problem nauczania prawa katolickich kościołów wschodnich w...
TRANSCRIPT
Paweł Pałka
Problem nauczania prawaKatolickich Kościołów Wschodnich wseminariach duchownych obrządkułacińskiegoPrawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 20/3-4, 245-262
1977
Prawo Kanoniczne i 20 (1977) nr 3—4 j
KS. PAWEŁ PAŁKA
PROBLEM NAUCZANIA PRAWA KATOLICKICH KOSCIOŁOW WSCHODNICH W SEMINARIACH DUCHOWNYCH
OBRZĄDKU ŁACIŃSKIEGO
Chociaż Kościół Katolicki pod względem wiary i dogmatów jest jednolity to pod względem liturgii i dyscypliny kościelnej przedstawia dość dużą rozmaitość. Różnice te dają się zauważyć nie tylko pomiędzy obrządkiem łacińskim i obrządkami wschodnimi, lecz także wśród samych obrządków wschodnich. W tym ostatnim wypadku jest to w dużym stopniu wynikiem odmiennego rozwoju prawa partykularnego, jakie w ciągu wieków kształtowało się tu głównie na miejscowych synodach i mocą zarządzeń patriarchów różnych Kościołów Wschodnich oraz postanowień Stolicy Apostolskiej wydawanych dla poszczególnych obrządków wschodnich.
Katolickie Kościoły Wschodnie swoje odrębności dyscyplinarne, podobnie jak i liturgiczne, zachowują do chwili obecnej za pełną aprobatą Stolicy Apostolskiej. Zagwarantowane im to bowiem zostało już w chwili nawiązywania jedności ze Stolicą Apostolską. Tak było np. przy zawieraniu unii z Grekami na soborze Liońskim II w 1274 r.1, i Florenckim 1439 r.2 oraz z Rusinami w czasie Unii Brzeskiej w 1595 r.3. Taką gwarancję daje Katolickim Kościołom Wschodnim również sobór Watykański II. Ten ostatni czyni to zwłaszcza w Konstytucji o Liturgii Św iętej S a c ro sa n c tu m C o n c iliu m 4 i Dekrecie o Kościołach Wschodnich Katolickich O rie n ta liu m E c c le s ia r u m 5. Wyrazem woli Stolicy Apostolskiej zachowania odrębnej dyscypliny dla wiernych obrządku wschodniego jest również dokonana w ostatnim czasie kodyfikacja niektórych działów prawa Kościołów Wschodnich 6. W wielu bowiem szczegółach podane w niej przepisy różnią się znacznie od obowiązujących w Kościele obrządku łacińskiego. Istniejących różnic w tym względzie nie usunie
1 Por. W. de V r i e s , R om und die Patriarchate des Ostens, F re iburg—M ünchen 1963, s. 189—190.
2 Por. J. H a j j a r, Les chrétiens uniates du Proche-Orient, P aris 1962, s. 199; W. de V r i e s , dz. cyt., s. 192.
3 Bulla K l e m e n s a V III M agnus Dominus, 10 I 1595. Por. E. L i- k o w . s ki , Unia Brzeska, W arszaw a 1907, s. 133—'137.
4 Sacrosanctum Concilium, n. 4.5 O rientalium Ecclesiarum, n. 2—6.6 Por. P. P a ł k a , Obecny stan kodyfikacji prawa dla Kościoła
Wschodniego. „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 8 (1961) z. 3, s. 57—59.
246 Ks. P. Pałka [2 ]
zapowiedziana przez sobór W atykański II rew izja praw a kanonicznego 7. Świadczy o tym już sam fak t ustanow ienia specjalnej K om isji m a ją cej przygotować Kodeks dla Kościołów W schodnich zgodny z duchem i tradyc ją tych K ościołów 8.
Nasuw a się pytanie: czy jest rzeczą konieczną, aby kapłani obrządku łacińskiego znali w jakim ś stopniu również praw o Kościołów W schodnich? P y tan ie to nie dotyczy tych kapłanów, którzy odbyw ają studia na W ydziałach P raw a Kanonicznego, gdyż sam program tych studiów w dość dużym zakresie uw zględnia w ykłady z tego praw a. Nam chodzi o to, czy w naszych sem inariach duchownych alum ni, jako przyszli duszpasterze, w inni być zaznajam iani z tym praw em i ew entualnie w jakim zakresie?
Aby dać tra fn ą odpowiedź na postawione pytanie należy uprzednio uświadom ić sobie następujące dane:
1. P raw o Kościołów W schodnich m a charak ter nie tylko tery toria lny lecz również p erso n a ln y 9 stąd też osoby obrządku wschodniego w iązane są tym praw em wszędzie gdziekolwiek by się one znajdow ały, naw et w tedy gdy podlegają jurysdykcji ordynariuszów obrządku łacińskiego 10.
2. Zam ieszkanie w iernych obrządku wschodniego poza terenem w łasnego obrządku i korzystanie tam z posług religijnych kapłana obrządku łacińskiego nie pow oduje zm iany ich obrządku n . W tak ich w ypadkach osoby te nie tracą więc swego obrządku na sku tek naw et długotrw ałego przyjm ow ania K om unii św. lub odbyw ania spowiedzi w obcym obrządku 12 podobnie jak i przez przyjęcie bierzm ow ania od szafarza obcego obrządku u . To samo należy powiedzieć również o przyjęciu z konieczności (ex necessitate) lub bezpraw nie (fraude collatus) chrztu w innym obrządku niż tego dom aga się praw o 14. W tych wszystkich w ypadkach osoby te p raw nie należą nadal do obrządku wschodniego i w iązane są praw em swego obrządku.
3. Dla należytego spraw ow ania duszpasterstw a przez kapłana obrządk u łacińskiego nad w iernym i obrządku wschodniego bezwzględnie konieczna jest znajomość przynajm niej tych przepisów praw a Kościołów
7 D ekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele, n. 44; D ekret o apostolstwie św ieckich, n. 1.
8 U stanowiona 10 VI 1975 nosi nazwę: Pontificia Commissione per la R evisione del Codice di Diritto Canonico Orientale. Por. N untia, Nr. 1, 1975, s. 11.
9 Por. A. C o u s s a, Epitom e praelectionum de iure ecclesiastico orientali, C ryp taeferra tae 1948, I, s. 16.
10 Tamże, s. 16—17.11 T aką zasadę staw iał już B e n e d y k t XIV w Konst. D em andatum
caelitus z 24 X II 1743. Fontes, I, n. 338, s. 801.12 Kan. 98 § 5 (Skrót „kan” oznacza kanony K odeksu P raw a K anonicz
nego w odróżnieniu od kanonów zunifikowanego praw a obrządku wschodniego które oznaczane tu będą przez „can”.).
13 O rientalium Ecclesiarum, n. 14.14 Kan. 98 § 1.
13] Nauczanie praw a 247
"Wschodnich, k tórych zachowanie jest konieczne do ważności w ykonyw anych aktów praw nych. P rzykładem tego mogą być przepisy dotyczące zryw ających przeszkód m ałżeńsk ich15 i form y praw nej zaw arcia m a łże ń s tw a1B, k tóre nie we w szystkich szczegółach pokryw ają się :z praw em obrządku łacińskiego 17 a k tóre m ają być zachowane również w tedy gdy w ierni obrządku wschodniego zaw ierają m ałżeństwo wobec k ap łan a obrządku łacińskiego.
