privatizimi nË kosovË knudsen,nupireport-alb[1]

Privatizimi n Kosov: Projekti Ndrkombtar 1999-2008

NUPI Report

Norsk U

tenrikspolitisk InstituttNorw

egian Institute of International Affairs

Rita Augestad Knudsen

Publisher: Copyright:

ISBN:

Visiting address:Address:

Internet:E-mail:

Tel:Fax:

Norwegian Institute of International Affairs Norwegian Institute of International Affairs 2010978-82-7002-289-2

Any views expressed in this publication are those of the author. They should not be interpreted as reflecting the views of the Norwegian Institute of International Affairs. The text may not be printed in part or in full without the permission of the author.

C.J. Hambros plass 2dP.O. Box 8159 Dep. NO-0033 Oslo, Norway

[email protected][+ 47] 22 99 40 00[+ 47] 22 36 21 82

Privatizimi n Kosov: Projekti Ndrkombtar 1999-2008

Rita Augestad Knudsen

Studimi q keni n duar u mundsua nprmjet mbshtetjes financiare t Ministris Norvegjeze t Punve t Jashtme..

Prktheu Sonila Danaj

Prmbajtja

Lista e Shkurtimeve ..............................................................................7 Hyrje .....................................................................................................9 1. Historiku dhe konteksti ...................................................................19

Konceptualizimi i shtetndrtimit ndrkombtar .............................19 Ekonomia e Kosovs para shtetndrtimit ndrkombtar ................28 Implikimet e pronsis shoqrore pr privatizimin e administruar nga ndrkombtart.........................................................................36 shtje t tjera.................................................................................42 T vsh n pikpyetje privatizimin .................................................43 Nj kronologji e prpjekjeve t para...............................................52

2. Privatizimi i drejtuar nga ndrkombtart ......................................61

Themelimi i AKM-s......................................................................61 Themelimi i Ods Speciale .............................................................63 shtja e transformimeve dhe pezullimi i privatizimit ...............68 Rifillimi i privatizimit dhe koncepti i domenit eminent..............75 Privatizimi spin-off dhe shtja e toks ..........................................80 Privatizimi special spin-off .............................................................83 Dy spin-off-e speciale: Llamkos dhe Ferronikeli ...........................86 Prfshirja lokale dhe rregulli i 20% ................................................90 Fundi zyrtar i privatizimit ndrkombtar........................................94

Pasojat dhe prfundimet......................................................................97 Veprat e cituara .................................................................................105

Lista e Shkurtimeve

BSPK Bashkimi i Sindikatave t Pavarura t Kosovs

DTI Departamenti i Tregtis dhe Industrive

KE Komisioni Evropian

KEDNj Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut

ESI European Stability Initiative (Iniciativa Evropiane e Stabilitetit)

EULEX European Union Rule of Law Mission in Kosovo (Misioni i Bashkimit Evropian pr Sundimin e Ligjit n Kosov)

QDNjUP Qendra e t Drejtave t Njeriut n Universitetin e Prishtins

ZNC Zyra Civile Ndrkombtare

PCN Prfaqsuesi Civil Ndrkombtar

GjND Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis

FMN Fondi Monetar Ndrkombtar

KEK Korporata Energjetike e Kosovs

KIPRED Kosovar Institute for Policy Research and Development

UK Ushtria lirimtare e Kosovs

AKM Agjencia Kosovare e Mirbesimit

LDK Lidhja Demokratike e Kosovs

LLA Lessons Learned and Analysis Unit of ESI and the EU Pillar of UNMIK in Kosovo (Njsia e Msimeve t Marra dhe Analizs e ESI-t dhe Shtylls s BE-s t UNMIK-ut n Kosov)

OLA UNMIKs Office of Legal Affairs (Zyra e UNMIK-ut pr sht-jet Ligjore)

OSBE Organizata pr Sigurin dhe Bashkpunimin n Evrop

AKP Agjencia Kosovare e Privatizimit

PDK Partia Demokratike e Kosovs

Rita Augestad Knudsen 8

IPVQ Institucionet e Prkohshme t Vetqeverisjes

NP Ndrmarrjet Publike

PTK Posta dhe Telekomunikacioni i Kosovs

RSFJ Republika Socialiste Federale e Jugosllavis

NSH Ndrmarrjet Shoqrore

PSSP Prfaqsuesi Special i Sekretarit t Prgjithshm

UNDP United Nations Development Programme (Programi i Zhvillimit i Kombeve t Bashkuara)

UNHCR United Nations Office of the High Commissioner for Refugees (Zyra e Kombeve t Bashkuara e Komisionerit t Lart pr Refugjatt)

UNHQ United Nations Headquarters (Zyrat Qendrore t Kombeve t Bashkuara)

UNMIK United Nations Interim Administration Mission in Kosovo (Misioni i Kombeve t Bashkuara n Kosov)

USAID United States Agency for International Development (Agjencia Amerikane pr Zhvillimin Ndrkombtar)

Hyrje

Ky raport fokusohet n prfshirjen e ndrkombtarve n procesin e privatizimit n Kosov si shembull i ndrtimit ndrkombtar t shtetit.1 Ai prqendrohet n periudhn nga viti 1999 deri m 2008, gjat s cils u planifikua dhe u zbatua privatizimi n Kosov nn administrimin zyrtar ndrkombtar. Duke prshkruar historikun dhe debatet q i kan dhn form privatizimit t drejtuar nga ndrkombtart n Kosov, duke shpjeguar qllimet dhe shqetsimet q kan influencuar procesin,2 si edhe disa nga pasojat e tij, raporti gjithashtu do t tregoj se far mund t na thot rasti i Kosovs pr natyrn e ndrtimit ndrkombtar t shtetit. Me sa duket, privatizimi i drejtuar nga ndrkombtart n Kosov pasqyron nj program t ndrtimit ndrkombtar t shtetit t paracaktuar dhe t automatizuar, dhe jo t orientuar kryesisht nga zhvillimi ose specifik pr kontekstin. Ndrtimi i shtetit i administruar nga ndrkombtart sht shfaqur si strategji ky e siguris perndimore si nj manifestim i tezs s paqes liberale. Teza e paqes liberale (ngandonjher e quajtur edhe demokratike ose Perndimore) n formn e vet m t thjesht pre-tendon q pr shkak t normave, strukturave institucionale dhe ndrlidhjes, demokracit liberale zor se mund t prfshihen n kon-flikte t dhunshme.3 Sipas ktij supozimi, ndrtimi ndrkombtar i shtetit synon t ndrtoj demokraci liberale n vende q jan pr-kufizuar si me rrezik pr sigurin.4 Si rregull, operacionet e ndrtimit t shtetit nisin sepse shtetet e dobta me institucione t brishta konsiderohen si komprometues t siguris s fqinjve t tyre dhe, n veanti, siguris s shteteve dhe institucioneve q udhheqin operacionet e ndrtimit t shtetit.

1 Edhe pse operacioni ndrkombtar n Kosov sht quajtur gjithmon zyrtarisht ndrtim

i paqes dhe jo ndrtim i shtetit, termi i dyt pasqyron m saktsisht qllimet dhe orientimin e tij. Shih Rezolutn 1244 (1999) f. 4, t Kshillit t Siguris s OKB-s. Pr konceptin e ndrtimit ndrkombtar t shtetit, shihni pjesn tjetr t ktij raporti.

2 Procesi ktu do t prdoret pr tiu referuar privatizimit n Kosov, sipas forms q u prgatit dhe u zbatua q nga 1999 e n vazhdim.

3 Shih p.sh. Michael W. Doyle: Kant, Liberal Legacies, and Foreign Affairs, Philosophy and Public Affairs, vol. 12, no. 3, 1983; Kant, Liberal Legacies, and Foreign Affairs, Part 2 Philosophy and Public Affairs, vol. 12, no. 4, 1983; Bruce M. Russett: Grasping the democratic peace: principles for a post-Cold War World, Princeton University Press, New Jersey, 1993; Henry Farber and Joanne Gowa: Common Interests or Common Polities. Reinterpreting the Democratic Peace, The Journal of Politics, 58, 2, 1997.

4 Pr nj prmbledhje, shih Michael Doyle: Three Pillars of the Liberal Peace, The American Political Science Review, 99, 3, 2005.


Privatizimi, nj shtje [...] n themel politike q n kontekste demokratike i nnshtrohet n mnyr tipike zgjedhjes ideologjike dhe politike t partis5 ka qen strategjia kryesore ekonomike e pr-zgjedhur pr projektet e ndrtimit ndrkombtar t shtetit, duke e promovuar anemban bots si nj pjes t vetkuptueshme t tezs s paqes liberale.6 Ndrsa fushat e politikave si menaxhimi ekonomik i burimeve dhe rolet prkatse t shtetit dhe sektorit privat n ekonomi priren t jen tipare thelbsore t debatit politik demokratik, modeli liberal i shtetndrtimit i heq shtjet e tilla prej arens demokratike dhe i vendos ato n duart e ndrkombtarve, duke promovuar politika ekonomike liberale me nj retorik n dukje jopolitike, mekanike dhe menaxheriale.7 Depolitizimi q i bn reforma liberale ndrtimit t shtetit sht nj lustr q i bhet karakterit t saj politik dhe social dhe injoron ose fsheh faktin se ajo nuk sht nj ndrmarrje teknike, por nj siprmarrje politike jashtzakonisht e diskutueshme.8 Projekti ndrkombtar i ndrtimit t shtetit n Kosov ka t ngjar t jet m gjithprfshirsi q ka qen ndonjher, pr sa i prket investimit ndrkombtar per capita dhe gams dhe thellsis s pushteteve ndrkombtare.9 Misioni i Administrats s Prkohshme t OKB-s n Kosov (UNMIK) mori prsipr prgjegjsi t vetme pr t gjitha detyrat dhe prgjegjsit q zakonisht i ka nj qeveri kombtare e nj territori t caktuar.10 Sipas Rregullores s vet t par, t shpallur m 25 korrik 1999, gjith autoriteti legjislativ dhe ekzekutiv pr sa i prket Kosovs, duke prfshir ktu edhe

5 Jens Stilhoff Srensen: State collapse and reconstruction in the periphery: political

economy, ethnicity and development in Yugoslavia, Serbia and Kosovo, Berghahn Books, Oxford, 2009, f. 33. Shih gjithashtu Shahar Hameiri: Capacity and its Fallacies: International State Building as State Transformation, Millennium: Journal of Inter-national Studies, 38, 1, 2009, f. 57 dhe f. 60.

6 Edhe pse sht jasht fokusit t ktij raporti, mund t prmendim se privatizimi sht promovuar globalisht nga zyrtart dhe institucionet liberal-perndimore edhe jasht kontekstit t ngusht t shtetndrtimit, prfshi ktu edhe strukturn e konsensusit t Uashingtonit n vitet e 1990-ta nj standard reforme q thekson fort modelet ekonomike neoliberale. Termi fillimisht iu atribuua ekonomistit John Williamson, shih Democracy and the Washington consensus, World Development, 21, 8, 1993 n t cilin ai shpjegon modelin dhe refuzon etiketimin neoliberal, f.134. Pr nj kritike ndaj tij, shih Naomi Klein: The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism, Random House of Canada, 2008.

7 Srensen 2009, f. 33. 8 Volker Boege et al: On Hybrid Political Orders and Emerging States: What is Failing

States in the Global South or Research and Politics in the West? in Martina Fischer and Beatrix Schmelzle (eds.): Building Peace in the Absence of States: Challenging the Discourse on State Failure, Berghof Handbook Dialogue Series, Berlin 2009, f. 30.

9 Po aty. Pr matjen e mparshme, shih Iain King and Whit Mason: Peace at any price: How the world failed Kosovo, Cornell University Press, 2006 nj libr i shkruar nga shtetndrtues ndrkombtar t mparshm n Kosov, q ilustron kndvshtrimin e tyre dhe kuadrin e referimit.

10 Hans Fabian Kiderlen: From Trieste to East Timor, Beitrge zum auslndischen ffentlichen Recht und Vlkerrecht, 196, 2008, f. 443.

