problem prawdy w działalności informacyjnej. zarys problematyki
TRANSCRIPT
Sabina Cisek 1
Problem prawdy w działalności informacyjnej. Zarys problematyki.
Sabina CisekInstytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloński
Konferencja „Bibliotekarz w świecie wartości”, Wrocław, 15-16 V 2003
Sabina Cisek 2
Prawda w informacji naukowej
Zagadnienie prawdy w nauce o nauce o informacjiinformacji (informacji naukowej jako nauce)
Zagadnienie prawdy w działalności działalności informacyjnejinformacyjnej (informacji naukowej jako praktyce)
Sabina Cisek 3
Prawda - ujęcie filozoficzne
Zagadnienie prawdy co to jest prawda, czyli problem definicji
prawdy jak prawdę rozpoznać, czyli problem
kryterium prawdy
Sabina Cisek 4
Klasyczna (korespondencyjna, semantyczna) definicja prawdy
prawda polega na zgodności myśli z rzeczywistością
dane zdanie jest prawdziwe, jeżeli jest tak, jak to zdanie głosi
Sabina Cisek 5
Nieklasyczne teorie prawdy = zdania prawdziwe muszą spełniać pewne kryteria
koherencyjna teoria prawdy zgodność myśli między sobą zgodność danego zdania z ogółem zdań
akceptowanych zdania nie można porównywać z
rzeczywistością pozajęzykową - jedynie z innymi zdaniami (np. czy z nich wynika, czy nie jest z nimi sprzeczne)
Sabina Cisek 6
Nieklasyczne teorie prawdy 2
Pragmatyczna, utylitarystyczna koncepcja prawdy przekonanie jest prawdziwe, jeżeli
prowadzi do działań skutecznych, pozwala osiągnąć zamierzone cele
Kryterium zgody powszechnejKryterium oczywistości
Sabina Cisek 7
Prawda w nauce 1
prawdziwość = „zgodność zdania z kryteriami stosowanymi w praktyce naukowej przy przyjmowaniu i odrzucaniu twierdzeń”*
*„Filozofia a nauka. Ossolineum 1987, s. 507
Sabina Cisek 8
Prawda w nauce 2
Reprezentanci nauk szczegółowych w swej praktyce badawczej raczej nie zastanawiają się nad posiadaną koncepcją prawdy, czasami wręcz negują potrzebę i zasadność takich rozważań.
Sabina Cisek 9
Prawda w nauce 3
Przykłady wypowiedzi: “Fizycy szukają raczej praw niż prawdy”
[Fuliński 1996] “Socjologia, jako dyscyplina akademicka,
problemu prawdy nie zna” [Mokrzycki 1996] “Dla większości badaczy problem prawdy w
nauce oznacza dziś nie więcej jak niefałszowanie wyników” [Paszewski 1996].
Sabina Cisek 10
Prawda w nauce 4
Pytanie o prawdę w nauce zamienia się Pytanie o prawdę w nauce zamienia się w pytania o:w pytania o: akceptowalność, uznawalność - koncepcji, akceptowalność, uznawalność - koncepcji,
pojęć, teorii, twierdzeń, zadawanych pytań pojęć, teorii, twierdzeń, zadawanych pytań badawczych etc.badawczych etc.
kryteria oceny (dyskryminacji) hipotez i kryteria oceny (dyskryminacji) hipotez i teoriiteorii
standard wiedzy uzasadnionej w danej standard wiedzy uzasadnionej w danej dyscypliniedyscyplinie
Sabina Cisek 11
Prawda w informacji naukowej
standard wiedzy uzasadnionej w nauce o informacji („metanaukowy” punkt widzenia)
reprezentacja wiedzy a prawdainformacja a prawda
Sabina Cisek 12
Standard wiedzy uzasadnionej
w nauce o informacji
Jakimi metodami winna być osiągnięta wiedza akceptowana (akceptowalna) w nauce o informacji? Np. czy metody „jakościowe” prowadzą do wiedzy uzasadnionej? Jakościowe? Empiryczne? Aprioryczne?
Jakie akceptuje się modele wyjaśniania?
Co jest celem poznawczym? Opis świata? Wyjaśnienie? Jeżeli to drugie – to jakiego typu?
Czy dąży się do tworzenia praw i teorii w ścisłym sensie? Co jest przedmiotem poznania? Co w ogóle może nim być?
Co jest przedmiotem poznania? Co może nim być?
Na jaki temat ma się prawo, uzasadnione metodologicznie, wypowiadać, a o czym – w sposób prawomocny – mówić nie wolno?
Sabina Cisek 13
Pytania ogólne Pytania szczegółowe
Związek
z problematyką
epistemologiczną
Jakimi metodami winna być osiągnięta?
Czy indukcja jest źródłem wiedzy uzasadnionej?
Jakie podejście dominuje w informacji naukowej –
indukcyjne czy hipotetyczno-dedukcyjne?
Jakie akceptuje się modele wyjaśniania?
zagadnienie źródeł
poznania – aspekt
metodologiczny
Co jest celem poznawczym? Opis świata?
Wyjaśnienie? Jeżeli to drugie – to jakiego typu?
Czy dąży się do tworzenia praw i teorii w ścisłym
sensie?
zagadnienie źródeł
poznania i granic
poznania
Czym musi
cechować się
wiedza, by została
zaakceptowana w
nauce o
informacji?Co jest przedmiotem poznania? Co w ogóle może
nim być?
Jaki jest zakres i zasięg badań?