Biorąc pod uwagę powyższe stw ierdzenie oraz fak t istnienia na na- .szych terenach pewnej liczby osób obrządku wschodniego, zwłaszcza greko-katolickiego, będących w zasięgu duszpasterstw a kapłanów « b rządku łacińskiego, należy przyjąć, iż celowym jest aby alum ni w n a szych sem inariach duchownych byli zaznajam iani również z praw em .Kościołów W schodnich. Je st to zresztą zgodne z myślą Stolicy A postolskiej w yrażanej w ostatnich czasach przy różnych okazjach. Już P iu s X I w encyklice R erum O rientalium z 8 IX 1928 r. ubolewając nad słabą orientacją alum nów w zagadnieniach wschodnich dodaje: „Spodziewam y się, że nie będzie zbyt trudno utrzym ać w każdym sem in a riu m jednego profesora, k tóry przy nauczaniu historii, litu rg ii lub p raw a kanonicznego, m ógłby w ykładać przynajm niej podstaw owe w iadomości z zakresu w schodnich zagadnień” 18. W oparciu o tę zachętę kanoniści polscy zebrani na V Zjeździe Tow arzystw a Teologów Polsk ich odbytym w Łodzi 1929 r. powzięli następującą rezolucję: „Stosownie do Encykliki P iusa X I r. 1928 R erum O rientalium przy w ykładach praw a kościelnego wschodniego należy również zwrócić uwagę na p raw o p arty k u la rn e tych narodów obrządku wschodniego, k tórych w iern i m ieszkają na te ry to rium państw a polskiego” 19. Na VI Zjeździe tego Tow arzystw a 1931 r. w Poznaniu na sekcji praw no-kanonicznej w ysun ię to wniosek, aby „w ykłady praw a wschodniego poświęcić w ciągu ro k u specjalne godziny, a nie trak tow ać tylko dodatkowo na godzinach .obrządku łacińskiego” 20. Chociaż te ostatn ie sugestie nie zostały w czyn w prow adzone to jednak sam a potrzeba poznania zagadnień wschodnich nadal jest aktualna. Przypom ina to również w yraźnie sobór W atykański II w Dekrecie o Kościołach K atolickich zachęcając wszystkich,
15 Por. A. H e r m a n, De nova disciplina m atrim oniali Ecclesiae Orien- ta lis . M onitor Ecclesiasticus 75/1950/ s. 88—89.
16 Por. P. P a ł k a , Zw yczajna form a praw na zawarcia m ałżeństw a w now ym ustaw odaw stw ie Katolickiego Kościoła W schodniego. W: Pa- stori et M agistro. P raca Zbiorowa. Lublin 1966, s. 273—288.
17 Różnice te podane zostaną w dalszych wywodach.18 AAjS 20 (1928) 9—11.ls P am iętn ik Piątego Z jazdu w Łodzi, Kielce 1929, s. 223. Wniosek
zosta ł w ysunięty po referacie ks. J. B u r a c z e w s k i e g o na tem at: Praw o Kościoła W schodniego w w ykładach prawa kanonicznego (s. .238—254).
20 Pam iętnik Szóstego Z jazdu w Poznaniu, Kielce 1931, s. 225. W niosek w ysunięto po referacie ks. J. B u r a c z e w s k i e g o na tem at: Prawo JKościoła W schodniego w w ykładach praw a kanonicznego (s. 238—254).
2 4 8 Ks. P. Pałka
m ających częsty kon tak t z urzędu lub apostolskiej posługi z w iernym i, obrządku wschodniego, do poznania i szacunku obrzędów, karności', n au ki i h istoriii oraz ducha tych w iernych 21. Sam ym zaś duchownym tenże? D ekret przekazuje następujące zlecenie: „Wszyscy duchowni I osoby zdążające do święceń wyższych m ają być należycie pouczani o obrządkach, a zwłaszcza w skazaniach praktycznych, odnoszących się do różnic między obrządkam i. Owszem i świeckich należy pouczać w czasie- katechezy o obrządkach i odnośnych przepisach” 22. Ten nakaz odnosf się niew ątpliw ie i do duchownych obrządku łacińskiego stąd też i o n i m ają pouczać świeckich zgodnie z tym zaleceniem soboru. Aby jednak, mogli to czynić należycie uprzednio sami powinni być pouczani o tych-, spraw ach. Znajom ość tego pow inni zdobyć już w czasie przygotyw yw a- n ia się do święceń wyższych, a więc w czasie swych studiów sem inaryjnych.
W św ietle powyższych wywodów sama konieczność zaznajam iania: naszych alum nów z praw em Kościołów W schodnich nie może bu d z ić zastrzeżeń. D yskutować można jedynie nad tym kiedy i w jakim zakresie ma to być czynione. Zrozum iałą jest bowiem rzeczą, że nie chodzi tu o podanie całości przepisów wschodnich, lecz tylko dotyczących niektórych zagadnień. Tych mianowicie których znajm ość może przyczynić się do lepszego zrozum ienia różnic dyscyplinarnych w różnych obrządkach czy' też może być pożyteczna lub konieczna dla k a p łana spraw ującego duszpasterstw o nad w iernym i obrządku w schodniego.
W ydaje się, że najkorzystn iej byłoby nauczanie praw a Kościołów W schodnich prowadzić równolegle z praw em obrządku łacińskiego. G dyby nie można poświęcić na to oddzielnych godzin to przynajm niej p rz y odpowiednich kw estiach należałoby podkreślać różnice z praw em wschodnim. Stosowanie w tym w ypadku m etody porównaw czej m iałoby tą dodatnią stronę, że uniknęłoby się zbędnych pow tarzań, a ponadto nie: uszczuplałoby się i tak niewielkiej liczby godzin przeznaczonych na. nauczanie praw a w naszych sem inariach. Przy zastosow aniu tak ie j m etody będzie dość okazji naw iązyw ania do praw a Kościołów W schodnich,zarówno przy in te rp re tac ji kanonów kodeksow ych23 jak i później w ydanych przepisów m ających również oparcie w uchw ałach soboru W atykańskiego I I 24.
21 O rientalium Ecclesiarum, n. 6: „...Uli vero qui ratione sive m uneris., sive apostolici m inisterii frequens cum O rientalibus Ecclesiis au t cum earum fidelibus habeant com m ercium , in cognitione et cultu r itu u m disciplinae, doetrinae, historiae atque indolis O rientalim accurate, p ro g rav ita te officii quod gerunt, k rs titu an tu r”.
22 Tamże, n. 4.23 Do dyscypliny Kościoła W schodniego naw iązują następujące kanony
kodeksowe: 1, 98, 106, 223, 257, 542 n. 2, 022 § 4, 756 § 2, 782 § 5 , 804, 881.§ 1, 955 § 2, 1004, 1099 § 1 n. 3, 2411.
24 Chodzi tu zwłaszcza o takie dokum enty: K onstytucję P a w ł a VI. Regim ini Ecclesiae U uw ersae z 15 V III 1967 r. AAS 59/1967/657 i M otm proprio M atrim onia m ix ta z 31 III 1970 r. AAS 62/1970/257/.
[5] Nauczanie praw a 249'
Już przy om awianiu źródeł p raw a kanonicznego należy podkreślić,, że Kościoły W schodnie dyscyplinę swoją — jak to było nadmienione: wyżej — opiera ją się w zasadzie na innych źródłach niż Kościół obrządku łacińsk iego2S. W skazując te źródła winno się zwrócić uwagę zwłaszcza na zunifikow ane w la tach 1949—1957 praw o m ałżeńsk ie26, procesowe 27, zakonne i m ajątkow e 28 oraz osobowe łącznie z przepisam i o obrządkach w schodn ich29. Powinno się też tu zaznaczyć, że w 1972 r. powołano specjalną K om isję do rew izji tego praw a i innych jego działów już opracowanych, lecz jeszcze nie p rom ulgow anych30.
Kanoin 1 Kod. P raw a Kanonicznego, usta la jący zasadę, że przepisy kodeksowe w iążą tylko w iernych obrządku łacińskiego, a wschodniego- tylko w tedy gdy n a tu ra rzeczy tego się dom aga31, daje okazję do bliższego w yjaśnienia pojęcia Kościoła Wschodniego i obrządków w schodnich zarówno w znaczeniu liturgicznym jak i praw nym 32. T utaj też n a leżałoby zaznaczyć, że pod względem godności w szystkie obrządki w Kościele są sobie równe, co też w yraźnie podkreśla sobór W atykański II w dekrecie o K atolickich Kościołach W schodnich33. Zrozum iałą jest tedy rzeczą, iż obrządek nie decyduje o precedencji osób w K ościele 34.
