OPERELEPRINCIPELUI

DEIIIETRIU CHTEIIIRTPUBLICATE DE ACADEMIA ROMANA.

TOMU VII.

VITA CONSTANTINI CANTEMYRIICOGNOMENTO SEMIS MOLDAVIAE PRINCIPIS.

COLLECTANEA ORIENTALIA.

PUBLICATE DIVA MANUSCRISELE DIN BIBLIOTECA MUSEULUTASIATIC]) DIN St. PETERSBURG,

**--+-01230.+-54*---

13UCURESCITIPOGRAFIA ACADEMIE! ROMANE (LABORATORI ROMAN!)

No. 26. Strada Academie. No. 26

1883.

PREF ATA-Scrierile lul Dimitrie Canternira, cuprinse In acesttt vo-

lumil, se publica acuma pentru Intaia Ora.. La 1877 SocietateaAcademicA romana a capaatti, prin mijlocirea legatiunilimperiale ruse din Bucuresd, o listA a manuscriseloraCantemiriane din Museulil asiaticti din St. Petersburg. (1)In colectiunile acestuI musea se aflä intre altele si manu-scrisele scrierilorti Cantemiriane earl se publia acum.

1. Biografia lul Constantinti Cantemirti Voda celti. bâtrentl(1685-1691) scristi de fiulti sat Dimitrie In limba latinA.

NicI o scire nu avernti despre loculü si anultt scrierilacestel lucearl. De asemenea nicI se scie dad, mal existäsi unde se afl6. manuscrisula autograftl.

Manuscrisulil dupt care s'a facutti acést a. publicare estenumaI o copie, facit6 insä de pe originalti, ceea ce se spuneIn intaia paginA a manuscrisulul t ex authographo auctoris. )Copia acésta a fostil colationath. cu originalula de Bayer,ilustru membru alit Acaderniel ruse, ale aruI numerOsecorecciunI se v6dtt intre Unit si pe marginile textulul.

Aceste note ne arat 5. c6. adese-orI era gra]. de cetitil au-tografultt lul Cantemirtl si nicI Bayer nu sciea cum slindrepteze. Asa sunt notele de la pag. 55, 56, 58, 61,79 si altele.

Ati r6rnasil totusl cuvinte rat cetite in originahl si Macopiate , mal cu s6m 6,. nume propril de localit541 si per-

(1) Analele Societtifif Academice rointine, t. X, Sect 1. pg 15-18.

2

alne. Nu este 1ns nici o-datä grett de vNutti ce a fostilIn ortginalti i prin urmare cum trebue indreptatti.

Manuscrisulti acestel copil a fostO adusil Impreunä cualtele la Academie si tipArirea de fa t6. s'a fäcutil Wtã pa,näand manuscrisula se afla Inca. aci.

Acésth. scriere a lul Cantemiru este o parte din memo-riile sale. FacendO biografia tatalul sti, elO pov,stesce cudeamëruntulti fapte §i intimplari petrecute sub ochii lui

la unele din call a luatO §i elti parte. Povestirile lulsunt adese ori multO mai complete, multO mai am6nuntitechiar si ca ale lui Neculcea.

Cu datele cuprinse in ac6sta. scriere a cornpusu Bayer inlatinesce §i rusesce o biografie a lul Constantinu CantemirilVoda, care s'a publicatO in Moscva la 1783 sub titlula :FicTopin o Iggsnit i eman, Momemaro rocuoAapa FEHR Roman-Tosa RanTemnpa , commesnaff C. IleTep6yprcito1 AnAeraht Biqa%noRofinion, upocpeceoporn. Beepom% n pocctrumn nepeoopms, U nnpwromenienn pOACICJIOBisl RHS13ert RaHTeM1113013%. Bi, MOCE1313,

YnosepeneTesok THnorpa(Diu, y H. HOBREOBa 1783 ro,ga, (in-8°, XXXII407 pagine).

2. A &Stn. scriere Cantemiriana. coprinsä In volumulti deIata., sub titlulu «Collectanea orientaliaA, este o scurta dar pre-tiOsl autobiografie. Coprinde In sine si mal multe noteluate de CantemirO In cAlgtoriile sale in Asia.

Manuscrisuld acestel scrieri se afla de asemenea in bi-blioteca Museulul asiatica din St. Petersburg, de unde afostU copiatti In 1878 de d-111 Gr. G. Tocilescu (1) si dupa.acéstä copie s'a fAcutti editiunea de fata.

(1) Analele Socieei Academice ronnine, T. XI, Sect. I, p. 61,

BS

qi

si

VITA

CONSTAATIM CANTE1YRI1

COGNOMENTO SENIS, MOLDAVI2E PRINCIPIS

AUCTORE

DEMETRIO CANTEMIROPRINCIPE MOLDAVO,

EX AUTHOGRAPHO AUCTORIS

Constantinus Cantemyr natus est, anno 1612 a mundi salute, menseNovembri 8-va, Theodoro Cantemyr, , et Maria parentibus , in paternopago Silistenii aicto, in districtu Falcziensi, super fluvium Ban sito.Fuit autem parens ejus Theodorus ex veteri Cantemyriorum prosa-pia oriundus, filius Nestoris, nepos Basilii, pronepos Ibanis ex prw-decessoribus Gregoria- et Theodoro Cantemyr novo cognomine Sills-tanul , qui primus ex Cantemyriorum Crimensium , ad Christivexillum sub Principe Stephano cognomento Magno, anno mundi6951, se convertit. Parens Constantini principis Theodorus Cantemyrduos habuit filios, Constantinum, et Nestorium, Nestorium ex alterauxore (mater enim Constantini post sex menses partus Constantini,est mortua) et filiam unam Constantini natu majorem ; gum virgini-tatem Christo vovens schema monachicum accepit et Macrina fuitappellata. Mortua est haec senectute confecta anno Domini 1677 etin monasterio paterno Urlaczii dicto, a Constantino et Nestorio fra-tre honorifice est sepulta in majorum suorum ccemeterio. Nestoriusex altera matre Constantini frater, quinque annis natu minor, a De-metrio Cantacuzeno Moldavice Principe ob fratris Constantini in Va-lachiam fugam, integrum annum in carceribus vinctus, ex diutinaincarceratione tabem contrahens tatis anno 48, est mortuus , et inEcclesia pagi Czacariorum est sepultus anno Domini 1627. Ingruen-tibus Crimensibus et Budzikiensibus Tartaris, commissum sibi Codrigubernium strenue defendens, a Scythis graviter fuit vulneratus, exquo vulnere paucis post diebus est mortuus. Constantinus Princepscum esset annorum quindecim, post patris obitum, possessionumquesuarum extremam depopulationem , relicta patria , in Poloniam adRegem Cazimirum se contulit. Sub hoc fempus continuum inter Po-lonos Suecosque erat bellum, et assiduis conflictationibus, in quibusConstantinus licet adhuc juvenis sed non spernenda Polonis virtutis,et strenuitatis ostendit specimina. Quo factum est ut maximam

4

apud Regem , et supremum ducem , Sobieskium inveniret, nec multopost chiliarcha turn levis armaturie mi1iti (qum ex Moldavis con-stabat) munus obtinuit. In hoc officio Regi Poloni per inte-gros septendecem annos fideliter, , et claro nomine servivit. Quon-dam cum Poloni castra haberent prope urbem Torunam, et de hos-tium intentione usque nunc nullarn possent habere notitiam. DuxMoldavis miitibus jubet, ut selecta mllitum manu, suburbium infes-tent, si forte possent aliquem capere, ex quo res hostium explorarepossint. Seliguntur Moldavi 60, inter quos fuit et Constantinus Can-temyr, tunc vexillifer. Qui cum ad urben propinquassent , custodesde ipsorum adventu Commendati notitiam dant , Commenclans sta-tim duo regimina equestris ordinis adversus Moldavos ex urbe mit-tit. Moldavi fugam simulant, Sueci superbe persequrintur,, duo Sue-corum officiales equos velocissimos habentes , fugientes Moldavosinsequuntur, Constantinus Cantemyr cum videret Suecos a suis longeprocessisse , equum vertit , et unus duobus insistit , illi sclopetis ex-plosis intentu frustantur Constantinus stricto gladio unum decapi-tat , alterum in fugam vertit, persequitur,, et captum da suos ad-ducit. Officialis Suecus ad Ducem adductus , Dux supra modumIcetatur,, non solum quia linguam optimam cceperint , sed etiam quiavivus Suecus nondum in Polonorum manus venerat. Deinde Duce ,a quo Moldavo fuerit Suecus Capitaneus, (quia ordin capitaneu fue-rat) captus, relatus est, a Constantino Cantemyrio, tune dux Con-stantinum officio chiliarchm honorat. Altera vice in acie quasi admonomachiam ab oficiali quodam Sueco, provocatus astantibus re-giminibus , Suecum de equo projicit et captum ad Ducem ducit, of-ficialis ille fuit ex familia Piperorum, qui postquam fuit ad Ducemadductus, die secunda ad verbum fiber est demissus, cum ipse vel-let vaIedicere Duci, inter ccetera rogat , ne apud suos divulgaret,quod tali casu captus fuerit, prmterea se maxiine dolere, quod cumipse esset veteranus miles, et tot prceeliis clarus, captus fuerit a Scytaquodam ignobili homine, (nesciebant Sueci in castris Polonorumesse Moldavos , lbs Tartaros Lipianienses putantes) Ducem illi res-pondisse , (minime , putes* inquit , «te a. homine ignobili et ignoto«captum, sed a strenuissimo, et muftis befficis facinoribus claro, regi-«minis Moldavorum Chiliarcha. Jubetque adesse Cantemyrium. Dumautem illum Suecus gratias agit Dea et fortunm sum, quod a tali virofuerit captus, cujus captivum esse, inter milites non esset inhonestumSunt et alia quam plurima Cantemyrii in his Polonicis Suecicisquepugnis prceclara et heroica acta, per 17, ut diximus armos continue

5

renovata , et laudata , qu brevitatis causa omittimus. Pacatis tan-dem inter Polonos Suecosque rebus solitisque gregariis militibus ,Constantinus quoque a Rege et Duce in patriam redeundi facultatemobtinuit, acceptisque a Rege passualibus , et recomendatoriis suce fi-delitatis , et virtulum exprimentibus literis , anno 1644 in patriamrevertitur, , sed cum videt patriam adhuc a Tartaricis Turcicisque ty-ranniclibus inquiel am , ad Valachire Principem Gregorium Gicamtransit. Cum prevenisset Bueurestium, conLigit ut principem extra ur-bem in venatu recreantem inveniret. Sed antequam in principisprwsentiain veniret, aut quis et unde esset, illi referet, inter cceterosvenantes miscentur, , easu autem lepus exeitaLus , et ante principemfugiens , cum nullus adesset persequeus canis , Constantinus Cantemyrfugientem leporem sagiLta coram ipso principe ferit occiditque, Prin-cipe quis ille tam bonus esset sagittarius interrogante, referunt, ho-minem esse peregrinum Moldavum, cceterum nomine et fama in Po-Ionia celeberrimum. Hoc a Principe audito , jubet ilium ad se vocari ,de adventu et, statu ejus humaniter interrogat , Constantinus de rebussuis qua.dam breviter Principi exponit, adjicitque se a milita RegisPolonim dimissum , audivisse suam celsitudinem officialis militesquecongregare, ideoque si placebit ad servitium venisse. Statim a Prin-cipe honorifice excipitur, et hospitium, aliaque ad victum necessariaordinanda magno suo Spathario, (qui Deux est apud Valachos) jubet.Tertia die a Principe in Palatium vocatur, et in officio Czauss Spa-taresk, (quod est apud illos quasi vice gerens Ducis) recipitur. Fuitin hoc officio usque ad annum in expeditione ad Stabam, ubiGregorius Princeps a Turcis deficiens Usarianis arma junxerat, mu-nus suum egregie exercuit, et in prima acie fortiter persistens, a Turcaictus est sagitta a dextro latere umbilici, quo vulnere locum minimedeseruil, sed per tres horas, fracta in ipso ventre sagitta, prestitit tan-dem ad castra receptus a chirurgo extracta sagitta magno cum vitmpericulo, et diurna debilitate internorum viscerum, tamen convaluit.Princeps Gregorius cum in sua intentione haberet a Turcis deficereet ad Germanes adheerere, volebat explorare, quot millia Tartatorumilia expeditione esset castra Turcarum secutura; cum autem certainnon poterat accipere ex aliorum relatione notitiam, Constantinumconsulit, an possibile esset, ex ipso Budziak aliquem Tartarorum ea-pere, a quo res melius explorare possint. Cantemyr cum esset lin-gum Tartaricte peritissimus, principi pollieet, se illi Tartarum ex medioBudziak eapturum, negat Princeps ilium ad tale perieulum et remquasi impossibilem destinari , permittit tandem hoc experimentum

