Grzegorz Grządziel, Władysław Mynarski

AWF im. Jerzego Kukuczki w Katowicach

PRÓBA OCENY KRAJOWEGO SYSTEMU DOBORU I KWALIFIKACJI ORAZ EFEKTYWNOŚĆ SZKOLENIA

MŁODYCH SIATKAREK

Od wielu lat Polskie Związki Sportowe poszukują modelowych systemów doboru kwalifikacji oraz szkolenia utalentowanej sportowo młodzieży. Efektywność tych działań zależy bowiem przede wszystkim od trafnego doboru młodzieży pod względem budowy somatycznej i sprawności motorycznej do potrzeb określonej dyscypliny sportu.

Efektywność szkolenia

Przyczyny niepowodzeń

• Przyczyną niepowodzeń w sportowym rozwoju dzieci i młodzieży są najczęściej błędy w procesie wstępnej kwalifikacji a więc na początkowym okresie szkolenia, w którym Polskie Związki Sportowe najczęściej nie uczestniczą, włączając się w ten proces dopiero na poziomie kwalifikacji i szkolenia kadetów i juniorów

Dobór do sportu

• W tym początkowym etapie dobór do uprawiania sportu dziecięcego – młodzieżowego z reguły ma charakter naturalny (spontaniczny) lub intuicyjny, a szkolenie prowadzą nauczyciele i instruktorzy na terenie szkół lub rzadziej trenerzy w klubach sportowych. Coraz częściej, chociaż ciągle w zdecydowanie niewystarczającym stopniu, są nimi Uczniowskie Kluby Sportowe, działające dziś w około 20% szkół. Niestety zrzeszają one nie więcej niż 9% uczniów, a ich działalność ma często charakter bardziej rekreacyjny niż sportowy (Tomik 2008).

Klasy sportowe

• Inną formą kwalifikacji i szkolenia są tzw. klasy sportowe z poszerzonym do 8-10 godzin tygodniowo programem wychowania fizycznego. Brak jest niestety naukowo potwierdzonych kryteriów doboru dzieci i młodzieży do uprawiania m.in. gier sportowych na poziomie dziecięco-młodzieżowym – tzw. dziecięcego modelu mistrza. Utrudnia to znacząco właściwą kwalifikację kandydatów do uprawiania sportu na etapie naszym zdaniem najważniejszym. Stąd liczne niepowodzenia i brak sportowych efektów funkcjonowania wielu klas sportowych (Szopa, Śrutowski 1990).

Cel opracowania;

• Celem tego opracowania jest próba analizy krajowego systemu doboru i kwalifikacji młodych siatkarek do uprawiania sportu profesjonalnego oraz ocena efektywności ich szkolenia. Wskazano także możliwości i kierunki doskonalenia tego systemu.

Dobór na poziomie klas sportowych

• W przypadku doboru i szkolenia wstępnego problem przedstawimy na przykładzie klas sportowych siatkówki funkcjonujących w Zespole Szkół Sportowych (ZSS) nr 1 w Dąbrowie Górniczej.

Dobór na poziomie kadetek

• System kwalifikacji i efektywność szkolenia na poziomie kadetek i juniorek scharakteryzujemy na podstawie działań podejmowanych przez Polski Związek Piłki Siatkowej (PZPS), gdzie kluczowym etapem kwalifikacji jest Turniej Nadziei Olimpijskich (TNO) i ściśle z nim powiązane funkcjonowanie Szkoły Mistrzostwa Sportowego (SMS) PZPS w Sosnowcu w latach 1995-2005.

EFEKTYWNOŚĆ SZKOLENIA• ilość uczennic klas sportowych gimnazjum i liceum z

Dąbrowy Górniczej, które zasiliły zespół MMKS Dąbrowa Górnicza występujący obecnie w lidze siatkówki kobiet (LSK) oraz reprezentowały Wojewódzki Związek Piłki Siatkowej w TNO,

• ilość zawodniczek z całej Polski uczestniczących w TNO, które podjęły naukę w SMS w Sosnowcu lub zostały powołane do kadry PZPS kadetek i juniorek w latach 1995-2007,

• ilość dziewcząt szkolnych w SMS, które sięgały po sukcesy w imprezach międzynarodowych (mistrzostwa Europy i Świata),

• ilość zawodniczek wywodzących się SMS, które reprezentowały kadrę polski seniorek w imprezach międzynarodowych (Mistrzostwa Europy i Świata, Igrzyska Olimpijskie).

