Studim i nivelit Master profesional n Edukim

ALMA BEGAJ Korrik 2015

UNIVERSITETI I ELBASANIT

ALEKSANDR XHUVANIFAKULTETI I SHKENCAVE T EDUKIMIT

DEPARTAMENTI EDUKAT QYTETARE

PROGRAMI I STUDIMIT MASTER PROFESIONAL

PROBLEME T MSIMDHNIES PR EDUKIMIN QYTETAR DEMOKRATIK N SHKOLLAT E MESME

(Studim n shkolln sportive Benardina Qerraxhia t qytetit t Durrsit)

nga Alma BEGAJParaqitur n krkim t diploms Master Profesional n msuesi, Edukat Qytetare, Histori, Gjeografi

Udhheqs shkencor

Dr. VLADIMIR SHAKAJ

Elbasan, 2015

UNIVERSITETI I ELBASANIT

ALEKSANDR XHUVANI

FAKULTETI I SHKENCAVE T EDUKIMIT

DEPARTAMENTI EDUKAT QYTETARE

PROGRAMI I STUDIMIT MASTER PROFESIONAL

Elbasan, m 04.07.2015

LEJ PR MBROJTJEN E PUNIMIT T DIPLOMS

Bazuar n prmbushjen e kritereve t prcaktuara n Manualin e Punimit t Diploms s Shkolls s Lart t Edukimit, jap lejn pr mbrojtjen para Komisionit t Vlersimit t punimit me tem:

PROBLEME T MSIMDHNIES PR EDUKIMIN QYTETAR DEMOKRATIK N SHKOLLAT E MESME(Studim n shkolln sportive Benardina Qerraxhia t qytetit t Durrsit)

Prgatitur nga Alma BEGAJ, studente n Programin Master Profesional n Edukim.

Udhheqsi shkencor

DR. VLADIMIR SHAKAJ

DEKLARAT STATUORE

Nn prgjegjsin time deklaroj se ky punim sht shkruar prej meje, nuk sht prezantuar asnjher para nj institucioni tjetr pr vlersim dhe nuk sht botuar i tri ose pjes t veanta t tij. Punimi nuk prmban material t shkruar nga ndonj person tjetr prve rasteve t cituara dhe referuara.

Alma BEGAJ

ABSTRAKTI

Edukimi i nxnsve me vlerat e qytetaris demokratike prbn nj nga kompetencat m t rndsishme t arsimit sot edhe n vendin ton. Prmes ktij punimi synohet t tregohet se lnda e qytetaris ka rolin dhe rndsin e saj n kt proces, por edhe lnd t tjera e veprimtari me karakter kroskurrikular dhe ekstrakurrikular, t cilat luajn nj rol t rndsishm. Shkolla e mesme sportive Benardina Qerraxhia n Durrs, por edhe do shkoll tjetr e till n Republik, ka veorit e saj n edukimin qytetar. Zbatimi i kurrikuls dhe i veprimtarive t tjera jasht asaj t detyruar krkojn krijimtari n zhvillimin e veprimtarive q arrijn kt synim. Ky studim, vjen jo vetmme pretendimin pr t sjell teorin dhe praktikn e demokracis, por me qllimin pr t menaxhuar shtje aktuale q lidhen me formimin qytetar n nj shkoll e cila priret t krijoj klimn demokratike. Me ann e ktij punimi jemi prpjekur t analizojm praktikn e prditshme t profesionit t msuesit mbi bazn e krkesave t edukimit pr qytetari demokratike. Gjithashtu jemi prpjekur t evidentojm rolin e edukimit mediatik si pjes t edukimit demokratik duke argumentuar rndsin e trajnimit t msuesve n qasjet e reja metodologjike. Mbledhja e informacionit u realizua prmes pyetsorve dhe vzhgimit n klasat e shkolls sportive Benardina Qerraxhia n Durrs, me nxns ku zhvillohet lnda e qytetaris. Gjithashtu, jan vzhguar me kujdes plani msimor i shkolls dhe shprndarja e ngarkess msimore n msuesit e shkolls nga ana e drejtoris. Rolin parsor e luajn msuesit, t cilt bashkrendojn prpjekjet e tyre n arritjen e nj qllimi t prbashkt: edukim me vlera demokratike europiane.

FJAL KYE

Kurrikula; veprimtari kros dhe ekstra kurrikulare; vlerat e qytetaris demokratike; plani msimor; planifikimi i msimit; objektiva; rezultate t t nxnit; msues i suksesshm.

MIRNJOHJE

Prpjekja pr t sjell kt punim, sht pika kulmore e nj pune dy vjeare t gjenerimit t ideve, konsultimeve dhe hartimit t materialit. Prandaj, sht me rndsi t falnderoj aktort e ndryshm q kan kontribuar n kt hulumtim, si dhe rolet specifike t tyre.

Falnderoj t gjith ata q m krijuan mundsin t nis dhe prfundoj me sukses nj cikl universitar t ciklit t par dhe t dyt n kt mosh dhe n kushtet e mia. Ata jan shum. Jan prindrit dhe vajza ime t cilt kontribuan duke ma kan lehtsuar ngarkesn n impenjimet e mia familjare, jan kolegt dhe pedagogt e mi.

Shpreh mirnjohjen time pr t gjith miqt e mi, prej t cilve, n gjith kto vite bashkpunimi, kam msuar vrtet shum. Jan ata t cilt m nxitn dhe ma kalitn vullnetin e durimin pr t qen ambicioze n fushn e edukimit.

Pa dyshim q ky punim nuk do t realizohej pa prkrahjen dhe bashkpunimin, mbshtetjen dhe ndihmesn me informacione nga stafi i msuesve, drejtoria e shkolls dhe nxnsit e klasave t 10ta, 11ta dhe 12ta t shkolls sportive Benardina Qerraxhia Durrs, gjithashtu edhe mbshtetjen e inspektorve t Drejtoris Arsimore Rajonale Durrs.

Mirnjohje t thell meriton gjith dekanati i shkencave t edukimit, veanrisht Prof. Dr. Vilson Kuri, Dr. Arben Haxhiymeri, Dr. Yllka Myftiu, t cilt vlersuan arritjet e mia si studente, si dhe aftsive t mia edhe si krijuese.

Falnderoj gjith autort e prfshir n bibliografin e ktij punimi e n veanti Prof. Dr. Bardhyl Musain i cili m ka orientuar n literatur dhe m ka dhuruar disa libra t dobishm pr kt studim e pr m tej n udhn time si msimdhnse.

Nuk mund t mos veoja n kt mirnjohje, udhheqsin shkencor, Dr. Vladimir Shakaj, i cili me mbshtetjen e duhur akademike, dashamirsin, orientimet dhe konsulencat e frytshme duke filluar nga viti i par i ciklit Bachelor e deri n prfundimin e ciklit t dyt Master Profesional mi sheshoi barrierat dhe mi lehtsoi vshtirsit pr ta shkruar nj punim t till brenda standardeve.