6

Princeps. Cantemyr acceptis secum duobus servis, nemine alio prx-ter Principem sciente, usque ad confinia venit Moldavip, ibi servisquoque manere, et post quartam diem reditum illius ad euntem lo-cum expectare jubet. Inde noctu in Moldaviam Siret fluvium trans-fretans, usque sol elucescat ad paternam domum ad Pagum Silestenipervenit. Ubi invenit sororem Macrinam et fratrem Nestorium, sediii vix cognoscunt, et vix ab illis cognoscitur. Fratres dum videnttam insperatum hospitem, (illius iter quorsus tenderet inscientes)maximo cum gaudio, qu t. ad convivium spectant paranda accingun-tur. Sed Constantinus illis prohibet, ne cuiquam in pago de adventuillius aperiant, et convivium ad alteram diem diffe ant, se enim ha-bere aliud negotium illo die videre. Labuit itaque tota illa die indomo sua nemini nisi fratribus cognitus; post solis occasum ascensoequo Prut fluvium natando transit, et inde citato cursu Budziak re-gionem intrat, et recta ad Pagum unius Mirzw tendit, ubi ad Pa-gum ante mediam noclem pervenit, fingit se ex Crimea a Chanomissum, et mirzx se habere ex Chani mandato referre; exit ex tu-gurio suo mirza, et Cantemirium quid mandatum esset interrogat,ille «cinge, inquit «gladium, et sume arma et equum quem habueris me-«liorem ascende, et sequere me, usque ad ulleriorem pagum, ubi cum«Begmirze convenientes gum ad vos spectant, mandata dabo,. Tartarusnihil contrarii suspicatus, equum ascendit, et solus (sic enim iiiCantemyr jusserat) cum Cantemyrio versus pagum Begmirze (fuithic quoque ex Cantemyriorum familia, budziak ensium myrzarumamplissima familia ; ) tendunt. Dum extra pagum ad mBle passusexeunt, Constantinus improvise Tartarum cum clava ila ferit ut de-bilitetur quidem, sed non moriatur. Post de equo detrusum stricteligat, et super suum equum ascendere facit; inde veloci cursu antediluculum, ad Pagum suum Silisteni pervenit, et ligatum Tartarumin anteriori conclavi concludit. Fratribus jubet, ut clausis portis ne-mini ingressum in domum dent, dicantque per fumulos, se domi nonesse. Rem extraneam mirantur, et metuunt fratres, sed ad jussaContantini omnia faciunt. Veniente nocte fratribus valedicit , et ac-cepto secum ligato mirza usque ad mane Siret fluvium remeat, ubiinventis suis famulis ligatum Tartarum post se ducendum tradititaque mirabili modo quod principi pollicitus fuerat executus est.

Anno 1646, mtatis 34, a Principe coactus primam ducit uxoremAn astasiam nepotem ex Patruele ipsius principis , quT quadrage-simo conjugii die pestilenfi morbo extinguitur. Princeps Gregoriuspost Rabense prcelium , ad Germanos deficiens acceptis magnis quos

7

possidebat thesauris, cum per Moldaviam in Polonium et inde Vien-narn vellet petere , octo equos aurea moneta onustos cuidam veteriet fideli suo Capitaneo vehendos commiserat , qui ex fideli in perfi-dum rnutatus , prope urbem Soczaviarn , de mane transeuntes , ne-bula densissima super illos cadit. Capitaneus prirnum dominum pernebulam perdit , deinde malo genic) et avaritia ductus , deserit , etcum suis quindecim militibus pecuniam deprxdandam , et in Mol-davia ignoti remanere consilium ineunt. Sublata circa prandium ne-bula Princeps Gregorius cognoscit , suum fidelem Capitaneum cumocto illis equis thesauro onustis deesse, illum , ut res erat, per nebu-am aberrasse putat , et Constantinum Cantemyrium ad exquirendumcapitaneum per sylvas camposque illo parurn gradsm sistente , mit-tit. Circa meridiem non longe ab urbe Soczava prxfatum Capitaneumin nemore cum suis latentem invenit , quid starent interrogat , prin-cipem illum exquirere et in tali loco exspectare dicit. Capitaneus pri-mum dicit se per nebularn dominum perdidisse , postea perfidia3verbs commiscens , et suis Constantinum capiendum et ligandum ju-bet. Constantinus a tarn fideli principis servo nihil tale prius suspi-catus , equum cuidam ex militibus tenendum dederat. Cum autemvidisset perfidi illlus intentionem , ad evitandum mortis periculurnfingit se illorurn societatem libentissime amplexurum , et simul cumillis , quorsus sors tulerit iturum. Credit ille nefarius , et jure jurandosocietatem confirmant. Jurat quoque Cantemyr, , non tamen perfidosed justo corde. De dividenda pecunia Capitaneus proponit , cliffertCantemyr, , ut prius Tongius inde procedant , ne a missis a principeinvenirentur,, capianturque, (sciebat enim Cantemyr,, Principem nonplus quam unam alteramve horam posse illos expectare, metuebatenim , ne persequeretur ab insenquentibus Valachis) ita ill equos as-cendunt. Postquam parumper versus urbem progressi sunt, Cantemyrcum esset e manu sortis , et equum haberet multo illorum velocio-rem , Capitaneo inquit : perfide Dominum deseruisti , et pecuniam il-lius ut pessimus latro , et alter bids concupisti , manebit te Dei

evindicta , neque manus meas evades , quousque Dominus cognoscat,«me non tuum socium (putas enim omnino ille nunc me tuam societatemsuscepisse) sed osorem fuisse. Igitur nefunde ego jam scio Dominum

«nostrum plus nos expectare non potuisse , sed diris nobis appreca-«tionibus datis iter suum suscepisse , neque enim tutum. erit illi , an-«tequam Prut et Tyratem fluvios in Polonium transiverit. Quando qui-( dem tale nefandum facinus cogitasti et perfecisti , volo ut me usque«ad urbem Soczavam, gum jam ob oculos apparet, sequaris, ibique

,

8

Commendana Principis pecuniam , ut post ad Principem pertinentem,«illmsam intaclamque Iradere , et me hoc crimine coram hominibus«Deoque purgare; quod si negaveris facere , scito , te non posse ma-«num meani vivum evadere , et. morieris tu et socii tui a Moldaviie«Principe suspensi». His auditis pertimuit nequissimus latro , etvolens nolens Cantemyrium usque ad urbem sequitur. Post quamintrant urbem ad commendantern (moldavice Pircalab dictum) Can-temyr rem illi exponit, fat entur latrones perfidi catenis vinauntur, ,eL una cum Cantemyrio ad Dabizem Principern Iassios milluntur.Dabiza acceptis thesauris , in quolibet bisacco, sena millia aureoruminvenit, latrones ad fodinas damnat , Cantemyrium maxirni honoriset ob fidelitatem in Dominum suum laudit (sic) habet , satis amplismuneribus donat , et postulat, Ut vellet in servitiis illius manere ; polli-cetque quidern Cantemir grato animo in servitiis Ianli Principis manerehac tamen conditione , quousque audiverit, ubi Lerrarum Dominussuus pedem fixerit , quo audito , se debere ad Dominum suum ire ,et de concepta suspicatione se purgare. Ita Cantemyr apud Dabi-zam Principem manel , paucis autem post diebus , audit PrincipemGregorium in Poloniam evasisse, et Leopoli sex tantum diebus quietiindulsisse , et inde versus Varsaviam , et inde in Germaniam itersuscipisse. Itaque cum intelligerel , difficillimum esse per tot. regna et.imperia Dominum alum invenire , quiescit quosque Dei providentiafaciliorem patefaceret viam. A principe Dabiza primum przefecturaCociri ornatur, ubi et majores suos semper pmfecturam tenuisse, etpossessiones paternas habere sciebat. Princeps Gregorius dum perduas horas Cantemyrum in loco , ubi steterat , expectasset , et nequeCantemyrium , neque fidelem suum Capitaneum amplius apparerenon videt, «fidem, inquit < fregerunt nequissirni, quos minium fidelissi-«mos sperabam, Deus illis retribuat secundum cos(?) suum. Itaque fu-gam continuavit , utque quo Tyratem transiret , in transitu superve-nerant persequentes Valachi , sed Gregorius strenue se defendens ,abjectis aliquot curribus ipse cum reliquis suis thesauris Tyratemtransit , et per Poloniam Silesiamque in Germaniam ad asarem secontulit , ibi circiter duos annos moratus, a Turcico SuItano , peramicum suum Panajolem Auke interpretem veniam impetrat et Con-stantinopolin per Italiam et Venetias redux venit. Iterum ValachiaePrincipatus illi restituitur,, et capitaneum perfidum ibi invenit ca-pitque. Quem Cantacuzeni (qui Gregorii capilalis oh necem patrissui Constantini Cantacuzeni inimici erant ,) nescio quomodo infidumillum Capitanemn a fodinis MoldaviT liberaverant , et in gratia apud

9

illos habebat. Cantemyr dum audit Dominum suum jam in Valachiamrediisse , et principatum Ill restitutum fuisse , a Principe Dabiza fa-cultatem ad Dominum suum eundi, et de concepto crimine purgarirogat. Princeps Dabiza juxta promissum illi nonsolum adeundi facul-tatem dat , sed et ad Gregorian Principem scribit , et fidelitatemCantemyri testificatur ; ipsi autem Cauternyrio dicit , quod si velletiterum in patriam suam reverti , illum officium quod tenehat, alterinon datururn , et apud illum semper convenientem illi graliam habi-turum. Cantemyr sive ob Patrite amore, sive ob infinitis, quas in pere-grinalionibus perpessus fuerat curis , pollicetur principi, si facultatemin patriam redeundi a pristino suo Domino impetraverit , et passualesliterasque fidilitatem suam Tecommendantes obtinuerit ad servitiumillius se reversurum. Ita Cantemyr in Valachiam ad Principem Gre-gorium adit , publicum petit et rogat judicium. Capilaneus i erfiduscoram sistitur, , a Cantemyrio aecusalus facti perfidies , fatetur ille,testificantur literm MoldaviEe Principis , datur sententia , ut perfidusCapitaneus suspenderetur. Cantemyr fidelilatem et juslifiam suamprobat , et testificantes a Principe Gregorio literas obtinet, qtueadhuc apud filios suos servantur. Cceterum tertia die cum Capita-neus ex carceribus ad furcas educendus erat , ipsum mortuum inve-niunt, quo ad Principem relato , Gregorium respondisse , mortuusest ut homo , sed I perfidus deserlor,, debel etiam rnortuus sus-pendi , itaque mortumn non ad sepulchrum , sed ad patibulwn due-ium suspenderunt. Constantinus autem Cantemyr acceptis, ut dictumest, testificatoriis a Principe Gregorio literis , et in patriam redeundifacultate ad servitium Principis Moldavi e ad possessiones , et gen-tem suam est reversus. Princeps Dabiza illi post reversal.'" ex Vala-chia non solum Codri prmfecturam committit , sed insuper Vorni-cziam Barladi adjicit; vixit sub principatu hujus principis, turn in aula,cum intra barones honoratissirne , omnibus dilectus et gratus. Qule-libel sive -publica sive principis privata negotia prompte prudenterqueexequebatur,, et pr,vcipue in comitiis curn Tartaris (Pim fis dicitur)totum negotiorum pondus in unico illo incumbebat. Tartaris enimnon minus quam Moldavis justus rerum negotiorumque arbiter ha-bebatur. Anno .... ex nobili Ganestiorum familia , claw unica totiusfamibi remanserat virginem Roxanem uxorem ducit, ex qua omnesillius famiIi possessiones et satis magnum subditorum numerum adsuos adjunxit ; vixit illa tres tantum annos , ex qua nata est primo-genita Roxanes ejus fijia. Anno Dabiza Princepes morluo sufficituDuca , qui Cantemyrium in eadem Codri priefectura et illorurn dis-