Privatizimi n Kosov: Projekti Ndrkombtar 1999-2008 11

administrimin e gjyqsorit, i jepet UNMIK-ut dhe ushtrohet nga Prfaqsuesi Special i Sekretarit t Prgjithshm (PSSP).11 UNMIK do t funksiononte me katr Shtylla: Shtylla I u menaxhua fillimisht nga Zyra e OKB-s e Komisionerit t Lart pr Refugjatt dhe ishte prgjegjse pr ndihmn humanitare, por n vitin 2000 u kthye n nj Shtyll policie dhe drejtsie e drejtuar nga OKB-ja.12 Shtylls II, gjithashtu nn mbikqyrjen e OKB-s, iu caktua detyra e administrimit civil, ndrkaq Shtylla III u drejtua nga Organizata pr Siguri dhe Bashkpunim n Evrop (OSBE) dhe punoi pr demokrati-zimin dhe ndrtimin e institucioneve. Shtylla IV u menaxhua nga Bashkimi Evropian (BE) dhe iu dha detyra e rindrtimit dhe zhvillimit ekonomik.13 Ndrkoh q zyrtart ndrkombtar morn prgjegjsin qeverisse, Kosova zyrtarisht mbeti nj provinc e Serbis (e cila, gjithsesi, nuk pati asnj rol n shtjet e prditshme t Kosovs) duke e br projektin ndrkombtar n Kosov nj projekt ndrtimi t shtetit pa shtetsi [zyrtare].14 Fakti q UNMIK-u asnjher su emrtua zyrtarisht si nj mision shtetndrtimi mund t ket treguar ndjeshmri ndaj termit q mund t kishte reflektuar nj form tepr t madhe t ndrhyrjes n sovranitetin dhe vetvendosjen lokale q do t ishte acaruar edhe m shum prej statusit t pazgjidhur t Kosovs. Kosova kishte qen nj provinc autonome kryesisht e vetqeverisur n Republikn Federale Socialiste t Jugosllavis (s cils do ti referohemi si RFSJ ose Jugosllavi n vazhdim), me nj shumic t madhe shqiptare.15

11 Rregullorja e UNMIK-ut 1999/1. 12 UNMIK: Pillar I: Police and Justice, Qershor 2004,

http://www.unmikonline.org/justice/documents/PillarI_Report_June04.pdf, par pr her t fundit n 1 qershor, 2010.

13 Informacioni zyrtar rreth Shtylls IV ka qen m i vshtir pasi ajo i mbylli operacionet n 2008, por nj prmbledhje zyrtare mund t gjendet ende ktu: http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:MPxn24laz8EJ:www.unmikonline.org/archives/EUinKosovo/uk/about/about_pillar.php+pillar+IV+kosovo+eu&cd=4&hl=en&ct=clnk&gl=uk, par pr her t fundit m 2 Maj 2010. Informacioni rreth Agjencis Kosovare t Mirbesimit t Shtylls IV, q e mbaroi mandatin e vet n 30 qershor 2008, por q vazhdon t ekzistoj ligjrisht, mund t gjendet tek: http://kta-kosovo.org/html/, par pr her t fundit n 2 Maj 2010.

14 Dominik Zaum: The Sovereignty Paradox: The Norms and Politics of International Statebuilding, Oxford University Press, Oxford, 2007, f. 127.

15 Regjistrimi i fundit zyrtar i popullsis n Kosov u krye n 1981, dhe paraqiti 77,5% shqiptar, 13% serb, 3,5 % mysliman, 2% malazez, 3% t tjer dhe pjesa q mbeti e prbr nga malazez dhe kroat. Cituar n Thomas S. Szayna: Identifying Potential Ethnic Conflict: Application of a Process Model. The Yugoslav Retrospective Case, Annex: Demographic Characteristics of Yugoslavia in the late 1980s, Rand 2000, f. 130. Popullsia shqiptare me nj norm rritjeje m t lart se Serbt, e bojkotoi regjistrimin e 1991-s, por Kshilli Ekonomik dhe Social i OKB-s n Kosova, 1996, f. 31 citon 90% shqiptar pr vitin 1995. Sot, zyra statistikore e Kosovs vlerson q 92% e popullsis s Kosovs sht shqiptare, 5.7% serbe dhe 2,3% rom, ashkali, egjiptian, boshnjak, turq dhe goran, shih www.ks-gov.net/ESK/eng/.


Qysh prej pushtimit nga Serbia m 191216 Kosova ka krkuar me ngulm t drejtn e vet pr vetvendosje, qoft n formn e pavarsis, qoft n statusin e republiks brenda Jugosllavis.17 M 1998 lufta e Kosovs u prshkallzua kur u shtua represioni ndaj shqiptarve nga regjimi i Beogradit, dhe Ushtria lirimtare e Kosovs (UK), duke luftuar pr shkputje, u prgjigj me sulme kundr policis dhe ushtris s Beogradit. Projekti ndrkombtar n Kosov pas vitit1999 u bazua n Kapitullin VII t Karts s OKB-s,18 duke e br miratimin nga shteti bujtinar, Serbia, ligjrisht t teprt.19 Kshtu q n terma ligjor, shkelja e sovranitetit t Serbis nga projekti i ndrtimit t shtetit mund t ket pasur baza m t qndrueshme sesa ndrhyrja e tij n t drejtn e vetvendosjes t popullit t Kosovs, t cilit nuk u shqetsua ti merrte miratimin zyrtar.20 Rindrtimi dhe zhvillimi ekonomik, q ishin prgjegjsi e Shtylls s drejtuar nga BE-ja n Kosov, ishte nj detyr shkurajuese n fillim t projektit ndrkombtar t ndrtimit t shtetit. N vern e 1999-s ekonomia e Kosovs ishte cop-cop pas dekadash krize ekonomike dhe politike, keqmenaxhimit, mungess s investimit, shkatrrimit dhe lufts. Sapo erdhn, zyrtart ndrkombtar e bn t qart se privati-zimi n shkall t gjer i ndrmarrjeve t Kosovs do t ishte strategjia kryesore ekonomike e projektit t ndrtimit t shtetit. Prandaj, q nga 16 Noel Malcolm: Kosovo. A Short History, Macmillan, London, 1998, f. 252; 262-65. Shih

gjithashtu q prmendet tek James Gow: Triumph of the lack of will: International Diplomacy and the Yugoslav War, Hurst, London, 1997, f. 75-76, shnimi 26.

17 M 1991, pr shembull, Kosova kishte votuar jashtzakonisht pro pavarsis n nj referendum q u injorua nga komuniteti ndrkombtar, si edhe nga Serbia.

18 Kapitulli VII i jep Kshillit t Sigurimit mandatin pr t autorizuar operacione q ndrhyjn n sovranitetin e nj vendi, prfshi ktu operacionet ushtarake, n situatat e prkufizuara si krcnim pr paqen dhe sigurin ndrkombtare. Shih Charter of the United Nations: Chapter VII: Action with respect to threats to the peace, breaches of the peace, and acts of aggression par pr her t fundit m 5 Korrik 2010 tek http://www.un.org/en/documents/charter/chapter7.shtml

19 Rebecca Everly: The Regulation of International Territorial Administration in Bosnia and Herzegovina and Kosovo, Trinity College, 2006, f. 43.

20 Pr disa analiza t kohve t fundit mbi t drejtn e Kosovs pr vetvendosje, shih kopjet e shkruara t seancave kshilluese t GjND-s mbi shpalljen e pavarsis nga Kosova, veanrisht deklaratat e Gjermanis, Finlands dhe Jordanis, t para pr her t fundit m 10 Maj 2010 tek

http://www.icj-cij.org/docket/index.php?p1=3&p2=4&code=kos&case=141&k=21. Shih gjithashtu International Crisis Group: Intermediate Sovereignty as a Basis for Resolving the Kosovo Crisis, Brussels 1998 dhe Enver Hasani: SelfDetermination, Territorial Integrity and International Stability: The Case of Yugoslavia, National Defence Acadamy, Vienna, 2005. Pr qasje t ndryshme ndaj konceptit t vetvendosjes, shih Hurst Hannum: Autonomy, sovereignty and self-determination: the accommodation of conflicting rights, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1996; Antonio Cassese: Self-determination of peoples: A legal reappraisal, Cambridge University Press, Cambridge, 1995; Charles Tilly: National Self-Determination as a Problem for All of Us, Daedalus, 122, 3, 1993; UNESCO: The Implementation of the Right to Self-determination as a Contribution to Conflict prevention, Barcelona, 1999; Thomas Musgrave: Self-determination and National Minorities, Oxford University Press, Oxford, 1997.


1999 deri n 2008 (kur Kosova deklaroi pavarsin nga Serbia), ndrtuesit ndrkombtar t shtetit nisn, i dhan form dhe menaxhuan nj program masiv privatizimi. Privatizimi i Kosovs i drejtuar nga ndrkombtart u krye n nj mnyr q rezultoi nga kombinimi i nj formati t gatshm21 shtetndrtimi t stabilizimit dhe liberalizimit, dhe mjedisit specifik t Kosovs. Edhe pse Shtylla e BE-s mori prgjegjsin pr Ndrmarrjet Shoqrore (NSh) si edhe Ndrmarrjet Publike (NP), periudha e udhheqjes ndrkombtare t privatizimit do t prqen-drohej tek NSh-t.22 Ndrmarrjet Shoqrore t Kosovs operonin n nj gam t gjer sektorsh, duke prfshir ktu minierat, bujqsin, prodhimin e ushqimeve, prpunimin e metalit, materialet e ndrtimit dhe industrive t tjera, tregtin, ndrtimin, turizmin, transportin dhe shrbimet.23 Pronsia shoqrore ishte nj koncept unik jugosllav, shum i paqart dhe ligjrisht i paprkufizuar.24 Fokusi i raportit aktual sht pikrisht n implikimet ligjore dhe praktike t ktij nocioni pr privatizimin e drejtuar nga ndrkombtart n Kosov. Punonjsit e ndrmarrjeve, ashtu si edhe bashkit, shteti dhe n disa raste pretendent t tjer u konsideruan si pronar t mundshm t NSh-ve t Kosovs25, ka i komplikoi prpjekjet ndrkombtare pr t vijuar me shpejtsi n privatizimin e tyre. Statusi i pazgjidhur i Kosovs vetm sa e shtoi problemin, dhe periudha e privatizimit t menaxhuar nga ndrkombtart n Kosov u influencua nga statusi i saj q n at koh ishte i debatueshm dhe i

21 Susan Woodward: Do the root causes of civil war matter? On using knowledge to im-

prove peacebuilding interventions, n David Chandler (ed.): Statebuilding and Inter-vention: Policies, practices and paradigms, Routledge, London, 2009, f. 59.

22 Procesi i privatizimit t NP-ve filloi plotsisht n 2010, nn autoritetin lokal t Agjencis Kosovare t Privatizimit (AKP), t themeluar n 2008. Duke qen se fokusi i ktij raporti sht prfshirja ndrkombtare n procesin e privatizimit t Kosovs, m posht do t diskutohen vetm NSh-t. Pr disa nga perspektivat m t fundit pr privatizimin e NP-ve n Kosov, shih Forum 2015: Dilemmas and backwards in a fast track: Privatization of POEs in Kosovo (2009); OHU: Privatizimi dhe koncesionimi i ndrmarrjeve publike, Prishtina, 2010, t para pr her t fundit m 10 Korrik 2010 tek

http://cohu.org/index.php?option=com_content&view=article&id=158:privatizimi-dhe-koncesionimi-i-ndermarrjeve-publike&catid=2:raporte&Itemid=4; BSPK: Reasons why Should not Privatized PTK [sic], Prishtina, 2010.

23 RIINVEST: SOEs and their privatization/transformation, n bashkpunim me Center for International Private Enterprise, Washington, t financuar nga the United States Agency for International Development (USAID), Prishtin, 2001, f. 9.

24 Henry H Perrit, Jr: Resolving claims when countries disintegrate: the challenge of Kosovo, Chicago-Kent Law Review, 80, 119, 2005, f. 160.

25 Po aty, shih gjithashtu Isa Mulaj: Redefining property rights with specific reference to social ownership in the successor states of the Former Yugoslavia: Did it matter for eco-nomic efficiency?, CEU Political Science Journal, 3, 2007, f. 23436.


paprcaktuar ndrkombtarisht.26 N kuadr t ktij raporti, shprehja m domethnse e ksaj polemike pr statusin ishte se mundsia e kundrshtimeve nga Serbia, q pretendonte se Kosova dhe pronat ishin t sajat, ishte gjithmon nj shqetsim pr zyrtart ndrkom-btar t privatizimit. Privatizimi masiv i NSh-ve t Kosovs mund t mos ishte br i mundur pa pushtetet gjithprfshirse t projektit ndrkombtar t ndrtimit t shtetit, por n t njjtn koh ai nxjerr n pah kufizimet e ktyre pushteteve. Dy pyetje t lidhura ngusht me njra-tjetrn shkaktuan shqetsim t veant ligjor, politik dhe praktik tek zyrtart ndrkombtar t vendosur pr t privatizuar n Kosov: Si mund t avanconin me privatizimin zyrtart ndrkombtar pa rrezikuar q t mbanin prgjegjsi pr procesin?27 Dhe, kush ishte mbajtsi prfun-dimtar i titullit i cili zotronte ndrmarrjet e Kosovs? Prpjekjet e zyrtarve ndrkombtar pr t zgjidhur kto shtje ndikuan s teprmi n zhvillimin e privatizimit n Kosov. Ato gjithashtu e vonuan procesin: derisa vendimi pr t privatizuar ishte i qart pr UNMIK-un dhe Shtylln e BE-s qysh prej fillimit, privatizimi nuk filloi praktikisht deri m 2002. Fakti q projekti ndrkombtar i ndrtimit t shtetit vendosi menjher pr nj program privatizimi masiv pr Kosovn pavarsisht prej pengesave t strmdha ligjore dhe politike nuk i sht nnshtruar shum analizave. Nga radht e projektit ndrkombtar t ndrtimit t shtetit ose nga OJQ-t lokale dhe ndrkombtare jan paraqitur komentues q i bashkon interesi i tyre pr prmirsimin e praktiks s privatizimit, pr shembull duke e liruar at nga akuzat pr korrup-sion. Si rezultat, pyetja se pse nisi privatizimi i menaxhuar nga ndrkombtart mbetet pa prgjigje, mnyra se si u krye mbetet pa u shpjeguar, dhe niveli i prgjithshm i suksesit t tij sipas qllimit t deklaruar t Shtylls IV pr rindrtim dhe zhvillim i ka shptuar analizs. Ndrkoh, nnt vitet e privatizimit t menaxhuar nga ndrkombtart si strategji kryesore ekonomike e projektit ndrkombtar gjithpr-fshirs t shtetndrtimit n Kosov nuk e kan prmirsuar situatn pr 44% t popullsis q jetojn n varfri, pr 14% q jetojn n

26 Pr nj nga perspektivat m t fundit ndr sasin e madhe t botimeve t interesuara pr

shtjen e statusit t Kosovs, shih Marc Weller: Contested Statehood: Kosovos Struggle for Independence, Oxford University Press, Oxford 2009.