TABELA E PRMBAJTJES:4ABSTRAKTI

4FJAL KYE

5MIRNJOHJE

6TABELA E PRMBAJTJES

7LISTA E GRAFIKVE, FIGURAVE DHE TABELAVE

8HYRJE

10SHQYRTIMI I LITERATURS

11SHPJEGIM I SHKURTR I KONCEPTEVE KRYESORE:

16I.VSHTRIM I SHKURTR MBI VLERAT UNIVERSALE T EDUKIMIT QYTETAR DEMOKRATIK

161.1.Qytetaria demokratike

201.2.Parimet e sjelljes qytetare

251.3.Vlerat universale t qytetaris demokratike

30II.EDUKIMI MEDIATIK SI PJES E EDUKIMIT DEMOKRATIK

312.1.1.Diskutime n grupe t vogla

312.1.2.T nxnt duke shikuar median

372.2.Nga mbrojtja te prgatitja

382.2.1.Ndryshimi i pikpamjeve t msimdhnies dhe t nxnit.

402.2.2.Shfrytzimi i teknologjis n msimdhnie

432.2.3.Msimdhnia n Internet

432.3.Format e komunikimit n edukimin demokratik

472.3.1.Komunikimi tradicional n shkolla

482.3.2.Komunikimi bashkkohor n shkoll

522.3.3.Kombinimi i tradicionales me bashkkohoren

532.3.4.Faktort q ndikojn n pasurimin e nxnsit me kompetenca:

572.3.5.Shkolla demokratike dhe nxnsi

63III.METODOLOGJIA HULUMTUESE DHE STUDIMORE

633.1.Formulimi i problemit dhe qllimet e hulumtimit

633.2.Pyetjet dhe hipoteza e hulumtimit

643.3.Pjesmarrsit n hulumtim

643.3.1.Metodologjia hulumtuese dhe studimore

72IV.PASQYRIMI I PROBLEMATIKAVE T MSIMDHNIES PR EQD N SHKOLLAT E MESME

724.1.Prpunimi i t dhnave

83V.REZULTATET E HULUMTIMIT

835.1.Rezultatet dhe gjetjet nga pjesmarrja n hulumtimit

86VI.DISKUTIM DHE PRFUNDIME

88REKOMANDIME

91LITERATURA

91Bibliografi

94Webliografi:

95SHTOJCAT

95Shtojca A

98Shtojca B

100Shtojca C

LISTA E GRAFIKVE, FIGURAVE DHE TABELAVE

Grafikt

1Grafiku nr. 1 - Shtreszimi i moraleve, rregullave e vlerave te individi

71Grafiku nr. 2 - Shtylla e EQD dhe fushat q lidhen me t

82Grafiku nr. 3 Grup vlerash apo parime sjelljesh

32Grafiku nr. 4 Koordinimi i veprimeve, sjelljeve bazuar n vlera e ideale

42Grafiku nr. 5 Kategoria e vlerave universale

62Grafiku nr. 6 - Koncepte kryesore n Edukimin me vlera t qytetaris demokratike

9Figurat

7Figura 1.1

27Figura 1.2

37Figura 1.3

47Figura 1.4

58Figura 2.17

8Figura 2.2

18Figura 2.3

2Tabelat

Tabela 1.180Tabela 1.283Tabela 1.384

HYRJE

Nisur nga veorit e identifikuara gjat hulumtimit n shkolln sportive Benardina Qerraxhia n Durrs, pr zbatimin dhe zhvillimin e kurrikuls, jemi nxitur t trajtojm n mnyr krijuese dhe profesionale aspektet e edukimit t nxnsve me vlerat e qytetaris demokratike. N t njjtn koh kemi identifikuar faktort pengues n realizimin efektiv t lnds qytetari sipas programit t miratuar nga MAS. Pr t plotsuar arritjen e rezultateve t t nxnit kemi hartuar dhe zhvilluar disa veprimtari kroskurrikulare dhe ekstrakurrikulare, mbi bazn e specifikave t shkolls son. Kto zhvillime kan dhn rezultate pozitive t dukshme dhe t prekshme brenda nj kohe t shkurtr.

Disa nga arsyet q na nxitn drejt ktij hulumtimi jan:

N kt shkoll me tradit 44-vjeare, ende nuk ka nj msues t profilizuar n degn e qytetaris pr zhvillimin e orve t caktuara n planin msimor pr kt lnd. Ort e lnds qytetari zhvillohen duke u shprndar nga ana e drejtoris s shkolls npr msues t profileve t ndryshme pr t mbushur normn msimore. Ky ishte nj nga objektet e ndryshimit, pr t kualifikuar msuesit pr t qen t suksesshm n kt lnd.

Nga sa tham m sipr rezulton se ort e lnds s qytetaris, duke qen se realizohen nga msues jo t profilizuar, nuk kan qen n gjendje t zgjedhin tekstin e prshtatshm pr nxnsit e ksaj shkolle. Kjo sjell edhe ballafaqimin e njohurive me nivelet e t nxnit nga nxnsit e ksaj shkolle, t cilt vijn nga zona t thella rurale t Shqipris.

Sipas planit msimor t miratuar nga MASH-i n vitin 2011 pr shkollat sportive, lnda e qytetaris zhvillohet vetm n klasat e njmbdhjeta dhe dymbdhjeta, me nga nj or n jav. Gjat hulumtimit e pam t arsyeshme ndrhyrjen pr rregullimin e planit msimor, q kjo lnd t filloj qysh n klasn e dhjet me nga dy or n jav dhe t ket shtrirje deri n klasn e dymbdhjet po me nga dy or n jav. Arsyeja sht se, ardhja e nxnsve nga zonat e thella rurale t vendit, pa br ktu diferencime, bn t mundur t nxnt m efektiv pr kulturimin dhe kultivimin tek ata t vlerave t qytetaris demokratike, duke ndryshuar apo modifikuar sjelljet n jetn sportive dhe at t bashkjetess s prditshme dhe ndrveprimit social.Ky hulumtim hapet me nj Vshtrim i shkurtr mbi vlerat universale t edukimit qytetar demokratik, n t cilin kemi sjell trajtesa bazuar n literaturn e autorve t huaj dhe vendas. Jan trajtuar prkufizime dhe mendime rreth shtjeve: Qytetaria demokratike, Parimet e sjelljes qytetare, Vlerat universale t qytetaris demokratike dhe rndsin e tyre n nj shoqri e cila ballafaqohet do dit e m shum me evolucionin shoqror dhe teknologjik.

N pjesn e dyt, trajtohet gjersisht Edukimi mediatik si pjes e edukimit demokratik duke i dhn rndsi t veant disa aspekteve si: Prfshirja n procesin e t lexuarit, Vlersimi i efektivitetit t mesazheve mediatike, T nxnt duke shikuar median, Nga mbrojtja te prgatitja, Ndryshimi i pikpamjeve t msimdhnies dhe t nxnit, Shfrytzimi i teknologjis n msimdhnie, Msimdhnia n internet, Format e komunikimit n edukimin demokratik, Komunikimi tradicional n shkoll, Komunikimi bashkkohor n shkoll, Kombinimi i tradicionales me bashkkohoren, Faktort q ndikojn n pasurimin me kompetenca t nxnsit, Shkolla demokratike dhe nxnsi.

