimin e politiks mbi RTK-n dhe
do t ndikonte n transformimin gradual t saj n media t mirfillt publike.
Hipoteza 2: Instrumentalizimi i RTK-s nga politika reflektohet n prmbajtjen e
programit informativ, prmes krijimit t hapsirs pr promovim t pushtetit dhe forcave
kryesore politike, n dm t informacionit t dobishm pr qytetart. Ndryshimi i
14 Benson Rodney, Powers Matthew, Public Media and political independence: Lessons for the Future of
Journalism from Around the World, nga New York University, Department of Media, Culture and
Communication, february 2001 http://www.freepress.net/sites/default/files/stn-legacy/public-media-and-
political-independence.pdf 15 Radiotelevizioni i Kosovs ka pasur nj periudh pes vjeare t financimit nga parapagimi, n kohn e
protektoratit t OKB-s. Ajo periudh ka dshmuar se pavarsia financiare nuk sht element i
mjaftueshm q n vetvete garanton pavarsin e transmetuesit publik t Kosovs nga politika. 16 Shih: raportet e UNDP-s Matja e pulsit publik n Kosov, sipas t cilave probleme kryesor nga kosovart konsiderohen papunsia, varfria, korrupsioni etj.
http://www.freepress.net/sites/default/files/stn-legacy/public-media-and-political-independence.pdfhttp://www.freepress.net/sites/default/files/stn-legacy/public-media-and-political-independence.pdf -
xiv
politiks editoriale n prputhje me realitetin shoqror, do t vendoste lidhjen ndrmjet
RTK-s dhe audiencs dhe do ta shndrronte informacionin pr forcat politike n
informacion pr realitetin politik.
Hipoteza 3: Gazetari i politiks dhe redaktori i lajmeve n RTK ndodhet ndrmjet
autonomis profesionale dhe ndikimit politik. Prmbushja e standardeve profesionale si
gazetar i medias publike mund t arrihet n kuadr t forcimit t RTK-s si aktor n
komunikimin ndrmjet politiks dhe qytetarve.
Pyetjet krkimore
Mbi cilat modele sht ngritur transmetuesi publik i Kosovs si media e protektoratit e
themeluar nga faktort vendimmarrs ndrkombtar?
Si ka ndikuar periudha e protektoratit zhvillimin e transmetuesit publik n periudhn e
pas pavarsis?
A garanton legjislacioni zhvillimin strategjik dhe pavarsin editoriale t transmetuesit
publik t Kosovs?
A ka varsi editoriale t transmetuesit publik t Kosovs nga faktort kryesor politik?
Cili sht modeli i raportimit t RTK-s pr politikn dhe a ofrohet prmes tij
informacion pr realitetin politik?
far statusi profesional ka gazetari i zhvillimeve politike n transmetuesin publik t
Kosovs?
Si sillet gazetari i RTK-s si pjes prbrse e komunikimit q ndrton kompania me
politikn dhe me audiencn?
Cilat jan alternativat pr afrimin e RTK-s me audiencn?
A mund t jet edhe m tutje politika, sektori kryesor i lajmeve t RTK-s?
Metodologjia
RTK-ja vendoset ndrmjet faktorve me ndikim politik dhe audiencs dhe si i till
studimi shtjellon ndrveprimin dhe lidhjen ndrmjet dy aktorve t komunikimit me
qllime t ndryshme: faktorve politik dhe medias me cilsin juridike t transmetuesit
publik, n nj shtet t ri dhe pa demokraci t konsoliduar. Pr t shtjelluar lidhjen dhe
raportin q vendosin dy aktort e komunikimit n raport me njri tjetrin dhe n raport me
qytetart, n krkimin cilsor prdoren disa metoda njkohsisht, ose t ndara varsisht
nga struktura e kapitujve.
Pjesa teorike e studimit strukturohet mbi bibliografin e przgjedhur nga dy lmi
kryesore: komunikimi politik dhe modelet e transmetuesve publik. Bibliografia nga kto
-
xv
dy lmi shrben pr t prcaktuar modelin, apo modelet mbi t cilat sht ngritur dhe
funksion transmetuesi publik i Kosovs n raport me politikn. N ann tjetr,
bibliografia nga lmi i komunikimit politik shrben pr t trajtuar raportin q ndrtojn
faktort me ndikim politik me transmetuesin publik t Kosovs n funksion t prcjelljes
s mesazhit politik tek qytetart, t cilt jan audienc e RTK-s.
Pr t shtjelluar funksionimin e RTK-s n ndrvarsi t mjedisit shoqror, politik dhe n
kontekstin e veant historik t Kosovs, n studim prdoret bibliografi edhe nga lmi i
historis dhe marrdhnieve ndrkombtare.
Dokumentet bazike q ndikojn n funksionimin dhe zhvillimin e RTK-s interpretohen
n pjes t veanta t studimit. Varsisht nga kapitujt, prdoren dokumente arkivore t
institucioneve vendimmarrse pr RTK-n: ndrkombtare dhe kosovare (UNMIK-u,
misioni i OSBE-s n Kosov, Kuvendi i Republiks s Kosovs).
Reagimi i opinionit publik pr RTK-n gjendet n dokumente, raporte, vlersime dhe
qndrime t publikuara t organizatave dhe mekanizmave tjer t Kosovs dhe t huaja.
Interpretimi i tyre sht n funksion t trajtimit t raportit t RTK-s me opinionin publik
vendor dhe ndrkombtar. Nj pjes e dokumentacionit origjinal sht siguruar
drejtprdrejt nga aktivitetet e ktyre organizatave dhe komunikimi i tyre me publikun,
gjat kohs sa ka zgjatur hulumtimi empirik pr t studim.
Dokumentacioni q lidhet me rregullimin ligjor t veprimtaris s RTK-s sht siguruar
nga arkivat e Kuvendit t Republiks s Kosovs, ndrsa aktet nnligjore dhe rregulloret
tjera, q rregullojn funksionimin e brendshm t kompanis, nga faqja zyrtare e RTK-s
n internet. RTK-ja si kompani publike sht e obliguar q t publikoj t gjitha aktet
ligjore mbi t cilat e zhvillon veprimtarin e saj, duke prfshir raportin pr punn brenda
vitit. Ky dokument diskutohet dhe votohet n parlament dhe konsiderohet dokumenti
kryesor zyrtar pr veprimtarin vjetore. Raportet e viteve 2013, 2014 dhe 2015, jan t
vetmet q nuk jan miratuar nga parlamenti sepse nuk kan siguruar votat e mjaftueshme.
Prve arkivave t institucioneve dhe organizatave, n studim prdoren edhe materiale
origjinale t incizuara nga takime, diskutime, mbledhje komisionesh parlamentare,
seancash parlamentare, debateve publike e televizive, deklarata t palve q konsiderohen
me interes pr objektin e studimit etj.
Metoda e krahasimit Zbatimi i ksaj metode ka disa funksione. Duke identifikuar
ngjashmrit dhe dallimet me transmetuesit tjer publik, prcaktohet modeli brenda t
cilit funksionon RTK-ja. Si krahasim prdoren modelet e transmetuesve publik n
Evropn Perndimore, pr arsye se RTK-ja sht ngritur mbi kto modele. Mirpo, nuk
lihen anash as modelet e transmetuesve publik n vende t Evrops Juglindore, pr
shkak t karakteristikave t kontekstit historik dhe shoqror. Metoda e krahasimit po
ashtu shrben pr t prcaktuar nse funksionimi, zhvillimi strategjik, legjislacioni
prkats, politika editoriale dhe raportimi i RTK-s jan n prputhje me konceptet dhe
parametrat e funksionimit t mediave, q n sistemet mediatike jan transmetues publik.
Analiza e prmbajtjes - shrben pr t shtjelluar reflektimin n politikn editoriale dhe
n programin e lajmeve t RTK-s t lidhjes s transmetuesit publik me faktort politik
-
xvi
n Kosov. Analiza cilsore bazohet n monitorimin e edicioneve qendrore t lajmeve t
RTK-s (Lajme 19:30), si emisioni kryesor dhe m i shikuar nga audienca. Monitorimi
shtrihet n periudhn 20142016, por duke u prqendruar n nn-periudha t
karakterizuara nga zhvillime t ndryshme politike.