W trak tacie o praw ie osobowym nadarza się dość często okazja do podkreślania różnic między praw em obrządku łacińskiego i wschodniego ogłoszonego przez m otu proprio P iusa X II Cleri sanctitati w iążącego w iernych obrządku wschodniego z dniem 25 III 1958 r . 35. N ależałoby tu zwrócić uwagę zwłaszcza na następujące szczegóły:
a) Chociaż praw o wschodnie, podobnie ja!k i obrządku łacińskiego, n a bycie własnego proboszcza i ordynariusza uzależnia od posiadania s ta
25 Por. A. C o u s s a, dz. cyt. s. 41—-197.26 Motu proprio P i u s a XII Crebrae allatae sunt, 22 II 1949 (AAS-
41/1949/89—119).27 Motu proprio P i u s a XII Sollicitudinem nostram , 6 I 1950 (AAS
42/1950/5—120).28 Motu proprio P i u s a XII Postąuam Apostolicis L itteris, 9 II 1952
(AAS 44/1952/65—152).29 Motu proprio P i u s a XII Cleri sanctitati 2 VI 1957 (AAS 49/1957/
433—603).30 Zadania tej Komisji zostały określone w ten sposób: „Essa avra il
compito di preparare, alla luce soprattutto dei decreti del Concilio Ecu- menico Vaticano II, la riforma del „Codex Juris Canonici Orientalis” sia nello parti giä publicate eon quattro Motu Proprio (Crebrae allatae su n t, Sollicitudinem nostram , Postąuam Apostolicis L itteris e C leri Sanctita ti) sia nglle restanti parti, gia ultimate, ma non ancora publicate”. Por. Nuntia, nr 1, 1975, s. 11.
31 Por. G. M i c h i e l s , Normae Generales Juris Canonici, ed. 2, I,. Parisiis-Tornaci-’Romae 1949, s. 38.
32 Por. A. J o u b e i r , La notion canoniąue de rite, ed. 2, Romae 1961,, s. 57—71.
33 O rientalium Ecclesiarum, n. 3.34 Kan. 106 n. 4.35 AAS 49 (1957) 433—603.
Ks. P. Pałka [6]
łego lub tymczasowego zam ieszkania to jednak p rzy jm uje ono również inną możliwość w tym względzie, gdy prawo p artyku larne inaczej s ta nowi 3S. Ponadto na mocy praw a ogólnego dla w iernych obrządku wschodniego znajdujących się poza terenam i wschodnimi ich o rdynariu szem jest ordynariusz m iejsca innego o b rząd k u 37. Może on wówczas, gdy ci w ierni nie m ają proboszcza własnego obrządku, wyznaczyć im duszpasterza innego obrządku z pełnym i praw am i proboszczow skim i38. W naszych w arunkach z zasady będzie to proboszcz obrządku łaciń skiego otrzym ujący władzę również nad w iernym i obrządku wschod- .niego.
b) W przeciw ieństw ie do kan. 96 K PK praw o Kościołów W schodnich zatrzym uje nadal sposób obliczania pokrew ieństw a według cyw ilnego praw a rzym skiego39. Przyjęcie w tym w ypadku kom putacji rzym skiej pow oduje różnicę z praw em kodeksowym w obliczaniu pokrew ieństw a linii bocznej. Z w racając na to uwagę należy podkreślić, iż z tej ra c ji zakres tej przeszkody m ałżeńskiej w Kościele W schodnim nie zaw sze pokryw a się z przyjętym w Kościele obrządku łacińskiego 40.
c) Mimo iż p raw o obrządku wschodniego 41, podobnie jak i łacińskiego, za źródło przeszkody pow inow actw a uznaje tylko ważnie zaw arte m ałżeństwo to jednak w Kościele obrządku wschodniego przeszkoda ta ma szerszy zakres. Obok bowiem pow inow actw a ustalonego kanonem 97 K PK (krewni żony są pow inow atym i męża, a krew ni męża pow inow aty m i żony) w Kościele W schodnim przy jm uje się również, gdy praw o p arty k u la rn e to uznaje 42, powinowactwo między krew nym i obu m ałżonków (affinitas ex digeneia secundi generis) oraz powinowactwo wyw odzące się z zaw arcia dwóch m ałżeństw przez osoby należące do trzech -.rodzin (affinitas ex trig en e ia )43.
d) Kan. 98 K PK daje okazję do omówienia zasad regulujących przynależność do obrządku i jego zmianę. Z konieczności należy tu uw zględn ić nowe przepisy Kościoła Wschodniego De ritibus orientalibus ogłoszone w 1957 r. przez w spom niane wyżej m otu proprio P iusa X II Cleri sa n c tita ti44. Przepisy te bowiem w pewnych szczegółach m odyfik u ją postanow ienia kan. 98 oraz podają bliższe dane związane ze zm ianą -obrządku, a w pew nych szczegółach wiążące naw et w iernych obrządku łacińskiego 45.
Nowe przepisy u sta la ją przede wszystkim zasadę, iż chrzest decy-
36 Can. 22 § 1.37 Can. 22 § 3.38 Can. 22 § 4.39 Can. 24 § 3.40 Bliższe wyjaśnienie podane niżej.41 Can. 25 § 1 n. 1.42 Can. 25 § %—3.43 Tamże.44 Obrządkom wschodnim poświęcone są can. 1—15.45 Stwierdza to can. 15 zaznaczając: „Praescriptis can. 1 § 2, 4, 5, 7, 10,
11 § 2, 13 tenentur clerici et fideles cuiusyis ritus, latinis haud exclusis”.
m Nauczanie p raw a 251
■duje w ogóle o przynależności do obrządku w jakim ktoś został ochrzczony, a nie wyłącznie tylko w obrządku kato lick im 46, jak to s ta nowi kan. 98. Przy usta lan iu w yjątków od tej ogólnej zasady prawo .Kościołów W schodnich w ym ienia w ypadek chrztu udzielonego z konieczności w innym obrządku lub z racji podstępu oraz za zezwoleniem swe- ,go ordynariusza, gdy za tym przem aw iała słuszna p rzyczyna47. K an 98 w tym ostatn im przypadku w ym aga dyspensy Stolicy A posto lsk iej48. Nowe przepisy, podkreślając w yraźniej niż to czyni kan. 98 konieczność zezwolenia Stolicy Apostolskiej do ważności zm iany o b rząd k u 49, udziela ją jednocześnie zezwolenia na taką zm ianę niewieście poślubiającej m ężczyznę innego obrządku oraz — o czym nie w spom ina cytowany 'kanon — dzieciom niedojrzałym (impuberes) przy zm ianie obrządku przez ich rodziców 50. Przepisy nowe w kan. 11 § 1 zezwalały na zm ianę obrządku rów nież osobom ochrzczonym obrządku wschodniego w racają cy m do Kościoła K ato lick iego51, lecz zezwolenie to odw ołane zostało przez dekret soboru W atykańskiego II O rientalium E cclesiarum 52. S tąd też obecnie osoby te na zm ianę swego rodzimego obrządku w inny mieć rów nież zezwolenie Stolicy Apostolskiej. Nowe przepisy bardziej zdecydow anie niż kan. 98 zakazują nakłan ian ia lub zachęcania do zmiany w łasnego obrządku, gdyż zabran ia ją tego czynić nie tylko osobom duchownym, lecz kom ukolwiek, a więc osobom świeckim i zakonnym 53. Wreszcie przepisy te, czego nie czynił Kodeks P raw a Kanonicznego, stw ierdzają iż uzyskany od Stolicy Apostolskiej resk ryp t na zm ianę obrządku sprow adza tę zmianę, gdy czego innego w nim nie zaznaczono, dopiero wówczas gdy odbiorca resk ryp tu wobec ordynariusza m iejsca lub proboszcza czy kap łana delegowanego i dwóch św iadków złoży oświadczenie, iż p rzy jm uje nowy obrządek. Oświadczenie to winno być niezwłocznie w pisane przez proboszcza do księgi chrztów nowo p rzy jętego obrządku. Proboszcz ponadto ma obowiązek o tej zm ianie pow iadom ić proboszcza tej parafii gdzie zm ieniający obrządek był ochrzczony, aby na m arginesie ak tu chrztu była uczyniona odpowiednia w zm ianka54.
e) P rzy om aw ianiu obowiązków osób duchownych należałoby w spom
46 Can. 6 § 1.47 Can. 6 § 2.48 Por. P. P a ł k a , Przynależność do obrządku i jego zm iana
■w św ietle now ych przepisów Kościoła. Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 10 (1963) z. 4 s. 83.