Kemi trajtuar n pjesn e tret e shtje t veanta t ktij hulumtimi, Pasqyrmin e problematikave t msimdhnies s EQD n shkollat e mesme, studimin e rastit ngritur mbi pyetjet dhe hipotezat, prmes pyetsorve dhe intervistave t zhvilluara me fokusgrupe dhe individual. Qllimi intervistave dhe pyetsorve ka qen q t merrej nj informacion direkt nga msuesit dhe nxnsit pr shtjet n studim. Mendimet e fokusgrupeve na ndihmuan pr t nxjerr nj pjes t prfundimeve dhe rekomandimeve t prshkruar n mbyllje t ktij studimi. Gjithashtu, n kt pjes, paraqitet prpunimi i t dhnave dhe rezultatet nga pjesmarrja fokusgrupeve n hulumtim, prmbledhja e pyetsorve t nxnsve dhe msuesve si dhe problemet e evidentuara.

N fund, duke u bazuar n rezultatet e studimit, n intervistat dhe fokusgrupet, n realitetin q e prekim do dit n punn ton si edukator t brezit t ri, paraqiten diskutimet, prfundimet dhe rekomandimet.

SHQYRTIMI I LITERATURS

Kuadri teorik ku prqendrohet ky hulumtim sht i mbshtetur n literatur t gjer e t pasur, n gjuh angleze dhe n shqip, por pr vet kufizimet tona dhe shumllojshmris s saj, ajo nuk sht shteruese. Kuadri teorik mbshtetet n disa problem dhe trajtesa t cilat kan t bjn me qytetarin demokratike, vlerat e saj, edukimin prmes lndve t veanta dhe veprimtarive t ndryshme n shkoll. Po ashtu jemi mbshtetur edhe n konceptimin pr msuesin ekspert dhe t specilizuar, i cili ndikon drejtprdrejt n rritjen e cilsis s arsimit pr nxnsit. Ndrtimi i dijeve dhe kultivimi i vlerave te nxnsit jan mund mundsi m t mira pr t nxnt efektiv, nxitjen e mendimit kritik reflektiv dhe zhvillimin e karakterit hulumtues tek nxnsit.

Gjat ktij prezantimi, do t mbshtetemi n teorit dhe modelet kognitiviste dhe konstruktiviste t t nxnit, pr t kultivuar sjellje t caktuara te nxnsit, pr t prshtatur msimdhnien me interest, nevojat dhe personalitetin e secilit nxns. Msuesit t cilt praktikojn msimdhnien dhe jan t prfshir n hulumtimin n veprim, e shohin at si nj prvoj t pasur. Hulumtimi n veprim ka efekt pozitiv pr disa arsye. M i rndsishm sht fakti se hulumtimi n veprim i ndihmon msuesit t jen m efektiv pr at q ata kujdesen m s shumti msimin dhe zhvillimin e nxnsve.SHPJEGIM I SHKURTR I KONCEPTEVE KRYESORE

Kurrikula koncepti i kurrikuls shkon prtej lnds, pikrisht pr t prfshir edhe dimensionin moral t msimit. Ajo ka n qendr nxnsin, i shrben interesave kulturore, statusit shoqror. N kuptimin e gjer kurrikula sht gjithka: filozofi arsimore, prcaktim, plotsim nevojash, strategji dhe teknologji e msimdhnies, planifikim, programim, dokumentacion, marrdhnie msues nxns komunitet, vlersim, standarte shkollore, kushte pr msimdhnien dhe nxnien, kurrikul e fsheht, etj., pra prfshin prcaktimin e prmbajtjes, qllimeve dhe objektivave t prgjithshme arsimore, pr cikle apo nivele t ndryshme, pr lnd t veanta apo grupe lndore, etj. Kurrikul = vrapim n pist. Kurrikula prbn zemrn e nj sistemi arsimor dhe me t n bot merren studiues q njohin thell problemet teorike dhe politikn arsimore, punojn n ekipe t gjera dhe zhvillojn konsultime t shpeshta. Pr nga rndsia q ka n formimin e nxnsve dhe realizimin e qllimeve arsimore pr t prgatitur qytetar t shoqris demokratike, q t kontribuojn n rritjen e qndrueshme ekonomike, kurrikulumi krkon vmendje t posame dhe mature. Prandaj edhe ndryshimet n t nuk bhen t shpeshta.

Veprimtari kros dhe ekstra kurrikulare jan veprimtari q i ofrojn nxnsit nj system njohurish dhe shprehish t cilat nuk ia ofron asnj lnd e mirfillt akademike, i jep nxnsit shprehit pr t menaxhuar raportet e tij n grup dhe me institucionet e tjera sociale. Njohuria e marr nga veprimtarit kros dhe ekstra kurrikulare, dallon nga dija e kodifikuar n tekste, sepse ajo nuk sht thjesht e fituar, por ndrtohet dhe prdoret nga nxnsi si rezultat i veprimtaris s tij, ndikimit t shoqris dhe kulturs. Kshtu, sot hartohen kurrikula q integrojn kompetencat kros dhe ekstra kurrikulare (intelektuale, metodologjike, personale/sociale dhe t komunikimit) me kompetencat specifike disiplinore (mso t nxsh, zgjidhja e problemeve, zhvillimi i krijimtaris, prdorimi i TIK etj.). N kt mnyr, programi i studimit, thekson nj grup t tr kompetencash dhe i konsideron dijet disiplinore, m shum si hap i par q i vetm nuk sht n gjendje tu prgjigjet nevojave t subjekteve n nj shoqri moderne. Kndej disiplinat dhe elementt ndr-kurrikular integrohen m mir dhe mbshtetin zhvillimin e kompetencave brenda dhe ndrmjet disiplinave.Vlerat e qytetaris demokratike jan pjesa m e ngurtsuar e moralit njerzor. Jan nj grup rregullash, parimesh, normash t cilat kan rregulluar dhe garantuar marrdhniet njerzore n t gjitha rrethanat cilatdo qofshin ato. Kto vlera quhen vlera universale sepse i kan rezistuar, shrbyer gjith ndryshimeve q ka psuar shoqria njerzore. Vlerat universale ose vlerat morale, jan kategoria e par dhe m e rndsishmja, pa t cilat nuk mund t krijohen e t kultivohen vlerat qytetare, ato jan kusht pr instalimin dhe funksionimin e demokracis. Disa nga vlerat themelore mbi t cilat funksionon nj shoqri n demokraci jan: 1. E mira e prbashkt; 2. Drejtsia; 3. Barazia e shanseve; 4. Diversiteti; 5. E vrteta; 6. Patriotizmi etj.

Plani msimor sht dokumenti baz, i veant pr do hallk dhe profil shkollor, ku prcaktohet struktura msimore e saj si: Afatet e shkollimit; Afatet e vitit shkollor (periudha msimore dhe e pushimeve); Lndt msimore q zhvillohen; Vllimi n or dhe shtrirja e tyre nga klasa n klas n vite. Ministria e Arsimit drejton punn pr hartimin dhe miratimin e Planeve Msimore t shkollave t arsimit parauniversitar. Planet msimore jan objekt i vazhdueshm prmirsimi e prsosje n prshtatje me kushtet dhe nevojat q lindin. Plani msimor ose ndryshe programi n arsim sht lidhja mes planit msimor dhe programit msimor t prgatitur pr msimdhnsit me qllim mbarvajtjen e msimit n shkolla. Me konceptin plan msimor nnkuptojm pasqyrn tabelore t lndve msimore dhe shprndarjen e orve msimore pr seciln lnd msimore e pr seciln klas. Ndrsa me program nnkuptohen prmbajtjet programore pr lndn e caktuar msimore dhe t klass s caktuar. Plani msimor sht nj dokument i shkruar q synon: t integroj elementet n do msim; t paraqes veorit e puns me: kapitullin, temn, klasn, datn, ort msimore. Plani msimor pasi realizohet i ushtrohet reflektimit, duke shrbyer: si nj plan msimor konkret dhe si baz pr prmirsimin dhe zhvillimin e msimit n t ardhmen. Plani msimor ka formatin, elementet dhe detajet e prcaktuara.