Monitorimi n muajt e veant gjat vitit 2014, ofron mundsin q t shtjellohet politika
editoriale e RTK-s pr zhvillimet politike n kohn kur koalicioni qeveriss fillon t
humb prkrahjen e shumics parlamentare (shkurt, mars), n muajt e parafushats (prill,
maj), n periudhn e fushats zyrtare zgjedhore (28 maj-6 qershor 2014) dhe at t krizs
politike, duke przgjedhur edicione t ditve kur ka pasur zhvillime dhe aktivitete t
rndsishme n dy grupet politike q synonin pushtetin, nga 10 qershori 2014. Gjithsejt
gjat vitit 2014 jan monitoruar 160 edicione t lajmeve.
N vitin 2015 monitorimi sht n funksion t shtjellimit t linjs q ndjek politika
editoriale e RTK-s ndaj ndryshimeve n pushtetin politik. Gjat ktij viti jan
monitoruar 40 edicione qendrore t lajmeve, t przgjedhura n varsi t rndsis s
zhvillimeve politike, q lidhen me 6 muajt e par t koalicionit ndrmjet Partis
Demokratike t Kosovs dhe t Lidhjes Demokratike t Kosovs.
Monitorimi i edicioneve t lajmeve gjat vitit 2016, shrben pr t shtjelluar zbatimin e
parimit t paanshmris s RTK-s pr prfaqsimin n lajme t pushtetit dhe t opozits,
n periudha kur Kosova udhhiqet nga koalicion i gjer qeveriss. N funksion t
analizs cilsore jan monitoruar edicione t lajmeve ku raportohet pr kundrshtit
ndrmjet koalicionit qeveriss dhe forcave kryesore opozitare lidhur me proceset politike.
Gjithsejt, gjat ktij viti jan monitoruar 50 edicione t lajmeve qendrore, prej t cilave
30 jan gjat muajve gusht dhe shtator.
Analiza cilsore nga monitorimi mbshtetet nga ajo sasiore, pr t ciln prdoren edhe t
dhnat statistikore t RTK-s pr hapsirn n lajme t subjekteve dhe liderve politik si
dhe statistika nga raporte vlersimi t institucioneve dhe organizatave t pavarura
kosovare dhe ndrkombtare.
Anketa Vlersimet dhe krkesat e publikut pr RTK-n sillen prmes rezultateve t
anketave t realizuara me qytetar t punsuar mbi moshn 25 vje dhe student t
gazetaris, mediave e komunikimit.
N muajt prill korrik 2016, jan anketuar 202 qytetar, sipas przgjedhjes rastsore, por
bazuar n kriteret e moshs, profesionit, shtrirjes gjeografike t komunave dhe sipas
madhsis s tyre. Radiotelevizioni i Kosovs sht i obliguar q t ofroj informacion
gjithprfshirs si shrbim pr audiencn n mbar territorin e Kosovs. N pamundsi t
realizimit t sondazheve t shtrira n gjith territorin shtetror, pr kt studim si
kampion jan przgjedhur 3 komuna, me t cilat mbulohet shtrirja gjeografike dhe t
cilat reflektojn kategorizimin e komunave sipas numrit t banorve. Bazuar n t dhnat
zyrtare t Agjencis s Statistikave t Kosovs, jan przgjedhur: Prishtina si kryeqytet
dhe si komuna me numrin m t madh t popullsis dhe gjeografikisht e vendosur n
pjest qendrore t Kosovs (n fund t vitit 2015, Prishtina ka pasur 204,721 banor);
Peja si qendr n rajonin e Dukagjinit, n perndim t Kosovs, por edhe si komun me
numr t banorve nn 100 000 (Peja, n fund t vitit 2015 ka pasur 97,890 banor).
-
xvii
Komuna e tret e przgjedhur sht Vitia, n pjesn jug-lindore t Kosovs dhe si
komun me numr t popullsis nn 50 mij banor (Vitia ka pasur 46,742 banor n
fund t vitit 2015).
Shprndarja e numrit t t anketuarve sht bazuar n numrin e banorve npr kto
komuna, duke u prqendruar n Prishtin, gjithsejt 102 t anketuar. N Pej jan
anketuar 60 veta dhe n Viti 40 veta.
shtjet ku jan prqendruar pyetjet e ankets lidhen me grup moshn mbi 25 vje, sepse
ato kan t bjn edhe me aspektet ekonomike t raportit ndrmjet medias publike dhe
audiencave. Nga t anketuarit, n veanti jan mbledhur t dhna pr modelin e
financimit t RTK-s, q do t ishte i pranueshm pr qytetart e Kosovs.
Rezultatet nga kjo anket nuk mund t konsiderohen si parametr pr matjet e audiencs,
por shrbejn si tregues q ofron mundsi pr analizn e qasjes s audiencs ndaj
transmetuesit publik pr: besueshmrin, informacionin me dobi shoqrore q krkojn
prej saj, prmbajtjen e lajmeve dhe mnyrn e financimit.
Kategoria e dyt e t anketuarve, ajo e studentve t gazetaris, mediave e komunikimit,
sht n funksion t prcaktimit t trendit q mund t ndjek zhvillimin e medias publike
n t ardhmen, n peizazhin mediatik t Kosovs.
Prcaktimi i kampionit, brenda ksaj kategorie shoqrore, sht br sipas metods
rastsore,17 por duke zbatuar kriterin e barazis n numrin e studentve t anketuar n
institucion publik dhe privat t arsimit t lart.
N muajt prillmaj 2016, jan anketuar 61 student t gazetaris, medias dhe
komunikimit, t ndar t mnyr proporcionale sipas prkatsis s tyre n institucione
arsimore publike dhe private n Kosov. Przgjedhja e studentve sipas fushs s tyre t
studimit sht bazuar n vlersimin paraprak se kjo kategori sht m e afrt me dallimet
konceptuale ndrmjet medias publike dhe atyre private. Studentt trajtohen edhe si
audienc edhe si punonjs t ardhshm n lmin e mediave dhe n kt mnyr sht
krijuar mundsia q t parashikohen karakteristikat e informacionit t krkuar nga
audienca n t ardhmen si dhe interesimi i t rinjve pr tu br pjes e stafit t RTK-s.
Pr t siguruar sa m shum informacion q lidhet drejtprdrejt me objektin e studimit,
kujdes i veant i sht kushtuar prgatitjes s pyetsorve. Numri i pyetjeve sht i
kufizuar n 10 pr anketn me studentt dhe n 6 pr qytetart, ndrsa jan strukturuar n
formn e atill q t jen t qarta dhe t kuptueshme nga t anketuarit.
Disa nga pyetjet jan t njjta pr t dyja kategorit e t anketuarve, n funksion t
analizs krahasuese ndrmjet grup moshave t audiencave t RTK-s. Pyetje t tjera u
jan prshtatur dallimeve q kan dy kategorit e t anketuarve. Kshtu pr shembull, t
anketuarve mbi 25 vje u sht krkuar q t prgjigjen pr modelet e financimit t RTK-
s, sepse ata jan t punsuar dhe prfshihen n financimin e ksaj kompanie, pavarsisht
nga modeli i prdorur. Studentve u sht krkuar q t prgjigjen nse veten e shohin n
17 Balle, F., Mediat & shoqrit, botimi i 15, Papirus, Tiran 2011, fq 652-655
-
xviii
t ardhmen si pjes t RTK-s dhe t bjn krahasime profesionale ndrmjet medias
publike dhe atyre private, n lmin e paanshmris dhe lidhjeve me grupet e interesit.
N trsi, anketat ofrojn mundsin pr analizn dhe interpretimin e raportit q ka
ndrtuar RTK-ja me audiencn, n lmit e besueshmris s informacionit, prmbushjes
s krkesave editoriale pr informacion t dobishm dhe transparencs s kompanis ndaj
qytetarve. Rezultatet e anketave, t kombinuara me vlersimet nga intervistat e
strukturuara dhe gjysm t strukturuara me aktor publik, me analizn e dokumenteve
bazike t transmetuesit publik dhe analizn e prmbajtjes s lajmeve, shrbejn pr t
zgjeruar trajtimin dhe shtjelluar n mnyr t detajuar prmbushjen e funksioneve t
medias publike ndaj qytetarve t Kosovs.