,

10

trictuum tributa colligenda , et confinia a novis venientibus Nogaien-sibus Tartaris defendenda committit. Sed Duca non plus quam sexmensibus principatum exercuit a porta depositus , in Principatummisssus est Elias ex veteri Alexandri Principis cognomento Lapuszne-nus stirpe , sed diuturno tempore illa familia Constantinopoli habi-tans, usum quoque MoldaviT lingum perdiderat , ita ut ex Moldavain Gmcam transformata videretur. Sed et Elias post octodecim mensesdepositus , iterum Duca in Moldaviam mittitur, anno Tertiamducit uxorem Annam ex veteri Moldavorum stirpe Bantassiornm, neptemexmatre Anastasim uxoris Principis Ducm, ex qua anno sequenti na-tus est illi Antiochus primogenitus filius , mense Decembri 4. Secundoillius principatus anno , Moldavi qui trans Prut fluvium habitant ,contra principem , excepto Cantemyrio , rebellionem excitant , ad octomillia rebellium congregantur improvisi Iassios adoriuntur,, et prin-cipem in arce cingunt. Aula defendenda Cantemyrio Duca demandat,infestantes rebelles fortiter repellit , tandem Princeps Duca rebellesquid vellet, mediante Cantemyro , interrogat , respondent illi , se nihilaliud velle prxter illius abdicatfonem: Facile hoc concedit Princeps,segue principatu abdicasse publicat , liberum passum versus Con-stantinopolin petit , concedunt rebelles , Duca Iassiis exiens pervenitGalatium , (est oppidum ad ripam Danubii situm) inde Sultanum derebellibus Moldavis cerliorem facit , Sultanus jubet illum a via re-verti , et cum ordinatis Tartaris , rebelles dissipare, atque omnes adunum trucidare. Usus fuit Duca non solum consiliis sed et manuCantemyrii contra hostes suos ; nam rebelles accepta de reversuDuce et Tartarorum adventu notitia , plures congregantur in campoOrheense. Se aut morituros , aut Ducam in Principatu non excep-turos jurant. Cum aliqua parte Tartarorum , a Duca mittitur Cante-myr, , congregatos rebelles repellit, dissipat , et ad subjectionem prin-cipis suscipiendam cogit ; redux Duca , Cantemyrio magnas grateshabet , et officio magni Cluczerii (annum pmfecti) honorat. Annosequenti Sultan Mehemmed copias contra Polonos adque expugnandumCamenicum ducit. Duca Cantemyrium calanz , (ductorem exercitus)apud Imperatorem ordinat , (linguae enim Turcim erat peritissimus) aDanubio usque Cammenium in hoc tam difficili , et duro officio op-time se gerit, ad Sultani lubitum omnia prompta et parata habebat.In castris Turcicis assignata erat illi mansio apud Cozazugli RamKapidzilar Kiehajasi. Sultanus quat de partibus regionum , de flumi-nibus, deque vicinorum Polonorum moribus , atque militiis , ad pla-citum Sultani omnia exponebat, ut pote qui per tot annos in Polonia

11

vixerat. I-Icec fuit prima causa , qua Cantemyr in aula quoque -Sultanea nomen dedit. Sub Camenico deposito Duca Petreczeico suffi-citur, , at Cantemyr in eodem penes Sultanum officio , etiam a Pe-treczeico ordinatur, , post Camenici expugnationem , cum Sultanusvellet ad interiora Polonim copias ducere , Charem , hoc est, mu-lieres concubinas , novasque selectissimas Polonas captivas quasChanus aliique Paszae (qui usque Leopolim Podoliam depopulaiierant) , dono miserant , trans Danubium remittere vellet , suumChaznadar baszi Iusuf aga , tunc secundus post Kizlar aga ordinat,et jubet. ut Cantemyrium cum aliquot centenis Moldavis Charemumconcomitandum custodiendumque accipiat. Moldavia3 Princeps ad Sul-tani mandatum quinque centurn milites Moldavos ordinat , Chaznadosbaszi , non plus quam centum Turcas (nihil de Polonorum copiismeditantes) et hos aulicos suosque famulos acceperat. Ita Sub an Me-hemmed Camenico versus Leopolim castra movens , Chaznadar baszicum Charemo et Cantemyrio , ad Tyratem transeundum revertuntur, ,transacto Tyrate septem millia Polonorum cis Tyratem, a Duce Sa-liciskio missi erant , ut si possent, linguam ex postremis Turcarumcastris arripere possent. Qui improvise , in Charanum Sultani , inipsa fluminis ripa incidunt. Eunuchus tota spe perdita , quid factuopus esset, attonitus ignorat. Cantemyrium vocat, cecce,, inquit, 4-,nimici multi sunt, non paucissimi, quid faciendum,, Cantemyr consi-lium daS ut (aliquem hominem quarn primum ad Sultano notifican-.dum et auxilium petemdum mittat; se autem cum suis militibus, cur-.rus in circuitu positurum, et usque ad extremum vitae prceliaturum,«neve illos antequam moriatur in hostium manus traditurum); quodet fecit , nam contractis in circuitu curribus , solutisque equis, pedes-tres impetum Polonorum reprimebant , pugnavit per octo horas ,quousque e regione veniens auxilium a Polonis visum est , quamvisab ipsis videri non poterat. Poloni videntes venientes Turcas, et peronmes campos palantes , re infect a aufugiunt. Itaque virtute Cante-myrii mulieres Sultani sunt liberatm , in auxilium venientibus , Eu-nachus virtutem , strenuitatern et invictum Cantemyrii animum nar-rat , salutem suam et mulierum Sultani ab ipso cognoscere fatetur ;inde concomitantibus aliis quoque Turcis , usque Galatium Charemumperduxit. Galatiis Eunuchus ad supremum Vezirium de fideli Cante-myrii servitio , dat , quibus ad Vesirium reversus, Vezirius dicit , csi(antequam novum Principem constituerem, de tua virtute, atque fide-litate notitiam habuissem, tu fuisses princeps creandus ; sed cum jam

cnimis recenter sit Princeps constitutus, impossibile est Sultanum mu-

12

«tare sententiam. Sed manebit te eadem forluna, si lalia semper prm-gstiteris servitia, et fideliter aulm Otomanicm servaveris.. Hine factumest , ut deinceps Caul emyr apud omnes principes suspitionis habere-tur, , quamvis ille nunquam principatum ambieret , et omnibus prin-cipibus semper fideliter et immaculate serviveril. Anno sequenti exsperata pace , majus belli incendium contra Polonos conflatur, , Sultanenim Muhammed cu audivisset , Rempublicam Polonam , pacta ,qum cum Turcis Rex fecerat sprevisse , et promisum tribulum darenegasse , magnis viribus eontra Polonos move!. ; sed sub Chotinoa Polonis fcede vincuntur Turcw funganlurque , quo in prcelio Pe-treczeico quoque Moldavim Princeps arma sua ad Polona jungens.

. maximam Turcis intulit cladem , sed postea Petreczeico MoldavicePrinceps cum non posset in Moldavim Principatu cum Polono-rum protectione pedem figere , coactus est in Poloniam secedere.Aula Turcica cum videret Principem Moldaviw in ipso prcelli ardoread hostes defecisse , et a deficientibus Moldavis Valachisque cladisithtium incoasse consuliius judicat , imposter= nunquam hominemMoldavum Principem creare , sed Grmcum qui habeal domum fami-liamque suam Constanlinopoli , przeter ea imbellem , et rerum belli-corum ignarum. Ilaque Demetrium , (qui diminulivo nomine vulgoDemetrasco) Cantacuzenum , in Moldaviam mittunt. Qui cum preve-nisset Galati= brumali tempori Moldaviam populatoribus Cozacis , aTurcis ad Moscowitas deficientibus invenit, omnes illas regiones con-.fusione et lerociniis plenas videt, ulterius pedem movere , harumrerum insuelus princeps. timet. Barones novum hominem. abhorrentsect ne contra -Sultanem mandatum quicquam molirivideantur, acsi prw timore devastantium Cozacorum Tartaroruque act montanase Tetraxerint, ad principemque novum- salutandum differunt. Deme-rius rerum ignarus omni (-onsilio destitutus Galatii hwret. Erat 'au-tern penes ilium Giwcus quidam rerum Moldavorum perituS , 'quiPrincipi referet. «Quod si primum apud se Cantemyrium et GavrilidiMii-,(erat hic illo tempore deux Moldavim) blandis et honorificis literis atque«pollicitationibus non pretraxerit, nullum baronem apud ilium acceS-«surum ; omnes enim reliqui horum &icor= motus, atque facta imitari«solent. Cujus onsilio Demetrius ad Gavrilitium et Cantemyrium au-reos montes promittentes mita literas. Gavrilitio quidern Ducatusconfirmationem , Cantemyrio autem Serdaratum juvans , (est autemSerdaratus gubernium totius Regienis Moldaviw quw trans fluviumPrut est, et equeslres ordines illarum partium , usque ChotinumBenderam et Budziak, in confiniis ordinati , liii parent). His literis hi

13

duo alectati ad Principem Galatium venit , uhi jam quartum mensemagebat. Promissis princeps stat , GavriliLium Ducem quidem creat ,sed apud se retinet , cujus regimine et consilio uti vellet ad reliquosquoque Barones reducendos. Cantemyrium Serdar facit , et Moldavummilitem , qui illum sequutus erat , adjunctis Turcis Tartarisque ali-quot , ad expellendos depopulatores et ubique in regno latrocinia fa-cientes Cozacos , aliisque congregarios diversarmn nationum vasta-tores. Sub hoc tempus natus erat Cantemyrio secundus filius Deme-trius , mense Octobri 26. Quern Demetrius Princeps quo fortius ani-mum Constanlini Cantemyrii sibi devinciret, neonatum filium ex sacrolavacro accipit , et ex nomine suo Demetrium appellat , amplissimapossessione , ex Principatus Pagis , Vcife I'ei dicta donat. His ita Ga-latii ordinatis , Cantemyr acceptis licet non magnis copiis, undiquegrassatores adoritur, , alios capit , alios expellit , et intra mensis spa-tium omnia tuta et tranquilla reddit. Demetrius Princeps occupal aIassiorum sede , Barones ultra omnes eum salutatum conveniunt.Attarnen Princeps cum notum haberet , Cantemyrii nomen et virtu-tern non solum inter suos , sed etiam in aula Turcica claram etfamosam esse , juramenti et recentium fidelitate plenorum servitiorumoblitus , ex invidia odium concipit , et Cantemyrium de medio tol-lere mile teclmis curat , sed sine justa cansa manum injicere nequeaudet , neque potest , eo quod cognosceret , quod si aliquid vellet inillum tyrannice tentare , omnes Moldavos ab illo deficere , et Can! e-myrio adllierere. Hujus concepti odii Cantemyr, , licet per suos amicosgnarus esset , simulat tamen nihil tale a principe suspicari , et adomnia mandata prompt() animo paret. Virtus prout semper, , et in qui-buslibet egregiis viris viliosis fait odiosa , Da in hoc nostro Cante-myrio a quibusdam aopicatpcóratg semper convitiis aliisque injusliscalumniis fuit persecuta et pmcipue mendaciorum ut putabat im-motam anchoram ejeciebant , quod Cantemyr apud Magnates Turcaset Chanum plus xstimaretur quam alii , imo ipso Principe , etquod olim sub Camenico Cara Mustafa principatum promisisset ,eumque v.erisimile esse , illam promissionem non solum expecla-re , sed etiam affectare. Unde principibus cavendum , ne nimis illiin rebus prmsertim ad aulam spectantibus credant, alioquin forealiquando ut quemeunque principem de solio detrudere vellet, posse.His et hujusmodi variis oblatralionibus persuasus Demetrius, viLamCantemyrii indefeese insidiabatur. Sed Deo protegente nunquam oc-casionem fuit nacius , aut in illo justam aliquam causam invenirepotuit; quarnvis negoEia , et mandata aliis impossibilia continue man-,