Planifikimi i msimit sht nj process sistematik pr t vendosur sad he si do t nxn nxnsit. N procesin e planifikimit marrin pjes disa faktor: njohurit pr nxnsit; njohurit pr lndn; metodat e msimdhnies; si dhe prbrsit e planit ditor (ditari). Detyra kryesore e msuesit sht t ndrtoj veprimtari msimore, t cilat t prmbushin arritjen e rezultateve t t nxnit q parashikohen n objektiva. Planifikimi i kujdesshm i ores s msimit garanton njohjen e prmbajtjes nga msuesi. Planifikimi i msimit e ndihmon msuesin t ket besim n at q bn. E bn msuesin m t strukturuar, m t organizuar, e ndihmon dhe i rendit shtjet sipas nj radhe t caktuar. Gjithashtu, planifikimi i msimit, garanton kohn optimal pr do detyr q jepet n klas.

Objektivat msimore prcaktojn se cila sjellje e veant do t arrihet, n cilat kushte do t demonstrohet kjo sjellje e caktuar dhe n far niveli t kryerjes do t prmbushet ajo. Objektivat msimore kan dy qllime praktike: a) T transformojn qllimet n veprimtari n klas prmes strategjive t veanta msimore; b)T matin ndikimin e tyre n t nxn. Objektivat jan: a) t veanta; b) t prgjithshme. Objektivat lidhen me tri fusha t gjera t msimdhnies: 1) Fusha njohse (kognitive); 2) Fusha emocionale (afektive); 3) Fusha psikomotore. Rezultate t t nxnit do nivel arsimmor n thelb, ofron kritere t njsuara pr vlersimin e njohurive, t shkathtsive e shprehive t nxnsve si dhe kritere t hollsishme pr vlersimin e nivelit t realizimit t objektivave. Standartet e arritjeve prcaktojn nivelet e pritura ose t dallueshme t aftsive t nxnsve n kuadrin e vlersimit t nj detyre t dhn n baz t standarteve t t nxnit. Prmes standardeve, unifikohen brenda mundsive, kriteret pr vlersimin e nxnsve nga do shkoll e msues duke krijuar kshtu mundsit pr minimizimin e subjektivizmit t skajshm n vlersimin e rezultateve t t nxnit te nxnsit. Jan tre nivele q gjenden n standartet e arritjes: 1) Niveli baz; 2) Niveli mesatar; 3) Niveli i lart. Standartet e t nxnit tregojn at ka nxnsi duhet t dij dhe t bj, pra jan mates t rezultateve t t nxnit.

Msues i suksesshm quhet ai msues q sht n gjendje t realizoj qllimet dhe objektivat e programit msimor. Prmasat kryesore t msimdhnies s suksesshme jan dy: a) synimi; b) rezultatet. Msuesit e suksesshm jan ata t cilt mund t vrtetojn aftsin e tyre pr t realizuar rezultatet e t nxnit t planifikuara. Pes karakteristikat e nj msimdhnsi t suksesshm jan: 1) Qartsia n msimdhnie; 2) Llojshmria n msimdhnie; 3) Orientimi n detyr; 4) Prfshirja n procesin e t nxnit; 5) Shkalla e suksesit t nxnsve. I. VSHTRIM I SHKURTR MBI VLERAT UNIVERSALE T EDUKIMIT QYTETAR DEMOKRATIK

1.1. Qytetaria demokratikeE mira sht qllimi i tr asaj q ekziston dhe i do veprimtarie AristoteliDemokracia, si nj sistem ku pluralizmi sht n themel t saj, i ofron mundsi individit t trajtoj dukurit n m shum se nj knd vshtrimi, pa paragjykime dhe n nj klim t liris s t menduarit dhe arsyetimit. Kur flasim pr termin qytetar, duhet t kuptojm nj individ i cili jeton me t tjer, n nj komunitet. Individi trajtohet n raport me t tjert dhe n kto raporte ai jep kontributin duke vendosur marrdhnie sipas statusit q ai prfaqson. Individi, qytetari, duke u br pjestar i disa bashksive, shtreszon morale e rregulla, vlera e parime. Antart e nj shoqrie lidhen me shoku-shokun, si qelizat e nj organizmi. Zakoni i ndihmuar nga inteligjenca dhe imagjinata prcjell nj disiplin, e cila i shmbllen s largu, pr solidaritetin q vendos midis individve, trsis s nj organizmi me qelizat e bashklidhura.

Kshtu, duke u nisur nga sa tham, individt, nj grup prgjegjsish i marrin nga detyrimi q kan si antar t nj shoqrie t caktuar. do individ, merr prgjegjsi n raport me moshn, formimin arsimor, rolet sociale q ka pr t luajtur, n varsi t komuniteteve ku bn pjes. Prgjegjsia e tij sht e lidhur me pjesmarrjen e ndrgjegjshme n jetn e grupit apo grupeve sociale, ballafaqimin dhe konvergimin e interesave t tij me ato t grupit, duke iu referuar t mirs s prbashkt. Prgjegjsia s pari sht individuale por bhet e rndsishme kur atashohet n prgjegjsin kolektive. Pra, qytetari sht nj individ q ka t drejta dhe detyrime n nj shoqri demokratike, ku njerzit jetojn t barabart n t drejta dhe n dinjitet, ku ligji sht br nga njerzit dhe pr njerzit.

Grafiku nr. 1 - Shtreszimi i moraleve, rregullave e vlerave te individi

Nuk mund t kuptohen t drejtat dhe lirit e njeriut pa synimin themelor q ato kan: zhvillimin e qenieve njerzore me potencial t plot n marrdhniet me bashkqytetart e tyre n shoqrin demokratike. Gjithashtu t drejtat e njeriut prcaktojn prgjegjsit edhe t shtetit komb ndaj individve, qytetarve t vet. N Deklaratn e Prgjithshme mbi t Drejtat e Njeriut, n nenin 1, theksohet: T gjith njerzit lindin t lir dhe t barabart n dinjitet dhe n t drejta. Ata kan arsye dhe ndrgjegje dhe duhet t sillen ndaj njri - tjetrit me frym vllazrimi. Tradicionalisht, derisa t drejtat e njeriut jan shoqruar me shtetin dhe marrdhniet e tij me individin, pra me qytetarin, ato [t drejtat e njeriut] jan kategorizuar si: t drejta civile, t drejta politike, t drejta sociale, t drejta ekonomike dhe t drejta kulturore. N nj shoqri demokratike, t gjitha kategorit konsiderohen t nj rndsie t njjt. Edukimi me lirit dhe t drejtat themelore t njeriut sht nj nga shtyllat kryesore t shoqris demokratike.