27 Ndrsa ish-zyrtart ligjor t UNMIK-ut t intervistuar nga autorja pretendojn se prgjegjsia sishte asnjher shqetsim pr shkak t imunitetit me shtrirje t gjer t stafit t OKB-s, pjesa m e madhe e materialeve burimore prfshi, pr shembull, nj memorandum t konsiderueshm midis zyrave t UNMIK-ut t dats 28 shkurt 2001, t cilin e ka n zotrim autorja tregojn se prgjegjsia ishte n fakt faktori ky q modeloi privatizimin ndrkombtar n Kosov.


varfri t skajshme,28 ose pr 58% t grave dhe 30% t burrave pa pun.29 Kto shifra jan n t njjtin nivel me ka u prball Kosova n fund t viteve t 90-ta, pas nj dekade t shtypjes nga regjimi serb.30 Pr m tepr,, infrastruktura, sistemi i rrugve, i shndetsis dhe ai i arsimit jan ende shum t dobt. Ky raport do t tregoj se procesi i privatizimit t menaxhuar nga ndrkombtart n Kosov sht njherazi unik dhe kristalizues i tensioneve qendrore t shtetndrtimit ndrkombtar bashkkohor, prfshi ktu edhe neverin ndrkombtare ndaj mbajtjes s pr-gjegjsis n operacionet e shtetndrtimit q synojn t ndrtojn demokraci liberale si dhe prfshirjen e kufizuar lokale n vendimmarrjen pr ndrtimin e shtetit q supozohet se synonte ndrtimin e kapaciteteve dhe pronsin lokale. Privatizimi ndrkom-btar n Kosov i drejtuar nga ndrkombtart ngre pyetje rreth legji-timitetit dhe ligjshmris s shtetndrtimit kur ai ndrhyn n sovranitetin dhe t drejtn e vetvendosjes, si dhe v n pikpyetje prshtatshmrin e formatit ekonomik liberal t shtetndrtimit. Bazuar n mekanizmat ligjor pr t realizuar at q duket se ka qen nj standard i paracaktuar liberal, procesi i privatizimit nga ndrkom-btart n Kosov gjithashtu hedh drit mbi ngatrrimin e ligjit dhe politiks n operacionet bashkkohore t shtetndrtimit ndrkombtar. Pjesa e par e ktij raporti do t vendos shkurtimisht nocionin e shtetndrtimit ndrkombtar n kontekstin konceptual, para se t kalojm tek historiku i privatizimit t menaxhuar nga ndrkombtart t NSh-ve t Kosovs koht e fundit. Vmendje e veant do ti kushtohet mjedisit ekonomik n t cilin sht ngritur projekti i shtetndrtimit, konceptit jugosllav t pronsis sociale dhe pasojave t tij pr privatizimin, si dhe debateve t rndsishme midis zyrtarve ndrkombtar q uan n fillimin e vrtet t procesit n 2002. Pjesa e dyt do t prqendrohet n periudhn e privatizimit aktual t drejtuar nga ndrkombtart, duke prshkruar fillimin e procesit dhe kornizn e tij ligjore, politike dhe operacionale, si dhe do t shqyrtoj m nga afr debatet rreth shmangies se prgjegjsis nga ana e zyrtarve dhe institucioneve ndrkombtare kur po privatizonin n Kosov. Do ti kushtohet vmendje kryesore periudhs midis viteve 2002 dhe 2005, por do t shqyrtohet edhe periudha midis viteve 2005 dhe 2008, gjat s cils prfundoi dhe udhheqja zyrtare ndrkombtare e privatizimit n Kosov.. N fund, raporti do t prmbledh disa pasoja t pr-fshirjes ndrkombtare tek privatizimi n Kosov dhe do t tregoj

28 United Nations Kosovo Team, http://www.unkt.org/?cid=2,24, par m 9 korrik 2010. 29 Po aty. 30 World Bank: Kosovo Poverty Assessment: Promoting Opportunity, Security, and

Participation for All Report No. 32378-XK, 16 June 2005), f. i.


suksesin e tij t prgjithshm sipas kritereve t vet projektit t shtetndrtimit pr rindrtimin dhe zhvillimin ekonomik. Pr qllime thjeshtsimi, ky raport do ta prshkruaj stafin jo-vendas t punsuar si pjes e projektit t shtetndrtimit n Kosov si shtetndrtues ndrkombtar. Fokusi do t jet tek veprimet dhe diskutimet e tyre kur po prgatisnin dhe kryenin privatizimin n Kosov. Aktort, perspektivat dhe veprimet lokale do t merren n konsiderat kur jan relevant pr rolin e shtetndrtuesve ndrkombtar. Prqendrimi tek zyrtart ndrkombtar ka kuptim duke pasur parasysh se periudha e udhheqjes zyrtare ndrkombtare t privatizimit t Kosovs u shtjellua me nivele minimale t influencs lokale, dhe sepse raporti po e konsideron procesin si nj shembull t ndrtimit ndrkombtar t shtetit. Mund t vrehet se edhe kur operacionet e ndrtimit ndrkombtar t shtetit prfshijn zyrtar jo-perndimor, si n Kosov, ato po zbatohen brenda kornizs s formatit liberal-perndimor pr stabilitet dhe liberalizim. N rastin e Kosovs, shumica n mos t gjith ndrtuesit ndrkombtar t shtetit t prfshir n privatizim kan qen nga Perndimi, kryesisht nga SHBA dhe vendet e BE-s, duke punuar n sektor relevant t OKB-s dhe BE-s, n organizata donatore dhe ambasada. Pr shkak t prizmit t ngusht t raportit ka nevoj t prmendim disa nga kufizimet e tij. Hapsira nuk do ta na lejoj t bjm nj diskutim t detajuar t statusit t Kosovs ose t origjinave t debatueshme t projektit ndrkombtar t ndrtimit t shtetit, dhe mandatit t tyre n ligjin ndrkombtar apo mjedisin politik ndrkombtar. Theksi sht vn tek shtjet q kan lidhje me privatizimin e kryer nga projekti ndrkombtar n Kosov. Pr m tepr, interesi ktu sht tek pr-fshirja ndrkombtare n privatizim n Kosov, duke iu referuar parsisht Shtylls IV t UNMIK-ut dhe Agjencis Kosovare t Mirbesimit (AKM). Vlersimi i rolit t prgjithshm t prezencs ndrkombtare, i fondeve t shpenzuara, dhe i impaktit anemban fushs ekonomike jan prtej qllimit t ktij raporti. Gjithashtu, ndrsa rastet krahasuese t privatizimit prfshi edhe rastet n pjes t tjera t ish-Jugosllavis mund t jen sqaruese, hapsira nuk na lejon q t bjm krahasime t tilla ktu. S fundi, edhe pse kur t jet relevante do t trajtohet shtja e alternativave t mundshme ndaj privatizimit ndrkombtar, kjo tem nuk do t analizohet n thellsi. Fokusi i tashm sht tek veprimet dhe debatet e vrteta t shtetndrtuesve ndrkombtar kur po privatizonin n Kosov, ndrsa zhvillimi ose rrjedhojat e alternativave t parealizuara do t jen t pamundura pr tu prcaktuar. Sidoqoft, raporti sht i interesuar pr nivelin e ult t diskutimit ose studimit t alternativave n periudhn prpara se zyrtart ndrkombtar t vijonin me privatizimin n shkall t gjer si politika e tyre kryesore n Kosov.


Burimet rreth prfshirjes ndrkombtare n privatizim n Kosov n dispozicion t publikut jan t rralla. Ky raport mbshtetet tek ka sht n dispozicion, prfshi ktu dhe faktet dhe analizat e prpiluara nga OJQ-t dhe institucionet lokale dhe ndrkombtare, puna aka-demike si edhe vzhgimi, monitorimi i medias, dhe mbledhja e dokumenteve nga puna krkimore n terren n Kosov, e kryer kryesisht n periudhn midis janarit dhe korrikut 2010. Pr m tepr, jan kryer m shum se 50 intervista nga autorja, dhe katr intervista t tjera nga Rudina Hasimja, e cila ndihmoi si asistente krkimi n nj pjes t projektit, me aktort e prfshir n mnyr direkte ose indirekte n privatizimin ndrkombtar n Kosov. T intervistuarit jan przgjedhur n baz t kritereve t thellsis dhe gams domethn, sipas nivelit t deprtimit n prfshirjen e ndrkom-btarve n privatizim n Kosov, dhe me qllim q t mblidhet nj kampion prej gjith spektrit t njohuris dhe analizs lokale dhe ndrkombtare t procesit. Personat e intervistuar prfshijn zyrtar t mparshm dhe aktual t ndrtimit t shtetit, prfaqsues qeveritar, politikan t opozits, prfaqsues t sindikatave, dhe puntor, analist dhe vzhgues lokal dhe ndrkombtar, si edhe palt e interesuara, aktort dhe dshmitart relevant. Krkesat pr anonimitet jan respektuar. Intervistat kan qen gjysm t strukturuara dhe t detajuara, dhe n to jan mbuluar nj grup i caktuar shtjesh, ndrkoh q jan prpiluar edhe pyetje specifike sipas fushs s ekspertizs s secilit prej t intervistuarve.

1. Historiku dhe konteksti

Prfshirja ndrkombtare n privatizim n Kosov mori form nga mjedisi unik n t cilin u zhvillua sidomos prej faktit q Kosova ishte njherazi nj vend post-socialist dhe pas nj konflikti. Historia e kohve t fundit do t influenconte diskutimet ky q do t zhvilloheshin para dhe gjat administrimit ndrkombtar t privati-zimit po kshtu edhe shqetsimet dhe interesat q kan mbizotruar n kto diskutime, metodat q u propozuan, u testuan dhe eventualisht u vendosn nga shtetndrtuesit ndrkombtar. Kjo pjes e raportit do t shpjegoj shkurtimisht historikun e privatizimit n Kosov, mnyrn se si projekti ndrkombtar i ndrtimit t shtetit prcaktoi kuadrin pr privatizimin si strategji qendrore ekonomike e Kosovs, dhe do t paraqes shkurtimisht nj kronologji t prpjekjeve t hershme pr ta filluar kt proces. S pari, ama, do t filloj duke e vendosur nocionin e ndrtimit ndrkombtar t shtetit n nj kontekst konceptual.

Konceptualizimi i shtetndrtimit ndrkombtar N kohn e vendosjes s UNMIK-ut shtetndrtimi mund t jet par si term i diskutueshm, mirpo q nga ajo periudh shtetndrtimi sht br pjes e terminologjis konvencionale, madje edhe ndr shtetndrtuesit ndrkombtar.31 Sot, akademikt pohojn se paqe-brja sht shtetndrtim32 dhe dy termat prdoren si t ishin e njjta fjal ose q prkojn pjesrisht, pa pasur ndonj dallim midis tyre pr t cilin do t binin dakord. Duke qen se shtetndrtimi kuptohet n lloj-lloj mnyrash, si nj rubrik pr gamn e gjer t mekanizmave intervencionist e deri tek mekanizmat pr reduktimin e varfris nga Banka Botrore,33 prkufizimet dhe theksi konceptual varen nga

31 Shih pr shembull, diplomatin e OKB-s Lakhdar Brahimi: State building in crisis

and post-conflict countries, 7th Global Forum on Reinventing Government, Vienna, qershor 2007. Shtetndrtuesit ndrkombtar sidoqoft nuk duken se i referohen n mnyr aktive literaturs akademike ose teorike rreth ndrtimit t shtetit.

32 Michael Barnett dhe Cristoph Zrcher: The peacebuilders contract. How external statebuilding reinforces weak statehood in Roland Paris and Timothy D. Sisk (eds.): The dilemmas of statebuilding: Confronting the contradictions of postwar peace operations, Routledge, London 2009, f. 25.