14

daret. Demetrius tamen non diu in principatum fuit firmus , nampost sexdecim menses depositus , alter Grmus Antonius Rossetus ,cognomento Draco, fuit in Moldaviam missus. Sub quo Cantemyr to-gam capiti traxit , et sine officio domi slat per biennium circitermansit. Anno... post quintum connubii annum nata est. filia 5afta, si-ve titelari nomine Elisabetha , ex quo partu mortua est et Anna uxorCuitemyria , mulier inter mulieres illius seculi inprimis recensenda,literis optimis instructa , rei ceconomicm peritissima et prudentissima,(et ea que in virtute prmdita mulieri (sic) laudari debent adjicienda)nec multo post, e vivis decessit , et soror Cantemyrii Macrina Mo-nacha. Deposito Antonio Rosseto , Sultanus ex Valachia in Moldaviamtertio mittit Ducam (constituto in Valachia Serbano Cantacuzeno).Dum Duca in Moldaviam venit , quieti et tranquillitati, limp ab aulaPrincipum Cantemyrium cleclitum , iterum atI Serdari officinm revo-cat. Sed non ut honore dignum hominem honoret , sed ut in illoaliquam earls= inveniret , qua possit illum de medio tollere , cumesset , enim ille adhuc depositus Constantinopoli vitarn agens , quamcelebre esset nomen Cantemyrii in aula Sultani , perfecte didicerat ,nude facile hariolari poterat , tandem ad principatum quoque ventu-rurn ; cautus tamen Cantemyr in suis rebus atque officio , nunquarnansatn sibi aliquid contrarii eveniendi pr.ebuit. Contigit autern tertioDominii Duc,e anno, ut nonnulli baronum contra Ducam conspirarent,quorum pmcipui erant tres , Genga Protovestiarius , Bogdanus Zik-niczarius , et Lupul Soldziar. Hi quamvis non sine oculto aliorumquoque Baronum rem incipissent , (intollerabilem enim Ducx tyraninidem sentiebant) tamen minus prudenter,, rein gerentes, illorum fac-times detegantur. Capiuntur,, rei convincuntur, , et ex sententia deca-pitantur. Bogdani filius Lupul desponsatus erat fihis CantemyriRoxanm , et jam nuptias celebraturus , Bogdani manifestata fuit re-bellio , et conspiratio. Decapitato Bogdano mmuli Cantemyrii quidam,ansam optimain cepisse rati , principi referunt , Bogdanum filium suumdesponsasse cum filia Cantemyri , et cum esset inter illos et pagorumvicinitas , et collegatio matrimonialis , impossibile esse , ut Cantemy-rium quoque sui consilii participem non fecerit , prircipue hominem,quem tota regio Moldavim transprutanam , ut supremum cognovit, etper tot tempus sibi se divinctos scirent. Placuerunt mendacia , prin-cipi ad interiturn , necemque justi hominis parato. Sed cum hoc a-perte fieri non poterat , neque a reis quicquam contra Cantemyriumvel verbo vel scribto dictum erat , alio procedit modo , primum ju-venem Lupulum filium Bogdani (tam decimum et septimum annum

15

agentem) incarcerat. Fingit thesauri communis pecuniam apud. pa_trem secum remansisse , exigit ab illo 10000 talerorum , clam autemper cruciatuum terrores sciscitatur, , an ipse a patre suo audiveritCantemyrium quoque fuisse in ejus consensu. Iuvenis dicit se nequedatris sui conspirationem sensisse , nedum Cantemyrii. Patremque sihoc facinus tentaverit, juste pcenam luisse , se autem ab patris con-silii alienum , eorumque ignarum fuisse. Ita nihil Duca proficiens,promittit juveni , Mum a summa pecunim soluturum , et aulico a-liquo officio ornaturum, si scripto dederit , socrum suum Cantemy-rum , socium conspirationis coram tribunali, dixerit. Generosus etmagnanimus juvenis, malle se mori dicit , quam justum homineminjuste criminari. Desperato eventu Duca , pecuniam to tam ab juveneper diversas incarcerationes , atque cruciatuum terricula tyrannice , etinjuste exigit, promittit juvenis Lupul se daturum , dummodo a yin-culis bonis obsidibus solveretur,, ut possit rrimirum suas possessionesvendere , quorum pretio , desiderium principis expleret. Datur ilil fa-cultas sub boni.s obsidibus e carceribus exeundi, sed occultum manda-tum dat, ne aliquis baronurn se vadem , aut obsidem pro filo ponat;rogat juvenis omnes suos cognatos , barones, aliosque paternos , quosputabat amicos; omnes hoc se pr,Pstare posse negant , excusantquese, ne pro illo obsides facti , in principis suspitionem incidant. Can-temyr cum videt , generwn strum tam tyrannice vexari, et sine ullamisericordia a satellitibus molestari , (satellitibus enim ordinata eratilla pecunia) supremo Bulukbaszi dicit , ut generum solvant, se au-tern intra decem dies Rhin pecuniam soluturum , et dato chirogra-pho , generum e careeribus liberat. Hoc audito Duca , magis furoreincenditur , et accersito Cantemyrio, «Quare,* inquit, «vadem te po-«suisti pro filio hominis, qui nudius tertius in caput meum conspira-a verat , et justo judicio debitam hrit pcenam, nirnius tuus iste ergat film amor plus est quarn sponso deberetur; poteras enhn tu tibi a-«lium sponsum invenire, cujus patres non essent tali macula aspersi.«Quis enirn Mum sumn, tum filim desponsare, (sic). Respondet Can-temyr «quod Bogdanus juste , et pubfico judicio decapitatus fuit om-«nes novimus. Quod autem filius ejus , quem secundum ecclesias-«ticas institutiones sponsum filhe mea3 sumpseram, fuerit in eodem«cum parente crimine , non audivhnus , neque justum esse putavi«Domine Princeps , quocunque mod°, mortuo patre , innocentis«juvenis desponsationem spernere , in quo conculcarentur Ecclesia-«stica instituta et dati verbi honos. Quoad Pecunice solutionem non«plus genero meo, quam militi tuo me beneficium prmstitisse ar-

16

bitrbr. Huic quidem vinculorum solutionem , ihis autem penuriamademi , et sex mensium expectationem explevi. Cceterum si tua

inquit , celsitudo jusserit, ego pecuniam militi non numerabo, etnuptias illius differam , quousque Tum celsitudini placebit.. Justus

judex respondit : Quandoquidem pecuniarn militi solvendam pro de-cbito juvenis te chirographo obligasti, omnino ad praRscriplum tempus(Main summam solvere debes , filium autem in caput meum conspi-rantis Patris, flhia tum maritum esse neque volo neque concedo; ali-

(ter si feceris, argumento erit, te potius mortuis meis inimicis favere(quam mihi vivo, et Domino. Cant emyr ex ungue leonem , Principismalignam de se coneeptionem optime intelligit , tacilus tamen generosuo omnem suam mobllem , immobilemque substantiam , (excepti,wdificifs , possessionibus , et subditis) mercatoribus vendere juhetejusque pretio principi pecuniam solvat cse autem in Dewy). sperare,occasionem nacturum, qua plura illi redrilt, quamque ipse vendiderit.,Fecit ita juvenis, omnia bona sua magnanimiter vendebat , Cantemyrautem sub aliena manu omnia h.t,c suo genero emebat. Qute pos-tea majori cum emolumento illi restituit. Princeps autem Duca, cumvideret molimina sua omnia vana esse , et quo crimine manus inCantemyrium injiciat , non posset , aliud stratagema excogitat , ut ii-lam Constantinopolim ad aulam Sultaneum Capukiehaja (Residentem)mittat , et si quT mandata Sultani acciderint aut pro aliqua pecu-nke quantitate mittenda, aut aliquod grave in aula negotium exe-quendum Mud opus , et mandatum silentio prwmendum, et ad au-lam illam pecuniam , aut Mud apud Capukiehajm Cantemyrio perfi-ciendum et mandasse , et modum quo perfici deberet , indicasse atqueordinasse ; quod si ille non fecerit, illius et non reliquorum Molda-via3 subditorum esse culpam relaturum. Basque in Sultani indigna-tionem Mum injiciendum. Quod et pritstitit , nam expedito ad aulamCantemyrio , diversis literis ad Vesirium scribit , post tres mensesventurum , kir= piszkieszi, (donaria Paschatica) quorum summa120 bursis constat , per Cantemyrium completo numero misisse , ettribus ante bajrami pecuniam totam Galatii esse collectam , quaminde secum accipiens ad portam ducat , et ex catalogo omnibus utdecet distribuat. Cantemyr Iassiis proficiscitur,, Galatii neque tertiampecuni83 partem collectam invenit , nec non a quibusdam amicis cer-tior fit , hoc per principis mandatum neglectum fuisse. Galatii adprincipem de pecuniffl defitientia binas trinasque literas scribit , res-ponsum nullum obtinet , prwter hoc , ut nulla interposita mora quantocyus Constantinopolin perveniat , ne urgentia in aula negotia a

,

,

,

,

I.tectore et exemtore destituantur, Cmtera omnia ilium secutura. tail-lemyr undique anxius , necessitate tamen ductus Danubium transirecogitur, , et ad Port= prwdefinito a Principe die pervenit. Instabatjam bajrami dies, at pecunite neque nomen venture audiebatur,,quorsum negoliwn tendetet providet , (humus enim pecunix solutio ,nullam temporis dilationem in aula patitur) Vesirii Kiebaja , ex Prin-cipis literis , Lotam pecunim summam apud Canlemyrium paratatnesse, eamque tempore consueto sine dubio soluturum sciebat , undenon leve Cantemyrio imminebat periculum. Galatii non plus quam20000 ialerorum secum acceperat , itaque de ventura a Principe pe-cunia desperans, ad suos quos non paucos habebat recurrit amicos,qui in Moldavia mercaturam exercent Turcas , a quibus totam pe-cunite suminam proprio chirographo accipit, preslitutoque die Bajram-i iszkiesz omnibus complete distribuit , neque apud Principem super bacre plus conqueritur, , nisi quod secundum mandatum , quod ad pecu-nite collecktres Iassiis acceperat , pecuniarn Galatii non invenisse ,neque postea usque cad diem bajrami post se venisse , unde arbitrarise, quod sua Celsitudo aliis gravioribus distracta publicis negoliis hocomisisse , ant eos , quibus mandatum erat segnius fecisse ; unde ro-gare suam Celsitudinem , residuam pecuniam , quam ab amicis suochirographo mutuo accepit , et (ne Vesirius ob pecunite deficientia inPrincipem irascatur) suis locis complete distribuit , digneretur quan-tocyus mittere , ne coram mercatoribus , ad propositum solvendte pe-cunim diem f mendax et inconstans appareat. Per literas Princepspromittit quidem pecuniam missurum , re autern oinnino negligit, imoneque debitorem esse Cantemyrium meminit aut curat. lamque linnetscirculurn faciebat , et nulla pecunia mittebatur ; mercal ores a Cante-myrio suarn pecuniam anxie repetentes, Cantemyr illis scansiales addomus sure prwfectum dat , qui in Moldaviam venientes , singuli persuos chitographos , boveg, oyes , mel , butyrum , et alia gum mer-catoribus condueunt , a prtefecto domus accipiunt , et chirographareddunt. Princeps cum audivisset Cantemyrium de suo totam pecu_nhe summam creditoribus solvisse , novum destinat ConstantinopolimKapukiehaja , et Cantemyriwn ad se venire jubet , equidem eo pra?-textu , (plod cum a Sultano mandatuin haberet , ut ad expeditionemcontra Germanos se przeparet , eo vellet ad militum conscriptionem ,aliasque res , ad mililiarn specl antes uti , de debita aulem pecunianulla fit menlio. Cantemyr mandato Principis paret , res aula ye-nienti Kapukiehaja commendat , ipse in Moldaviam revertitur,, inprtesentia a Principe honorifice excipitur,, ob fidele et egregium ser-