Intervistat e strukturuara dhe gjysm t strukturuara Metoda e intervists prdoret
n kt studim pr t sjell qndrimet e palve t ndryshme t prfshira n objektin e
studimit. Ato jan n funksion t analizs dhe nxjerrjes s rezultateve sepse forca
kryesore e intervists si metod sht kapaciteti i saj q t sjell perspektiva t shumta pr
shtjen e caktuar, t cilat mund t prdoren pr t shtuar informacionin dhe pr t
zgjeruar pikpamjet.18
Pr kt studim jan realizuar 35 intervista t strukturuara dhe gjysm t strukturuara si
dhe jan zhvilluar biseda t orientuara me prfaqsues t palve me interes pr objektin e
studimit. 20 intervista t strukturuara jan zhvilluar me gazetar q mbulojn zhvillimet
politike dhe redaktor t lajmeve n Radiotelevizionin e Kosovs, si kategoria
prgjegjse e t punsuarve pr prgatitjen e informacionit politik n RTK dhe e cila
ndodhet ndrmjet aktorve tjer n procesin e komunikimit.
15 intervista gjysm t strukturuara shrbejn pr t sjell vlersimet dhe perspektivn e:
faktorve politik, udhheqsve t RTK-s, studiuesve t mediave, ekspertve t
shtjeve ppolitike, legjislacionit si dhe gazetarve t politiks e redaktorve nga mediat
tjera.
Vzhgimi autorja sht e punsuar n kompanin mediatike n t ciln fokusohet
studimi dhe n sektorin q lidhet drejtprdrejt me objektin e tij. Me kt element,
pjesrisht, ky sht studim pr kompanin nga brenda kompanis dhe kjo ka ndihmuar
procesin e hulumtimit cilsor. Megjithat, procesi sht shoqruar me sfida. N raste t
caktuara, kompania sht treguar e mbyllur dhe ka kufizuar qasjen n informacione t
nevojshme pr studimin. Kto vshtirsi jan tejkaluar duke krkuar burime alternative
zyrtare.
Sfida tjetr q evidentohet nga studiuesit n rastet e hulumtimeve nga brenda kompanis
dhe q lidhet me dozn eventuale t subjektivitetit, sht tejkaluar duke zgjeruar krkimin
tek faktor jasht RTK-s. Tema e studimit e prcakton RTK-n si kompani n
ndrveprim me faktort dhe mjedisin shoqror dhe rrjedhimisht vzhgimi i kompanis
nga brenda, ndihmon vetm pjesrisht shtjellimin e saj.
18Newcomb M.H., Media institutions - the creation of television drama, A Handbook of Qualitative
Methodologies for Mass Communication Research, Taylor & Francis e-Library 2002, fq 101
-
xix
N trsin e tij, krkimi sht par si projekt q sht mjaftueshm kompleks pr t
ruajtur vmendjen ndaj tij, por edhe mjaft i thjesht pr t mos u tronditur dhe
frustruar,19 gjat viteve t prgatitjes s tij.
Struktura e studimit
Pr t shtjelluar mnyrat e realizimit t ndikimit politik dhe pasojat e tij n funksionimin
e RTK-s, studimi sht i ndar n dy pjes kryesore, ku RTK-ja vendoset ndrmjet
politiks dhe audiencs dhe trajtohet si aktori mediatik n komunikimin politik. Tre
kapitujt e par t studimit shtjellojn ndikimin e aktorve politik mbi zhvillimin
strategjik t RTK-s, si kompani q zhvillon veprimtarin e saj brenda sistemit mediatik
dhe politik, n periudhn e protektoratit t OKB-s dhe n vitet e para t shtetsis s
Kosovs. N tre kapitujt e pjess s dyt t studimit trajtohen efektet e raportit ndrmjet
RTK-s me faktort politik, n zhvillimin e brendshm t medias masive dhe n
marrdhnien e saj me audiencn.
Kapitulli i par Politika dhe transmetuesit publik
N kt kapitull shtjellohen aspekte teorike t lidhjeve q ndrtojn faktort politik me
mediat. Kapitulli prqendrohet veanrisht n raportin ndrmjet politiks dhe
transmetuesve publik, si kategori e veant brenda sistemeve mediatike dhe politike.
Bibliografia e przgjedhur kryesisht nga lmi i komunikimit politik dhe sistemeve t
mediave, ofron mundsin q t prcaktohen modelet e transmetuesve publik me t cilt
krahasohet RTK-ja dhe pr t identifikuar instrumentet q prdorin komunikuesit
politik pr t shfrytzuar transmetuesin publik si kanal komunikimi me
qytetart/votuesit.
Kapitulli nxjerr n pah karakteristikat e RTK-s krahasuar me transmetues publik t
Modelit t Mesdheut dhe elementet e Modelit Demokratik Korporatist dhe Veri
Atlantik. Prcaktimi i modeleve mbi t cilat sht ngritur RTK-ja hap perspektivn e
trajtimit t saj si rast i veant studimor n mesin e transmetuesve publik t vendeve me
rrethana specifike politike dhe shoqrore.
Kapitulli i dyt RTK media e protektoratit pr Kosovn
Radiotelevizioni i Kosovs sht media publike e veant krahasuar me transmetuesit e
vendeve t tjera, q n themelimin e saj. Ajo nuk sht krijuar nga institucione shtetrore,
por nga faktor vendimmarrs t huaj, n vendin q ka qen protektorat i OKB-s. Ajo
sht prcaktuar si media e protektoratit, pr ti shrbyer konceptit politik t misionit t
OKB-s pr Kosovn shumetnike. Ngritja e medias me kt karakteristik brenda sistemit
mediatik t nj vendi t sapo dal nga lufta, ka paracaktuar lidhjen e saj t fort me
19Tracy, S., Qualitative research methods, John Wiley & Sons, Ltd., Publication, Chichester UK 2013, fq
12
-
xx
faktort vendimmarrs politik. Kjo lidhje e definuar qart q n periudhn e
protektoratit, sht prcjell edhe n vitet e para t funksionimit t RTK-s si transmetues
publik n shtetin e pavarur.
Duke shtjelluar n kt kapitull funksionimin e RTK-s n periudhn e protektoratit
identifikohen shkaqet q ndikojn mbi shtjet e pavarsis editoriale dhe financiare t
saj edhe n vitet e funksionimit si media publike e shtetit t pavarur.
Kapitulli i tret Ligji si instrument pr ndikim politik mbi RTK-n
N kt kapitull shtjellohet baza ligjore me t ciln sht e rregulluar veprimtaria e
transmetuesit publik t Kosovs. Q nga themelimi i saj, organet themeluese t RTK-s e
kan ndryshuar tri her legjislacionin pr t. Analiza n kt kapitull prqendrohet n
dispozitat ligjore q lidhen me dy komponent q nga studiuesit e modeleve t sistemeve
t mediave, konsiderohen si parametra me ndikim n zhvillimin strategjik t
transmetuesve publik: mnyrs s financimit dhe emrimit t organit udhheqs t
transmetuesit.
N kapitull analizohen dy ligjet pr RTK-n t miratuara nga Kuvendi i Kosovs, n vitet
2006 dhe 2012. Asnjri prej tyre nuk ka krijuar mundsin q RTK-ja t financohet n
afat t gjat nga publiku, edhe pse parimisht kjo parashihet si mnyr kryesore e
financimit. Ndrkoh, ligji i vitit 2012 ka ndryshuar mnyrn e zgjedhjes s antarve t
bordit, duke e prqendruar zgjedhjen vetm n Kuvendin e Republiks s Kosov dhe
duke prjashtuar nga procesi organe tjera me pesh publike (Komisioni i Pavarur i
Mediave, Akademia e Shkencave t Kosovs etj.). N kt kapitull argumentohet se si
pushteti politik e prdor legjislacionin pr t krijuar varsin e transmetuesit publik.
Kapitulli i katrt Politika n lajmet e RTK-s
Pas argumentimit n kapitullin e tret pr ndikimin e legjislacionit n krijimin e varsis
s transmetuesit publik, n kt kapitull shtjellohet reflektimi i ktij raporti n politikn
editoriale t RTK-s. Subjektet politike n Kosov, prfaqsuesit shtetror dhe
komunikuesit tjer politik e kan t garantuar me ligj prfaqsimin n transmetuesin
publik t Kosovs. RTK-ja nga ana e saj e bazon n t dhna statistikore mbrojtjen pr
zbatimin e parimit t paanshmris n pasqyrimin e aktiviteteve t subjekteve politike.