33 David Chandler: Introduction in David Chandler (ed.): Statebuilding and intervention: Policies, practices and paradigms, Routledge, London, 2009, f. 2. Pr nj vshtrim t prgjithshm t disa nga diskutimeve t shumta t kohve t fundit mbi ndrtimin e shtetit, prkufizimeve t sugjeruara dhe kuadrit t siguris brenda t cilit funksionon ai, shih t njjtin vllim, si edhe pr shembull Paris dhe Sisk (eds.)


orientimi teorik dhe ai ideologjik, si edhe niveli i mbshtetjes s ksaj ideje. Ithtart e shtetndrtimit, duke prfshir ktu dhe vet zyrtart ndrkombtar, e prshkruajn konceptin si krijim ose prforcim t institucioneve qeveritare efikase dhe legjitime brenda kufijve t nj territori t caktuar.34 Interesi i tyre sht kryesisht n vlersimin e suksesit t prcaktuar ngusht t shtetndrtimit domethn, t matur sipas objektivave t deklaruara nga vet shtetndrtuesit dhe n modalitetet teknike t transferimit t sovranitetit dhe kapaciteteve midis aktorve lokal dhe ndrkombtar. Fushveprimi dhe shpejtsia e ktij transferimi, si edhe natyra paradoksale e tij, gjithashtu i jan nnshtruar analizs.35 Sugjerimet e zakonshme pr prmirsim prfshijn rregullime t ndryshme operacionale si edhe pronsi lokale m t madhe.36 Kritikt e shtetndrtimit pyesin nse themelimi i demokracive liberale t tregut anemban bots sht me t vrtet nj strategji sigurie e prshtatshme, legjitime dhe efikase.37 Kundrshtart theksojn interesin personal t shtetndrtuesve, duke e par orvatjen si nj instrument t qeverisjes globale liberale,38 nj mjet pr ekspansion ekonomik,39 dhe e prshkruajn at si nj form neo-imperializmi n t ciln objektet e shtetndrtimit jan t pavarur n letr por q funksionojn si protektorate t donatorve t fuqishm.40 Jan ngritur

2009; dhe Charles T. Call me Vanessa Wyeth (eds.): Building states to build peace, Lynne Rienner, Boulder Colorado, 2008.

34 Ky prkufizim u prdor nga Partneriteti Krkimor i Roland Parisit pr Shtetndrtimin Pas Lufts, shih Christopher Cramer: Trajectories of accumulation through War and Peace in Paris and D. Sisk (eds.) 2009, n.1 f. 146

35 Shih Zaum 2007, si edhe Francis Fukuyama: State building: Governance and world order in the 21st century, Cornell University Press, New York, 2004, dhe Erik G. Jensen: Justice and the rule of law n Call me Wyeth 2008, ku shprehet qllimi i vllimit pr t prmirsuar praktikn e ndrtimit t shtetit, f. 119.

36 Pr pronsin n kontekstin e Kosovs, shih pr shembull Jens Narten: Dilemmas of promoting local ownership: The case of postwar Kosovo n Paris dhe Sisk 2009. Pr nj shpjegim dhe paralajmrim kundr romantizimit t paqe-brjes indigjene, shih Roger Mac Ginty: Indigenous Peace-Making Versus the Liberal Peace, Cooperation and Conflict, 43, 139, 2008.

37 Shih p.sh. International Peacekeepings Special Issue Liberal peacebuilding reconstructed, 16, 5, 2009; Eli Stamnes: Values, context and hybridity, NUPI and Centre for International Policy Studies Working paper, Oslo dhe Ottawa 2010; Pugh et al 2008; John Heathershaw, Unpacking the liberal peace: the dividing and merging of peacebuilding discourses, Millennium 36, 3, 2008; Roland Paris International peacebuilding and the Mission Civilisatrice, Review of International Studies, 28, 4, 2002.

38 Eric Herring: Neoliberalism versus peacebuilding in Iraq in Pugh et al 2008, f. 48. 39 Srensen 2009, f. 43. 40 Pr diskutime t ndryshme shih David Chandler: Empire in denial: The politics of state-

building, Pluto Press, London 2006; Mark Duffield: Development, Security and unending war: Governing the world of peoples, Polity Press, Cambridge 2007; Robert H. Jackson: Quasi-states: Sovereignty, international relations and the Third World, Cambridge


pyetje rreth faktit nse prqendrimi te siguria e shtetndrtimit mund t dmtoj objektivat e zhvillimit.41 Shtetndrtimi gjithashtu sht shoqruar me forma t tjera t ndrhyrjes nga jasht n sovranitetin dhe vetvendosjen e grupit t shnjestruar, si kujdestaria42, moderni-zimi i Lufts s Ftoht,43 Plani Marshall,44 dhe supozimi Uilsonian i ndrtimit t paqes se liberalizimi i shpejt do t nxis nj paqe t qndrueshme dhe t prhershme n vendet q jan duke dal prej luftrave civile.45 Kuadri i siguris brenda t cilit ndrmerret shtetndrtimi ndrkombtar dhe rrnjt e tij n tezn e paqes liberale duken t padiskutueshme. Siguria ndrkombtare sht pika e referimit n argumentet pr operacionet intervencioniste t shtetndrtimit, q kan t gjith si synim stabilitetin dhe liberalizimin.46 N kontrast me paradigmn e Perndimit pr sigurin t Lufts s Ftoht q ishte e prqendruar tek krcnimet e drejtprdrejta territoriale t prfaqsuara nga shtete armiqsore, orientimi i tanishm sht kah rreziqet q dalin prej (aktorve shpesh joshtetror) brenda vendeve ku ka ndodhur nj kolaps n ligj e rend, me kapacitet t dobt ose t coptuar pr tiu prgjigjur nevojave t qytetarve dhe/ose asnj prfaqsim t besueshm ndrkombtar.47 Shtetndrtimi i referohet rreziqeve q lidhen me shtete t tilla t brishta, t dobta ose t dshtuara dhe

University Press, Cambridge, 1993; Ignatieff: Empire lite: Nation-building in Bosnia, Kosovo and Afghanistan, Vintage, London 2003; and Andrew Claphan: Human rights obligations of non-state actors, Oxford University Press, Oxford, 2005.

41 Shih diskutimin n Mark Duffield dhe John Prendergast: Sovereignty and intervention after the Cold War: Lessons from the emergency relief desk, Middle East Report, 187, 188, 1994. Se si matet zhvillimi dhe politikat e zhvillimit jan shtje prtej qllimit t ktij dokumenti, por nj diskutim mund ta gjeni tek Amartya Sen: Development: Which way now?, The Economic Journal, 93, 372, 1983.

42 Shih p.sh. Willam Bain: Between anarchy and society: Trusteeship and the obligations of power, Oxford University Press, Oxford 2003; William Bain: For love of order and abstract nouns: International administration and the discourse of ability, Journal of Inter-vention and Statebuilding, 3, 2, 2009.

43 Beate Jahn: The tragedy of liberal diplomacy: Democratization, intervention, statebuilding (Part I), Journal of Intervention and Statebuilding, 1, 1, 2007 and Beate Jahn: The tragedy of liberal diplomacy: Democratization, intervention, statebuilding (Part II), Journal of Intervention and Statebuilding, 2, 1, 2007.

44 Srensen 2009, f. 30 dhe 37-38. 45 Roland Paris: At wars end: Building peace after civil conflict, Cambridge University

Press, Cambridge, 2004, f. 40-41. 46 Barnett dhe Zrcher 2009, f. 24 dhe 31. 47 Kjo prmbledhje sht marr pjesrisht nga Derick W. Brinkerhoff: Rebuilding

governance in failed states and post-conflict societies: Core concepts and cross-cutting themes, Public Administration & Development, 25, 1, 2005, f. 4. Pr nj tjetr prpjekje midis t shumtave pr t shpjeguar konceptin e shteteve t dobta dhe t dshtuara, shih Stewart Patrick: Weak states and global threats: Fact or fiction?, The Washington Quarterly, Spring 2006, dhe punn e Stewart Patrick dhe Susan Rice tek The Brookings Institution, duke prfshir Index of Weak States in the Developing World, par n http://www.brookings.edu/reports/2008/02_weak_states_index.aspx m 4 korrik 2010.


orvatjeve ndrkombtare pr ti stabilizuar ato.48 Zhvillimi dhe zhvillimi i qndrueshm i shteteve t tilla jan sigurizuar,49 dhe paraqiten si urgjente pr sigurin e vet shtetndrtuesve ndr-kombtar. Rndsia e zhvillimit t vendeve specifike duket se prcaktohet nga rreziku q ato mendohet se prbjn pr stabilitetin ndrkufitar, dhe n veanti pr sigurin e shteteve dhe institucioneve t vet shtetndrtuesve ndrkombtar. Natyra gjithprfshirse e operacion-eve ndrkombtare n Bosnje dhe Kosov, pr shembull, ka t ngjar t ket t bj me vendndodhjen e Ballkanit n pragun e Evrops Perndimore.50 Shtetet priren t etiketohen si t brishta dhe t sillen n axhendn ndrkombtare shpesh si shenj e legjitimimit t ndrhyrjes s shtetndrtimit n sovranitetin dhe vetvendosjen e atyre vendeve kur kjo sht n interes t shteteve t fuqishme.51 Se pse dshtojn shtetet sht prtej qllimit t ktij raporti, por perspek-tiva e shtetndrtimit ndrkombtar rreth origjinave t brishtsis shtetrore prgjithsisht sht n kontrast me mjetin e preferuar t rimkmbjes s tij. Derisa ndrtuesit e shtetit ngulmojn pr riparimin nprmjet liberalizimit dhe hapjes ndaj vlerave dhe tregjeve liberale perndimore, arsyet e dshtimit identifikohen si t brendshme: domethn elita t korruptuara, tradita t pashndetshme dhe kultura t dhunshme.52 Nse zhvillimet ndrkombtare t ekonomis dhe siguris pr t cilat kolapsi i shtetit shihet se prbn rrezik mund t ken kontribuar pr dshtimin q n fillim, nuk sht pjes e analizs.53 adra e siguris q prfshin politikat bashkkohore t zhvillimit dhe shtetndrtimit ka rezultuar n kushtzimin e ndihms pr marrsit, t cilt duhet t ndrmarrin ato lloj reformash q shihen sikur kontri-buojn n sigurin ndrkombtare,54 dhe n kanalizimin e ndihms

48 David Chandler: Post-conflict statebuilding: Governance without government in Pugh

et al (eds.) 2008, f. 337; Boege et al 2009, f. 17. 49 Shih Duffield 2007; Duffield, Mark: Getting savages to fight barbarians: Development,

security and the colonial present, Conflict, Security and Development, 5,2, 2005; dhe Boege et al 2009, f. 18.

50 Hameiri 2009, f. 72. 51 Shih Morten Bs dhe Kathleen Jennings: Insecurity and development: The rhetoric of

the Failed State, The European Journal of Development Research, 17, shtator 2005. 52 Srensen 2009, f. 19. 53 Sidoqoft kjo trajtohet nga nj shumllojshmri akademiksh ekonomik si Amartya Sen

dhe teoricient e varsis Ral Prebisch dhe Hans Singer. The political economy of growth (1957) e Paul A. Baran ishte pun pioniere n kt fush. Shih gjithashtu Shahar 2009, f. 61.

54 Srensen 2009, f.22 dhe f. 51-52. Pr nj shembull t kohve t fundit t nj strategjie q liston pikpamjen e nj donatori kryesor n kontekstin e Kosovs, shih USAID Kosovo strategy 2010-2014, par m 5 gusht 2010 tek http://www.usaid.gov/kosovo/eng/evaluations.html.


drejtprsdrejti n prforcimin e kapacitetit qeveriss n vend q ta prdorin at pr t mbshtetur projekte t veanta q kan pr qllim prmirsimin sektorial n fusha si shndeti dhe mirqenia shoqrore, qndrueshmria ekonomike ose reforma e siguris.55 Financimi shkon pr kapacitete q konsiderohen si t nevojshme pr rendin ndr-kombtar ekonomik dhe t siguris, si jan shlyerja e borxhit t jashtm dhe kontrolli i kufijve, ndrsa fushat kritike pr sigurin dhe t drejtat lokale nuk jan prioritete parsore.56 Kur fondet kanalizohen pr nevojat lokale, ato zakonisht shkojn n projekte afatshkurtra fizike, si sht ndrtimi i nj shkolle, por jo edhe n aftsimin e msuesve.57 Gjersa n Kosov dhe Evropn Lindore termi tranzicion (pr n demokraci dhe ekonomin e tregut) favorizohet mbi zhvilli-min (q asociohet me Botn e Tret)58 arsyetimi i proceseve i bazuar n siguri sht i njjt: duke ndrtuar demokraci liberale t tregut, ndrtuesit e shtetit shpresojn ta mbrojn veten nga rreziqet ndrkufitare, prfshi ktu dhe flukset e refugjatve, terrorizmin dhe rrjetet kriminale.59 Pr sa i prket prkushtimit ndaj vlerave, shtetndrtimi ndrkombtar liberal ka nj shtres joliberale. Paradigma e siguris brenda s cils jan ndrmarr projekte t tilla do t thot se efikasitetit dhe siguris s shtetit u jepen prparsi mbi zhvillimin ekonomik dhe t drejtave t qytetarve.60 Ato jan krahasuar me paradoksin e liberalizmit per-ndimor t shekullit t 19-t, q mbshteste demokracin dhe rendin ligjor n Perndim, ndrkoh q pranonte nevojn pr forma joprfaqsuese dhe despotike t rendit perandorak n vendet e tjera.61 E n fakt, nj ithtar bashkkohor i shtetndrtimit e mbron konceptin me pohimin se Askush nuk i plqen perandorit, por ekzistojn probleme t tilla pr t cilat ka vetm zgjidhje perandorake duke qen se imperializmi sht br nj parakusht pr demokracin.62 Paradoksi liberal i ndrtimit t shtetit zgjon asociacione me moderni-zimin e Lufts s Ftoht ku politikat e modernizimit kishin dy 55 Chandler in Pugh et al (eds.) 2008, f. 37 56 Woodward in Chandler (ed.) 2009, f. 60-61. 57 Po aty. 58 Srensen 2009, f. 2. Pr nj shembull, shih Avdullah Hoti: Human capital and

unemployment in transition: The case of Kosova, RIINVEST, Pristina 2004. 59 Srensen 2009, f. 3; Susan Woodward: A case for shifting the focus: Some lessons from

the Balkans n Martina Fischer dhe Beatrix Schmelzle (eds.): Building peace in the absence of States: Challenging the Discourse on State Failure, Berghof Handbook Dialogue Series, Berlin 2009, f. 51.