2

18

vithun regratilicatur,, et pecuniam ex provinciarn solvi pollicetur. Sedhaac omnia ficta , et interno odio tecta ; nam neque pecuniam solviimposter= jussit , neque c eteris promissis stetit , invictus tamenha3c omnia sustinuit Cantemyr, nec multo post , anno....* ineuntemstate Princeps ad Viennensern expeditionem proficiscitur. Canterny-rium , ex offi-io Serdari deponit t et castra sequi jubet. Cain autemTartari per Moldaviam Valachiatnque cum Turcicis castris sub Beli-grado unituri , transirent , Moldavian ac si initnicam terrain (excep-tis hominibus) vastabant, multorum baronum villas domos igne com-burebant , greges pecorum, jumentorumque pra-dabantur, , inter quosetiam Cantemyrii equoruin greges plusquam 800 deprfedati fuerant.Duca jam in Transylvaniain penetraverat , dam principatus a Tar-taris devastationem audit. Sad unusquisque de suis perditis despe-rans , (impossibile enim sciebant a Tartaris abrepta inveniri au trecipi posse), nihil curabant ; Canternyr autern, cum sciret Chant,omniurnque Mirzarum magnam favorem , a Principe facultatempetit, ut ad Chanum discederet, resque suas a Tartaris abreptas exqui-reret; re autem ipsa, intendebat, ut perfecto suo cum Chano negotio,in Patriam rediret, et reducern Principem in Moldavia non expectaret.Non potuit illi Princeps negare petitionem, et accepta redeundi fa-cultate, Chanum sub Temurcapi consequitur. Statitn rigorosa illi adomnes mirzas dat jarlyk (sic Tartari vocant sua mandate) et ali-quot officiales ordinat, ut per tota Tartarorum castra exquirerent,sicubi Cantemyrii jumenta vel quicquid aliud a Tartaris abreptumilli fuerit, recipiant, et Tartaros illos vinculis ad Chanum mittant.Ita Cantemyr omnia sua jumenta et pecora a Tartaris (exceptis 40hinnulis) nee non multorum baronoruin nomine suo recuperavit, dedomus aulem villarum combustione mandatum impetravit , ut om-nes Mirze, posita pecuniie surnma, pretiwn combustor= aularumsolvant, inde ad possessiones suas reversus, Princeps cum videretCantemyrurn castra non secutum, sed ad sua revers= audivisset,ad locum tenentes suos Iassios mandatum dat, ut Cantemyrium cap-tum in vinculis ad reditum suum tenerent. Sed Can! emyr per ami-cos accepta hujusce modi mandati notitia, totuin sawn famulitiumin pago Czeucanii, (apud fluvium TuLova situm) congregat, et datocum multis aliis baronibus (inter quos pr.ncipuus erat Gavrilice su-premus Vornik) verbo obedientiam recusant, et fili.,e sue nuptiascum filio defuncti Bogdani per septem dies splendide celebrat. Nup-

10 Annus siine dubio 1082.

10

tiis kids, Locurntenentes, (qui tureioo vocabulo Caimacam quoquevocari solent) duocentum milites equites et pedestres ad capiendumin suo pago Cantemyrium expeditint, sed tres ante dies accepta ii-lorum adventus notitia, suos famulos et servos ad defendenduin separant. Cum milite missus erat pmfectus Stolnicorwn, Ioannes Chry-soberges homo natione Grmcus. Qui cum ad Cantemyrii pagum pro-pinquasset, inscius quod Cantemyr illius adventus haberet notitiam,in sylva militern in insidiis relinquit, ipse, acsi alio negotio ordina-tus, fingit se per citos eqttos, ad Faksanium transiturum, et cum15 tantum horninibus ad Cantemyrii pagum venit, quern Cantemyrstatirn captuin, vinci jubet, reliqui audita pr.efecti illoram captivitate,palantes sparguntur fugiuntque. Canternyr data cteris consentienti-bus notitia, sub Bar lad oppido omnes congregantur, et inde accep-tis suis (gum aecipi poterant pecoris et jurnentis, et occultatis aliisdornesticis suppellectilibus), in Valachiam iter dirigunt. Ex Barlatoproficiscentes, Chrysobergem vinculis solvunt, qui ne videatur, admandatum segniter processisse, illos cwn aliquot militibus usque adflumen. Siret sequitur, sed nihil tentare audet. Ita Canternyr cum re-liquis muftis Baronibus tyrannidem Duc:e in Valachiam effugerunt.Inter Valachi, principern Serbanurn, et Moldavhe Ducam, sub hoctempus ob aliquas occultiores causes, (quorum hic locus non est)inextinguibile inirnicithe incendium excitatum erat, multamque pecu-niana utrique in Au la Cara Mustalle pasz:e consumserant, utriquetarnen fortes, et donariis pares, nihil sibi nisi bursis suis nocere po-tuerunt, at Serbanus cum audivisset, Cantemyriwn cum multis aliisbaronibus in Valachiarn, illius protectionern optantes a Duca defe-cisse, admodum Imtatus, suis locumtenentibus per expressos jubet,ut Moldavi Barones honorifice exeipiantur, et loca illis, et pagi juxtasuas conditiones, ad contentationem distribuantur. Post autem Vien-nensera cladem Principes a Mustafa Pasza ad principatus suos re-deundi facultatem accipiunt, at Serbanus quidem ValachLe ex Hun-garke limitibus recta in Valachiam breviori et securiori ilinere rever-titur, Duca autem ob conceptas inter illos inimicitias, per Valachiamtransire, sibi neque tuturn, neque securwn ratus, longis itineribusBeligrado per Hungariam et Transsylvaniana sub initio Decembris Aixad Moldavhe fines pervenit. Sed cum Rex Poloni e Duce Konieky re-liquas Cozacicas, et Polonicas, nec non Moldavicas, (quas Petrec-zeico Princeps colligere poterat) copias in Budziak per Moldaviamexpedierat, Petreczeico jam Iassios occupaverat et BudzakienzibusTartaris Cozaci magnas clades intulerant horum, velitationibus impe-

20

ditus Duca lassios intrare non est ausus (nondwn enint copim exBudziak reversw erant) sed prope Fakszani oppidurn in pago Dorn-nesti dicto illius expeditionis finem expectandum fuit coactus. Petrec-zeico Princeps postquam Iassios pervenerat, literas ad Cantemyriumscribit, ut quantocyus ad se veniret, se enirn ilium exercitus ducemeonstituere decrevisse. At Cantemyr, cum titubantes videret res Pe-treczeiki neque stabilem illius Principatum sub tutela Polonorumcognosceret, socios relinquere, et antequarn Principem Serbanumconveniret, hoc facere non posse rescripsit. Insuper se scire Princi-pem Ducam, in confinia Moldavim fuisse ingressurn, et penes iliumadhuc nonnullos Barones remanssise, ideo non tutum habere se inMoldaviam, vivente aut principatum tenente Duca reverti. Generotamen suo Lupulo ad Petreczeico eundi facultatem dedit, qui ad exi-turn usque Petreczeici ex Moldavia cum aliis Moldavis penes ipsurnfuit. Serbano Principe ad sedem suarn Bucurestum reverso omnesprofugos Moldavos ad se vocat, protectionem illis, et auxilium inaula ad deponendum Ducam ob inveterate inter illos odia, facilepromittit, hac tamen conditione si omnium consensu ab aula per su-plices literas sibi principem postularent. Hujus conditionis antea in-scius Cantemyr, cum ad Serbanum mimes veniunt, Cantemyrumfratris, cmteros proprio nomine compellat. Miratur Cantemyr hono-rem incongruum, ita ut rem sibi, aliisque mentis Serbani ignaris, ri-diculum, ac quasi delusoriam putarent. Sed Serbanus cnon, inquit,frater, meam compellationem sinistrffl interpreteris, Deo enim coadju-vante id omnino debet fieri, et ego te ut Moldavi.e principem meum-

*clue fratrem agnosco; in cujus confirmationis pignore Ham meamgnatu secundam alterutri filio tuo desponsatam esse vollo., At Petrec-zeico ex Budziak redeunte, licet magna cum suorum jactura, exSoczavia Bajuskium sum nepotem, Lupuli Bogdani patruelem, cumselecta militum manu, ad opprimendum in Domnesti Ducam expedit.Qui Decembris 25 ipsa die nativitatis Domini in prandio cum suisconsiliariis epulantern improvise circumdat. Nue deerat miles, omnesilium deseruerant, paucissimi Baroness qui ccecam quandam fidelitatemillilprofitebantur, aut quia reliquos Barones ob iniqua sua consilia per-timescebant, aut quia sanguinitate aqua ex parte uxoris conjunctierant, penes ilium perseverahant. Ita Duca a Bajuskio Chiliarchaoppressus, cum suis asseclis (excepto Buhuk Hetman uxoris fratrequi arrepto equo evasit) capitur, et ad regem Sobieskium Versa-viam ducitur. Barones in Valachia auditis Ducfe fatis, hiemem licetmediam , in ver et aeris sTvitiam in tranquillitatem mutatani esse

21

sentiunt. Uxor Ducre Principis cum esset cum suis filiis in BrailaTurcico oppido ad Danubium sito , audito mariti fato , Sultanuin decasu, et fatis Principis certiorem facit, et filium suum natu majorem(tune vix duodecimum annum agentem) , promissa magna pecunia3summa, postulat. Fecissent hoc Turcze (quia fidelis apud illos habe-batur Duca) nisi accepissent , filium nimis juvenem esse , et illiustemporis turbulentiam virum maturum et rerum experlum postularescirent. Sub hoc tempus Demetrius Cantacuzenus , jam nonum an-num post primi principatus depositionem Constantinopoli agebat. Quicum audivisset Ducam a Polonis captum, et sedem Moldavite vacare,duplicem quia solitam pecunite summam , per Caimacami , et Tef-terdari manum Sultano pollicetur, , si iffi Mo1davii principatus dare-

Serbanus in hoc negotio segnius quam debuerat , visas , ante-quam Moldavorum Baronum supplicationes ad aulam pervenissent,Demetrium Principatum jam accepisse a suis Residentibus .certus fit.Prout nullibi deficiunt calumniatores, et vemuli, ita et hoc negotio,barones qui , sibi Cantemyriuni principern erant petituri , licet jurejurando se obstrinxerant, ne hujus electionis rumor ad aures Demetrii,perveniret , neque fili cuiquam hoc revelarent, optime enim sciebantquam detestabili odio in primo suo principatu prosecutus fueratCantemyrium equidem ob vanam quandam illius conceptionem , atsi nune acceperit, et electum, et a Serbano ValachiR Principe fra-trem et socrurn appellatum, ant in Moldaviam nunquam illi redeun-dum, aut maximo cum vitT periculum, ibi vivendum; ita ill juramentoobligati, Iucbe tamen aliquis non instar, de singulis omnibusque De-metrium certiorem facit. Princeps dum Galatium pervenit , primusomnium Cantemyr illi obvium fit principemque salutat. Demetriusaut quia rerum Moldavarum confusio 'tune non permittebat, ant quiade falsa delatorum relatione adhuc dubitat, aut etiam quia quod in-tendebat perficere non posse cognoscebat , Cantemyrium hilari vultuet honorifice excipit. Statum illius sub dominio Duca condolet et Duc.etyrannidem multis verbis (erat enim eloquens Demetrius) vita ferat.De cTtero meliora imposurum illum sperare , jubet , et illico officioSerdari iterum honorat , nec non post adventum ad sedem munusDucis pollicetur. Cantemyr licet non sine assiduo timore et cautione,tamen nihil tale metuere simulat, et acceptis (pas brevi spatio colli-gere poterat) juxta principis mandatum , depopulatores Polonos etCozacos , qui per totam regionerh depopulabundi pallabant , unicoquasi... expellit, multos etiam capit et Principem mittit; purgata Pro-vincia a latronibus et tranquillitatem per Cantemyrii labores red-

tur.