49 Can. 8 § 1: Nemo potest sine licentia Sedis Apostolicae ad alium xitum valide transire, aut, post legitimum transitum ad pristinum re- 'verti.
50 Can. 10: „Si ad ritum alium legitime transeat pater aut, in mixtomatrimonio, mater catholica, filii impuberes, ad eundem ritum, ipso iure,•transeunt.
51 Por. W. B a s s e t t , The D eterm ination of R ite, Roma 1967, s. 223.52 n. 4, por. W. B a s s e t t , dz. cyt. s. 225—'226.53 Can. 7: Nemo quemvis fidelem, ad alium ritum asumendum, ullo
anodo inducere praesumat.54 Can. 13.
253 Ks. P. Pałka [81
nieć, iż nie we wszystkich Kościołach W schodnich K atolickich duchow ni zobowiązani są do zachow ania celibatu. Lecz i w tych Kościołach posiadający subdiakonat lub wyższe święcenia niezdolni są już do zaw arcia ważnego związku m ałżeńsk iego55. Należy tu też zaznaczyć, że zarówno m otu proprio P iusa X II Cleri sanctitati z 1957 r . 56 jak dek re t soboru W atykańskiego II Presbiterorum ord in is67, oraz encyklika P awła VI Sacerdotalis caelibatus z 1967 r . 58 nic nie zm ieniają w tym względzie w dotychczasowej dyscyplinie Kościoła Wschodniego.
f) O m aw iając różne dykasterie K urii Rzymskiej w św ietle K onstytucji Paw ła VI Regim ini Ecclesiae Universae z 1967 r . 59 należy również dokładnie .naświetlić rolę K ongregacji dla Kościołów W schodnich w skazując na je j kom petencje zwłaszcza w tzw. spraw ach mieszanych, gdzie w grę wchodzą również osoby obrządku łacińskiego 60.
g) W trak tacie o osobach należałoby wreszcie zwrócić uwagę również, na patriarchów podkreślając ich w ielkie znaczenie w Kościele W schodnim oraz praw ny stosunek do p ap ieżael.
Poza w ypadkam i tu w skazanym i w ykładow ca ma częstszą okazję n a w iązyw ania do p raw a Kościoła W schodniego również w trak tacie De sa- cram entis, zwłaszcza przy om awianiu praw a małżeńskiego.
a) W związku ze chrztem należałoby dokładnie w yjaśnić p rzep isy określające jakiego obrządku kapłan jest w łaściwym szafarzem tego sakram entu . Je st to w ażne zwłaszcza dla terenów obrządkowe mieszanych,, gdyż może to zapiebiec różnym nieporozumieniom w śród duszpasterzy,, a ponadto ułatw ia ustalenie obrządku osób ochrzczonych przez kap łana innego obrządku niż to przew iduje prawo. W tak im bowiem wypadku: decydującym jest nie obrządek kapłana udzielającego chrztu, lecz obrządek w jakim ktoś praw ie w inien być ochrzczony °2, a mianowicie:
1. gdy oboje rodzice są jednego obrządku katolickiego dziecko ich. winno być ochrzczone w obrządku rodziców.
2. Gdy oboje rodzice są kato likam i różnych obrządków dziecko m a być ochrzczone w obrządku ojca, chyba że przepisy specjalne stanow iłyby co innego.
3. jeżeli jedno tylko z rodziców jest katolikiem wówczas decydującym jest obrządek strony k a to lic k ie j03.
55 Can. 70.56 Can. 71.57 Presbyterorum ordinis, n. 16.58 A AS 59 (1967 672.59 A AS 59 (1967) 885—928.60 Por. P, P a ł k a , K om petencje Kongregacji dla Kościołów W schod
nich w św ietle ostatniej re form y K urii R zym skie j. Roczniki Teologicz- no-Kanoniczne, 16 (1969) z. 5, s. 25—36.
81 Can. 216—314. Por. E. P r z e k o p , Natura i charakterystyczne cechy ju rysd ykc ji patriarszej w św ietle nowego prawa dla K atolickich K ościołów W schodnich. Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 20 (1973) z. 5, s. 81.
62 Por. W. B a s s e 11, dz. cyt. s. 172—174.63 Kan. 756.
J9] Nauczanie praw a 253
4. co do dzieci niepraw ego pochodzenia (filii illegitimi) to według pow szechnie przyjętego zdania au torów m ają one być ochrzczone w obrządku m atki katoliczki, gdy ona jest publicznie znaną. W obrządku o jca tylko w tedy m ają być chrzczone, gdy ojciec takiego dziecka jest publicznie znany i form alnie dziecko uznaje za swoje 64.
Zasady tu podane są tak wiążące, iż rodzice nie mogą w ybierać dowolnie innego szafarza chrztu dla swego dziecka niż to przew iduje praw o 65. Zrozum iałą jest jednak rzeczą, że gdy b rak ,na danym teren ie duszpasterza właściwego obrządku wówczas ex necessitate chrztu dokonu je kap łan innego obrządku, co jednak nie pociąga za sobą zm iany przysługującego dziecku obrządku 6S.
b) P rzy om awianiu .sakram entu bierzm ow ania należałoby wspomnieć, .że w Kościele W schodnim bierzm ow anie udzielane jest zwykle bezpośrednio po ch rzc ie87. Obecnie zgodnie z dekretem soboru W atykańskiego II O rientalium Ecclesiarum wszyscy kap łan i obrządku wschodniego m cgą ważnie bierzm ować zarówno razem ze chrztem jak i niezależnie od niego w iernych w szystkich obrządków nie wyłączając naw et w iernych obrządku łac ińsk iego68. Do ważności udzielanego przez nich bierzm ow ania koniecznością jest rzeczą, aby używ ali przy tym krzyżm a poświęconego przez biskupa lub p a tr ia rc h ę 6S. W m yśl wyżej w spom nianego dekretu kap łan i obrządku łacińskiego, m ający władzę bierzm ow ania w pewnych w ypadkach łacinników, w tychże samych w ypadkach mogą ważnie bierzm ować również w iernych obrządku wschodniego, .a więc częściej niż to przew idyw ał dekret K ongregacji dla Kościoła W schodniego De Sacram ento Confirm ationis z 1 V 1948 r . 70. Godziwe udzielanie bierzm ow ania przez kapłana w iernym innego obrządku w ymaga zawsze zachow ania w ydanych w tym względzie przepisów praw a
.powszechnego i partykularnego. We wszystkich w ypadkach udzielanie
64 Por. W. B a s s e t , dz. cy.t. s. 94—97.65 AAS 11 (1919) 478: „U trum qui ad praeces parentum , contra prae-
scrip tum canonis 756, a r itu alieni m inistro baptizati sunt, p ertinean t ad x itum in quo ,sunt baptizati, vel ad ritum in quo, iux ta praescrip tum canonis 756, bap tizari debuissent. — Resp. P rou t casu expOnitur, negative ad prim am partem , affirm ative ad secundam ”.