60 Oliver Richmond: Welfare and the civil peace Poverty with rights? n Pugh et al (eds.) 2008, f. 293; Doyle: Kant, liberal legacies, and foreign affairs, Part 2 Philosophy and Public Affairs, 12, 4, 1983, f. 335.

61 Duffield 2007, f.7. Doyle: Kant, liberal legacies, and foreign affairs, Part 2 Philosophy and Public Affairs, 12, 4, 1983, f. 331.

62 Ignatieff 2003, f. 11 i cili m pas e pranon se vetvendosja dhe pushteti imperial nuk pajtohen lehtsisht, f. 102-114.


objektiva: i pari ishte modernizimi i vendeve t Bots s Tret, t cilat, nga ana e tyre, do t realizonin objektivin e dyt, konkretisht sigurin pr Botn e Par.63 Liria dhe prfshirja e aktorve lokal n vendimmarrje ishin t kushtzuara nga pjesmarrja n procesin modernizues sipas kushteve t ndrhyrsve ndrkombtar.64 Kritikt thon se politika t tilla imperiale t transferuara n kontekstin e shtetndrtimit ndrkombtar bashkkohor mund t rezultojn n mjerimin socio-ekonomik t objekteve ku synohet shtetndrtimi, ka minon edhe synimin e shtetndrtimit pr siguri ndrkombtare.65 Disa krkojn nj fokusim m t madh tek t drejtat e popullsive lokale n mnyr q t shmanget dorzimi i tyre n nj jet t thjesht t drejtash politike pa mundsi ekonomike,66 dhe sugjerojn m pak strategji intervencioniste dhe q fondet tiu jepen direkt projekteve t siguris shoqrore.67 sht thn se fokusimi perndimor dhe liberal tek t drejtat politike si t ndara dhe superiore ndaj t drejtave ekonomike [mund] t tradhtoj [...] nj far Orientalizmi ndaj banorve t shteteve q gjenden pas nj konflikti, popullsit e t cilave i vlersojn t drejtat politike, por ka mundsi edhe q ti japin t drejtave dhe mundsive ekonomike nj prparsi m t madhe.68 Pr m tepr, shtetndrtuesit mund t prdorin argumentin e miratimit ose ftess nga ana e vendeve q jan objekte t shtetndrtimit pr ti dalluar projektet e tyre nga ndrhyrjet e tipit t pushtimit n koh lufte ose kolonizimit, por legjitimiteti dhe bazat ligjore pr ndrhyrjen e shtetndrtimit n sovranitet dhe vetvendosje mbeten t errta.69 Ndrtuesit ndrkombtar t shtetit e shohin sovranitetin negativ t drejtn pr mosndrhyrje t vendeve q jan piksynim i tyre si t varur nga sovraniteti pozitiv kapaciteti pr tu siguruar qytetarve

63 Jahn: The Tragedy of Liberal Diplomacy: Democratization, Intervention, Statebuilding

(Part I), Journal of Intervention and Statebuilding, 1, 1, 2007 64 Ndrsa pjesmarrja politike masive ishte identifikuar si elementi m i rrezikshm dhe

destabilizues i procesit modernizues, me potencial pr t sfiduar rolin drejtues t elits. Po aty, duke pretenduar se kjo qasje modernizim para demokratizim e interpretonte mosvotimin si kontribues n funksionimin efikas t procesit demokratik. Po aty.

65 Pr shembull duke e br luftn t vetmen pun n dispozicion, Peter Wallenstein: Strategic Peacebuilding: Issues and Actors, Kroc Institute Occasional Paper #28:OP:1, shtator 2007, f. 10-11. Pr nj qasje tjetr ndaj dimensioneve ekonomike t prodhimit t konfliktit, shih Paul Collier dhe Anke Hoeffler: Greed and Grievance in Civil War, Oxford Economic Papers, 56, 2004.

66 Richmond 2008, f. 298. 67 David Roberts: The superficiality of Statebuilding in Cambodia: Patronage and

clientelism as enduring forms of politics, n Paris dhe Sisk (2008), f. 164 dhe 167. 68 Richmond 2008, f. 294. 69 Pr nj diskutim q ka t bjn me Kosovn, shih Robert Muharremi: The European

Union Rule of Law Mission in Kosovo (EULEX) from the Perspective of Kosovo Constitutional Law, ZaRV, 70, 2010.


shrbime themelore, prfshi ktu edhe sigurin,70 por kjo nuk shpjegon se pse qeverisjes s shtetndrtimit ndrkombtar i mungojn mekanizmat e llogaridhnies q duhet t shoqrojn sistemet demokratike.71 Situata ligjore dhe politike e krijuar nga shtetndrtimi ndrkombtar bashkkohor mund t prkufizohet si nj gjendje pr-jashtimi e prjetsuar, n kuptimin q respektimi i praktikave t vendosura demokratike dhe mbrojtja e t drejtave t qytetarve jan pezulluar pjesrisht n emr t s mirs m t madhe publike72 e cila n rastin e ndrtimit t shtetit prkthehet n synimin pr t sjell paqe dhe stabilitet.73 Mungesa e llogaridhnies s projekteve ndrkombtare t ndrtimit t shtetit dhe zyrtarve t lidhur me to kan qen temat e kritikave t shumta.74 Duke qen se shumica e operacioneve t tilla ndrmerren nn adrn e OKB-s, pjestart e stafit t shtetndrtimit kan imunitet ndaj proceseve gjyqsore.75 Edhe pse operacionet e shtetndrtimit ushtrojn funksionet e shtetit, ato nuk zotrojn perso-nalitetin ligjor t shteteve duke qen kshtu jasht juridiksionit t mekanizmave ndrkombtar si Gjykata Evropiane pr t Drejtat e

70 Shih Jackson 1993; dhe Zaum 2007 dhe Oisin Tansey: Regime Building: Democratization

and International Administration, Oxford University Press, Oxford, 2009. Pr konceptin e sovranitetit t varur, shih p.sh. Duffield 2007, Kapitulli 3. Kjo linj mendimi ishte n thelb t konceptit t Prgjegjsis pr t mbrojtur (R2P), International Commission on Intervention and State Sovereignty: The Responsibility to Protect. Report of the International Commission on Intervention and State Sovereignty, International Development Research Centre, Ottawa, 2001

71 Hapsira nuk na lejon q t bjm nj diskutim t plot t konceptit t prgjegjsis, por mjafton t themi se ai prfshin parimet e prgjigjshmris dhe prforcimit, shih p.sh. Andreas Schedler: Conceptualizing Accountability in Schedler et. al (eds.): The Self-restraining State: Power and Accountability in New Democracies, Lynne Rienner, Colorado 1999.

72 Giorgio Agamben: State of exception, University of Chicago Press, Chicago, 2005. 73 N vitin 2001 UNMIK n mnyr ilustruese e etiketoi situatn n Kosov si nj

emergjenc, duke prligjur masa t jashtzakonshme nga shtetndrtuesit ndrkombtar, Lajmet e UNMIK-ut, 25 qershor 2001, cituar n Cameron 2006, shnimi 27. Shih gjithashtu Besnik Pula: The Permanent State of Exception: International Administration in Kosovo in Yildiz Atasoy (ed.): Hegemonic transitions, the state and crisis in neoliberal capitalism, Routledge, New York, 2009.

74 Shih p.sh. raportet e The International Law Association Accountability of International Organisations, n veanti raportin e Dyt, n Konferencn e Londrs, 2000, raportin nga Konferenca e Nju Delhit, 2002, dhe raportin final, Konferenca e Berlinit, 2004; Rebecca Everly: The Regulation of International Territorial Administration in Bosnia and Herzegovina and Kosovo, Trinity College, 2006; Aleksandar Morimov: Accountability of International Organizations in Post-Conflict Governance Missions, Boom Juridische Uitgevers, The Hague, 2005; Lindsey Cameron: Accountability of International Organisations Engaged in the Administration of Territory, University Centre for International Humanitarian Law, 2006; Florian Hoffmann and Frdric Mgret: Fostering Human Rights Accountability: An Ombudsperson for the United Nations?, Global Governance, 11, 2005.

75 UN General Assembly: Convention on the Privileges and Immunities of the United Nations, 13 shkurt 1946.


Njeriut.76 Llogaridhnia n terminologjin e shtetndrtimit ndr-kombtar i referohet prgjegjsis s objekteve t tij, pr shembull t qeverive lokale ndaj zgjedhsve t tyre.77 Thirrjet pr llogaridhnie kuptimplot nga shtetndrtuesit ndrkombtar deri tani nuk kan rezultuar n vendosjen e organeve efikase pr transparenc, pr-gjegjshmri, zbatueshmri ose korrigjim, por zyrtart e OKB-s mbeten dyshues ndaj ksaj shtjeje.78 Mungesa e llogaridhnies ka qen nj kritik e prsritur ndaj projekt-eve t shtetndrtimit ndrkombtar n Kosov dhe Bosnje.79 N Kosov edhe stafi i UNMIK-ut nxjerr n pah se kompetencat me gam t gjer dhe jollogaridhnse t projektit ndrkombtar t ndrtimit t shtetit zhvillohen pa marr parasysh parimet demokratike t ndarjes s pushtetit,80 duke rrezikuar t minojn institucionet shtetrore q mendohej se do t ndrtoheshin. Situata nuk sht prmirsuar me vendosjen e misionit t BE-s pr sundimin e ligjit EULEX dhe t Zyrs Civile Ndrkombtare (ICO), t drejtuar nga Prfaqsuesi Civil Ndrkombtar (ICR q sht i njjti person me Prfaqsuesin Special t BE-s n Kosov, EUSR). T dyja zyrave iu jan dhn pushtete ekzekutive, por nuk kan arritur t jen binds pr angazhimin e tyre ndaj llogaridhnies, duke minuar legjitimitetin e

76 Ky ka qen nj burim i vazhdueshm frustrimi ndr punonjsit e t drejtave t njeriut n

Kosov q bjn thirrje pr mekanizma korrigjimi efikas pr shkeljet e t drejtave t njeriut t kryera nga shtetndrtuesit ndrkombtar. Intervistat e autores me aktivistt dhe avokatt vendas dhe ndrkombtar t t drejtave t njeriut, dhe me zyrtart n Institucionin e Avokatit t Popullit n Kosov, nntor 2006-korrik 2010.

77 hih p.sh. UN Peacebuilding Commission: Sierra Leone Peacebuilding Cooperation Framework, 12 dhjetor 2007, f. 2.

78 Accountability and the United Nations System, United Nations University Policy Brief, f. 8, 2007 ishte n gjendje vetm t sugjeronte nj korniz normative pr prgjegjsin e OKB-s. Parehatia e plot e UNMIK-ut me mundsin se mund t mbahej prgjegjs pr veprimet e tij n Kosov u shpreh nga zyrtart e UNMIK-ut t intervistuar nga autorja n maj 2009.

79 European Stability Initiative (ESI): On Mount Olympus. How the UN violated human rights in Bosnia and Herzegovina, and why nothing has been done to correct it, Berlin 2007; Ombudsperson Institution in Kosovo: Special Report no. 1 on the Compatibility with Recognized International Standards of UNMIK Regulation No. 2000/47 on the Status, Priveleges and Immunities of KFOR and UNMIK and their Personnel in Kosovo (18 gusht 2000) and on the Implementation of the Above Regulation, 26 prill 2001; Malin Palm: Accountability and Effectiveness of CSDP Missions: The Role of Civil Society, European Peacebuilding Liaison Office, 2010; Human Rights Watch: Better Late than Never: Enhancing the Accountability of International Institutions in Kosovo, 13 prill, 2009, par m 8 korrik 2008 tek

http://www.hrw.org/en/reports/2009/04/13/better-late-never; David Marshall and Shelley Inglis: The Disempowerment of Human RightsBased Justice in the United Nations Mission in Kosovo, Harvard Human Rights Journal, 16, 84, 2003.