Prmes analizs cilsore argumentohet se ky parim nuk realizohet as ndaj subjekteve
politike e as n raport me realitetin politik.
N kt kapitull, t dhnat statistikore shrbejn pr analizn cilsore pr prfaqsimin e
subjekteve politike n raport me njri tjetrin dhe informacionin mbi politikn n raport
me hapsirn pr informacione nga fusha t tjera.
Analiza e strukturs s lajmeve ofron mundsin q t jepen prgjigje pr (pa) varsin
editoriale, karakteristikat kryesore t informacionit politik n RTK, modelin e raportimit
pr politikn dhe qasjen e RTK-s ndaj subjekteve kryesore politike, varsisht nga pozita
-
xxi
e tyre n pushtet, apo opozit dhe n periudha t: krizave parlamentare dhe politike,
fushatave zgjedhore, ndrrimit t pushtetit dhe n periudha kur koalicioni qeveriss ka
prkrahjen e shumics parlamentare.
Kapitulli i pest RTK-ja ndrmjet politiks dhe publikut
N kt kapitull shtjellohet ndikimi i lidhjes s RTK-s me politikn n raportin e saj me
audiencn. Prmes rezultateve t anketave t realizuara me qytetart dhe studentt,
qndrimeve t shoqris civile dhe ekspertve t medias, interpretimit t raporteve t
organizatave ndrkombtare e kosovare si dhe krahasimit t RTK-s me modelet e
transmetuesve publik, sillet kndvshtrimi i opinionit publik pr RTK-n si media, q
obligohet t prmbush standarde pr ofrimin e informacionit t dobishm pr qytetarin.
Kapitulli trajton rndsin e vendosjes s aleancs ndrmjet transmetuesit dhe publikut,
si element q mund t ndihmoj n zgjidhjen e problemeve strategjike me t cilat
prballet RTK-ja dhe reformimin e politiks editoriale.
shtjet kryesore n t cilat jepen prgjigje n kt kapitull jan: mbi far parametrash
dhe modelesh mund t ndrtohet raporti i aleancs ndrmjet RTK-s dhe publikut? A
mund t jet edhe m tutje politika, sektori kryesor i lajmeve t RTK-s? A do t
paguanin qytetart e Kosovs, taks parapagimi pr RTK-n? Prgjigjet n kto pyetje
ofrojn mundsin e parashtrimit t alternativave pr afrimin e RTK-s me audiencn dhe
reformimin e raportit t saj me politikn.
Kapitulli i gjasht Statusi i gazetarit t politiks n RTK
RTK-ja sht kompani trheqse pr gazetart n tregun mediatik t Kosovs pr shkak
t statusit t saj juridik dhe stabilitetit ekonomiko-financiar q ofron. N kt konstatim
arrihet duke u nisur nga karakteristikat kryesore t tregut mediatik n Kosov dhe
gjendjes s liris s shtypit, sipas organizatave ndrkombtare dhe kosovare. Duke
shtjelluar mnyrn e rekrutimit t stafit t lajmeve n RTK, arrihet t prkufizohen
motivet q i shtyjn gazetart pr tu br pjes e RTK-s dhe pastaj fushveprimi i tyre
brenda kompanis. Shtjellimi prqendrohet n pozitn e tyre si pjestar t kompanis
publike, nivelit t autonomis profesionale dhe raportit me hierarkin udhheqse t
medias.
N vitet 2014-15 brenda RTK-s ka pasur kundrshtime dhe protesta t grupeve t
gazetarve dhe redaktorve, kryesisht t lajmeve, kundr politiks editoriale t prcaktuar
nga redaktort prgjegjs dhe kryeredaktort e emruar nga menaxhmenti i kompanis.
Ky fakt shrben pr t hedhur drit mbi autonomin profesionale, klientelizmin dhe
instrumentalizimin, n nivelet e ndryshme t veprimtaris dhe komunikimit organizativ
brenda kompanis.
-
xxii
Kapitulli i shtat Gjetje dhe prfundime
N kapitullin e fundit t ktij stuimi, n mnyr t prmbledhur, ofrohen gjetjet dhe
konkluzionet nga hulumtimi. Duke u bazuar n shtjellimin e faktorve me ndikim mbi
RTK-n dhe pasojave t ndikimit t tyre n prmabjtjen e lajmeve dhe raportin e saj me
publikun, n kt kapitull arrihet n prfundimet se RTK-ja e ka t domosdoshme fillimin
e procesit t reformimit t saj n tre nivele: n raportin me politikn, prmbajtjen
programore dhe n raportin me qytetart.
N kt kapitull ofrohen dy alternative kryesore pr procesin e reformimit t RTK-s dhe
skems s informacionit politik n lajmet e saj. Alternativa e par parasheh krijimin e
bazs ligjore q garanton pavarsin e medias publike dhe krkon edhe prfshirjen e
faktorve politik. Alternativa e dyt parasheh fillimin e reformave brenda RTK-s dhe
forcimin e raportit t saj me publikun prmes prmbajtjes, si mundsi e faktorizimit t saj
n raport me politikn.
Anekset
Punimi prmban anekset pr t cilat jan przgjedhur materiale t rndsishme gjat
procesit t hulumtimit. N mesin e tyre jan edhe materiale origjinale n formn e
dokumenteve, t pa publikuara deri tani, edhe pse jan dokumente t rndsishme pr
median publike t Kosovs. N anekse gjithashtu publikohen gjersisht pjes nga
legjislacioni dhe raportet e organizatave t ndryshme pr shikueshmrin, besueshmrin
dhe pozitn e RTK-s n tregun mediatik.
Fokusimi i punimit n periudhn e pas pavarsis s Kosovs
Vitet e para t funksionimit t RTK-s si media publike e nj shteti t pavarur paraqesin
objekt me interes t veant pr krkime shkencore pr kto arsye:
Nga 17 shkurti i vitit 2008 institucionet e Republiks s Kosovs, duke prfshir
Kuvendin si themelues i RTK-s, kan marr prgjegjsit e plota edhe pr zhvillimin e
institucioneve publike. Periudha pas vitit 2008, e njohur si periudha e pas pavarsis,
ofron mundsin q t sqarohet prfaqsimi politik dhe shtetror n informacionin e
RTK-s, si media e krahasueshme me modelet e transmetuesve publik n vendet tjera.
Deri n vitin 2008 bhej fjal pr transmetues publik t nj vendi q ende nuk e kishte t
definuar statusin politik. Kosova administrohej nga Kombet e Bashkuara dhe RTK-ja
ishte transmetues publik, q vepronte n kuadr t sistemit mediatik t zhvilluar n
protektorat.20 Transmetuesit publik zakonisht funksionojn si media brenda shtetit t
caktuar dhe hyjn n marrdhnie me transmetuesit tjer publik n kapacitetin e medias
20UNMIK-u ka bartur gradualisht kompetencat pr menaxhimin e RTK-s tek stafi dhe institucionet
vendore. N vitin 2006, Kuvendi i Kosovs si institucion i vetqeverisjes s prkohshme sht br
institucioni themelues i RTK-s me Ligjin Nr. 02/L-47, por ai ligj nuk sht zbatuar asnjher plotsisht.
-
xxiii
prfaqsuese t nj shteti. Kjo veanti e tyre sht reflektuar n funksionimin e RTK-s
n raportet q ka ndrtuar me Unionin Evropian t Transmetuesve (EBU). Edhe pse EBU
ka qen pjesmarrs aktiv n themelimin dhe ngritjen e RTK-s, prapseprap ende nuk
ekziston nj raport i partneritetit t barabart.21
Me pavarsimin e Kosovs sht dashur q t ndryshoj edhe ligji mbi t cilin ka
funksionuar RTK-ja. Kjo shtje sht zvarritur deri n vitin 2012 dhe pr katr vjet
transmetuesi publik i shtetit t pavarur t Kosovs, ka funksionuar sipas legjislacionit nga
periudha e protektoratit, edhe pse dispozitat e tij pr dy nga shtjet e rndsishme, ose
nuk jan zbatuar, ose jan shfuqizuar.22 Kjo periudh paraqet mundsin pr t sqaruar
rrethanat q ndikuan n rikthimin e skems s financimit nga shteti pr transmetuesin
publik dhe ushtrimin e ndikimit t klass politike t shtetit t ri n zgjedhjen e organeve
udhheqse t RTK-s.