Na jaki temat ma się prawo, uzasadnione
metodologicznie, wypowiadać, a o czym – w sposób
prawomocny – mówić nie wolno?
zagadnienie granic
poznania
Standard wiedzy uzasadnionej w nauce o informacji
Sabina Cisek 14
Reprezentacja wiedzy a prawda 1
Reprezentacja wiedzy w systemie informacyjnym reprezentacja treści (i formy) dokumentów reprezentacja pytań (potrzeb) użytkownika informacji
Reprezentacja wiedzy = „odwzorowanie wiedzy o rzeczywistości (np. w systemie informacyjnym) wraz z regułami jego transformacji; dokonanie takiego odwzorowania wymaga uprzedniej konceptualizacji rzeczywistości”*
– *Bojar, B.:Słownik encyklopedyczny informacji ..., s. 232
Sabina Cisek 15
Reprezentacja wiedzy a prawda 2
Konceptualizacja rzeczywistości, ontologia SIW, język informacyjno-wyszukiwawczy w świetle klasycznej i nieklasycznych koncepcji prawdy oparte o założenia metafizyczne (ontologiczne)
na temat tego, co i w jaki sposób istnieje w obszarze objętym zakresem SIW, JIW, m.in. - kategoryzacja, klasyfikacja
„granice mojego języka są granicami mojego świata” (Wittgenstein)
Sabina Cisek 16
Reprezentacja wiedzy a prawda 3
„Obiektywne” straty informacji w procesie reprezentowania treści dokumentów oraz zapytań (potrzeb) użytkownika
Ludzkie błędy i pomyłki w trakcie indeksowania, klasyfikowania etc.
Gromadzenie, selekcja, przetwarzanie informacji a prawda
Sabina Cisek 17
Informacja a prawda
Czy cecha prawdziwości przysługuje informacji? Zdania są podzielone - w zależności od: sposobu rozumienia terminu „informacja” zakładanej (często implicite) koncepcji prawdy
„Prawdziwość” czy „fałszywość” konkretnej informacji może również zależeć od wymienionych czynników.
Sabina Cisek 18
Ontologia informacji 1Nie-dotykalne(intangible)
Dotykalne (tangible)
Rzecz, całość ( entity) Informacja jako wiedza:- wiedzaposzczególnych ludzi(świat 2 Poppera)- wiedza obiektywna(intersubiektywna)utrwalona wdokumentach (świat 3Poppera)
Informacja jako rzecz:dane, dokumenty,zapisana wiedza(recorded knowledge)
Proces (process) Informacja jako proces:bycie, stawanie siępoinformowanym(becoming informed)
Przetwarzanieinformacji (informationprocessing):przetwarzanie danych,przetwarzaniedokumentów, inżynieriawiedzy (knowledgeengineering)
Sabina Cisek 19
Czy informacja
istnieje? Czy
termin
„informacja” ma
rzeczywiste
desygnaty?
Tak (realizm pojęciowy). Tego zdania jest, jak się wydaje,
większość autorów [Belkin 1978; Ingwersen 1995 i wielu
innych].
Nie (instrumentalizm, konwencjonalizm, nominalizm).
„Słowo ‘informacja’ jest niczym więcej, jak językową
konwencją, która chroni ludzi przed kłopotem myślenia o
czym mówią. (...) Możemy uniknąć słowa ‘informacja’ i
powiedzieć, co mamy naprawdę na myśli” [Yerkey 1991, s.
758].
Jak istnieje
informacja?
Obiektywnie, niezależnie od podmiotu (idealizm obiektywny)
[Brookes 1980a; 1980b; 1980c; 1981; do pewnego stopnia –
Hjørland; Albrechtsen 1995].
Subiektywnie, zależnie od podmiotu (idealizm subiektywny)
(podejście kognitywne).
Ontologia informacji 2
Sabina Cisek 20
Ontologia informacji 2aCzym jestinformacja? (1)
Bytem materialnym (information-as-thing wterminologii Bucklanda [1991], tzn. jest tożsama zobiektami informatywnymi (dokumenty, systemyetc.);
Bytem psychicznym i świadomościowym(kognitywiści)
Bytem idealnym [Brookes 1980a; 1980b; 1980c;1981]
Czym jestinformacja? (2)
Relacją, cechą (relacja jednoargumentowa),własnością
dokumentu, nośnika, systemu informacyjnego,tekstu [Houser 1986]
odbiorcy [Yerkey 1991] procesu (jakiegokolwiek) [Losee 1997] rzeczywistości w ogóle, przyrody, wszechświata
[Stoniert 1997] sytuacji (system – dokument – użytkownik – czas –
miejsce – kontekst społeczny) (podejściekognitywne, [Brier 1996b; Rudd 1983])
- Procesem (information-as-process) [Buckland1991]
- Rzeczą ( information-as-thing) [Buckland 1991; oraz– potocznie]
Sabina Cisek 21
Ontologia informacji 2b
Jaka możebyćinformacja?
Aktualna i potencjalna Dynamiczna, zmienna w czasie
(paradygmat kognitywny) orazstatyczna (paradygmat fizykalny)
Prawdziwa bądź fałszywa; wedlejednych kategoria prawdziwości wogóle nie dotyczy informacji, wedleinnych – można jej używać [Fricke1997]
Syntaktyczna i semantyczna
Sabina Cisek 22
Informacja a prawda 1
„Prawdziwość” informacji w praktyce wiarygodność, rzetelność aktualność kompletność, trafność relewancja, pertynencja efektywne wyszukiwanie
Sabina Cisek 23
Informacja a prawda 2
Punkt widzenia użytkownika informacji relatywność, subiektywność przydatność informacji do rozwiązywania
problemów (podejście kognitywne) - informacja, która przyczynia się do tego jest dobrej jakości, o jakości nie stanowi bynajmniej cecha absolutnej prawdziwości
Sabina Cisek 24
Informacja a prawda 3
Zamiast mówić o prawdziwości informacji - może lepiej mówić o jakości informacji !!