Grafiku nr. 2 Shtylla e EQD dhe fushat q lidhen me t

Edukimi me t drejtat dhe lirit e njeriut, si shtyll kryesore e shoqris demokratike realizohet vazhdimisht n disa rrafshe dhe prmes:

Edukimit Qytetar;

Edukimit me Qytetari Demokratike;

Edukimit Ndrkulturor;

Edukimit pr Paqe;

Edukimit Global.

Por, nj vend demokratik, i cili implementon n shoqri edukimin duke u bazuar n kompetencat themelore lidhur me qytetarin demokratike, gjithashtu duke prputhur me to historin dhe rrethanat, pa dyshim q do ket nj terren t mirshtruar dhe ekuilibruar n jetn sociale. Kompetencat themelore lidhur me qytetarin demokratike jan ato q duhen pr t krijuar nj njeri t lir e t pavarur, t vetdijshm pr t drejtat dhe detyrimet e tij n nj shoqri ku pushteti pr t vendosur ligjin, pra rregullat e jets s komunitetit, t cilat prcaktojn kuadrin n t cilin ushtrohet liria e secilit dhe ku caktim dhe kontrolli i njerzve q ushtrojn kt pushtet, jan nn mbikqyrjen e t gjith qytetarve.

Kompetencat pr qytetarin demokratike bjn pjes n shprehit njohse, afektive dhe zgjedhja e vlerave si dhe ato sociale, vepruese dhe jetsore.

I japin t njjtn rndsi njohurive, vlerave, qndrimeve dhe aftsis pr t vepruar dhe marr pjes n nj shoqri demokratike;

Jan pjes prbrse e strategjive arsimore pr edukimin qytetar;

Duhet t msohen, t ruhen dhe t rinovohen n mnyr t vazhdueshme n t gjitha moshat;

Nnkuptojn q qytetart duhet t jen t lir, t zott e vetes dhe krijues, t mendojn n mnyr kritike, t jen t vetdijshm pr t drejtat dhe prgjegjsit e tyre dhe t jen n gjendje t marrin pjes n punn n grup, t dialogojn n mnyr paqsore dhe t negociojn.

Qytetaria demokratike bazohet n nj metod shumprmasore:

a) Prmasn politike pjesmarrja n procesin e marrjes s vendimit dhe n ushtrimin e pushtetit politik;

b) Prmasn ligjore vetdija dhe ushtrimi i t drejtave dhe prgjegjsive t qytetarve;

c) Prmasn kulturore respekti pr t gjith njerzit, vlerat themelore demokratike, pr historin dhe trashgimin e prbashkt dhe njkohsisht t ndryshme, si dhe ndihma pr vendosjen e marrdhnieve ndrkulturore paqsore;

d) Prmasn shoqrore dhe ekonomike veanrisht ppjekjet kundr varfris dhe prjashtimit social, prpjekjet pr krijimin e formave t reja t puns dhe t zhvillimit t komuniteteve dhe si ekonomia t mund t ndihmoj krijimin e nj shoqrie demokratike;

e) Prmasa evropiane vetdija pr unitetin dhe diversitetin e kulturs evropiane dhe t msuarit pr t jetuar n nj kontekst evropian;

f) Prmasa globale njohja, pranimi dhe nxitja e ndrvarsis dhe t solidaritetit global.

Qytetaria demokratike rritet e zhvillohet n terrenin ku individt e shoqris jan aktiv pr ushtrimin e t drejtave dhe prgjegjsive. Minimalisht, Qytetaria Aktive duhet t ushtroj kto t drejta dhe prgjegjsi n komunitet, si: Prgjegjsit Sociale dhe Morale - Q kan t bjn me njohjen, praktikimin dhe respektimin e t drejtave dhe prgjegjsive reciproke; Prfshirjen n Aksione Komunitare Q kan t bjn me njohjen dhe me mnyrat e shrbimit n lagjen apo komunitetin ku bn pjes; Dija politike Q ka t bj me informimin pr institucionet, organizimin e nj shteti dhe problemet e demokracis.

Merita e shoqris civile, pra e qytetaris aktive e demokratike, sht se ajo realizon n mnyr t integruar nj process t ndikimit t dyfisht, duke krijuar nga njra an hapsirn publike si terren t veprimit t paramenduar, logjik dhe cilsor t qytetarit, dhe nga ana tjetr ndihmon q n kt hapsir t sundojn standartet e pranuara si tipare konsensuale t qytetarit n nj periudh dhe grup shoqror t caktuar. 1.2. Parimet e sjelljes qytetareT gjith njerzit nuk mund t jen t pasur dhe t rndsishm, por mund t veprojn mir Konfuci

T veprosh n mnyr t prgjegjshme do t thot q t kesh parasysh rrjedhojat e parashikueshme t veprimit tnd, prgjegjshmri e cila sht krejtsisht individuale dhe e cila varet vetm nga dy sjelljeetike: ndrgjegjja dhe prgjegjshmria.

N jetn e prditshme, e rndsishme sht sjellja e njeriut dhe kujdesi i tij pr vetveten, pr shndetin dhe natyrn qark tij, respektin ndaj gjrave materiale dhe puns. Por, rndsi ka edhe sjellja midis njerzve respekti i tyre i ndrsjellt, ndihma dhe bashkpunimi si dhe realizimi i qllimeve: t punojn me sukses dhe t zhvillohet shoqria e tyre, gj e cila t gjithve do tu sillte dobi, sepse n shoqri t mir do t ndihen, jetojn dhe veprojn m mir. Kujdesi pr t mirn e do njeriu dhe tr shoqris quhet Drejtsi. Drejtsia sht forca e njerzve t barabart, sht shprehje e liris, e rregullave dhe zemrgjersis s individit n nj shoqri demokratike.

N sistemin e demokracis, pr krijimin e sistemit t vlerave prfshihen t gjitha institucionet sociale t shoqris, si: Familja, shkolla, media e lir, etj., duke i ln hapsir do institucioni t zhvilloj vlerat e veta. Nga ana tjetr duke i ln individit dhe qytetarit hapsirn pr t zgjedhur se cilat vlera preferon. Transmetimi i vlerave nuk prcillet prmes mekanizmave politik por prmes institucioneve sociale, prmes bindjes dhe arsyetimit, oponencs, dialogut dhe debatit. Pjesmarrja e lir n jetn qytetare sht rruga prmes t cilave kultivohen dhe vihen n prov vlerat. Dhe vlerat, nuk mund t merren n konsiderat vetm brenda nj individi, por n raportin q ai krijon me t tjer, me komunitetin, shoqrin, n koh dhe mjedise t ndryshme.

Morali, lind n shoqri, me plqimin e shumics s pjestarve t saj duke u nisur prej asaj q dika e cila sht e mir dhe duhet br (e gjith shoqria duhet ta bj at), kurse dika q sht e keqe dhe q nuk duhet br (asnj njeri n shoqri nuk duhet ta bj). Por, pr shkak se kemi shoqri t ndryshme (q nga familja e deri tek njerzimi t prgjithsi), kemi edhe morale t ndryshme pavarsisht prej kuptimeve dhe qllimeve t shoqris.