Prve zvarritjes n miratimin e ligjit t ri pr RTK-n, kjo periudh sht e rndsishme
edhe pr raportet e reja q jan ndrtuar ndrmjet RTK-s dhe forcave kryesore politike
t entitetit t ri shtetror. N periudhn prkatse subjektet m t mdha politike sipas
numrit t votave n zgjedhje23, kan qen her bashk si koalicion qeveriss e her tjera
n raportet pozit opozit. Subjekti tjetr i rndsishm n skenn politike, Aleanca pr
Ardhmrin e Kosovs, gjat ksaj periudhe ka qen gjithnj n opozit, kurse nj
subjekt tjetr i rndsishm, Lvizja Vetvendosje, sht prfshir n skenn politike dhe
jetn parlamentare. Jan kto katr subjekte politike t cilat i trajton studimi pr shkak t
rndsis politike dhe qasjes s dallueshme q ka ndjekur RTK-ja n mbulimin e
aktiviteteve t tyre, varsisht nga korrelacionet politike ndrmjet tyre.
Fokusimi n koh, ofron mundsin q t shtjellohet dhe analizohet politika editoriale e
RTK-s pr prfaqsimin e subjekteve politike n informacionin e saj n tri periudha t
rndsishme: at t pushtetit t PDK-s, t periudhave t krizave politike dhe periudhn
pas ndrrimit t pushtetit politik me fillimin e udhheqjes s qeveris nga LDK-ja.
Bazuar n zhvillimet politike n Kosov q nga viti 2008, ngjarjet m intensive gjenden
n vitet 20142016. Gjat ktyre dy vjetve, Kosova kaloi periudhn e mospajtimeve
21RTK ende nuk mund t jet pjes e EBU-s, pr shkak se Statuti i EBU-s parasheh se pa qen shteti
antar i Unionit Ndrkombtar t Telekomunikacionit (ITU), transmetuesi publik i tij nuk mund t
antarsohet n EBU. 22Parapagimi pr RTK-n sht hequr me vendimin e Gjykats Kushtetuese n vitin 2009, ndrsa bordi i
RTK-s nuk sht zgjedhur deri n vitin 2010. Arsyet e funksionimit me ligjin e vitit 2006 deri n vitin
2012 trajtohen n kapitullin e tret. 23N janar t vitit 2008, Partia Demokratike e Kosovs dhe Lidhja Demokratike e Kosovs arritn
marrveshjen e koalicionit. PDK-ja mori kryeministrin, nj zvendskryeministr dhe 7 ministri, kurse
LDK-ja presidentin, nj zvendskryeministr dhe 5 ministri. Koalicioni ka zgjatur deri n tetor t vitit
2010. Nga ky vit, PDK-ja ka qeverisur partnert e vegjl nga subjekte shqiptare dhe pakicat. Me zgjedhjet e
vitit 2014 dhe krizn politike e institucionale gjashtmuajshe, formula qeverisse ndryshoi. N dhjetor t
vitit 2014, PDK-ja dhe LDK-ja arritn srish marrveshje pr koalicion, por pr dallim nga viti 2008, LDK-
ja kishte kryeministrin, liderin e saj Isa Mustafa. Lideri i PDK-s Hashim Thai mori pozitn e
zvendskryeministrit dhe ministrit t jashtm, ndrsa zvendskryetari i PDK-s Kadri Veseli u zgjodh
kryetari i Kuvendit t Republiks s Kosovs. Koalicioni i madh ka n prbrjen e tij edhe prfaqsuesit
e pakicave q jetojn n Kosov.
-
xxiv
ndrmjet subjekteve kryesore politike pr procese t rndsishme pr vendin, zgjedhjeve
t parakohshme parlamentare, krizs politike dhe udhheqjes s vendit nga koalicioni i dy
partive m t mdha. Me kto karakteristika, kjo periudh ofron mundsin pr t dhn
prgjigje n shtjen nse RTK-ja me politikn e saj editoriale prkrah nj subjekt t
fuqishm politik, apo prkrah pushtetin e koalicionit qeveriss.
Studimi analizon edhe periudhat q zyrtarisht jan t shpallura dit t fushatave
zgjedhore, pr t treguar luhatjet n politikn editoriale. N kto periudha, RTK-ja
respekton me prpikri krkesat ligjore pr prfaqsim t barabart n koh transmetimi,
pr secilin subjekt, gj q dokumentohet me raportet e Komisionit t Pavarur pr Media
pr mbulimin e fushatave elektorale nga transmetuesi publik. Fushatat zyrtare jan t
vetmet periudha kur mund t flitet pr situat ideale, n prfaqsimin politik, por
vetm siprfaqsisht sepse raportimi pr fushatat zgjedhore sht vetm protokollar dhe
marketing politik pr secilin subjekt.
Anshmria e RTK-s evidentohet n periudhn e parafushatave elektorale,24 kur ajo
shfrytzon zbraztin ligjore pr t promovuar n lajme aktivitetin parazgjedhor pa
respektuar standardet profesionale pr mbulimin e tij.
Studimi nuk trajton prfaqsimin e subjekteve t tjera m t vogla, bazuar n rezultatet
zgjedhore, pasi ky prfaqsim sht minor dhe del n siprfaqe vetm gjat fushatave
parazgjedhore. Gjithashtu, studimi kufizohet vetm n analizn e politiks editoriale dhe
raportit me subjektet prfaqsuese t shumics shqiptare e jo edhe t subjekteve t
pakicave. N kuadr t RTK-s funksionojn programe dhe kanale t veanta transmetimi
n gjuht e pakicave dhe shtjellimi i raporteve t tyre me politikn brenda dhe jasht
Kosovs, konsiderohet se paraqet objekt t veant studimi.
Qllimi i krkimeve empirike
RTK-ja ndodhet ndrmjet politiks dhe publikut. Qllimi i krkimeve empirike pr kt
studim sht q t sqarohen kushtet dhe rrethanat shoqrore-politike, q i kan kufizuar
mundsin RTK-s t zhvillohet n veprimtarin e saj n prputhje me statusin e medias
publike. Prmes studimit synohet q t shtjellohen faktort q kan ndikuar n krijimin e
lidhjeve simbiotike ndrmjet transmetuesit publik dhe politiks dhe efektet q kto
raporte kan pr transmetuesin publik dhe marrdhnien e tij me audiencn shqiptare.
Rekomandimet pr ndryshimet e nevojshme si pjes e transformimit konceptual dhe
prmbajtjesor t informacionit politik t RTK-s, q dalin nga studimi, kan pr qllim q
t ndihmojn RTK-n n shndrrimin e saj n media t mirfillt publike.
24 Termi parafushat elektorale n kt studim prdoret pr periudhat kur zgjedhjet nuk jan shpallur zyrtarisht, por paralajmrohet mbajtja e zgjedhjeve nga subjektet politike dhe institucionet shtetrore.
Periudha karakterizohet nga aktivitete parazgjedhore t liderve dhe subjekteve politike, n formn e
takimeve me votuesit dhe shpalosjes s programeve partiake. Nj situat e till ka ndodhur n Kosov n
vitin 2014, pasi koalicioni qeveriss ka humbur shumicn parlamentare dhe zgjedhjet e parakohshme
shiheshin si zgjidhje pr krizn politike.
-
xxv
Rndsia shoqrore e studimit
Veprimtaria e RTK-s dhe lidhjet e saj me politikn, nuk jan vetm shtje e
marrdhnies dypalshe media politik. Ato kan ndikim t gjer shoqror pr shkak t
statusit juridik t RTK-s si transmetues publik. Studimi shkencor i ktij raporti hedh
drit mbi funksionimin e prgjithshm t medias publike n kuadr t sistemit mediatik
dhe politik t Kosovs. Si i till, studimi fillimisht i shrben vet RTK-s. Trajtimi
shkencor q i bhet mnyrs s deritashme t veprimtaris dhe raportit me politikn,
mund t shrbej si baz pr procesin e reformimit t domosdoshm t politiks editoriale
dhe qasjes ndaj faktorve politik, nga ana e transmetuesit publik.