System doboru do gimnazjalnych klas sportowych

w Dąbrowie Górniczej

• Z inicjatywy Władz Samorządowych Dąbrowy Górniczej w katowickiej Akademii Wychowania Fizycznego powołano zespół badawczy w celu opracowania kryteriów doboru oraz prowadzenia kierowanej kwalifikacji młodzieży do gimnazjalnych klas sportowych o profilu siatkówki, tworzonych corocznie w wymienionym mieście w Zespole Szkół Sportowych nr 1 od 2001 roku.

I ETAP

• W celu realizacji postawionego zadania zdecydowano się na objęcie badaniami w kolejnych latach wszystkich uczennic i uczniów kończących szkoły podstawowe w Dąbrowie Górniczej (średnio po około 600-700 dziewcząt). Chciano w ten sposób zwiększyć szansę na dobór uczniów o najwyższym potencjale rozwojowym w zakresie cech somatycznych i sprawności motorycznej, przydatnych w uprawianiu siatkówki.

II ETAP

• Do drugiego etapu kwalifikuje się corocznie około 150 dziewcząt i 150 chłopców o najwyższych parametrach somatycznych i motorycznych, którym proponuje się udział w bardziej specjalistycznych badaniach. Dla tej młodzieży gromadzone są także dane o wysokości i masie ciała ich rodziców.

c.d. II etap

• Mimo prowadzonej akcji propagandowej (media) do badań specjalistycznych zgłasza się niewiele więcej niż 1/3 ze 150 wytypowanych uczennic. W tym etapie diagnoza dokonywana jest przez zespół badawczy AWF w Katowicach w obiektach szkoły prowadzącej klasy sportowe, obejmuje ocenę:

KRYTERIA DOBORU

• Budowy somatycznej (parametry długościowe i szerokościowe tułowia i kończyn, wskaźniki morfologiczne).

• Wieku biologicznego (wiek kostny na podstawie zdjęcia rentgenowskiego nadgarstka).

• Sprawności motorycznej specjalnej (wyskok dosiężny z rozbiegu jak do ataku, rzut piłką lekarską w klęku, bieg na 60 m, rzut piłeczką palantową).

• Mocy anaerobowej (Wingate test).• Ocenę uzdolnień ruchowych do siatkówki (sprawdzian

umiejętności technicznych).

III ETAP

• W trzecim etapie doboru, na podstawie wszystkich przeprowadzonych pomiarów, wyłania się rocznie po około 25-30 dziewcząt, którym proponuje się naukę w gimnazjalnych klasach sportowych o profilu siatkówki. Około 15 z nich decyduje się na naukę i trening w ZSS. Często niestety nie ma wśród nich najlepiej rokujących. Drugą część tej klasy stanowią tak samo dobierani chłopcy.

Przyczyny niepowodzeń

• Z naszych szacunków wynika, że tylko co piąta uczennica klasy VI z Dąbrowy Górniczej z predyspozycjami do uprawiania siatkówki objęta jest szkoleniem w ZSS. Głównymi powodami rezygnacji z nauki w klasie sportowej są niestety brak u uczennic chęci do realizowania się poprzez sport oraz brak zainteresowania rodziców taka formą kształcenia i wychowania ich dzieci.

Efektywność szkolenia siatkarek w klasach sportowych w Dąbrowie

Górniczej• Niestety z 15 siatkarek kończących gimnazjum

corocznie tylko 6-8 chce dalej kontynuować treningi w licealnej klasie sportowej. Przyczyną jest głównie brak satysfakcjonujących dziewczęta efektów sportowych. Potwierdza to fakt, iż tylko 6-9 siatkarek z kolejnych naborów uczestniczyło w szkoleniu na poziomie kadry województwa i brała udział w rozgrywkach II ligi (MMKS Dąbrowa Górnicza).

Efektywność szkolenia

• Tylko jedna absolwentka ZSS osiągnęła sukcesy na skalę międzynarodową (Mistrzostwo Europy i Świata w siatkówce plażowej). Godnym odnotowania jest natomiast fakt, iż w oparciu o uczennice ZSS w ciągu 6 lat udało się w Dąbrowie Górniczej zbudować zespół siatkówki żeńskiej, który awansował z II ligi do LSK i wzmacniany innymi zawodniczkami zajął w niej w ostatnim sezonie 5 miejsce.