66 W ynika to z kan. 98 § 1.67 Por. B. E m m i , In troduzione alla teologia orientale, Rom a 1958, s. 68.68 Orientalium, Ecclesiarum, n. 14: „P resbyteri omnes orientales hoc sa-
scramentum, sive una cum Baptism o sive separatim , valide conferre possunt om nibus fidelibus cuiusvis ritus, la tino haud excluso, servatis ad liceitatem praecriptis* iu r is tum communi-s tum particu la ris”.
69 Tamże, n. 13: „Disciplina de m inistro S. C hrism atis inde ab an ti- .quissimis tem poribus apud O rientales vigens p lene im stauretur. I dc ire o p resby teri hoc sacram entum conferre valent, adhibito C hrism ate a p atria rch a ivel episcopo benedicto”.
70 Tamże, n. 14: „P resbyteri quoque la tin i ritus, secundum facu ltates qu ibus gaudent circa m inistrationem huius sacram enti, valen t illud etiam fidelibus Ecclesiarum O rientalium m in istrare , sine praeiudicio ritu i, ser- ■vatis quoad liceitatem praescrip tis iuris sive com m unis sive particu laris .
254 Ks. P. P ałka [lOJ
bierzm ow ania przez szafarza innego obrządku nie sprow adza zm iany obrządku osoby bierzm ow anej n .
c) W związku z Eucharystią powinno się zazinaczyć, że:1. w obrządkach wschodnich do Mszy św. używa się przew ażnie Chle
ba kwaszonego i że w ierni mogą dowolnie kom unikować w jakom kol- wiek obrządku katolickim 72.
2. każdy kapłan przy odw raw ianiu Mszy św., podobnie jak i innych- czynności liturgicznych, m a obowiązek przestrzegać ściśle przepisów własnego obrządku i to naw et w tedy gdyby spełniał posługi w yłącznie dla w iernych innego o b rzą d k u ,a.
3. kap łan i obrządku wschodniego nie mogą korzystać z przyw ile ju udzielonego łacinnikom odpraw iania 3 Mszy św. w Dzień Zaduszny i w Boże N arodzen ie74.
4. w koncelebrze mogą brać udział tylko kap łan i jednego obrządku, gdyż inaczej byłoby to m ieszanie obrządków w ielokrotnie zakazyw ane przez Stolicę Apostolską. Sprzeciw iałoby się to również w spom nianej zasadzie, iż każdy kapłan przy spraw ow aniu funkcji liturgicanych obowiązany jest do ścisłego przestrzegania przepisów własnego obrządku.
5. w ierni czynią zadość obowiązkowi uczestniczenia we Mszy św. odpraw ianej w jakim kolw iek obrządku kato lick im 75. Praw o wschodnie- zaleca jedynie, aby tam gdzie są różne obrządki w ierni obrządku, wschodniego uczęszczali na nabożeństw a do swych kościołów, zwłaszcza w niedziele i dni św ią teczne76.
d) In terp re tu jąc kanony o sakram encie pokuty należy podkreślić, iż. w ierni mogą dowolnie odbywać spowiedź przed kapłanem każdego obrządku katolickiego byle k ap łan ten, m iał potrzebną ju rysdykcję od ordynariusza m iejsca gdzie spowiedź się odbyw a77. Na obszarach, w schodnich (regiones orientales) i te ry to riach wschodnich (territoria. r itu s o rien ta lis )78 kap łan i obrządku wschodniego posiadający bez żadnych ograniczeń upoważnienie do słuchania spowiedzi od swego ordynariusza mogo spowiadać w iernych jakiegokolwiek obrządku. K apłani ci w iernych swego obrządku mogą spowiadać tam naw et w m iejscach n a leżących wyłącznie do jednego obrządku, innego niż obrządek tych k a płanów, chyba że ordynariusz tych m iejsc w yraźnie sprzeciwiłby się
71 Tamże.72 Por. B. E m m i , dz. cyt. s. 17; A. P e t r a n i , De relatione iuridica
in ter diversos ritus in Ecclesia Catholica, Taurini — Romae 1930,. s. 85—86.
73 Wyraźnie podkreślają to kanony 816 i 851 oraz can. 2 Cleri sanctitati.74 Por. A. P e t r a n i, dz. cyt. s. 81.75 Kan. 1249.76 Can. 2 § 2: „Ubi plures sunt ritus, suadetur fiidelibus ut proprii
ritus ecclesias crebro, diebus praesertim dominicis et festis, adeant, ibique divinis adesse o-fficiis- non praetermittant”.
77 Kan. 905.78 Motu proprio P i u s a X II Postquam Apostolicis L itteris w can.
303 różnicę między tymi terenami wyjaśnia w ten sposób: § 1 n. 2,
[11] Nauczanie praw a 25 5 ’
te m u 79. Poza tym i obszaram i i te ry to riam i kapłan i obrządku wschodniego do słuchania spowiedzi, naw et w iernych swego obrządku, m uszą mieć ju rysdykcję od ordynariusza m iejsca obrządku łacińskiego.
e) Przy om awianiu święceń kapłańskich należałoby zaznaczyć że m otu proprio P aw ła VI Ministériel quaedam z 15 V III 1972 r. wprowadzające- reform ę święceń niższych i znoszące subdiakonat nie dotyczy Kościołów W schodnich 80. S tąd też Kościoły te nadal zatrzym ują swój stan dotychczasowy z tym, że subdiakonat nadal stanow i tu zryw ającą p rzeszkodę m ałżeńską81. W Kościołach W schodnich nie w ym agających zachowania celibatu duchowni mogą zaw ierać m ałżeństw o tylko przed przyjęciem diakonatu względnie subdiako.natu, gdy to ostatnie święcenie w danym Kościele jest z n a n e 82. W Kościołach W schodnich biskup nigdy nie może być zw iązany węzłem m ałżeńskim 83 podobnie jak i jego w ikariusz generalny (syncellus) od którego prawo w ym aga też zachow ania ce lib a tu 84.
f) Chociaż zalecane jest, aby sakram ent chorych był udzielany przez, proboszcza tego samego obrządku co chory to jednak w razie konieczności może go udzielać godziwie również kap łan innego o b rząd k u 8S. W edług dyscypliny obrządku wschodniego olej chorych poświęca każdorazowo kapłan przy udzielaniu tego .sakram entu naw et osobie obrządku łacińskiego 86. K apłan zaś obrządku łacińskiego zawsze m a używać oleju poświęconego przez biskupa chyba, że samo praw o powszechne lub induit apostolski czy też nagląca konieczność upow ażnia go do poświęcenia tego oleju 87.
g) W trak tacie o sakram entach należy zwrócić uwagę szczególną na różnice zachodzące między praw em m ałżeńskim obrządku łacińskiego i wschodniego. W pewnych bowiem w ypadkach od przestrzegania tych różnic uzależniona jest ważność m ałżeństw osób obrządku wschodniego zaw ieranych wobec kap łana obrządku łacińskiego. Odnośnie przepisy praw a małżeńskiego Kościołów W schodnich, ogłoszone w 1949 r. przez m otu proprio P iusa X II Crebrae allatae sunt, w iążą w iernych obrządku
„Nomine regionum orientalium in te lligun tu r loca ominia, etsi in epar- chiam, provinciam , archiepiscopatum vel p a tria rch a tu m non erecta, in quibus orientalis ritu s ab an tiqua ae ta te serva tu r. § 1 n. 3. T errito rium ritu s orientalis .significat loca in quibus erecta est saltem exarchia. pro- fiidelibus ritu s orientalis ex tra regiones orientales com m orantibus”.
79 O rientalium Ecclesiarum, n. 16.80 A AS 64 (1972) 529—534.81 Cleri sanctitati, can. 70: „Subdiacoini omnesque cleric! in madoribus
ordinibus constitu ti ita a nuptiis a rcen tu r ut, ad norm am iuris, ad m a- trim onium contrahendum inhabiles sin t”.
