primary health care / volume 21, issue2, april - june 2009

Διευθυντής Σύνταξης

Χρήστος Λιονής,

Aναπληρωτής Καθηγητής,

Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τ.Θ. 2208, Ηράκλειο

Τηλ. (2810) 394621, Fax. (2810) 394606

E-mail: [email protected]

Αναπληρωτές Δ/ντές Σύνταξης

Παναγιώτης Αλτάνης (Αθήνα)

Ελευθέριος Θηραίος (Αθήνα)

Κορνηλία Μακρή (Ηράκλειο)

Ανάργυρoς Μαριόλης (Αθήνα)

Συντακτική Επιτροπή

Αλκιβιάδης Αλεβίζος (Αθήνα)

Φωτεινή Αναστασίου (Ηράκλειο)

Κωνσταντίνος Βαρδαβάς (Αθήνα)

Βασιλική Γκαρμίρη (Θεσσαλονίκη)

Νίκη Γλύστρα (Θεσσαλονίκη)

Ιωάννης Λέντζας (Αθήνα)

Άντα Μαρκάκη (Ηράκλειο)

Κωνσταντίνος Μίχας (Εύβοια)

Ρένα Οικονομίδου (Θεσσαλονίκη)

Αριστοφάνης Παγανάς (Πιερία)

Νίκος Παπανικολάου (Αθήνα)

Εμμανουήλ Συμβουλάκης (Ηράκλειο)

Γιώργος Τζανίδης (Πάρος)

Ζωή Τσιμτσίου (Θεσσαλονίκη)

Ειρήνη Χατζοπούλου (Θεσσαλονίκη)

Ανταποκριτές Σύνταξης

Έλενα Ευαγγελάκη (Κύπρος)

Θεοδώρα Ζαχαριάδου (Κύπρος)

Llukan Rrumbullaku (Αλβανία)

Συμβουλευτική Επιτροπή

Π. Βάρδας, Καθ. Καρδιολογίας Παν/μίου Κρήτης

Μ. Γείτονα, Eπίκ. Καθ. Διοίκησης Υπηρ. Υγείας Παν/μίου Θεσσαλίας

Ε. Γελαστοπούλου, Επίκ. Καθ. Υγιεινής Παν/μίου Πατρών

Δ. Γλάρος, Ομ. Καθ. Ιατρικής Φυσικής Παν/μίου Ιωαννίνων

Α. Καφάτος, Ομ. Καθ. Προληπτικής Ιατρικής & Διατροφής Παν/μίου Κρήτης

Ι. Κυριόπουλος, Καθ. Οικονομικών της Υγείας Εθνικής Σχ. Δημόσιας Υγείας

Θ. Κωνσταντινίδης, Επίκ. Καθ. Υγιεινής, Πανεπιστήμιο Θράκης

Β. Μαυρέας, Καθ. Ψυχιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων

M. Σγάντζος, Λέκτ. Ανατομίας Παν/μίου Θεσσαλίας

K. Σιαμόπουλος, Καθ. Νεφρολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

Ν. Σιαφάκας, Καθ. Πνευμονολογίας Παν/μίου Κρήτης

K. Σουλιώτης, Διδάκτωρ Οικονομικών και Πολιτικής Υγείας

Λ. Σπάρος, Ομ. Καθ. Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Αθηνών

T. Φιλαλήθης, Αναπλ. Καθ. Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Κρήτης

Γ. Χριστοδούλου, Καθ. Ψυχιατρικής Παν/μίου Αθηνών

ΕκδότηςΜποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης

Μ. Χουρμούζη 28 Κ. Τούμπα544 53 ΘεσσαλονίκηΤηλ. (2310) 910342

Ιδιοκτήτης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΤΗΣ ΕΛΕΓΕΙΑ

ΠρόεδροςΜποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης

Αντιπρόεδρος ΑΑθανάσιος Συμεωνίδης

Αντιπρόεδρος ΒΣτέλλα Αργυριάδου

Γενικός Γραμματέας-ΤαμίαςΑντώνης Μπατίκας

Ειδικός ΓραμματέαςΑνάργυρος Μαριόλης

ΜέληΒασιλική Γκαρμίρη

Νικόλαος ΠαπανικολάουΕκπρόσωποι Ειδικευομένων

Ευρυπίδης ΖώταςΆρης Καραφώτης

Γραμματεία ΣύνταξηςΑναστασία Ρωμανίδου

Τηλ.: (2810) 394615, (28310) 25833e-mail: [email protected]

Editor-in-Chief

Christos Lionis,

Αssociate Professor

Faculty of Medicine, University of Crete

P.O. Box 2208, Heraklio

Tel.: +30 2810394621, Fax: +30 2810394606

E-mail: [email protected]

Associate Editors

Panagiotis Altanis (Athens)

Εleftherios Thireos (Athens)

Kornilia Makri (Heraklio)

Anargiros Mariolis (Athens)

Editorial Board

Alkis Alevizos (Athens)

Fotini Anastassiou (Heraklio)

Cοnstantinos Varvadas (Thessaloniki)

Vasiliki Garmiri (Thessaloniki)

Niki Glistra (Zagliveri)

Ioannis Lentzas (Athens)

Ada Markaki (Heraklio)

Constantinos Mihas (Evia)

Irene Ikonomidou (Thessaloniki)

Aristofanis Paganas (Pieria)

Nikos Papanikolau (Athens)

Emmanouil Symvoulakis (Heraklion)

Giorgos Tzanidis (Paros)

Zoi Tsimtsiou (Thessaloniki)

Irini Chatzopoulou (Thessaloniki)

Corresponding Editors

Elena Evaggelaki (Cyprus)

Theodora Zaxariadou (Cyprus)

Llukan Rrumbullaku (Αlbania)

Advisory Board

P. Vardas, Professor of Cardiology, University of Crete

M. Geitona, Assistant Professor, University of Thessalia

E. Gelastopoulou, Assistant Professor of Hygiene, University of Patras

D. Glaros, Εmeritus Professor of Medical Physics, University of Ioannina

A. Kafatos, Εmeritus Professor of Health Promotion and Nutrition, University of Crete

Τh. Konstantinides, Assistant Professor of Hygiene, University of Thrace

J. Kyriopoulos, Professor of Health Economics, National School of Public Health

V. Mavreas, Professor of Psychiatry, University of Ioannina

M. Sgantzos, Lecturer of Anatomy in University of Thessalia

K. Siamopoulos, Professor of Nephrology, University of Ioannina

N. Siafakas, Professor of Lung and Thorax, University of Crete

K. Souliotis, PhD, Health Policy and Economics

L. Sparos, Εmeritus Professor of Social Medicine, University of Athens

A. Philalithis, Associate Professor of Social Medicine, University of Crete

G. Christodoulou, Professor of Psychiatry, University of Athens

Executive Board of the Greek Association of General Practitioners PresidentBodosakis-ProdromosMerkouris

Vice-President AAthanasios Simeonidies

Vice-President BStella Argyriadou

General Secretary TreasurerAntonis Batikas

Special SecretaryAnargiros Mariolis

MembersVasiliki GarmiriNikolaos PapanikolaouEvripidis ZotasAristidis Karafotis

Secretary of Editor-in-ChiefAnastasia RomanidouTel: (2810) 394615, (28310) 25833e-mail: [email protected]

Editor-in-ChiefChristos Lionis, Αssociate ProfessorFaculty of Medicine, University of CreteP.O. Box 2208, HeraklioTel.: +30 2810394621, Fax: +30 2810394606E-mail: [email protected]

Ιδιοκτήτης GREEK ASSOCIATION OF GENERAL PRACTITIONERS

Της Σύνταξης

X. ΛιονήςΝέα γρίπη: Αίτημα για μια στρατηγική τεκμηριωμένης πολιτικής και ουσιαστικής εμπλοκής της πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας

Α. Μαργιόλης, Ν. ΟικονόμουΟ Γενικός Ιατρός αντιμέτωπος με τις σύγχρονεςπροκλήσεις. Είναι αποτελεσματικός στη διαχείριση χρόνιων νοσημάτων;

Ερευνητικές εργασίες

Κ. Μίχας, Γ. Τούντας, Γ. Μανιός, Α. Αραπάκη, Θ. Μαργιόλης-Σαψάκος, Θ. Σεργιεντάνης, Α. ΜαργιόληςΑξιολόγηση της αποτελεσματικότητας προγράμ-ματος παρέμβασης αγωγής υγείας στη διατροφήτων εφήβων: Η μελέτη Vyronas

Γ. Μαντζουράνης, Ι. Λέντζας, Α. Μαργιόλης, Ε. Κοντογιώργου, Κ. Καρακασώνη, Χ. Αυγερινού, Θ. Βαλσάμης, Χ. Σαμπατζιώτη, Ν. Ραζής, Ε. ΓελαστοπούλουΑπόψεις και συνταγογραφικές συνήθειες των Ελλήνων γιατρών για τα γενόσημα φάρμακα

Π. Ευσταθιάδης, Μ. Νάτσης, Ε. Ζαλαβρά-Αργυροπούλου, Α. ΝάτσηςΔιατροφικές συνήθειες, κατάσταση θρέψης και μεταβολικό σύνδρομο στους κατοίκους της περιοχής Καλαμπάκας Νομού Τρικάλων

Απ. Πολύζος, Β. Μπένος, Αλ. ΠολύζοςΠεριφερική αρτηριακή νόσος και αθηρωμάτωση

Νέα της Γενικής Ιατρικής

9th WONCA Rural Health Conference

21o Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής

Συνέδρια στην Ελλάδα

Διεθνή Συνέδρια

Οδηγίες για τους συγγραφείς

7

9

11

23

33

43

45

47

49

3339

Editorials

C. LionisNew influe: Demand for an evidence-based strate-gy and substantial involvement of primary healthcare

A. Mariolis, N. EconomouThe General Practitioner faced with contemporarychallenges: Is he effective in managing chronicdiseases?

Originals Papers

C. Mihas, Y. Tountas, Y. Manios, A. Naska, A. Arapaki, T. Mariolis-Sapsakos, T. SergentanisA. Mariolis Assessing the effectiveness of a health promotioninterventional programme in adolescents’ diet:The VYRONAS study

G. Mantzouranis, J. Lentzas, A. Mariolis, E. Kontogeorgou, X. Augerinou, K. Karakasoni, T. Balsamis, Z. Tsantoula, X. Sampazioti, N. Razis,E. Gelastopoulou Views and prescription habits of Greek doctorsabout generic drugs

P. Efstathiadhis, M. Natsis, E. Zalavra-Argiropoulou, A. Natsis Alimentary habits, nutritional status and metabolic syndrome in the residents of region Kalambaka, prefecture of Trikala

A. Polizos, Ap. Polizos, B. Benos..............

News of General Practice


21o Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής

Congresses

Instructions to Authors

7

9

11

23

33

43

45

47

43

Τόμος 21 • Τεύχος 2 • Απρίλιος - Ιούνιος 2009 7

Νέα Γρίπη: Αίτημα για μια στρατηγική τεκμηριωμένης πολιτικής και ουσιαστική εμπλοκή της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας

1 Χ. ΛιονήςΑναπληρωτής Καθηγητής

Διευθυντής Σύνταξης

Η είδηση για τη λεγόμενη νέα γρίπη είναι πια μέρος τωνπρωτοσέλιδων των εφημερίδων και όσο η συζήτηση αυτήπροβάλλεται συχνότερα και περισσότερα, μαζί της διογκώ-νεται και η ανησυχία της ελληνικής κοινωνίας που συχνά εί-ναι αποδέκτης αντικρουόμενων απαντήσεων στο λόγο καιστη γραφίδα των ειδικών. Είναι αλήθεια ότι πολλές ενέργει-ες και χειρισμοί που έγιναν μέχρι σήμερα για την αντιμετώπι-ση των περιορισμών της εξάπλωσης της νόσου δεν φαίνε-ται να ήσαν τόσο επιτυχείς και αποτελεσματικές, όσο επιθυ-μούσαν οι σχεδιαστές τους. Ακόμη αρκετές δηλώσεις ή καισυστάσεις ελέγχονται όσο αφορά την τεκμηρίωση τους. Τοσημείωμα αυτό δεν έχει σκοπό σφαιρικά και ολοκληρωμένανα αναλύσει το θέμα της πολιτικής του Υπουργείου αλλάκυρίως να υπογραμμίσει 4-5 σημεία που φαίνεται να είναικαθοριστικά για την αντιμετώπιση της και τα οποία εξακο-λουθούν να προκαλούν σύγχυση στην ελληνική κοινωνία.

1. Το πρώτο που δεν έχει συζητηθεί όσο πρέπει είναι ηεμπλοκή και ενσωμάτωση των υπηρεσιών ΠρωτοβάθμιαςΦροντίδας Υγείας (ΠΦΥ). Σε αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες,όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι γιατροί γενικής ιατρικήςέχουν ένα καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της παν-δημίας αυτής. Δυστυχώς στη χώρα μας η νόσος θεωρή-θηκε ότι θα μπορούσε να περιορισθεί με τον έλεγχο τωνδιαβάσεων σε αεροδρόμια και λιμάνια, ενώ τόσο η ιστο-ρία των επιδημιών στον κόσμο αλλά και η φύση αυτήςτης νόσου δεν το υποστήριζε. Έτσι τα αρχικά ορισθέντανοσοκομεία αναφοράς ανά περιφέρεια, διευρύνθηκαν καιπεριέλαβαν σήμερα και τα υπόλοιπα νοσοκομεία από τηστιγμή που έγινε αντιληπτό ότι η νόσος δεν μπορεί να αν-

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: ..........

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: X. Λιονής, Κλινική Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής, Παν/μίου Κρήτης. Τ.Κ. 71003, Τηλ. 2810 394621, κινητό 6973 305933,e-mail:[email protected]

τιμετωπισθεί σε ειδικούς θαλάμους, μέτρο πουόμως σήμερα καθίσταται και αυτό ανεπαρκές.Απλά μέτρα, όπως η ανάπτυξη μιας τηλεφωνι-κής γραμμής και μικρών ευέλικτων ομάδωναπό γενικό γιατρό και νοσηλεύτρια που θαπραγματοποιούσαν επισκέψεις στο σπίτι μετάαπό έλεγχο του βαθμού σοβαρότητας της δή-λωσης και εξέταση του ασθενούς στο σπίτι,αναμένονταν να μείωναν τις πηγές μετάδοσηςτης νόσου έναντι της σημερινής συνάθροισηςπολλών υπόπτων περιπτώσεων σε υψηλάσυγχρωτισμένους χώρους, όπως τα τμήματαεπειγόντων περιπτώσεων του νοσοκομείου.Μια τέτοια πρόταση έχει κατατεθεί στη διοίκη-ση του Πα.Γ.Ν.Η πρίν από εβδομάδες, που πέ-ρα την προώθησή της στο Υπουργείο Υγείαςκαι Κοινωνικής Αλληλεγγύης δεν έλαβε απάν-τηση μέχρι σήμερα.

2. Πολιτικές που θα ενέπλεκαν τους γιατρούςτης ΠΦΥ όχι μόνο στον έλεγχο των υπόπτων πε-ριπτώσεων αλλά και στην συνταγογράφηση ότανχρειάζονταν των απαραίτητων αντιικών φαρμά-κων, δεν έχουν εκπονηθεί μέχρι σήμερα. ΣτοΗνωμένο Βασίλειο το Εθνικό Σύστημα Υγείας καιτο Βασιλικό Κολλέγιο των Γενικών Ιατρών, έχειδιανείμει διαγνωστικούς και διαχειριστικούς αλγο-ρίθμους σε κάθε γενικό γιατρό με τις απαραίτητεςσυστάσεις και οδηγίες για τη χρήση τους(http://www.rcgp.org.uk/Docs/Pandemic_Plan-ning_Assessment_Algorithim_updated.doc). Ση-μαντικές ιστοσελίδες ενδεικτικές της ανάμιξηςτης για την αντιμετώπιση της πανδημίας τις οποί-ες προβάλει και δημοσιεύει το Βασιλικό Κολλέγιοτων Γενικών Ιατρών στη Μεγάλη Βρετανία, μπο-

ρείτε να βρείτε στο τέλος αυτού του σημειώμα-τος.

3. Η οδηγία για τη διενέργεια του εμβολίουέναντι του πνευμονοκόκκου, κρίνεται και αυτήόσον αφορά την τεκμηρίωση της, ενώ συζητιέταιακόμα το εφικτό και το αποτελεσματικό της σύ-στασης για μαζικό εμβολιασμό, αφού αυτή μοι-άζει να οδήγησε στη γρήγορη σπατάλη των δια-θέσιμων δόσεων του εμβολίου και στην στέρησητων επαναληπτικών δόσεων στις ευπαθείς ομά-δες υψηλού κινδύνου που το χρειάζονταν άμεσα.

4. Μια στρατηγική εμβολιασμού για τις ομά-δες υψηλού κινδύνου με το νέο εμβόλιο όταναυτό κυκλοφορήσει, απαιτείται άμεσα να συ-ζητηθεί (υπάρχει παρακάτω η σχετική ανακοί-νωση του CDC). Η συμμετοχή της Γενικής Ιατρι-κής και της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας σ’αυτή τη στρατηγική, είναι επίσης ουσιαστική.

5. Οι έμμεσες συνέπειες της πανδημίας αυ-τής γενικότερα στην κοινωνική ζωή και στην οι-κονομική πολιτική καθώς και στην εύθραυστηοικονομία της χώρας, δεν φαίνεται να έχουνεπαρκώς αναλυθεί.

Είναι αλήθεια ότι η χώρα μας συχνά σε τέ-τοιες καταστάσεις παρουσιάζει έλλειμμα συν-τονισμού αλλά και τεκμηριωμένων δηλώσεωνκαι ενεργειών. Ίσως ακόμα να μη είναι τόσοαργά για μια πρώτη απόπειρα συνεννόησηςπριν οι ελάχιστες διασυνδέσεις στην κοινωνικήκαι πολιτική ζωή αυτού του τόπου διασπα-στούν. Το αίτημα για ουσιαστική ανάμιξη τηςΠρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και της Γενι-κής Ιατρικής στην αντιμετώπιση της πανδη-μίας, παραμένει καίριο και ουσιαστικό. g

8

X. ΛΙΟΝΗΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Παρακάτω παρατίθενται ιστοσελίδες προερχόμενες από τοΒασιλικό Κολλέγιο των Γενικών Ιατρών της Αγγλίας, στιςοποίες υπάρχουν χρήσιμες πληροφορίες και άρθρα. Αυτέςαφορούν: Επαγγελματίες υγείας:http://www.hpa.org.uk/webw/HPAweb&Page&HPAwebAu-toListName/Page/1240812234677?p=1240812234677Έγκυες γυναίκες:

http://www.dh.gov.uk/en/News/Recentstories/DH_103071http://www.rcgp.org.uk/pdf/swine_flu_Pandemic%20Graph%20July%202009.pdfΕγχειρίδιο για γενικούς ιατρούς:http://www.rcgp.org.uk/PDF/Pandemic_Planning_GP_Guid-ance.pdf

Αναφορά από τη Βουλή των Λόρδων:http://news.parliament.uk/2009/07/pandemic-flu-report-from-lords-committee/Συστάσεις από το CDC για το εμβόλιο ενάντια στον ιό H1N1:http://www.cdc.gov/media/pressrel/2009/r090729b.htmΈγγραφα για την πανδημία από το Βασιλικό Κολλέγιο των Γε-νικών Ιατρών της Αγγλίας:http://www.rcgp.org.uk/pandemicΑπό το Health Protection Agency:http://www.hpa.org.uk/webw/HPAweb&HPAwebStandard/H-PAweb_C/1248940838384?p=1231252394302Από το Βασιλικό Κολλέγιο των Γενικών Ιατρών. Πίνακας ελέγ-χου προετοιμασίας για τη γρίπη:(http://www.rcgp.org.uk/PDF/GP_Guidance.pdf)

Βιβλιογραφία

Ο Γενικός Ιατρός αντιμέτωπος με τις σύγχρονεςπροκλήσεις.Είναι αποτελεσματικός στη διαχείριση των χρόνιωννοσημάτων;

1 Α. ΜαριόληςΕιδικός Γραμματέας Ελληνικής

Εταιρείας Γενικής Ιατρικής

1 Ν. ΟικονόμουΕιδικευόμενος Γενικής Ιατρικής

Κ.Υ. Βύρωνα

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: Eλλάδα,Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Μποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης,Πρόεδρος ΕΛΕΓΕΙΑ, Ν. Κουντουριώτη21, Θεσ/νίκη, τηλ. 2310 539995 e-mail:[email protected]

Η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και η γήρανση τουπληθυσμού έχουν οδηγήσει στη μεταστροφή των αναγκώνυγείας προς τα χρόνια νοσήματα. 20-40% του πληθυσμούτης Ευρωπαϊκής Ένωσης άνω των 15 ετών θεωρείται ότιπάσχει από ένα ή περισσότερα χρόνια νοσήματα. Έτσι, ταχρόνια νοσήματα ευθύνονται σήμερα για το 80% των επι-σκέψεων στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας (ΠΦΥ), το 60%των νοσοκομειακών εισαγωγών και το 60% των θανάτωνπαγκοσμίως . Επιπλέον, η φροντίδα των ασθενών με χρόνιανοσήματα καταλώνει ένα ολοένα και μεγαλύτερο μέροςτων ήδη περιορισμένων ανθρώπινων και οικονομικών πό-ρων των συστημάτων υγείας του κόσμου.

Όπως είναι λογικό, τα παραπάνω δεδομένα έχουν πυ-ροδοτήσει έντονες συζητήσεις, αντιπαραθέσεις και προ-βληματισμούς ανάμεσα σε επιστήμονες υγείας, διοικητές,σχεδιαστές υπηρεσιών υγείας και πολιτικούς στις ανε-πτυγμένες χώρες του κόσμου. Τα συστήματα υγείας είναισχεδιασμένα διεθνώς έχοντας ως βάση την οξεία, αντιμε-τώπιση της νόσου και παρουσιάζουν πολυδιάσπαση τωνεπιμέρους υπηρεσιών υγείας που δυσχεραίνει τον συντο-νισμό μεταξύ τους και τη συνέχεια στην παροχή φροντί-δας υγείας. Το αποτέλεσμα είναι η ανεπαρκής ποιοτικάφροντίδα υγείας των χρονίως πασχόντων .

Στην προσπάθεια αποτελεσματικής διαχείρισης τωνασθενών με χρόνια νοσήματα, οι υπηρεσίες υγείας δια-φόρων χωρών σχεδιάζουν και υλοποιούν προγράμματαβασισμένα σε μοντέλα διαχείρισης χρονίων νοσημάτων. Ηφιλοσοφία αυτών των προγραμμάτων βασίζεται σε κοινέςαρχές που θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα 5Ε:


• Ενεργοποίηση του ασθενούς στη διαχείρισητης νόσου του

• Εκπαίδευση του για τη νόσο του και τη θε-ραπεία της

• Ενδυνάμωση και ψυχολογική υποστήριξητου

• Εξατομικευμένη φροντίδα εστιασμένη στονκάθε ασθενή και όχι τη νόσο

• Ευαισθητοποίηση για τις ανάγκες και επιθυ-μίες του ασθενούς και συνεργασία μαζί τουγια τον καταρτισμό του θεραπευτικού πλά-νου που θα ακολουθηθείΤο εγχείρημα είναι δύσκολο γιατί ο ασθε-

νής με χρόνια νόσο δεν καλείται μόνο να λαμ-βάνει μια σύνθετη φαρμακευτική αγωγή, αλλάνα μεταβάλει ολόκληρη τη συμπεριφορά καιτο τρόπο ζωής του, στόχο συνήθως δύσκολοκαι επίπονο.

Στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες ταπρογράμματα αυτά υλοποιούνται μέσω μιαςομάδας υγείας που αποτελείται από γενικό ια-τρό, νοσηλευτή, κοινωνικό λειτουργό, φαρμα-κοποιό, διατροφολόγο, φυσικοθεραπευτή καιεπισκέπτη υγείας. Ο γενικός ιατρός κατέχει τονκεντρικό ρόλο στο συντονισμό της όλης προ-σπάθειας. Η ομάδα αυτή πρέπει να απολαμβά-νει την κατάλληλη επιστημονική (πρωτόκολλα,προτυπωμένες οδηγίες), και τεχνολογική υπο-στήριξη, να έχει πλήρη πρόσβαση στην ιατρικήπληροφορία (ηλεκτρονικό αρχείο ασθενών) καινα διαθέτει τις κατάλληλες συνθήκες (χώροςεργασίας, υλικοτεχνικές υποδομές, χρόνος,οργανωτικές και διοικητικές δομές) για να ερ-γαστεί αποτελεσματικά.

Φυσικά όλα αυτά στην Ελλάδα του 21ου αι-ώνα ακούγονται ως επιστημονική φαντασία. Οπολίτης με χρόνιο νόσημα βρίσκεται αντιμέτω-πος με ένα κυκεώνα δημόσιων υπηρεσιώνυγείας, αποκομμένων η μια απο την άλλη καιαπό τις πραγματικές του ανάγκες. Οι γιατροί

παλεύουν μόνοι τους να διεκπεραιώσουναπλώς τα περιστατικά, χωρίς γνώση του ασθε-νούς και χρόνο να ασχοληθούν μαζί του – αφούείναι υποχρεωμένοι να ασχολούνται με κάθεφύσεως μη ιατρικά θέματα - διαθέτοντας ταεπιστημονικά εφόδια που χάρισε (σε όσους χά-ρισε) η ευσυνειδησία τους. Στον ιδιωτικό τομέατα χρόνια νοσήματα αντιμετωπίζονται αποσπα-σματικά από “ειδικούς”, κατά κανόνα σε προ-χωρημένα στάδια. Οι γενικοί ιατροί, λίγοι ποσο-τικά και με νοσοκομιοκεντρική εκπαίδευση, κα-λούνται να καλύψουν ένα μεγάλο υγειονομικόκενό, σε ένα περιβάλλον διάχυτης προκατάλη-ψης και αμφισβήτησης απέναντι τους.

Ανεξάρτητα από τις διαρθρωτικές αδυνα-μίες του συστήματος, μπορεί ο γενικός ιατρόςστη χώρα μας να επωμιστεί την ευθύνη πουεπωμίζεται στις προηγμένες χώρες του κό-σμου; Σήμερα, σίγουρα όχι. Για αυτό θα πρέπεινα αγωνιστούμε εξασφαλίζοντας του τις συν-θήκες που θα του επιτρέψουν να αναλάβει αυ-τό το ρόλο. Αυτό προυποθέτει καταρχήν βαθιέςτομές στο σύστημα εκπαίδευσης των γενικώνιατρών κατά την ειδικότητα. Απαιτείται μια εκ-παίδευση κοντά στο φυσικό του περιβάλλον –την Π.Φ.Υ.- με έμφαση στα νοσήματα του σή-μερα και ακόμη περισσότερο του αύριο – ταχρόνια νοσήματα. Μια εκπαίδευση που θα τονμυεί στην τεχνολογία και επομένως τη κοινωνίατης πληροφορίας. Μια εκπαίδευση που θα πε-ριλαμβάνει ως βασική της συνιστώσα τη πρό-ληψη των χρονίων νοσημάτων, εστιάζονταςστην τροποποίηση των παραγόντων κινδύνουπου ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για αυτά. Ογενικός ιατρός που οραματιζόμαστε θα μπορείνα ασκεί τεκμηριωμένη ιατρική φροντίδα και νααντιμετωπίζει τα πολλαπλά ιατρικά προβλήμα-τα, βλέποντας τον άρρωστο ολιστικά και αν-θρωποκεντρικά. Αυτός είναι ο γενικός ιατρόςπου θα μπορεί να επωμιστεί την ευθύνη. g

10

Α. ΜΑΡΓΙΟΛΗΣ, Ν. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ


1. Robert Beaglehole, Shah Ebrahim, Srinath Reddy, JanetVoÛte, Steve Leeder et al. (Chronic Disease ActionGroup). Prevention of Chronic Diseasese: A Call to Ac-tion. Lancet 2007, 370: 2152-57

2. David Reuben. Better Care for Older People With Chron-

ic Diseases. An Emerging Vision. JAMA 2007, 298(22):2673-2674

3. Robert Lowes. Patient-Centered Care for Better PatientAdherence, FPM 1998, March: 46-57


Τόμος 21 • Τεύχος 2 • Απρίλιος - Ιούνιος 2009

Σκοπός: Η παχυσαρκία αποτελεί πλέον μία μάστιγα της εφηβι-κής ηλικίας σε όλο το δυτικό κόσμο και κυρίως στην Ελλάδα.Ο σκοπός της μελέτης ήταν να παρουσιάσει και να αξιολογή-σει τα βραχυχρόνια (15 ημέρες) και μακροχρόνια (1 έτος)αποτελέσματα ενός σύντομου προγράμματος παρέμβασηςαγωγής υγείας σε εφήβους 12-13 ετών αστικής περιοχής όσοναφορά στην πρόσληψη διατροφικών στοιχείων, στις διαιτητι-κές συνήθειες και στο Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ).

