priređivač: pss subotica ad subotica · biljna tkiva postaju sunerasta i meka, odnosno na đ...

REPUBLIKA SRBIJA SEKRETARIJAT ZA POLJOPRIVREDU, VODOPRIVREDU I ŠUMARSTVO

AP VOJVODINE POLJOPRIVREDNA SAVETODAVNA SLUŽBA AP VOJVODINE

˝Aktuelni savetnik˝

Tema broja: „Primenjeno znanje za Vaše imanje”

Godina 2, broj 2, Subotica, Februar, 2013.

Priređivač: PSS Subotica AD Subotica

2013. Novi Sad

1

S A D R Ž A J

PREDGOVOR...........................................................................................................................................................

3

Varga Damir N-min, osnova za racionalnu prihranu ozime pšenice N-min method, a base for rational nitrogen fertilization of winter wheat................................................................

4

Neven Orčić Agrotehnika suncokreta u subotičkom ataru Sunflower production practices for Subotica region...............................................................................................

8

Olga Vidaković Krvava Vaš – (Eriosoma lanigerum)-Stalni problem u voćnjacima Woolly Apple Aphid (EriosomaLanigerum) – long lasting problem in apple orchards..........................................

11

Nikola Ostrogonac Štetni glodari na strnim žitima Harmful rodents in small grains...............................................................................................................................

15

Valentina Minić Ishrana krava u zasušenju Feeding cows in the dry period.............................................................................................................................

18

Pantelić Branislava Agroekološki aspekti korišćenja stajnjaka i biološka dezinfekcija Agroecological aspects in using manure and biological disinfection......................................................................

21

2

Republika Srbija, Sekretarijat za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo Autonomne Pokrajine Vojvodine

Poljoprivredna Savetodavna Služba AP Vojvodine ˝Aktuelni savetnik˝

Priređivač: PSS Subotica AD Godina 2, broj 2, Subotica, Februar, Godina 2013.

3

PREDGOVOR

Poštovane kolege, Poljoprivredni proizvođači, Posetioci Portala PSS Vojvodine - Savetodavci PSS, ako se osvrnemo na proteklu 2012. godinu svima će nam ostati u sećanju kao veoma teška i specifična. Svi zajedno borili smo se protiv nezapamćene suše, umanjenih prinosa i sa nedostatkom kvalitetne hrane za našu stoku. Prošla godina bila je posebna i zbog Popisa Poljoprivrede koga nije bilo pet decenija. Ali hajde da zaboravimo ružno i da krenemo u NOVU GODINU sa nadom u bolje sutra.

POLJOPRIVREDA JE JEDNA OD NAJSTARIJIH DELATNOSTI ČOVEČANSTVA, JER JE HRANA OSNOVNA ŽIVOTNA POTREBA.

ISTORIJA, KULTURA I DRUŠTVENE VREDNOSTI SU UGRAĐENE U POLJOPRIVREDU. POLJOPRIVREDNICI MORAJU BITI PONOSNI ŠTO SE BAVE

POLJOPRIVREDOM, A NAŠ ZAJEDNIČKI ZADATAK JE DA BUDUĆIM NARAŠTAJIMA OSTAVIMO NAJVEĆE BLAGO DOBRO ZDRAVLJE. KADA IMATE ZDRAVLJE, IMATE SVE. ZATO CENITE

SEBE I BIĆETE CENJENI. ISTRAJTE U SVOJOJ NAMERI DA SAČUVATE PRIRODU, SVOJE OKRUŽENJE, ŽIVEĆI I RADEĆI U SKLADU SA NJOM.

Rukovodilac Savetodavnog Sektora PSS Subotica AD

Branislava Pantelić dipl.ing.




4

N-MIN METODA, OSNOVA ZA RACIONALNU PRIHRANU OZIME PŠENICE

Varga Damir, dipl. ing. Izvod Među elementima mineralne ishrane azot ima najveći uticaj na visinu prinosa ozime pšenice. Najveći efekat upotrebljenih azotnih đubriva se postiže u kombinaciji sa primenom fosfornih i kalijumovih đubriva, koje treba davati pod osnovnu obradu. Racionalno đubrenje azotom od velikog je značaja za ekonomičnu proizvodnju pšenice uz istovremenu zaštitu životne sredine, koja se ogleda u zaštiti podzemnih i površinskih voda od zagađenja nastalog ispiranjem nitrata usled prekomerne i neadekvatne primene azotnih đubriva [1]. Za potrebe racionalne i efikasne primene azotnih đubriva u prihrani ozimih strnina, razvijena je N-min metoda koja se bazira na poznavanju potreba biljaka za azotom radi ostvarenja određenog prinosa, merenju rezidualnog azota u zemljištu i procene mineralizujuće sposobnosti zemljišta za vreme vegetacije gajenog useva. Ključne reči: azot, prihrana ozime pšenice, N-min metoda

N-MIN METHOD, A BASE FOR RATIONAL NITROGEN FERTILIZATION OF WINTER WHEAT

Varga Damir, dipl. ing.

Abstract Among the elements of mineral nitrogen nutrition has the greatest influence on the yield of winter wheat. The biggest effect of nitrogen fertilizers used in combination is achieved with the application of phosphorus and potassium fertilizer, which should provide the basic tillage. Rational nitrogen fertilization is of great importance for the economical production of wheat, while protecting the environment, which is reflected in the protection of groundwater and surface water pollution caused by nitrate leaching due to excessive and improper use of nitrogen fertilizers [1]. For the need of rational and efficient use of nitrogen fertilizers in winter crops the N-min method is developed. These method is based on knowledge of the nitrogen needs of the crop to achieve a yield measurement of residual nitrogen in the soil and land capability assessment mineralization during the growing season of cultivated crops. Keywords: nitrogen, nitrogen fertilization of winter wheat, N-min method

o Značaj azota u ishrani pšenice o Vreme prihrane ozime pšenice o N-min, osnova za pravilno doziranje đubriva u prihrani o Iskustva iz prakse o Zaključak o Literatura




5

ZNAČAJ AZOTA U ISHRANI PŠENICE Ozima pšenica koristi velike količine mineralnih elemenata iz zemljišta i za ostvarenje visokih prinosa traži plodna zemljišta. Od makroelemenata pšenica najviše usvaja azot, i na osnovu mnogobrojnih istraživanja smatra se da je za formiranje jedne tone zrna sa odgovarajućom vegetativnom masom pšenici potrebno oko 25 kg azota. Azot ulazi u sastav mnogih jedinjenja kao što su proteini, nukleinske kiseline, hlorofil i dr. Zbog toga je njegova uloga u fiziološkim procesima značajna i mnogostruka [2]. U slučaju nedostatka azota žita se slabije bokore i imaju kraći klas, koren se izdužuje i ne grana se, biljke su niže i tanje i skraćuje se period porasta listova i dužina njihove fiziološke aktivnosti. Nedostaci azota uočavaju se najpre na starijem lišću koje poprima žutu boju usled smanjene sinteze hlorofila i postepeno se suši. Nasuprot nedostatku, i suvišak azota nepovoljno utiče na produktivnost biljaka. Prekomerna ishrana azotom podstiče rast vegetativne mase usled čega su biljke suviše bujne. Biljna tkiva postaju sunđerasta i meka, odnosno na račun sklerenhima razvijaju se parenhimska tkiva i takve biljke lakše poležu i podležu napadima biljnih bolesti. Koren biljka je kraći i deblji čime se smanjuje otpornost prema suši [3]. Suvišak azota dovodi i do produžavanja vegetacije, što u klimatskim uslovima AP Vojvodine često nepovoljno utiče na prinos. Dešava da krajem vegetacije usled visokih temperatura i nedostatka padavina biljke dožive toplotni udar, nalivanje zrna se prisilno prekida, i što ranije nastupi toplotni udar, prinos je manji jer zrna ostaju štura i nenalivena.

VREME PRIHRANE PŠENICE

Prihrana pšenice je vrlo važna agrotehnička mera koja ima veliki uticaj na visinu prinosa koji će se ostvariti. Pravilna ishrana azotom naročito je značajna tokom faza bokorenja i vlatanja kada se u pšenici odvijaju III, IV i V etapa organogeneze odnosno kada se vrši segmentacija konusa rasta i kada se diferencira broj klasaka i cvetova u klascima. Zbog toga je u početku prolećnog kretanja vegetacije neophodna visoka koncentracija nitrata 20-30 ppm ili 12-20 kg N-NO3 u površinskom sloju zemljišta od 0-20 cm [4]. Nitratni oblik azota ne vezuje se u zemljištu i podložan je ispiranju, tako da dok je kapacitet apsorpcije od strane biljaka mali, prihranjivanje mora biti usklađeno sa uzrastom biljaka, osobinama zemljišta i klimatskim faktorima. Visoka koncentracija azota u vreme kretanja vegetacije takođe može biti štetna jer pri niskim temperaturama uz slab metabolizam korena dolazi do smanjenja usvajanja vode i u njoj rastvorenih mineralnih materija (fiziološka suša). Isto tako može se desiti da u slučaju prekomerne upotrebe uree dođe do trovanja biljaka amonijakom jer on nastaje u jednom momentu tokom transformacije amidnog jona - NH2, prilikom njegove redukcije u amonijačni jon +NH4, a pre njegove odsidacije do nitritnog – NO2, i konačno do nitratnog oblika – NO3. Upravo iz navedenih razloga, ukoliko je prihranom potrebno upotrebiti više od 60-80 kg azota po ha, preporučuje se dvokratna prihrana.