,

22

dito principatu , Demetrius ad sedem Principalem venit. Ubi Cantemyrad Principem revertitur, , et honorificam regratificationem, atque mul-tas illas illius pollicitationes expectat. «Si non ,, inquit , «ita virililer«te in hac expeditione gessisses, omnino te capite privassem; impos-clerum cave , ne vanas quas concepisti auras , secutus , id quod«nunc eflugisti , experiaris,, et munus Iletmani cuidam vilissimo , etineerti homini nomine Zosimo dedit. Cantemyr constanter rigidas fa-tui principis minationes audit , simulatque, «et se imposterum om-«nibus conatibus curaturum , ut melius ipsi posset servire, res-pondet. Nondum transiverant tres dorninii sui menses , et RexPolonite partem exercitus , in Moldaviam depopulandam (eo pre-textu , quod si in Moldavia non essent habitatores , Turcam nonposse militem in Camenico alere , cui consilio totus contrarius eratDux Iablonovskius , et mteri magnates) mittit. Quo a Principe auditonovum hetmanum cum suis et aliquot Tartaris Turcisque -contra illosordinat , Cantemyrium in oprobrium tantum illi subordinat . Haudlonge ab oppido Cotnar profecti in Polonos incidunt , Dux exercitusqui a nativitate nunquam in militia fuerat , neque quid sit pugna sci-ret , quo se vertat miserculas ignarus Cantemyrium interrogat , quidilli faciendum esset , ut ab apparente hoste (nondum enim Poloni adpugnam processerant) liberaretur. Cantemyr respondet , «ilium nongesse a Principe consiliarium , sed sub ordinatum tantum illi ducem«ideo quod a supremo Duce illi fuerit mandatum ex mandato , et«militari consuetudine obedire debere. Cmterum si Salvuni se vo-cluisset , aut domi deberet manere , aut antequam hostis irrueret ,«clam se ex copiis subducens aufugiat :, facile consentit, miser Het-man , et relictis copiis suisque impedimentis fugam capit , et unospiritu Iassios ad Principem eo die pervenit , (Cotnar enim 12 horisIassiis distat) relaturn est principi Zosimum exercitum ducem duobussaltem aut tribus (sic) fugitivus, desertis copiis jam domum venisse.Quo a principe accersito , et de sibi demandatis copiis interrogato,«Polonorum, respondet , «magnas copias in illos incidisse , et inito«fermi (quod falsum erat) prcelio , Polonos victores evasisse, et suos«cum Cantemyrio, Turcis, Tartarisque ipsum deseruisse, et solo equi«beneficio hostium manus effugisse., Accenditur ira rei ignarus Prin-ceps , per Cantemyrium dolum et proditionem suarum copiarum fac-tam fuisse clamat , mortem et quodcunque morte pejus minatur, ,dummodo ipsum vivum caperet. Cantemyr autem post Ducis fugamcollectis suis , (Turea enim et Tartari Ducem fuerant secuti) et qui-busdam in locis positis insidiis , cum paucissimis Polonos adoritur,

28

deinde fugam fingens superbos Polonos , ad persecutionem allicit ;dum ad insfdias pervenit , dato receplui signo , persequentes in me,dio circumdant , ma gna sirage afficit , plus quam 120 ex illis vivoscapit , cmleros fugat dissipatque , erant autem poloni numero 500 7penes Cantemyr non plus quam 200. Talem victoriam nactus Can-i emyr Iassios ad Principern , post se magnarn captivorum caiervamtrahens , revertitur ; facturn omnes non satis admirari possunt , sedprinceps oh conceptam iram et vetus in ilium odium , spiritus tan-turn interceptionern non patitur. Geterum corarn principe positis totarmis hostium , captivisque , a principe non ut debebat , laude etgratiis aspicitur sed quare Ducem deseruerit , indignabunde interro-gatur, , Cantemyr respondet , «se Ducem ant equarn prcelium incepe-«rut , vidisse quidem , in ipso autem prcelio nullibi apparuisse ; neque«prout ducem decet , mina vel ad pugnam , vel ad recepturn ordinemcdedisse , se autem cum videret duce destitutas et sine ordine dis-«persas , eas collegisse , et ingruentem hostem adorsurn fuisse, et«bonis Principis auspiciis illos vicisse, et occisos totque captos et«vexilla ad suam Celsitudinem aduxisse., Mulebat Princeps omnesmilites perdidisse , et cum illis Cantemyrium periisse , quam ex taliillius mirabili victoria , majorem lamam apud suos , Tureas , Tana-rosque concepisse , quod maxime obstabat quin posset malignamsuam opinionem in Cantemyrii perniciem ad praxin perducere. Eodemanno sub inilio veris, Suleiman Pasza cognomento Ainedzi , Seras-kier contra Polonos ab Sultano ordinalur, , qui collectis Turcicis Tar-tarisque copiis Danubium sub Isakcze , ponte junclum transit , cumvenisset ad Prut fluvium , ad locum. Zuzoram dictum , Princeps exmore solito iii bonis cum muneribus obviam fit , Serkierius ilium ho-norifice primurn suscipit , et si quid haberet ab illo postulandum , sepra standum, non recusaturuin dicit. (Seraskierius ab Serbano Vala-ehi[e Principe ad inveniendam aul excogitandam in Demetrio depo-silionis culpam , magna pecunim summa data , majori pollicita ines-catus erat), Demetrius cum videret Seraskierium sibi maxime raven-tern , et servitia promittentem , bonam occasionem nactum fuisseratus , de Cantemyrio graviter conqueritur, , «illum nempe esse man-«datis illius contrarium , et totirts regni disturbatorem atque prodi-«torem , se autem talem hominem de medio tollere , prx timore«quorundarn nequisshnorum I3aronum, ui consentientibus, non posse,cideoque consensum Seraskierii , et mandatum rogare , ut Cantemy-«riurn captum , decapitet , quo e medio sublato, se obsidem esse ,«imposterum neque Polonos deinceps Moldaviam invasuros neque

24

ires Musulmanas , Polonis canterisque hostibus revelari., SuleimanPasza prmler hoc quod cum Serbano ad deponendum Demetriumverbum dederat , veteres et, profundas cum Canlemyrio fovebat arni-citias , sed ad deludendam vanam Principis mentem , non poles tu,,Mquit , ilium rebellein ila facile occidere , sed nunc in hac mea«expeditione , illum ad castra mea versus. Poloniam ducenda, duct o-«rem ordina , (eum &Min alias quoque copiarum Sultani ductoremduisse scimus) et alia Toe ex Sultani mandato nobis in ilinere a te«exigi debent , ut ponaum correetiones , constructiones annonre alia-rumque rerum necessariarum provisiones , illi demanda, ego autemculpam aliquam in illo faciam deprehendi, itaque ilium rat mandato

«non parentem , et inobedientem ex nostri Mufti iletva, capite plec-«tam. Hwc quidem Pasza per se Principi suggerit ,. per suum autemKiehaja illi dici juhet «ut si prius a Principe ob hoc servitium bonum«pecunim summam non acceperit , promissa non perfecturus ; accepta«autern pecunia tertia die illi culparn crimenque inventurum , et ac-«cepto illius capite ad principem missurum. Demetrius Cantacuzenus ,ut nimis desiderans nimis credit , facileque Paszan 15000 talerorumpro morle Cantemyrii dat. Princeps his cum Pasza compositis , ac-ceptaque licentia , lassios se convertit , et statim accersito Cantemy-rio , ilium exercitus Turcarum penes Seraskierum Ductorum destinat.Qum illi necessaria- ad illud iter essent , post ilium missurus. Cante-myr per Serbani Principis literas , licet de Seraskierii intentione no-titiam haberet , cum autein sciret Suleiman= a proposito facilemutari , et inconstant= hominem esse , non sine magno vitaemine , ex principis mandato , ad ilium accedit tamen. Dum apud Se-raskieriurn venit , et a Principe datis literis , se ad servitium sumhllusirihahis missum , et si quid erit mandatum ejus , se pro viribusexequendurn conalurram dicit. Subridens Seraskierius , semotis aliis ,«oplimuin a te , aulequam te viderem habeo jam servitiurn. Prin-«ceps enim tuus mihi 15000 laleronun dedit , ut te occisum , capu4ad ilium mittam. Quod tamen nihil metuas, neque enim Seraskie-«rain a Sultano ordinali sumus , Ut nebulonum ,hominum vanas opi-4niones sequamur, sed illi fidelia servitia pnestemus et malos malis,«bonos autern bonis afficiamus, Te autem paucos post dies (si Deus«felicem .nempe reditum concesserit) Moldavian principem scias ; necputo meam relationem apud Sultanum non valituram. Ita deinceps

Cantemyr tranquillus in ilia expeditione , (quffl non ita longa full,Poloni enim nullibia pparuerunt , illo autem posito in Camenico mi-lite et alinaento ad Sakcziam est reversus) Demetrius Princeps sin-

discri-

23

gulis diebus post datam pecuniam mortem et interitum Cantemyriiin castra Seraskierii audire expeetat , sed frustra; nam Seraskierius,postquam ad Zuzorain est reversus, Prineeps iterum cum aliis mu-neribus illi supplex obviam fit, et antequam Princeps Cant emyriimentionem faceret , ipse pneoccupans , infidelem fume Cant emyriurn,inquarn , muftis in locis juxta prornissum occidere volui , sed mm-,quam a Cadi , quem in caslris habemus , Mies Hodzet (mortis sea-(fentiam) accipere potui ; put° infldelem notiliam quandam hujus rei(olfecisse , et judicem nostrum magna jfecunia corrupisse et in fa-vorem suum traxisse , idea le consultum vellem , ut huie Cadi bo-*num et pingue aliquod munusculuni offeras, ne tibi imposterum«contrarius, et inimico tuo ravens appareat Ego autem juxta promis-«sum omnein movebo lapiclem , ut ilium antequam ad Danubiurn per-eveniat , capile privem, et libi satis faciam. His Paszie ludibriisconquieseit Princeps , et medialores sibi Jidos, Cadium magnis mu-neribus ditat, ille cum nullam rei haberet notiliam, ad taut a donariaobstupescit, et quid sibi yeller ab ipso princeps interrogat, Iii remut se- habet liii revelant, sagax Cadi, cumque Seraskierii naturam etmores optime novisset , facile promittit, imposterum Hodzet, quandonimirum a Seraskierio postulahitur, , non negaturum. ha delusnsPrinceps et laborem et oleum perdidit; nam Seraskierius post quernad Danubium pervenit , Cantemyrio jubet , ut misso aliquo suo fidelihomine, liberos suos , exterosque consentientes barones accipiat, etin Valachiam ad Serbanurn se recipiat. Quorum transitu in Vala-ehiam audit() ipse quoque ad Serbanum eat, et inde omnes fugitiviBarones congregati, ad se Sacziam veniant , se autem ad Sultanumrelaturum, ut Dernetrius , uti principatui indignus , deponatur, , etCant emyr Ninceps constitualur. Quod et factum est. Nam post Cante-myrii in Valachiam secessum multi ex primi ordinis eum secuti sent,et aprid Serbanurn se receperunt. Astulus autem et revera Ainedzi,(quod dolusolem-dolustun-significat), ad Demetrium per cerium ho-minem literas rnittit, quibus 1111 significat , Canlemyrium ex manibus

ejus fuga elapsum fuisse , et apud Serbanum in Valachia se reci-«pisse audivisse; se tamen nunquarn remissurum, quin semel promissaexequatur et hia facturum ut non solum illi fugitivi vinculis, et ca-lenis ligati adillum. remittantur, , sed etiam Serhanus illorum protec-tor, et fautor a prineipatil deponatur, modo ille quamprirnum caret,

20

27

rigunt , quod a Cadi alia voce Ut omnes possint audire , recitatur.Seraskierius primo intuitu fugitivos barones lorve aspiciens , (quareeita fecistis mandato Sultaneo et principi vesiro vos inobedienles ,(et pervicaces prcebuistis , si vera sunt hmc gum contra vos.accusantur, per caput Domini mei Sultani , omnes ad unum(moriemini ; sin autem vos excusandi , et rectificandi verbum ha-(betis , dicitote.» Fugitivi per Cantemyrium (Turcice enim op-«time calebat) respondent, se nunquam mandata Sultanea detractasse,(neque alter principi se contrarios osiendisse , nisi huic tyranno ,(segue scire a Sultano principem, qui Sultanea mandata exeqnatur, ,«non tyrannum qui innocentes homines invidia persequitur, bona il-(iorum spoliatur, et pro fidelibus servitiis mortem et quodcunque

considerari, potest , minatur ; prout testis est tolus populus Mol-(davus , quanta fidelia et meritoria servitia ipse solus contra impe-(ratoris hostes dimicando , non multo ante monstraverit. Quw autem(in Arzmahzar scribuntur et falsa esse, et pra ter Baronum quorum(sigilla ficta impressa sunt , nom ina alque consensu missa. Quod siorellet sua Blustritas rei veritatem scrutari , sufficiet hoc ut soli accu-(satores , cujuslibet baronis proprium sigillum indigitent ; quod si ye-(rum fuerit , non erirnus (etiana si justi) rei , si non , jill semet ipsos(falsos accusatores declarabunt , et divina justilia fiat.* Seraskierinshis a Cantemyrio auditis , accusatores ut sigilla ostendant , quod cujusesset , at omnia (e2cceptis tribus aut quator, , gum erant quorundamGnecorum suorum dorneslicorum) sigilla erant falsa , neque illi am-plius , falsitatem arzmahzari tueH poterant, (sed, si sigilla falsa sint,(an vera nos hoc latet , cerium autem est nos arzmahzar ex mani-(bus principis accepisse , et quod nobis mandavit coram te dicenduin(hoc dicimus , Seraskierius urget illos , ut veritatem darius fateantur(alioquin se in Moldaviam missurum , et omnes barones quorum no-(mina subscribuntur,, et sigilla eorum esse dicuntur, , adducturum, et(si duorum aut trium tantum falsum esse sigillum invenerit , omnium(illorum linguam abscisurum , et super asinos per urbis plateas in-(versa facie verberibus laceratos tractandos jussurum). Hffl Seraskeriiconditiones et minaces jussiones ccegerunt, ut accusatores faterentur(orania scripta arzmahzari esse falsa, sigilla aliena, non quorum sunt(nomina, illos autem omnes inscios esse iiiius arzmahzari ; prwterea(se scire Principem injuste Cantemyrium voluisse occidere , et multo-ties hoc et mille technis hoc perficere tentasse , ideoque ilium ad