Brak gwarancji na sukcesu

• Reasumując musimy stwierdzić, że nawet selekcja dziewcząt do klasy sportowej z całej populacji uczennic 150-tysięcznego miasta nie gwarantuje doboru corocznie 15 dziewcząt, które mogą realizować się sportowo, chociaż na szczeblu wojewódzkim

Uwaga dla wszystkich

• Niech pamiętają o tym twórcy klas sportowych o różnym profilu w całej Polsce. Pozwoli to być może na uniknięcie frustracji młodzieży, trenerów oraz organizatorów całego procesu szkolenia.

Krajowy system doboru dziewcząt do Szkoły Mistrzostwa Sportowego i kadry

narodowej kadetek i juniorek• W PZPS jednym z elementów tego

systemu jest organizowany corocznie Ogólnopolski Turniej Nadziei Olimpijskich odbywający się pod patronatem PKOL (Majkowski 2005). Turniej ten jest formą podsumowania efektów szkolenia młodzieży na szczeblu wojewódzkim.

. Główne cele Turnieju Nadziei Olimpijskich (TNO) to:

• Nabór do szkolenia centralnego uzdolnionej młodzieży z danego rocznika.

• Wyznaczenie grupy zawodniczek i zawodników, którzy mogą się starać – po spełnieniu określonych warunków – o przyjęcie do Szkół Mistrzostwa Sportowego w Sosnowcu i w Spale.

• Bezpośredni kontakt wszystkich trenerów szkolenia wojewódzkiego.

• Sprawdzenie efektów pracy szkoleniowej w poszczególnych województwach.

Kryteria doboru

• Na podstawie danych somatyczno-motorycznych oraz oceny umiejętności gry, prezentowanych przez zawodniczki podczas turnieju, trenerzy SMS wybierają grupę 35-40 dziewcząt, które są powołane na centralne zgrupowanie. Tam prowadzi się przez 8 dni zajęcia, które pozwalają na wyłonienie 20-25 siatkarek powoływanych do reprezentacji Polski kadetek. Cześć z tych dziewcząt może ubiegać się o przyjęcie do SMS w Sosnowcu, zwykle jest od 8 do 14 zawodniczek. (Majkowski 2005).

Skąd wywodzą się siatkarki w SMS

• W analizowanym okresie dziesięciu lat w SMS w Sosnowcu uczyło się i trenowało 136 dziewcząt. Wywodziły się one głównie z małych miast poniżej 100 tysięcy mieszkańców i wsi, co stanowiło 62,5% (ryc. 1).

Procent uczennic SMS pochodzących z miast i wsi o

różnej wielkości

15% 6%7%

2%

11%

7%

18%14%

20%

Miasto powy żej 1 mln mieszkańcówMiasto od 500 ty ś. do 1 mln mieszkańcówMiasto od 200 do 500 ty ś. mieszkańcówMiasto od 100 do 200 ty ś. mieszkańcówMiasto od 50 do 100 ty ś. mieszkańcówMiasto od 20 do 50 ty ś. mieszkańcówMiasto od 10 do 20 ty ś. mieszkańcówMiasto do 10 ty ś. mieszkańcówWieś

Ważna przesłanka

• Jest to ważna przesłanka, dla organizatorów klas sportowych o profilu siatkówki w szkołach podstawowych i gimnazjalnych. Większe szanse na zainteresowanie dziewcząt taką formą uprawiania sportu są w małych ośrodkach miejskich, w których młodzież ma mniej możliwości samorealizacji w innych formach aktywności.

Rezygnacja z SMS

• W latach 1995-2005 z nauki w SMS z różnych przyczyn zrezygnowało 46 uczennic tj. 33,8% dziewcząt. Fakt ten należy uznać za prawidłowość, gdyż ten etap szkolenia jest kolejnym okresem weryfikacji przydatności dziewcząt do uprawiania siatkówki na wyższym poziomie sportowym (tabela 1). W nielicznych przypadkach przyczyny miały charakter pozasportowy.

Efektywność szkolenia siatkarek w SMS w Sosnowcu

• Oceniając efekty szkolenia kadetek i juniorek należy podkreślić, że w okresie 1995-2005 siatkarki z SMS stanowiły trzon zespołów, które zdobyły 11 medali Mistrzostw Świata i Europy oraz w innych międzynarodowych imprez (w tym 2 tytuły Mistrzyń Europy i dwukrotnie brązowe medale w Mistrzostwach Świata kadetek i juniorek) (tabela 2).