82 Por. B. E m m i, dz. cyt. s. 17.S3 Cleri sanctitati, can. 69: „Nullus ad episcopalem ordinem prom overi
po test qui non sit caelebs vel a m atrim onii vinculo legitim e solutus”.84 Tamże, can, 433 § 1: Syncellus s it sacerdos coelebs e clero saeculari,.
annos natus non m inus triginta...”85 Por. A. P e t r a n i, dz. cyt. s. 90.86 Tamże.87 Kan. 945.
'256 Ks. P. Pałka [12]
wschodniego od 2 m aja roku w spom nianego88. Wiążą one ich wszędzie gdziekolw iekby się znajdow ali i to naw et w tedy gdy podlegają o rdynariuszow i obrządku łacińskiego 89. S tąd też kap łan łaciński błogosław iący m ałżeństw a osób obrządku wschodniego lub zaw ierane z osobami obrządku łacińskiego w inien należycie znać różnice między przepisam i tych obrządków co niew ątpliw ie może znacznie zm niejszyć niebezpieczeństwo zaw ierania nieważnych małżeństw.
W spom niane różnice są tu dość znacznie, a mianowicie:A. Co do przeszkód małżeńskich. P raw o wschodnie obok przeszkód
tam ujących podanych w Kodeksie P raw a Kanonicznego zna jeszcze przeszkodę opieki (tutela), gdy praw o cywilne na jakim ś teren ie ją p rz y jm u je 90. Przeszkoda ta, podobnie jak przeszkoda pokrew ieństw a praw nego z adopcji w ypływ ająca, może być również przeszkodą zry w ającą o ile praw o cywilne za taką ją uznaje. Co zaś dotyczy p rzeszkody płynącej ze ślubu prostego przyjęcia subdiakonatu lub święcenia wyższego to tylko w tych obrządkach wschodnich jest ona zaciągana, gdzie duchowni od przyjęcia tych święceń zobowiązani są do zachow ania celibatu 91.
Więcej różnic daje się tu zauważyć w dziale przeszkód zryw ających. Chociaż bowiem w zasadzie rodzaj tych przeszkód jest tak i sam jak w Kościele obrządku łacińskiego to jednak zachodzą pewne różnice w ich zakresie wywołane głównie innym sposobem obliczenia tych p rzeszkód.
1. W Kościele W schodnim szerszy zakres ma przede wszystkim p rzeszkoda pokrew ieństw a w linii bocznej będąca tu przeszkodą zryw ającą do szóstego stopnia w łącznie w edług liczenia praw a rzymskiego °2. Uwidacznia się to w 5 i 6 stopniu tej przeszkody przy długości szeregów 1—4, 2—4 i 1—5. W tych bowiem w ypadkach zaw arcie m ałżestw a w Kościele W schodnim zakazane jest pod sankcją nieważności podczas gdy w Kościele obrządku łacińskiego tak ie pokrew ieństw o nie stanowi już żadnej przeszkody 93.
2. Szerszy zakres ma tu również przeszkoda powinowactwa. Prawo
88 AAS 41 (1949) 89—119.89 Crebrae allatae sunt w yraźnie stw ierdza „...Nos autem per Aposto-
licas has Ł itte ras m otu proprio datas .supra recensitos canones prom ul- gam us eisdem que vim legis christifidelibus Ecclesiae O rientalis tribu i- m us, ubique te rra ru m hi sun t et tam etsi P raela to diversi ritus sun,t subiecti”.
90 Can. 49 i can. 71.91 Can. 48.92 Can 66 § 2: „In linea otoliqua irritu m es.t usque ad sextum gradum
inclusive, ita tarnen u t m atrim onii ipedim entum toties m iu ltip licetur quoties communis stipes m ultip licatu r”.
98 Por. P. P a ł k a Nowe prawo małżeńskie w Katolickim Kościele Wschodnim, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 2 (1955) 199—202; J. R e- z a c, De nova legislatione matrimoniali orientali. O rientalia C hristiana Periodica 20 (1954) 384; A. S c h e u e r m a n o , Dos Eherecht der Orientalischen Kirche. Theologische Q uarta lschrift, 1950, s. 423—424.
Nauczanie praw a 257
•wschodnie zna trzy rodzaje pow inow actw a: jedno jak w Kościele «obrządku łacińskiego wiążące jednego m ałżonka z krew nym i drugiego <affinitas ex digeneia I generis), drugie — wiążące krew nych jednego .m ałżonka z krew nym i drugiego (affinitas ex digeneia II generis), oraz trzecie pow inow actw o pow stające w ściśle określonych w ypadkach z zaw arcia dwóch m ałżeństw przez osoby należące do trzech różnych ro d z in (affinitas ex tr ig en e ia )94. Przeszkodą zryw ającą w całym Kościele W schodnim jest tylko pierwszy rodzaj powinowactwa we w szystkich s topn iach lin ii p rostej i w linii bocznej do czwartego stopnia włącznie. ."Dwa pozostałe rodzaje pow inow actw a stanow ią przeszkodę m ałżeńską ty lk o w tych obrządkach wschodnich gdzie praw o p artyku larne ten ro d z a j pow inow actw a p rzy jm u je95. Zważywszy, że sposób obliczania pok rew ień stw a m a w pływ na obliczenie pow inow actw a obowiązującego "w całym Kościele W schodnim należy zauważyć, iż ten rodzaj pow inow ac tw a n ie zawsze pokryw a się z zakresem tej przeszkody w Kościele labrządku łacińsk iego96. Ma to m ianowicie miejsce przy powinowactw ie ■czwartego stopnia linii bocznej, gdy długość szeregów jest 1—3. W tym :bowiem w ypadku przeszkoda pow inow actw a istn ieje tylko w obrządku '.wschodnim 97.
3. Odm ienny jest również zakres przeszkody pokrew ieństw a duchow ego wywodzącego się z chrztu (cognatio spiritualis). Przeszkoda ta •w Kościele W schodnim wiąże bowiem tylko ochrzczonego z rodzicam i «hrzestynym i i rodziców chrzestnych z rodzicam i natu ra lnym i osoby .ochrzczonej8S. W Kościele zaś obrządku łacińskiego przeszkoda ta istn ieje maiędzy osobą ochrzczoną i je j rodzicam i chrzestnym i oraz szafarzem ^udzielonego chrztu ™.
4. Inny w reszcie m a zakres w Kościele W schodnim przeszkoda różności religii (disparitas cultus). O ile bowiem według praw a kodeksow ego tylko osoby ochrzczone w Kościele K atolickim lub do niego n a w rócone ze schizmy lub herezji nie mogą ważnie zawrzeć m ałżeństw a z osobą n ieochrzczoną100 to w K atolickim Kościele W schodnim każdy ■chrześcijanin niezdolny jest do zaw arcia m ałżeństw a z osobą nie- <ochrzczoną 101.
B. Co do konsensu małżeńskiego. 1. W Kościele wschodnim do zaw ar
94 Can. 68. (Por. J . S e z a c , art. cyt. s. 385—387.35 Por. P. P a ł k a , Powinow actwo jako przeszkoda m ałżeńska w K a
to lic k im Kościele W schodnim . Roczniki Teologiczno-Kanoniczne, 3 (1956) z . '1, s. 248—250.