Studimi mund tu shrbej edhe faktorve politik si pik reference pr
domosdoshmrin e ndryshimit t qasjes ndaj RTK-s. Pra, rekomandimet e studimit
mund tu shrbejn t dyja palve pr t ndrmarr hapat e nevojshm ligjor dhe
profesional n funksion t transformimit t ksaj kompanie mediatike n transmetues t
vrtet publik.
Studimi ka rndsi edhe pr opinionin e gjer publik. Ai i shrben audiencs (qytetarve
t Kosovs) q t kuptojn n thellsi shkaqet dhe faktort q ndikojn mbi RTK-n dhe
q reflektohen n perceptimin e publikut pr t si media n shrbim t politiks s
pushtetit. Qytetart e Kosovs n raste t veanta e kan kundrshtuar parapagimin pr
RTK-n me arsyetimin se ajo nuk paraqet shrbim publik q ia vlen t paguhet pasi nuk
ofron prmbajtje t dobishme pr ta. Reformimi i brendshm dhe ndryshimi i politiks
editoriale t RTK-s si dhe krijimi i bazs s mirfillt ligjore nga politika, q do t
garantonte dhe mbronte pavarsin e RTK-s, do t mund t ndikonin n ndryshimin e
perceptimit qytetar pr kompanin q sht e paracaktuar pr t ofruar informacion me
cilsin e t mirs publike.
Organizatave t ndryshme jo qeveritare, si pjes e rndsishme e shoqris civile, studimi
mund tu shrbej si referenc pr t dshmuar rndsin q ka presioni publik, n
zhvillimin e transmetuesit publik t Kosovs. RTK-ja deri n vitin 2016, nuk i ka marr
parasysh rekomandimet dhe interesimin e shoqris civile pr t, mirpo n rast t
intensifikimit t interesimit publik, RTK-ja, por edhe politika do t duhet t ken
parasysh sugjerimet nga shoqria civile.
N nivelin shkencor, punimi u shrben studiuesve shqiptar dhe t huaj. Duke marr
parasysh se RTK-ja, si transmetues i ri dhe rast specifik, ende nuk sht br pjes e
studimeve t gjera dhe t thelluara, ky studim, mund t jet pik reference pr studimet e
ardhshme pr transmetuesin publik dhe komunikimin politik pr rastin e Kosovs.
Studimi u shrben edhe aktorve t ardhshm t komunikimit, t rinjve, sidomos
studentve t tanishm t gazetaris, mediave e komunikimit dhe t shkencave politike.
Ata do t jen pjestart e ardhshm t palve t prfshira n marrdhniet media
politik, qoft si punonjs t transmetuesit publik, apo qoft si komunikues politik.
-
xxvi
Gjendja n studimet e deritashme dhe risit q sjell studimi
Tema q trajton ky studim sht pjes e debatit t gjer shoqror n Kosov. Aspekte t
marrdhnies ndrmjet pushtetit politik dhe RTK-s jan pjes e raporteve t ndryshme t
organizatave jo qeveritare kosovare dhe ndrkombtare, q trajtojn lirin e medias dhe
lidhjet e saj me grupe t interesit, prshir grupet politike.
N dokumentet zyrtare t rndsishme pr Kosovn, prfshir Raportet e Progresit t
Komisionit Evropian, sidomos q nga viti 2009, shprehet shqetsimi pr qasjen e
pushtetit politik ndaj transmetuesit publik. N Kuvendin e Republiks s Kosovs,
gjendja n transmetuesin publik sht debatuar n rastet kur jan trajtuar raportet vjetore
t RTK-s, apo n rastet kur subjektet opozitare kan ngritur shqetsimet pr gjendjen n
t.
Gjat hulumtimit pr bibliografin pr kt studim, jan gjetur publikime nga teza
doktorature ku sht analizuar veprimtaria e prgjithshme e RTK-s dhe procesi i
transformimit t saj n periudha t ndryshme, q nga viti 1999. Mirpo, n studimet e
deritashme n Kosov nuk jan gjetur studime, q n mnyr shkencore trajtojn n
veanti dhe n thellsi prfaqsimin politik n informacionin e RTK-s n periudhn q
trajton ky studim. Prandaj, ky studim vlersohet se do t sjell kto risi:
Prmes krkimit shkencor cilsor me metodologjin e prezantuar m lart, studimi ofron
mundsin e njohjes s thelluar pr lidhjet shumdimensionale ndrmjet aktorve politik
dhe mediatik t komunikimit, n rastin e transmetuesit publik n Kosov.
Risia e dyt e studimit sht analiza cilsore e reflektimit t prfaqsimit politik n
prmbajtjen e lajmeve t RTK-s. N raportet e institucioneve t ndryshme n Kosov,
matja e zbatimit t parimit t paanshmris pr mbulimin mediatik t aktiviteteve
politike, prqendrohet n periudhat e fushatave elektorale dhe vetm n kohn e dedikuar
pr to. Ky studim ofron analizn cilsore t prfaqsimit politik n informacionin e
transmetuesit publik, edhe pr periudhat tjera t rndsishme: t parafushats elektorale,
krizs politike dhe qeverisjes s koalicionit. Analiza cilsore nga kto periudha ofron
mundsin e prgjigjeve n pyetjet: a sht i paanshm Radiotelevizioni i Kosovs n
raportimin pr aktivitetet politike dhe a reflekton n lajme realitetin politik objektiv n
Kosov.
Risia e tret sht analiza cilsore dhe substanciale e rolit dhe statusit t gazetarit t
politiks dhe redaktorit t lajmeve n RTK. I gjith debati shoqror i deritashm sht
ngritur mbi RTK-n si kompani, por deri tani nuk sht trajtuar roli i gazetarit si element
i rndsishm, i ndodhur n qendr dhe ndrmjet komunikuesve t mdhenj (
politikanve, kompanis mediatike dhe qytetarve).
Risia e katrt sht analiza krahasuese e RTK-s me transmetuesit tjer publik, n
shtjen e marrdhnies s tyre dhe faktorve politik.
Risia e pest jan rezultatet e krkimit empirik, t cilat mund t shrbejn si baz, apo
pik reference pr reformimin strukturor t raportit ndrmjet politiks dhe transmetuesit
-
xxvii
publik dhe t RTK-s me qytetart, n funksion t shndrrimit n transmetues me
karakteristikat e shrbimit publik.
-
28
KAPITULLI I PAR
POLITIKA DHE TRANSMETUESIT PUBLIK
Mediat me statusin ligjor t transmetuesve publik paraqiten si institucione t
organizuara, me obligime dhe prgjegjsi t ndryshme nga mediat komerciale n kuadr
t sistemit mediatik ku veprojn. T krijuara kryesisht nga organe shtetrore, por me
prgjegjsin ligjore q ti shrbejn publikut, ato ndodhen ndrmjet dy ndikimeve t
kundrta: faktorve politik, q n forma t ndryshme prcaktojn veprimtarin e tyre
dhe qytetarve, t cilve jan t obliguara edhe me legjislacion q tu ofrojn t mira
meritore.
Raporti q ndrtojn faktort vendimmarrs shtetror dhe politik me kt kategori t
mediave, reflekton karakteristikat e sistemit politik t vendit prkats. Duke marr pr
baz kt premis, analizs krahasuese pr modelet e transmetuesve publik, i paraprin
shqyrtimi i shkurtr teorik mbi marrdhniet q ndrton politika me mediat masive dhe
me gazetarin si status profesional n kuadr t komunikimit politik.
Studimet e autorve si: Hallin dhe Mancini, McNair, Blumber dhe Gurevitch, Benson,
Bell, Bourdieu, Beqaj, Fuga, Hanretty, Kunczik dhe Zipfel, Kuhn dhe Neveu, Russ Mohl,
McChesney dhe Pickard, Willis etj,. trajtohen ktu, n funksion t kapitujve vijues pr
rastin e transmetuesit, q sht objekt studimi. Ato shrbejn si baz teorike pr t
analizuar faktort dhe shkaqet q prcaktojn zhvillimin e raportit ndrmjet politiks dhe
medias publike n Kosov. Analiza krahasuese e transmetuesve publik n sisteme t
ndryshme politike, ndihmon pr t prcaktuar modelin brenda t cilit funksionon RTK-ja
dhe pr t identifikuar veantit e saj krahasuar me transmetues publik t vendeve t
tjera.