Υλικό και μέθοδος: Συλλέχθηκαν προοπτικά δεδομένα όσοναφορά στη διατροφή, διαιτολόγιο, ενεργειακή κατανάλωσηκαι ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά από 98 (ομάδα παρέμβα-σης) και 93 μαθητές (ομάδα ελέγχου) μεταξύ Ιανουαρίου 2008και Ιανουαρίου 2009. Προηγήθηκε τυχαιοποίηση των μαθητώνγια την κατάταξη τους στις αντίστοιχες ομάδες. Διάφορες τρο-φές που καταναλώνονται συνήθως στην Ελλάδα καταγράφη-καν σε 63 λεπτομερείς ερωτήσεις. Οι τροφές κωδικοποιήθηκανκαι αναλύθηκαν σύμφωνα με τη βάση δεδομένων του Υπουρ-γείου Γεωργίας των ΗΠΑ και με τους πίνακες διατροφικήςαξίας από το τμήμα Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής τουΠανεπιστημίου Κρήτης. Η παρέμβαση υλοποιήθηκε από τουςκαθηγητές Οικιακής Οικονομίας στα γυμνάσια του ΒύρωναΑττικής, ενώ η παρέμβαση περιλάμβανε συμμετοχή των γονέ-ων με τη μορφή ειδικά σχεδιασμένων σεμιναρίων.

Αποτελέσματα: Βραχυχρόνια αποτελέσματα: Η ομάδα παρέμ-βασης ανέφερε σημαντική μείωση στην ημερήσια πρόσληψηενέργειας (7702,4±1393,4 με 8503,3±1419,3 Kj/ημέρα,p<0,001) και σε κάποια διατροφικά στοιχεία (ολικό λίπος, κο-ρεσμένα λιπαρά, 30,4±4,2 με 35,4±4,7, 8,2±1,7 με 12,4±2,0%της ενεργειακής πρόσληψης, αντίστοιχα, p<0,001). Επίσης,

11

Αξιολόγηση αποτελεσματικότητας προγράμματοςπαρέμβασης αγωγής υγείας στη διατροφή των έφηβων: Η μελέτη VYRONAS

1 Κ. ΜίχαςΚέντρο Υγείας Βύρωνα, Αθήνα

1 Γ. ΤούνταςΕργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας,

Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών

1 Γ. ΜανιόςΤμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας και

Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

Αθηνών

1 Α. ΝάσκαΕργαστήριο γιεινής και Επιδημιολογίας,

Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών

1 Α. ΑραπάκηΚέντρο Υγείας Βύρωνα, Αθήνα

1 Θ. Μαριόλης-ΣαψάκοςΚέντρο Υγείας Βύρωνα, Αθήνα

1 Θ. ΣεργεντάνηςΚέντρο Υγείας Βύρωνα, Αθήνα

1 Α. ΜαριόληςΚέντρο Υγείας Βύρωνα, Αθήνα

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Α. Μαριόλης, Ιατρός Γενικής Ιατρι-κής, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθη-νών, Επιστημονικός ΥπεύθυνοςΚέντρου Υγείας Βύρωνα. Διεύθυν-ση: Κέντρο Υγείας Βύρωνα, Κορυ-τσάς 3, Βύρωνας Αττικής, 16231.Τηλ: +30 2107608051. e-mail: [email protected]

περί

ληψη

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: Έφηβοι, παιδιά, διατροφή, υγεία, παρέμβαση

ΕΙΣΑΓΩΓH

Η παχυσαρκία είναι η πιο συχνή κατάστασησυσχετιζόμενη με τη διατροφή κατά την παι-δική και εφηβική ηλικία. Περισσότερο από το35% των παιδιών σχολικής ηλικίας στις ΗΠΑ το2003-2004 ήταν υπέρβαρα και παχύσαρκα.1

Στην Ισπανία, μια μεσογειακή χώρα, σε μιαπροοπτική μελέτη που διενεργήθηκε μεταξύ2004-2006, η σχετική συχνότητα των παχύ-σαρκων παιδιών ηλικίας 6-17 ετών ήταν 6,3%,ακολουθώντας μια αυξητική τάση.2 Αντίστοι-χα, ο επιπολασμός των υπέρβαρων ή παχύ-σαρκων αγοριών και κοριτσιών έφτασε το12,5 και 2,1% και 14,8 και 2,9%, αντίστοιχα, σεένα δείγμα 4115 παιδιών ηλικίας 4-15 ετώνστη Νορβηγία ανάμεσα στο 2003 και 2006.3 ΗΕλλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς έχει τοδεύτερο μεγαλύτερο επιπολασμό υπέρβαρωνεφήβων (14-17 ετών), σύμφωνα με την ταξι-νόμηση κατά την International Obesity TaskForce (IOFT).4

Η πιο σημαντική μακροπρόθεσμη συνέπειατης παιδικής παχυσαρκίας είναι η διατήρησήτης στην ενήλικη ζωή, κάτι που οδηγεί σε αυ-ξημένο κίνδυνο καρδιοαγγειακής νόσου(KAN).5 Πρόσφατα δεδομένα έχουν επιβεβαι-ώσει τη σύνδεση μεταξύ της έκθεσης σε πα-ράγοντες κινδύνου για ΚΑΝ κατά την παιδική

και εφηβική ηλικία και της υποκλινικής αθηρο-σκλήρωσης στην ενήλικη ζωή.6,7 Η Ελλάδαέχει έναν από τους ταχύτερα αυξανόμενουςρυθμούς θανάτου λόγω KAN, η οποία και απο-τελεί σήμερα την κύρια αιτία νοσηρότητας καιθνησιμότητας.8 Η τάση αυτή μπορεί να απο-δοθεί στην εγκατάλειψη της παραδοσιακήςμεσογειακής διατροφής και ροπή προς ένα πιο«δυτικό» τρόπο διατροφής, σε συνδυασμό μεπεριορισμένες γνώσεις σε υγιεινοδιαιτητικάθέματα και την καθιστική ζωή.9,10

Η θετική επίδραση της υγιεινής διατροφήςστην καρδιοαγγειακή υγεία είναι καλά τεκμη-ριωμένη. Η υιοθέτηση μιας δίαιτας που είναιχαμηλή σε κορεσμένα λιπαρά και πλούσια σεελαιόλαδο, φρούτα και λαχανικά επηρεάζειευνοϊκά συγκεκριμένους δείκτες υγείας καιμειώνει τις πιθανότητες εμφάνισης ΚΑΝ.11,12 Ταδεδομένα αυτά υποστηρίζουν ότι η αλλαγήπρος ένα πιο υγιεινό διατροφικό σχήμα μπορείνα δράσει προστατευτικά για την πρόληψηαρνητικών μελλοντικών επιδράσεων στηνυγεία.

Η ωφελιμότητα εκπαιδευτικών παρεμβάσε-ων σε θέματα διατροφής σε σχολεία όσοναφορά στην επίτευξη τόσο βραχυχρόνιων όσοκαι μακροχρόνιων επιδράσεων στον τρόπο δια-τροφής έχει ήδη περιγραφεί τόσο διεθνώς13,14

όσο και στην Ελλάδα.15 Όμως, η απουσία δε-

12

Κ. ΜΙΧΑΣ, Γ. ΤΟΥΝΤΑΣ, Γ. ΜΑΝΙΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝ.


παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση στην ημερήσια σχετική πρόσληψη τόσο των πρωτεϊνών όσο και υδαταν-θράκων.

Μακροχρόνια αποτελέσματα: Μία οριακά σημαντική μείωση στην ημερήσια ενεργειακή πρόσληψη ανι-χνεύθηκε στην ομάδα παρέμβασης (8112,4±1412,4 με 8503,3±1419,3 Kj/day, p=0,048). Οι μαθητές τηςίδιας ομάδας ανέφεραν επίσης χαμηλότερη πρόσληψη ολικών και κορεσμένων λιπαρών καθώς και υψηλό-τερη ημερήσια πρόσληψη πρωτεΐνης από ότι στην έναρξη της μελέτης. Ο ΔΜΣ μειώθηκε στατιστικά σημαν-τικά μετά το τέλος της παρέμβασης στην ομάδα παρέμβασης (23,3±2,8 με 24.0±3,1 kg/m2, p<0,001)

Συμπεράσματα: Οι έφηβοι που συμμετείχαν στην παρέμβαση μείωσαν την προσλαμβανόμενη ενέργεια,πρόσληψη ολικών και κορεσμένων λιπαρών, ενώ σημείωσαν αύξηση της πρόσληψης πρωτεΐνης τόσο βραχυ-χρόνια όσο και μακροχρόνια. Τα αποτελέσματα αυτά είναι ενθαρρυντικά και μπορεί να προτείνουν έναεπιτυχημένο μέτρο για την πρόληψη της παχυσαρκίας κατά την εφηβεία. g

Συνέχεια προηγούμενης σελίδαςπε

ρίλη

ψη

Υποβλήθηκε: Η εργασία αυτή υποβλήθηκε για το “Βραβείο ΙΚΚΟΥ” στα πλαίσια του 21ου Πανελληνίου Συνεδρίου Γενικής Ιατρικής(Σιθωνία Χαλκιδικής, 22-26 Απριλίου, 2009) και έλαβε βραβείο από την Επιτροπή κρίσης. Δημοσιεύεται με κοινή απόφαση της Συντα-κτικής Επιτροπής του περιοδικού και της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου.

δομένων από αντίστοιχα προγράμματα σεαστικές περιοχές και ιδιαίτερα σε εφήβους, μαςοδήγησε να επιχειρήσουμε ένα σύντομο (12εβδομάδες) παρεμβατικό πρόγραμμα αγωγήςυγείας σε παιδιά ηλικίας 12-13 ετών, που φοι-τούν σε γυμνάσια της Αθήνας. Ο σκοπός τηςμελέτης αυτής ήταν η αξιολόγηση των βραχυ-πρόθεσμων (15 ημέρες) και μακροπρόθεσμων(12 μήνες) αποτελεσμάτων του προγράμματοςαυτού όσον αφορά στην καθημερινή πρόσλη-ψη ενέργειας και διατροφικών στοιχείων, στιςαλλαγές της διαιτητικής συμπεριφοράς και στοΔείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ).

ΜέθοδοιΣυμμετέχοντες

Ο υπολογισμός του μεγέθους του δείγματοςγια τη μελέτη αυτή βασίστηκε σε προηγούμε-νες δημοσιευμένες16 μεταβολές στην πρόσ-ληψη ενέργειας σε παιδιά ύστερα από αντί-στοιχη παρέμβαση. Για την ανίχνευση τυπο-ποιημένων διαφορών μεγαλύτερων από 5%στην ημερήσια πρόσληψη ενέργειας (κύριαεξαρτημένη μεταβλητή) ανάμεσα στις ομάδεςμελέτης [Ομάδα Παρέμβασης (ΟΠ) και Ομάδαελέγχου (ΟΕ)] πριν και μετά την παρέμβασημε στατιστική ισχύ ίση με 90% και σε επίπεδοστατιστικής σημαντικότητας <0,05, θα έπρεπενα συμπεριληφθούν 87 άτομα σε κάθε ομάδα.Με σκοπό να αντιμετωπιστούν η πιθανή χαμη-λή συμμετοχή και οι απώλειες στην πορείατης παρέμβασης, οι συγγραφείς αύξησαν αυ-τό τον αριθμό κατά 25%, φτάνοντας στον επι-θυμητό αριθμό των 109 ατόμων για κάθε ομά-δα της μελέτης.

Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποι-ήθηκε στο πλαίσιο της μελέτης VYRONAS (Vy-ronas Youth Regarding Obesity, Nutrition and At-titudinal Styles)17-21 η οποία διεξήχθη από τοΚέντρο Υγείας Βύρωνα σε συνεργασία με τοΤμήμα της Επιστήμης Διατροφής και Διαιτολο-γίας του Χαροκόπειου Πανεπιστήμιου Αθηνώνκαι το Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίαςτης Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Σε αυτή τη μελέτη, μπορούσαν να συμμε-τέχουν 342 έφηβοι ηλικίας 12-13 ετών πουήταν μαθητές (1η τάξη) σε όλα τα γυμνάσιατου Βύρωνα (n=5). Η περιοχή του Βύρωναεπιλέχθηκε γιατί αντιπροσωπεύει την κοινωνι-κοοικονομική κατάσταση των κατοίκων της.8 Ο

δήμος του Βύρωνα είναι μετρίου μεγέθους καιαντιπροσωπεύει μια μέση περιοχή της μητρο-πολιτικής περιοχής των Αθηνών. Επίσης, ο Βύ-ρωνας περιλαμβάνει την πλειοψηφία των κοι-νωνικοοικονομικών τάξεων, επομένως ο Βύ-ρωνας αποτελεί μια καλή αντιπροσώπευσητου πληθυσμού της πρωτεύουσας αναφορικάμε την κοινωνική κατάσταση. Από τους μαθη-τές που μπορούσαν να συμμετέχουν, 309συμμετείχαν τελικά οικειοθελώς στη μελέτη(ποσοστό συμμετοχής: 90.3%) από το Σεπτέμ-βριο του 2007 έως τον Ιανουάριο του 2009.

Πριν την είσοδο τους, τόσο οι έφηβοι όσοκαι οι γονείς ή κηδεμόνες τους ήταν πλήρωςενημερωμένοι σχετικά με τους σκοπούς καιτις μεθόδους της μελέτης και υπογράφτηκεγραπτή συγκατάθεση. Όλοι οι συμμετέχοντεςεξετάστηκαν από ιατρούς Γενικής Ιατρικής τουΚέντρου Υγείας Βύρωνα. Άτομα που είχαν λό-γω οργανικού αιτίου υψηλό ή χαμηλό βάρος,και που ελάμβαναν οποιαδήποτε φαρμακευτι-κή αγωγή που θα μπορούσε να παρέμβει στονέλεγχο της ανάπτυξης ή του βάρους ή πουακολουθούσαν συγκεκριμένες δίαιτες, εξαιρέ-θηκαν από τη μελέτη. Είκοσι τρία παιδιά εξαι-ρέθηκαν για τους προαναφερόμενους λόγους.Από τα 286 παιδιά που συνέχισαν, τα 218 κα-θορίστηκαν με τυχαιοποίηση, μέσω γεννή-τριας τυχαίων αριθμών, προκειμένου να συμ-μετάσχουν στη μελέτη σε δύο ομάδες των109 μαθητών (ΟΠ and ΟΕ). Κατά τη διάρκειατης περιόδου της παρέμβασης, 5 άτομα(4,6%) αποχώρησαν. Τα ποσοστά συμμετοχήςγια την αξιολόγηση ύστερα από 1 και 12 μή-νες ήταν 99,0% και 94,2% για την ΟΠ και 92,7%και 85,3% για την ΟΕ, αντίστοιχα.

Η μελέτη, συμπεριλαμβανομένης της συλ-λογής δεδομένων, εγκρίθηκε από την Επιτρο-πή Ιατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας του Κέν-τρου Υγείας Βύρωνα και είναι σύμφωνη με τηΣυνθήκη του Ελσίνκι του 1975, όπως τροπο-ποιήθηκε το 2000 και διευκρινίστηκε το 2002και 2004.

Υλοποίηση του προγράμματος αγωγής υγείας στοσχολείο

Για τις ανάγκες της παρέμβασης, χρησιμοποι-ήθηκαν στοιχεία από το σχολικό πρόγραμμαπροαγωγής υγείας του Αμερικάνικου Ιδρύμα-τος Υγείας “Know Your Body” και από παλαι-ότερη εργασία των Μανιού και συν.22,23, κα-

13Τόμος 21 • Τεύχος 2 • Απρίλιος - Ιούνιος 2009

Η ΜΕΛΕΤΗ VYRONAS

θώς επίσης και από το πρόσφατα αναπτυχθένυλικό για προαγωγή δραστηριοτήτων βελτίω-σης της υγείας για παιδιά ηλικίας 9-12 ετών,το οποίο καλύπτει τις θεματικές περιοχές των“Διατροφικών και διαιτητικών συνηθειών” και“Φυσική Δραστηριότητα και Υγείας” (χρηματο-δοτημένα από το Υπουργείο Παιδείας). Όλα ταπαραπάνω προγράμματα και η παρούσα εργα-σία έχουν βασιστεί στο μοντέλο της θεωρίαςτης Κοινωνικής Μάθησης. Το μοντέλο αυτόπροτείνει πως η ανθρώπινη συμπεριφορά εί-ναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης και τηςαθροιστικής επίδρασης προσωπικών, περιβαλ-λοντικών και συμπεριφορικών χαρακτηριστι-κών.24 Δημιουργήθηκαν βιβλία εργασίας ταοποία αναφέρονταν κυρίως σε διαιτητικά θέ-ματα αλλά και σε καταναλωτικές συνήθειεςκαι τα οποία διανεμήθηκαν στους μαθητές. Τασχετικά με την υγεία και τη διατροφή στοιχείατου προγράμματος εφαρμόζονταν από τονκαθηγητή Οικιακής Οικονομίας σε συνεργασίαμε επισκέπτη υγείας ή ιατρό Γενικής Ιατρικήςκαι αποτελούντο από 12 διδακτικές ώρες σεδιάστημα 12 εβδομάδων Όμως, λόγω του ότιη γνώση από μόνη της δεν μπορεί να φέρειαλλαγές στη συμπεριφορά, το πρόγραμματης παρέμβασης μελέτησε τις αλληλεπιδρά-σεις ανάμεσα σε περιβαλλοντικούς, γνωσια-κούς και συμπεριφοριστικούς παράγοντες, γιατους οποίους η θεωρία κοινωνικής μάθησηςπαρέχει το θεωρητικό πλαίσιο.24 Οι μετρήσειςστην τάξη σχεδιάστηκαν με γνώμονα την ανά-πτυξη συμπεριφορικής αλλαγής, και αυτό-αποτελεσματικότητας προς μία πιο υγιεινήδιατροφή. Πολλαπλές στρατηγικές και μέθο-δοι κινητοποίησης χρησιμοποιήθηκαν για τηβελτίωση των δεξιοτήτων και της αυτό-απο-τελεσματικότητας (π.χ. προτυποποίηση, καθο-δηγούμενη πρακτική), επίτευξη καλύτερηςαυτό-παρακολούθησης (π.χ. επίλυση προβλη-μάτων, δημιουργία στόχων), αλλαγή συμπερι-φορών και πιστεύω (π.χ. ατομική επαναξιολό-γηση, περιβαλλοντική επαναξιολόγηση) καιαλλαγή της κοινωνικής επίδρασης (π.χ. προ-τυποποίηση, κινητοποίηση κοινωνικής υποστή-ριξης). Επίσης, αναρτήθηκαν μηνύματα με τημορφή αφισών στις σχολικές αίθουσες.

Η εκπαιδευτική αυτή παρέμβαση υλοποι-ήθηκε από τους εκπαιδευτικούς Οικιακής Οικο-νομίας . Επιπρόσθετα του υλικού της προετοι-μασίας σχετικά με την παρέμβαση, διοργανώ-

θηκαν σεμινάρια προς τους καθηγητές. Σε συ-νεργασία με τους σχολικούς διευθυντές, πραγ-ματοποιήθηκαν δύο 3ωρα σεμινάρια με σκοπό(1) να εξοικειώσουν τους καθηγητές με τουςστόχους του προγράμματος και το ρόλο τους,και (2) να κάνουν τους καθηγητές να καταλά-βουν τη σημαντικότητα του εγχειρήματος. Επί-σης, κατά τη διάρκεια των σεμιναρίων, παρα-δόθηκε σε αυτούς προπαρασκευαστικό και εκ-παιδευτικό υλικό σχετικά με την παρέμβαση.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της μελέτης εί-ναι η γονική εμπλοκή. Είναι γενικά αποδεκτόότι η οικογένεια παίζει σημαντικό ρόλο στηδιαμόρφωση της διατροφής των παιδιών καιανάπτυξης συνηθειών.25 Με αυτή τη λογική, ησυμμετοχή των γονέων θεωρήθηκε σημαντικόσυστατικό του προγράμματος παρέμβασης.Για το σκοπό αυτό, μετά το τέλος του αρχικούελέγχου, διοργανώθηκαν συναντήσεις, όπουστους γονείς των παιδιών της ΟΠ δόθηκε έναςφάκελος ο οποίος περιείχε τα αρχικά αποτε-λέσματα σχετικά με τα παιδιά τους καθώς καικάποια σχόλια. Κατά τη διάρκεια αυτών τωνσυναντήσεων, πραγματοποιήθηκαν παρουσιά-σεις σχετικές με τη σημαντικότητα των θεμά-των σχετικά με τη διατροφή και το πώς η δια-τροφή μπορεί να επηρεάσει το προφίλ υγείαςτων παιδιών, τώρα και στο μέλλον. Επιπλέον,οι γονείς κινητοποιούντο προκειμένου να βελ-τιώσουν τις διατροφικές συνήθειες, τόσο τιςδικές τους, όσο και των παιδιών τους. Διοργα-νώθηκαν δύο συναντήσεις σε κάθε σχολείοόπου πραγματοποιείτο παρέμβαση, μόνοστους γονείς της ΟΠ.

Συλλογή δεδομένων

Η συλλογή δεδομένων πραγματοποιείτο κατάτη διάρκεια πρωινών σχολικών επισκέψεωνμεταξύ Σεπτεμβρίου, Ιανουαρίου 2008 και Ια-νουαρίου 2009 (έναρξη, 15 ημέρες και 12 μή-νες μετά το τέλος της παρέμβασης, αντίστοι-χα). Ο ίδιος εξεταστής εξέταζε το πολύ 30 μα-θητές κάθε ημέρα. Συγκεντρώθηκαν συμπερι-φορικά δεδομένα στην έναρξη ενώ ανθρωπο-μετρικά και διαιτητικά χαρακτηριστικά συλλέχ-θηκαν και στις τρεις φάσεις της μελέτης, ακο-λουθώντας τις ίδιες πάντα διαδικασίες.15 Οιώρες παρακολούθησης τηλεόρασης, χρήσηςηλεκτρονικού υπολογιστή και ενασχόλησης μεηλεκτρονικά παιχνίδια συγχωνεύτηκαν σε μιαμεταβλητή (ώρες οθόνης).

14



Ο δείκτης Μάζας σώματος (ΔΜΣ) υπολογί-στηκε από τη διαίρεση του σωματικού βάρους(kg) δια του τετραγώνου του σωματικούύψους (m2). Οι ορισμού του υπέρβαρου και πα-χυσαρκίας βασίστηκαν στα διεθνή όρια ΔΜΣ γιανέους και παιδιά.26 Τα δεδομένα που παρου-σιάζονται σε αυτή τη μελέτη βασίζονται σεόσους μαθητές είχαν πλήρη δεδομένα και στιςδύο περιόδους αξιολόγησης (98 μαθητές απότην ΟΠ και 93 από την ΟΕ).

Εκτίμηση διαιτητικών χαρακτηριστικών

Για τους σκοπούς της μελέτης χρησιμοποιήθη-κε το ίδιο ερωτηματολόγιο συχνότητας τρο-φών που είχε χρησιμοποιηθεί σε παλαιότερεςμελέτες μας.18 Το συγκεκριμένο εργαλείο συ-νέλεγε στοιχεία σχετικά με τις διαιτητικές συ-νήθειες των ερωτώμενων σε ημερήσια ήεβδομαδιαία βάση. Η αξιοπιστία και επαναληψι-μότητα του ερωτηματολογίου εκτιμήθηκε adhoc με την εφαρμογή του δύο φορές σε έναδείγμα 20 ατόμων (10% του συνολικού δείγμα-τος) από τους μαθητές που μπορούσαν νασυμμετάσχουν στη μελέτη αλλά δεν τυχαι-οποιήθηκαν σε κάποια από τις 2 ομάδες μέσασε διάστημα 15 ημερών. Δεν ανιχνεύθηκε ση-μαντική διαφορά μεταξύ των δύο λήψεων.

Οι μαθητές προσκλήθηκαν να ανακαλέσουνεκείνες τις διαιτητικές συνήθειες που είχανακολουθήσει την περασμένη εβδομάδα. Πριναπό τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου,πραγματοποιήθηκε από ήδη εκπαιδευμένουςπάνω σε αυτό το θέμα ιατρούς Γενικής Ιατρι-κής ένα εκπαιδευτικό μάθημα ως προς το πώςπρέπει να συμπληρώνεται το ερωτηματολόγιοαπό τους μαθητές και για σχετικές διευκρινί-σεις. Προκειμένου να βελτιωθεί η ακρίβεια τωνπεριγραφών των ποσοτήτων των τροφών,χρησιμοποιήθηκαν απεικονίσεις οικιακών μέ-τρων (φλιτζάνια, κουτάλια, τενεκεδάκια, μερί-δες κ.ά.). Διάφορες και συνήθεις για την Ελλη-νική πραγματικότητα τροφές στερεάς καιυγρής μορφής καθώς και διατροφικά συμπερι-φορικά χαρακτηριστικά συγκεντρώνονταν σε63 αναλυτικές περιγραφικές ερωτήσεις. Οιτροφές κωδικοποιήθηκαν και αναλύθηκαν χρη-σιμοποιώντας τη βάση δεδομένων του Υπουρ-γείου Γεωργίας των Η.Π.Α.27 και τους πίνακεςδιατροφικής αξίας Ελληνικών τροφών από τοτμήμα Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής τουΠανεπιστημίου Κρήτης.28

Στατιστική ανάλυση

Η υπόθεση της κανονικότητας των συνεχώνμεταβλητών ελέγχθηκε με το κριτήριο Shapiro-Wilk. Καμία μεταβλητή δεν απέκλινε από τηνκανονική. Όλες οι κατηγορικές μεταβλητές πα-ρουσιάζονται ως απόλυτες (n) και σχετικές (%)συχνότητες, ενώ οι συνεχείς μεταβλητές πα-ρουσιάζονται ως μέση τιμή ± τυπική απόκλιση.Η σύγκριση των δεδομένων ανάμεσα στις με-λετώμενες ομάδες πραγματοποιήθηκε χρησι-μοποιώντας Student’s t-ελέγχους για συνεχήδεδομένα και Pearson’s chi-square για κατηγο-ρικά δεδομένα. Οι επιδράσεις της παρέμβασηςεξετάστηκαν με ανάλυση μικτών γενικευμένωνγραμμικών μοντέλων εκτιμώντας τις διαφορέςμεταξύ των δύο ομάδων μελέτης σχετικά μετις αλλαγές ως προς τα διατροφικά και συμπε-ριφορικά στοιχεία εντός των δύο φάσεων (15ημέρες και 12 μήνες) της μελέτης, σταθμίζον-τας για την επίδραση του φύλου, ηλικίας καιΔΜΣ και έχοντας ελέγξει για τυχόν αλληλεπι-δράσεις. Η δια-σχολική διακύμανση λήφθηκεεπίσης υπόψη, περιλαμβάνοντας την τυχαίαεπίδραση του σχολείου ως ξεχωριστή μετα-βλητή στο εκάστοτε μοντέλο. Όλοι οι στατιστι-κοί έλεγχοι ήταν αμφίπλευροι σε επίπεδο ση-μαντικότητας p<0.05. Τα δεδομένα αναλύθη-καν με το στατιστικό πακέτο STATA™ (version9.0, Stata Corporation, College Station, TX, USA).

ΑποτελέσματαΑτομικά χαρακτηριστικά

Τα ατομικά χαρακτηριστικά κατά την έναρξητης μελέτης περιλαμβάνονται στον Πίνακα Ι.Δεν ανιχνεύθηκαν διαφορές στην ηλικία, φύλο,ΔΜΣ, υπέρβαρο/παχυσαρκία, κάπνισμα, ώρεςοθόνης, ώρες αθλητικής δραστηριότητας ανάεβδομάδα, ώρες παιχνιδιού ή περιπάτου ανάεβδομάδα και σε ώρες αφιερωμένες σε άλλεςεξωαθλητικές δραστηριότητες (χόμπι) ανάεβδομάδα μεταξύ των ομάδων της μελέτηςπριν από την παρέμβαση.

Βραχυπρόθεσμες (15 ημέρες) επιδράσεις

Καταγράφηκαν αλλαγές στην ημερήσια πρόσ-ληψη ενέργειας και τη σχετική πρόσληψη απότα ολικά λίπη, κορεσμένα λίπη, πολυακόρεσταλίπη, μονοακόρεστα λίπη, πρωτεΐνες και υδα-τάνθρακες ανάμεσα στην ΟΠ και στην ΟΕ, οι



οποίες περιγράφονται στον Πίνακα ΙΙ. Στην ΟΠκαταγράφηκε σημαντική μείωση στην ημερή-σια πρόσληψη ενέργειας και σε κάποια θρεπτι-κά συστατικά (ολικά λιπαρά, κορεσμένα λιπα-ρά). Επιπλέον, σημειώθηκε σημαντική αύξησηστην ημερήσια σχετική κατανάλωση πρωτεϊ-νών στην ίδια ομάδα. Δεν βρέθηκε σημαντικήδιαφορά στην πρόσληψη ενέργειας και σταθρεπτικά συστατικά στην ΟΕ.