80 Dbora Garca-Orrico: Kosovo, in Security Council resolutions under Chapter VII: Design, Implementation and Accountabilities, FRIDE 2009, f. 142. Garca-Orrico ishte nj punonjs i shtjeve politike t UNMIK-ut nga 1999 deri n 2006; Cameron 2006, f. 5-6.


operacioneve t tyre, e duke nxitur akuza pr standarde t dyfishta, dhe duke kontribuar n rnien e besimit t publikut.81 Ndrsa orientimi nga vlerat liberale i shtetndrtimit ndrkombtar mund t vihet n dyshim, aplikimi ekonomik i tezs s paqes liberale sht m pak i paqart. Formati i gatshm i shtetndrtimit prfshin Demokracin liberale, nj ekonomi tregu dhe nj shtet n favor t tregut, politika ekonomike t prkufizuara nga teoria neoklasike dhe ekonomistt institucionalist t rinj, pjesmarrjen e komunitetit n zhvillim, dhe nj rol t fort pr shoqrin civile dhe sektorin privat.82 Bazuar n arsyetimin se nse njerzit kan interes ekonomik nga paqja e jo lufta kjo do ta bj dhunn m pak t mun-dur,83 reforma liberale ekonomike prfshi ktu, sidomos, privatizi-min dhe tregtin e lir promovohet kudo npr bot. Kjo shtys ekonomike liberale mund t duket paradoksale prball objektivit t shtetndrtimit pr t ndrtuar institucione shtetrore: reform ekonomike liberale dhe privatizim do t thot paksim t rolit t shtetit dhe transferim t pushtetit ekonomik n duar t privatve.84 Politikat e promovuara nga shtetndrtuesit ndrkombtar ka mundsi ta humbin qllimin e tyre duke kufizuar kapacitetet e shteteve t dobta, duke kontribuuar n shtimin e brishtsis s tyre e cila, nga ana e vet, regjistrohet si nj krcnim pr sigurin e shteteve t zhvil-luara t forta dhe shoqrive t tyre.85 Skeptikt thon se nuk ekziston domosdoshmrisht nj partneritet natyror midis biznesit dhe paqebrjes, dhe se individt mund t jen n gjendje t prfitojn nga dhuna dhe konflikti.86 Marrdhnia pozitive e supozuar midis hapjes ekonomike dhe paqes ssht aspak e qart87 n t vrtet, dhuna ka qen nj tipar ky i zhvillimit modern.88 Efektet destabilizuese t procesit t demokratizimit

81 Palm 2010, sidomos f. 9; Balkan Gallup: Key findings 2009, COWEB, 15 mars 2010;

Balkan Gallup: Kosovos Independence, GMB Focus on, No 3, 2010. 82 Woodward n Chandler (ed.) 2009, f. 59. 83 Herring n Pugh et al (eds.) 2008, f. 48. 84 Shih Alejandro Bendana: From Peacebuilding to State building: One step forward and

two steps back?, Development, 48, 3, 2005, f. 9. 85 Boege et al 2009, f. 18-20; Cramer 2009, f. 144 e prshkruan mbrojtjen e reforms

ekonomike liberale si shkelmim t shkalls pr zhvillimin, dhe q ka t bj me mbrojtjen e nj vendi t pasur kundr eksporteve t nj vendi n zhvillim. Nj kritik i Kosovs ka theksuar paradoksin n sjelljen e shtetndrtuesve ndrkombtar q promovojn proteksionizmin tregtar pr prodhimet e tyre ndrkoh q kmbngulin q Kosova t hap tregjet e saj ndaj produkteve t huaja. Zogiani, intervist e autores. Prishtin, 20 prill 2010.

86 Selby n Pugh et al (eds.) 2008, f. 23-2; Collier and Hoeffler 2004. 87 Selby n Pugh et al (eds.) 2008, f. 18. 88 Shih p.sh. Charles Tilly: Violence, Terror, and Politics as Usual, Boston Review 2003,

marr nga http://www.bostonreview.net/BR27.3/tilly.html m 10 korrik dhe Charles Tilly: The Politics of Collective Violence, Cambridge University Press, Cambridge, 2003.


gjithashtu jan nxjerr n pah, duke argumentuar se derisa demo-kracit liberale m t pjekura n bot mund ta kufizojn mundsin q t ndodh nj konflikt ndrshtetror dhe q t ket paqndrueshmri t brendshme, arritja e ksaj faze mund t oj n konflikt pr shkak t natyrs s konkurrencs s brendshme pas konfliktit dhe autoritariz-mit,89 ose pr shkak t logjiks s demokracis s tregut, e cila inkurajon konkurrencn dhe mosmarrveshjen.90 Duke pasur parasysh kto konceptualizime t shtetndrtimit ndrkombtar, prfshirja ndrkombtare n procesin e privatizimit t Kosovs del si nj manifestim i rndsishm i tezs s paqes liberale n thelb t projekteve t tilla: privatizimi sht nj pjes qendrore e qasjes liberale t shtetndrtimit ndrkombtar, dhe Kosova sht ndoshta projekti m gjithprfshirs i ndrtimit t shtetit q sht nisur ndonjher. Zhvillimi i privatizimit ndrkombtar n Kosov sht jetsuar nga ndrveprimi i modelit t shtetndrtimit pr reformn libe-rale me faktor q kan t bjn me mjedisin e veant t Kosovs, q do t shpjegohen n vazhdim.

Ekonomia e Kosovs para shtetndrtimit ndrkombtar Problemet ekonomike me t cilat sht prballur Kosova gjat kohs s ndrtimit ndrkombtar t shtetit kan filluar gjat periudhs s saj si provinc e federats jugosllave. Kosova mbeti pjesa m pak e zhvilluar ekonomikisht e Jugosllavis socialiste prgjat gjith ekzistencs s atij vendi,91 me nivelin m t lart t papunsis, rrugt dhe infrastrukturn m t keqe, arritjet m t ulta arsimore dhe popullsin me rritjen m t shpejt.92 Zhvillimi i prgjithshm i Kosovs nuk ishte prioritet pr autoritetet federale jugosllave, dhe deri n vitin 1955 provinca ishte e prjashtuar nga trajtimi prfitues si nj rajon i pazhvilluar. Edhe pse m pas Kosovs iu caktua mbshtetja financiare nprmjet Fondit pr Zhvillim t Prshpejtuar t Republi-kave t Nnzhvilluara dhe Kosovs, burimet q iu kushtuan Kosovs nprmjet buxhetit federal ishin relativisht m t pakta sesa ato prej t cilave prfituan republikat m t begata, dhe iu mohuan n mnyr

89 Edward D Mansfield and Jack Snyder: Democratization and War, Foreign Affairs, 74,

3, 1995; Edward D Mansfield and Jack Snyder Democratization and the Danger of War, International Security, 20, 1, 1995.

90 Paris 2004; Paul Collier: Economic Causes of Civil Conflict and their Implications for Policy, Oxford University, 2006.

91 Pr historin ekonomike t Jugosllavis, shih Susan Woodward: Socialist Unemployment: The Political Economy of Yugoslavia, 1945-1990, Princeton University Press, 1995; Sabrina Ramet: Nationalism and Federalism in Yugoslavia 1962-1991, Indiana University Press, Bloomington, 1992.

92 Sabrina Ramet: The Three Yugoslavias: State-building and Legitimation 1918-2005, Woodrow Wilson Center Press, Washington D.C., 2006, f. 273.


domethnse gjat viteve t 60-ta dhe t 70-ta, kur Kosova qndroi n stagnacion ndrkoh q pjest e Jugosllavis q ishin m mir shijuan rritjen ekonomike.93 M 1975 nj raport i Banks Botrore para-lajmroi pr dallimet rajonale t strmdha dhe n rritje midis niveleve t zhvillimit n Jugosllavi, dhe theksoi se GNP mesatare per capita e Kosovs ishte vetm 45% e asaj t republikave t nnzhvilluara. 94 Pr m tepr, fondet e vna mnjan pr Kosovn n Jugosllavi, prfshi edhe gjat dekadave 60 dhe 70 t rritjes federale t prgjithshme, u kanalizuan n industrin me investime intensive dhe at t rnd dhe jo n sektort me pun intensive apo n bujqsi.95 Duket se investimet e shtuara n Kosov, veanrisht n miniera dhe pr zhvillimin e kapaciteteve pr prodhim energjie, u bn kryesisht pr t prmbushur nevojat e strmdha t pjesve t tjera t vendit. 96 Dy t tretat e energjis s prodhuar n Kosov pr shembull u shiteshin rajoneve t tjera me mime t ulta t cilat ishin caktuar nga autoritetet federale, dhe shumica e pasuris minerale q prodhohej n Kosov eksportohej.97 Edhe pas vitit 1975, kur ekonomia e Kosovs filloi t rritej n terma absolut, n terma relativ ajo vazhdoi t rrshqiste prapa, pasi t gjith sektort vepronin goxha nn kapacitetin e tyre.98 Vdekja e udhheqsit jugosllav Josef Broz Tito m 1980 u pasua nga nj dekad krize ekonomike t thelluar.99 Ardhja n pushtet e Sllobodan Milloseviit n Beograd n 1987 i rndoi problemet e fede-rats duke inkurajuar nacionalizmin dhe politikat ekonomike

93 Bruno Dallago dhe Milica Uvalic: The Distributive Consequences of Nationalism: The

case of Former Yugoslavia, Europe-Asia Studies, 50, 1, 1998, f. 74. Shih gjithashtu Ramet 2006, f. 267-70.

94 World Bank Country Economic Report: Yugoslavia: Development with Decentralization, The Johns Hopkins University Press, Baltimore and London, 1975, f. 13, ku gjithashtu flitet pr dallimet gjithnj n rritje n t ardhurat mesatare per capita: n vitin 1953 t ardhurat mesatare n rajonet e nnzhvilluara ishin prafrsisht sa dy t tretat e atyre n rajonet e zhvilluara, por prqindja ra n m pak se gjysm n vitin 1971.

95 Ramet 2006, f. 270 dhe 275. Shih gjithashtu James Pettifer: Kosovo Economy & Society after 1945 - Some Observations, Conflict Studies Research Centre, Royal Military Acedemy, Surrey, janar 2002, f.4-7.

96 Verli Marengelen: Ekonomia e Kosovs n Vargonjt e Politiks Jugosllave: 1945-1990, Akademia e Shkencave e Shqipris, Tiran, 2000, p. 190, Quoted in the Human Rights Centre of the University of Pristina (HRCUP): Economic and Social Rights, Prishtina 2008, f.17.

97 Po aty. Shih gjithashtu United Nations Development Programme (UNDP): Energy for Development: Kosovo Human Development Report, 2007, f. 6, ku prshkruan t njjtin fenomen n industrin e energjis elektrike, dhe HRCUP 2008, f. 15-18.

98 Ramet 2006, f. 270 dhe 275. 99 Karim Medjad: The Fate of the Yugoslav Model: A Case against Legal Conformity,

The American Journal of Comparative Law, 52, 2004, f. 294-5 tregon se vdekja e tij shkaktoi krizn Woodward e refuzon kt, Socialist Unemployment p. 345.


tragjike,100 dhe duke i dhn jet nj regjimi q shtoi korrupsionin dhe keqmenaxhimin.101 Kriza pati efekte t nj game t gjer shoqrore si edhe ekonomike si e ka prshkruar dhe Michel Palairet n studimin e vet mbi pasojat ekonomike t regjimit t Millosheviit: pasoja m e keqe e parashikuar e rnies ekonomike sht tretja e kapitalit njerzor, nprmjet prishjes s shndetit fizik, cilsis s arsimit dhe formimit profesional, dhe faljes s paprgjegjshmris morale nga ana e vendimmarrsve.102 Pas periudhave t rritjes dhe begatis relative, kriza e viteve t 80-ta ndikoi n mnyrn e t menduarit t njerzve. Vitet 80 do t shnonin fundin e modelit jugosllav t menaxhimit ekonomik socialist.103 Dekada filloi me nj ndryshim n politikat qeveritare, nj kalim n nj program eksplicit marketizimi, reforma ekonomike t orientuara nga efikasiteti (dhe) u mbyll n vitin 1989 me nj legjislacion q i dha fund t drejtave t pronsis t sistemit socialist.104 Pati shum presion nga jasht pr ndryshim,105 kryesisht nga Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN), Banka Botrore, SHBA dhe Komuniteti Evropian.106 N vitin 1982 FMN-ja vuri kushte shum t rrepta pr liberalizim ekonomik n kmbim t ndihms pr Jugo-sllavin107 dhe prgjat asaj dekade edhe aktor t tjer ndrkombtar u bashkuan duke shtuar presionin ndaj saj q t braktiste socializmin dhe t ndrmerrte reformn ekonomike liberale.108 Kjo qasje i ngjan asaj q ndrmorn shtetndrtuesit ndrkombtar n Kosov n vitin 1999, kur popullsia lokale u konsiderua si e rnduar nga barra e trashgimis s politiks komuniste dhe ekonomit e planifikuara n

100 Dallago dhe Uvalic 1998, f. 87. 101 Michael Palairet: The Economic Consequences of Slobodan Milosevic, Europe-Asia

Studies, 53, 6, 2001, f. 911. 102 Po aty, p. 914 103 Pr sistemin jugosllav t vetmenaxhimit t puntorve, shih m posht, Benjamin

Ward: The Firm in Illyria: Market Syndicalism, The American Economic Review, 48, 4, 1958, si dhe Saul Estrin: Self-management: Economic theory and Yugoslav practice (1983) dhe Will Bartlett: Social Services and Local Democracy in Yugoslavia, Community Development Journal, 20, 1, 1985.