(evitandum vitm periculum ex patria aufugisse.) Ad hwc excipit Se-raskierius , (mihi quoque 15000 talerorurn prwtium capitis Cantemy-

ma-'turn

,

28

*Hi nuper dedit, et ni fallor,, et dominurn Cadi ab ejus muneribus*non fuisse vacuum ;* idem Cadi fatetur, , occulta nimirum manu ,,4 hodzet in mortem Caniemyrii Demetrium per suos homines petiisse,*se autem , ut justum decet judicem , hoc negasse nisi mortis illius1 certa et evidens fuerit causa.) Itaque Seraskierius accusatores ad cus-todias mittit , Cantemyrium autem cum cmteris suis sociis apud seretinet , soluto tandem divano , in interius cubiculum omnes intrarejubet, senior et dignitate superior erat Gavrilicza , qui supremus in-ferioris Moldavim Vornik (gubernator) quo ingrediente Seraskieriusnihil profert , cum autem Cantemyr intraret, *belle venisti ,, inquit ,*princeps* (chosz gieldun beg) et soli illi cEeteris astantibus sedere jus-sit; et statim aducto Principatus Caphtan , (toga) CantemyriumPrincipem constituit , anno mense . . . - - deinde facta adPortam relatione , Principatus confirmatio , et insignia principatus Tuget Sandziak et Kukka Cantemyrio missa sunt.

Secunda die post, Cantemyrii coronationem , Seraskierius tentoriasua equos turcicos aliquot ornatus , suos satellites , et totam aulEepompam ad servitium Cantemyrii , donec Hie suos paraverit , mittit ,et incarceratos barones sub custodia illi reddit. Qui ad pedes Prin-cipis convoluti, veniam supplices rogant, se non sponte, neque ma-ligno animu , sed a Principe dominatore fuisse coactos et missos ,equidem sub pcena mortis si mandata detractaverint , obstrictos ;adversus ilium tot tantasque injustas accusationes protulisse. QuibusPrinceps respondet : ,& scire illos coactos , et illius Principis man-*dato , atque forte etiam diversis multisque pollicitationibus victos*venisse, nihilo tamen minus, si initio sui Principatus dementia pri-*mum in peccantes uti opus fuisset, talem illorum excusationem, as-*similasset excusationi Protoplastm Adarni, qui uxorem sociam culpa-*bat , et illa se a serpente deceptam excusabat. Qui a Deo licet de-*mentissimo, tamen non sine mortis pcena evasere.) Compositis cumSeraskierio n6gotiis gum ad Status Principatus pertinent , et jam adsedem suam eundi facultatem petituro Principi , Seraskierius , exmandato Sultani , Principem debere filium .suum et cum sex primiordinis baronum filiis , Constantinopolin obsidem mittere , aliter au-lam non posse Moldavis credere, qui nuperrime cum Polonis armajunxerant, et ad (sic) Petreczeiko a Rege Polonim misso adhEeserant,nec non multa nefanda facinora adversus Budziak et slue MajestatisStiltaneEe copias , fecerint. Princeps nullo modo hujus mandati reme-dium invenire potest, licet diversi mode Seraskierium tentaverit, quinAntiochum Mimi natu majorem turn decimum et quintum annum

29

agentem cum aliquot Baronum Mils Constanthropolin mitteret. Postfilii expeditionem , Princeps quoque accepta a Seraskierio facultate,versus Iassios proficiscitur. Dum Galati= pervenit , primo sub De-metrii tyrannide fugitivos in Transylvaniam et in Poloniam aliasque

partes dispersos Barones et regni babitatores , ad loca sua redu-cere eurat , et prxcipue illos , qui vel ante , vel cum Petreczeicoexeuntes in Polonia vitam tolerabant. Qui accepta Cantemyrii adprincipatwn evectione , omnes nulla interposita mora , ad eum con-volarunt , quos princeps benigne acceptos , quemlibet juxta suam con-ditionem , officiis , et ordinibus adaptat. At turbatm undique , et corn-motw erant res Moldavicze provincia tot Tartarorurn el Polonorum ,Cozacornm cursitationibus p'enitus fere devastata , et in desertum re-dacta erat. Iassiis exceptis monasteriis , et prineipis aula , omnesdomus combustas , et cives in vicinas regiones dispersos dissipatosqueinvenit , qui intra trium mensium spatiurn =nes ad loca sun suntreversi, et provincia veluti ex sepulchro ad vitam revocata , hilario-rern vultum aceepit. Deinde militem utriusque ordinis conscribit , or-dines juxta sibi notas (ut veterano milili) regulas distinguit, ordi-natque , depopulatores fugat , eapit , alios etiam latrones inortpunit, itaque statum dominii tranquilliorem intra paucos dies reddit.At inter barones , qui in Polonia se cesserant , prsecipuus erat Mi-ron Costin sub Duca magnus logotheta, hie licet ex serbis parenti-bus , (qui non multo ante in Moldaviam venerant) , majoribusquedescendens , brevi tamen spatio temporis, ad tantam in Moldavia a-pud Principes honorem , farnilise cum aliis commistionem , pagorumet minium possession= pervenerat , ut nemo fere inter Moldavos.Preefatus Miron, neque literarum erat ignarus, Lalinam linguam, Po-lonicam Ruthenamque calebit; primus qui ex Moldavis Baronibusfilios in extera Dominia ad scholas instruendus misil, (Chronogra-phumque Moldavim post Urekien Vornicum ad ternpora usque nos-tra, sine ad mortem suam continuavit, equidem satis probe, et ab adu-lationibus parum tractus. Hie inquam , cum Cantemyr Princeps, aDuca principe insidiaretur,, et morlifero odio prosequeretur, quandosub Viennensi expeditione Cantemyr a Tartaris , ut mentionern feci-rims omnibus fere pecoribus et jurnentis spoliatus et deproedatus ,cum a Duca facultalem peteret retro revertend, et ad Chanum Tar-tarorum eundi, contigit, ut ipse Miron esset coram principe, cumqueDuca jam facultatem Cantemyrio dedisset, et ad osculuna mantisadnaisisset, ille, cunctis audientibus, «Celsissimep inquit Princeps, hzec,universalis quasi fuit Tartarorum in nos devastatio, omnesque magna

in

perpessi surnus detrimenta; sed non omnes ita rerum nostrarum a_4.more , -atque desiderio fuimus affecti, ut relicto Domino, et prwci-pue in tali gravi ex periculosa expeditione, et ejus obsequiis , et

,nostra redeundi licentiam petiimus, ita enim nemo fere te concomi-(tutus fuisset, quia nemo est qui non habeat a te justam causam pe-g tendis facultatis. Sed jam video nonnullos , (inter quos nunquamDominum Cantemyrium sperassem) te Clementissimum Dorninurn tern-pore turbulento et periculoso deserentes, putantes forte te, et omnes

(qui te sequuntur, nunquam in Patriam reversuros, et nobis pereun-,tibus, illos solos in suis nostrisque possessionibus remansuros. Sedg Deus supremus rerum moderator, dabit torsitan nobis quidem labo-cribus, et periculis nostris exeinptis , et incoluinibus reversis, tecurnDominii tranquillitatem atque suavitatem sentire atque gaudere, hosautem desertores facti pudere , atque Domini suo gaudio, ut in sa-

ccris Evangeliis habetur,, privari.. Horurn suorum verborum malignoet improbe evomitorum, memor Miron, audito Cantemyrii Principatu,diu in Moldaviam reverti (fistula quonsque- nempe omnia qua,- seenntin Poloniani asportata habebat consumpserat , et ad extremarn re-rutrrpenuriam pervenerit, fallebatque duorum principurn in Poloniadetensio , Ducm nimirum captiVi , et Petreczeiki liberi. Duca quideinsperabat aut pretio aut alio modo liberationern, et securn in Patriamquasi domini sui fidelis servus, qui ilium neque in tali infortunio nondeseraverit, reversurum, et consequenter majores honores, et amplioresfacultates nacturnm,Petreczeiki autem ex parte Pothnorum, in DominioMoldavim confirmationem, et sic se quasi partibils Polonicis faventern;data occasione ostensurum, sed ut proverbio habetur, Qui unico ictu duosoccidere vult lepores, ambobus privari; num Duca in captivitate nonmulto post mortuo, Demetrius Cantacuzenus Dorninium acceperat, cujustempore Miron in Moldaviam venire extirnuit , post Demetrium , utsuo loco diximus, Cantemyr Princeps factus, maligni mala memoriadicta tenebant , unicain spent in Petreczeiki Dominio per Polonesconstituenda alebat ; sed hae quoque tempestiva Petreczeiki mortefrustratus est. Mortuo Petreczeiko, Moldavis sub signis Polonicis mi-litantibus primo diminutuin fuit slipendium, postea totaliter cessavit ,unde factum est , ut Miron quoque liqet Polonos semper magnifece-rit , ad extrernam paupertatem cum tota sua familia redactus, inPatriam redeundi cogitationes accepit ; sed cum Canternyrium Prin-cipem, (quamvis audiret , fratrem suum natu minorem apud elemen-tissimum Principem Hetmani officio ornatum) timeret , quo se 'vertatniscius, tandem supplices Uterus ad principem dat , amhestiam om-

,

if

niurn suorum dictorum factorumque rogat. Prindpi facile erat do-nare, quod illius naturm et virtuti magis propriwn erat , si gumeniin virtutes in homine virtuti studioso requiri debetit et invenitipossunt , profecto in hoc principe oinnes inveniebantur, , et pmecipuehis mterne laudandus fuit , quod erga delinquentes ita clemens fuit ,ut multi ejus dementia et patientia abusi visi fuerint , et nihilmagis ex memorim tabula obliterabat , quam inimicilias et iniinico-rum in se injustas et lethales persecutiones. Imperata Hague securi-tate , Miron in Patriam reverlitur,, a Principe honorifice acceptatur ,omni re, et domestica suppellectile, qua deficiebat, abundantisSime lo-cupletat , duas illius filias satis ampla cum dote marilis collocat , fi-num natu majorem Herolawn, (ZVicolaum) a secretisy secundum Ser-dar, tertium prEefectum Ap(r)odorum, nec non filiaz sum Saftm spon-sum declarat. His beneficiis, pro tot tantisque malefleiis ClementissimusPrinceps respondet ingratissinn Mironi cujus acta in se inferius suamseriein recensebunlur. Anno sw,undo Dominii sui, qui est DominiSultanus Turcarum contra Polonos Suleimanwn Seraskierium etChanum Tartarorum Selim Gierajuin ordinat. Poloni vero , ductutriwn suorum Hetmanorum , ineunte vere transacto Tigrate ad Prutsexaginta circiter collectis militibus descendant , et ad Pagum Gojancastra metantur. Suleiinan Seraskierius et Chanus Tartarorum ibi-dein illis cum suis ordis obviam flunt , Poloni 'prout smpissime con-sueverunt , visis ordis Turcarum , de provisione et annonm carentia ,et e vestigio de recepta cogitare incipiunt , ac Seraskierius expecta-bat Moldavim Cantemyrium et Serbanum Valachim principes ad sejuxta Sultaneum mandatum venturos. Serbanus cui ipse odor Tur-dens contrarius erat , pedem trahendo et in die vix horm iter fa-ciendo usque Iassios pervenerat , ubi filius Cantemyrii natu minorDeineirius , cum Besidentibus Baronibus sub rnonasterio Czetaczuiadicto, ab urbi Italico (? _lass° milliari distante, obviam fit, ubi PrincepsSerbanus de equo descedens, copiis stare signum, dat, et gratioso am-plexu Demetrium osculatus , inter alia civilia complementa, addit ethoc, tribus nempe ante horis, ex castris Turearum a Parente ejus etfratre suo boni nuntii literas accepisse , quibus significatur per ho-roicas Patris Principis virtutes , Polonos fuisse debellatos fugatosque,reliquos autem qui evaserant PoloniS fore ad exercitium usumquejuvenis Principis , in quo non minus indolis specimina , quam pa-term famm spem illucescere , se observare. Addebat etiam , quodomnino hic ille erit gener illius , quem Parens antequam Principa-turn aociperet , tribus ante annis illius filiam ducendam promiserat.