Αναφορικά με τις συχνότητες των φαγη-τών που καταναλώνονται ανά εβδομάδα, βρέ-θηκε μια σημαντική αύξηση στην κατανάλωσηπουλερικών, έτοιμων δημητριακών πρωινούκαι στην κατανάλωση φρούτων στην ΟΠ (Πί-νακας ΙΙΙ). Δε σημειώθηκε σημαντική διαφοράστη συχνότητα κατανάλωσης καμίας κατηγο-ρίας φαγητών στην ΟΕ.

Ο μέσος ΔΜΣ δεν άλλαξε σημαντικά έναμήνα μετά την παρέμβαση, συγκρινόμενος μετις τιμές αναφοράς και στις δύο ομάδες(ΟΠ:23,7±3,2 με 24.0±3.1 kg/m2, p=0,495, ΟΕ:24,5±3,6 με 24.3±3.3 kg/m2, p=0,231)

Μακροπρόθεσμες (12 μήνες) επιδράσεις

Η μέση ημερήσια πρόσληψη ενέργειας καιθρεπτικών συστατικών, όπως καταγράφηκαν12 μήνες ύστερα από την παρέμβαση φαίνον-

ται στον Πίνακα ΙΙ. Παρατηρήθηκε σημαντικήμείωση στην ημερήσια πρόσληψη ενέργειας(συγκρινόμενη με τις τιμές κατά την έναρξη)στην ΟΠ. Οι μαθητές της ίδιας ομάδας επίσηςανέφεραν χαμηλότερη ημερήσια πρόσληψηολικών και κορεσμένων λιπαρών και υψηλότε-ρη πρόσληψη πρωτεϊνών από ότι στην έναρξητης μελέτης. Με εξαίρεση μία σημαντική αύ-ξηση στην ημερήσια πρόσληψη μονοακόρε-στων λιπαρών, καμία άλλη σημαντική διαφο-ρά στην πρόσληψη ενέργειας και άλλων θρε-πτικών συστατικών δε βρέθηκε στη ΟΕ.

Οι μαθητές που υπεβλήθησαν στην παρέμ-βαση ανέφεραν ότι κατανάλωσαν συχνότεραπουλερικά, έτοιμα δημητριακά πρωϊνού καιφρούτα σε εβδομαδιαία βάση σε σχέση μεαυτό που ανέφεραν στην έναρξη της μελέ-της. Επίσης, υπήρξε σημαντική μείωση στηνεβδομαδιαία συχνότητα κατανάλωσης κόκκι-νου κρέατος και μη σπιτικών γευμάτων στηνίδια ομάδα. Δε βρέθηκε στατιστικά σημαντικήδιαφορά στη συχνότητα κατανάλωσης καμίαςκατηγορίας φαγητών στην ΟΕ.

Ο μέσος ΔΜΣ ελαττώθηκε σημαντικά (διορ-θωμένος για την ηλικία και το φύλο) 12 μήνεςμετά την παρέμβαση, συγκρινόμενος με τις τι-μές αναφοράς στην ΟΠ (23,3±2,8 με

16



Μεταβλητή Ομάδα παρέμβασης Ομάδα ελέγχου

(n=98) (n=93) p

Μέσος±τυπική Μέσος±τυπικήαπόκλιση απόκλιση

Ηλικία (έτη) 13.1±0.8 13.3±0.9 0.106

*ΔΜΣ: Δείκτης Μάζας Σώματος (kg/m2) 24.0±3.1 24.3±3.3 0.518

Ώρες παρακολούθησης τηλεόρασης/χρήσης προσωπικού υπολογιστή/ χρήσης ηλεκτρονικών παιχνιδιών ανά ημέρα 2.5±1.7 2.4±1.4 0.659

Ώρες αθλητικών δραστηριοτήτων ανά εβδομάδα 3.3±3.6 3.0±3.1 0.539

Εξωαθλητικές δραστηριότητες (χόμπι) (ώρες/εβδομάδα) 5.2±3.7 4.9±3.4 0.561

Ώρες για παιχνίδι ή πεζοπορία ανά εβδομάδα 2.5±1.6 2.7±2 0.445

N, % N, %

Αγόρια, % 48, 49.0% 50, 49.5% 0.947

Υπέρβαρα, % 12, 12.2% 11, 11.8% 0.946

Παχύσαρκα, % 4, 4.1% 3, 3.2%

Τακτικοί καπνιστές, % 3, 3.1% 4, 4.3% 0.649

ΠίνακαςΙ

Σύγκριση δημογραφικών ανθρωπομετρικών και χαρακτηριστικών τρόπου ζωής μεταξύ ομάδων παρέμβασηςκαι ελέγχου κατά την έναρξη της μελέτης.

*ΔΜΣ: Δείκτης Μάζας Σώματος



15 ημέρες μετά Έναρξη την παρέμβαση 12 μήνες μετά

Μέσος±τυπική Μέσος±τυπική p Μέσος±τυπική pαπόκλιση απόκλιση απόκλιση

Πρόσληψη ενέργειας (Kj/ημέρα)Ομάδα παρέμβασης 8503.3±1419.3 7702.4±1393.4 <0.001 8112.4±1412.4 0.048Ομάδα ελέγχου 8583.7±1522.4 8702.8±1545.3 0.632 8757.9±1608.3 0.485

Πρόσληψη ολικών λιπαρών (% της ενεργειακής πρόσληψης)Ομάδα παρέμβασης 35.4±4.7 30.4±4.2 <0.001 31.3±4.4 <0.001Ομάδα ελέγχου 36.2±5.2 36.3±4.4 0.889 36.9±4.8 0.343

Πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών (% της ενεργειακής πρόσληψης)Ομάδα παρέμβασης 12.4±2.0 8.2±1.7 <0.001 10.3±1.9 <0.001Ομάδα ελέγχου 12.8±2.3 12.4±2.4 0.267 13.4±2.8 0.095

Πρόσληψη πολυακόρεστων λιπαρών (% της ενεργειακής πρόσληψης)Ομάδα παρέμβασης 6.2±1.4 6.7±1.5 0.071 6.3±1.9 0.134Ομάδα ελέγχου 6.3±1.7 6.8±1.8 0.193 6.9±2.2 0.256

Πρόσληψη μονοακόρεστων λιπαρών (% της ενεργειακής πρόσληψης)Ομάδα παρέμβασης 17.3±1.9 16.5±2.1 0.056 16.9±2.5 0.195Ομάδα ελέγχου 17.6±1.7 17.8±1.9 0.443 18.7±2.6 0.002

Πρόσληψη πρωτεινών(% της ενεργειακής πρόσληψης)Ομάδα παρέμβασης 15.3±1.4 18.3±1.4 <0.001 16.7±1.8 <0.001Ομάδα ελέγχου 14.9±1.8 15.1±1.6 0.392 15.4±1.7 0.093

Πρόσληψη υδατανθράκων (% της ενεργειακής πρόσληψης)Ομάδα παρέμβασης 49.7±6.2 50.8±7.2 0.343 51.3±6.7 0.078Ομάδα ελέγχου 48.4±6.8 49.5±6.3 0.231 48.3±6.3 0.944

ΠίνακαςΙΙ

Ημερήσια πρόσληψη ενέργειας και λοιπών διατροφικών στοιχείων για τις ομάδες μελέτης στην έναρξη, 15 ημέρες και 12 μήνες μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης.

24.0±3.1 kg/m2, p<0,001), αλλά δεν μετα-βλήθηκε στην ΟΕ: 24,8±3,8 με 24.3±3.3kg/m2, p=0,355).

Συζήτηση

Η μελέτη αυτή περιγράφει τόσο τις βραχυ-πρόθεσμες (15 ημέρες) όσο και μακροπρόθε-σμες (12 μήνες) επιδράσεις ενός προγράμμα-τος παρέμβασης αγωγής υγείας στη διατροφήκαι υγιεινοδιαιτητική συμπεριφορά κατά τηδιάρκεια της πρώιμης εφηβικής ηλικίας. Τα ευ-ρήματα της έρευνας όσον αφορά στο διαιτη-τικό προφίλ των μαθητών και στο ΔΜΣ φαίνον-ται να επεκτείνονται 12 μήνες μετά τη διακο-πή του εκπαιδευτικού προγράμματος. Τα παι-

διά που υπεβλήθησαν στην παρέμβαση μεί-ωσαν το ΔΜΣ τους (μακροπρόθεσμη επίδρα-ση), μείωσαν την πρόσληψη ενέργειάς τουςκαθώς και την πρόσληψη ολικών και κορεσμέ-νων λιπαρών, ενώ ανέφεραν αυξημένη πρόσ-ληψη πρωτεϊνών (βραχυπρόθεσμες και μα-κροπρόθεσμες επιδράσεις). Επιπρόσθετα, τοπρόγραμμα ήταν αποτελεσματικό όσον αφο-ρά στην αύξηση της κατανάλωσης πουλερι-κών, έτοιμων δημητριακών πρωινού και λαχα-νικών και παράλληλα προκάλεσε ελάττωσητης κατανάλωσης κόκκινου κρέατος και μησπιτικών γευμάτων, 15 ημέρες (με εξαίρεσητα μη σπιτικά γεύματα) και 12 μήνες μετά τηνπαρέμβαση. Αντίθετα, τα παιδιά που δεν ανή-καν στην ΟΠ δεν άλλαξαν το διατροφικό τους

18



Κατηγορία τροφής Έναρξη 15 ημέρες 12 μήνεςμετά την παρέμβαση μετά την παρέμβαση

Μέσος±τυπική Μέσος±τυπική Μέσος±τυπικήαπόκλιση απόκλιση p απόκλιση p

Συχνότητα κατανάλωσης Ομάδακόκκινου κρέατος παρέμβασης 3.1±2.5 2.4±2.1 0.028 2.3±2.1 0.021(γεύματα /εβδομάδα) Ομάδα ελέγχου 3.2±2.6 2.8±1.7 0.298 2.8±1.7 0.204

Συχνότητα κατανάλωσης Ομάδαπουλερικών παρέμβασης 1.6±1.8 2.1±1.7 0.041 2.3±1.8 0.034(γεύματα /εβδομάδα) Ομάδα ελέγχου 1.5±1.6 1.3±1.3 0.363 1.7±1.5 0.393

Συχνότητα κατανάλωσης Ομάδαψαριών παρέμβασης 1.3±1.1 1.2±1.1 0.139 1.2±1.3 0.589(γεύματα /εβδομάδα) Ομάδα ελέγχου 1.5±1.7 1.0±1.5 0.174 1.6±1.9 0.735

Συχνότητα κατανάλωσης Ομάδαμη σπιτικών γευμάτων παρέμβασης 1.2±0.6 1.1±0.7 0.259 1.0±0.6 0.018(γεύματα /εβδομάδα) Ομάδα ελέγχου 1.3±0.7 1.2±0.8 0.389 1.4±0.9 0.402

Συχνότητα κατανάλωσης Ομάδαέτοιμων δημητριακών πρωινού παρέμβασης 0.5±0.5 0.7±0.5 0.005 0.8±0.6 0.001(γεύματα /εβδομάδα) Ομάδα ελέγχου 0.5±0.6 0.4±0.6 0.218 0.7±0.7 0.059

Συχνότητα κατανάλωσης Ομάδαλαχανικών παρέμβασης 2.1±3.1 1.9 ±2.9 0.149 2.2±3.1 0.413(μερίδες/εβδομάδα Ομάδα~1/2 - 1 φλιτζάνι) ελέγχου 2.0±3.2 1.8±2.6 0.688 2.2±2.5 0.701

Συχνότητα κατανάλωσης Ομάδαφρούτων παρέμβασης 4.7±3.5 5.9±4.3 0.036 5.8±4.1 0.048(μερίδες/εβδομάδα Ομάδα~1/2 - 1 φλιτζάνι) ελέγχου 4.8±3.7 5.1±3.8 0.832 4.9±3.8 0.919

ΠίνακαςIΙΙ

Συχνότητα και τύπος διάφορων κατηγοριών τροφών για τις ομάδες μελέτης στην έναρξη, 15 ημέρες και 12 μή-νες μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης.

σχήμα (με εξαίρεση μια αύξηση στην πρόσλη-ψη κορεσμένων λιπαρών, ένα χρόνο μετά τηνεισαγωγή τους στη μελέτη), ενώ ο ΔΜΣ παρέ-μεινε σταθερός. Θεωρώντας ότι ο ΔΜΣ αυξά-νεται φυσικά καθώς το παιδί μεγαλώνει,18 ημείωση του ΔΜΣ που περιγράφηκε στη μελέτημας μπορεί να είναι ένα ενθαρρυντικό εύρημα.Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι σε συμ-φωνία με αποτελέσματα και άλλων σύντομωνπαρεμβατικών προγραμμάτων προαγωγήςυγείας και διατροφής.14, 29

Η αυξημένη κατανάλωση πουλερικών γιατα άτομα της ΟΠ μπορεί να εξηγήσει την αύξη-ση στην ημερήσια αναλογία της πρόσληψηςπρωτεϊνών, καθώς αναφέρθηκε μείωση στηνπρόσληψη κόκκινου κρέατος, ενώ δεν περι-γράφηκε αύξηση κατανάλωσης άλλων πρω-τεινούχων τροφών στην ίδια ομάδα. Η αύξησηστην πρόσληψη πρωτεϊνών για την ΟΠ δεν

ακολουθήθηκε από παρόμοια τάση στη μέσηπρόσληψη ενέργειας, η οποία αντίθετα μει-ώθηκε σημαντικά. Η μείωση στη μέση πρόσλη-ψη ενέργειας για τους συμμετέχοντες της ΟΠφαίνεται να αποδίδεται κυρίως στη μείωση τηςενέργειας που προκύπτει από τα ολικά λιπαρά,και κατά κύριο λόγο στην περιορισμένη κατα-νάλωση βουτύρου, μαργαρίνης (δεν περιγρά-φτηκε) και μη σπιτικών γευμάτων, πλούσιωνσε κορεσμένα λιπαρά, (σνακ, φαγητών απόταχυφαγεία, γλυκά)30. Η υπόθεση αυτή υπο-στηρίζεται περαιτέρω και από το γεγονός ότι ηκατανάλωση ελαιολάδου δεν μειώθηκε, πράγ-μα που μπορεί να ερμηνεύσει την στασιμότηταστις παρατηρηθείσες αναλογίες ημερήσιαςπρόσληψης μονοακόρεστων λιπαρών και στιςδύο ομάδες, αφού το ελαιόλαδο αποτελεί ση-μαντική πηγή λιπαρών στους Μεσογειακούςπληθυσμούς και ταυτόχρονα είναι πλούσιο σε



μονοακόρεστα λιπαρά31. Η κατανάλωση φρού-των (συμπεριλαμβανομένων και των χυμώντων φρούτων) αυξήθηκε σημαντικά στις δύοφάσεις της μελέτης, περισσότερο από την κα-τανάλωση λαχανικών. Αυτό το εύρημα είναι σεσυμφωνία με τα ευρήματα άλλων προγραμμά-των σχολικής παρέμβασης32 και μπορεί νααποδοθεί τόσο στην προτίμηση των παιδιώνστα φρούτα έναντι των λαχανικών33 όσο καιστην γενικώς υψηλή διαθεσιμότητα φρούτωνστην Ελλάδα όλες τις εποχές. Ένα ακόμη ευ-νοϊκό εύρημα για την ΟΠ ήταν η αυξημένη συ-χνότητα των έτοιμων δημητριακών πρωινούμετά την παρέμβαση, ένα αποτέλεσμα πουπαρέμεινε σημαντικό ακόμα και 12 μήνες μετάτην παρέμβαση. Η κατανάλωση έτοιμων δημη-τριακών πρωινού έχει ήδη συσχετιστεί με χα-μηλότερα επίπεδα ΔΜΣ και με χαμηλότερη πι-θανότητα εμφάνισης υπέρβαρων/παχύσαρκωνπαιδιών σε ένα δείγμα Ελλήνων εφήβων19 καιμπορεί επίσης να εξηγήσει μερικώς τη σημαν-τική μείωση ΔΜΣ που παρατηρήθηκε στην ΟΠ.Η κατανάλωση ψαριών παρέμεινε σταθερήστην IG, ένα ιδιαίτερα απογοητευτικό εύρημα,αν αναλογιστούμε τη διατροφική αξία αυτούτου είδους τροφής.34

Τα ιδιαίτερα θετικά ευρήματα της μελέτηςαναφορικά με τις επιδράσεις του προγράμμα-τος παρέμβασης στη βελτίωση της γνώσηςτων μαθητών για την υγεία και τις διατροφικέςσυμπεριφορές μπορεί να αποδοθεί αφενόςστο σχολικό χαρακτήρα της παρέμβασης15,22

και αφετέρου στην εμπλοκή των γονέων στηνόλη προσπάθεια.22 Τα σεμινάρια που οργανώ-θηκαν για τους εκπαιδευτικούς σχεδιάστηκανπροκειμένου να παρέχουν τυποποιημένο προ-παρασκευαστικό και εκπαιδευτικό υλικό προ-κειμένου να ελαχιστοποιήσουν τυχόν πιθανόσυστηματικό σφάλμα που θα μπορούσε να ει-σαχθεί από πιθανή ετερογένεια μεταξύ τωνκαθηγητών.35 Η συνεχής επίβλεψη της διαδι-κασίας παρέμβασης από οικογενειακούς ια-τρούς και επισκέπτες υγείας εξασφάλιζε τηνπιστότητα στο πρόγραμμα όσον αφορά στηντήρηση των στόχων κάθε συνεδρίας, τωνωρών εκπαίδευσης, της συνεργασίας μεταξύτων καθηγητών και την καλή χρήση του υλι-κού. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί πως ησυμπεριφορά των καθηγητών προς το πρό-γραμμα ήταν ενθουσιώδης καθώς το θεωρού-σαν ως πρόκληση και σύμφωνα με την πλει-

οψηφία αυτών «ήταν κάτι δημιουργικό, πέρααπό το συνηθισμένο εκπαιδευτικό πρόγραμ-μα». Η σημαντικότητα της συμμετοχής τωνκαθηγητών στο πρόγραμμα είχε ήδη εξηγηθείστο εγχειρίδιο για τους καθηγητές το οποίοτους είχε δοθεί στην αρχή της μελέτης καιμπορεί να αποτελούσε ένα επιπλέον κίνητρογια αυτούς.

Η συμμετοχή των γονέων στη μελέτη,ήταν, παρόμοια με άλλα παρεμβατικά σχολικάπρογράμματα,36,37 ένα σημαίνον στοιχείο τουσχεδιασμού της μελέτης. Επιπρόσθετα τωνφύλλων ασκήσεων τα οποία παραδόθηκανστα παιδιά για κατ’ οίκον πρακτική και τα οποίαπροϋπόθεταν συνεργασία με τους γονείς,διοργανώθηκαν σεμινάρια για τους γονείς. Τοότι τα ανθρωπομετρικά και συμπεριφορικά ευ-ρήματα των παιδιών παραδόθηκαν στους γο-νείς κατά τη διάρκεια σεμιναρίων, μπορεί νασυνεισέφερε στην υψηλή συμμετοχή των γο-νέων (81,4%) σε αυτά τα σεμινάρια. Λαμβά-νοντας υπόψη επίσης το γεγονός πως στα Ελ-ληνικά σχολεία δεν παρέχονται σχολικά γεύ-ματα, ο ρόλος των γονέων στο διαιτολόγιοτων απογόνων τους είναι μάλλον σημαντικόςκαι μπορεί να εξηγήσει τα θετικά αποτελέσμα-τα στην ΟΠ.

Τα ευρήματα αυτής της μελέτης θα πρέπεινα αξιολογηθούν σε συνάρτηση με τους υψη-λούς δείκτες υπέρβαρου/παχυσαρκίας σεεφήβους στην Ελλάδα, όπως έχει ήδη περι-γραφεί σε αυτόν τον αστικό πληθυσμό,18

όπου οι αντίστοιχοι δείκτες επιπολασμού βρέ-θηκαν να ξεπερνούν το 18% για τα αγόρια καιτο 13% για τα κορίτσια αντίστοιχης ηλικίας. Οιυψηλοί αυτοί δείκτες, από τους υψηλότερουςστον κόσμο,4 δικαιολογούν περαιτέρω το ρό-λο ύπαρξης τέτοιων προγραμμάτων παρέμβα-σης και μπορεί να εξηγούν εν μέρει τη σημαν-τική μείωση του ΔΜΣ στην ΟΠ, αφού η παρού-σα κατάσταση αφήνει χώρο για βελτίωση.38

Η αλλαγή στη συμπεριφορά είναι ο στόχοςο οποίος είναι τόσο δύσκολο να επιτευχθεί,αλλά και πολύ ικανοποιητικός όταν παρατη-ρείται.39 Το γεγονός ότι οι παρατηρηθείσεςστην παρούσα μελέτη αλλαγές τόσο στηνπρόσληψη διατροφικών στοιχείων όσο καιστον τύπο των τροφών που καταναλώθηκανείναι μεγαλύτερες από άλλες μελέτες πουέχουν χαρακτηριστεί «γενικότερα προγράμμα-τα εκπαίδευσης διατροφής»40 μπορεί να απο-

20



1. Lobstein T, Jackson-Leach R. Child overweight and obesi-ty in the USA: prevalence rates according to IOTF defini-tions. Int J Pediatr Obes. 2(1):62-4. 2007.

2. Martin JJ, Hernandez LS, Gonzalez MG, Mendez CP, ReyGalan C, Guerrero SM. Trends in childhood and adoles-cent obesity prevalence in Oviedo (Asturias, Spain) 1992-2006. Acta Paediatr. 97(7):955-8, Jul 2008.

3. Juliusson PB, Roelants M, Eide GE, Hauspie R, WaalerPE, Bjerknes R. Overweight and obesity in Norwegianchildren: secular trends in weight-for-height and skinfolds.Acta Paediatr. 96(9):1333-7, Sep 2007.

4. Lobstein T, Frelut ML. Prevalence of overweight amongchildren in Europe. Obes Rev. 4(4):195-200, Nov 2003.

5. Bibbins-Domingo K, Coxson P, Pletcher MJ, Lightwood J,Goldman L. Adolescent overweight and future adult coro-nary heart disease. N Engl J Med 6;357(23):2371-9, Dec2007.

6. Li S, Chen W, Srinivasan SR, Berenson GS. Childhoodblood pressure as a predictor of arterial stiffness in young

adults: the bogalusa heart study. Hypertension. 43(3):541-6, Marc 2004.

7. Raitakari OT, Juonala M, Kahonen M, et al. Cardiovascu-lar risk factors in childhood and carotid artery intima-me-dia thickness in adulthood: the Cardiovascular Risk in Y-oung Finns Study. JAMA 5;290(17):2277-83, Nov 2003.

8. Statistical Data. Pireas; 2007 [updated 2007; cited March 2009];Available from:\ http://www.statistics.gr/StatMenu_eng.asp.

9. Kafatos A, Mamalakis G. Changing patterns of fat intakein Crete. Eur J Clin Nutr. 47 Suppl 1:S21-4, Sep 1993.

10. Voukiklaris GE, Kafatos A, Dontas AS. Changing preva-lence of coronary heart disease risk factors and cardiovas-cular diseases in men of a rural area of Crete from 1960 to1991. Angiology. 47(1):43-9, Jan 1996.

11. Law M. Dietary fat and adult diseases and the implicationsfor childhood nutrition: an epidemiologic approach. Am JClin Nutr. 72(5 Suppl):1291S-6S, Nov 2000.

12. Pitsavos C, Panagiotakos DB, Chrysohoou C, et al. The ef-fect of Mediterranean diet on the risk of the development


δίδεται στο γεγονός ότι τα προαναφερθένταπρογράμματα έχουν βασιστεί σε μία γνωσιακήπροσέγγιση, παρά στη θεωρία της κοινωνικήςμάθησης που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτηαυτή και αλλού.22

Ένα πλεονέκτημα αυτής της μελέτης ήτανη ύπαρξη ομάδας ελέγχου, η οποία ήταν ση-μαντική για να εξαχθούν ασφαλέστερα συμ-περάσματα. Ένα άλλο ισχυρό σημείο ήταν οσχετικά μεγάλος βαθμός συμμετοχής και στιςδύο ομάδες της μελέτης, ακόμα και 12 μήνεςμετά την παρέμβαση. Το γεγονός πως η πα-ρέμβαση εφαρμόστηκε ουσιαστικά από το ίδιοτο προσωπικό των σχολείων, ήταν ένα άλλοπλεονέκτημα της μελέτης.

Η έρευνα αυτή έχει κάποιους περιορι-σμούς: το μικρό μέγεθος δείγματος, η μικρήδιάρκεια παρακολούθησης, ατελής δυνατότη-τα δημιουργίας τυφλής σύγκρισης, και η χρή-ση αυτοσυμπληρούμενου ερωτηματολογίου.Λόγω της φύσης της παρέμβασης (βασισμένηστο σχολείο) ήταν αδύνατη η δημιουργία δι-πλού τυφλού σχεδιασμού. Υπέρ- ή υπό- αυ-τό-αναφορές των τροφών ή ομάδων τροφώνπου καταναλώθηκαν από τους μαθητές μπο-ρεί να επηρέασαν τα αναφερόμενα αποτελέ-σματα. Επιπλέον, η περιοχή του Βύρωνα αντι-προσωπεύει τις ελληνικές αστικές περιοχές,

αλλά δεν αντιπροσωπεύει όλη τη χώρα.Λαμβάνοντας υπόψη ότι η εφηβική παχυ-

σαρκία παραμένει στην ενήλικη ζωή, μεόλες τις συσχετιζόμενες ψυχοκοινωνικές καιιατρικές επιπλοκές,5-7 τα μέτρα παρέμβασηςκαι προαγωγής προς υγιεινότερες διατροφι-κές συνήθειες θα πρέπει να ξεκινήσουν σεαυτό το στάδιο. Μικρής κλίμακας προγράμ-ματα παρέμβασης βασισμένα στο σχολείοπου δεν απαιτούν σημαντικές δαπάνες καιμπορούν να εκτελεστούν από το ίδιο τοπροσωπικό του σχολείου, μπορούν να βοη-θήσουν στη βελτίωση της διατροφικής συμ-περιφοράς και στη μείωση του ΔΜΣ και νααποτελέσουν ένα μοντέλο για μεγαλύτερηςκλίμακας αντίστοιχα παρεμβατικά προγραμ-μάτων στο μέλλον.

Ευχαριστiες

Οι συγγραφείς θα ήθελαν να ευχαριστήσουντο προσωπικό του Κ.Υ. Βύρωνα και όλους τουςμαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς των γυμνα-σίων του Δήμου Βύρωνα που συμμετείχαν στημελέτη

Το υλικό της παρέμβασης προήλθε εν μέ-ρει από χρηματοδοτηθέν πρόγραμμα από τοΥπουργείο Παιδείας. g



of acute coronary syndromes in hypercholesterolemic peo-ple: a case-control study (CARDIO2000). Coron ArteryDis. 13(5):295-300, Aug 2002.

13. Ask AS, Hernes S, Aarek I, Johannessen G, Haugen M.Changes in dietary pattern in 15 year old adolescents fol-lowing a 4 month dietary intervention with school break-fast--a pilot study. Nutr J. 5:33, 2006.

14. Harrell TK, Davy BM, Stewart JL, King DS. Effectivenessof a school-based intervention to increase health knowl-edge of cardiovascular disease risk factors among ruralMississippi middle school children. South Med J.98(12):1173-80, Dec 2005.

15. Manios Y, Kafatos A. Health and nutrition education inprimary schools in Crete: 10 years follow-up of serumlipids, physical activity and macronutrient intake. Br J Nu-tr 95(3):568-75, Mar 2006.

16. Nemet D, Barkan S, Epstein Y, Friedland O, Kowen G,Eliakim A. Short- and long-term beneficial effects of acombined dietary-behavioral-physical activity interventionfor the treatment of childhood obesity. Pediatrics.115(4):e443-9, Apr 2005.

17. Giannakopoulos G, Panagiotakos D, Mihas C, Tountas Y.Adolescent smoking and health-related behaviours: inter-relations in a Greek school-based sample. Child CareHealth Dev 35(2):164-70, Marc 2009.

18. Kosti RI, Panagiotakos DB, Mihas CC, et al. Dietaryhabits, physical activity and prevalence of overweight/obe-sity among adolescents in Greece: the Vyronas study. MedSci Monit 13(10):CR437-44, Oct 2007.

19. Kosti RI, Panagiotakos DB, Zampelas A, et al. The associ-ation between consumption of breakfast cereals and BMIin schoolchildren aged 12-17 years: the VYRONAS study.Public Health Nutr 11(10):1015-21, Oct 2008.

20. Kourlaba G, Panagiotakos DB, Mihas K, et al. Dietarypatterns in relation to socio-economic and lifestyle charac-teristics among Greek adolescents: a multivariate analysis.Public Health Nutr 9:1-7, Dec 2008.

21. Mihas C, Mariolis A, Manios Y, et al. Overweight/obesityand factors associated with body mass index during adoles-cence: the VYRONAS study. Acta Paediatr 98(3):495-500,Mar 2009.