104 Woodward: Socialist unemployment (1995), p. 345. See also Milica Uvalic: Nationalism and Economic Policy in the Former Yugoslavia, MOCT-MOST, 5, 1995.

105 Pr nj paraqitje, shih p.sh. Woodward: Socialist unemployment (1995), f. 347. 106 Q n vitin 1975 Banka Botrore raportoi se Jugosllavia ishte drejt rrugs s zhvillimit

t nj ekonomie tregu, World Bank Country Economic Report: Yugoslavia: Development with Decentralization, The Johns Hopkins University Press, Baltimore and London, 1975, p.sh. f. 27. N vitin 1993 BE-ja zvendsoi Komunitetin Evropian, duke e zgjedhur emrin Komunitet Evropian pr nj nga shtyllat e veta. KE n kt raport sht prdorur pr tiu referuar Komisionit Evropian.

107 Susan Woodward: Balkan Tragedy: Chaos and Dissolution after the Cold War, Brookings Institution, Washington D. C., 1995, f. 48. Kredit emergjente ishin marr nga FMN qysh prej vitit 1979.

108 Shih gjithashtu Medjad 2004, sidomos f. 294-295, dhe Mike Karadjic: Was Milosevic's Serbia socialist?, Alternative Information Network, Paris, janar 5, 2004.


qendr, e pr rrjedhoj duhet t detyroheshin q t bheshin demo-kratik dhe t krijonin ekonomit e tyre t tregut.109 Bursat e para n Evropn Lindore u ngritn n Serbi dhe Slloveni n vitin 1988, dhe n maj t 1988-s Milloshevii nisi nj seri lvizjesh ekonomike t mbshtetura nga FMN-ja, duke prfshir edhe hapjen pr t drejta t plota pronsie pr t huaj si edhe duke iu br thirrje njerzve q t braktisnin frikn e tyre pa baza, irracionale dhe primitive nga shfrytzimi prej kapitalit t huaj; duke i dhn prons private barazi kushtetuese me pronn publike; dhe duke decentralizuar bankat.110 Kto Masat e Majit kufizuan rrogat, financimet dhe shpenzimet publike, dhe i dhan fund pjesmarrjes s puntorve npr firma. Brenda nats iu dha fund vetmenaxhimit t ndrmar-rjeve nga ana e puntorve, bazuar n argumentin se pengonte shprndarjen racionale t puns dhe stimujve pr nj prodhueshmri m t lart.111 Ky arsyetim mund t jet bazuar n supozimin e diskutueshm se menaxhimi i firmave nga puntort onte n presione pr rrogat kur n fakt rrogat nuk ishin rritur n t njjtn mas sa mimet qysh prej 1981-s.112 Me fundin e Lufts s Ftoht dhe rnien e komunizmit n Evropn Lindore, i erdhi fundi edhe interesit t Perndimit n mbajtjen e nj marrdhnieje speciale me Jugosllavin si nj zbuts kundr Lindjes. Pr sa koh q zgjati Lufta e Ftoht, Jugosllavia prfitoi nga socializmi i vet i mnyrs s tret dhe nga pozita e favorshme gjeo-politike midis Lindjes dhe Perndimit. Susan Woodward e prshkruan Jugosllavin e Lufts s Ftoht si me nj personalitet t przier Perndim dhe Lindje, t qeverisur nga komunistt dhe t hapur pr ndrkombtart, bot e dyt dhe e tret.113 Pozita e saj e favorshme gjeopolitike u kishte dhn aktorve t fuqishm ndrkombtar nj vend t veant n zhvillimin e Jugosllavis gjat Lufts s Ftoht, por me prfundimin e saj, vendi tashm duhej tu qasej institucioneve t ndihmave me t njjtat kushte si t tjert,114 t detyruar t ekspozohen edhe m shum para presionit pr reforma ekonomike liberale n kmbim t ndihms.115 109 Woodward n Fischer dhe Schmelzle 2009, f. 52, duke iu referuar rajonit jugosllav si t

tr. 110 Karadjis 2004 (faqe pa numra). 111 Woodward: Socialist Unemployment, 1995, f. 5. 112 Woodward: Balkan Tragedy, 1995, f. 96 dhe shnimi 27. 113 Po aty, f. 59. 114 Shih po aty, Escalation, sidomos f. 104-107; dhe Milica Uvalic Federal Republic of

Yugoslavia (FRY), dokument n version drafti pr Southeast Europe and Black Sea Studies, 1, 1, 2000.

115 Pr nj pasqyr t sistemit jugosllav dhe pr periudhn e hershme t tranzicionit shih: Milica Uvalic: Investment and Property Rights in Yugoslavia: the Long Transition to a Market Economy (1992). Pr vitin 1990 dhe implikimet e parashikuara ekonomike shih


N vitin 1989, duke iu prgjigjur krkesave t FMN-s, privatizimi masiv filloi me t ashtuquajturat ligjet Markovi,116 q e morn emrin nga Ante Markovi, Kryeministri i fundit i Jugosllavis. Nga kto ligje, Ligji i 1989-s pr Ndrmarrjet, pr shembull, synonte inkura-jimin e investimeve t huaja, [tu jepte] menaxherve t drejta t plota pr t punsuar dhe pushuar nga puna krahun e puns dhe heqjen e sistemit t vetmenaxhimit.117 Kto ndryshime t papritura118 t sistemit jugosllav t pronsis shoqrore dhe menaxhimit nga ana e puntorve ishin politikisht destabilizuese, duke i dhn jet edhe pre-tendimeve se ato kontribuan n shprbrjen e federats119 dhe shkatrruan solidaritetin klasor.120 N retrospektiv sht e qart se reformat ekonomike Markovi nuk qen t suksesshme as n rigjallrimin e ekonomis dhe as n mbajtjen bashk t federats.121 N Kosov reformat ekonomike Markovi filluan ndrkoh q pati edhe zhvillime t tjera dramatike. Kosova n at koh ishte nj provinc e pavarur e Republiks Serbe t federats jugosllave, me nj shumic t madhe shqiptare. Milloshevi e fitoi pushtetin n Beograd bazuar kryesisht n shfrytzimin q i bri ankthit serb pr faktin q shqiptart prbnin shumicn e provincs, dhe pas pak filloi nj fushat t organizuar opresioni me baz etnike.122 Bruno Dallago dhe Milica Uvali shpjegojn se rritja e nacionalizmit n Serbi u shtua pas pretendimeve t elitave se Serbia ka qen vazhdimisht e diskriminuar nprmjet politikave ekonomike t qllimshme q kishin ndikuar tek prapambetja e saj ekonomike dhe tek zgjidhjet kushtetuese q kishin krijuar rajone t pavarura brenda Serbis, duke e br at kshtu t

Janez Prasnikar and Zivko Pregl: Economic Development in Yugoslavia in 1990 and Prospects for the Future, The American Economic Review, 81 (2), 1991.

116 Medjad 2004 f. 294-295; Woodward, Socialist Unemployment, 1995, f. 280. Shih gjithashtu Mladen Lazic dhe Laslo Sekelj: Privatisation in Yugoslavia (Serbia and Montenegro), Europe-Asia Studies, 49, 6, 1997.

117 Woodward, Socialist Unemployment, 1995, f. 280. N Serbi, ligjet Markovi u pasuan nga nj dekad me t paktn gjysm dyzine ligjesh privatizimi, Uvalic 2000, f. 12.

118 Ljubisa Adamovich: Economic Transformation in Former Yugoslavia, with Special Regard to Privatization in Sabrina Ramet and Ljubisa Adamovich (eds.): Beyond Yugo-slavia: Politics, Economics, and Culture in a Shattered Community, Westview Press, Boulder, 1995.

119 Woodward: Balkan Tragedy, 1995, na tregon se presione t tilla ndikuan negativisht n mundsit e kaprcimit t krizs n RFSJ. Argumenti i saj sht prmbledhur n Woodward: Socialist Unemployment, 1995, f. 345: Economic crisis had led to political crisis, then to a siege of the federal government, and by 1991 to implosion and multiple civil wars. Dallago dhe Uvalic 1998 ngrejn t njjtn shtje.

120 Karadjis 2004. 121 Shih p.sh. Lazic dhe Sekelj 1997, q pohojn nj lidhje t fort midis ktyre dy

faktorve, p.sh. n f. 1060. 122 Pr ardhjen e Millosheviit n fuqi, si edhe pr nj rigjallrim t nacionalizmit serb n

vitet 80, shih Lenard Cohen: Serpent in the Bosom: The Rise and Fall of Slobodan Milosevic, Westview Press, Boulder 2001 dhe Jasna Dragovic-Soso: Saviours of the Nation: Serbias Intellectual Opposition and the Revival of Nationalism, McGill-Queens Press, Montreal and Kingston, 2002.


vetmen republik q nuk ishte n gjendje t ushtronte sovranitet t plot mbi gjith territorin e vet.123 Pas nj dekade fushat nga regjimi i Beogradit pr t shtuar armiqsin midis grupeve t popullsis s Kosovs, 41,8% e serbve t anketuar kmbngulnin q zgjidhja e problemeve n Kosov qndron n dbimin, qoft n mnyr paqsore ose me dhun, t popullsis shqiptare nga provinca.124 M 1989 Milloshevii revokoi autonomin e Kosovs dhe shtoi represionin.125 Dbimi dhe arrestimi arbitrar i shqiptarve prfshi ktu edhe antart e parlamentit t Kosovs u bn t shpeshta, s bashku me shkarkimet nga puna t punonjsve shqiptar, policimit brutal dhe ndalimin e msimdhnies n gjuhn shqipe. Rreth 145 000 shqiptar u shkarkuan prej posteve n administratn civile, shrbimet publike dhe ndrmarrjet ekonomike.126 Toka dhe pronat e tjera iu kon-fiskuan shqiptarve dhe iu dhan kolonve serb t cilt u inkura-juan t vendoseshin n provinc n mnyr q t ndryshonte ekuilibri demografik.127 Masat e aparteidit shkaktuan nj shtet paralel n Kosov: q nga fundi i viteve 80 shqiptart u organizuan n struktura ekonomike, sociale dhe politike t ndara nga ato t autoriteteve qendrore.128 Por shumica e popullsis s Kosovs donte nj prfundim definitiv t sundimit serb, dhe n vjeshtn e vitit 1991, pas nj referendumi n provinc, Kosova shpalli pavarsin. N at koh vetm Shqipria e njohu Kosovn si shtet t pavarur. Opresioni i Serbis n Kosov n vitet 90 prfshiu edhe imponimin e nj regjimi diskriminues t privatizimit,129 q sht prshkruar si vnie e gjith Kosovs n shitje me mime t volitshme bodrumi

123 Dallago dhe Uvalic 1998, f. 81, q i referohet Memorandumit famkeq nacionalist, q u

shfaq m 1986 dhe q ishte shkruar nga intelektual serb, q shum shpejt do t shfrytzohej nga Milloshevii pr t nxitur ndjenjat nacionaliste n Serbi dhe pushtetin e regjimit t tij.

124 Ramet 2006, f. 514, citon shifra pr nntor 1997. Vetm 27,2% mendonin se nj politik q kombinon tolerancn dhe autonomin kulturore do t ishte qasja m e mir.

125 Shih p.sh. Jane Sharp: Rethinking Western Policy in the Balkans, Cambridge Review of International Affairs, 12, 2, 1999, f. 111; Denisa Kostovicova,: Albanian Schooling in Kosovo 19921998: Liberty Imprisoned n Michael Waller et al. (eds.): Kosovo: The Politics of Delusion. London: Frank Cass, 2001 p.sh. f. 13; Denisa Kostovicova: Kosovo: The Politics of Identity and Space. London: Routledge, 2005; Maria Stephan: Fighting for Statehood: The Role of Civilian-Based Resistance in the East Timorese, Palestinian, and Kosovo Albanian Self-Determination Movements, Fletcher Forum of World Affairs, 30, 2, 2006.

126 Organizata Ndrkombtare e Puns e cituar n Hoti 2004, f. 7; Lajos Hthy, Employment and Workers Protection in Kosovo, n South-East Europe Review for Labour and Social Affairs, 2, 2000, f. 10, cituar n HRCUP 2008, f. 18.

127 Sabrina Ramet: War in the Balkans Foreign Affairs, 71, 4, Autumn, 1992, f. 88; Stephan 2006, f. 71.

128 Besnik Pula: The Emergence of the Kosovo Parallel State 19881992, Nationalities Papers, 32, 4, 2004 and Kostovicova 2005.