Vreme prve prihrane zavisi od vrste mineralnih đubriva. Ukoliko se upotrebljava urea, prihranu je potrebno obaviti nešto ranije, obično je to tokom prve dve dekade februara, u zavisnosti od vremenskih prilika. Ovo se vrši iz razloga što je u optimalnim uslovima (temperatura 15-20 °C) potrebno 2-4 dana da se amidni oblik N redukuje do amonijačnog oblika i još oko 14 dana da se oksiduje pod uticajem bakterija do nitratnog oblika, kojeg biljka znatno bolje koristi od amonijačnog oblika azota. Ukoliko se za prihranu upotrebljava amonijum nitrat, tada se prihrana može obaviti nešto kasnije, početkom marta, s obzirom da je pola azota u amonijačnom, a pola u nitratnom obliku. U svakom slučaju treba voditi računa o vremenskim uslovima u doba prihrane, jer stanje zemljišta treba da bude takvo da je moguć ulazak mehanizacijom u parcelu, i potrebna je određena količina padavina nakon prihrane da bi đubrivo dospelo u zonu korena u vreme kretanja vegetacije.

Brzi porast nadzemnog dela pšenice počinje kada se temperatura ustali iznad 5 °C. Tada dolazi do povećanja zapremina ćelija, i intenzivnog usvajanja vode i u njoj rastvorenih mineralnih materija. Naglo rastu potrebe za azotom i to je pravo vreme da se obavi II prihrana kako bi početkaom vlatanja biljke bile obezbeđene dovoljnim količinama azota. U vlatanju na temperaturama od 5-10 °C dolazi do izduživanja prvog i drugog internodija, a kada se temperatura ustali preko 10 °C, dolazi do izduživanja preostalih internodija. Izduživanje internodija regulisano je ß-indol sirćetnom kiselinom (auksin) za čije nastajanje je potreban azot. Pojavom četvrtog lista zametnut je klas i određen broj klasića. Dobra ishranjenost azotom u toj etapi razvoja sprečava kasniju sterilnost klasića i povećava broj plodnih cvetića (tri i više po klasiću). Smatra se da je razvoj komponenti klasa samo delimično pod uticajem nasledne osnove pa je time dobra ishranjenost biljaka još značajnija. Dozrevanje pšenice odvija se pretežno na račun razgradnje rezervnih materija uz njihovo premeštanje iz fotosintetički neaktivnih delova biljke (starije lišće i vlat) u klas. Stoga je kritičan period nastajanja prinosa znatno pre smene vegetacione i generativne faze razvoja (oplodnja) i opravdano se smatra da je pravo vreme za prvu prihranu trenutak prelaska iz mirovanja u proletnji porast, a za drugu početak izduživanja (vlatanja).




6

Vodeći računa o vrsti đubriva koje se upotrebljava, klimatskim prilikama i organizaciji rada, prihranu treba obaviti nešto ranije kako bi prije nastupanja navedenih faza razvoja, azot iz đubriva bio u zoni korena i na raspolaganju biljkama.

N-MIN, OSNOVA ZA PRAVILNO DOZIRANJE ĐUBRIVA U PRIHRANI Često se u širokoj proizvodnji prihrana ozime pšenice olako shvata i velike količine đubriva se bacaju napamet

što opet za posledicu može imati pothranjenost ili prehranjenost useva. U oba slučaja posledica je gubitak prinosa, a u slučaju rasturanja više đubriva od potrebnog, javlja se i finansijski gubitak i potencijalna opasnost od ispiranja nitrata u podzemne i površinske vode. Zbog toga je za potrebe racionalnog đubrenja ozime pšenice azotom u prolećnoj prihrani razvijena je N-min metoda.

Ova metoda polazi od planiranog prinosa i potrebne količine azota za ostvarenje toga prinosa. Mnogobrojnim istraživanjima utvrđeno je da je pšenici potrebno prosečno oko 25 kg azota za formiranje prinosa od 1 t/ha zrna sa odgovarajućom vegetativnom masom. Prinos je potrebno planirati u zavisnosti od plodnosti parcele, upotrebljenih osnovnih đubriva i klimatskih uslova regiona.

Tokom zime, na oko 7-10 dana prije planirane prihrane vrši se uzimanje uzoraka zemljišta sa parcele zasejane pšenicom. Uzorci se uzimaju sa dubine profila zemljišta od 0-30 cm, 30-60 cm i 60-90 cm. Ovakvi uzorci dostavljaju se u laboratoriju isti dan, a čuvaju se u ručnom frižideru do momenta donošenja u laboratoriju. Ukoliko se odnose u laboratoriju naredni dan, moraju se čuvati na hladnom mestu. U laboratoriji se meri količina nitratnog azota u rastvoru i izračunava sadržaj nitratnog azota u kg/ha. Ova količina predstavlja tzv. rezidualni azot.

Za vreme prolećnog dela vegetacije dolazi do mineralizacije određene količine azota iz nepristupačnih, u pristupačne oblike za pšenicu. Kolika će se količina azota mineralizovati zavisi od tipa zemljišta, opšte plodnosti zemljišta i klimatskih prilika, i u proseku se uzima da je to oko 20-30 kg/ha. Naravno da ukoliko je reč o peskovitom zemljištu ne možemo računati na tu količinu, a ukoliko je reč o humusnom dubokom i plodnom zemljištu, gde se zaoravaju žetveni ostaci ili primenjuju organska đubriva, i ima dovoljno prolećnih padavina, ta količina može biti i veća. Razliku azota između potreba za određeni prinos, i količine rezudualnog azota i azota koji će se mineralizovati, potrebno je dodati mineralnim đubrivima, vodeći računa da će se iz đubriva iskoristiti oko 70% azota prve godine.

Ovako izračunata količina azota se koriguje u zavisnosti od sortnih karakteristika i gustine useva u proleće. Tako sorte Arija, Zvezdana i NS 40 S, traže oko 10% veću količinu azota u odnosu na sorte Pobeda, Simonida i Rapsodija, dok sorte Evropa 90, Dragana i Ljiljana, zahtevaju 10% manje količine azota u odnosu na prethodne sorte. Ukoliko je gustina useva veća od 450-500 biljaka po m2, tada treba smanjiti količinu azota za 10%.

ISKUSTVA IZ PRAKSE

Poljoprivredna stručna služba Subotica ima pozitivna iskustva u primeni ove metode na svom oglednom polju. U zimu 2011. godine sredinom januara je izvršeno uzorkovanje zemljišta pod zasejanim makroogledom strnina i dobijene vrednosti ispitivanja rezidualnog azota prikazane su u tabeli 1.

Tabela 1. Rezultati ispitivanja sadržaja azota u obliku N-NO3 16.01.2011.

N-NO3 u ppm očitano % suve materije u zemljištu N-NO3 u kg/ha Ukupno 0-30 cm

30-60 cm

60-90 cm

0-30 cm

30-60 cm

60-90 cm

0-30 cm

30-60 cm

60-90 cm

kg/ha N-NO3

11 10 16 78,55 79,04 79,05 11,4 10,5 17,3 39 U jesen je pod osnovnu obradu primenjeno 199 kg/ha mineralnog đubriva DAP (NP 18:46). Prva prihrana

pšenice i ječma je izvršena 11.02.2011. sa 141 kg/ha uree, a druga prihrana pšenice je izvršena 26.03.2011. sa 112 kg/ha amonijumnitrata (druga prihrana ječma je izostavljena). Ostvaren je prinos od 6964 kg/ha pšenice i 6967 kg/ha ječma.

Tokom 2012. godine makroogled pšenice je zasejan na drugom delu parcele i pod osnovnu obradu je upotrebljeno 92,6 kg/ha mineralnog đubriva MAP (NP 11:52), a predsetveno je rastureno 97 kg/ha uree. U januaru 2012. godine izvršeno je uzorkovanje zemljišta radi utvrđivanja sadržaja N-NO3 u zemljištu i dobijene vrednosti ispitivanja rezidualnog azota prikazane su u tabeli 2.




7

Tabela 2. Rezultati ispitivanja sadržaja azota u obliku N-NO3 13.01.2012.

N-NO3 u ppm očitano % suve materije u zemljištu N-NO3 u kg/ha Ukupno 0-30 cm

30-60 cm

60-90 cm

0-30 cm

30-60 cm

60-90 cm

0-30 cm

30-60 cm

60-90 cm

kg/ha N-NO3

72 51 52 79,69 83,71 84,99 73,4 50,8 52,2 176 Prihrana pšenice i ječma izvršena je 28.02.2012. sa 40 kg uree po ha, a 27.04.2012. zajedno sa zaštitom,

folijarno je primenjeno još 3 kg/ha uree. Ostvaren je prinos od 6121 kg/ha pšenice i 5996 kg/ha ječma [5]. Sve analize izvršene su u laboratoriji sa aparatom nitraček 404, uz utvrđivanje sadržaja vlage zemljišta u sušnici. Predusev je obe godine bio kukuruz sa prosečnim prinosom od preko 9 t/ha.