22. Manios Y, Kafatos A. Health and nutrition education inelementary schools: changes in health knowledge, nutrientintakes and physical activity over a six year period. PublicHealth Nutr. 2(3A):445-8, Sep 1999.

23. Walter HJ, Wynder EL. The development, implementa-tion, evaluation, and future directions of a chronic diseaseprevention program for children: the "Know Your Body" s-tudies. Prev Med. 18(1):59-71, Ian 1989.

24. Perry CL, Baranowski, T. and Parcel, G. How individuals,environments and health behaviour interact: Social learningtheory. In: Glanz K, Lewis, F.M. and Rimer, B.K., editor.Health behavior and health education: Theory, Researchand Practice. San Francisco: Jossey-Bass; p. 161, 1990.

25. Perry CL, Luepker RV, Murray DM, et al. Parent involve-ment with children's health promotion: the MinnesotaHome Team. Am J Public Health. 78(9):1156-60, Sep 1988.

26. Cole TJ, Bellizzi MC, Flegal KM, Dietz WH. Establishing

a standard definition for child overweight and obesityworldwide: international survey. BMJ 6;320(7244):1240-3,May 2000.

27. USDA National Nutrient Database for Standard Refer-ence, Release 21. 2008 [updated 2008; cited March 2009];Available from: http://www.ars.usda.gov/ba/bhnrc/ndl.

28. Kafatos A, Chasapidou, M. Nutrient tables of Greek foods(In Greek). Heraklion; 2001 [updated 2001; cited March2009]; Available from: http://nutrition.med.uoc.gr/Greek-Tables/Main/main.htm.

29. Harrell JS, McMurray RG, Gansky SA, Bangdiwala SI,Bradley CB. A public health vs a risk-based intervention toimprove cardiovascular health in elementary school chil-dren: the Cardiovascular Health in Children Study. Am JPublic Health. 89(10):1529-35, Oct 1999.

30. O'Donnell SI, Hoerr SL, Mendoza JA, Tsuei Goh E. Nu-trient quality of fast food kids meals. Am J Clin Nutr 88(5):1388-95, Nov 2008.

31. Ferro-Luzzi A, James WP, Kafatos A. The high-fat Greekdiet: a recipe for all? Eur J Clin Nutr 56(9):796-809, Sep2002.

32. Angelopoulos PD, Milionis HJ, Grammatikaki E,Moschonis G, Manios Y. Changes in BMI and blood pres-sure after a school based intervention: The CHILDREN s-tudy. Eur J Public Health. Feb 10, 2009.

33. Baxter SD, Thompson WO. Fourth-grade children's con-sumption of fruit and vegetable items available as part ofschool lunches is closely related to preferences. J Nutr E-duc Behav. 34(3):166-71, May-Jun 2002.

34. Aberg MA, Aberg N, Brisman J, Sundberg R, Winkvist A,Toren K. Fish intake of Swedish male adolescents is a pre-dictor of cognitive performance. Acta Paediatr 98(3):555-60, Mar 2009.

35. Bush PJ, Zuckerman AE, Theiss PK, et al. Cardiovascularrisk factor prevention in black schoolchildren: two-year re-sults of the "Know Your Body" program. Am J Epidemiol129(3):466-82, Mar 1989.

36. Manios Y, Moschandreas J, Hatzis C, Kafatos A. Evalua-tion of a health and nutrition education program in pri-mary school children of Crete over a three-year period.Prev Med. 28(2):149-59, Feb 1999.

37. Luepker RV, Perry CL, McKinlay SM, et al. Outcomes ofa field trial to improve children's dietary patterns andphysical activity. The Child and Adolescent Trial for Car-diovascular Health. CATCH collaborative group. JAMA13;275(10):768-76, Mar 1996.

38. Kafatos A, Manios Y, Moschandreas J. Health and nutri-tion education in primary schools of Crete: follow-upchanges in body mass index and overweight status. Eur JClin Nutr. 59(9):1090-2, Sep 2005.

39. Higginbotham J. Necessities for evaluating behaviorchange in health promotion/disease prevention programs:Knowledge, skill, and attitude. Fam Community Health.15(1):41-56, 1992.

40. Graves K, Shannon B, Sims L, Johnson S. Nutritionknowledge and attitudes of elementary school students af-ter receiving nutrition education. J Am Diet Assoc. 81(4):422-7, Oct 1982.



Assessing the effectiveness of a health promotion interventional pro-gramme in adolescents’ diet: The VYRONAS study PRIMARY HEALTH CARE

1 C. Mihas, Y. Tountas, Y. Manios, A. Naska, A. Arapaki, T. Mariolis-Sapsakos, T. Sergentanis, A. Mariolis

Aim: Obesity plagues adolescents in all western world and in Greece. The aim of this study was to assess the short-term (15 days) and long –term (1 year) effects of a short dietary interventional programme in adolescents 12-13 yearsof age in an urban area, in terms of nutrition, dietary habits and Body Mass Index (BMI)

Methods: Prospective data about diet, nutrition, energy income and anthropometric characteristics from 98 (interven-tion group) and 93 (control group) students were collected between January 2008 and January 2009. The childrenwere randomly assigned to the two study groups. The foods were coded and analyzed using the United States Depart-ment of Agriculture Nutrient database and the Greek foods nutrient tables by the Preventive Medicine and NutritionClinic of the University of Crete. The intervention involved home economics teachers and parents (through specialseminars) and took place in the high schools of Vyronas, Athens, Greece.

Results:Short-term effects: The intervention group reported significant decrease in daily energy intake(7702.4±1393.4vs. 8503.3±1419.3 Kj/day, p<0.001) and in some nutrient components (total fat, saturated fat, 30.4±4.2 vs. 35.4±4.7,8.2±1.7 vs. 12.4±2.0% of daily intake, respectively, p<0.001). In addition, daily protein and carbohydrate intake in-creased significantly. Long-term effects: A slight, yet significant decrease in daily energy intake was reported in the in-tervention group (8112.4±1412.4 vs. 8503.3±1419.3 Kj/day, p=0.048). Students of the same group also reported alower total fat and saturated fat intake, while they described an increased daily protein intake than in the beginning ofthe study. BMI decreased significantly in the same group (23.3±2.8 vs. 24.0±3.1 kg/m2, p<0.001)

Conclusion: Adolescents who undertook the intervention decreased their daily energy, total fat and saturated fat in-take, while at the same time they increased the amount of consumed protein in both time-points of the study. Theseresults are encouraging and might support a successful measure towards preventing obesity during adolescence. g

sum

mar

y

Key words: adolescents, children, nutrition, health, intervention


Σκοπός: Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται μια σταδιακή αύξησητου ποσοστού των γενοσήμων στο χώρο της ελληνικής αγοράς φαρ-μάκου. Εκφράζεται όμως η ανησυχία από πολλούς γιατρούς για τηνασφάλεια κατά τη χορήγηση και την αποτελεσματικότητά τους. Η πα-ρούσα μελέτη αποσκοπεί στην καταγραφή και διερεύνηση της στά-σης των Ελλήνων ιατρών απέναντι στα γενόσημα φάρμακα.

Πληθυσμός μελέτης και μέθοδοι: 185 ιατροί όλων των ειδικοτήτωνσυμπλήρωσαν ερωτηματολόγιο 25 ερωτήσεων, το Δεκέμβριο του2008. Μελετήθηκαν οι συνταγογραφικές συνήθειες, οι εμπειρίες καιη κλινική πρακτική των Ελλήνων ιατρών για τα γενόσημα φάρμακακαι η συσχέτιση της συνταγογράφησης με το κόστος του φαρμάκου.Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων έγινε με το πρόγραμμαανάλυσης SPSS 16.0.

Αποτελέσματα: Από τους 185 γιατρούς το 58,4% ήταν ειδικευόμενοι,με μέση ηλικία 38,6 SD + 11,5 έτη. Το 47% των ερωτηθέντων εργά-ζονταν σε πανεπιστημιακά νοσοκομεία, το 24,9% σε νομαρχιακά νο-σοκομεία και το 18,4% σε πρωτοβάθμιες υγειονομικές μονάδες. Απότους συμμετέχοντες σε αυτή την μελέτη το 34,1% συνταγογραφούνσυχνά γενόσημα φάρμακα. Οι κυριότερες κατηγορίες συνταγογρα-φούμενων γενοσήμων φαρμακευτικών σκευασμάτων είναι τα αντι-βιοτικά (48,6%), οι PPi (44,9%), και τα ΜΣΑΦ (40%). Το 43,8% τωνιατρών θεωρεί τα γενόσημα εξίσου αποτελεσματικά με τα πρωτότυ-πα και εξίσου ασφαλή το 44,3%. Το 34,1% των ερωτηθέντων παρα-τήρησε περισσότερες παρενέργειες από τα γενόσημα σε σχέση με ταπρωτότυπα. Το κόστος του φαρμάκου δείχνει να έχει ελάχιστη ή κα-θόλου σημασία για τη συνταγογράφηση στο 28,6% των γιατρών, ενώτο 20,4% αναφέρει ότι η συνταγογράφηση τους επηρεάζεται σε ση-μαντικό βαθμό από τις φαρμακευτικές εταιρίες.

Συμπεράσματα: Πολλοί Έλληνες γιατροί συνταγογραφούν γενόση-

25

Απόψεις και συνταγογραφικές συνήθειες των Ελλήνων γιατρών για τα γενόσημα φάρμακα

1 Γ. ΜαντζουράνηςΠεριφερικό Ιατρείο Ευηνοχωρίου Αιτωλικού

1 Ι. ΛέντζαςΠεριφερικό Ιατρείο Ανδραβίδας Γαστούνης

1 Α. ΜαριόληςΚέντρο Υγείας Βύρωνα

1 Ε. ΚοντογιώργουΤμήμα Γενικής Ιατρικής Πανεπιστημιακού

Γενικού Νοσοκομείου Πατρών

1 Κ. ΚαρακασώνηΤμήμα Γενικής Ιατρικής Πανεπιστημιακού


1 Χ. ΑυγερινούΤμήμα Γενικής Ιατρικής Πανεπιστημιακού


1 Θ. ΒαλσάμηςΤμήμα Γενικής Ιατρικής Πανεπιστημιακού


1 Χ. Σαμπαζιώτη

Περιφερικό Ιατρείο Καλάνου Χαλανδρίτσας

1 Ν. ΡαζήςΚέντρο Υγείας Κλειτορίας

1 Ε. ΓελαστοπούλουΕδρα Επιδημιολογίας Ιατρικής Σχολής

Πανεπιστημίου Πατρών

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Μαντζουράνης Γεώργιος, Ακρωτηρίου 9, Πάτρα, Τ.Κ. 26334,Τηλ. 6932 746715, e-mail: [email protected]

περί

ληψη

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: γενόσημαφάρμακα, συνταγογράφηση, βιοϊσοδυναμία, φαρμακευτική δαπάνη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Την τελευταία δεκαετία τόσο στην Ελάδα όσοκαι διεθνώς, παρατηρείται αύξηση των δαπα-νών υγείας ως ποσοστό του ΑκαθάριστουΕθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ).1 Ταυτόχρονα, εμφα-νίζεται αυξημένη και η φαρμακευτική δαπάνη,η οποία καταλαμβάνει συνεχώς ολοένα καιπιο σημαντικό μερίδιο επί του συνόλου τωνδαπανών υγείας και επί του ΑΕΠ.2

Η φαρμακευτική δαπάνη στο σύνολο της,στην Ελλάδα εμφάνισε το 2007 κύκλο εργα-σιών που ξεπερνά τα 5.6 δις ευρώ και σημεί-ωσε αύξηση 12% έναντι του 2006.3 Από τηνεπεξεργασία των στοιχείων της Εθνικής Στατι-στικής Υπηρεσίας της Ελλάδας (ΕΣΥΕ), προκύ-πτει ότι η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη ήταν3.22 δις ευρώ το 2006 και 3.83 δις το 2007,δηλαδή αύξηση 18.9%. Η φαρμακευτική δαπά-νη στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία αυ-τά, αντιστοιχεί στο 17,6% των συνολικών δα-πανών υγείας ή στο 1,6% του ΑΕΠ. Διαχρονικάλοιπόν, παρατηρείται ότι το φάρμακο αποτε-λεί σημαντικό τμήμα της δαπάνης για τηνυγεία, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και κοινωνικόαγαθό, καθώς η σχετική δαπάνη καλύπτεταικατά 80% από την κοινωνική ασφάλιση.5

Η εγχώρια παραγωγή γενόσημων και πρω-τότυπων φαρμάκων (που αφορά την ίδια πα-ραγωγή και εκτέλεση παραγγελιών) εκτιμάταισε 750 εκ. ευρώ το 2007. Το μερίδιο που ανα-λογεί στην κατανάλωση των γενόσημων φαρ-μάκων στην εγχώρια αγορά είναι σχετικά χα-μηλή (11%) σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊ-κές χώρες αλλά αναμένεται να ενισχυθεί πε-ραιτέρω, ακολουθώντας τις διεθνείς τάσεις.4-5

Παγκοσμίως οι κυβερνήσεις λαμβάνοντας

υπόψη το κόστος σε σχέση με την αποτελε-σματικότητα του κάθε φαρμάκου δίνουν προ-τεραιότητα στη φαρμακευτική περίθαλψη, αυ-ξάνοντας συνεχώς τα δημόσια κονδύλια πουαφορούν τη φαρμακευτική δαπάνη, όπως ηΟλλανδία.6 Στην Ελλάδα η αύξηση της φαρμα-κευτικής δαπάνης σε συνδυασμό με το κόστοςτης δημόσιας υγείας αποτελεί μείζον θέμα γιατην πολιτικής της υγείας.7 Οι γιατροί αποτε-λούν τον πιο σημαντικό παράγοντα στη διαχεί-ριση της φαρμακευτικής δαπάνης, με δεδομέ-νο ότι τα υγειονομικά συστήματα συνήθωςλειτουργούν αντισταθμίζοντας τη δαπάνη τωναναγραφόμενων ιατρικών συνταγών.

Η συναταγογράφηση στην Ελλάδα αποτε-λεί τη συχνότερη αιτία επίσκεψης ασθενώνσε μονάδες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας(Π.Φ.Υ). Παρά το γεγονός αυτό η συνταγο-γράφιση έχει ελάχιστα ελεχθεί στην Ελλάδα,σε αντίθεση με τη διαχρονική παρακολούθη-ση και μελέτη σε άλλες χώρες.8-9 Οι ιδιαίτε-ρες μεταβολές στις συνταγογραφικές συνή-θειες των ιατρών δεν μπορούν να ερμηνευ-θούν πλήρως από τις δημογραφικές διαφο-ρές των πληθυσμών ή από τις διαφορές σταποσοστά νοσηρότητας. Θα πρέπει να γίνειπροσπάθεια προσδιορισμού της συνταγογρα-φικής συμπεριφοράς των ιιατρών, της ποι-ότητας της συνταγογράφησης, και η αξιολό-γησή τους ως ρυθμιστικοί παράγοντες. Ο για-τρός είναι κατά κύριο λόγο αυτός που θααποφασίσει αν θα χορηγήσει πρωτότυπο ήγενόσημο φάρμακο.10

Τα γενόσημα φάρμακα-αντίγραφα (genericmedicines) περιέχουν το ίδιο ενεργό συστατι-κό με την επώνυμη μάρκα φαρμάκου (brandnames). Τα γενόσημα φάρμακα μπορεί να

26

Γ. ΜΑΝΤΖΟΥΡAΝΗΣ, Ι. ΛEΝΤΖΑΣ, Α. ΜΑΡΙOΛΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝ.


μα φάρμακα, αλλά εκφράζουν την ανησυχία τους για τον αρνητικό αντίκτυπο που μπορεί να έχει στο επιστημονι-κό τους κύρος. Απαιτείται περισσότερη και πληρέστερη ενημέρωση από τους υπεύθυνους επιστημονικούς φορείςγια την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα της δράσης των γενοσήμων φαρμάκων. gπε

ρίλη

ψηΣυνέχεια προηγούμενης σελίδας

Υποβλήθηκε: Η εργασία υποβλήθηκε στο 21ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής (Σιθωνία Χαλκιδικής, 22-26 Απριλίου, 2009) καιέλαβε βραβείο από την Επιτροπή κρίσης. Δημοσιεύεται με κοινή απόφαση της Συντακτικής Επιτροπής του περιοδικού και της Οργανω-τικής Επιτροπής του Συνεδρίου.

έχουν διαφορετική εμφάνιση από τα επώνυμαφάρμακα και τα ανενεργά συστατικά μπορείνα είναι διαφορετικά. Στα ανενεργά συστατικάσυμπεριλαμβάνονται η λακτόζη, οι χρωστικέςουσίες και η γλουτένη. Σύμφωνα με τον Αμε-ρικανικό Οργανισμό Φαρμάκων Τροφίμων καιΠοτών τα γενόσημα είναι βιοϊσοδύναμα με ταπρωτότυπα φάρμακα και διατηρούν την ίδιαφαρμακοκινητική και τις φαρμακοδυναμικέςιδιότητες, αλλά πωλούνται σε χαμηλότερεςτιμές, μετά τη λήξη της “πατέντας” του πρω-τότυπου φαρμάκου. Είναι αυτονόητο, λοιπόν,ότι το αντίγραφο φάρμακο οφείλει να είναιπανομοιότυπο στη δοσολογία, τον τρόπο χο-ρήγησης, την ασφάλεια, και την αποτελεσμα-τικότητα με το πρωτότυπο φάρμακο.

Στην Ελλάδα η αγορά των γενοσήμωνφαρμάκων υστερεί σε σχέση με τις άλλεςχώρες που έχουν προωθήσει την πολιτική τηςαντικατάστασης των πρωτότυπων από τα γε-νόσημα, για παράδειγμα στις ΗΠΑ, στη Δανία,στη Μ. Βρετανία και στη Γερμανία τα αντίγρα-φα να προσεγγίζουν το 50 με 60% της συνο-λικής αγοράς του φαρμάκου.11 Η κατανάλω-ση γενοσήμων, στην ελληνική φαρμακευτικήαγορά, σε αξίες εμφανίζει ανοδική πορείααπό 15.5% το 1997 προσεγγίζει το 16, 5% το2006 περίπου ενώ αντίθετα ο όγκος κατανά-λωσης εμφανίζει πτωτικές τάσεις.12 Παρά τογεγονός λοιπόν ότι το ζήτημα της προώθη-σης των γενοσήμων δεν έχει ενταχθεί στιςπροτεραιότητες της πολιτικής του φαρμάκουστη χώρα, τα εμπειρικά δεδομένα αναδει-κνύουν ότι τα γενόσημα κατέχουν ένα μικρόαλλά αναπτυσσόμενο μερίδιο στην ελληνικήαγορά.13-14

Οι γιατροί εκφράζουν την ανησυχία τουςγια την ποιότητα των γενοσήμων φαρμάκων,για την ασφάλεια καθώς και την αποτελε-σματικότητα τους.15,16,17 Σκοπός αυτής τηςμελέτης είναι η διερεύνηση των απόψεων,των θέσεων και των αντιλήψεων καθώς καιτων συνταγογραφικών συνηθειών των Ελλή-νων ιατρών σε σχέση με τα γενόσημα. Τα ευ-ρήματα της έρευνας θα χρησιμοποιηθούν γιατην ανάπτυξη προτάσεων και στρατηγικώνβελτίωσης της συνταγογραφικής συμπεριφο-ράς των ιιατρών του ελληνικού συστήματοςυγείας.Πληθυσμός μελέτης – Μέθοδος

Ο πληθυσμός – στόχος της μελέτης περιλάμ-

βανε 210 ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων, ερ-γαζόμενους στο δημόσιο ή στο ιδιωτικό χώροτης υγείας, στους Νομούς Αττικής, Αχαΐας καιΗλείας. Από τους 210 γιατρούς απάντησαν 185(ποσοστό 88% συμμετοχή), 123 άνδρες και 62γυναίκες ηλικίας από 27 έως 56 ετών (ΜΟ ηλι-κίας 38.6 SD + 11.5 έτη. Οι γιατροί Γενικής Ια-τρικής ήταν 58 και αποτελούσαν το 31.4% τωνδείγματος. Η κατανομή των γιατρών σύμφωναμε την ειδικότητα καταγράφεται στο Πίνακα Ι.

Συμπληρώθηκε ανώνυμο ερωτηματολόγιοκατά τον Δεκέμβριο του 2008. Το παρόν ερωτη-ματολόγιο διαμορφώθηκε μετά από συστηματι-κή ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας καιπεριελάμβανε 25 συνολικά ερωτήσεις κλειστούτύπου, 8 εξ αυτών τύπου Likert (από ποτέ ή κα-θόλου έως πάντα ή πάρα πολύ). Από αυτές:• Οι πρώτες 4 αφορούσαν τα δημογραφικά

χαρακτηριστικά των γιατρών, την ηλικία, τοφύλο, το χώρο εργασίας και την κατοχήτίτλου ειδικότητας.

• Οι ερωτήσεις 5 έως και 9 διερευνούσαν τιςσυνταγογραφικές συνήθειες των γιατρώνσε σχέση με τα γενόσημα.

• Οι ερωτήσεις 10 έως και 16 εξέταζαν τιςαπόψεις των γιατρών για τα γενόσημαασφάλεια, αποτελεσματικότητα, παρενέρ-γειες, βιοϊσοδυναμίας).

• Η 17η ερώτηση αφορούσε τη στάση τωνασθενών στη συνταγογράφηση αντιγρά-φων.


ΑΠOΨΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΙΚEΣ ΣΥΝHΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛHΝΩΝ ΓΙΑΤΡΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΝΟΣΗΜΑ ΦΑΡΜΑΚΑ

Κατανομή ιατρών ανά ειδικότητα Αριθμός Ποσοστό %

Γενικοί Ιατροί 58 31.4

Ορθοπεδικοί 19 10.3

ΩΡΛ 8 4.3

Δερματολόγοι 5 2.7

Πνευμονολόγοι 15 8.1

Παιδίατροι 13 7.0

Παθολόγοι 19 10.3

Καρδιολόγοι 9 4.9

Αγροτικοί 10 5.4

Γυναικολόγοι 14 7.6

Λοιπές Ειδικότητες 15 8.0

Σύνολο 185 100%

ΠίνακαςΙ

Κατανομή γιατρών ανά ειδικότητα.

• Οι επόμενες δύο εξέταζαν την αντίληψητων γιατρών για την επίδραση των γενοσή-μων στο επιστημονικό τους κύρος.

• Οι ερωτήσεις 20 έως και 22 μελετούσαν τησυνταγογράφηση γενοσήμων σε σχέση μετο κόστος.

• Τέλος οι 3 τελευταίες αφορούσαν την ενη-μέρωση από τον ΕΟΦ και τις φαρμακευτι-κές εταιρείες και την επιρροή τους στησυνταγογράφηση των γιατρών.

Ακολούθως έγινε αξιολόγηση και ομαδο-ποίηση των απαντήσεων του ερωτηματολογί-ου για σύγκριση, κατά φύλο, ειδικότητα, κατο-χή τίτλου ειδικότητας.

Όλα τα στοιχεία καταχωρήθηκαν σε βάσηδεδομένων (excel for windows 2007). Επεξερ-γάστηκαν με το λογισμικό Statistical Packagefor Social Sciences (SPSS v 16.0). Τα συμπερά-σματα προέκυψαν με βάση την στατιστική πουέγινε με χ2, Pearson και ο έλεγχος p<0.05ώστε να θεωρείται στατιστικά σημαντικώς.

Αποτελέσματα

Από τους συμμετέχοντες στη μελέτη 87 γιατροί(47%) εργάζονταν σε πανεπιστημιακό νοσοκο-μείο, 46(24.8%) σε δευτεροβάθμιο- νομαρχιακόνοσοκομείο, 21 (11.3%) σε κέντρο υγείας, 13

(7%) σε περιφερικά ιατρεία, ενώ 18 (9.7%) ιατροίεργάζονταν στον ιδιωτικό τομέα της υγείας.

Σχετικά με την κατάρτιση των γιατρών ωςπρος την ειδίκευσή τους, συμμετείχαν 77(41.6%) ειδικευμένοι, 98 (52.9%) ειδικευόμενοικαι 10 (5.4%) ιατροί υπηρεσίας υπαίθρου.

Στο Διάγραμμα Ι παρουσιάζεται το ποσοστότων γενοσήμων φαρμάκων ως προς τη συνολι-κή συνταγογράφηση. Το 22.7% των ερωτηθέν-των αναφέρει ότι δεν συνταγογραφούν ποτέ γε-νόσημα, καθώς και ότι στο 55.1% των ιατρών ησυνταγογράφηση γενοσήμων είναι μικρότερητου 10% της συνολικής τους συνταγογράφησης.

Οι γυναίκες συνταγογραφούν σε πολύ μι-κρότερο ποσοστό γενόσημα φάρμακα σε σχέ-ση με τους άνδρες συναδέλφους τους(69.4%οι άνδρες, 48% οι γυναίκες, p=0.006). Οι Γενι-κοί Ιατροί (ΓΙ) ως προς τις άλλες ειδικότητεςεμφανίζουν μεγαλύτερα ποσοστά συνταγο-γράφησης γενοσήμων φαρμάκων(60.3% γενι-κοί ιατροί, 37.8% ιατροί άλλων ειδικοτήτων,p=0.004). Αντίστοιχα οι ειδικευόμενοι ιατροίσυνταγογραφούν λιγότερα αντίγραφα συγκρι-τικά με τους ειδικευμένους, χωρίς όμως ναυπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά (60.2%ειδικευμένοι, 48.1% ειδικευόμενοι, p=0.102).

Οι κατηγορίες γενοσήμων φαρμάκων πουσυνταγογραφήθηκαν περισσότερο τους τε-λευταίους 12 μήνες είναι: τα ΜΣΑΦ από το

28



Διάγραμμα Ι Ποσοστό συνταγογράφησης γενοσήμων επί της συνολικής συνταγογράφησης.

Διάγραμμα ΙΙ Κατηγορίες συνταγογραφούμενων γενοσήμων φαρμάκων.

Διάγραμμα ΙΙΙ Θεωρείτε τα γενόσημα εξίσου αποτελεσματικά με τα πρωτότυπα;

40% των γιατρών, οι PPi 44.9%, τα αντιλιπιδαι-μικά 20.5%, τα αντιβιοτικά 48.6%, τα αντιυπερ-τασικά 14.6%, αναπνευστικού 11.6% (Διάγραμ-μα ΙΙ). Οι ΓΙ συνταγογραφούν πολύ περισσότε-ρα γενόσημα συγκριτικά με τις άλλες ειδικότη-τες ΜΣΑΦ (63.8% ΓΙ, 29.1% άλλες, p<0.001), P-Pi (74.1% ΓΙ, άλλες 31.5%, p<0.001), αντιλιπι-δαιμικά (36.2% ΓΙ, 13.4% άλλες, p<0.001). Δενπαρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική διαφοράσε σχέση με την ειδικότητα ως προς τη συντα-γογράφηση αντιβιωτικών, αντιυπερτασικών καιφαρμάκων του αναπνευστικού. Οι ειδικευμένοιγιατροί συνταγογραφούν πολύ περισσότερο P-

Pi (57.1%) ως προς τους ειδικευόμενους(36.1%, p=0.005) και αντιλιπιδαιμικά (35.1% ει-δικευμένοι, 10.2% ειδικευόμενοι, p=0.001).

Μόνο 51 (27.6%) των συμμετοχόντων ανα-παράγει πολύ συχνά ή πάντα (Likert scale 7-10)τη συνταγογράφηση με γενόσημα, ενώ το16.8% ποτέ δεν επαναλαμβάνει συνταγή μεαντίγραφα φάρμακα. Το 50% των ΓΙ αναπαρά-γουν πολύ συχνά ή πάντα τη συνταγογράφησημε γενόσημα σε σχέση με το 18.2% των άλλωνειδικοτήτων (p<0.001), ενώ μόνο το 5.2% τωνΓΙ δεν αναπαράγουν ποτέ συγκριτικά με το 22%των υπολοίπων ειδικοτήτων.



Από το σύνολο των γιατρών 81 (43.8%) θεω-ρούν τα γενόσημα εξίσου αποτελεσματικά μετα πρωτότυπα φάρμακα (Διάγραμμα III), ενώπαρατηρείται στατιστικώς σημαντική διαφοράσε σχέση με τη λήψη τίτλου ειδικότητας(ειδι-κευμένοι 57.1%, ειδικευόμενοι 34.3%, p=0.007).

Το 88% των γιατρών δηλώνει ότι εάν τα γε-νόσημα είχαν κλινικές μελέτες θα τα συνταγο-γραφούσαν περισσότερο. Αυτό εκφράζεται πιοέντονα από τους ειδικευόμενους (90.7%), καιλιγότερο από τους ειδικευμένους (77.9%),(p=0.015).

Ως προς την ασφάλεια των φαρμάκων, πε-ρισσότεροι ειδικευμένοι (54.5%) και λιγότεροιειδικευόμενοι (37%)θεωρούν τα γενόσημα εξί-σου ασφαλή με τα πρωτότυπα φάρμακα(p=0.025).