129 Perrit 2005, d. 140.


ndrkoh q shqiptart u prjashtuan nga e drejta pr t marr pjes apo pr tu konsultuar.130 Kredit e buta afatshkurtr nga autoritetet qendrore dhe bankat vendase q kishin ndihmuar NSh-t e Kosovs deri n vitin 1989 u ndrpren, duke i ln ndrmarrjet n mshirn e nninvestimit afatgjat dhe amortizimin e kapitalit [...] dhe dhunimin dhe grabitjen e fabrikave dhe pajisjeve, t cilat u transferuan n NSh-t n Serbi.131 Pas miratimit t ligjeve Markovi, shumica e NSh-ve t Kosovs iu nnshtruan masave urgjente t paraqitura nga Serbia. S bashku me shkarkimet n mas t shqiptarve, ato prshin gllabri-min dhe shkrirjen e kompanive t Kosovs me ato serbe,132 si edhe shitjen e ndrmarrjeve n nj mnyr diskriminuese q prjashtoi shqiptart dhe gjith investuesit q konsideroheshin si t papr-shtatshm nga regjimi i Beogradit. Fakti q pasurit e Kosovs u bn subjekte t nj morie transaksionesh t tilla t zotrimit t pali-gjshm n vitet e 90-ta, do t kishte pasoja serioze pr privatizimin e kryer prej shtetndrtuesve ndrkombtar pas lufts.133 Pasuria minerale domethnse dhe ende kryesisht e paprdorur e Kosovs duke prfaqsuar kshtu nj burim t mundshm t rndsishm pr rritjen ekonomike u godit rnd nga vitet 90. Rezervat e linjitit n Kosov jan t tretat pr nga madhsia n Evrop, me nj potencial t vlersuar shitjeje prej 80.5 miliard euro; kurse plumbi, zinku dhe argjendi mendohet se vlejn 9.36 miliard euro.134 N vitin 1988 48% e GDP-s s Kosovs vinte nga industria e mineraleve, por q prej vitit 1989, mosinvestimi dhe shkatrrimi e kan paksuar n mnyr t konsiderueshme rolin e ktij sektori.135 Neglizhenca dhe shkatrrimi q regjimi i Millosheviit i ka br indu-stris minerare t Kosovs t ndjekura nga lufta dhe mosinkurajimi pasues i zhvillimit sektorial pr rrjedhoj e kan penguar potencialin e prgjithshm t zhvillimit t Kosovs.

130 Karadjis 2004. 131 James P. Korovilas, Is privatisation in post-conflict Kosovo possible?, Comparative

Economic Studies, 48, 2, qershor, cituar n HRCUP 2008, f. 52. 132 Isa Mulaj, Delayed Privatization in Kosovo: Causes, Consequences, and Implications

in the Ongoing Process n Sinisa Kusic (ed.), Path-dependent Development in the Western Balkans: The Impact of Privatization, Peter Lang, Frankfurt, 2005. Shih gjithashtu Zaum 2007, f. 155 dhe Perrit 2005.

133 Mulaj 2005 (cituar nga nj kopje me faqe pa numr). Implikimet e ktyre transformimeve do t diskutohen n pjesn tjetr t ktij raporti.

134 Centre for Economic Performance International Conference, 2006, cituar n HRCUP, f. 59. Numri i mparshm sht prcaktuar bazuar n nj prllogaritje t eksporteve prej 11.5 miliard ton linjit ndrkoh q n vitin 2007 UNMIK i vlersoi rezervat e linjitit t Kosovs n rreth 14 miliard ton. UNMIK Economic Policy Office: From Consolidation to Sustainability: Maintaining and Improving Achievements, 2007, f. 17.

135 Centre for Economic Performance International Conference, 2006, cituar n HRCUP, f. 59. Shih gjithashtu UNDP, Kosovo Human Development Report 2007, f. 6.


Lufta e viteve 1998-1999 ishte nj tjetr goditje e rnd ndaj ekonom-is s Kosovs. Shkatrrimi sistematik nga regjimi serb, grabitja dhe bombardimet e NATO-s i lan burimet e Kosovs n nj gjendje kata-strofike. Agjencit e ushqimit t OKB-s kan prllogaritur se Kosova ka humbur 65% t prodhimit bujqsor dhe bagtive si rezultat i lufts, dhe n vitin 1999, prodhimi i grurit mbulonte vetm 30% t nevojave t Kosovs.136 Shkatrrimi material shkoi prtej kapaciteteve bujqsore t Kosovs: pasi regjimi serb i kishte asgjsuar dy t tretat e 180 bibliotekave t Kosovs gjat periudhs 1990-1999, dhe prve ktyre mbi 900 000 librave (pothuaj gjysmn e gjith librave t bibliotekave n Kosov), 263 322 libra t tjer u shkatrruan gjat fushats s NATOs.137 Pavarsisht prej ktyre dmeve t mdha, vlera e parashikuar dhe potenciali i zhvillimit i Kosovs dhe NSh-ve t saj n fillim t shtetndrtimit ndrkombtar sishte aspak i paprfillshm. NSh-t e Kosovs operonin n nj gam t gjer sektorsh q nga industrit primare deri tek ato terciare dhe kishin punsuar t paktn me dhjetra mijra njerz, edhe pse numri i sakt nuk sht prcaktuar ende.138 Nj studim i vitit 2001 vlersoi asetet fikse t 192 NSh-ve t mdha e t mesme n Kosov q s bashku u prllogarit se prbnin 55% t numrit total t NSh-ve me vler 4.5 miliard DM, ndrkoh q humbjet nga shkatrrimi gjat periudhs s lufts u prllogarit n shifrn 1.3 miliard DM.139 Detyrimet mesatare u prllogaritn n masn e 1 milion DM.140 Edhe pse prdorimi i kapaciteteve n at koh ishte i ult, studimi tregoi se kishte shtim t aktivitetit, qarkullim dhe t ardhura vjetore n shumicn e NSh-ve t prfshira n studim.141 Analiza t mvonshme kan vlersuar se NSh-t e Kosovs kan pasur nj vler edhe m t madhe.142 Nj studim i 2004-s e v numrin total t NSh-ve tek disa qindra,143 prej t cilave 75% mendohej se ishin duke funksionuar. T marra s bashku kto NSh u vlersuan se prfaqsojn 90 pr qind t bazs industriale dhe t minierave, 50 pr qind t hapsirs tregtare t shitjes me pakic, dhe 20 pr qind t toks

136 Ramet 2006, f. 537-538 137 Po aty. 138 Hthy 2002, f. 70, sugjeron 70 000. Shih diskutimin tek prfundimet e ktij raporti. 139 RIINVEST 2001. 140 Po aty, f. 4. 141 Po aty, f. 13-14. 142 KTA: Draft Strategy of the Privatisation Department of the Kosovo Trust Agency,

Prill 2004, marr nga www.esiweb.org/pdf/bridges/kosovo/1/14.pdf, 5 qershor 2010, p. 1; UNMIK Economic Policy Office 2007, f. 15.

143 KTA: Draft Strategy. Studimi citon 450 NSh-t dhe 180 t tjera me status t paqart t AKM-s.


bujqsore duke prfshir ktu edhe gjith tokn bujqsore tregtare t dors s par dhe shumicn m t madhe t pyjeve t Kosovs.144 sht e qart se NSh-t ishin nj pjes ky e ekonomis s Kosovs kur filloi projekti ndrkombtar i shtetndrtimit dhe prfaqsonin nj burim potencial t rndsishm t rindrtimit dhe zhvillimit ekonomik afatgjat. NP-t e Kosovs q ishin gjithashtu nn administrimin e Shtylls IV n 1999 mendohet se kan nj vler edhe m t madhe se NSh-t,145 por kto nuk ishin programuar pr privatizim deri pas prfundimit t udhheqjes ndrkombtare formale t privatizimit n Kosov.

Implikimet e pronsis shoqrore pr privatizimin e administruar nga ndrkombtart Shtylla IV e drejtuar nga BE-ja dhe prgjegjse pr rindrtimin e zhvillimin ekonomik e bri shpejt t qart se nj program privatizimi masiv do t ishte strategjia e projektit ndrkombtar t shtetndrtimit pr ekonomin e shpartalluar t Kosovs.146 Midis veprimeve t para t Shtylls ishin ngritja e nj Administrate Taksash, nj Autoritet Bankar Qendror, nj Fond Pensionesh dhe Kursimesh, dhe nj shrbim doganor dhe q prej vjeshts s vitit 1999 UNMIK-u dhe Shtylla IV vendosn q privatizimi do t ishte politika e tyre ky pr

144 Po aty. 145 T intervistuarit nga autorja pr kt projekt n Kosov midis janarit dhe korrikut 2010

binin dakord pr kt. 146 Pr mnyrn se si projekti i shtetndrtimit ndrkombtar e ka vlersuar situatn socio-

ekonomike dhe historin ekonomike t Kosovs, shih p.sh. United Nations Development Programme (UNDP)s Human Development Reports (the first published in 2002), marr nga http://www.ks.undp.org/?cid=2,40 n 10 korrik 2010; Raportet e UNMIK-ut si UNMIK Economic Policy Office 2007 dhe UN Division for Public Administration and Development Management and Department of Economic and Social Affairs: Province of Kosovo: Public Administration Profile, dhjetor 2003; World Bank Kosovo Poverty Assessment Reports, marr nga http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/KOSOVOEXTN/0,,contentMDK:20139470~menuPK:297796~pagePK:1497618~piPK:217854~theSitePK:297770,00.html n 10 korrik 2010, duk prfshir dhe raportin e par, World Bank: Kosovo Poverty Assessment (In Two Volumes) Volume I (Main Report) and Volume II (Annexes), dhjetor 20, 2001; other world Bank reports, including World Bank: Economic and Social Reforms for Peace and Reconciliation, Report 21784-KOS 2001, sidomos Anekset f. 37-166, dhe World Bank: Conflict and Change in Kosovo Impact on Institutions and Society, 2000; Raportet e USAID-it marr nga: http://www.usaid.gov/kosovo/eng/evaluations.html m 10 korrik 2010, prfshi USAID: Assessment of Economic Conditions and Possible Development Projects in Northern Kosovo, tetor 2006; Vlersimet e KE-s, prfshi dhe raportet e tij t progresit (q nga 2004), marr nga http://www.delprn.ec.europa.eu/?cid=2,60 m 1 korrik 2010, dhe European Commission: Kosovo (as defined under UNSCR 1244), pa dat, marr nga http://ec.europa.eu/economy_finance/international/non_eu/western-balkan/kososvo_en.htm m 1 korrik 2010. T gjitha raportet theksojn se liberalizimi ekonomik dhe zhvillimi i sektorit privat duhet t jen strategjia qendrore e Kosovs.


nxitjen e rritjes dhe zhvillimit t ekonomis s tregut n Kosov.147 Statusi i pazgjidhur i Kosovs n at koh mbylli disa nga rrugt q zakonisht jan n dispozicion t vendeve q shpresojn t prfitojn prej asistencs dhe investimeve ndrkombtare,148 dhe privatizimi i drejtuar nga ndrkombtart ka qen n fakt gjithashtu e vetmja strategji ekonomike gjithprfshirse pr Kosovn. Sidoqoft, para se t privatizonin, zyrtart ndrkombtar menduan se ishte e rndsishme t sqaronin pronsin ligjore t ndrmarrjeve t Kosovs, n veanti t atyre n pronsi shoqrore q do t privati-zoheshin t parat. Ndrsa Serbia po i pretendonte si t sajat gjith NP-t dhe NSh-t e Kosovs n t vrtet, gjith Kosovn identifikimi i mbajtsit prfundimtar t titullit t pronarit t NSh-ve t Kosovs ishte n radh t par dhe kryesisht i lidhur me sistemin specifik t pronsis n Jugosllavi, e n veanti me konceptin e pronsis shoqrore. 149 Pavarsisht prej tendencs pr ti shkrir n nj dy kategorit e pronsis n Jugosllavi150 shoqrore dhe publike ato nuk jan njlloj.151 Sidoqoft shtja konsiderohet si e komplikuar,152 dhe sht e qart se edhe disa pjes t UNMIK-ut e konsideronin pro-nsin shoqrore si faktikisht maskim t pronsis shtetrore n Kosov.153 Historikisht, pronsia shoqrore lindi pas distancimit t Titos nga Bashkimi Sovjetik dhe modeli ekonomik sovjetik n vitet e 50-ta, kur pronsia shoqrore zvendsoi pronsin shtetrore q ishte

147 Zaum 2007, f. 155. Rekomandimi u b n shtator 1999 nga Joly Dixon, q ka qen kreu

i Shtylls IV t UNMIK-ut dhe Zvends i PSSP-s n Kosov. 148 Raporti i Zhvillimit Njerzor pr Kosovn i UNDP-s m 2006, f. 31 thekson se

pasiguria n lidhje me statusin e Kosovs i trembi dhe i largoi investitort e munds

privatizimi nË kosovË knudsen,nupireport-alb[1]

Documents