Radi utvrđivanja potrebe prihrane ozimih strnina, Poljoprivredna stručna sluzba Subotica obavi N-min analize i kod određenog broja poljoprivrednih proizvođača [6]. Na osnovu informacije dobijene od poljoprivrednog proizvođača Dulić Krešimira iz Đurđina, kod koga je izvršena analiza na 200 kj ozimih strnina tokom februara 2012. godine, pridržavanjem preporuka na osnovu N-min analize, ostvaren je prosečni prinos od 5500 kg pšenice/ha uz uštedu od 5,5 t uree, koja je bila planirana za utrošak u prihrani, bez analize. Na jednom manjem delu jedne proizvodne parcele, za ogled je duplirana količina đubriva u prihrani, i na tom delu je prepolovljen prinos u odnosu na ostali deo parcele.

Proizvođač Radnić Nebojša iz Starog Žednika, na 28,5 ha ostvario je uštedu od 575 kg uree i 1990 kg AN-a đubrenjem na osnovu N-min analize i ostvario prosečni prinos od 5360 kg/ha ozimog ječma i 4950 kg/ha pšenice.

Po informaciji dobijenoj od proizvođača iz Tavankuta, Vajhand Zvonka, na jednoj parceli gde na osnovu N-min analize nije preporučeno da se radi prihrana. Proizvođač na jednom delu parcele nije uradio prihranu a na drugom jeste sa oko 200 kg/ha amonijumnitrata. Nije bilo razlike u ostvarenom prinosu.

Prosečni prinos pšenice u opštini Subotica 2012 godine iznosio je 4,3 t/ha. Na parcelama gde nisu ispoštovane preporuke i gde su date prekomerne količine azota ostvarivani su prinosi od 3,5-4,0 t/ha

ZAKLJUČAK Azot kao elemenat neosporno ima najveći uticaj na prinos gajenih biljaka. Smatra se da 1 kg primenjenog azota utiče na povećanje prinosa zrna pšenice između 20-30 kg/ha. Međutim suvišak azota kao što je rečeno može imati i negativan uticaj na prinos, naročito ako je praćen nedostatkom vlage. Upravo iz navedenih razloga, N-min metoda kojom se pored rasporeda azota po profilu zemljišta, utvrđuje i sadržaj vlage u zemljištu, u velikoj meri može da otkloni nedoumice proizvođača u pogledu potrebne količine azota koji je potrebno primeniti. S obzirom da se ova metoda primenjuje i za utvrđivanje predsetvene količine azotnih đubriva u gajenju kukuruza, suncokreta i šećerne repe, na osnovu rasporeda azota po profilu i sadržaja vlage, može se planirati i odgovarajuća gustina setve, prvenstveno kukuruza[7]. Literatura: [1] G. Jaćimović, M. Malešević, V. Aćin, B. Marinković, J. Crnobarac, Dragana Latković, Darinka Bogdanović, B. Pejić, (2011.).Letopis naučnih radova poljoprivrednog fakulteta, Godina 35, broj I, 75-86, http://scindeks- clanci.ceon.rs/data/pdf/0546-8264/2011/0546-82641101075J.pdf [2] Kastori Rudolf (1986.) Fiziologija biljaka I, Poljoprivredni fakultet, Institut za ratarstvo i povrtarstvo [3]Grupa autora (1986.) Posebno ratarstvo, I deo, Naučna Knjiga, Beograd [4] N-prihrana ozime pšenice, Izvodi iz knjige „Ishrana bilja”, 2011, autora Vladimira i Vesne Vukadinović, http://nss.com.hr/pitanja- odgovori/odgovori_gnojidba/N-prihrana_ozimih_zita.pdf [5] Makroogled sa strninama 2012., http://www.pss-subotica.rs/dokumenti/Makroogled%20strnina%202012.pdf [6] Stanje ozimih useva na teritoriji opštine Subotica, http://www.pss-subotica.rs/dokumenti/Prihrana_psenice_i_jecma_2012.pdf [7] Stanje N-NO3 u zemljištu i predsetveno đubrenje kukuruza i suncokreta azotnim đubrivima 2012., http://www.pss- subotica.rs/dokumenti/Predsetveno_djubrenje_kukuruza_i_suncokreta_2012.pdf




8

AGROTEHNIKA SUNCOKRETA U SUBOTIČKOM ATARU

Neven Orčić, dipl.ing.

Izvod Suncokret ima veliki privredni značaj za reon severne Bačke. To je biljka, koje je skromna na zahteve u pogledu zemljišta i đubriva i vrlo otporna na sušu, i kao takva zauzima značajno mesto u setvenoj strukturi Subotičkog atara. Prema podacima Poljoprivredne stručne službe Subotica u zadnjih 17 godina proizvodnja je oscilirala, i kretala se od zasejanih 15658 ha (2003. g.) do 5128 ha (2007. g.) na teritoriji grada. Ovolikim oscilacijama najviše su doprineli nepovoljni i nesređeni ekonomski uslovi otkupa. Zahvaljujući većoj potražnji i višoj ceni suncokretovog ulja na svetskom tržištu, porasla je tržišna vrednost suncokreta i zanimanje za setvu ove kulture. Za uspešnu proizvodnju potrebna je odgovarajuća primena agrotehničkih mera i dobar odabir hibrida. Ključne reči: suncokret, proizvodnja, agrotehnika

SUNFLOWER PRODUCTION PRACTICES FOR SUBOTICA REGION

Neven Orčić, dipl.ing.

Abstract Sunflower has great economic importance for the northern district of Backa. It is a plant that is modest demands on the soil and fertilizer and very resistant to drought, and as such has an important place in the crop structure Subotički districts. According to data from Subotica Agricultural extension service in the past 17 years, production has fluctuated, and ranged from 15658 ha planted (2003. g.) to 5128 ha (2007. g.) within the city. Such a large fluctuation contributed the most unfavorable and unstable economic conditions of purchase. Thanks to greater demand and higher prices of sunflower oil in the world market, increased market value of sunflower and interest in planting this crop. For successful production requires proper application of good agricultural practices and selection of hybrids. Keywords: sunflower, production, soil management

o Ekološki uslovi o Plodored o Obrada i đubrenje o Setva o Nega i zaštita o Žetva o Zaključak o Literatura

EKOLOŠKI USLOVI Za uspešnu proizvodnju suncokreta veoma je bitno poznavati klimatske prilike nekog regiona, kao i zahteve biljke sucokreta prema klimatskim i zemljišnim činiocima proizvodnje. Primenom odgovarajućih agrotehničkih mera (plodored, odabir hibrida, đubrenje, setva, nega i zaštita) u mnogome se može uticati na uspešnost proizvodnje. S obzirom različitu strukturu zemljišta suncokret možemo uzgajati na gotovo na celom području Subotice. Najviše mu odgovara plodno drenirano tlo sa neutralnom reakcijom. Prinos zavisi od količine padavina u fazi intenzivnog rasta i




9

nalivanja semena. U subotičkom ataru je mala količina padavina (300mm/m2) tokom vegetacije [1], te je bitno da se obavi jesenjska osnovna obrada i time obezbedi akumuliranje vlage u zemljištu, i do 120 mm/m2.

PLODORED

Suncokret je kultura koja se ne može gajiti u monokulturi. Zbog pojava patogena i štetočina, koji se prenose biljnim ostacima, a mogu biti izvor zaraze i nekoliko godina, preporučljivo je da se suncokret seje na istu parcelu tek posle pet do šest godina. Prošla proizvodna godina (2012) je pokazala da suncokret ne bi trebalo sejati posle šećerne repe i lucerke, jer ove biljke koriste vlagu iz dubljih slojeva zemljišta kao i suncokret. Takođe treba izbegavati uski plodored sa sojom i uljanom repicom, jer ove kulture napadaju isti paraziti. Dobri predusevi su strna žita i kukuruz, uz napomenu da se kod tih kulturam vodi računa o upotrebi herbicida i njihovom mogućem rezidualnom delovanju na suncokret (sulkotrion, primisulfuron-metil ). S druge strane, suncokret kao predkultura nije pogodan za proizvodnju kukuruza i šećerne repe. Rezultati iz 2012. godine, su pokazali da su parcele, posle suncokreta posejane ovim kulturama, imale katastrofalan proizvođački rezultat.

OBRADA I ĐUBRENJE

Priprema zemljišta za setvu suncokreta zavisi od same predkulture. Ako su predusevi strnine treba tanjiračama ili gruberima izvršiti obradu na dubinu oko 10 cm da bi se sačuvala vlaga i provocirao rast korova. Đubrenje je osnovni preduslov za postizanje visokog prinosa. Za prinos od 1 t/ha sa odgovarajućom vegetativnom masom, iznese iz zemljišta oko 40-45 kg N, 18-19 P2O5 i 40-45 kg K2O [2]. To znači da je suncokret biljka koja zahteva veliku količinu kalijuma, koji pored uticaja na rast i razviće biljke utiče i na veći sadržaj ulja u semenu. Azot se ne primenjuje u velikim količinama jer smanjuje otpornost na bolesti i kvalitet ulja. Količina đubriva zavisi od planiranog prinosa, plodnosti tla i klimatskih prilika. Fosfor i kalijum se unose pre osnovne obrade zemljišta, a azotna đubriva pre same setve. U proseku, za područje Subotice preporučuje se primena 50-70 kg N/ha i 40-50 kg P2O5 i K2O, ali je đubrenje najbolje uraditi na osnovu analize zemljišta, jer se samo tako mogu postići visoki prinosi uz racionalnu upotrebu đubriva. Osnovna obrada se obavlja na dubinu od 25 do 30 cm. Predsetvena priprema tla ima veliki uticaj na kvalitet setve i ujednačeno nicanje, odnosno bolje postizanje planiranog sklopa. Posebnu pažnju treba posvetiti setvenom sloju koji mora da ima sitnu mrvičastu strukturu radi lakšeg zagrevanja. Treba izbegavati predsetvene radove ako je zemljište vlažno jer to uzokuje slabije ukorenjavanje i povećava osetljivost biljke na sušu. Za predsetvenu obradu treba koristiti setvospremač ili kombinovani kultivator, te nastojati da se sve operacije obave sa što manje prohoda da se izbegne zbijanje tla.