Μόνο 63 γιατροί(34%) θεωρούν τις μελέτεςβιοϊσοδυναμίας επαρκείς για τη διασφάλισητης ποιότητας και της ασφάλειας των αντιγρά-φων φαρμάκων (Διάγραμμα IV).

Το 65.9% των ερωτηθέντων δεν έχουν σύμ-φωνα με την κλινική τους εμπειρία παρατηρή-σει περισσότερες παρενέργειες από τα γενό-σημα συγκριτικά με τα πρωτότυπα φάρμακα.Πρέπει να επισημανθεί ότι οι ΓΙ έχουν διαφορε-τική άποψη από τις υπόλοιπες ειδικότητες,αφού το 46.6% των ΓΙ έχει διαπιστώσει περισ-σότερες παρενέργειες από τα αντίγραφα, ενώμόνο το 28.3% των γιατρών των άλλων ειδικο-τήτων (p=0.015).

Ενώ το 54.1% του συνόλου των γιατρώνδηλώνει ότι οι ασθενείς τους δεν αρνούνταιποτέ τη συνταγογράφηση γενοσήμων, το πο-σοστό μειώνεται για τους ΓΙ στο 36.2%(Γ.Ι.36.2%, άλλες ειδικότητες 62.2%, p= 0.007).

Το 53.5% των συμμετεχόντων θεωρεί ότι ησυνταγογράφηση γενοσήμων έχει αρνητικήεπίδραση στο επιστημονικό τους κύρος, ποσο-στό που γίνεται στατιστικά σημαντικό για τουςειδικευόμενους, ειδικευόμενοι 63%, ειδικευμέ-νοι 40.3%, p=0.002 (Διάγραμμα V). Παράλληλατο 38.9% των ερωτηθέντων εκφράζει αρνητικήάποψη για τους γιατρούς που συνταγογρα-φούν γενόσημα φάρμακα.

Η πλειοψηφία των γιατρών 81.6% γνωρίζειότι τα γενόσημα είναι πιο οικονομικά από ταπρωτότυπα, αλλά μόνο για το 41% των ιατρώντο κόστος του φαρμάκου έχει σημασία για τησυνταγογράφηση τους.

Η άποψη ότι η έγκριση των γενοσήμων από

τους αρμόδιους φορείς(ΕΟΦ) εγγυάται τηναξιοπιστία τους βρίσκει σύμφωνο μόνο το 47%των γιατρών. Ειδικά μάλιστα για τους ΓΙ το πο-σοστό αυτό είναι χαμηλότερο (ΓΙ 32.8%, άλλεςειδικότητες 53.5%, p=0.009).

Οι φαρμακευτικές εταιρείες επηρεάζουν τησυνταγογράφηση πολύ έως πάρα πολύ(Likertscale 7-10) στο 21% των γιατρών, ενώ καθό-λου μόνο στο 19% (Διάγραμμα VI). Παρατηρεί-ται στατιστικά σημαντική διαφορά στους Γενι-κούς Ιατρούς σε σχέση με τις άλλες ειδικότη-τες(ΓΙ 29.3%, άλλες ειδικότητες 16.5%,p=0.005).

Τέλος η συντριπτική πλειοψηφία των για-τρών (91.9%) θα επιθυμούσε καλύτερη καιπληρέστερη ενημέρωση από τους αρμόδιουςφορείς για τα γενόσημα φάρμακα.

ΣυζήτησηΗ συγκεκριμένη μελέτη είναι μία από τις λίγεςεργασίες που έχουν γίνει στην χώρα μας καιδιερευνά τη συνταγογραφική συμπεριφοράτου Έλληνα ιατρού, καταγράφοντας τις από-

30



Διάγραμμα ΙV Σημασία μελετών βιοϊσοδυνα-μίας για την ποιότητα και την ασφάλεια των φαρμάκων.

Θεωρείτε ότι οι μελέτες βιοϊσοδυναμίας επαρκούν για τη διασφάλιση της ποιότητας και της ασφάλειας

των Γενοσήμων φαρμάκων;

ψεις και τις αντιλήψεις του σχετικά με τα γενό-σημα φάρμακα και δεν εξετάζει αναδρομικάτην υπάρχουσα συνταγογραφία.

Από τη μελέτη αυτή προκύπτει ότι η συν-ταγογράφηση των γενοσήμων φαρμάκων,αποτελεί μικρό μέρος της συνολικής συνταγο-

γράφησης του Έλληνα γιατρού. Τα ποσοστάτης συνταγογράφησης γενοσήμων φαρμάκωνστην Ελλάδα κινούνται σε ενδιάμεσα επίπεδασε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.11

Στο 55.1% των ελλήνων ιατρών η συνταγο-γράφηση γενοσήμων είναι μικρότερη του 10%



Διάγραμμα V Η συνταγογράφηση γενοσήμων έχει αρνητική επίδραση στο επιστημονικό κύρος των γιατρών.

Διάγραμμα VΙ Σε τι βαθμό οι φαρμακευτικές εταιρείες επηρεάζουν τη συνταγογράφηση των γιατρών.

της συνολικής τους συνταγογράφησης, ποσο-στό σημαντικά χαμηλότερο από το 45% τηςΣλοβενίας, το 59% των Γάλλων γιατρών αλλάκαι αρκετά υψηλότερα από 1-2% της Ισπα-νίας.18,19,20 Η σχετικά περιορισμένη συνταγο-γράφηση των γενοσήμων στη Ελλάδα αποδί-δεται στη μη ένταξη του γενόσημου φάρμα-κου στις προτεραιότητες της μέχρι τώρα πολι-τικής του φαρμάκου στη χώρα μας.11 Η προ-ώθηση των γενοσήμων μέσω παροχής κινή-τρων ή αντικινήτρων από τη πλευρά της ζήτη-σης και της προσφοράς δεν έχει τεθεί ακόμηεπίσημα από τη πολιτεία.12

Όπως φάνηκε τα γενόσημα φάρμακα πουσυνταγογραφούνται είναι τα λεγόμενα “ευρείαςκατανάλωσης», δηλαδή τα ΜΣΑΦ, οι PPi, τα αν-τιλιπιδαιμικά και τα αντιβιοτικά. Ο λόγος είναι ότιείναι φάρμακα που μπορούν να συνταγογραγο-γραφηθούν από ιατρούς πολλών ειδικοτήτων ήκαι ακόμα και από ιατρούς χωρίς ειδικότητα. Ηπεριορισμένη χρήση άλλων κατηγοριών όπωςτα αντιυπερτασικά, τα αντιψυχωτικά, τα αντικα-ταθληπτικά σχετίζεται με την αμφιβολία τουγιατρού για τη συσχέτιση της βιοϊσοδυναμίας μετο θεραπευτικό αποτέλεσμα του γενοσήμουφαρμάκου.21 Ειδικά για τα φάρμακα με μικρόεύρος θεραπευτικού δείκτη, όπως τα αντιεπιλη-πτικά, τα αντιπηκτικά, τα αντιαρρυθμικά, η θυ-ροξίνη, η αντικατάσταση πρωτότυπων με γενό-σημα φάρμακα δεν συνιστάται.22

Η πλειοψηφία των Ελλήνων γιατρών (67%)θέτει σε αμφιβολία την αποτελεσματικότητατων γενοσήμων φαρμάκων. Θεωρούν το(66%) ότι οι μελέτες βιοϊσοδυναμίας δεν εξα-σφαλίζουν την ποιότητα των γενοσήμων φαρ-μάκων και μόνο η ανάπτυξη κλινικών μελετών(88%) θα διασφαλίσει το θεραπευτικό αποτέ-λεσμα. Παρόλα αυτά μόνο το 34.1% των Ελ-λήνων ιατρών αναφέρει πως τα γενόσημαέχουν περισσότερες παρενέργειες από ταπρωτότυπα φάρμακα. Στη διεθνή βιβλιογρα-φία εμφανίζονται μελέτες με διαφορετικήαξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και τηςασφάλειας των αντιγράφων φαρμάκων. ΣτηΣλοβενία το 88.9% των ΓΙ θεωρεί ότι τα γενό-σημα με τα αντίγραφα έχουν την ίδια αποτε-λεσματικότητα, το 25% θα τα συνταγογρα-φούσε περισσότερο εάν υπήρχαν κλινικές με-λέτες.19 Αντίθετα στη Τζαμάϊκα οι γιατροί αμ-φισβητούν έντονα τη δραστικότητα των γενο-σήμων, καθώς το ένα τρίτο αναφέρει τουλάχι-

στον ένα περιστατικό κλινικής αναποτελεσμα-τικότητας του γενοσήμου φαρμάκου κατά τηδιάρκεια του προηγούμενου έτους,23 στη Γαλ-λία και στην Φινλανδία μόνο το 55% των ια-τρών θεωρεί τα γενόσημα αποτελεσματικάκαι ασφαλή, ενώ πολλοί ιατροί αναφέρουνπεριστατικά με παρενέργειες μετά από χορή-γηση γενοσήμων.20,24-26

Η αμφισβήτηση του γενοσήμου φαρμάκουαπό τον Έλληνα ιατρό εκφράζεται και από τοαρνητικό αντίκτυπο που θεωρεί ότι έχει η συν-ταγογράφηση αντιγράφων στο επιστημονικότους κύρος (53.5%) και με την αρνητική άποψηγια τους ιατρούς που συνταγογραφούν γενό-σημα φάρμακα (38.9%). Αυτό συνδυάζεται καιμε ένα σημαντικό ποσοστό (45.9%) άρνησηςτων ιδίων των ασθενών για συνταγογράφησηγενοσήμων, σημαντικά υψηλότερο από το πε-ρίπου 10% που αναφέρεται σε αντίστοιχες με-λέτες από τη Γερμανία.24

Είναι φανερό ότι το κόστος του φαρμάκουυπολείπεται τη σημασίας της αποτελεσματι-κότητας για τον Έλληνα ιατρό. Ενώ το 80%των ιατρών γνωρίζουν ότι τα γενόσημα είναιπιο οικονομικά φάρμακα, εντούτοις μόνο το41% υπολογίζει το κόστος κατά τη συνταγο-γράφηση. Το γεγονός αυτό συμβαδίζει και μεάλλες χώρες όπως στη Σλοβενία, όπου το38% των Γενικών Ιατρών δε λαμβάνει υπόψιντο κόστος.19 Αντίθετα στη Σαουδική Αραβία, το72% των ιατρών το κόστος αποτελεί σημαντι-κό παράγοντα για τη συνταγογράφηση γενό-σημων φαρμάκων.25

Πολλοί Έλληνες ιατροί (53% των ερωτη-θέντων) δεν θεωρούν ότι ο Ελληνικός Οργανι-σμός Φαρμάκου μπορεί να εγγυηθεί την αξιο-πιστία των γενοσήμων φαρμάκων. Παράλλη-λα η συνταγογράφηση στο ένα πέμπτο τωνγιατρών επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό απότις φαρμακευτικές εταιρείες. Γι΄αυτό ζητούνπερισσότερη και πληρέστερη ενημέρωση απότους αρμόδιους φορείς, όπως ο ΕΟΦ. Το έλ-λειμμα στη πληροφόρηση για τη ποιότητα τουφαρμάκου και η απουσία αξιόπιστων ελεγκτι-κών μηχανισμών, όπως μελέτες βιοϊσοδυνα-μίας από ανεξάρτητη κρατική αρχή, οδηγούνστην αμφισβήτηση του γενόσημου φαρμάκουαπό τον Έλληνα ιατρό. Αυτό ασφαλώς δεναποτελεί αποκλειστικό φαινόμενο της ελληνι-κής αγοράς φαρμάκου. Στη Σλοβενία οι Γενικοίιατροί ζητούν ανεξάρτητη πληροφόρηση για

32



το φάρμακο, λόγω της μεγάλης επίδρασηςπου δέχονται από τις φαρμακευτικές εταιρεί-ες.19 Παρόμοια και στην Ισπανία οι ιατροί επι-θυμούν από τις επίσημες αρχές περισσότερηαλλά και διάφανη πληροφόρηση για την κλινι-κή αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια τωνγενοσήμων φαρμάκων.18

Στους ειδικευόμενους ιατρούς παρατη-ρούνται χαμηλότερα ποσοστά συνταγογράφη-σης γενοσήμων σε σχέση με τους ειδικευμέ-νους, αμφισβητούν περισσότερο την ασφά-λεια και την αποτελεσματικότητα των αντι-γράφων και ως εκ τούτου θεωρούν σημαντικήτην ανάπτυξη κλινικών μελετών για τη δια-σφάλιση της ποιότητάς τους. Η περιορισμένηκλινική εμπειρία των ειδικευόμενων ιατρών,σε συνδυασμό με τη νομικά περιορισμένεςδυνατότητες τους συνταγογράφησης, τουςκαθιστούν διστακτικούς στη χρήση των γενό-σημων φαρμάκων.

Οι Έλληνες γενικοί ιατροί αναμφίβολα συν-ταγογραφούν, αναπαράγουν συνταγογράφη-ση, αλλά και αντιμετωπίζουν παρενέργειεςαπό τα γενόσημα, περισσότερο από οποιαδή-ποτε άλλη ειδικότητα. Αυτό ερμηνεύεται απότο γεγονός ότι συνταγογράφηση αποτελεί μίααπό τις κυριότερες υπηρεσίες ενός γενικού ια-τρού,9 και τα διαθέσιμα γενόσημα στην ελλη-νική αγορά φαρμάκου είναι τα ευρείας κατα-νάλωσης, που συνταγογραφεί καθημερινά καιευρέως. Το γεγονός ότι οι ασθενείς τους αρ-νούνται τη συνταγογράφηση γενοσήμων πε-

ρισσότερο από τους ασθενείς άλλων ειδικο-τήτων, αποδίδεται στην ελλιπή πληροφόρησηγια την επιστημονική επάρκεια και αρτιότητατων γενικών γιατρών και τη διατήρηση στερε-οτύπων επιστημονικής υπεροχής των άλλωνειδικοτήτων. Καθώς μάλιστα η συνταγογραφι-κή φαρέτρα των Γενικών ιατρών περιλαμβάνειπληθώρα γενοσήμων φαρμάκων, είναι αναμε-νόμενη η ιδιαίτερη πίεση που ασκούν οι φαρ-μακευτικές εταιρείες, ενώ παράλληλα αμφι-σβητείται και ο ΕΟΦ ως κρατικός φορέας ελέγ-χου της αξιοπιστίας του φαρμάκου.

Συμπεράσματα

Συμπερασματικά, από την ανάλυση των απο-τελεσμάτων της έρευνας συνάγεται ότι οι ια-τροί στην Ελλάδα διάκεινται θετικά στα γενό-σημα φάρμακα, ακόμη κι αν δεν τα συνταγο-γραφούν σε σημαντικό βαθμό. Από τις απαν-τήσεις φαίνεται ότι απαιτείται μεγαλύτερηκρατική παρέμβαση και ενίσχυση του ρόλουμιας ανεξάρτητης αρχής ελέγχου της ασφά-λειας και της κλινικής αποτελεσματικότηταςτων γενοσήμων φαρμάκων. Η συνεχής καιπληρέστερη πληροφόρηση των επαγγελμα-τιών υγείας, η υποχρεωτική θέσπιση μελετώνβιοϊσοδυναμίας και το χαμηλό κόστος μπο-ρούν να συμβάλλουν καθοριστικά στη εδραί-ωση των γενοσήμων στην ελληνική αγορά,και στη μείωση της διογκούμενης φαρμακευτι-κής δαπάνης στη χώρα. g



1. Jacobzone S. Pharmaceutical Policies in OECD countries:Reconciling Social and Industrial Goals. OECD's LabourMarket and Social Policy Occasional, 40:4, OECD, 2000.

2. Β. Κοντοζαμάνης. Μεθοδολογικά προβλήματα στον υπο-λογισμό της φαρμακευτικής δαπάνης στην Ελλάδα, ΙΟΒΕ- Τμήμα Οικονομικών της Υγείας, Νοέμβριος 2000.

3. Hellastat Α.Ε.Φαρμακευτικές Επιχειρήσεις - Διατηρούν-ται οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης εσόδων και κερδών,http:// www.hellastat.eu, 2009.

4. EOF.STATS.2000, http:// www.eof.gr, 2007.5. Χ. Κουσουλάκου, Ε. Βίτσου. Η αγορά φαρμάκου στην

Ελλάδα, ετήσια έκθεση του 2008, ΙΟΒΕ ΠαρατηρητήριοΟικονομικών της Υγείας, 2008.

6. SCRIP Magazine, 2577, PJB Publications Ltd, UK,2000.

7. Kontozamanis V, Koussoulakou H. Regulatory framework

of pharmaceutical market. In: Geitona M, editor. Eco-nomic evaluation in health care: pharmacoeconomics anddecision making. Volos: P 103-24, 2004.

8. Guidance for industry bioavailability and bioequivalencestudies for orally administered drug products- GeneralConsiderations- U.S. Department of Health and HumanServices, Food and Drug Administrtion, Centre for Drugevaluation and research, March 2003.

9. Ν Αντωνάκης, Ν. Τσακουντάκης, Σ. Τσούλου, Μ. Φιλιπ-πάκη, Χ. Λιονής. Η συνταγογράφηση στην ΠρωτοβάθμιαΦροντίδα Υγείας. Τα αντιμικροβιακά. Αρχεία ΕλληνικήςΙατρικής, 17(1)¨44-51, 2000.

10. Hellerstein JK. The importance of the physician in thegeneric versus trade-name prescription decision. TheRand Journal of Economics, 29, 108–136, 1998.

11. M. Geitona, D. Zavras, M. Hatzikou, J. Kyriopoulos.


Generics Market in Greece: The pharmaceutical industry’sbeliefs. Hea;th Polisy 79; 35-48, 2006.

12. Μ. Γείτονα, Δ. Ζάβρας, Γ. Κυριόπουλος. Η αγορά γενο-σήμων στην Ελλάδα: θέσεις και απόψεις της φαρμακοβιο-μηχανίας. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Τόμος 18,Τεύχος 1, 16-26, 2006.

13. Κοντοζαμάνης Β. Η αγορά του φαρμάκου στην Ελλάδα.ΙΟΒΕ, 2001.

14. Αλατσάκη Ξ., Σουλιώτης Κ, Κυριόπουλος Γ. Ο ρόλος τωνγενοσήμων φαρμάκων στις χώρες του ΟΟΣΑ και στην Ελ-λάδα. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας15: 194-203, 2003.

15. Himmel W, Kron M, Thies-Zajonc S, Kochen MM.Changes in drug prescribing under the Public Health Re-form Law-a survey of general practitioners’ attitudes inEast and West Germany. International Journal of ClinicalPharmacology and Therapeutics, 35, 164–169, 1997.

16. McGettigan P, McManus J, O’Shea B, Chan R, Feely J.Low rate of generic prescribing in the Republic of Irelandcompared to England and Northern Ireland: prescribers’concerns. Irish Medical Journal, 90, 146–147, 1997.

17. Mott DA, Cline RR. Exploring generic drug use behavior:the role of prescribers and pharmacists in the opportunityfor generic drug use and generic substitution. MedicalCare, 40, 662–674, 2002.

18. Garcia AJ, Martos F, Leiva F. Genericos: Buenos o mal-os? Conocimientos y actitudes de los medicos ante losmedicamentos genericos. Gaceta Sanitaria, 17, 144–149,2003.

19. Kersnik J. Peklar J. Attitudes of Slovene general practi-

tioners towards generic drug prescribing and comparisonwith international studies. Journal of Clinical Pharmacyand Therapeutics 31, 577–583, 2006.

20. Lagarce L, Lusson-Brisset C, Bruhat C, Diquet B, Lainé-Cessac P. How practitioners view generic drugs: an opin-ion study from general practitioners in Maine-et-Loire.Therapie. Jan-Feb;60(1):67-74, 2005.

21. Al-Jazairi AS, Bhareth S, Eqtefan IS, Al-Suwayeh SA.Brand and generic medications: are they interchangeable.Ann Saudi Med. Jan-Feb;28(1):33-41, 2008.

22. Kramer G, Biraben A, Carreno M, Guekht A, de HaanGJ, Jedrzejczak J, Josephs D, van Rijckevorsel K, ZaccaraG. Current approaches to the use of generic antiepilepticdrugs. Epilepsy Behav. Aug; 11(1):46-52, 2007.

23. Gossell-Williams M. Generic substitutions: a 2005 surveyof the acceptance and perceptions of physicians in Ja-maica. West Indian Med J. Oct;56(5):458-63, 2007.

24. Simmenroth-Nayda A, Hummers-Pradier E, Ledig T,Jansen R, Niebling W, Bjerre LM, Kochen MM, HimmelW. Prescription of generic drugs in general practice. Re-sults of a survey of general practitioners Med Klin. Sep15;101(9):705-10, 2006.

25. Abdullah A. Alghasham. Generic drug prescribing in cen-tral Saudi Arabia: perceptions and attitudes of physicians.Ann Saudi Med; 29(1): 24-29, 2009.

26. Heikkila R, Mantyselka P, Hartikainen-Herranen K, Aho-nen R. Customers' and physicians' opinions of and expe-riences with generic substitution during the first year inFinland. Health Policy. Aug;82(3):366-74, 2007.

34



Views and prescription habits of Greek doctors about generic drugs

1 G. Mantzouranis, J. Lentzas, A. Mariolis, E. Kontogeorgou, X. Augerinou, K. Karakasoni, T. Balsamis, Z. Tsantoula, X. Sampazioti, N. Razis, E. Gelastopoulou

Aim: The purpose of this study was to survey the opinion and practical experience of Greek doctors regarding genericsdrugs.

Methods: One hundred and eighty five doctors replied to a 25 item questionnaire in December 2008. The prescriptionhabits, the experiences and clinical practices of Greek doctors about the generic drugs and the correlation betweenprescription and the cost of medication were studied. The influence of doctors’ related variables on prescribing was al-so analyzed. The chi2 test and Fisher's exact test were used in the data analysis with SPSS 16.0.

Results: From the 185 doctors 58,4% were residents middle ............... age 38.6 SD ± 11.5 yearts. Forty seven percentwere working in university hospitals, 24.9% in municipality hospitals and 18.4% in primary health care units. 34.1% ofthe participants, prescribe often generic drugs. The main categories of prescribed generic drugs are antibiotics (48.6%).PPIs (44.9%) and NSAID (40%). 43.8% of the doctors presume than generics are equally effective to the prototypesand equally safe (44.3%, 34.1% of the participants observed more side effects from the generics in relation to the proto-types. The cost of medication seems to have the least or no significance for the prescription of 28.6% of the doctors,whereas 20.4% report than their prescription is influenced in a significant degree from pharmaceutical companies.

Conclusions: Many Greek doctors prescribe generic drugs but they express their concerns about the possible negativeimpact that such prescription might have to their scientific standards. There is a need for thorough information, on be-half of the official scientific authorities, about the safety and the effectiveness of generic drugs. g

sum

mar

y

Key words: generic medicines, prescription, pharmaceutical costs.


Σκοπός: O προσδιορισμός του επιπολασμού της παχυσαρκίαςκαι του μεταβολικού συνδρόμου στους κατοίκους της περιοχήςΚαλαμπάκας του Νομού Τρικάλων και η διερεύνηση ύπαρξηςσυσχετισμού του με τις διατροφικές συνήθειες.

Πληθυσμός μελέτης και μέθοδος: Κατά τη διάρκεια των ετών2006-2008, προσεγγίσαμε 1.106 άτομα, με τυχαίο τρόπο, από11.739 κάτοικοι που είναι το σύνολο του πληθυσμού. Η δειγμα-τοληψία ήταν τυχαία, στρωματοποιημένη ανά ηλικία και φύλοκαι αναλογική με βάση τον πληθυσμό. Η καταγραφή της συχνό-τητας κατανάλωσης των τροφίμων έγινε μέσο προσωπικών συ-νεντεύξεων και η εκτίμηση των διατροφικών συνηθειών στηρί-χτηκε σε ένα σταθμισμένο ερωτηματολόγιο εβδομαδιαίας κατα-γραφής των κυριοτέρων τροφίμων. Σε κάθε κάτοικο μετρήθη-καν: η ολική χοληστερόλη, η HDL και LDL, τα τριγλυκερίδια, τοσάκχαρο νηστείας, η περίμετρος μέσης, το σωματικό βάρος, τούψος και η αρτηριακή πίεση.

Αποτελέσματα: Τα άτομα του δείγματος καταναλώνουν εβδομα-διαίως πολύ περισσότερο κόκκινο κρέας, 5-6 μερίδες από τις συ-νιστώμενες και πολύ λιγότερες μερίδες λευκού κρέατος, 2-3 που-λερικά και 4-5 ψάρι (Ρ <0,001). Η πρόσληψη αυγών, ξηρώνκαρπών, φρούτων, δημητριακών, ελαιολάδου και γλυκών κυμαί-νεται στα επίπεδα των διατροφικών συστάσεων και η διαφοράείναι στατιστικά μη σημαντική (Ρ=NS). Η πρόσληψη οσπρίων,γαλακτοκομικών, λαχανικών και πατάτας, είναι σημαντικά μει-ωμένη (Ρ <0,01). Η πρόσληψη οινοπνεύματος, είναι σημαντικάαυξημένη (Ρ <0,001). Η παχυσαρκία εκδηλώνεται σε ποσοστό43,7%, η παθολογική Περιφέρεια Μέσης αγγίζει το 39% και τοΜεταβολικό Σύνδρομο σε ποσοστό 29,84%.

Συμπεράσματα: Η αυξημένη εμφάνιση της παχυσαρκίας και τουΜεταβολικού Συνδρόμου στους κατοίκους της περιοχής Καλαμ-πάκας συσχετίζονται με τις κακές συνήθειες μιας ανθυγιεινήςδιατροφής η οποία μελλοντικά, με το ρυθμό που ακολουθεί θαεπεκταθεί περισσότερο αυξάνοντας τις γνωστές επιπτώσεις στην

35

Διατροφικές συνήθειες, κατάσταση θρέψης και Μεταβολικό Σύνδρομο στους κατοίκους της περιοχής Καλαμπάκας Νομού Τρικάλων

1 Π. Ευσταθιάδης Καθηγητής, Τμήμα Διατροφής,

ΑΤΕΙ-Θεσσαλονίκης

1 Μ. Νάτσης Φοιτητής Τμήμα Διατροφής,

ΑΤΕΙ-Θεσσαλονίκης

1 Ε. Ζαλαβρά-Αργυροπούλου Ιδιώτης ιατρός μικροβιολόγος

1 Α. Νάτσης Ιδιώτης Ιατρός Γενικής Ιατρικής,

Διδάκτωρ Ιατρικής, Καλαμπάκα

περί

ληψη

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: Διατροφικέςσυνήθειες, κατάσταση θρέψης, παχυσαρκία, μεταβολικό σύνδρομο, μεσογειακή διατροφή, Καλαμπάκα,

Υποβλήθηκε: Η εργασία υποβλή-θηκε στο 21ο Πανελλήνιο ΣυνέδριοΓενικής Ιατρικής (Σιθωνία Χαλκι-δικής, 22-26 Απριλίου 2009) καιέλαβε βραβείο από την Επιτροπήκρίσης. Δημοσιεύεται με κοινήαπόφαση της Συντακτικής Επιτρο-πής του Περιοδικού και της Οργα-νωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου.

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Δρ. Αθανάσιος Νάτσης, Γενικός Ιατρός, Οδός Τρικάλων 16, Καλαμπάκα Τ.Κ. 42200, Τηλ. 24320-77447, 6945202737, e-mail: natsisat@otenet. gr

ΕΙΣΑΓΩΓΗΗ διατροφή αποτελεί τη βασική ενασχόλησητου ανθρώπου από την εμφάνισή του στη γη.Το είδος της διατροφής αποτελεί καθοριστικόπαράγοντα διαμόρφωσης του σωματικού βά-ρους. Η διαταραχή του ενεργειακού ισοζύγιουπρόσληψη-κατανάλωση ενέργειας οφειλόμε-νη είτε στην αυξημένη ενεργειακή πρόσληψηείτε στη μειωμένη φυσική δραστηριότητααποτελεί τον κύριο παράγοντα διαμόρφωσηςτης κατάστασης θρέψης του ανθρώπινου ορ-γανισμού και την εμφάνιση της παχυσαρκίας.5

Η παχυσαρκία που εμφανίζει σήμερα επιδημι-κές διαστάσεις, σχετίζεται με πολλά νοσήμα-τα και εξαιρετικά με το μεταβολικό σύνδρομο.

Πληθυσμός μελέτης και Μέθοδος

Ο πληθυσμός της Καλαμπάκας (απογραφή2001) είναι 11.739 κάτοικοι. Με τυχαίο τρόποπροσεγγίσαμε 1.106 άτομα. Η δειγματοληψίαήταν τυχαία, στρωματοποιημένη ανά ηλικίακαι φύλο και αναλογική με βάση τον πληθυ-σμό που μελετήσαμε.