1.1. Mediat si aktor n komunikimin politik
Politika dhe mediat ndrtojn raporte t shumfishta n veprimtarin e prditshme si dy
aktor komunikimi q synojn t arrijn qytetart, por duke pasur qllime t ndryshme:
politika duke e par qytetarin si votues, ndrsa media si audienc. Raporti q ndrtohet
ndrmjet tyre, mund t jet i varsis s medias nga politika, i ndrvarsis, apo i varsis
s qasjes s institucioneve politike dhe aktorve politik n opinion nga mediat.25
Se far raporti do t ndrtohet varet nga sistemi politik, brenda t cilit ngrihet sistemi
mediatik i vendit prkats. Ashtu si e prcaktojn Hallin dhe Mancini, zhvillimi i
mediave sht i lidhur ngusht me sistemin shoqror dhe me sistemin politik n veanti.
Historikisht mediat kan ndjekur zhvillimin e prgjithshm t shoqris dhe pr t
studiuar mediat, duhet marr n konsiderat elementet shoqrore: traditn, kulturn,
zhvillimin politik t vendeve prkatse etj. Prmes analizs krahasuese t sistemeve t
mediave, kta autor ofrojn mundsin q t shtjellohen veantit e raportit politik
25 Shih: Schatz 1982, Oberreuter 1989, Kepplinger 1983 a, cituar nga: Kunczik, M., Zipfel, A., Uvod u
znanost o medijima i komunikologiju, Zaklada Friedrich Ebert, Zagreb 2006, fq 58-59
-
29
media dhe anasjelltas, n varsi t rrethanave dhe zhvillimeve politike, edhe pr vende q
nuk analizohen n libr, por t cilat mund t prfshihen n modelet e trajtuara prej tyre:
Modeli i Polarizuar Pluralist, apo i Mesdheut
Modeli i Evrops Veriore/Qendrore ose Demokratik Korporatist
Modeli Veri Atlantik ose Liberal
Pr secilin nga modelet, autort analizojn katr dimensione t mdha, prmes t cilave
argumentojn se sistemet n kto vende mund t krahasohen me sukses, edhe pse
dallimet n disa raste jan substanciale, ndrsa n raste t tjera gjenden elemente t
prbashkta. Dallimet lidhen drejtprdrejt me raportin q ndrton politika me
institucionet mediatike dhe ndikimin e prfshirjes s saj n zhvillimin e mediave. Nga
Tabela 1 shihet se ndikimi n formn e ndrhyrjes s shtetit sht i ndryshm varsisht
nga karakteristikat e modelit, q burojn nga veorit e sistemit politik. Edhe pse n
vendet e Modelit Demokratik/Korporatist ndrhyrja e shtetit sht e lart, profesionalizmi
i mediave po ashtu sht i lart. Mirpo, t njjtat dimensione nuk kan t njjtin rezultat
n sistemin pluralist, ku ndrhyrja e lart e shtetit nuk shoqrohet me profesionalizm t
lart dhe zhvillim t shtypit masiv.
Tabela 1. Modeli i variacionit n katr dimensionet e sistemit t medias
Pluralist
Demokratik
Korporatist
Liberal
Zhvillimi i shtypit masiv I ult I lart I lart
Paralelizmi politik I lart I lart I ult
Profesionalizmi I ult I lart I lart
Ndrhyrja e shtetit E lart E lart E ult
Burimi: Comparing Media Systems Three Models of Media and Politics , fq 299
N t gjitha sistemet, politika gjithsesi ndikon mbi zhvillimin e sistemit mediatik, qoft
prmes kornizs ligjore, qoft prmes angazhimit t prditshm t ekipeve prgjegjse
pr marrdhniet me mediat dhe publikun. Ndikimi lidhet me kapacitetin q ka media n
rolin e prcjellsit t mesazhit tek publiku i gjer, q faktort politik e shohin si votues.
Raporti bhet aq kompleks sa studiuesi McNair arrin n konkluzionin se tani m tepr se
kurr, mediat jan politik dhe politika sht media.26 Me kt kapacitet mediat
26 McNair, B., Journalism and democracy, an evaluation of the political public sphere, Taylor & Francis e-
Library, 2002, ISBN 0415212804, fq 29
-
30
paraqiten si njri ndr aktort kryesor t komunikimit, q hyn n raporte me aktort
tjer politik dhe ndrton raport ndrvarsie me ta. Ashtu si theksojn autort Blumler
dhe Gurevitch procesi prmes t cilit formsohet konstruksioni mediatik pr shtjet
politike, sht delikat dhe kompleks.
Ai prfshin ndrveprimin e ngusht ndrmjet avokatve politik dhe profesionistve t
mediave, n kuptimin q pr t dyja palt, virtualisht, mund t thuhet se n mnyr subtile
kompozojn trsin. Kjo nuk do t thot se ato shkrihen dhe formojn nj trsi t re n
t ciln kan humbur identitetet e tyre. Prkundrazi, secila pal, deri n njfar mase,
mban qllimet e veta, distancn nga pala tjetr dhe her pas here madje edhe qndrimin
kundrshtues ndaj tjetrs.27
Blumler dhe Gurevitch hyjn n mesin e autorve t cilt argumentojn raportin e
ndrvarsis ndrmjet politiks dhe mediave. Lidhjet e shumfishta q krijohen ndrmjet
dy aktorve prcillen n prmbajtjen q transmetohet pr publikun dhe e cila prmban
ndikimin e t dy aktorve t komunikimit dhe si e till ka burim me struktur t prbr.
Mesazhet politike q zn fill n modelet dominuese t ndrvarsis ndrmjet dy palve,
n njfar mnyre kan burim me struktur t prbr. N fakt, do t ishte jashtzakonisht
e vshtir q t zbulohet, kontributi i veant n formsimin e fardo mesazhi politik,
nga njra apo pala tjetr. Ato jan t ndrthurura n mnyr t pazgjidhshme.28
Politika ka nevoj pr mediat, pr t prcjell tek publiku mesazhet dhe aktivitetin e
prditshm, prmes t cilit synon t siguroj prkrahjen pr realizimin e qllimeve dhe
misionit politik. Mediat masive n ann tjetr, kan kapacitetin unik pr ti ofruar
politikanit audienc, t ciln n madhsi dhe n prbrje, nuk mund ta arrij me fardo
mjeti tjetr.29 Ato bhen pjes e komunikimit politik, n rolin e mesazh-drguesit,
ndrmjetsit dhe krijuesit t opinionit pr sfern politike. T dyja palt hyjn fillimisht n
procesin e komunikimit t ndrsjell, prmes t cilit synojn t arrijn qllime shpesh t
ndryshme. Derisa opinioni ka nevoj dhe interes pr informacion objektiv, pushteti ka
interes q informacioni t filloj nga kulmi i pushtetit e jo nga problemi jetik i
qytetarit.30 Kompleksiteti i ndrveprimit ndrmjet dy aktorve, rezulton me at q Fuga
e cilson proces i ndrsjell interesash q racionalizohen n mnyr instrumentale.
Nuk dihet bile nse sht politika q i prdor dhe i robron mediat, apo sht industria
e medias q i prdor dhe i gllabron politikant. M tepr kemi nj proces t ndrsjell
interesash q racionalizohen n mnyr instrumentale, sesa nj mbisundim t njrit aktor
kundrejt tjetrit.31
N kt proces t ndrvarsis t dy aktort arrijn synimet e tyre, pavarsisht se kan
role t ndryshme shoqrore. Pushteti dhe faktort tjer me ndikim politik, e kan t
domosdoshm komunikimin n funksion t prpjekjes pr t bindur do qytetar me
27 Blumler, G. J., Gurevitch, M., The Crisis of Public Communication Taylor & Francis e-Library, 2001,
ISBN 0415108527, fq 26 28 Po aty, fq 26 29 Po aty, fq 13 30 Beqaj, B., Lidershipi, Universum Press, Prishtin 2010, fq 134 31 Fuga, A., Komunikimi n shoqrin masive, botimet Papirus, Tiran 2014, fq 524
-
31
qllim q t prligjen vendimet dhe t arrihet efikasiteti i tyre m i lart i mundshm.32
Pr t arritur kt, faktort politik prdorin instrumentet q u ofron pushteti legjislativ
dhe ekzekutiv, pr t ndikuar mbi mediat dhe pr ti vn ato n shrbim t arritjes s
objektivave t veta, si kanal i rndsishm pr prcjelljen e mesazhit politik. Mediat
masive posedojn mjetet, burimet njerzore dhe zotrojn teknikat raportuese, q
mesazhin e bjn lehtsisht t kuptueshm dhe t deprtueshm tek masa e qytetarve.