SETVA Setvu treba početi kad se temperatura tla ustali na 8 °C, a to je u našem području početkom aprila meseca. Rana setva u pojedinim godinama daje bolje rezultate jer biljke bolje koriste zimske rezerve vlage. Probijanje rokova setve ima negativan uticaj na prinos. Suncokret se seje međuredno na 70 cm, a razmak u redu se kreće od 22 do 25cm, što odgovara sklopu od 45000 do 60000 biljaka/ha. Gustina sklopa zavisi od hibrida, raniji hibridi se seju na manji razmak, a kasniji na veći. Dubina setve zavisi od vlage i tipa zemljišta i kreće se od 4 do 6 cm. Dubina setve mora da bude ujednačena zbog ujednačenog nicanja.

NEGA I ZAŠTITA

U zaštiti suncokreta najveći problem predstavlja prisustvo korova. Suncokret ne bi trebalo sejati na parcelama sa visokim potencijalom korova. Bolesti i štetočine povremeno se javljaju u većem intenzitetu i prave veće štete. U području subotičkog atara problem je i prisustvo volovoda (Orbanche cumana), što sužava izbor hibrida.




10

Šema br. 1 zaštite suncokreta po fazama razvoja

Faza razvoja/vreme tretiranja

Štetni organizmi Zaštita/

a.m. preparata u upotrebi

Tretiranje semena pre setve/unošenje u zemljište pre setve

Zemljišne štetočine /bolesti koje se prenose semenom

bifentrin,teflutrin, tiametoksam, klotianidin metalaksil-m, fludioksonil

Posle setve / pre nicanja useva (PRE-EM)

Jednogodišnji uskolisni i širokolisni korovi

acetohlor, alahlor, S-metolahlor, terbutilazin, fluorohloridon, linuron, dimetenamid, oksifluorfen

Posle nicanja useva i tokom vegetacije

Nadzemne štetočine (vaši, pipe) lambda-cihalotrin, hlorpirifos+cipermetrin

korovi u fazi razvoja 3 do 6 listova, odnosno visine 15-30 cm

jednogodišnji i višegodišnji uskolisni korovi uključujući i divlji sirak izrizoma (Sorghum halepense )

kletodim, ciklodiksim, kvizalofop-p-etil, haloksifop-p-metil, fenoksaprop-p-etil,…

pre pojavljivanja simptoma, ako su uslovi povoljni (pre cvetanja/cvetanje)

Bolesti suncokreta ciprokonazol, karbendazim, iprodion, mankozeb

U proizvodnji najviše štete nanose patogeni: siva pegavost stabljike suncokreta (Phomopsis helianthi), bela trulež suncokreta (Sclerotinia sclerotiniorum) i siva plesan (Botrytis cinerea). Protiv bolesti kao što smo već napomenuli možemo se boriti pridržavanjem plodoreda, kvalitetnim semenom, suzbijanjem vaši i korišćenjem fungicida tokom vegetacije. Suncokret možemo zaštiti od bolesti sa dvokratnom primenom fungicida. Prvi tretman u fazi butonizacije i drugi tretman na početku cvetanja. Pored hemijske zaštite u negu suncokreta spada i međuredna kultivacija. Optimalno vreme je faza od 2 do 3 para listova na dubini od 6 do 8 cm, ali se može i ponoviti u kasnim fazama razvoja u razmaku od 15 dan. Međuredna kultivacija služi prevashodno za uništavanje korova, zagrtanje i aeraciju zemljišta.

ŽETVA Žetva počinje kad suncokret uđe u fazu tehnološke zrelosti, a to zavisi od grupe zrenja, i obično u klimatskim uslovima Subotice ona počinje krajem avgusta i početkom septembra kada vlaga zrna padne na oko 9%. Prosečni prinosi prema podacima Poljoprivredne stručne službe Subotice, u zadnjih 17 godina, kretali su se od 1,47 do 3,3 tone po hektaru.

ZAKLJUČAK

Sa većom potražnjom i boljom cenom ova uljarica je dobila na značaju. Kao takva zauzima sve značajnije mesto u proizvodnji. Sa povećavanjem ekonomskog značaja proširila se i ponuda različitih hibrida od velikih svetskih kompanija. Na tržištu severne Bačke najznačajnije su NS, Limagrain, Maisadour, Syngenta, KWS. Literatura: [1] Višegodišnji podaci PSS Subotica [2] Branko Marinković, Snežana Janković, Mirislav malešević, Jovan Crnobarac, Poljoprivredne aktuelnosti, Broj 1-2, Beograd 2004., Institut za primenu nauke u poljoprivredi




11

KRVAVA VAŠ – STALNI PROBLEM U VOĆNJACIMA

Olga Vidaković, dipl.ing

Izvod Poslednjih godina jabukova krvava vaš (Eriosoma lanigerum Hausm-fam.Erisomatidae), postaje sve veći problem u plantažnim voćnjacima jabuka, a sve se češće javlja i u manjim voćnjacima uz okućnice. Njena populacija često prelazi kritični prag štetnosti, te ih je potrebno i hemijski suzbijati. Hemijski se veoma teško suzbija naročito kod integralnog pristupa voćarstvu, zbog izostanka „teških“ insekticida (npr.organofosfata). I pored primene dostupnih insekticida registrovanih za suzbijanje jabučne krvave vaši, neretko dolazi do jačanja jesenje populacije, i pojave šteta u obliku rak-rana. [2] Ključne reči: krvava vaš, plantažni voćnjaci, prag štetnosti WOOLLY APPLE APHID (ERIOSOMA LANIGERUM) –LONG LASTING PROBLEM IN

APPLE ORCHARDS

Olga Vidaković, dipl.ing.

Abstract In recent years, Woolly apple aphid (Eriosoma lanigerum Hausm), becomes a growing problem in the orchards of apples, and becomes more common in small orchards in home gardens. Its population frequently exceeds critical threshold of harm, and we must suppress them chemically. Chemical treatment is very difficult especially in integrated approach to fruit growing, because avoidance of some insecticides (for example organophosphates). Despite the use of available insecticides registered for suppression of Woolly apple aphid, often leads to the strengthening of the autumn population, and the occurrence of damage in the form of the apple cancer. [2]

Keywords: Woolly apple aphid ,plantation orchards, damage threshold of harm

o Opis o Biologija o Štetnost o Mere za suzbijanje krvave vaši o Zaključak o Literatura

OPIS

Beskrilna ženka krvave vaši je dugačka oko 2 mm, telo je kestenjastomrko, ali ova boja se krije ispod voštanih čestica koje pokrivaju celo telo. Na vrhu abdomena ima dugačka voštana vlakna. [1]. Ako se prevlaka skloni i vaši zdrobe, pojavljuje se crvena tečnost po kojoj je dobila ime. [2]. Pipci imaju 6 clanaka i dužine su 1/3 ili ¼ tela. Krilati oblici imaju glavu, grudi i noge crne boje, dok je njihov trbuh svetlo ili tamnosmeđe boje. Isto tako njihov zadnji deo tela pokriven je voštanim nitima. Dužina tela iznosi oko 2,3 mm. [5]




12

Sl.1 odrasla vaš

BIOLOGIJA

U Americi se ova vaš razvija migrirajući sa bresta na jabuku, u Evropi se ona razvija isključivo partenogenetski i pri tom ostaje na jabuci kao jedinom domaćinu. Njena moć razmnožavanja je vrlo velika, daje godišnje 10-12 generacija. Jedna ženka daje po 100 i više larava. [1] Deo kolonija vaši prezimljava u pukotinama kore stabla i grana, a većina kolonija prezimi na podzemnim organima jabuke oko korenovog vrata i na distalnim žilama na dubini od 10-15 cm. Zimi podnosi veoma niske temperature, i do -27°C. Reprodukcija novih kolonija nastaje rano u proleće, već u martu-aprilu. [1] U proleće i leto, zastupljene su većinom beskrilne ženke, koje rađaju mlade i stvaraju kolonije u pukotinama kore i na ranama grana stvorenih rezidbom. Vaši zaposedaju sva mesta na stablu gde ima nežnog tkiva kalusa na mestu zarastanja rana. [1] Kolonije se vrlo lako zapažaju, jer mnoštvo vaši sa belom vlaknastom tvorevinom stvara utisak kao da su prekrivene vatom. [4] Pred jesen povećava se broj krilatih ženki, koje preleću na druga stabla. [1] Slike 2. i 3. Kolonije vaši na mladarima Sl. 2 Sl.3

ŠTETNOST

delovima stabla gde insekticidi teško dospevaju, odn. u vrhovima stabala. [6]

U poslednjih nekoliko godina ova štetočina zadaje voćarima sve veće probleme. Posebno je to izraženo u starim voćnjacima sa bujnim podlogama. Ona napada samo jabuku, izuzetno glog i krušku. Štetočina se najpre uočava na