Η καταγραφή της συχνότητας κατανάλω-σης των τροφίμων έγινε μέσω προσωπικώνσυνεντεύξεων και η εκτίμηση των διατροφι-κών συνηθειών στηρίχτηκε σε ένα σταθμισμέ-νο ερωτηματολόγιο εβδομαδιαίας καταγρα-φής των κυριοτέρων τροφίμων. Οι κυριότερεςτροφές που μελετήσαμε ήταν: κόκκινο κρέας,πουλερικά, ψάρια, αυγά, ξηροί καρποί, όσπρια,γαλακτοκομικά, φρούτα, λαχανικά, πατάτες,δημητριακά, ελαιόλαδο, οινόπνευμα και γλυ-κά. Ο υπολογισμός της συχνότητας κατανά-λωσης τροφίμων έγινε με διατροφικό δείκτη(κλίμακα 0-55) που αποτιμά την υιοθέτησητης Μεσογειακής Διατροφής.

Στα πλαίσια του ελέγχου της παχυσαρκίαςκαι του μεταβολικού συνδρόμου σε κάθεασθενή μετρήθηκαν: η ολική χοληστερόλη, η

HDL και LDL, τα τριγλυκερίδια, το σάκχαρο νη-στείας, η περίμετρος μέσης, το σωματικό βά-ρος, το ύψος και η αρτηριακή πίεση. Η εμφάνι-ση του μεταβολικού συνδρόμου προϋποθέτειτην ύπαρξη τριών η περισσοτέρων από τα πα-ρακάτω κριτήρια:1. Κοιλιακή παχυσαρκία (περίμετρος μέσης

>102 cm για τους άνδρες και >88 cm γιατις γυναίκες).

2. Αρτηριακή πίεση >130/85 mmHg.3. HDL <40 mg/dl για τους άνδρες και <50

mg/dl για τις γυναίκες.4. Τριγλυκερίδια >150 mg/dl. 5. Γλυκόζη νηστείας >100mg/dl.

Για την παιδική και εφηβική ηλικία η κοιλια-κή παχυσαρκία μετρήθηκε βάσει του ΔΜΣ καιοι άλλες τιμές με προσαρμογή, σύμφωνα τιςπαιδιατρικές οδηγίες.1

Τα αποτελέσματα δίνονται ως μέση τιμή ±1 σταθερή απόκλιση. Για τη στατιστική ανάλυ-ση των αποτελεσμάτων και τη σύγκριση τωνμέσων τιμών χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία t.Με δεδομένο το σημαντικό αριθμό των κατοί-κων που εξετάσαμε καθορίσαμε και παραθέ-τουμε ως στατιστικά σημαντικές, τις διαφορέςή συσχετίσεις με Ρ <0,01 έως και Ρ <0,001.3


Όπως προκύπτει από τα στοιχεία που συγκεν-τρώθηκαν και παρουσιάζονται (Πίνακας Ι), οι κά-τοικοι της Καλαμπάκας καταναλώνουν εβδομα-διαίως πολύ περισσότερο κόκκινο κρέας από τιςσυνιστώμενες μερίδες και η διαφορά είναι στα-τιστικά σημαντική (Ρ <0,001). Επίσης κατανα-λώνουν πολύ λιγότερες μερίδες λευκού κρέα-τος (Ρ <0,001). Συγκεκριμένα καταναλώνουνπερίπου 5-6 μερίδες εβδομαδιαίως περισσότε-ρο κόκκινο κρέας, 2-3 μερίδες λιγότερες που-λερικά και περίπου 4-5 μερίδες λιγότερο ψάρισυγκριτικά με τις συνιστώμενες προσλήψεις.

36

Π. ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ, Μ. ΝΑΤΣΗΣ, Ε. ΖΑΛΑΒΡΑ-ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝ.


υγεία μας. Επειδή οι διαταραχές αυτές πολύ συχνά προηγούνται της κλινικής ανίχνευσης, είναι ευθύνη όλωντων γιατρών, εξαιρετικά των γενικών ιατρών, να επαγρυπνούν ώστε να αναγνωρίσουν και να παρέμβουν θε-ραπευτικά σε αυτή την ομάδα υψηλού κινδύνου. g

περί

ληψη

Συνέχεια προηγούμενης σελίδας

Η πρόσληψη αυγών, ξηρών καρπών, φρού-των, δημητριακών, ελαιολάδου και γλυκώνκυμαίνεται στα επίπεδα των διατροφικών συ-στάσεων και η διαφορά είναι στατιστικά μησημαντική (Ρ=NS). Η πρόσληψη οσπρίων, γα-λακτοκομικών, λαχανικών και πατάτας, είναισημαντικά μειωμένη (Ρ <0,01). Η πρόσληψηοινοπνεύματος, είναι σημαντικά αυξημένη(Ρ<0,001).

Για τη μελέτη της κατάστασης θρέψηςστους κατοίκους της Καλαμπάκας χρησιμοποι-ήθηκε ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και ηπεριφέρεια της μέσης (ΠΜ).

Ο Δείκτης Μάζας Σώματος ΔΜΣ (ΒΜΙ), απο-τελεί τον πιο απλό και ανέξοδο κλινικό δείκτηυπολογισμού της θρεπτικής κατάστασης τουοργανισμού και κατηγοριοποιεί την παχυσαρ-κία. Στη μελέτη αυτή όπου το δείγμα μαςαποτέλεσαν 1.106 ασθενείς, όλων των ηλι-κιών, οι 549 (49,6%) ήταν άνδρες και 557(50,4%) γυναίκες (Πίνακας II). Το 4% (44) ήτανελλειποβαρείς με ΔΜΣ <18,5, από αυτούς: 21(3,8%) ήταν άνδρες και 23 (4,1%) γυναίκες, σεποσοστό στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερο (Ρ<0,01). Το 23,7% (262) του δείγματος, 133(24,2%) άνδρες και 129 (23,2%) γυναίκες, εί-χαν κανονικό σωματικό βάρος με φυσιολογικόΔΜΣ 18,5-24,9. Η διαφορά ανάμεσα στα δύοφύλα τους ήταν στατιστικά σημαντική (Ρ

<0,01). Το 24,9% (275) ήταν υπέρβαροι μεΔΜΣ 25,0-29,9. Από αυτούς οι 138 (25,1%)ήταν άνδρες και 137 (24,6%) ήταν γυναίκες, ηδιαφορά ανάμεσα τους ήταν στατιστικά ση-μαντική (Ρ <0,01). Το 43,7% (483) ήταν παχύ-σαρκοι με ΔΜΣ 30,0-39,9 από τους οποίους οι


ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ, ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΘΡΕΨΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΣΤΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ

Α/Α Τρόφιμα Διατροφικές οδηγίες Ποσοστό κατανάλωσης Πιθανότητα

1 Κόκκινο κρέας 1 μικρομερ./εβδομ. 5,5 ± 2,7 μικρ/εβδ. Ρ <0,001

2 Πουλερικά 4 μικρομερ./εβδομ. 1,8 ± 0,9 μικρ./εβδ. Ρ <0,001

3 Ψάρια 5-6 μικ-μερ/εβδ. 0,8 ± 0,6 μικρ./εβδ. Ρ <0,001

4 Αυγά 3-4 εβδομάδα 3,2 ± 1,3 εβδομάδα Ρ = NS

5 Ξηροί καρποί 1 μικ-μερ./εβδ. 0,8 ± 0,4 μ-μερ/εβδ. Ρ = NS

6 Όσπρια 3-4 μικ-μερ/εβδ. 2,2 ± 0,9 μ-μερ./εβδ Ρ <0,01

7 Γαλακτοκομικά 14 μικ-μερ/εβδ. 8,9 ± 2,3 μ-μερ/εβδ. Ρ <0.01

8 Φρούτα 21 μικ-μερ/εβδ. 19,8 ± 2,8 μ-μερ/εβδ Ρ =NS

9 Λαχανικά 42 μικ-μερ/εβδ. 21,4 ± 2,6 μ-μερ/εβδ Ρ <0,001

10 Πατάτες 3 μικ-μερ/εβδ. 1,8 ± 0,9 μ-μερ/εβδ Ρ <0,01

11 Δημητριακά 56 μικ-μερ/εβδ. 48,6 ± 2,8 μ-μερ/εβδ Ρ = NS

12 Ελαιόλαδο Καθημερινή χρήση 94,36%. Ρ = NS

13 Οινόπνευμα 15-30 γρ./ημέρα 76,7 ± 2,6 γρ/ημέρα Ρ <0,001

14 Γλυκά 3 μικ-μερ/εβδ. 2,4 ± 0,6 μικ-μερ/εβδ Ρ = NS

ΠίνακαςΙ

Κατανάλωση τροφίμων στους κατοίκους της περιοχήςΚαλαμπάκας, σε σύγκριση με τις διατροφικές οδηγίες.

Α/Α ΔΜΣ Αριθμός Ποσοστό

1. Σύνολο κατοίκων 1106 100%Άνδρες 549 49,6%Γυναίκες 557 50,3%

2. Ελλειποβαρής <18,5 44 4%Άνδρες 21 3,8%Γυναίκες 23 4,1%

3. Φυσιολογικός 18,5-24,9 262 23,7%Άνδρες 133 24,2%Γυναίκες 129 23,2%

4. Υπέρβαρος 25,0-29,9 275 24,9%Άνδρες 138 25,1%Γυναίκες 137 24,6%

5. Παχύσαρκος 30,0-39,9 483 43,7%Άνδρες 238 43,4%Γυναίκες 245 44%

6. Νοσογόνα >40 42 3,8%Άνδρες 22 4%Γυναίκες 20 3,6%

Κατανάλωση τροφίμων στους κατοίκουςτης περιοχής Καλαμπάκας, σε σύγκρισημε τις διατροφικές οδηγίες.

ΠίνακαςIΙ

238 (43,4%) ήταν άνδρες και οι 245 (44%)ήταν γυναίκες, η διαφορά ανάμεσα τους ήτανστατιστικά σημαντική (Ρ <0,01), υπερβαίνουνοι γυναίκες. Έπασχαν από νοσογόνο παχυ-σαρκία το 3,8% με ΔΜΣ >40, οι άνδρες ήταν22 (4%) και οι γυναίκες 20 (3,6%). Η διαφοράανάμεσα τους ήταν στατιστικά μη σημαντική(Ρ = NS). Παρατηρήθηκε επίσης ότι η παχυ-σαρκία ξεκινά από την παιδική και εφηβικήηλικία με ποσοστό 27,7% (Πίνακας ΙΙΙ). Κατόπιντο ποσοστό των παχύσαρκων αυξάνεται καισυσχετίζεται σημαντικά με την ηλικία σχεδόνδιπλασιάζεται στις ηλικίες 55-64 ετών και πά-νω από τα 65 παραμένει σταθερό 86,2% (Σχή-μα 1, 2).

Η περιφέρεια της μέσης (ΠΜ), έχει καθιε-ρωθεί ως μέτρο εκτίμησης του βαθμού ανά-πτυξης ενδοκοιλιακού λίπους και συσχετίζεταιμε τον κίνδυνο εμφάνισης Μεταβολικού Συν-δρόμου σε ενήλικες.

Η ΠΜ δεν μετρήθηκε σε ηλικίες μικρότερεςτων 14 ετών. Στις μεγαλύτερες ηλικίες η πα-θολογική ΠΜ παρουσιάζει ανοδική πορεία καισυμβαδίζει με την άνοδο της ηλικίας. Ξεκινάαπό 19,7% στις ηλικίες 15-24 ετών, ανεβαίνειστο 24,6% στις ηλικίες 25-34 ετών, φτάνει στο65,5% στις ηλικίες 65-74 ετών και κορυφώνε-ται στο 76,4% στις ηλικίες άνω των 75 ετών.

Στο σύνολο των κατοίκων που εξεταστή-καν οι 367 παρουσιάζουν παθολογική ΠΜ σεποσοστό 39% (Πίνακας IV και Σχήμα 3). Τη με-γαλύτερη άνοδο σε ποσοστό στατιστικά ση-μαντικό (Ρ <0,001) την παρουσιάζουν σε ηλι-κίες 65-74 ετών που το ποσοστό της παθολο-γικής ΠΜ διπλασιάζεται και αγγίζει το 65,49%.

Το μεταβολικό σύνδρομο (ΜΣ) εκδηλώνεταισε ποσοστό 29,8% του δείγματος που εξετά-στηκε. Στην παιδική και εφηβική ηλικία τα ποσο-στά του ΜΣ είναι πολύ μικρά 1,2% και 2,1%, ενώστις άλλες ηλικίες παρουσιάζει ανοδική πορεία

38



Η Λ Ι Κ Ι Α

ΔΜΣ <14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 >75,0

Παχύσαρκος 27,7% 28,9% 30,6% 30% 34,1% 37,8% 86,2% 86,2%

Σύνολο (n) 166 142 134 140 127 132 142 123

Αρ.παχυσαρ. (n) 46 41 41 42 48 56 103 106

ΠίνακαςIIΙ

Η παχυσαρκία μέσω ΔΜΣ στους κατοίκους της Καλαμπά-κας ανά ηλικία.

Σχήμα I Κατάσταση θρέψης στους κατοίκους της Καλαμπάκας μέσω του ΔΜΣ.

Η Λ Ι Κ Ι Α

Περιφέρειατης Μέσης (ΠΜ) 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 >75,0 Σύνολο

Αριθμός εξετ. (n) 142 134 140 127 132 142 123 940

ΠΜ Φυσιολογική 114 101 106 88 86 49 29 573

ΠΜ Παθολογική (n) 28 33 34 39 46 93 94 367

ΠΜ Παθολογική (%) 19,7% 24,6% 24,3% 30,7% 34,9% 65,5% 76,4% 39%

και συμβαδίζει με την άνοδο της ηλικίας. Από9,7% στις ηλικίες 25-34 ετών, ανεβαίνει στο15,7% στις ηλικίες 35-44 ετών, φτάνει στο 51,4%στις ηλικίες 65-74 ετών και κορυφώνεται στο

87% στις ηλικίες άνω των 75 ετών (Πίνακας V καιΣχήμα 4). Συγκρίνοντας την παχυσαρκία η οποίαεκδηλώνεται σε ποσοστό 43,7% την παθολογικήΠΜ που αγγίζει το 39% και το ΜΣ με ποσοστό



Σχήμα II Η παχυσαρκία μέσω ΔΜΣ στους κατοίκους της Καλαμπάκας ανά ηλικία.

Σχήμα III Η παθολογική Περιφέρεια της Μέσης στους κατοίκους της περιοχής Καλαμπάκας, συγκριτικά με την ηλικία.

Η περιφέρεια της μέσης φυσιολογική και παθολογική (άνδρες >102 cm, γυναίκες >88 cm) στους κατοίκουςτης περιοχής Καλαμπάκας κατά ηλικία.

ΠίνακαςIV

29,8%, στους κατοίκους της περιοχής, διαπιστώ-νουμε ότι το ΜΣ εκδηλώνεται σε πολύ μεγάλοποσοστό των παχύσαρκων (Σχήμα 5).

Συζήτηση

Οι προσαρμοστικοί μηχανισμοί βοήθησαν τον

πρωτόγονο άνθρωπο να επιβιώσει και να ανα-παραχθεί στο περιβάλλον που ζούσε, όπως ηανάγκη αποθήκευσης λίπους, η ενεργοποίησητου μηχανισμού στρες έναντι φυσικού κινδύ-νου και η απάντηση στην οξεία φλεγμονή. Στοσύγχρονο περιβάλλον, με την άφθονη καιυψηλού ενεργειακού περιεχομένου τροφή,

40



Η Λ Ι Κ Ι Α

Μεταβολικό Σύνδρομο <15 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 >75,0 Σύνολο

Αριθμός εξετ. (n) 166 142 134 140 127 132 142 123 1106

ΜΣ (n) 2 3 13 22 48 62 73 107 330

ΜΣ (%) 1,20% 2,11% 9,70% 15,70% 37,70% 46,90% 51,41% 86,99% 29,84%

Σχήμα IV Το Μεταβολικό Σύνδρομο στους κατοίκους της περιοχής Καλαμπάκας κατά ηλικία.

Σχήμα V Η παχυσαρκία, η παθολογική Περιφέρεια Μέσης και το Μεταβολικό Σύνδρομο, στους κατοίκους της περιοχής.

Το Μεταβολικό Σύνδρομο στους κατοίκους της περιοχής Καλαμπάκας κατά ηλικία.ΠίνακαςV

την ακινησία και το χρόνιο ψυχοκοινωνικόστρες, ενεργοποιούνται ξανά οι ίδιοι οι μηχα-νισμοί και δημιουργούν το φαινότυπο του ΜΣ,με τις γνωστές συνέπειες για την υγείαμας.4,5

Όπως προκύπτει από τα αποτελέσματατης μελέτης, φαίνεται ότι υπάρχει σημαντικήαπόκλιση στην κατανάλωση διαφόρων τροφί-μων από τους κατοίκους της περιοχής Καλαμ-πάκας σε σύγκριση με τις πρόσφατες οδηγίεςτου Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλλη-λεγγύης και με τη μεσογειακή διατροφή.6 Συγ-κεκριμένα βρέθηκε ότι καταναλώνουν πολύπερισσότερο κόκκινο κρέας και πολύ λιγότεροάσπρο κρέας, όπως είναι τα ψάρια και τα που-λερικά. Η πρόσληψη αυγών, ξηρών καρπών,φρούτων, δημητριακών, ελαιολάδου και γλυ-κών κυμαίνεται στα επίπεδα των διατροφικώνσυστάσεων. Η πρόσληψη οσπρίων, γαλακτο-κομικών, λαχανικών και πατατών, είναι μει-ωμένη και η πρόσληψη οινοπνεύματος είναιαυξημένη.7

Οι διαφορές στην πρόσληψη παρατηρούν-ται κυρίως σε τροφές που επηρεάζουν ιδιαίτε-ρα την ανάπτυξη κυριοτέρων και σημαντικότε-ρων χρόνιων παθήσεων όπως τα καρδιαγγει-ακά, ο διαβήτης και ο καρκίνος. Η αυξημένηκατανάλωση κόκκινου κρέατος αυξάνει τηνπρόσληψη κορεσμένου λίπους που είναι ανα-γνωρισμένος σαν ο πιο ανθυγιεινός τρόποςδιατροφής και είναι επιβεβαιωμένος από πολ-λές παλιές και σύγχρονες παγκόσμιες μελέ-τες.8,9,10 Πολλές επιδημιολογικές μελέτες, κυ-ρίως σύγχρονες έχουν δείξει ότι η υψηλή πε-ριεκτικότητα της διατροφής σε λίπος προάγειτην παχυσαρκία με όλες τις βλαπτικές συνέ-πειες της.10

Για να εξεταστεί η κατάσταση θρέψης καινα διαγνωστεί η παχυσαρκία στους κατοίκουςτης Καλαμπάκας χρησιμοποιήθηκε ο ΔείκτηςΜάζας Σώματος (ΔΜΣ) και η περιφέρεια τηςμέσης (ΠΜ). Με το ΔΜΣ βρέθηκε ότι το 43,7%(483) του δείγματος που εξετάστηκε ήταν πα-χύσαρκοι με ΔΜΣ 30,0-39,9 με διαφορά μετα-ξύ ανδρών και γυναικών στατιστικά μη σημαν-τική (Ρ=NS). Η ΠΜ δεν μετρήθηκε στις ηλικίεςμικρότερες των 14 ετών. Στις ηλικίες 15 ετώνκαι άνω στο σύνολο βρέθηκε 39% ενώ στιςάλλες ηλικίες η αυξημένη ή παθολογική ΠΜπαρουσιάζει ανοδική πορεία και συμβαδίζει μετην άνοδο της ηλικίας.

Ο επιπολασμός του ΜΣ στο δείγμα πουεξετάστηκε βρέθηκε σε ποσοστό 29,8% και ηεμφάνισή του εξαρτάται σημαντικά από τηνηλικία. Εμφανίζεται σε μικρό ποσοστό στηνπαιδική και εφηβική ηλικία ενώ στις ηλικίες 35-44 διπλασιάζεται στο 15,7%, και τετραπλασιά-ζεται στις ηλικίες 45-54 στο 37,7%. Στις ηλικίες55-64 είναι στο 46,9%, στις 65-74 στο 51,4%και άνω των 75 ετών φτάνει στο 87%. Σε άλ-λες εργασίες ο επιπολασμός του ΜΣ στο γενι-κό πληθυσμό (ηλικίες άνω των 35 ετών) αγγί-ζει το 46,5%,11 ενώ σε νοσοκομειακές εργα-σίες σε ενήλικες, το ποσοστό φτάνει 45%,12

στο νομό της Καστοριάς στο σύνολο του πλη-θυσμού βρέθηκε 27,6%13 και στο Νομό Κιλκίς21,7%,14 οι έρευνες συμφωνούν ότι η εμφάνι-ση του ΜΣ συσχετίζεται με την παχυσαρκία καιτην ηλικία.

Ο ΔΜΣ θεωρείται ένα εξαιρετικά αδρό ερ-γαλείο ανίχνευσης ασθενών σε κίνδυνο μετα-βολικών επιπλοκών.15 Η ΠΜ έχει καθιερωθείως μέτρο εκτίμησης του βαθμού ανάπτυξηςτου ενδοκοιλιακού λίπους και συσχετίζεται μετον κίνδυνο εμφάνισης ΜΣ σε ενήλικες.15 Σενοσοκομειακούς ασθενείς με ΜΣ το ποσοστότων ασθενών με αυξημένη ΠΜ αγγίζει το82,5%.12 Η παχυσαρκία, η παθολογική ΠΜ καιτο ΜΣ στους κατοίκους που εξετάσαμε κυμαί-νονται κατά μέσο όρο στο 41,2% των εξεταζό-μενων, που η παχυσαρκία εμφανίζεται με τομεγαλύτερο ποσοστό στο 43,7%, το ΜΣ στο40,7% και η παθολογική ΠΜ στο 39%.

Το χαρακτηριστικό είναι ότι η παχυσαρκίααρχίζει σε πολύ μικρές ηλικίες και προοδευτι-κά αυξάνεται και συμβαδίζει με την πάροδοτης ηλικίας. Πολλές επιδημιολογικές μελέτες,κυρίως σύγχρονες έχουν δείξει ότι η υψηλήπεριεκτικότητα της διατροφής σε λίπος προ-άγει την παχυσαρκία,9,10 φαίνεται ότι η εμφά-νιση της παχυσαρκίας και του ΜΣ στους κατοί-κους της περιοχής της Καλαμπάκας συσχετί-ζονται με τις διατροφικές συνήθειες και τηναπόκλιση από τις πρόσφατες οδηγίες της με-σογειακής διατροφής στην κατανάλωση δια-φόρων τροφίμων.

Η εκδήλωση του ΜΣ στα παχύσαρκα άτομαείναι συνέπεια δυο παραγόντων, της έκτοπηςλιπογένεσης και της υποκλινικής φλεγμονής.Η έκτοπη λιπογένεση έχει αποτέλεσμα τηνηπατική στεάτωση, την υπερτριγλυκεριδαιμία,την αυξημένη νεογλυκογένεση στο ήπαρ και



τη δημιουργία αντίστασης στην ινσουλίνηστους σκελετικούς μύες. Η υποκλινική φλεγ-μονή συμβάλλει στην ανάπτυξη στεατοηπατί-τιδας, επαυξάνει την αντίσταση στην ινσουλί-νη και συμβάλλει στη δυσλειτουργία του εν-δοθηλίου και την υπέρταση.4,5

Όπως προκύπτει από τα αποτελέσματατης μελέτης μας, οι διατροφικές συνήθειεςστους κατοίκους της περιοχής Καλαμπάκαςαποκτούν το χαρακτήρα μιας ανθυγιεινής δια-τροφής. Η αυξημένη κατανάλωση του κόκκι-νου κρέατος αυξάνει την πρόσληψη κορεσμέ-νου λίπους και προάγει την παχυσαρκία. Υπάρ-χει θετική συσχέτιση των διατροφικών συνη-θειών και της παχυσαρκίας.

Στους κατοίκους της περιοχής Καλαμπά-κας, οι λανθασμένες διατροφικές συνήθειεςαπεικονίζονται στην κατάσταση θρέψης όπου

η παχυσαρκία εμφανίζεται σε επαυξημένο πο-σοστό και σχετίζεται με την εμφάνιση του ΜΣ,ποσοστό 43,7%, το ΜΣ στο 29,8% και η παθο-λογική ΠΜ στο 39%. Θετική είναι η συσχέτισητης παχυσαρκίας με την εμφάνιση του ΜΣ.

Η αυξημένη εμφάνιση της παχυσαρκίας καιτου ΜΣ στους κατοίκους της περιοχής Καλαμ-πάκας συσχετίζονται με τις κακές συνήθειεςμιας ανθυγιεινής διατροφής η οποία μελλον-τικά με το ρυθμό που ακολουθεί, θα επεκτα-θεί περισσότερο αυξάνοντας τις γνωστές επι-πτώσεις στην υγεία μας. Επειδή οι διαταραχέςαυτές πολύ συχνά προηγούνται της κλινικήςανίχνευσης, είναι ευθύνη όλων των γιατρών,ιδιαίτερα των γενικών ιατρών, να επαγρυ-πνούν ώστε να αναγνωρίσουν και να παρέμ-βουν θεραπευτικά σε αυτή την ομάδα υψη-λού κινδύνου.

42



1. Ευσταθιάδη Π, Ερευνητικές μέθοδοι στη διατροφή: 43-56, Θεσσαλονίκη 2004.

2. Καραμούζας Ι, Περβανίδου Π και συν. Υψηλή Συχνότητατου Μεταβολικού Συνδρόμου κα Μεταβολικών Διαταρα-χών σε Έλληνες και Ελληνίδες Παιδικής και ΕφηβικήςΗλικίας που Αξιολογήθηκαν για Απλή Παχυσαρκία. 7ο

Διεθνές Συνέδριο Παχυσαρκίας, Ιωάννινα 26-27 Οκτω-βρίου 2007.

3. Πετρίδης Δ. Εφαρμοσμένη Στατιστική: 79-88, 456-459,Θεσσαλονίκη 2000.

4. Τσατσούλης Α. Μηχανισμοί Επιβίωσης του ανθρώπουκαι Μεταβολικό Σύνδρομο. 7ο Διεθνές Συνέδριο Παχυ-σαρκίας. Ιωάννινα, 26-27 Οκτωβρίου 2007.

5. Urger RH. Lipid overload and overflow: metabolic traumaand the metabolic syndrome. Trends Endocrinal Metab2003; 14:398-403.

6. Supreme Scientific Health Council, Ministry of Healthand Welfare of Greece. Dietary guidelines for adults inGreece. Arch Hellenic Med 1999; 16:516-524.

7. Νάτσης Μ, Νάτσης Α. Γήρας και διατροφικές συνήθειεςστην επαρχία Καλαμπάκας νομού Τρικάλων. 10ο Πανελ-λήνιο Συνέδριο Γεροντολογίας Γηριατρικής, Αθήνα 7-9Φεβρουαρίου 2008.

8. Trichopoulou A. Costacou T. Bamia C. Trichopoulos D.Adherence to a Mediterranean diet and survival in aGreek population. N Engl J Med 2003; 348:2599-2608.

9. Αρβανίτη Φ, Παναγιωτάκος Β, Πίτσαβος Χ, Πολυχρονό-πουλος Ε, Στεφανίδης Χ, Διατροφικές συνήθειες σεδείγμα του ελληνικού πληθυσμού. Επιδημιολογική μελέ-τη ΑΤΤΙΚΗ. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 18: 8-15,2006.

10. Λιάτης Σ, Κατσιλάμπρος Ν. Η σημασία του λίπους τηςδιατροφής ως παράγοντα κινδύνου για αθηροσκλήρωση.Ιατρική, 2007; 91 (4):279-287.

11. Καλόβουλου Λ, Μπριστιανου Μ, Πάνου Χ και συν. Πα-χυσαρκία και μεταβολικό σύνδρομο σε κατοίκους ορεινήςπεριοχής. 21ο Ετήσιο Συνέδριο Διαβητολογικής ΕταιρίαςΒόρειας Ελλάδας, Θεσσαλονίκη 2007.

12. Σκοπελίτης Η. Κουγιάλης Σ, Θεοδωρακοπούλου Σ καισυν. Μεταβολικό Σύνδρομο και καρδιαγγειακός κίνδυνοςσε νοσοκομειακούς ασθενείς. 1ο Συνέδριο Καρδιομετα-βολικών Παραγόντων Κινδύνου, 21-24 Μαΐου 2008.

13. Akritopoulou K, Akritopoulos P, Fotiadis E, et al. Preva-lence of metabolic syndrome of Castoria. 7th InternationalObesity Congress. Ioannina, 26-27 Oct. 2007.

14. Patiakas S. Epidemiologic study of metabolic syndrome inthe prefecture of Kilkis, 7th International Obesity Con-gress. Ioannina, 26-27 Oct. 2007.