Nga fjalori etik, kuptimi i mirfillt i termit vler, do t thot: ajo q vlen, q duhet ndjekur. Ksisoj, bazuar n kt term, ne kemi lindur dhe jetojm, e n kt rast sht ekzistenca e njeriut si i vrtet dhe njerzor t jetoj jetn me veti, vlera, t mira, pra t jemi t moralshm. Morali do t thot q njerzit t ken qllime t mira dhe t realizojn vlera t vrteta, duke punuar pr shoqrin.

Me rndsi t madhe e t veant sht t ndihemi dhe jemi, t veprojm me pozitivitet duke u prpjekur t shmangim negativitetin. Kjo bn t kemi nn kontroll edhe situate tejet t vshtira, pasi qndrimi pozitiv sht kusht pr jetn, vazhdimsin dhe prparimin. Sepse t jesh qytetar, do t thot q n t gjitha veprimet individuale, gjithmon t mbahet parasysh komuniteti, problemet e t gjithve dhe ato t t dobtve, edhe t atyre q kan m s shumti nevoj pr ndihm. Pra prve liris dhe barazis t kujdesesh edhe pr vllazrimin.

Pr sjelljen e mir, thon se sht morale, etike, e mir, e bukur, e rregullt, e drejt, e vlefshme, e dobishme, e vlersuar, e dashur, e shklqyer. Pr t kundrtn, pr sjelljen e keqe, thon se sht jonormale, joetike, e keqe, e padashur, e padobishme, e pavlefshme, e shmtuar, e parregullt, e padrejt, e pavler, etj. Lidhur me kto, individt mbajn prgjegjsi, pasi me ann e sjelljes tregojn gjendjen dhe i japin kuptim personalitetit n aspektin e vetdijes personale (dhe t prgjithshme) pr detyrat apo pozitn si barts i veprimeve q kryejn. Prgjegjsia morale sht vetdija e njeriut pr veprat dhe sjelljet e veta.

Transmetimi prmes veprimeve, sjelljeve tona, t Paqes, Respektit, Bashkpunimit, Ndihms, Barazis, Vullnetit t mir, Miqsis, Kujdesit, Mirkuptimit, Tolerancs, tregon vlera qytetarie dhe baza t jets n nj shoqri demokratike. Kto vlera dhe sjellje morale, jan t rndsishme sepse mundsojn njerzit t pajtohen e t sillen mire, pasi prej tyre buron: Dshira pr sjellje etike qytetare, e cila sht baz pr moralin e jets njerzore. E n fakt, sht prpjekja e njeriut t veproj mir, drejt, me drejtsi, me nder.Grafiku nr. 3 Grup vlerash apo parime sjelljesh

Nj porosi e etiks bashkkohore sht: Help ever, hurt never nga anglishtja, q do t thot: do her ndihmo, asnjher asknd mos lndo! N skicn e msiprme pasqyrohen nj grup vlerash apo parimesh sjelljesh t cilat jan baz e jets s prbashkt t qytetaris.

Bazuar n fjalorin etik, theksojm edhe grupvlerat e mposhtme t cilat duhet t jen parime thelbsore n veprimet dhe sjelljen qytetare:

Paqe t mos ket konflikt, grindje dhe luft mes njerzve, popujve;

Dashuri ndjenja t pastra dhe respect ndaj tjetrit;

Vullnet i mir dshir pr sjellje t mir e t duash vetveten dhe t tjert, njerzit;

Miqsi ndjenja t mira, t ndrsjellta dhe shoqrim me nj individ a grup individsh.

Gjithka sa tham m sipr, prcillen e pranohen prej njohurive t cilat i kemi q nga e kaluara, nga e mbar bota, prej historis s popullit ton por edhe nga ajo e popujve t tjer, prej njerzve t menur t cilt kan folur pr gjrat m t rndsishme, kan folur pr t Mirn dhe pr t Keqen (t tilla jan msimet e Krishtit, Muhamedit a.s., t filozofit t mirnjohur Sokrat, dhe sot, t Nn Terezs). Lidhur me veprimet tona, sjelljen ton, Nn Tereza ka thn: Nuk mund t bjm pun t mdha, mirpo, punt e vogla mund ti bjm me dashuri t madhe.

Secili nga ne ka lindur dhe jeton, e n kt rast, sht vet ekzistenca e njeriut si e vrtet njerzore, t jetoj jetn me veti t mira e duke br t mira, pra t jemi t moralshm. Nisur nga thnia e Nn Terezs prmendur m lart, shohim se si individi, antar i nj shoqrie t caktuar, prmes mendimeve, ideve, idealeve, prgjegjsive, normave dhe vlerave, hedh hap pas hapi, pra vepron e sillet n jet pr t prmbushur at pr t ciln ekziston: kryerjen e punve t vogla pr t arritur lumturin prmes zbatimit konform t tyre.

Grafiku nr. 4 Koordinimi i veprimeve, sjelljeve bazuar n vlera e ideale

N grafikun nr. 4 jan shpjeguar me pak fjal kuptimet e nocioneve: ideal, vlera, norma, hapa dhe veprat, mbi t cilat individi, qytetari, koordinon veprimtarin dhe sjelljen e tij. Pr t gjitha kto veprime e sjellje, qytetari mban prgjegjsi. Prgjegjsia si nocion, sht gjendje dhe kuptim i personalitetit n aspekt t vetdijes personale (edhe t prgjithshme), pr detyrat dhe pozitn personale, si barts i veprimeve q kryen. 1.3. Vlerat universale t qytetaris demokratike

A doni t jeni lider i jets suaj n raport me veten dhe t tjert, provoni t prdorni mir elsin e vlerave tuaja qytetare pr t elur portat e suksesit (Alma Begaj)

A jan vlerat qytetare t shoqris njerzore, universale dhe t pandryshueshme? Vlerat jan pjesa m e ngurtsuar e moralit njerzor, nj grup rregullash, parimesh, normash t cilat kan rregulluar dhe garantuar marrdhniet njerzore n t gjitha rrethanat, cilatdo qofshin ato. Quhen vlera universale sepse ato i kan rezistuar gjith ndryshimeve q ka psuar shoqria njerzore duke i shrbyer asaj. Trsia e ktyre rregullave, parimeve e normave q kan mbetur t pandryshueshme edhe pse shoqria njerzore ka prjetuar luftra e kriza globale, edhe pse shoqria njerzore po pson zhvillime teknologjike me hapa t shpejta, prbn at q ne i quajm universale.