■je p or j r e z a c, art. cyt. s. 387.97 Tamże.08 Can. 70 § 2 n. 1: „Ex baptism o spiritualem cognationem contrah it
p a tr ib u s cum baptizato eiusque paren tibus”.98 K an. 768: „Ex baptism o spiritualem cognationem con trahun t tan tum
■cum baptisa to baptisans et pa trin u s”.loa Kan. 1070 § 1.191 Can. 60 § 1: „Nullum est m atrim onium contractum a persona non
bap tisa ta cum persona bap tiza ta”.
a ? — P ra w o K an on iczn e
258i Ks. P. Pałka [141
cia m ałeżeństwa przez pełnom ocnika konieczna jest zawsze p isem na zgoda ordynariusza m ie jsc a102. Żąda tego w praw dzie i praw o obrządku: łacińskiego, lecz tylko w tedy gdy jest czas na uzyskanie tak ie j zgody (si tem pus su p p e ta t)103. To jest też charakterystyczne dla dyscypliny wschodniej, iż zaw ierający m ałżeństw o przez połnom ocnika m ają obowiązek w stosownym czasie razem staw ić się przed kapłanem dla o trzy m ania błogosław ieństw a przepisanego przez księgi litu rg iczn e104.
2. W Kościele W schodnim jest nieco inna redakcja przepisu określającego wpływ przym usu na .skuteczność umowy m ałżeńskiej. O ile bowiem praw o obrządku łacińskiego w kan. 1087 § 1 stw ierdza, że przymus ciężki, niespraw iedliw y i z zew nątrz w yw arty tylko w tedy pow odu je nieważność m ałżeństw a, gdy od niego nie można się inaczej uw olnić jak tylko przez zaw arcie m ałżeństw a (a quo u t qui se liberet e ligere cogatur m atrim onium ), to w Kościele W schodnim w myśl kan. 78 § I tak i przym us m usi zm ierzać w prost do wym uszenia zgodny na m ałżeństwo (ad ex torquendum consensum )105. K onsekw encją podkreślonej tu : różnicy jest to, iż według praw a wschodniego tylko przym us d irec tu s seu consultus może spowodować nieważność m ałżeństw a podczas gdy sform ułow anie kan. 1087 § 1 upoważnia do wnioskowania, że ten skutek może wywołać również przym us inconsultus seu in d ire c tu s106.
3. Inne jest podejście praw a wschodniego do zatw ieran ia m ałżeństw pod w arunkiem (sub conditione). Kan. 1092 Kodeksu P raw a K anonicznego dopuszcza w pew nych sytuacjach zaw ieranie m ałżeństw pod w arunkiem podczas gdy kan. 83 praw a wschodniego zabrania tego stanowiąc: „M atrim onium sub conditione contrahi nequ it” 107.
C. Co do form y praw nej zaw arcia małżeństwa. Należy zwrócić tur uwagę na następujące osobliwości przepisów obrządku wschodniego:
1. W Kościele W schodnim do zaw arcia m ałżeństw a ważnego, w yjąw
102 Can. 80 § 1: „M atrim onium contrahi nequit per procuratorem , nisi( H ierarcha loci in casu singulari hanc facu ltatem scripto dederit”.
103 Kan. 1091.104 Can. 8*2 § 2 w związku z takim i m ałżeństw am i zaznacza: „Coniu-
ges, cum sim ul fuerin t, benedictionem de qua in can. 91 a sacerdote ad' norm an horum canonum designato recipere ne negligant”.
105 Can. 78 § 1: „Invalidum quoaue est m atrim onium initum ob v im vel m etum gravem extrinsecus et iniuste incussum ad extorquendumx consensum ”.
106 Por. J. H e z a c , art. cyt. s. 388—>389.107 B rak jest dotąd zgodnej in te rp re tac ji tego kanonu. K anoniści nie
zgodni są mianowicie co do tego, jak i skutek praw ny sprow adza zakaz, kanonu 83. Jedni u trzym ują, iż nie powoduje nieważności m ałżeństw a jakikolw iek w arunek dodany do konsensu, naw et przeciwny istocie m ałżeństwa, gdyż należy uważać go za niedodaray, drudzy, że nieważność- m ałżeństw a sprow adza dodanie naw et w arunku godziwego, inni w reszcie, że sens zakazu jes.t tylko taki, iż ordynariusz nie może tu nigdy zezwolić na m ałżeństwo w arunkow e. Ta ostatn ia opinia w ydaje się by6 najbardziej logiczna. Por. P. P a ł k a , Nowe prawo m ałżeńskie w K atolickim Kościele W schodnim . Roczniki Teologiczno-Kanoniczne, 2 (1955> 208—210.
[15] Nauczanie p raw a 259
szy w arunki w jakich może być stosowana form a nadzw yczajna, obok obecności św iadka urzędowego i św iadków zwykłych konieczne jest zawsze błogosławieństwo kapłańskie. Nie w ystarcza bowiem tu, jak w obrządku łacińskim sam a czynna asystencja św iadka urzędowego. W edług bowiem kan. 85 z m otu proprio Crebrae allatae sunt m ałżeństwo m a być zaw ierane z tow arzyszeniem obrzędu świętego (ritu sa- cro) ,108. Do spełnienia się tego wymogu w ystarcza tu każde błogosław ieństwo udzielone naw et w jaknajogółniejszej form ie, a nie koniecznie w przepisanej form ie przez księgi liturgiczne 109.
2. W m yśl obecnych przepisów Kościoła Wschodniego (kan. 86 § 1 n. 2) proboszcz i ordynariusz m iejsca na swoim tery to rium m ogą w ażnie asystow ać przy m ałżeństw ie tak swoich poddanych jak i obcych byle tylko kontrahenci byli tego samego obrządku co proboszcz lub ordynariusz będący św iadkiem urzędowym (modo sin t sui ritus) łl°. W edług tych przepisów nie w ystarcza więc tu ta j tylko kom petencja tery to ria lna , jak tego w ym aga kan. 1095 § 1 n. 2 praw a obrządku łacińskiego, gdyż ko nieczna jest ponadto kom petencja obrządkow a (com petentia ritualis) U1. W myśl poważnych autorów w ystarczy jednak w tym w ypadku, aby przynajm niej jeden z kontrahentów był tego samego obrządku co św iadek urzędowy 112. W skazana tu zasada identyczności obrządku św iad- ko urzędowego i kontrahentów dopuszcza pew ne w yjątk i przew idziane kan. 86 § 3 i to zarówno na terenach obrządku wschodniego jak i poza n im i113.
Na te renach obrządku wschodniego w spom niany kanon zezwala na to wtedy, gdy b rak jest tam w jakiejś para fii proboszcza właściwego obrządku wschodniego. W tym w ypadku ordynariusz tego obrządku może wyznaczyć duszpasterzem podległych m u w iernych proboszcza in nego obrządku po uprzednim uzyskaniu zgody jego własnego ordyna-
108 Can. 85 § 1: „Ea tan tum m atrim onia valida sunt quae con trahun tu r r itu sacro, coram parocho, vel loci H ierarcha, vel sacerdote cui ab al!te- ru tro facta sit facu ltas m atrim onio assistendi et duobus saltem testibus, secundum tam en p raescrip ta canonum qui sequutur, et salva exceptio- nibus de quibus in can. 89, 90”.
los p or p P a ł k a , Zw yczajna form a praw na zawarcia m ałżeństw a w now ym ustaw odaw stw ie Katolickiego Kościoła Wschodniego, s. 274.
110 Can. 86 § 1: „Parochus et loci H ieracha valide m atrim onio assistan t: ...2-o In tra fines dum taxat sui te rrito rii sive contrahentes sunt subditi, sive non subditi, modo sint rsui r itu s”.
111 Por. J. R e z a c , art. cyt. s. 392—393.112 Tamże, s. 392.113 Can. 86 § 3 „...2-o D éficiente parocho pro fidelibus alicuius ritus,
horum H ierarcha designet alius ritu s parochum , qui eorundem curam suseipiat, postquam idem H ierarcha habuerit consensum H ierarchae pa- rochi designandi; 3-o E x tra te rrito rium p roprii ritus, deficiente huius ritu s H ierarcha, hafoendus est tam quam proprius, H ierarcha loci. Quod- si plures sint, ille habendus est tam quam proprius, quem desig-naverit. Sedes Apostolica vel, obtento eiusdem consensu, P a tria rcha , si iu re p articu la ri cura fidelium sui ritus ex tra patriarcha tu« com m orantium ei commissa est”.