Ilość siatkarek w lidze siatkówki

• Warto również odnotować fakt ważny dla rozwoju krajowej siatkówki żeńskiej – otóż 31 siatkarek wywodzących się z SMS w Sosnowcu znalazło miejsce w klubach LSK, a 11 zawodniczek grało w I lidze.

Ilość uczennic powołanych na zgrupowania

• Istotnym elementem w ocenie efektywności szkolenia w SMS jest ilość aktualnych i byłych uczennic powołanych do kadry Polski seniorek. Przykładowo w sezonie 2006/07 spośród 52 zawodniczek szkolonych centralnie w czterech grupach, aż 28 to osoby wywodzące się ze SMS. Część z nich grała lub gra w klubach zagranicznych. Warto tutaj wymienić takie nazwiska jak: A. Przybysz, S. Pycia, A. Podolec, K. Skowrońska, A. Bednarek i wiele innych.

Udział w najważniejszych imprezach

• W 2003 i 2005 roku polskie siatkarki zdobyły Mistrzostwo Europy. W tym wielki sukcesie polskiej siatkówki uczestniczyły między innymi takie absolwentki SMS jak: K. Skowrońska, A. Przybysz, S. Bełcik, A. Podolec, A. Mróz.

• W reprezentacji olimpijskiej w Pekinie uczestniczyły: K. Skowrońska, A. Bednarek, A. Podolec, M. Sadurek.

Wnioski końcowe

• Konkludując można stwierdzić, iż system doboru i kwalifikacji dziewcząt do uprawiania siatkówki wypracowany przez PZPS spełnia oczekiwania na szczeblu kadetek i juniorek, co dobrze rokuje dla potencjalnych osiągnięć w niedalekiej przyszłości reprezentacji narodowej seniorek. System ten może w związku z tym stanowić modelowe rozwiązanie dla innych gier sportowych. Przedstawione informacje pozwalają na sformułowanie wniosków ogólniejszej natury. Ujęto je w poniższych punktach:

Populacja dziewcząt objętych szkoleniem

• Z naszych badań ankietowych z 2007 roku wynika, że w Polsce istnieje około 250 klas sportowych na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum. Oznacza to, że w tej formie sport ten uprawia około 3-4 tyś dziewcząt. Jest to zbyt mała grupa dla zagwarantowania właściwego funkcjonowania całego systemu szkolenia, którego słabością jest dobór dziewcząt do uprawiania siatkówki na etapie wstępnego szkolenia. Bardziej optymistyczne są dane na temat sekcji siatkówki funkcjonujących w UKS (Tomik, 2008). Wynika, że jest ich ponad 800, niestety autor nie podaje ile z nich to sekcje dziewcząt. Szacunkowo można domniemać, że w UKS ćwiczy mniej więcej tyle samo dziewcząt, jak w  klasach sportowych.

Model dziecięcego mistrza

• Określenie dziecięco-młodzieżowego modelu mistrza w siatkówce, jako podstawy doboru dziewcząt do uprawiania tej dyscypliny jest pilnie potrzebne. Działania takie podejmą autorzy opracowania na podstawie wieloletniego monitorowania procesu kwalifikacji i efektów szkolenia w klasach sportowych w Dąbrowie Górniczej.

Co należy zrobić?

• Z danych GUS wynika, że w gimnazjach uczy się około 900 tyś. dziewcząt. Jeśli udało by się zainteresować uprawianiem siatkówki chociaż 5% uczennic to trafność doboru, a w konsekwencji efektywność szkolenia młodych siatkarek była by o wiele większa. Skupić się należy na propagowaniu siatkówki w małych miastach i środowisku wiejskim.

Co należy zrobić ?

• W przypadku Szkół Mistrzostwa Sportowego należałoby uruchomić drugą dla dziewcząt na północy kraju.

• Należy tworzyć ogólnopolską bazę parametrów somatyczno-motorycznych dziewcząt uprawiających siatkówkę w klasach sportowych w szkołach podstawowych w całym kraju.

Uwaga końcowa

• Zainteresowanie siatkówką należy przełożyć na popularyzowanie jej uprawiania, nie tylko w celach sportowych, ale i rekreacyjnych. W krajach o podobnej do Polski populacji ludności, np. we Włoszech siatkówkę uprawia ponad 100 tyś. kobiet. Gdy osiągniemy podobne proporcje być może rodzice chętniej niż obecnie skierują swoje dzieci do uprawiania dyscypliny.