13

Na mestima gde siše stvaraju se izrasline, (tumori), kora puca, dolazi do odumiranja i sušenja napadnutog dela, a često i grana. U pukotinama kore naseljavaju se paraziti kao Gleosporium sp., i razne druge štetočine. [3] Uzrok porasta brojnosti populacije krvave vaši treba tražiti u otežanom suzbijanju ove štetočine, jer je presvučena belom voštanom prevlakom i skrivena u pukotinama kore i rak – ranama. U toku vegetacije lisna masa otežava kvalitetnu aplikaciju, a tome se treba dodati i sve manji utrošak vode po jedinici površine u savremenim voćnjacima. [2] Na populaciju jabukove krvave vaši utiču i klimatski faktori, osetljivost podloge i sorte, uzgojni oblik, rezidba, đubrenje, kao i insekticidi koji negativno deluju na prirodne neprijatelje krvave vaši: parazitsku osicu (Aphelinus mali) i uholažu (Forficula auricula). Zbog aktivnosti ovih parazita, krvava vaš najčešće nije problem na voćkama u okućnici, jer se njihova brojnost prirodno reguliše. Parazitiranost može da bude velika, tako da izvesnih godina povoljnih za afelinusa parazitiranost može da bude i do 90%.[2] U toku vegetacije ova štetočina se koliko toliko drži pod kontrolom – primenom insekticida na druge insekte, pre svega na jabukovog smotavca – Cydia pomonella, a njena ekspanzija počinje krajem sezone, odn. pred berbu i u toku same berbe. Toplo i suvo vreme u toku berbe posebno pogoduje ovoj štetočini. [6] Plodovi sa krvavom vaši su neugledni i prekriveni pepeljastom prevlakom – mešavinom izlučevina štetočine. Štete na stablima su mnogo veće, zaraženi mladari se deformišu, a u toku sledeće godine se suše ili imaju slab porast. U koliko se na stablima godinama javljaju kolonije krvave vaši, ona će se osušiti. [6]

Sl.4 Forficula auricula Sl.5 Aphelinus mali

MERE ZA SUZBIJANJE KRVAVE VAŠI

Suzbijanje ove štetočine je kompleksan posao i ne postoji jednostavan način suzbijanja. [6]

- Izbor podloge - Standard podloga u Evropi je M9 podloga ili još slabije bujne podloge (M27), a nikako bujna MM 106, mada je sama podloga otporna na krvavu vaš. [6] Rezidba – obaviti na kvalitetan način, odn. da krošnja bude prozračna, kako bi insekticidi kvalitetno prekrili svaki deo biljke. Važno je da na stablima ne bude veliki broj rezova i oštećenja. [6] Osim ova dva preduslova za smanjenje populacije jabukove krvave vaši treba voditi računa o izbalansiranom đubrenju, kako bi se osigurao umeren rast izdanaka, posebno da se ne koristi prekomerno azot. [2]

‐ Hemijske mere – potrebno je reći da se hemijski veoma teško suzbija, insekticidi uništavaju prirodne neprijatelje. Hemijske mere primenjujemo ako se vaš javi u populaciji većoj od praga štetnosti, a to je 5 – 8 % napadnutih biljaka. U mlađim voćnjacima taj prag može biti i niži. Prvo tretiranje se radi neposredno pre, a drugo nakon cvetanja, kada još nema previše lisne mase koja dodatno otežava kvalitetnu aplikaciju pesticida. Koristiti selektivni aficid Pirimor 50 WG, koji štedi prirodne neprijatelje, a mogu ga koristiti voćari kojima je standard integralna zaštita voća. Na raspolaganju su i drugi insekticidi iz grupe organofosfata: Lannate 90 (3.5-4.5 g/10 l vode), Nurelle D (7.5-10 ml /10 l vode), Vantex 60 SC (0.5 ml /10 l vode), Gusathion WP 25 (10g /10 l vode), Talstar 10 EC (2-5 ml/10 l vode), Mospilan 20 SP (2.5g /10 l vode), Perfekthion (15-20 ml/10 l




14

vode), Lannate 25 WP (15 g/10 l vode), Volley 20 SP (2-2,5g /10 l vode), Pyrinex 48 EC (10-15 ml/10 l vode). [6]

‐ Vrlo je važno koristiti što veću količinu vode (barem 800 l/ha), a dizne usmeriti i prema korenovom vratu i izdancima. Prskanje obaviti na temperaturi višoj od 10 stepeni, kako bi se uz želudačno i kontaktno delovanje, podstaklo i delovanje putem para. [2]

‐ U koliko se u prolećnom delu vegetacije konstatuje veliki broj prezimelih kolonija izvršiti hemijski tretman. Tretiranja sprovedena do kraja aprila ne štete korisnoj entomofauni. [6]

ZAKLJUČAK

Prisustvo velikog broja kolonija vaši predstavlja opasnost za voćku, jer veliku količinu biljnog soka koriste za svoju ishranu. Krajem septembra, kada su kolonije vaši najbrojnije, potrebno je oceniti intenzitet napada. U rasadnicima jabuka ocenjivanje se vrši u julu, zbog vađenja sadnica u oktobru. Hemijski tretirati kada je populacija iznad gore navedenog praga štetnosti, a kod mladih zasada i ranije. Samo ako uklopimo sve gore navedene faktore možemo sa sigurnošću reći da će borba voćara sa krvavom vaši biti uspešna i da neće imati štete u svojim zasadima. Literatura: [1] Kolektiv autora: Priručnik izveštajno prognozne službe [2] Bilten Hrvatske poljoprivredne komore – travanj 2012. [email protected] Željkica Oštrkapa-Međurečan, [3] Dušan Gvozdenović: Gusta sadnja jabuke, kruške i dunje [4] www.deltaagrar.rs [5] N. Tanasijevic, B. Ilic, Posebna entomologija [6] www.dobarvocar.com

mailto:[email protected]

http://www.deltaagrar.rs/




15

ŠTETNI GLODARI NA STRNIM ŽITIMA

Nikola Ostrogonac dipl.ing. Izvod Sitni glodari predstavljaju veoma značajne štetočine. Prema podacima domaćih autora [1] jedna poljska voluharica u toku jedne godine pojede više od 7 kg hrane, a kopanjem svojih hodnika i nagrizanjem podzemnih delova biljaka ošteti još 4 do 5 kg. U godinama najezde poljskih miševa štete na parceli mogu iznositi i 100% naročito ako se ne preduzmu mere suzbijanja. Poljski glodari su najopasniji u jesen i rano proleće kada svojim štetama mogu izazvati presejavanje mladih useva ozimih formi strnih žita. Značajne štete nanose i tokom leta u periodu sazrevanja strnih žita. Od gajenih biljaka najviše stradaju lucerka , detelina i strna žita. Ključne reči: sitni glodari, poljska voluharica, najezda, poljski miševi, strna žita

HARMFUL RODENTS IN SMALL GRAINS

Nikola Ostrogonac dipl.ing. Abstract Small rodents are very important pests. According to data from local authors [1] a voles in one year eats over 7 pounds of food and digging its underground corridors and etching plant parts damaged by 4 to 5 kg. In the years of the invasion of the field mice damage on the plot can be as high as 100% especially if no controle measures. Field rodents are most dangerous in fall and early spring when their claims may cause re-sowing young crops of winter forms of small grains. Inflict significant damage during the summer and during the maturation period in small grains. From crops suffer most alfalfa, clover and small grains. Keywords: small rodents, voles, invasion, field mice, small grains

o Biologija i toksonomija glodara o Agroekologija poljskih glodara o Sitni glodari u usevu pšenice o Suzbijanje štetnih glodara u usevu pšenice o Zaključak o Literatura

BIOLOGIJA I TAKSONOMIJA GLODARA

Glodari su životinje obično malih dimenzija i tamnih boja. To su veoma oprezne životinje, uz to vrlo hitre, tako

da veoma brzo reaguju. Kod mnogih vrsta prednji udovi mogu da posluže kao „ruke“ pa ih stoga koriste za prihvatanje i držanje hrane. Jedna od glavnih karakteristika glodara je svakako njihov ogroman biotički potencijal. To su najplodniji sisari, sa najvećim brojem generacija u toku godine. Ženke su vrlo plodne i mogu da imaju duplu matericu. Više puta u toku godine ženke daju mlade, koji su već za dva do tri meseca polno zreli i sposobni za oplodnju. Glodari spadaju u klasu Mammalia red Rodentia. U okviru ovog reda posebno su značajne dve familije Cricetidae i Muridae, sa predstavnicima koji su najveće štetočine gajenih biljaka. U familiju Cricetidae spada hrčak – Cricetus cricetus. Familija Muridae obuhvata razne vrste voluharica i miševa koje grupišemo u dve podfamilije – Microtinae i Murinae. Kratkorepi miševi, podfamilija Microtinae, imaju zdepasto telo, široku debelu glavu i zatupastu njušku. Uši su male i jedva primetne. Rep je kratak i dužinom ne prelazi trećinu trupa. Vrsta koja nanosi najveće štete i koja se smatra za najštetniju




16

među poljskim glodarima je Microtus arvalis – poljska voluharica. Dugorepi miševi, podfamilija Murinae, imaju izduženo telo, valjkastu njušku i velike uši. Rep je dug koliko i telo. Najznačajnije štetočine useva iz ove podfamilije su miševi iz roda Apodemus sa vrstama Apodemus agrarius – prugasti poljski miš i Apodemus flavicolis – veliki polski miš [4].