Vlerat universale ose vlerat morale jan kategoria e par dhe m e rndsishmja, pa t cilat nuk mund t krijohen e t kultivohen vlerat qytetare. Ato jan kusht pr instalimin dhe funksionimin e qytetaris demokratike n nj shoqri. Njerzit duhet t prpiqent kuptojn thell vlerat e prgjithshme q mbart nj shoqri, e m gjer,q t prshtaten apo ndryshojn at.Liria, toleranca, bamirsia, prkushtimi, mirnjohja, solidariteti njerzor, jan disa nga vlerat universale t cilat i kan shrbyer njerzimit, pavarsisht se kujt besimi i prkasin, n cilin rend shoqror jan atashuar, kujt kulture i prkasin, n far stadi ekonomiko-social ndodhen, etj. Grafiku nr. 5 Kategoria e vlerave universal

Ndr ktovlera, nga m t rndsishmet pr zhvillimin e shoqris dhe pa dyshim nj ndr m t spikaturat sht demokracia. Demokraciaprbn pa dyshim nj nga vlerat m komplekse e m polivalentet shoqrive demokratike sot. Si e till, ajo prfshin n vetvete mjaft vlera t tjera t domosdoshme pr nj shoqri demokratike si: lirit e t drejtat e njeriut, barazin para ligjit, diversitetin, ruajtjen e mjedisit, duke e konsideruar kt si respektim i t drejtave t tjetrit e t brezave t ardhshme pr burime natyrore etj.

Brenda demokracis, vler sht edhe respekti pr besimet e preferencat e pakicave, mundsia q duhet tu krijohet grupeve joelitare t shfaqin pikpamjen e tyre, t mbrojn t drejtat e tyre, vet por edhe nprmjet institucioneve demokratike. Debati, mendimi kritik jan gjithashtu forma individuale e grupore t shfaqjes s demokracis si vler reale. Por demokracia e vrtet lidhet edhe me njohjen e thell t saj, zbatimin e normave t saj, me edukimin qytetar pr demokraci dhe formimin e qytetarve pr nj qytetari demokratike. Nuk mjafton t kesh nj pushtet demokratik formal, nj qeveri t zgjedhur qoft dhe demokratikisht e t shpallesh republik demokratike. Sipas studiuesve, vlerat e demokracis nuk mund t arrihen pa u arritur begatia materiale e nj vendi. Dhe kjo lidhet edhe me pasojat q sjell prapambetja ekonomike n arritjen e vlerave. Madje edhe n rastin kur qytetari, as proteston, as reagon karshi padrejtsis, as shfaq mendim kritik, por konformohet, kemi nj tipar tjetr i cili nuk i takon demokracis.

Par n kt aspekt, konformizmi, sht respektimi i rregullave t shoqris, sht detyrim social pr funksionimin normal t saj por edhe kufizim i veprimeve, impulsevet njeriutq cnojn t tjert apo i dmtojn ata. Njerzit q konformohen n shoqrit ende prgjithsisht konformiste si e jona, marrin shprblime shum m tepr se njerzit e mendimit kritik, krijues, t drejt. Pra t jesh konform rregullave t shoqris n prgjithsi sht vler, kurse t jesh konform shtypjes, autoritetit abuzues, sht antivler.

N demokraci, vlerat e shoqris jan rezultante e vlerave t qytetarve t cilat formulohen nga shoqria n trajtn e standarteve (marrveshjeve) q shoqria shpall pr profilin e qytetarit t saj, standarde t cilat zhvillohen prmes konsensusit dhe dialogut t t gjitha institucioneve sociale. Por nj sistem demokratik i ka shanset t zhvillohet nse ka nj sistem t konsoliduar t vlerave universale dhe kur trashgon institucione t konsoliduara sociale nga e kaluara. Sepse n demokraci, individi ka t drejtn e lvizjes s lir, aty, n demokraci, lejohen shkmbime dhe ndrveprime kulturore, krijohen mundsi pr proceset e ballafaqimit dhe integrimit kulturor, madje edhe t vlerave universale t cilat jan pjes e vet kulturs.

Vlerat e qytetaris demokratike jan pjesa m e ngurtsuar e moralit njerzor. Jan nj grup rregullash, parimesh, normash t cilat kan rregulluar dhe garantuar marrdhniet njerzore n t gjitha rrethanat cilatdo qofshin ato. Kto vlera quhen vlera universale sepse i kan rezistuar, shrbyer gjith ndryshimeve q ka psuar shoqria njerzore. Vlerat universale ose vlerat morale, jan kategoria e par dhe m e rndsishmja, pa t cilat nuk mund t krijohen e t kultivohen vlerat qytetare, ato jan kusht pr instalimin dhe funksionimin e demokracis. Disa nga vlerat themelore mbi t cilat funksionon nj shoqri n demokraci jan: 1. E mira e prbashkt; 2. Drejtsia; 3. Barazia e shanseve; 4. Diversiteti; 5. E vrteta; 6. Patriotizmi etj.

Qytetarve duhet tju jepen t drejtat themelore t njeriut dhe ata duhet ti shfrytzojn n mnyr aktive, q atyre tju mundsohet pjesmarrje n proceset vendimmarrse p.sh. e drejta pr t votuar, liria e t shprehurit, liria e shtypit, barazia para ligjit dhe e drejta e sundimit t shumics. Demokracia sht konkurruese ekziston konkurrenc midis interesave, ideve dhe vlerave dhe prodhimet e vlefshme jan t rralla. Megjithat, mundsit pr t ndikuar n vendimmarrje, posarisht n ekonomi t tregjeve konkurruese, jan t shprndara n mnyr t pabarabart, dhe n shoqri ekziston shprndarje e pabarabart e mirqenies dhe mundsive. sht shtje politike nse dhe n far mase rezultatet e shprndarjes ekonomike dhe shoqrore duhet t korrigjohen (drejtsia shoqrore).

Qytetart mund dhe duhet ti shfrytzojn t drejtat pr ti mbrojtur interesat e tyre, por asnj komunitet nuk do t mund t mbijetoj nse antart e tij nuk jan t gatshm t kujdesen pr njri-tjetrin apo pr interesat e tyre t prbashkta (prgjegjsia).

N skemn e mposhtme, prmbledhur tregohet se konceptet nuk jan t izoluara por lidhen me njra-tjetrn me tendosje q duhet t balancohen, dhe kshtu pra edhe t kuptohen. Konceptet tjera, t renditura n rrethin e jashtm, jan t lidhura me konceptet qendrore dhe me njri - tjetrin n shum mnyra. Shigjetat e drejtuara jasht tregojn se t gjitha kto koncepte mund t prdoren pr trajtimin e shtjeve t ndryshme morale, shoqrore, ekonomike, ligjore, politike apo ambientale.

Grafiku nr. 6 Koncepte kryesore n Edukimin me vlera t qytetaris demokratike

Qytetaria aktive dhe siprmarrja nnkuptojn prgatitjen e nxnsve si qytetar t s sotmes dhe t s ardhmes, q respektojn t drejtat e tyre dhe t t tjerve, t aft pr t menduar dhe pr t vepruar n mnyr konstruktive pr mirqenien vetjake, shoqrore dhe ekonomike, n nj vend demokratik, brenda komunitetit ndrkombtar.

II. EDUKIMI MEDIATIK SI PJES E EDUKIMIT DEMOKRATIK2.1. Prfshirja n procesin e t lexuarit

Konceptet kryesore t edukimit mediatik veprojn si nj korniz konceptuale pr zhvillimin e t kuptuarit kritik dhe t informuar t natyrs s komunikimit masiv, teknikat e prdorura nga ana e tyre dhe ndikimin e ktyreteknikave.Ato mund t prdoren gjithashtu pr ndrtimin produktiv t teksteve mediatike pr qllimet t shumllojshme.Termi tekst i referohet do forme t shkruar, folur, apo media, pun q i komunikon dikaaudiencs.