15. Τσολάκη Ε, Αλεξόπουλος Ε, Γείτονα Μ. Οι κοινωνικέςκαι οικονομικές επιπτώσεις της παχυσαρκίας στο σύστη-μα υγείας. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 2008; 20:26-36.




Alimentary habits, nutritional status and metabolic syndrome in theresidents of region Kalambaka, prefecture of Trikala

1 P. Efstathiadhis, M. Natsis, E. Zalavra-Argiropoulou, A. Natsis

Aim: The aim of this study was to determine the prevelance, of obesity and metabolic syndrome and to investigatethe correlation with the alimentary habits in the residents of region Kalampaka, prefecture Trikala. Material: Du-ring the years 2006-2008, we approached 1.106 people, with randomization, from 11.739 residents that are the to-tal of population. The sampling was randomized, stratified per age and sex and proportional according to the po-pulation. The recording of frequency of consumption of food categories was carried out through personal inter-views and the estimate of alimentary habits was based on a questionnaire of confirmed reliability on weekly recor-ding of the main food categories. In each resident were measured: the total cholesterol, the HDL and LDL chole-sterol, the Triglycerides, the Rasting blood glucose, the waist perimeter, the bodily weight, the height and the blo-od pressure.

Results: They weekly consume red meat 5-6 portions above the recommended and less portions of white meat, 2-3 poultry and 4-5 fish (P<0,001). The consumption of eggs, lands of fruits, fruits, serials, olive oil and sweets oscil-lates in the levels of recomendations and the difference is statistically not important (P=NS). The consumption oflegumes, dairy, vegetables and potatoes, is considerably decreased (P<0,01). The consumption of alcohol, is con-siderably increased (P<0,001). The obesity was found 43,67%, the pathological waist perimeter approaches the39,04% and the Metabolic Syndrome the 29,84%.

Conclusions: The increased appearance of obesity and Metabolic Syndrome in the residents of region Kalampakaare connected with the bad habits of unhealthy diet which in future, with the rhythm that follows will expand thusit will increase the known repercussions in our health. Because these disasters very often precede the clinical de-tection, it is the responsibility of all doctors, especially the general practitioners, to being alert so that they can re-cognize and intervene therapeutically in this high risk group. g

sum

mar

y

Key words: alimentary habits, threpsis, metabolic syndrome, obesity, Kalambaka.


Σκοπός: Η ευαισθητοποίηση των γιατρών της πρωτο-βάθμιας φροντίδας για τη χρησιμότητα του σφυροβρα-χιόνιου δείκτη (ΣΒΔ). Είναι ένα εργαλείο με 99% ει-δικότητα και 95% ευαισθησία για τη διάγνωση της Πε-ριφερικής Αρτηριακής Νόσου (ΠΑΝ) και κατ’ επέκτα-ση της αθηρωμάτωσης.

Πληθυσμός μελέτης και μέθοδος: Το υλικό μας αποτέ-λεσαν 2.698 ασθενείς που επισκέφθηκαν ιατρείο πρω-τοβάθμιας φροντίδας την τελευταία 8/ετία (2000-2008).Η μέθοδος προσδιορισμού του ΣΒΔ έγινε μετρώνταςτην αρτηριακή πίεση στους βραχίονες άμφω και στασφυρά, με Doppler χειρός 8 MΗΖ. Η μέτρηση του ΣΒΔείναι μία απλή, αναίμακτη και εύχρηστη μέθοδος, πουμπορεί να εφαρμοστεί στο ιατρείο και να μας δώσει ση-μαντικές και αξιόπιστες πληροφορίες για την αθηρωμά-τωση.

Αποτελέσματα: Παρατηρήθηκε ότι όσο αυξάνεται η ηλι-κία αυξάνεται και η συχνότητα της ΠΑΝ. Ο επιπολασμόςτης νόσου στα ενήλικα άτομα (2.629) του δείγματος μαςήταν (217/2629) 8,2%. Στα άτομα άνω των 55 ετών ήταν(212/1340) 15,8%, άνω των 65 ετών (189/906) 20,8% καιστα άτομα άνω των 75 ετών (154/521) 29,56%.

Από το σύνολο των ατόμων άνω των 55 ετών το 26,1%των διαβητικών, το 28,1% των ασθενών με αυξημένο ου-ρικό οξύ, το 21,2% των υπερτασικών, το 18,4% των κα-πνιστών, το 20% των δυσλιπιδαιμικών και το 15,5% τωνπαχύσαρκων, έπασχαν από ΠΑΝ.

Συμπεράσματα: Η μέτρηση του ΣΒΔ πρέπει να γίνεταιστα άτομα άνω των 55 ετών και σε όλα τα άτομα ανεξαρ-τήτως ηλικίας με επιβαρυντικούς παράγοντες. g

45

Περιφερική Αρτηριακή Νόσος και Αθηρωμάτωση

1 Απ. ΠολύζοςΕιδικός Παθολόγος,

Ιατρός πρωτοβάθμιας φροντίδας

1 Β. ΜπένοςΚαθηγητής Στατιστικής

Πανεπιστημίου Πειραιώς

1 Αλ. ΠολύζοςΒιολόγος, MSc Βιοστατιστικής Ιατρικής

Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Υποψήφιος

Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Αθηνών

Κέντρο Προέλευσης: ΙατρείοΠρωτοβάθμιας φροντίδας

Ανατολικής Αττικής.

περί

ληψη

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: .............

Υποβλήθηκε: Η εργασία υποβλήθηκεστο 21ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΓενικήςΙατρικής (Σιθωνία Χαλκιδικής, 22-26Απριλίου 2009) και έλαβε βραβείο απότην Επιτροπή κρίσης. Δημοσιεύεται μεκοινή απόφαση της Συντακτικής Επι-τροπής του περιοδικού και της Οργα-νωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου.

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: ............

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα καρδιαγγειακά νοσήματα, το ΈμφραγμαΜυοκαρδίου (ΕΜ) και το Αγγειακό ΕγκεφαλικόΕπεισόδιο (ΑΕΕ), αποτελούν τη πρώτη αιτίαθανάτου για όλες τις ηλικίας στο δυτικό κό-σμο. Η αιτία αυτών των νοσημάτων είναι ηαθηρωμάτωση. Η αθηρωμάτωση είναι συστη-ματική φλεγμονώδης πάθηση των αρτηριώνκαι αρχίζει με τη γέννηση του ανθρώπου. Αρ-χίζει από το ενδοθήλιο των αρτηριών, τοοποίο αρχικά παχύνετε και στη συνέχεια ακο-λουθεί η δημιουργία της αθηρωματικής πλά-κας. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται προοδευτι-κά μέχρι πλήρους αποφράξεως του αγγείου.

Είναι όμως δυνατόν σε κάποια φάση τηςζωής του ασθενούς να ραγή η αθηρωματικήπλάκα, στη θέση της ρήξεως συσσωρεύονταιαιμοπετάλια και σχηματίζεται μαλακός θρόμ-βος. Οι πιθανές εξελίξεις αυτού του θρόμβουείναι οι κάτωθι:1. Να μεγαλώσει γρήγορα μέχρι πλήρους

αποφράξεως του αγγείου με τις ανάλογεςκλινικές εκδηλώσεις.

2. Να αποσπασθεί και να μετακινηθεί περιφε-ρικότερα και τις αντίστοιχες κλινικές εκδη-λώσεις.

3. Να σταθεροποιηθεί σε αυτή τη κατάστασημε τη δημιουργία ινώδους κάψας και τησυσσώρευση αλάτων ασβεστίου. Έτσιαναβάλλονται οι κλινικές εκδηλώσεις μέχριτην επομένη ρήξη.

Όσον αφορά τους μέχρι σήμερα γνωστούςπαράγοντες και την ταχύτητα που οδηγούνστην αθηρωμάτωση, είναι γενετικοί και περι-βαλλοντικοί. Κατατάσσονται σε δύο μεγάλεςκατηγορίες, στους μη τροποποιήσιμους πουπεριλαμβάνουν τους γενετικούς παράγοντες,την εθνότητα, το φύλο και την ηλικία καιστους τροποποιήσιμους που περιλαμβάνουντο κάπνισμα, την παχυσαρκία, τη δυσλιπιδαι-μία, την αρτηριακή υπέρταση, το σακχαρώδηδιαβήτη, την υπερουριχαιμία, την ομοκυστεϊ-ναιμία και διάφορους παράγοντες διαταραχήςπήξεως.

Οι πρώτοι (μη τροποποιήσιμοι) παράγοντεςκινδύνου, για την εμφάνιση της αθηρωματικήςνόσου, έχουν σχέση με το γονιδίωμα - τη γε-νετική ταυτότητα του ασθενούς. Οι δεύτεροι(τροποποιήσιμοι) παράγοντες κινδύνου, εξαρ-

τώνται τόσο από το περιβάλλον του ασθε-νούς όσο και από το γονιδίωμα του κάθεασθενούς. Σε πιο ποσοστό συμμετέχει καθέ-νας από αυτούς του δύο παράγοντες αποτε-λεί θέμα προς διερεύνηση.

Με την πρόοδο της βιοτεχνολογίας και τηςβιοχημείας έχουν ταυτοποιηθεί πολλά γονίδια1

που σχετίζονται με τους τροποποιήσιμους πα-ράγοντες που οδηγούν στην Περιφερική Αρτη-ριακή Νόσο (ΠΑΝ) και στην αθηρωμάτωση. Ουποδοχέας της LDL (LDL-R), οι απολιποπρωτεΐ-νες που κωδικοποιούνται από τα γονίδια apoEκαι apoA οδηγούν σε αύξηση της LDL. Επίσης τογονίδιο IRS-1 που ευθύνεται για την αντίστασηστην ινσουλίνη οδηγεί σε μεταβολικό σύνδρομοκαι παχυσαρκία. Το γονίδιο της NAD(P)H οξειδά-σης και MTHR ρεδουκτάσης οδηγεί σε αύξησητης ομοκυστεΐνης. Οι διάφοροι πολυμορφισμοίτου γονιδίου LPL (HDL inverse transport Lipopro-tein lipase) είναι υπεύθυνοι είτε για αυξημένηHDL (Ser447Ter [HindIII]) είτε για αυξημένα τρι-γλυκερίδια (Asp9Asn). Όσον αφορά το κάπνισματο FGB γονίδιο (Fibrinogen-β/G/A–455) φαίνεταινα σχετίζεται με το κάπνισμα. Παράλληλα μετους πολυμορφισμούς και διάφορες πιο σπάνιεςμεταλλάξεις, όπως του γονιδίου Hepatocyte nu-clear factor 1 και 4 καθώς και σε γλυκοκινάσες,σχετίζονται με τον σακχαρώδη διαβήτη.

Η ΠΑΝ είναι μία σοβαρή και συχνή νοσολο-γική οντότητα. Ο όρος “περιφερική” μοιάζει μεκάτι παραγκωνισμένο. Είναι κάτι που βρίσκεταιστη παρυφή, στην άκρη, στη περιφέρεια μιαςσειράς νοσημάτων και εν προκειμένου όλωντων νοσημάτων που οδηγούν στην αθηρωμά-τωση. Αυτό είναι το μεγάλο λάθος. Στις ΗΠΑπροσβάλλει τουλάχιστον 12 εκατομμύρια Αμε-ρικανούς, περισσότερους από όσους προσβά-λουν μαζί η στεφανιαία νόσος και τα ΑΕΕ.2 Απότη δεκαετία του 1980 στις ΗΠΑ χρησιμοποί-ησαν διάφορα διαγνωστικά κριτήρια για τη διά-γνωση της νόσου. Με τη ψηλάφηση του σφυγ-μού στα κάτω άκρα χάνεται το 50% των ασθε-νών με ΠΑΝ.3 Με κριτήριο τα συμπτώματα τηςδιαλείπουσας χωλότητας χάνεται από το 60-90% των ασθενών με ΠΑΝ.4 Σε μία μεγάλη με-λέτη διαπιστώθηκε ότι οι γιατροί της πρωτο-βάθμιας φροντίδας δεν μπόρεσαν να διαγνώ-σουν το 85% των ασθενών οι οποίοι έπασχαναπό ΠΑΝ. Τούτο συνέβη γιατί η νόσος σε πο-σοστό 90% είναι ασυμπτωματική και τα υπάρ-χοντα εκείνη την εποχή διαγνωστικά εργαλεία

46

ΑΠ. ΠΟΛYΖΟΣ, Β. ΜΠΕΝΟΣ, ΑΛ. ΠΟΛΥΖΟΣ


(ερωτηματολόγια, ιστορικό διαλείπουσας χω-λότητας, διάφορες κλίμακες) δε βοηθούσαν.Τότε άρχισε να αναδύεται η χρησιμότητα τουΣΒΔ.5 Παρά ταύτα το 2004 σε νοσοκομείο τηςΑυστραλίας διαπιστώθηκε ότι το 49% των νο-σοκομειακών ιατρών δεν μπόρεσε να διαγνώ-σει την ΠΑΝ. Έκτοτε οι δημοσιεύσεις είναι πά-ρα πολλές και αναδεικνύεται η χρησιμότηταενός νέου εργαλείου του ΣΒΔ. Οι κατευθυντή-ριες οδηγίες στις ΗΠΑ είναι σαφείς, ότι οι για-τροί της πρωτοβάθμιας φροντίδας πρέπει ναμετρούν τον ΣΒΔ (Σχήμα 1). Επειδή η ανταπό-κριση των γιατρών εξακολουθεί ακόμη να μηνείναι η αναμενόμενη, στα μέσα του 2006, 38μεγάλοι ιατρικοί οργανισμοί διοργάνωσαν μίαμεγάλη δημόσια εκπαιδευτική εκστρατεία, μεσκοπό να ενημερωθεί το κοινό για την περιφε-ρική αρτηριακή νόσο,2 δεδομένου ότι η νόσοςαυτή επηρεάζει περισσότερους ασθενείς απόόσους έχουν πάθει έμφραγμα η εγκεφαλικό.

Ο επιπολασμός της νόσου ποικίλλει σημαν-τικά ανάλογα με τη μελέτη. Μελέτες που στη-ρίζονται στα διάφορα ερωτηματολόγια, στησυμπτωματολογία και χωλότητα έχουν μικρήειδικότητα και ακόμη μικρότερη ευαισθησία.3 ΟΣΒΔ5 αποτελεί το καλύτερο εργαλείο για τηδιάγνωση της ΠΑΝ, με 99% ειδικότητα και 95%ευαισθησία. Με βάση το ΣΒΔ μελέτες στις ΗΠΑκαι σε ευρωπαϊκές χώρες έχουν δείξει επιπο-λασμό 10% στο γενικό πληθυσμό και 20-30%

σε άτομα ηλικίας άνω των 55 και 65 ετών αντί-στοιχα.6,7 Οι ανασκοπήσεις της βιβλιογραφίαςδείχνουν τη σοβαρότητα της ΠΑΝ με τη μορφήτης αυξημένης νοσηρότητας και θνητότητας.Είναι συχνή νόσος κυρίως στις μεγαλύτερεςηλικίες. Επηρεάζει την ποιότητα ζωής και σχετί-ζεται άμεσα με τη στεφανιαία νόσο και τα ΑΕΕ.Τα ποσοστά καρδιαγγειακής θνητότητας είναιτριπλάσια ως τετραπλάσια σε ασθενείς μεΠΑΝ.6 Η θνησιμότητα από όλα τα αίτια είναιεπίσης αυξημένη κατά 2-3 φορές σε ασθενείςμε ΠΑΝ6 και η πενταετής θνησιμότητα είναι πε-ρίπου 30% στους ασθενείς με ΠΑΝ.8

Τα τελευταία δύο χρόνια υπάρχει μεγάλη κι-νητικότητα για την ΠΑΝ και στην ΕΛΛΑΔΑ. Σπάνιαδιδάσκεται η μέτρηση της ΠΑΝ σε όλες τις βαθ-μίδες της ιατρικής εκπαίδευσης και οι εργασίεςείναι ελάχιστες. Αυτό το εργαλείο είναι εν πολ-λοίς άγνωστο και πολύ περισσότερο δεν εφαρ-μόζεται.

Ο κύριος σκοπός της εργασίας μας αυτής εί-ναι να αναδείξουμε τον ΣΒΔ ως μία απλή, αναί-μακτο και εύχρηστο μέθοδο για την έγκαιρη καιέγκυρη διάγνωση της ΠΑΝ5 και κατ’ επέκτασητης αθηρωματώσεως. Οι δευτερεύοντες σκο-ποί της εργασίας μας είναι η συσχέτιση του ΣΒΔμε τους παράγοντας κινδύνου που ευθύνονταιγια τα αγγειακά συμβάντα των ασθενών μας καινα ευαισθητοποιήσουμε τους γιατρούς τηςπρωτοβάθμιας φροντίδας.


ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΗ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΝΟΣΟΣ ΚΑΙ ΑΘΗΡΩΜΑΤΩΣΗ

Σχήμα I Μέτρηση ΣΒΔ.

ΜΕΤΡΗΣΗ ΣΒΔ

ΣΒΔ=0,63

Τρόπος Εξέτασης

1. Βραχιόνια Αρτηριακή Πίεση• Δεξιό: 156/88 mm Hg• Αριστερό: 160/92 mm Hg

2. Α.Π στα σφυρά. (Ραχιαία αρτηρία του άκρου ποδός και οπίσθια κνημιαία)• Δεξιό: 160 mm Hg• Αριστερό: 100 mm Hg

3. Υπολογισμός ΣΒΔ

• Παίρνουμε τη μεγαλύτερη ΣΑΠ στο αντίστοιχο σφυρό και τη διαιρούμε με τη μεγαλύτερη Α. Π στους βραχίονες.

• Δεξιό: 160/160 = 1.00 • Αριστερό: 100/160 = 0.63

Πληθυσμός μελέτης και Μέθοδος

Το δείγμα μας αποτέλεσαν 2.698 ασθενείςπου επισκέφθηκαν ιατρείο πρωτοβάθμιαςφροντίδας στην Ανατολική Αττική τα τελευ-ταία 8 έτη, ανεξαρτήτως αιτίας προελεύσεως,νοσήματος, φύλου και ηλικίας. Η μέθοδοςπροσδιορισμού του ΣΒΔ έγινε μετρώντας τηναρτηριακή πίεση με σφυγμομανόμετρο WelchAllyn και Doppler χειρός 8 ΜΗΖ. Η μέτρηση έγι-νε στους βραχίονες άμφω και στα δύο σφυρά(ραχιαία αρτηρία και οπίσθια κνημιαία), τουασθενούς ευρισκόμενου σε ύπτια θέση.

Η μέτρηση έγινε τουλάχιστον δύο φορέςσε κάθε θέση και σημειώναμε τη μεγαλύτερηαρτηριακή πίεση που μετρούσαμε για κάθεθέση. Σημειώνουμε ότι η μέτρηση του ΣΒΔέγινε και σε επόμενες επισκέψεις, επιβεβαι-ώθηκε η διάγνωση και η πρόοδος της νόσου.

Με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας(ΠΟΥ) ο ΣΒΔ θεωρείται παθολογικός όταν η τι-μή του είναι ≤0.9. Τότε ο ασθενής πάσχει απόΠΑΝ. Παράγοντες που μετρήθηκαν ήταν οι:1. Σακχαρώδης Διαβήτης, σάκχαρο νηστείας≥126 mg/dl

2. Παχυσαρκία. Δ.Μ.Σ. ≥30.3. Κοιλιακή παχυσαρκία με περίμετρο μέσης

>102 cm στους άνδρες και >88 cm στιςγυναίκες.

4. Υπέρταση. Συστολική >130 mmHg καιΔιαστολική ≥85 mmHg.

5. Δυσλιπιδαιμία:• Χοληστερίνη >200 mg/dl.

• Τριγλυκερίδια >150 mg/dl.• LDL >130 mg/dl και >100 mg/dl στους

διαβητικούς.• HDL <40 mg/dl στους άνδρες και <50

mg/dl στις γυναίκες.6. Υπερουριχαιμία. Ουρικό οξύ >6,0mg/dl για τις

γυναίκες και >7,0mg/dl για τους άνδρες.

Το φύλο, η ηλικία, οι καπνιστικές συνήθειεςκαθώς και το ιστορικό εμφράγματος ή εγκε-φαλικού επεισοδίου αποτέλεσαν παραμέ-τρους που μελετήθηκαν σε σχέση με τον ΣΒΔκαι την ΠΑΝ.


Ο επιπολασμός της νόσου σε ενήλικα άτομαστο δείγμα μας ήταν 8,2%. Σε άτομα άνω των55 ετών ο επιπολασμός έφτανε στο 15,8%,ενώ στα άτομα άνω των 65 ετών στο 20,8%και στα άτομα άνω των 75 ετών στο 29,6%.Παρατηρείται θετική συσχέτιση ανάμεσα στηνηλικία και στην ΠΑΝ. Άτομα μεγαλύτερης ηλι-κίας εμφανίζουν συχνότερα ΠΑΝ και κατά συ-νέπεια βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνοκαρδιαγγειακού επεισοδίου (Πίνακας Ι).

Από τα 1.340 άτομα άνω των 55 ετών το14,8% εμφάνιζε υπερουριχαιμία (n=199), το40% ήταν καπνιστές (n=538), 36% διαβητικοί(n=482), 72,5% υπερτασικοί (n=971), 63,7%έπασχε από δυσλιπιδαιμία (n=854) και το49.5% είχαν Δ.Μ.Σ. ≥30 (663).

48



ΠίνακαςΙ

Στον παραπάνω πίνακα παρατίθενται οι επιπολασμοί της ΠΑΝ στο δείγμα ανά ηλικιακή κατηγορία. Όπως φαί-νεται ο ΣΒΔ έχει αρνητική συσχέτιση με την ηλικία (συντελεστής συσχέτισης Spearman rp = -0.32 , p-value<0.05). Όσο αυξάνεται η ηλικία τόσο αυξάνεται και η συχνότητα εμφάνισης της ΠΑΝ.

Πιο αναλυτικά σε κάθε κατηγορία ξεχωρι-στά και με βάση τον παθολογικό ΣΒΔ το 26,1%των διαβητικών, το 28,1% των ασθενών με αυ-ξημένο ουρικό οξύ, το 21,2% των υπερτασι-κών, το 18,4% των καπνιστών, το 20% τωνδυσλιπιδαιμικών και το 15,5% των παχύσαρ-κων, έπασχαν από ΠΑΝ.

Στο δείγμα αυτό πραγματοποιήσαμε σύγ-κριση των συχνοτήτων εμφάνισης της ΠΑΝ με-ταξύ των ομάδων των ατόμων ανάλογα μετους παράγοντες κινδύνου που είχαν.

Πραγματοποιήσαμε το χ2 test μέσω τουοποίου διαπιστώσαμε ότι υπάρχει στατιστικάσημαντική σχέση μεταξύ της εμφάνισης τηςΠΑΝ σε άτομα που έχουν έναν από τους παρά-γοντες κινδύνου κάπνισμα, ουρικό οξύ, δυσλι-πιδαιμία, υπέρταση και διαβήτη (p<0.05). Άτο-μα με έναν από τους παραπάνω παράγοντεςείχαν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της ΠΑΝ.

Λαμβάνοντας υπόψη τις συνέπειες της αθη-ρωμάτωσης (εγκεφαλικό επεισόδιο και έμ-φραγμα) από το σύνολο των ατόμων άνω των55 η εμφάνιση εγκεφαλικού ή εμφράγματοςείναι πιο συχνή σε άτομα με παθολογικό ΣΒΔαπό ότι σε άτομα με φυσιολογικό. Ο σχετικόςλόγος κίνδύνου εμφάνισης εμφράγματος ήταν7,79 φορές μεγαλύτερος και εγκεφαλικού 5,8φορές πιο υψηλός σε άτομα με ΠΑΝ απ’ ότι σεάτομα που δεν έπασχαν από ΠΑΝ.

Στους δύο παρακάτω πίνακες παρατίθενταιτα αποτελέσματα των στατιστικών τεστ (Πίνα-κας ΙΙ) καθώς και ο σχετικός κίνδυνος εμφάνι-σης ΠΑΝ ανά παράγοντα που μελετήθηκε (Πί-νακας ΙΙΙ).

Με βάση τις παραπάνω μετρήσεις και υπο-λογισμούς, άτομα που έχουν έστω και έναναπό τους παραπάνω παράγοντες εμφανίζουνσε μεγαλύτερη συχνότητα ΠΑΝ και βρίσκονταισε μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης της αθηρω-ματικής νόσου και των συνεπειών της.

Υπολογίστηκε το Framingham Risk Score(FRS) για 776 άτομα (217 με ΠΑΝ και 559 μεφυσιολογικό ΣΒΔ) και παρατηρήθηκε ότι το FRSγια άτομα με παθολογικό ΣΒΔ ήταν μεγαλύτε-ρο από ότι για άτομα με φυσιολογικό ΣΒΔ σεβαθμό στατιστικά σημαντικό (Mann – WhitneyW test, W=39789, p <0.001). Πιο συγκεκριμέ-να για άτομα με ΠΑΝ η διάμεσος του FRS σκορήταν ίση με 25 (εύρος 1 - 53) ενώ για άτομαχωρίς ΠΑΝ ήταν 20 (εύρος 1 - 53).

Σε ένα σύνολο 629 ατόμων που βρίσκεται

σε συνεχή παρακολούθηση πραγματοποήθηκεανάλυση επιβίωσης. Παρατηρήθηκε στατιστικάσημαντική διαφορά όσον αφορά την επιβίωσητων ατόμων που έπασχαν από ΠΑΝ σε σχέσημε αυτά που είχαν φυσιολογικό ΣΒΔ (log-ranktest, χ2=35.31, p <0.001). Όπως φαίνεται καιαπό το παρακάτω γράφημα τα ποσοστά επι-βίωσης για άτομα με παθολογικό ΣΒΔ είναι πο-λύ μικρότερα από αυτά των ατόμων με φυσιο-λογικό ΣΒΔ (Σχήμα 2). Παρατηρείται ότι η επι-βίωση της ομάδας με παθολογικό ΣΒΔ μειώνε-ται πολύ περισσότερο σε σχέση με την ομάδαμε φυσιολογικό ΣΒΔ ιδιαίτερα μετά από 4 με 8έτη εμφάνισης παθολογικού ΣΒΔ.

Όσον αφορά την ελληνική πραγματικότητακαι την ενημέρωση ιατρών και ασθενών για τηχρησιμότητα του ΣΒΔ, υποβάλλαμε τα κάτωθιδύο ερωτήματα σε 237 γιατρούς πρωτοβάθ-μιας φροντίδας (Αθήνα, Ανατολική Αττική, Δυτι-κή Αττική, δύο νησιά της Δωδεκανήσου, ένανησί του Ιονίου, Πελοπόννησο και Θεσσαλία)αν μετρούν τον ΣΒΔ και σε 698 ασθενείς αν

Ποσοστά ΠΑΝ ανά κατηγορία παράγοντα

Ναι Οχι p-value

Κάπνισμα 46.7% 38.9% <0.05

Σ. Διαβήτης 59.43% 31.56% <0.001

Υπερουριχαιμία 26.42% 12.68% <0.001

Υπέρταση 97.17% 67.82% <0.001

Δυσλιπαιδιμία 80.66% 60.55% <0.001

Έμφραγμα 46.48% 10.03% <0.001

Εγκεφαλικό 45.74% 12.63% <0.001

ΠίνακαςIΙ

Σχετικός Λόγος κινδύνου και 95% C.I. ΠΑΝ ανά κατηγορία παράγοντα

Σχετικός Λόγος ΟR 95% CI

Κάπνισμα 1.38 1.02-1.85

Σ. Διαβήτης 3.18 2.35-4.29

Υπερουριχαιμία 2.47 1.74-3.51

Υπέρταση 16.3 7.16-37.02

Δυσλιπαιδιμία 2.72 1.9-3.9

Έμφραγμα 7.79 5.59-10.86

Εγκεφαλικό 5.83 3.96-8.57

ΠίνακαςIΙΙ



τους έχει μετρηθεί η αρτηριακή πίεση και στασφυρά. Μόνο 6,3% των ερωτηθέτων ιατρώνμετρούσε τον ΣΒΔ και ένα 4,9% των ασθενώνεπιβεβαίωσε ότι τους είχε μετρηθεί ο ΣΒΔ.