260 Ks. P. Pałka [1 6 ]
irusza i ten w łaśnie proboszcz z samego praw a otrzym uje w ładzę do ważnego asystow ania przy m ałżeństw ach w iernych obrządku w schodniego.
Poza terenem obrządku wschodniego, tj. tam gdzie b rak jest o rdynariusza własnego obrządku wschodniego, ordynariuszem w iernych obrządku wschodniego jest miejscowy ordynariusz innego o b rzą d k u 114. On wyznacza im duszpasterza, k tóry również z samego praw a ważnie asystu je przy zaw ieraniu m ałżeństw w iernych obrządku wschodniego. T aka sy tuacja może mieć miejsce dość często na naszych terenach.
Należy tu wreszcie zaznaczyć, że w spom niany wymóg identyczności obrządku św iadka urzędowego i kontrahentów odnosi się nie tylko do proboszczów obrządku wschodniego, lecz także i łacińskiego. W yraźnie orzekła tak P apieska K om isja do zredagow ania Kodeksu P raw a K anonicznego dla Kościoła Wschodniego 5 V 1953 r. w swej odpowiedzi na przedłożoną jej w tej spraw ie wątpliwość 11S.
3. M ając na uwadze uznaw aną dziś w Kościele rów ną godność w szystkich obrządków należy przyjąć, iż od w ejścia w życie m otu proprio Crebrae allatae sun t stracił sw ą moc wiążącą kan. 1099 § 1 n. 3 zobowiązujący osoby obrządku wschodniego zaw ierające m ałżeństwo z ła- cinnikam i do zaw ierania m ałżeństw a według form y praw nej kodeksow ej. Obecnie m ałżeństw a tak ie mogą być zaw ierane w ażnie zarówno według form y przy ję tej przez praw o łacińskie jak i w schodnie116. Jedy nie do godziwości konieczną jest rzeczą, aby były zaw ierane „ritu v iri e t coram ejusdem parocho” jak tego w ym aga praw o obrządku wschodniego w kanonie 88 § 3. W obrządku narzeczonej m ałżeństw a tak ie mogłyby być zaw ierane jedynie w tedy, gdyby narzeczony m ający sta łe lub tym czasow e zam ieszkanie na te renach wschodnich (in regione orientali) w yraził zgodę na m ałżeństwo wobec proboszcza n arzeczonej117.
Należałoby wreszcie zaznaczyć, że obecnie przy zaw ieraniu m ałżeństw przez katolików obrządku wschodniego 11S, podobnie jak i łacińskiego 119, z akatolikam i ochrzczonym i obrządku wschodniego zachowanie katolick iej form y p raw nej konieczne jest jedynie do godziwości a nie w aż
114 Por. J. R e z a c, art. cyt. s. 395—396.115 AAS 45 (1953) 313: „D. — An verba can. 86 § 1, 2: „sive con-
trahen tes sunt subditi, sive non subditi, modo sin t sui r itu s”, collata cum verb is can. 1095 § 1 n. 2 C.J.C.: „in quo (territorio) m atrim oniis nedum suorum subditorum , sed etiam non subditorum ivalide assistun t”, ita in telligenda sin t u t parochus et loci H ierarcha orientalis r itu s v a- lean t valide assistere m atrim onio :duorum fidelium la tin i ritus, item que u t parochus et loci H ierarcha la tin i r itu s valide assiste re valean t m atrim onio duorum fidelium orientalis ritus. R. N egative”.
116 Por. J . R e z a c, art. cyt. s. 401.117 Can. 88 § 3.lia O rientalium Ecclesiarum, n. 18.119 Mo,tu proprio P a w ł a VI M atrim onia m ix ta z 3.1 I II 1970. AAS
62 (1970) 257—262. Por. P. P a ł k a , Forma praw na zawarcia m ałżeństw m ieszanych. Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 18 (.1971) z. 5 s. 13.
[15] Nauczanie praw a 261
ności m ałżeństw , jak tego dom agał się kan. 1094 K odeksu P raw a K anonicznego oraz m otu proprio Crebrae allatae sun t w kan. 85 12°.
W trak tac ie De locis et tem poribus sacris należy podkreślić, iż praw o Kościołów W schodnich zna w zasadzie tylko św iątynie z jednym ołtarzem. Należy też tu wskazać jakie zachodzą różnice między dyscypliną obrządku wschodniego i łacińskiego odnośnie postów i św iąt, k tóry każdy w ierny m a obowiązek zachowywać zgodnie ze swoim o b rządk iem 121. Jedynie przebyw ający poza obszarem lub tery to rium własnego obrządku co do św iąt mogą w pełni stosować się do przepisów obowiązujących w m iejscu ich pobytu. Członkowie zaś rodzin należący do różnych obrządków w zachow aniu św iąt i postów mogą stosować się do jednego i tego samego o b rzą d k u m . Winno się też tu wskazać na różnicę czasową w obchodzeniu różnych św iąt z rac ji nadal przestrzegania przez niektóre Kościoły w schodnie kalendarza ju liańsk iego ł23, a nie gregoriańskiego, jak to jest w obrządku łacińskim .
Przy om awianiu tra k ta tu De cultu divino należy w yjaśnić jak ie zasady w inny być przestrzegane przez w iernych obrządku wschodniego gdy chodzi o com m unicatio in sacris za kato likam i wschodniego obrządku 124.
Problem of Teaching the Law of Catholic O riental C hurches in the theological Sem inaries of L atin Rite
SUMMARY
A t the outset the au thor points to the ground of the differences w hich ex ist betw een the ruiles of law of the L atin Church R ite and the O rienta l one. The au thor also underlines the need to acquant alum nes of our theological Sem inaries w ith some ru les of the O riental Catholic Churches.
Among the d iffe ren t reasons w hich appeal for advisability of th is sub ject the au thor points am ong o ther things to the fact th a t th e re live on the Polish areas some num bers of the w orshippers of O riental rite who avail tem selves of religius service of p riests of L atin rite . The w arsh ipper of O riental rite in princip le should to comply to rules of his owin rite. The ru les of O riental rite in some details sometim es d iffer from the law of L atin rite . Therefore alum nus as the fu tu re p riest
120 Por. P. P a ł k a , N ow e prawo m ałżeńskie w K atolickim Kościele W schodnim , Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 2 (1955) 211—218.
121 Dyscyplina postu w Kościołach W schodnich jest bardziej surow a niż u łacinników. Por. Acta et Decreta Synodi Provincialius R utheno- rum Galiciae habitae Leopoli an. 1891, Rom ae 1896 T itulus X I De le iuniis.
122 O rientalium Ecclesiarum, n. 21.123 P or. A. P e t r a n i , dz. cyt. s. 101— 106; B. E m m i, dz. cyt. s. 17.124 O rientalium Ecclesiarum, n. 24—29. Por. P. T o c a n e 1, Lo studio
del D iritto canonico orientate. Sem inarium . Nova Series: Anno XV-N.4: 1975, s. 899; S e c r e ta r ia ts ad christianorum unionem fovendam , Direc- torium , pars prim a, d. 14 m aii 1967.
262 , Ks. P. P alka [1 6 ]
should be instructed about those differences chiefly in fields which concern the priestly work.
In the fu rth e r reasonings th e au thor confronts the ru les of law of L atin C hurch R ite w ith obligatory law of Catholic O riental Churches. A t the .same tim e au thor indicates a num ber of differences which the priests of L atin rite ought to know as som ething useful and even ind ispensable. This sort of differences become notceable especially in the law ,,De personis” and in the trea ty ,,De m atrim onio”. In the last case re la tive ly m uch atten tion w as given to display th e differences in the section of the im pedim ent of m arriage and canonical form of m arriage.