and

lit

,

32

Ills Lain politice quam Hironice dielis equwn ascendit, et DemetriuM(licet renitentern) a Dextris accipit ; ita magna cum pompa per me-diam urbem transiens , versus orientalem urbis partem in altissimocone, sub monasterio Haroni Prineipis castra ponil ; inde ab juvenePrincipe resalutatus, tertia die iterum versus Valaehiam eopias re-vertit , metuebat enim Seraskierium , (quainvis amicurn) in Tureieiseastris salulare ; inagna enim et Christiano Principe digna contraTurcas meditabatur,, gum loco suo videbuntur. Sed e diverticulo adviam. Eo ipso die quo Turcarurn, Polonorumque castra in conspec-tum venerant , Cantemyrius quoque Princeps cum suis copiis quarn-vis non multis, sed selectis, supervenit. Sera.skierius et Chanus, duinvidenl Principem venientem , illico aliquern Again mitlunt ut ordi-nato castris suis loco quam primum ad ilium veniret ; non enimvolunt consiliurn sive illius consultationem decernere. Nun PrincepsSera.skieriurn et Chanum convenit , illum quid factu opus essel iriter.-rogant , host em ulterius procedere permit Lend= , an quo possintmodo impediendum circurndamdurnve. Cantemyr «antequam, , in-quit, «resciretur, quae fierent in castris Polonorum et qme sit illorumgintentio , omnem militarern consultationem (respect a offensionis) ex«fortuna potius fieri , qualm ex ratione ; ideo illos debere primo de«statu inirnici aliquid rescire, et deinde aut ad defensionem , aut aa4offensionein anna et consilia capienda. Hoc consilio Princeps , ma-gis Christianis quam suis Dominis favendo , intendebat , ut Christia-nos pro temporis angustia de rebus Turcicis edere (edocere, aut ejus-modi aliud) pcissit, ne vana , quam eonceperant opinione , pertina-cius resistenles, -in gravius caderent periculum , sed lento gradu sereeipientes evitarent prresenlissitnurn discrimen. Quis Princeps , prius-gum Iassiis exiisset , et antequarn Poloni cum copiis in Podoliamdescendissent , per certos suos homines pie et Christiatie monuerat,ne limites Moldavia! ingrederentur, , sed aut Carnenicum 9uodebilissimmn tune erat pnesidium) obsiderent , ant super Tyratemvenientes Turcas expectarent , ne ingressu illorum in Moldaviamdupliciter errarent , et primo quidem , quod secundum Regis univer-salia notabatur,, cum expeditionem contra Christi et crupis iM-micos propter libertatem Chrislianorum et prxcipue confinium etGrlecorum suscepisse , et si in Moldaviam ingrediatur,, non po-tins captivitatern , quam libertatem miseris incolis inducturum.Quia Turcfe aut victi aut victores , eandem a Tartaris habita-toribus indubitatam devastationern atque captivationem secaturam.Secundo autem, quod si transacto Tyrate , et limit es Moldavi

(in

,

,

33

inlrantes, annona et aliis provisionibus facile privari. Tartaros enimsuccurrentes impedituros , herbas accensuros, et undique lbs feroci-ler oppressuros, prmterea , quo Poloni propinquius accederint adBudziak , eo in dies copias Turcarum , et ordas Tartarorum multi-plicari , et novo milite , quern Silistritc Sandziako , aliisque RumeliteBeglerbegatus expectabant, augeri posse. Sed rex, nescio quo infensoin Moldavos , anitno Ducibus mandaverat ut gum latius posseptMoldaviam depopularentur 4ex Moldavia enim dicebat , praesidiumCameniciense ali, quod si deficeret, Catnenicum dudum a se captumfuisse. Principis autem justa et invicta ratio etit, quare arma sua,

Christianis unire non posset, quia filium suum cum aliquot BaronumConstanlinopoli obsides dederat , ideoque nullus modus dad poterat ,quin mandate. Sultani faceret , in. prxsenti autem actione hoc solumab illo in favorern Christianorwn prmstare posse , ut suas copias aTurcici.3 Tarlaricisque longe separatas tenere , et ad pugnam nonnisi oslentationis gratia educere , no perfidiae atque defectionis ar-gueretur. Sed Poloni sua institute. seeuli Cozacis suis jubent , titprimum caslra Moldavorum invaderet , et Moldavos non aliter acTurcas haberent , occiderent , et debellarent. Ita Cozacorum aliquo tmillia , cum Polonis mixta, feroci impetu in Moldavos irruunt, Prin-ceps ad inopinatum Polonorum invasionern , vix 1500 milites e ca-slris eduxerat , equidem non eo anitno ut Polonorum progressuiniinpediret, sed eos ab ipso pmsignatas illis Turcicas panes, (in quasirruere debuerant) errasse , per Crucifera signa atque vexilla edo-cenclum. Sed Poloni hostili animo et manu minus prudenter percampos palanles, Moldavos strictis armis invadunt. Princeps dum vi-det suos a Polonis infestari , et clara voce Busurmanos Moldavosincrepare, suis arma. capere et hostiliter venientes, hostiliter repellerejubet. Moldavi Principein secuti, inordinate venientes Polonos nonsolum facile suslinuerunt , sed eliain facilius dissipaverunt. Turcae etTarlari, cum clamores prceliantinin , et adversus castra Moldavorum,bombardarum, sclopetorumque strepitum audiunt; in Moldavorum ye-niunt succursum. Ad pugnam accedentes Turcw et Tartari Polono-rum primam aciem, a Moldavis repulsain jam , et dissipatatn viden-les , Polonorum casira a dorso adoriuntur, fortilerque premunt. SLa-tis maxima vi castris, aut qute Polonorum sit confugo, 6000 circiterPolonorum in oculi nuu prostrantur, 5000 et plus Cozacorum txadi-tis armis capiunlur. Duces copias in caslris reducere conantur , sedfrustra, nam inpedito a Turcis receptu , castra deserere, et fuga sa-lutem, quwrere coguntur. Ita fugatis et viclis Polonis , magnam lau-

3

,

34

dem a Seraskierio audit Cantemyr, et Sultano totam filam felicissi-mam victoriam , uno Cantemyrio Moldavim Principi attribui posse ,ex acto punctatim totius pugnm ludio , significat , et non per suumsed per principis Tabellarium victoriaze nunliurn transrnitti concedit.Tabellarius dum sexta die Constantinopolin pervenit, a supremo Ve-sirio , recta ad Sultanum &main., qui et oretenus , quae ibi factaerant, fusius expdnere possit. Sultanus lectis Seraskierii et Principisliteris, quis,, inquit , est iste Cantemyr, modernus Moldavioe Prin-

kei publicm moderanitna ad prislinurn suum statum revertere aggredi-tur. Duci Polonim amicas literas mittit , quibus rogat , ut priedonesPolonos et Cozacos ab incursionibus solitis conhiberi jubeat, alioquincaptuin militern ut latronem suspendio affecturwn. Dux Polonim hocaut neglexit aut sprevit, nuHum latrocinia cohibenda dat mandatum,diversis in locis nobiles , et Monasteriorwn Egumenos nocturnis in-vasionibus opprirnebant capiebant, diversis et impiis eruciatibus Lhe-sauros suos et divitias prodere cogebantur, ad quorum immanitaternextinguendam , milites in diversa.s regni regiones distribuit, qui im-provi se undique latrones adoriuntur,, vincunt plurirnosque capit ,captos palls affigi , decapitari , et capita pallis affigi , suspendi jubet,non nullos autem , (quos nempe monasteria et sacra vasa deripuissefradisque Sanctis Imaginibus , argen turn , aurum prwciosasque gem-mas ab illis detraxisse cornperiisset) igni combussit. Inter quips la-trones famosissimus quidam erat latro natione Moldavus , nomineBurla, congregaLis octoginta, Polonis Cozacisque suburbanum monaste-rium Czecazujam, media node invadere, audet, scalis vectibusque por-tas frangere aggreditur. In monasterio habitantes monachi campanaspulsanl, princeps militem corporis cuslodiam, stalim ad liberandum mo-nasterium miltit , latrones audito militum adventu , in sylvas fugiunt.Elueescente die , majorem militum copiam ordinat, latrones Ut ferasper montes, sylvasque persequuntur, tandem inveniunt, prolligant, ca-piuntque omnes cum suo ductore , Burla , reliquos decapitare juhet,Burlam autem ad se adductum , interrogat , quare ille cum Molda-«vus esset , noluerit stipendium sum patrim accipere , et pro patria«contra invasores militare , sed e contra latronurn alienigenarum se«ducem prxbere maluisse., Onernorabile est dictu latronis istius mag-nanimitas, et infractus aunties). Respondet ille, cquod huc usque fe-«cerit fuisse proprim voluntatis instinctum, quale autem supplicii genus.debeat accipere, neque in sua, neque in principis potestate posit=«esse,) ad hmc dicta admiral ur Princeps, et (Quomodo, inquit 4nequis-(silne , ego non babeam potestatem in Le latronern et Ecclesiarum«invasorem , ut quocunque mortis durissirno genere afficere possim.*(Non, respondel ille equia tu judicabis illa tantum qum scis , mea(nefanda sacrilegia, Deus autem si esset me puniendus, longe fero-ccius puniisset , neve tu poles in me tales crucialus , et suppliciaexcogitare poles qme mquivaleant meis pessirnis actis ; nam sive

«decapilaveris , suspenderis, palo affixeris, et quod acerhius est, igniA(ut Euthemium meutn collegam) combusseris, isla omnia momenta-«nea esse scio, et quadrantis spatio post spiritus exitus omnia cessa-

85

,

,

86

gtura , neque xquum existimo Deum unico quadrante suppllei, etgsolus vitze privationis , ad recompensationem et absolutionem om-nium delictorum suscepturum. Quadraginta enim monasle-

gria, (prwter alias meas deprwdationes, atque homicidia) nnmeravi«quorum portas primus pulsavi, deslrui , et sacra vasa prinms hiscegsacrilegis manibus diripui. Unde considera. Domine Princeps pro Lotgravibus, morlalibusque peccalis, quomodo unius ham ant diei veletiam anni supplicio , et, unica morle pro Lot homicidi is et sacrile-

ggiis coram Divino tribunali sim responsurus, uncle lihi nunc maximeineumbit me-e auk= salus ; de vita enim neque precor neque dig-num me existimo., Adsiabat riinceps cum toto senatu, quasi obsIn-

pefacti , et quid latroni responderent Inesilabant. Tandem Princep..ilium juxta Christianornm consuetudinem ad confessarimn Ecele-siamque miLtit, pure et puro corde omnia et his plura alia a puei ilesua celate confitetur. Pcenitentiam spirilualem perfecte agil , deludeiterum ad principem adduclus , Princeps julius animi quoad morleminfraclionem , et quoad animce salutem maximam contrilionem videns , illi aliquot mortis genera proponit , quodcunque maluerit sus-cipiat , ille subridens video le inquit gprinceps , me solum ut la-

tronem puniturum, sed non etiam ut perditam animmn salvaturum.Tua eslo voluntas , sed si mea admitteretur voluntas, aliud ego

gmihi invenissem mortis genus , quo per totam vitam Singulis mo-gmentis , et non semel ut Lu vis , moriar.) Cui Princeps respondet ,gage tibi mortis genus, et ego Libi faciam istam gratiam , ut mo-griaris quomodo tu volueris. Tune ille hilaris , salutala coram prin-cipe terra , rogo inquit piissime princeps , ul jubeas tuo carnifici,

ut securem animis oblusam et lentatam inveniat , ipsaque non se-cando , sed frangende polius ossa manunm a cubitu usque ad ex-trema digitorum, et osqa pedum a genubus usque ad extiema digi-torum, per inlegram hebdomadem paulatim diminuat , canibusquecoram me devorandas tradat neque pules me his suppliciis moritu-rum, non enim permittant mea peccata, me tam cito debitum soli-turum sed ita mutilalo corpore concurrente Deo usque Hierosolymas