Marrdhnia simbiotike ndrmjet politiks dhe mediave n kt situat, funksionon ashtu
si e prshkruan Willis:
N nj shoqri demokratike ku zgjedhjet jan aq t rndsishme, politikant bhen pjes
e rndsishme n media dhe koha e transmetimit bhet vendimtare pr politikant.33
Me kapacitetin q kan pr t ofruar audiencn, q politikant e shohin si trup elektorale,
mediat bhen pjes e rndsishme dhe e barabart n komunikimin politik. McNair i
cilson, me t drejt, aktor politik, prmes t cilave realizohet komunikimi q kryesisht
sht nj komunikim i ndrmjetsuar, nga media e shkruar dhe ajo elektronike.34
Autor t tjer e vendosin median n kuadr t komunikimit q zhvillojn faktort e
ndryshm politik. Prfaqsuesit e teoris s instrumentalizimit nisen nga premisa se
mediat jan br m t rndsishme pr prbrjen politike, por ky zhvillim ka shkuar
paralelisht me humbjen e autonomis s prbrjes mediatike dhe mediat jan br t
varura nga politika. Herbert Schatz e cilson teori e orientimit, sepse politika prpiqet
q t orientoj mediat dhe funksionet e tyre politike n drejtim t dobis politike.35 Pr t
arritur qllimet e saj, politika prdor instrumentet q burojn nga pushteti legjislativ dhe
ekzekutiv, prmes t cilave instrumentalizon mediat dhe i shndrron ato n amplifikator.
N kt rast, Rus Mohl e vendos median n kuadr t komunikimit q zhvillojn faktort
e ndryshm politik.
Politikant e partit, qeveria dhe opozita komunikojn dit pr dit me njra-tjetrn n
mnyr publike; ato i prdorin dhe i instrumentalizojn mediat dhe gazetart si
amplifikator dhe altoparlant, pr t vn n zbatim programet e tyre, interesat dhe
mtimet e tyre pushtetore.36
Gjendja q prshkruan Rus Mohl del si karakteristik sidomos n sisteme mediatike t
vendeve n tranzicion dhe me demokraci t brisht, si sht Kosova, ku rrethanat
historike dhe politike kan kushtzuar zhvillimin e nj sistemi mediatik n funksion t
agjendave politike. N kt sistem identifikohen karakteristikat q Hallin dhe Mancini
32 Balle, F., Mediat dhe shoqrit, Botimi i 15, Botimet Papirus, Tiran 2011, fq 63 33 Willis, J., The media effect how the news influences politics and the government, Praeger Publishers, Westport 2007, fq 97 34 McNair, B., Hyrje n komunikimin politik, UET Press, Tiran 2009, fq 42 35 Schatz, H., cituar n: Uvod u znanost o medijima i komunikologiju, Zaklada Friedrich Ebert, Zagreb
2006, fq 58 36 Mohl, S., Gazetaria, K &B, Tiran 2010, fq 26
-
32
prcaktojn pr vendet e Evrops Juglindore n t cilat tranzicioni i gjat dhe konfliktuoz,
ka prodhuar sistem t medias t lidhur ngusht me botn e politiks.37
Mediat masive n kto vende kan qen gjersisht t prfshira n konfliktet politike q
shnojn historin e rajonit dhe ekziston nj tradit e fort pr ti konsideruar ato si mjete
t shprehjes ideologjike dhe mobilizimit politik. Historikisht mediat kan qen t
politizuara dhe paralelizmi politik ka qen relativisht i lart, ndrsa n periudha t
caktuara, kan pasur rol aktiv n mobilizimin e publikut n mbshtetje t kauzave
politike.
Instrumentalizimi n kto raste, sht dukuri e prhapur n t gjitha kategorit e mediave
dhe ai reflektohet drejtprdrejt n procesin e realizimit t funksioneve t mediave. Hallin
dhe Mancini e prkufizojn instrumentalizimin si kontroll t mediave nga faktor t
jashtm: parti, politikan, grupe ose lvizje shoqrore, por edhe aktor ekonomik, q
krkojn ndikim politik dhe t cilt i prdorin mediat pr t ndrhyr n botn e politiks.
Varsisht nga niveli i instrumentalizimit n mnyrn e definuar m lart, profesionalizimi
do t jet i ult: gazetart do t humbin autonomin, kriteret politike m tepr se sa ato
gazetareske do t udhheqin gazetarin dhe mediat do tiu shrbejn interesave t
veanta, m tepr se sa t funksionojn si besim publik.
Instrumentalizimi mund t jet edhe pr qllime komerciale dhe autort mbajn
qndrimin se profesionalizmi mund t rrezikohet qoft nga instrumentalizimi politik,
qoft nga komercializimi dhe n kt mnyr, n shum raste, instrumentalizimi bhet
nga t dyja njhersh.
Paralelisht me instrumentalizimin, klientelizmi politik ka karakterizuar mediat e vendeve
t Evrops Jugore dhe trashgimia e tij, sipas ktyre autorve, sht e rndsishme pr t
kuptuar sistemet e mediave n kt rajon. Klientelizmi sht dukuri kryesisht pr vende
n t cilat autoriteti legal racional sht i ult dhe sht i prhapur si n mediat publike
ashtu edhe n ato private. N rastin e mediave publike emrimet synohet t bhen m
shum bazuar n besnikrin politike sesa mbi kritere t pastra profesionale. Por, edhe
pronart e bizneseve private kan lidhje politike, q jan vendimtare pr ruajtjen e
kontratave dhe koncesioneve qeveritare, duke prfshir licencat pr transmetim. Dukuria
nuk mbetet vetm n nivelin e mediave dhe pronarve, por shtrihet edhe tek gazetart, si
nivel profesional ndrmjet aktorve tjer t komunikimit.
1.2. Gazetari n raportin media politik
I vendosur ndrmjet aktorve tjer t fuqishm, gazetari si status profesional ndodhet n
qendr t komunikimit ndrmjet politiks dhe publikut. Pavarsisht nse vepron n sistem
t instrumentalizuar dhe klientelist, apo n sistem t mediave me funksione t
37 Hallin, D., Mancini, P., Comparing Media Systems Three models of media and politics, Cambridge
University Press, UK 2004, fq 138
-
33
prgjegjsis shoqrore, ai ndodhet n mes t interesave t kundrta t aktorve tjer t
fuqishm, t cilt e bjn gazetarin ndrmarrsi disa-paleshe38.
N veprimtarin e tij, ndrmjet ktyre faktorve, gazetari ndrton raporte komplekse me
disa aktor njkohsisht dhe zhvillon veprimtarin profesionale n kuadr t kompanive
dhe kornizave administrative, q jo gjithnj sigurojn autonomin profesionale t tij.
Kompleksiteti prfshin sidomos raportet q ndrtohen ndrmjet gazetarit t politiks dhe
aktorve politik. Statusi i tij e bn q t ndrtoj raporte t shumfishta dhe komplekse
me t gjith faktort tjer: pundhnsit, burimet e informacionit dhe audiencn. Me
mnyrn e trajtimit t shtjeve politike, gazetari ndikon q ti jepet kuptim aktivitetit
politik dhe konsiderohet i aft pr t ndryshuar shoqrin n mnyr radikale. 39 Kjo
karakteristik, parimisht paracakton profilin e gazetarit, i cili sht n gjendje t zhvilloj
strategji pro aktive n marrdhnien me audiencat dhe burimet politike.
Kuhn dhe Neveu vlersojn se gazetart e politiks nuk jan as viktimat e pafuqishme t