AGROEKOLOGIJA POLJSKIH GLODARA

Iako su ove vrste stalno prisutne na obradivim površinama, brojnost njihovih populacija znatno varira. Postoji izvesna periodika u kretanju masovnosti populacija. U početnom periodu su prisutni na obradivim površinama u veoma malom broju i uglavnom se nalaze u svojim prirodnim rezervatima – žarištima. Kada nastupi „mišja godina“ odnosno godina sa povoljnim vremenskim prilikama za njihov razvoj, počinje nagli porast brojnosti ovih vrsta. To su po pravilu godine sa toplom i dugom jeseni, suvom i blagom zimom i suvim i toplim vremenom u rano proleće. Ukoliko tada ima dovoljno hrane na raspolaganju sasvim sigurno dolazi do prenamnožavanja.

Napadnute parcele se lako poznaju po čitavim oazama izgriženih i propalih biljčica. Mladi po pravilu ne odlaze daleko od roditeljskog legla, već svoje kolonije zasnivaju u blizini roditeljskih. Vremenom dolazi do smanjenja količine raspoložive hrane, usled prevelike brojnosti, pa nastaje gladovanje. Bez hrane njihov imunitet brzo slabi, u uslovima povećane vlažnosti stradaju od upale pluća i drugih zaraznih bolesti. Zbog zajedničkog načina života bolest se brzo širi i dobija razmere epidemije. Tada dolazi do masovnih migracija prema novim površinama sa dovoljnom količinom hrane. Kako su se iznenada pojavili, tako sada i nestaju sa napadnutih parcela i prelaze na nove površine [4].

Treba napomenuti da ove vrste apsolutno ne podnose vlagu. Kišno i maglovito vreme redukuje brojnost ovih vrsta do minimuma. Upravo zbog toga poljski glodari izbegavaju zemljišta sa visokim nivoom podzemnih voda. Zimi u uslovima jakih golomrazica lako stradaju. Snežni pokrivač im ne smeta, čak ih štiti od hladnoće. Tokom zime sa snežnim pokrivačem su vrlo aktivni kada kopaju svoje kanale u snegu i oštećuju mlade biljke. Velike suše tokom letnjih meseci su izrazito nepovoljne za njih jer ometaju razvoj jajnih ćelija i tako dovode do redukcije nataliteta.

Prirodni rezervati glodara, gde su stalno prisutni i opstaju u najnepovoljnijim uslovima, su: pašnjaci, pustare, utrine, nasipi. Akumulaciona zemljišta, gde nalaze optimalne uslove za razvoj i gde postižu maksimalnu brojnost su obradive površine pod neokopavinama – strna žita, lucerka, detelina. Okopavine po pravilu izbegavaju i vrlo retko na njima dostižu značajniju brojnost populacija [1].

Prirodni neprijatelji imaju značajnu ulogu u smanjenju brojnosti sitnih glodara. To su ptice grabljivice, noćne – sova ulovi 10 do 15 miševa za jednu noć, i dnevne – mišar. Lasice, rovčice i lisice ih redovno love, čak zalaze u njihove jazbine. Jedna lisica dnevno ulovi 30 do 40 miševa.

SITNI GLODARI U USEVU PŠENICE

Strna žita, pored lucerke i deteline, spadaju u grupu useva koji omogućavaju optimalne uslove za život sitnih poljskih glodara. Posebno su ugrožene i izložene čestim napadima ozime forme strnih žita. Kritičan period je od nicanja pa sve do klasanja strnih žita [5]. To je vremenski dosta dugo razdoblje i upravo se većina hemijskih mera za suzbijanje glodara u žitima provodi u ovom periodu – kraj jeseni i početak proleća. Za sitne glodare koji ne padaju u zimski san pšenica je vrlo važna komponenta u njihovoj ishrani. U toku zimskog perioda osim ozimih formi strnih žita i lucerišta, koja predstavljaju siguran izvor hrane, druge pristupačne hrane skoro da i nema. Tako su miševi i voluharice u periodu mirovanja vegetacije upućeni samo na ove dve biljne vrste i sasvim je logično da su najveća oštećenja u strnim žitima upravo u ovom periodu. Poznati su primeri da su poljski miševi u godinama najezde prosto uništili čitave useve izazivajući 100% -nu štetu. Strna žita pružaju i druge povoljnosti za nesmetan razvoj glodara. Gustina sklopa useva pšenice onemogućava izvođenje pojedinih agrotehničkih operacija u toku vegetacije. Na taj način podzemni hodnici glodara ostaju pošteđeni od uništavanja. Poznato je da kultiviranje i drljanje uništavaju kanale pa i usmrćuju jedinke u njima. Preživele jedinke po pravilu napuštaju ovakve terene. Gustina sklopa i visina useva pšenice sitnim glodarima služi i kao odličan zaklon od prirodnih neprijatelja, naročito ptica grabljivica. Još jedna povoljnost za ove štetočine predstavlja situacija kada tokom žetve dođe do značajnijeg osipanja zrna. Tada se uvećava količina raspoložive hrane što često privuče i glodare sa susednih parcela. Tek se obradom zemljišta i pripremom za naredni usev ovakvi optimalni uslovi za poljske miševe i voluharice prekidaju – dolazi do uništavanja značajnog dela populacije, a preživele jedinke su primorane na migraciju sa ove parcele [2].




17

SUZBIJANJE ŠTETNIH GLODARA U STRNIM ŽITIMA

Suzbijanje glodara je vrlo složen zadatak. Pojedinačna tretiranja parcela ne mogu dati zadovoljavajuće rezultate. Poljski miševi i voluharice su veoma migratorne vrste, i kada na jednom terenu ostanu bez hrane napuštaju ga i prelaze na nove površine. Tako u slučaju masovnih pojava ovih vrsta tretiranje jedne parcele nije dovoljno jer, i pored toga što hemijskim merama redukujemo njihovu brojnost na datoj parceli, preživele jedinke će migrirati na druge parcele. Samo sveobuhvatne akcije, koje podrazumevaju suzbijanje glodara na većim površinama mogu dati pozitivne rezultate. Isto tako, veoma je bitno da se pri suzbijanju ne čeka najezda miševa i voluharica već da se suzbijanje obavlja sistemski svake godine [3].

Agrotehničke mere značajno utiču na smanjenje brojnosti i gustine populacija ovih vrsta. Od velikog su značaja blagovremena žetva strnih žita sa što manje osipanja zrna, zaoravanje strništa, uništavanje korova, duboko oranje.

Hemijske mere borbe podrazumevaju primenu rodenticida. Aktivne materije koje se najčešće upotrebljavaju su: brodifakum, bromadiolon, cinkfosfid, kumatetralil, flokumafen, hlorofacinon, holekalciferol, natrijum selenit, varfarin. Tretiranje – postavljanje mamaka se obavlja u jesen i proleće. Mamci se postavljaju u jame i prekriju sa zemljom.

ZAKLJUČAK

Sitni glodari kao što su vrste Microtus arvalis – poljska voluharica i miševi iz roda Apodemus su velike štetočine poljoprivrednih useva. Može se reći da su ove vrste stalno prisutne na obradivim površinama. Brojnost njihovih populacija znatno varira u zavisnosti od vremenskih prilika. U godinama povoljnim za razvoj dolazi do prenamnožavanja i pravih najezda. Tada u ogromnom broju pustoše useve. U pojedinim slučajevima u stanju su da potpuno unište usev. Suzbijanje sitnih glodara na poljoprivrednim površinama mora biti sveobuhvatno i sistematsko. Potrebno je vršiti suzbijanje i u godinama kada je brojnost njihovih populacija mala – prednost dati agrotehničkim merama borbe. Prilikom izvođenja hemijskih mera borbe treba obuhvatiti velike površine zemljišta i voditi računa o sprečavanju mogućih trovanja divljači.

Poštujući navedene agrotehničke mere svodimo na minimum mogućnost masovne pojave štetnih glodara u usevima strnih žita. Iskustvo nas uči da poštujemo osnovna načela tehnološkog procesa proizvodnje pšenice. Poštujući navedene agrotehničke mere svodimo na minimum mogućnost masovne pojave štetnih glodara. Na taj način izbegavamo dodatne i nepotrebne vanredne intervencije na parceli koje sasvim sigurno poskupljuju i komplikuju tehnologiju proizvodnje. Neke od tih dodatnih intervencija kao primena rodenticida, mogu veoma negativno da utiču na prirodno okruženje. Osim što suzbijamo štetne glodare, upotrebom rodenticida povećavamo rizik od „nenamernih“ trovanja divljači i stoke. Takođe unošenjem rodenticida u zemljište dodatno povećavamo ostatke pesticida u zemljištu i zagađujemo životnu sredinu. U borbi protiv ovih prilično nezgodnih štetočina prednost treba dati agrotehničkim merama borbe kako bi savesnim poslovanjem štiteći usev zaštitili i prirodu. Literatura:

[1] Kolektiv autora pod rukovodstvom dr. Pavla Vukasovića (1967): Štetočine u biljnoj proizvodnji – II specijalni deo [2] M. Vukša, S. Stamenković, P.Vukša (1995): Štetni glodari na strnim žitima i njihovo suzbijanje [3] R. Ratajac, D. Rajković (1999): Pojava i suzbijanje glodara u nekim lokalitetima Vojvodine [4] R. Ratajac (1995): Zoologija za studente poljoprivrednog fakulteta [5] R. Jevtić, Z. Jerković, S. Stamenković, G. Malidža (2001): Bolesti štetočine i korovi kao ograničavajući faktor u proizvodnji žita