Συζήτηση

Με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία η ΠΑΝ είναισυχνότερη σε ηλικίες άνω των 55 ετών.4 Τα πιοσυχνά συμπτώματα της ΠΑΝ είναι η διαλείπου-σα χωλότητα και πόνος ηρεμίας. Τα κλινικά ευ-ρήματα είναι η απουσία περιφερειακών σφίξε-ων, ισχαιμικά έλκη και γάγγραινα. Ωστόσο ηΠΑΝ συχνά είναι ασυμπτωματική3 και οι ιατροίτης πρωτοβάθμιας φροντίδας είναι ανεπαρκώςπληροφορημένοι για τον επιπολασμό τηςασυμπτωματικής ΠΑΝ.9 Οι κλινικοί ιατροί πουχρησιμοποιούν τις κλασικές μεθόδους δεν κα-ταφέρνουν σε πολύ μεγάλο ποσοστό 85-90%να διαγνώσουν την ΠΑΝ.4 Σήμερα το πλέον ευ-ρέως αναγνωρισμένο διαγνωστικό εργαλείο γιατην ΠΑΝ είναι ο Σφυροβραχιόνιος δείκτης ΣΒΔ ήΑΒΙ ή σφυροβραχιόνιος δείκτης Πίεσης ABIP5,9,10

με 99% ειδικότητα και 95% ευαισθησία.5

Η διάγνωση της ΠΑΝ με βάση τον ΣΒΔ απο-τελεί μία εύκολη, γρήγορη, αναίμακτη και ανέ-ξοδη μέθοδο. Πρέπει να γίνεται η μέτρηση τουΣΒΔ σε όλα τα ιατρεία της πρωτοβάθμιαςφροντίδας υγείας11 και η αγγειογραφία πρέπεινα χρησιμοποιείται μόνο στη μειονότητα των

ασθενών που θα αντιμετωπισθούν με χειρουρ-γική η ενδοαγγειακή παρέμβαση.12 Ενδιαφέρονστην μελέτη παρουσίασε το αυξημένο ουρικόοξύ σαν σοβαρός παράγοντας κινδύνου για τηνεμφάνιση της ΠΑΝ. Ο παράγοντας αυτός αξίζεινα μελετηθεί περισσότερο.

Ο καρδιαγγειακός θάνατος οφείλεται στηναθηρωμάτωση. Η αθηρωμάτωση είναι μία συ-στηματική φλεγμονώδης πάθηση των αρτη-ριών. Οι παράγοντες που ευθύνονται είναι γε-νετικοί και περιβαλλοντικοί. Η διάγνωση τηςαθηρωμάτωσης στα αγγεία της καρδιάς καιτου εγκεφάλου γίνεται στο νοσοκομείο. Έχεικόστος, κούραση και κάποιο κίνδυνο. Η διά-γνωση της ΠΑΝ γίνεται στο ιατρείο εύκολα,αναίμακτα και χωρίς κόστος, μετρώντας τονΣΒΔ. Ο ΣΒΔ έχει 99% ειδικότητα και 95% ευαι-σθησία.

Η άποψη μας είναι ότι η μέτρηση του ΣΒΔπρέπει να γίνεται σε όλα τα ιατρεία της πρω-τοβάθμιας φροντίδας. Απλοί τρόποι ρύθμισηςτων παραγόντων για μείωση του κινδύνουεμφάνισης αθηρωματικής νόσου:1. Ρύθμιση του σακχαρώδους διαβήτη.2. Διακοπή του καπνίσματος.3. Ρύθμιση της αρτηριακής πιέσεως.4. Ρύθμιση των λιπιδίων.5. Ρύθμιση του ουρικού οξέος6. Απώλεια σωματικού βάρους με υποθερμιδι-

κή δίαιτα και αερόβια άσκηση. g

50



Σχήμα II Στο παραπάνω σχήμα παρουσιάζονται οι καμπύλες επιβίωσης των ομάδων με παθολογικό και φυσιολογι-κό ΣΒΔ.



1. Francisco Navarro-Lοpez, “Genes and Coronary HeartDisease”, Rev Esp Cardiol 2002; 554:413-31.

2. Greame J. Hankey, MD et al. Jama 2006; 295:547-553.3. Criqui MH et al. Circulation 1985; 71:516-521.4. Hirsch, At, et al. “Peripheral arterial disease detection,

awareness and treatment in primary care”, JAMA 2001Sep 19; 38611:1317-1324.

5. McDermott MM et al. Ann Int Med 2002; 136:873-883.6. Hiett RW & Nehler RM, “Geriatric Medicine: an evi-

dence based approach”, Spring – Verlang New York, 4th edi-tion, 2003.

7. Health. Harvard. edu. Nov-2008.8. Richard C, Pasternak et al., “Atherosclerotic Vascular

Disease Conference: Writing Group 1: Epidimiology”, A-

HA Conference Proceedings, Circulation 2004; 109:2605-2612.

9. Norman EP, EikelBoom JW and Hankey JG, “Peripheralarterial disease: prognostic significance and prevention ofatherothrombotic complication”, MJA 2004; 181 3: 150-154.

10. Norman EP, Eikelboom JW and Hankey JG, ABPI = theratio of the brachial systolic pressure divided by the sys-tolic pressure detected in the posterior tibial or dorsalispedis pulse Whichever higher”.

11. Αντωνόπουλος Σ. και συν., ΣΒΔ & ΠΑΝ. Ιατρική επιθεώ-ρηση Ενόπλων Δυνάμεων, 2004; 383-384, 109-112.

12. Παπανάγνου A. “Η αξιοπιστία της διάγνωσης της ΠΑΝχωρίς τη βοήθεια του αγγειολογικού εργαστηρίου”. Ιατρι-κή Ανασκόπηση-2002; 81(2), 115-129.


...............

1 A. Polizos, Ap. Polizos, B. Benos

Aim: The aim of our study is to stress the importance of ankle-brachial Index (ABI) for the diagnosis of peripher-al arterial disease (PAN) to doctors of first decree care. Specificity and sensitivity of AB for the diagnosis of pe-ripheral arterial disease (PAN) and atheromatosis in 99% and 95% respectively.

Material and Methods: Our study group was consisted of 2698 patients that visited our surgery of first degreecare for the time period 2000-2008. ABI was calculated after the measurement of the arterial pressure of anklesand arms with a portable Doppler 8MHz. ABI can be easily measured, is a blood-free and functional method,than can be applied in every surgery and give is reliable information for the state of atheromatosis.

Results: There is a positive correlation of age and PAN. The prevalence of PAN in adults (2629) was 8.25%(217/2629). For patients over 55 years old the prevalence was 15.82% (212/1340), for patients over 65 years old itwas 20.86% (189/906) and for the patients over 75 it was 29.56% (154/521). For patients with age over 55 years oldthe 21.22% of the hypertensive patients, 18.4% of the smokers, 20.02% of patients with dislipidemy, 28.14% ofpatients with increased levels of uric acid and 15.5% of the obese patients were diagnosed with PAN.

Conclusions: ABI should be measured in patients over 55 years old and in all individuals with one of the formeraggravating factors. g

sum

mar

y

Key words: PAN, ABI, Atheromatosis.


9th


12-14 Ιουνίου 2009, Ηράκλειο Κρήτης

Το 9ο συνέδριο της Παγκόσμιας Εταιρείας Γενικής Ιατρικής(WONCA), και συγκεκριμένα της ομάδας που ειδικεύεται στηνάσκηση γενικής ιατρικής σε αγροτικές περιοχές (Working Partyon Rural Practice), φιλοξενήθηκε φέτος στο Ηράκλειο τηςΚρήτης και την ευθύνη της οργάνωσής του ανέλαβε η ΚλινικήΚοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρή-της. Σε αυτό το συνέδριο, η θεματολογία επικεντρώθηκε στιςανισότητες που επικρατούν στην υγειονομική περίθαλψη, στοσύστημα υγείας των νησιωτικών περιοχών και στις παρεχόμε-νες υπηρεσίες υγείας προς τους μετανάστες, ενώ δόθηκε έμ-φαση και στις τεχνολογίες που μπορούν να εφαρμοστούν στιςαγροτικές περιοχές.

Το Συνέδριο παρακολούθησαν συνολικά 600 σύνεδροι από44 χώρες, γενικοί/οικογενειακοί ιατροί και ιατροί συναφών ειδι-κοτήτων, φοιτητές, νοσηλευτές, διοικητές νοσοκομείων, διευ-θυντικά στελέχη, ακαδημαϊκοί και ερευνητές του τομέα υγείας.

Στο συνέδριο αυτό συμμετείχαν επίσης σημαντικοί διεθνείςοργανισμοί και μεταξύ αυτών ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας,το Διεθνές Δίκτυο των Ιατρών Δίχως Σύνορα αλλά και σημαντι-κά δίκτυα της Παγκόσμιας και Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γενικής Ια-τρικής όπως αυτά που αναφέρονται στην ψυχική υγεία (WONCAWorking Party on Mental Health), στα προβλήματα του ανα-πνευστικού (International Primary Care Respiratory Group) καιτου πεπτικού συστήματος (European Society of Primary CareGastroenterology). Εμπειρίες από προηγμένες σε θέματα υγεί-ας στις αγροτικές περιοχές χώρες, όπως ο Καναδάς, η Αυστρα-λία, η Νορβηγία, η Μεγάλη Βρετανία και άλλες, παρουσίασανυπό μορφή εργαστηρίων και εξειδικευμένων σεμιναρίων. Τοσυνέδριο αυτό της Παγκόσμιας Εταιρείας Γενικής/Οικογενει-

1 X. Λιονής

Ο Πρόεδρος της Οργανωτικής ΕπιτροπήςΑναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής

ακής Ιατρικής στήριξαν και σημαντικές Ελληνι-κές Επιστημονικές Εταιρείες, όπως η ΕλληνικήΕταιρεία Γενικής Ιατρικής, η Εταιρεία ΕλληνικήςΚοινωνικής Παιδιατρικής και Προαγωγής τηςΥγείας και η Ιατρική Εταιρεία Αθηνών, καθώς καιη Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας.

Στις τρεις ημέρες του επιστημονικού προ-γράμματος παρουσιάσθηκαν συνολικά 5 ολο-μέλειες (plenary sessions), 39 workshops, 92προφορικές ανακοινώσεις και 138 αναρτημέ-νες ανακοινώσεις.

Το συνέδριο είχε πολυθεματικό χαρακτήρα,με βασικούς άξονες τις ανισότητες της υγείας(Health Inequalities), (θέμα της 1ης μέρας),νεότερες τεχνολογίες που έχουν εφαρμογήστις αγροτικές περιοχές (Technologies suitablefor rural settings), (θέμα της 2ης μέρας) και τιςιδιαιτερότητες της Νησιωτικής Ιατρικής (IslandMedicine) (θέμα της 3ης μέρας). Πρόσωπα μειδιαίτερη καταξίωση και αναγνώριση στον ακα-δημαϊκό και ερευνητικό χώρο από τις ΗΠΑ, Αυ-στραλία, Νότια Αφρική, Καναδά και ΜεγάληΒρετανία τίμησαν ως κεντρικοί ομιλητές τοσυνέδριο αυτό και επιχείρησαν να εξετάσουντο επίκαιρο θέμα των ανισοτήτων στην υγείαμε ιδιαίτερη αναφορά στις ανισότητες μεταξύαγροτικών και αστικών περιοχών.

Ο ρόλος της Πρωτοβάθμιας ΦροντίδαςΥγείας και οι στρατηγικές που αυτή θα πρέπεινα ακολουθήσει για τη μείωση των ανισοτή-των στην υγεία αλλά και τη βελτίωση τηςφροντίδας υγείας στις νησιωτικές και απομο-νωμένες περιοχές συζητήθηκαν στο συνέδριο.Η αναφορά αυτή στην πρωτοβάθμια φροντίδαυγείας έρχεται σε μια περίοδο που τόσο οιεθνικές κυβερνήσεις όσο και διεθνείς οργανι-σμοί και μεταξύ αυτών ο ΠΟΥ έχουν στρέψειξανά την προσοχή και τις πολιτικές τους. Η θε-ματική αυτή επικέντρωση του Παγκόσμιου Συ-νεδρίου συμπίπτει με την άφιξη της οικονομι-κής ύφεσης και έτσι με ενδιαφέρον συζητήθη-καν αποτελεσματικές στρατηγικές που θαστηρίξουν τις μειονεκτούσες και δυσπραγού-σες οικονομικά και κοινωνικά ομάδες πληθυ-σμού.

Η πλειοψηφία των συνέδρων έμεινε με πά-ρα πολύ καλές εντυπώσεις τόσο από την ορ-γάνωση του συνεδρίου αλλά και τη φιλοξενία,όπως φάνηκε και από τα δελτία αξιολόγησηςπου συμπλήρωσαν οι συμμετέχοντες.

Ευελπιστούμε να δοθεί σύντομα ξανά στηνΕλλάδα η δυνατότητα να φιλοξενήσει παγκό-σμια επιστημονική διοργάνωση αναλόγου κύ-ρους. g

54

ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ



21ο

Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής

Με μεγάλη επιτυχία διοργανώθηκε και φέτος το 21ο Πανελλή-νιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής, το οποίο πραγματοποιήθηκε στηΣιθωνία Χαλκιδικής από τις 22 έως τις 26 Απριλίου 2009. Γιαάλλη μια φορά, ο μεγάλος αριθμός των εγγεγραμένων ιατρώναναδεικνύει το γεγονός ότι το Πανελλήνιο Συνέδριο αποτελείπόλο έλξης για τους συναδέλφους από όλη τη χώρα, οι οποί-οι επιθυμούν να λάβουν γνώση για τα νεότερα δεδομένα ανα-φορικά με την άσκηση της Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής.

Πράγματι, τόσο τα 4 κλινικά φροντιστήρια (για φέτος επε-λέγησαν το BLS, το αντικαπνιστικό ιατρείο, η διαχείριση τουάσθματος και της ΧΑΠ και η διαχείριση του ΣΔ τύπου 2 στηνΠΦΥ), όσο οι διαλέξεις και οι στρογγυλές τράπεζες προσέλκυ-σαν το ενδιαφέρον των ακροατών. Η θεματολογία κάλυψε με-γάλο εύρος κλινικών αντικειμένων, αγγίζοντας παράλληλα καιθέματα όπως η εκπαίδευση στην ειδικότητα και η ποιότητατων παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας.

Για άλλη μια χρονιά, συνάδελφοι από όλη τη χώρα ανακοί-νωσαν τα αποτελέσματα των ερευνών τους τόσο με ελεύθερεςανακοινώσεις όσο και με αναρτημένες εργασίες (poster), μεταξύτων οποίων επελέγησαν οι πιο αξιόλογες προς βράβευση. Εν-θαρρυντικό είναι το γεγονός ότι παράλληλα η ποιότητά τουςβελτιώνεται σημαντικά κάθε χρόνο, αντανακλώντας το αυξανό-μενο ενδιαφέρον των συναδέλφων για τον τομέα της έρευνας.

Εν αναμονή του 22ου Πανελληνίου Συνεδρίου Γενικής Ια-τρικής, ελπίζουμε ότι το ενδιαφέρον των συναδέλφων θα δια-τηρηθεί αμείωτο και ότι το συνέδριό μας, ένα από τα μεγαλύ-τερα της χώρας, θα εξακολουθήσει να αποτελεί σημείο ανα-φοράς αλλά και τόπο συνάντησης των συναδέλφων από όλητη χώρα. g

1 Β. Γκαρμίρη

1 Α. Γλύστρα


Συνέδρια στην Ελλάδα

14-18 Σεπτεμβρίου 200941st Meeting of the European Brain and Behaviour Society

ΡόδοςΠ: Triaena Tours & Congress, τηλ: 210-7499300, fax: 210-7713795 • e-mail: [email protected] • www.triaenatours.gr

24-27 Σεπτεμβρίου 20095ο Επιστημονικό Συμπόσιο Γενικής Ιατρικής

Ξενοδοχεία "Classical e-filoxenia Grecotel & Elite Hotel", ΚαλαμάταΟ: Ελληνική Εταιρία Γενικής Ιατρικής (τμήμα Πελοποννήσου) και Κέντρο Υγείας ΆστρουςΠ: e-VIP events and congresses, Υπεύθυνη Συμποσίου κα Μαίρη Μπρεθέ, τηλ: 27550-22201, Fax: 27550-23993

κιν.: 6982-820442 • e-mail: [email protected]

01-04 Οκτωβρίου 20099ο Πανελλήνιο Γαστρεντερολογικό Συνέδριο

ΧαλκιδικήΠ: Triaena, τηλ: 210-7499300 , fax: 210-7713795 • e-mail:[email protected] • www.triaenatours.gr

08-10 Οκτωβρίου 200911th Panhellenic Congress of Regional Anaesthesia, Pain Control and Pallative Care

Ξενοδοχείο "Thraki Palace", ΑλεξανδρούποληΠ: Era Ltd, fax: 210-3631690 • e-mail: [email protected] • www.era.gr

13-17 Οκτωβρίου 200915ο Επετειακό Πανελλήνιο Συνέδριο Εσωτερικής Παθολογίας

Ξενοδοχείο "Divani Caravel", ΑθήναΠ: AC&C, fax: 210-6844777 • www.acnc.gr • www.internalmedicine.gr

29-31 Οκτωβρίου 20094o Συνέδριο Παθολογίας "Σύγχρονες Τάσεις στη Παθολογία"

Ξενοδοχείο "Moevenpick Resort & Thalasso", Ηράκλειο ΚρήτηςΟ: Παθολογική Κλινική ΠΑ.Γ.Ν.Ηρακλείου Π: Event Makers, τηλ: 210-9311004-6 fax: 210-9370207-8 • e-mail:[email protected] • www.enentmakers.gr

26-29 Νοεμβρίου 20098ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νοσημάτων Θώρακος

Ξενοδοχείο "Makedonia Palace", ΘεσσαλονίκηΟ: Εταιρεία Μελέτης Πνευμονοπαθειών και Επαγγελματικών Παθήσεων ΘώρακοςΠ: ΔΙΑΣΤΑΣΗ, τηλ: 2310-889244-5 , fax: 2310-889246 • e-mail: [email protected] • www.diastasitravel.com

27-29 Νοεμβρίου 2009European cognitive Diseases Conference for General Practitioners

Ξενοδοχείο "Divani Apollon Palace", Βουλιαγμένη, ΑθήναΟ: Ελληνογαλλική Εταιρεία Μελέτης και Έρευνας της Αρτηριοσκλήρυνσης και Ευρωπαϊκή Ακαδημία ΓηριατρικήςΠ: Goldair, τηλ: 210-3274570 , fax: 210-3311021 • e-mail: [email protected] • www.congress.goldair.gr

04-05 Δεκεμβρίου 2009Συμπόσιο των Ομάδων Εργασίας της Ελληνικής Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης

Ξενοδοχείο "Divani Caravel", ΑθήναΟ: Ελληνική Εταιρεία ΑθηροσκλήρωσηςΠ: Event Makers, τηλ: 210-9311004-6 fax: 210-9370207-8 • e-mail: [email protected] • www.eventmakers.gr

58

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ



Διεθνή Συνέδρια

16-19 Σεπτεμβρίου 200915th WONCA Europe Conference

Basel, Switzerland • Π: www.woncaeurope.org

21 Σεπτεμβρίου- 20 Δεκεμβρίου 2009Second Virtual Congress of General Practice and Family Medicine

Π: [email protected]

09-11 Οκτωβρίου 2009World Congress On Men's Health and Gender (WCMH)

Vienna, Austria • Π:[email protected]

26-28 Οκτωβρίου 2009Royal College of Physicians Conference: Acute and General Medicine for the Physician

London, England, United Kingdom • Π:[email protected]

15-22 Νοεμβρίου 2009Mental Health Issues for Primary Care with a focus on Drugs and Behavior

Fort Lauderdale, FL, United States • Π:[email protected]

20-21 ΝοεμβρίουAsia Pacific Conference on Metabolic Syndrome 2009

Melbourne, Australia • Π: [email protected]

09 Δεκεμβρίου 2009Royal College of Physicians Conference: Integrated Care and the Management of Chronic Illness:The Patient's Agenda for Healthy Living

London, England, United Kingdom • Π: [email protected]


Κατηγορίες άρθρουΗ "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δέχεται για δημοσίευση πρωτό-τυπα κείμενα Επιστημόνων Υγείας, τα οποία κατατάσσονται στιςεξής κατηγορίες:

• Άρθρα σύνταξης (έως 2000 λέξεις).• Ερευνητικά άρθρα (έως 5000 λέξεις).• Ανασκοπήσεις (έως 5000 λέξεις).• Ερευνητικά πρωτόκολλα (έως 2000 λέξεις).• Κείμενα γνώμης (έως 2000 λέξεις).• Σύντομες ερευνητικές αναφορές (έως 1500 λέξεις).• Κείμενα ομοφωνίας (έως 2500 λέξεις).• Αναφορές περιπτώσεων (έως 1500 λέξεις).• Αναφορές περιπτώσεων (έως 1500 λέξεις).• Γράμματα του εκδότη (έως 500 λέξεις).• Βιβλιοκρισίες (έως 500 λέξεις).

Ένα σύνολο κειμένων, που αφορούν ένα συγκεκριμένο γνωστι-κό τομέα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, μπορεί να συγκρο-τεί Αφιέρωμα. Εκτός των κειμένων που αναφέρονται στις παραπάνωκατηγορίες στην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δημοσιεύονταικαι άρθρα της Συντακτικής Επιτροπής, καθώς και κείμενα που απο-σκοπούν στην παρουσίαση, σχολιασμό και κριτική αξιολόγηση συγ-κεκριμένων γεγονότων, άρθρων και εκδόσεων σχετικών με την Πρω-τοβάθμια Φροντίδα Υγείας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Την ευ-θύνη της συγγραφής των άρθρων αυτών ή κειμένων έχουν μόνο ταμέλη της Συντακτικής Επιτροπής ή επιστήμονες μετά από ειδική πρό-σκληση. Επίσης στην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δημοσιεύον-ται και γράμματα που απευθύνονται στη Συντακτική Επιτροπή, ταοποία αναφέρονται σε παρατηρήσεις, κλινικές και ερευνητικές εμ-πειρίες ή σχολιάζουν τη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία. Την ευ-θύνη για τη δημοσίευση των κειμένων αυτών έχει ο Διευθυντής Σύν-ταξης και η Συντακτική Επιτροπή.

Διαδικασία αξιολόγησηςΤα άρθρα όλον των κατηγοριών εκτός από τις βι-

βλιοκρισίες γίνονται δεκτά για δημοσίευση μόνο μετάαπό θετική κρίση τους από κριτές με τους οποίους συ-νεργάζεται το περιοδικό. Κάθε κείμενο που αποστέλλε-ται στην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" διαβιβάζεταιστους κριτές, χωρίς να γνωστοποιούνται τα ονόματατων συγγραφέων. Τα σχόλια και οι παρατηρήσεις τωνκριτών στη συνέχεια, με την ευθύνη της ΓραμματείαςΣύνταξης του περιοδικού, επιστρέφονται στους συγγρα-φείς, προκειμένου αυτοί να προσαρμόσουν ανάλογα τοκείμενό τους πριν τη δημοσίευση. Σε περίπτωση ασυμ-φωνίας των κριτών, το κείμενο θα αξιολογείται από τηνίδια τη Συντακτική Επιτροπή. Τα ονόματα όλων τωνεπιστημόνων που διετέλεσαν κριτές θα δημοσιεύονταισε ειδική σελίδα στο τελευταίο τεύχος κάθε χρόνου.

Περιγραφές κειμένουΌλα τα υποβαλλόμενα άρθρα στην "Πρωτοβάθμια

Φροντίδα Υγείας", θα πρέπει ν’ ακολουθούν τις οδηγίεςπου δημοσιεύει η International Commitee of MedicalJournal Editors με τίτλο: "Unitom Requirements forManuscripts Subuitted to Biomedical Journals"(http://www.icuje.org). Από το περιοδικό "ΠρωτοβάθμιαΦροντίδα Υγείας" έχουν υιοθετηθεί οι οδηγίες της Παγ-κόσμιας Εταιρείας Ιατρικών Εκδόσεων (World Associ-ation of Medical Editors, http://www.mame.org//pubethi-crecom.htm).

Τα κείμενα, τα οποία δέχεται η "ΠρωτοβάθμιαΦροντίδα Υγείας", θα πρέπει να ακολουθούν τις παρα-κάτω προδιαγραφές.• Να είναι γραμμένα στην επίσημη δημοτική γλώσσα

και με το μονοτονικό σύστημα, δακτυλογραφημέναστη μια όψη της σελίδας, σε διπλό διάστημα και μελευκό περιθώριο 3 εκατοστών σε όλες τις πλευρέςτους.Να είναι δακτυλογραφημένα στην μια όψη της σελί-δας με διάστημα 3 εκατοστά και με γραμματοσειράTimes New Roman, μέγεθος 12 και διπλό διάστημα.

• Η πρώτη σελίδα του κειμένου πρέπει να περιλαμβά-νει: α) τον τίτλο (με πεζά γράμματα), β) τα ονόματατων συγγραφέων (με πεζά γράμματα ενώ αναγρά-φονται τα αρχικά των ονομάτων και τα πλήρη επώ-νυμα με αριθμητικούς εκθέτες οι οποίοι σε υποση-μείωση παρουσιάζουν την ιδιότητα του κάθε συγ-γραφέα), γ) το επιστημονικό κέντρο στο οποίο έγινεη εργασία, δ) 3-5 πρόσθετους όρους σχετικά με τοθέμα και οι οποίοι είναι υιοθετημένοι από το Medi-cal Subject Headings (Bethesda Md, 1966,http://nih.gr/mesh), ε) τη διεύθυνση και το τηλέφωνοενός από τους συγγραφείς, ο οποίος θα είναι υπεύ-θυνος για την αλληλογραφία με το περιοδικό.

• Σε ξεχωριστή δεύτερη σελίδα πρέπει να γράφεται ηελληνική περίληψη του κειμένου (προηγείται η έν-

δειξη ΠΕΡΙΛΗΨΗ), η οποία δε θα πρέπει να έχειέκταση μεγαλύτερη των 300 λέξεων.

• Μετά το κείμενο σε ξεχωριστή σελίδα θα πρέπει ναγράφεται η αγγλική περίληψη του κειμένου, η οποίαδε θα πρέπει να έχει έκταση μεγαλύτερη των 300λέξεων. Προηγούνται η λέξη SUMMARY, η αγγλι-κή μετάφραση του τίτλου, οι λέξεις PRIMARYHEALTH CARE... και τα ονόματα των συγγραφέ-ων χωρίς τίτλο ή ιδιότητα.

• Οι βιβλιογραφικές παραπομπές, ελληνικές και ξένες,στο κείμενο θα πρέπει να είναι πρόσφατες, απόαναγνωρισμένα περιοδικά ή συγγράμματα, να είναιαριθμημένες και ν’ ανταποκρίνονται στο βιβλιογρα-φικό κατάλογο, ο οποίος θα πρέπει να γράφεται σεξεχωριστή σελίδα μετά το γράψιμο της αγγλικής πε-ρίληψης. Στο βιβλιογραφικό κατάλογο οι παραπομ-πές θα πρέπει ν’ ακολουθούν τη σειρά με την οποίαπαρουσιάστηκαν στο κείμενο.Καθεμιά από αυτές θα πρέπει να περιέχει στη σει-ρά τα αρχικά των ονομάτων και τα επώνυμα τωνσυγγραφέων, τον τίτλο της εργασίας, το όνομα τουπεριοδικού σύμφωνα με το σύστημα της WHOCI-SO/R4), τον τόμο, την πρώτη και την τελευταία σελί-δα του άρθρου, καθώς και το έτος δημοσίευσης.Όταν πρόκειται για συγγράμματα ή μονογραφίες,εκτός από τους συγγραφείς, το έτος έκδοσης και τοντίτλο, πρέπει να γράφονται και ο αριθμός και ταστοιχεία έκδοσης (εκδοτικός οίκος, πόλη). (υπό-δειγμα βιβλιογραφίας: Biziagos E, Moschandrea J,Kouroumalis ΕΑ. Prevalence of hepatitis Β and Cmarkers in volunteer blood donors in Crete. A 5-year study. J Viral Hepat, 6:243-248, 1999.).

• Οι πίνακες και τα σχήματα ακολουθούν το βιβλιο-γραφικό κατάλογο και θα πρέπει να παρουσιάζον-ται σε χωριστές σελίδες, να φέρουν λατινική αρίθ-μηση, η οποία θα πρέπει ν’ ανταποκρίνεται στις πα-ραπομπές του κειμένου, καθώς και τις απαραίτητεςεπεξηγήσεις.

• Οι συγγραφείς θα πρέπει να δηλώνουν της συγκριν-σή ενδιαφέροντος (conflist of interest) εφ’ όσον υυ-πάρχει στο τέλος του υποβαλλόμενου άρθρου(http://www.mame.org).

• Όλα τα κείμενα θα πρέπει να υποβάλλονται ηλεκτρο-νική μορφή, και θα υποβάλλονται στις διευθύνσεις[email protected] ή [email protected]

Οι συγγραφείς θα πρέπει να δεσμεύονται στην επι-στολή τους ότι η εργασία δεν έχει υποβληθεί ή δεν έχειδημοσιευθεί εν όλω ή εν μέρει σε άλλο περιοδικό, ότιόλοι οι συγγραφείς είναι σύμφωνοι με την αποστολή τηςκαι σε περίπτωση αποδοχής της για δημοσίευση, τασυγγραφικά δικαιώματα εκχωρούνται στο περιοδικό. ΗΣυντακτική Επιτροπή διατηρεί το δικαίωμα αποσύρσε-ως μιας εργασίας εφόσον αυτή έχει σταλεί και σ' άλλοπεριοδικό. g

62

ΟΔΗΓΙΕΣ THΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΩΝ ΕΚΔΟΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ


primary health care / volume 21, issue2, april - june 2009

Documents