18

ISHRANA KRAVA U ZASUŠENJU

Dipl.ing.Valentina Minić

Izvod: Zasušenje je veoma važna faza u proizvodnom ciklusu krava muzara. Ishranom se u ovoj fazi mora voditi računa o ciljevima koji se moraju postići ,odnosno, mora se zasušiti mlečna žlezda i regenerisati vime pre telenja. Takođe, moraju se obezbediti dopunske hranljive materije za razvoj embriona. Pri tome se mora voditi računa o telesnoj masi i kondiciji, imunom sistemu i posebno o stimulisanju razvoja poželjne mikroflore u rumenu. Na taj način će se pojava metaboličkih poremećaja smanjiti na najmanju moguću meru. Ključne reči: krave, zasušenje, mlečna žlezda, metaboličke bolesti

FEEDING COWS IN THE DRY PERIOD

Dipl.ing.Valentina Minić

Abstract: Dry period is an important stage in the production cycle of dairy cows. We must take care about nutrition and aims to be achieved at this stage. The mammary gland must be dry and regenerate before next calving. You must provide additional nutrients for the developing embryo. Now it must take care about body weight and condition, the immune system and stimulate the development of desirable microflora in the rumen. This will reduce the occurrence of metabolic disorder a minimum. Keywords: cows, dry period, the mammary gland, metabolic diseases

o Tranzicioni period o Ishrana u periodu zasušenja o Faze zasušenosti o I deo zasušenosti o II deo zasušenosti o Ostali faktori o Zaključak o Literatura

TRANZICIONI PERIOD

Tranzicioni period je period proizvodnog ciklusa krava koji je najkritičniji i od presudnog značaja za narednu

laktaciju. Zapravo, to je period koji obuhvata 60 dana pre i 60 dana posle telenja, direktno utiče na nivo proizvodnje, zdravlje i reprodukciju životinje u narednom periodu, u čemu se slažu i nauka i praksa. Naročito, osetljiva faza u tom periodu je zasušenje krava, posebno u segmentu ishrane krava. Potrebe životinja u hrani mogu se zadovoljiti velikim brojem hraniva a njihov izbor zavisi od proizvodnosti, zdravstvenog stanja, uslova sredine i dr. Hranljiva vrednost različitih hraniva može se značajno razlikovati, pre svega zbog sadržaja pojedinih hranljivih materija, ali i zbog načina konzervisanja i obrade, promena hranljivih sastojaka u različitim uslovima, njihove interakcije, prisustva antinutritivnih materija, kontaminacije i dr.




19

ISHRANA U PERIODU ZASUŠENJA

Osnovni zadatak u ovom periodu je uskladiti ishranu sa potrebama krava, i to tako da se koriste hraniva koja će se koristiti i posle telenja. Na taj način se navikavaju na obrok i održava se mikroflora buraga, što je neophodno za normalnu fiziologiju varenja i preživanja. To znači da obrok ne treba menjati u vrsti hraniva u svim fazama laktacije, jedino se mora ispoštovati količina i sadržaj hranljivih materija u skladu sa fazom, odnosno oni se moraju menjati kako odmiče laktacija jer se menjaju i potrebe.

Ukoliko je ishrana u periodu zasušenja nepravilna, odnosno, ne zadovoljava potrebe visokogravidnih grla, posledice se odražavaju na narednu laktaciju, vitalnost i zdravlje teleta i direktno utiču na pojavu metaboličkih poremećaja koje mogu biti pogubni za samu životinju. Neophodno je dovesti krave u pravu telesnu kondiciju i sprečiti velike oscilacije telesne težine. Ne sme se dozvoliti preterano gojenje krava jer to vodi u probleme ketoze, masne degeneracije jetre, zaostajanje posteljice itd. Takođe, pravilnom ishranom se mora obezbediti adekvatno snadbevanje fosforom, selenom i vitaminom E, naročito kalcijumom da bi se smanjio rizik od mlečne groznice.

FAZE ZASUŠENOSTI U ovom periodu prvi zadatak ishrane je nadoknaditi telesnu težinu krava jer se svakako izgube telesne rezerve u toku intenzivne proizvodnje mleka, a ne smeju se zaboraviti sve veće potrebe zbog razvoja ploda. Period se može podeliti na dve faze. U obe faze mora se voditi računa da se ispoštuju principi ishrane i da se ne prave greške koje mogu kasnije štetno da se odraze na laktaciju. (Sl.br.1. Visokoproduktivno grlo u laktaciji)

I deo faze zasušenosti Traje od trenutka zasušivanja pa do 21 dan pred telenje. Krave se moraju držati i hraniti odvojeno od ostalog

stada. Veoma važno je ograničiti prirast krava 400-500g/dan, koristiti u ishrani livadsko seno zbog nižeg sadržaja kalcijuma u odnosu na lucerkino seno, smanjiti energetski deo u obroku, što znači ograniči maksimalno količinu silaže kukuruza, odnosno, 7-10 kg po grlu. Konzumiranje suve materije ukupno treba da se kreće oko 2% od telesne mase. Što se tiče koncentrata, količina može da varira u zavisnosti os kondicije krava, ali u proseku konzumiranje koncentrata treba da se kreće od 12-15% od SM obroka ili 1-2 kg. Obavezno obrok mora biti isti kao što će biti u narednoj laktaciji. Kao hranivo se može ubaciti i slama zbog sniženja nivoa energije u obroku, u količini 2-3 kg/grlu.




20

II deo faze zasušenosti

Traje od 21.dana pred telenje do telenja. Period u kojem se krava priprema za sledeću fazu odnosno laktaciju, a najznačajnije je priprema digestivnog trakta , odnosno, buraga za ishranu koja je na početku laktacije najkritičnija. U ovom periodu tele ima najintenzivniji porast i samim tim rastu i ukupne potrebe. Postepeno treba povećati količinu koncentrata 20-30% od SM obroka oko 2-3 kg/dan, ne dodavati so u obrok zbog mogućnosti pojave edema vimena. Paziti na nivo kalcijuma, kalijuma i fosfora, obavezno koristiti livadsko seno, ne prekidati sa silažom, i ako je moguće isključiti potpuno lucerkino seno iz obroka.

OSTALI FAKTORI

Osim pravilne ishrane ostali faktori koji utiču na zdravlje, nivo proizvodnje i dobrobit uopšte, a na koje se ne

sme zaboraviti u ovoj fazi su : - dobra higijena, - kretanje, - životinje ne izlagati stresu, - posmatrati životinje svakog dana, - pažnja i nega.

ZAKLJUČAK

U fazi zasušenja krave se pripremaju za telenje, obnavlja se mlečna žlezda i priprema vime za sledeću laktaciju,

dolazi do razvoja ploda. Zbog toga se ishrana mora uskladiti sa potrebama i grla ne smeju biti ni premršava ni predebela, jer takva kondicija ima diretne posledice na tok telenja, proizvodnju mleka odnosno nivo proizvodnje u narednoj laktaciji , zdravlje krava kao i na vitalnost i zdravlje ploda-teleta. Selekcijom goveda tokom poslednjih decenija dobijeni su genotipovi sposobni za veoma visoku proizvodnju mleka. Takvu proizvodnju moguće je ostvariti samo uz odgovarajuću ishranu. Pošto se kod tih grla javlja problem mogućnosti konzumiranja dovoljno velikih količina hrane, od vitalnog je značaja da njihov obrok bude optimalno sastavljen [1]. Takođe, ne sme se zaboraviti da i kada je obrok izbalansiran –optimalan, mora se pratiti i šta su životinje pojele,odnosno, da postoje četiri tipa obroka: - prvi, šta se nalazi na papiru, - drugi, šta je dato životinjama, - treći, šta su životinje pojele - četvrti, šta su životinje svarile.

Sl.br.2.Grupa pred zasušenjem

Literatura: [1] Goran Grubić, Milan Adamović (2003): Ishrana visokoproizvodnih krava.




21

AGROEKOLOŠKI ASPEKTI KORIŠĆENJA STAJNJAKA I BIOLOŠKA DEZINFEKCIJA


Izvod: Sa agrotehničkog i ekološkog gledišta najznačajnija su organska đubriva koja nastaju u stočarstvu. Organska đubriva mogu da zagade zemljište,vazduh i vodu. Koji element životne sredine će biti zagađen zavisi od kapaciteta, vrste farme, tehnologije proizvodnje na farmi, ekoloških uslova itd. Važno je naglasiti da ova đubriva mogu da sadrže i štetne materije koje preko zemljišta i biljaka ulaze u lanac ishrane Ključne reči: agrotehnički, ekološki, organska đubriva, zagađenje, Lanac Ishrane

AGROECOLOGICAL ASPECTS IN USING MANURE AND BIOLOGICAL DISINFECTION


Abstract: From the agrotehnical and ecological point of view the most important organic fertilizers (manure) are produced in animal husbandry. Organic fertilizers mey dirty the soil, air and water. It is important that these fertilizers can contein harmful materials which can over the soil and the plants, go in the Chain of Nutrition. Keywords: agrotehnical, ecological, organic fertilizers, Chain of Nutrition

o Uvod o Organska đubriva koja se najčešće koriste o Stanjak može na više načina da zagađuje životnu sredinu o Sadržaj stajnjaka o Tečni stajnjak o Dezinfekcija stajnjaka o Zaključak o Literatura

UVOD

Nepravilna, preterana upotreba organskih đubriva-stajnjaka može da prouzrokuje mnoge probleme. Od

zagađenja zemljišta do bolesti i poremećaja u razvoju kako biljaka tako i životinja koje se biljkama proizvedenim na zagađenim njivama, livadama i pašnjacima. Šta treba učiniti da izbegnemo negativan aspekt korišćenja organskih đubriva.

ORGANSKA ĐUBRIVA KOJA SE NAJČEŠĆE KORISTE

U upotrebi su goveđi, svinjski i živinski stajnjak. Sastav stajnjaka zavisi od mnogo činilaca: ishrane, vrste i kategorije životinja, skupljanja i pripremanja stajnjaka kao i njegovog čuvanja.




22

Na primer: način čuvanja- kod hladne fermentacije đubriva na 30 % stepeni, gubitak organskih materija iznosi od 10-15%, dok je na temperaturi od 60 stepeni gubitak je od 40-50 %. Sadržaj pojedinih elemenata u đubrivu se kreće u širokim granicama. Najveći je sadžaj azota i fosfora. Iskorišćavanje hraniva iz stajnjaka je sporije nego iz mineralnih đubriva. Ovo je važno sa aspekta Ekologije. Azot iz stajnjaka se u prvoj godini iskorišćava od 20-30 %, fosfor sa 15-20 % a kalijum sa 50-60 %. Sporije oslobađanje i mineralizacija hranljivih materija smanjuje opasnost od zagađenja i spiranja istih u dublje slojeve, gomilanje u biljkama itd. Pored povećanja hranljivih materija povoljno utiče i na fizičke i hemijske osobine zemljišta. Smatra se da je povoljno dejstvo na prinos biljaka u trajanju tri do četiri godine posle upotrebe.

STAJNJAK MOŽE NA VIŠE NAČINA DA ZAGAĐUJE ŽIVOTNU SREDINU

Prekomerna upotreba stajnjaka i intenzivna mineralizacija u zemljištu može dovesti do povećanja sadržaja nitrata u biljkama, površinskim i podzemnim vodama.

Stajnjak može da zagadi sredinu amonijakom. Visoka temperatura i vetrovi pogoduju oslobađanju amonijaka. Da bi se smanjio gubitak azota veoma je važno da se stajnjak iznešen na oranicu pomeša sa zemljištem. Đubrivo dobijeno iz intenzivne stočarske proizvodnje može da sadrži i mnoge druge štetne materije. U ovoj proizvodnji koriste se razna sredstva za suzbijanje parazita, lečenje bolesti, stimulatori rasta,materije za konzervisanje hrane, poboljšivači ukusa, enzimi, estrogene supstance, kokcidiostatici, anabolici, sulfonamidi i itd. Pored navedenog u stajnjaku se nalaze kalcijum i fosfor kao redovni sastojci obroka, kao i mnogi drugi mikro i makro elementi neophodni za život. Najveća opasnost - preti od stajnjaka svinja, koji može da ima visok sadržaj cinka i bakra, koji su poreklom iz aditiva. Najosetljivije životinje na bakar su ovce, tako da ih nikako ne treba napasati na pašnjaku đubrenom svinjskim stajnjakom, odnosno stajnjakom obogaćenim bakrom.

SADRŽAJ STAJNJAKA Može da sadrži razne patogene organizme. Zabeleženo je obolevanje goveda od botulizma poreklom iz živinskog izmeta. U stajnjaku preživljava i uzročnik leptospiroze. • U dodiru svinja sa stajnjakom poreklom od živine moguća je zaraza uzročnikom avijarne tuberkuloze. • Velika opasnost preti od uzročnika salmoneloze, odnosno od đubrenja živinskim ili goveđim stajnjakom od životinja zaraženih salmonelom. TEČNI STAJNJAK Tečni stajnjak je proizvod industrijskog načina proizvodnje na rešetkastom podu, bez prostirke. Goveda proizvedu 50 kg dnevno, svinje oko 4kg a kokoš oko 50 grama tečnog stajnjaka Iskorišćavanje azota iz tečnog stajnjaka u prvoj godini iznosi 30 - 50 %. Kako koristiti tečni stajnjak a da ne nanosi štetu Maksimalna količina tečnog stajnjaka koji se može primeniti na oranicama u toku jedne godine je od 40 -80 kubnih metara od goveda, 30 - 45 metara kubnih od svinja i 15 - 25 metara kubnih od živine i to po hektaru. Ako se đubre livade i pašnjaci , maksimalna količina tečnog stajnjaka od svinja i goveda iznosi 15~22 metra kubna po hektaru. Prekomerno đubrenje tečnim stajnjakom, zagađuje podzemne vode ako je njihov nivo visok.. Ako se naporedo sa ovim đubrivom intenzivno đubri i sa velikim dozama mineralnih đubriva, može doći do povećanja sadržaja P (fosfora ) i do 10 puta. Na taj način se povećava opasnost od zagađenja podzemnih voda, površinskih tokova, i životne sredine prvenstveno nitratima i fosfatima. U tečnom stajnjaku štetni organizmi kao salmonela preživljavaju na niskim temperaturama i do godinu dana a leti do 6 meseci OPREZNO NEPAŽNJOM MOŽEMO UMESTO DOBRA, ZAUVEK ZAGADITI ŽIVOTNU SREDINU!!!




23

Stajnjak moramo dezinfikovati i znati njegov sastav (sadržaj NPK, pH, prisustvo semena korova i patogena kao i jedinjenja koja potiču iz medikamenata).

DEZINFEKCIJA STAJNJAKA

Većina farmera je zaboravila pravo značenje pakovanja stajnjaka. Radi se zapravo o biohemijskoj dezinfekciji

stajnjaka, kojom uništavamo uzročnike zaraznih bolesti u stajnjaku. Ovo je preporučljivo raditi i ako na farmi nema bolesti zaraznih, ali zato svugde ima jaja i larvi muva itd. OVA dezinfekcija stajnjaka se izvodi tako što se na neoceditom tlu udaljenom od staja, znači na betonu ili ilovači širine 1,5 –2m, a dužine prema količini stajnjaka koji treba biološki dezinfikovati. Stavlja se izolacioni sloj od slame, treseta, šaša debljine desetak cm i zatim se stajnjak rastresito slaže do oko 1m visine. Ovaj stajnjak prekrijemo sa svih strana slamom i pokrijemo slojem zemlje.

U ovako upakovanom stajnjaku počinje fermentacija, odnosno razgradnja organskih materija pod dejstvom bakterija koje proizvode visoku temperaturu od 65-75 stepeni. [1] Procesi u tako složenom stajnjaku

Manje otporni mikroorganizmi gube aktivnost za 2 meseca a otporniji za 3-4. Mikroorganizmi uginjavaju i zbog toga što se pod ovim uslovima razvijaju i rade drugi mikroorganizmi pod čijim se dejstvom prilikom fermentacije razvijaju među produkti odnosno hemijska jedinjenja koja imaju dezinfekciono dejstvo.

Misli se na :-mravlju i mlečnu kiselinu, aldehide, alkohole, estre,fenole i druge. Poseban učinak imaju gljivice, protozoe, i bakteriofagi. U uslovima biološke dezinfekcije: • Prvo stradaju larve muva u roku od 4 dana. • Za 1-2 nedelje uginu razvojni oblici spoljnih i unutrašnjih parazita. • Za 3 nedelje uginu Coli bakterije zatim, uzročnici paratifusa i tifusa, veliki broj salmonela, brucele, pasterele i drugi mikroorganizmi. • Uzročnik tuberkuloze i infekciozne anemije kopitara uginu za oko dva meseca. Uzročnik zaraznog laringotraheitisa kokoši za oko 10-15 dana. Virus atipične kuge peradi ugine za 20 dana. • Jaja askarida uginu za oko 25 dana, a prelazni stadijumi/onkosfere ehinokoka za 6 meseci • U toku ovog procesa uginu i biljni paraziti i uzročnici bolesti, seme korova i drugo. • Kod tečnog stajnjaka moramo postupiti na sledeći način: Ako se na imanju mogu naći i tečni i čvrsti stajnjak – navlažimo čvrsti stajnjak osokom do potrebne vlažnosti, pa se tako i osoka odmah dezinfikuje. Tečni stajnjak se ne može dezinfikovati kaustičnom sodom ili hlornim preparatima jer oni onemogućavaju rast biljaka. • KONAČNI PROIZVOD BIOHEMIJSKIH PROCESA JE HUMUS BOGAT AZOTOM SA 10 –15% VODE. ZAKLJUČAK Dezinfekcija stajnjaka, je zapravo Biohemijska dezinfekcija, proces kojim se kao konačni proizvod stvara HUMUS bogat azotom sa 10 -15% vode – koji služi očuvanju prirode i oplemenjivanju zemljišta. Literatura: [1] Priručnik Veterinar u kući – druga knjiga - Vlatko Rupić, izdavač izdavačka radna organizacija – Logos, Split 1988. Predavanje - Specifičnosti Organske Poljoprivrede - Poljoprivredna škola Futog, 2012. godina ptt prezentacija

priređivač: pss subotica ad subotica · biljna tkiva postaju sunerasta i meka, odnosno na đ...

Documents