Qllimi sht q t bhet analiza e teksteve mediatike duke prdorur konceptet kryesore t kornizs s edukimit mediatik dhe t zhvillohen gjykimet n lidhje me kndvshtrimet apo mendimet e prdorur n media.Edukimi mediatik ka disa prparsi pasi nxnsit jan n gjendje t zhvillojn shprehit e t menduarit kritik dhe t ndrtojne nj struktur pr t lexuarit dhe t menduarit n mnyr kritike n lidhje me konceptet e rndsishme t mediave lidhur me kto shtje dhe t ide.Pr t kuptuar mesazhet, lexuesit bjn pyetje pr ti ndihmuar n procesin e informacionit, t vlersojnrndsin e informacionit dhe ta zbatojn at n nj kontekst t ri.Dhnia e opinioneve sht nj shprehi t ciln lexuesit duhet ta prdorin gjat t lexuarit dhe t menduarit kritik t nj materiali t dhn. Futja e nj ose dy koncepteve kryesore n t njjtn koh pr tiu dhn koh nxnsve pr tu familjarizuar dhe ndier m mir me njri-tjetrin. Pyetjet e paraqitura n konceptet kryesore t edukimit mediatik jan pika nga duhet t nis diskutimi. Nxnsit duhet t gjenerojn pyetje n baz t interesave t tyre dhe si sfond, duke prdorurkonceptet kryesore si nj struktur pr pyetje, prmes t cilave nxnsit konsolidojn konceptet.Konceptet kryesore t edukimit mediatik jan prgjithsime t dobishme nga ekspertt n kt fush.Konceptet kryesore do t zhvillohen mir me nxnsit duke arritur n prfundimet, ngritje hipotezash, apo prgjithsime q jan testuar me shembuj t ndryshm. Prgjithsimet e tyre mund t jen t ndryshme, por duhet t krahasohen.Nxnsit inkurajohen t bjn pyetje pr at q ata lexojn apo shikojn.Pr shembull, nxnsit duhet t shkruajn pyetje t bazuara n nj kapitull t tekstit, nj pjes e tij apo nga burime t lidhura me tematikn q ata do t lexojn ose t shikojn. Po ashtu nxnsit do t krkojn t gjejn dshmi pr t'iu prgjigjur pyetjeve (n linja/tekst, mes linjave/tekstit, n mes t linjave/tekstit dhe prtej linjave/tekstit). Kjo ndihmon pr t nxjerr paralele mes tlexuarit mediatik dhe strategjive t t lexuarit me tekste tradicionale.2.1.1. Diskutime n grupe t vogla: Vlersimi iefektivitetit t mesazheve mediatikeStrategjia e mposhtme nxit nxnsit t prdorin t folurit e tyre dhe aftsit e t dgjuarit pr t'u angazhuar n njanaliz kritike t mesazheve t mediave dhe t vlersoj efektivitetin e trye n arritjen e qllimeve.Nxnsve do tu krkohet t krahasojn dhe ballafaqojn nj grup t mesazheve mediatike lidhur mevlersimin e efektivitetit t tyre.Nxnsit do t zgjerojn m tej aftsit e t dgjuarit duke prshtatur mesazhin nga reklama ose nj shpallje publike t shrbimit pr nj transmetim radiofonik apo televiziv.Strategjia e mposhtme i nxit nxnsit t prdorin aftsit e t dgjuarit dhe t folurit pr tu prshir n analiza kritike t mesazheve mediatike dhe t vlersojn mesazhet si merren nga audienca e synuar.

Qllimi sht q t inkurajohet pjesmarrja aktive e t gjith nxnsve n nj diskutim t strukturuar t grupeve t vogla.T msojn dhe prdorin t folurit efektiv dhe aftsit e t dgjuarit pr t kuptuar dhe t eksplorojn idet dhekonceptet n nj tekst mediatik; t prdoren aftsit e t menduarit kritik pr t analizuar mesazhe nga reklama t shkruara apo pamore pr nj transmetim radiofonik a televiziv.2.1.2. T nxnt duke shikuar median

Shpjegimet e metodave ndrvepruese, kan pasqyruar t nnkuptuar nj grup t caktuar supozimesh pr natyrn e msimdhnies dhe t nxnit n edukimin mediatik. Prgjithsisht, ato t gjitha fillojn nga nj njohje e vlefshmris, duke marr n konsiderat at ka nxnsit din pr medien dhe t gjitha prfshijn t nxnt aktiv.

Megjithat, do t ishte e gabuar q nga kjo t arrihet n prfundimin se edukimi mediatik sht pak m shum se nj manifestim i dijeve ekzistuese t nxnsve. T gjitha kto strategji, pa dyshim, supozojn se ka gjra q nxnsit nuk i din, t cilat duhet ti msojn. Ato krkojn q nxnsit t fitojn shprehi dhe dije t reja, ose nprmjet msimit nga msuesi ose prmes vzhgimeve dhe hulumtimit nga vet nxnsit. Nxnsit duhet t evidentojn at q ata tashm e din, pr t reflektuar n mnyr sistematike mbi t dhe q andej pr t lvizur m tej. Edukimi mediatik pr kt arsye sht shum larg nga t qenit nj mundsi e leht, ashtu si sht prshkruar disa her: ndrsa duhet t jet i plqyeshm, duhet gjithashtu t jet rigoroz dhe intelektualisht sfidues.

Marrdhnia mes teoris dhe praktiks, sht vendimtare n kt drejtim. Natyrisht, bilanci dhe marrdhniet mes analizs kritike dhe produksionit praktik ka gjasa t ndryshojn nga nj njsi e puns n nj tjetr. Megjithat, bashkveprimi mes tyre sht par gjithnj si tipike e praktiks m t mir. Pr t'u kthyer n analogji me edukimin, ai sht n lvizje mes formave t ndryshme t gjuhs, n mes t lexuarit dhe t shkruarit. Kshtu, produksioni mund tu mundsoj nxnsve ti shndrrojn dijet pasive (t cilat jan zhvilluar prmes analizs) n dije aktive (t cilat jan t domosdoshme n mnyr q t komunikojn kuptime t reja). Ai duhet ti inkurajoj nxnsit pr t br t qarta dhe pr zyrtarizimin e njohurive t tyre ekzistuese edhe pse ai mund edhe t krkoj reflektim t mvonshm kritik n mnyr q t arrihet plotsisht.

Megjithat, ka nevoj pr m shum hulumtime dhe debate pr natyrn e t nxnit n edukimin mediatik. Pjesa m e madhe e ksaj shtje sht zhvilluar nga hulumtimet bazuar n klas, t kryera nga vet msuesit. Ndoshta pyetja m themelore ktu ka t bj me natyrn e t kuptuarit konceptual. Edukimi mediatik sht i bazuar n prgjithsi n nj sr konceptesh kryesore. Ne dim relativisht pak pr mnyrn se si nxnsit zhvillojn t kuptuarit e ktyre koncepteve, ose se si ato lidhen me njohurit ekzistuese dhe t t kuptuarit. Kjo, nga ana tjetr, paraqet probleme t konsiderueshme n drejtim t vlersimit. Msuesit kan nevoj pr nj baz m t fort mbi t ciln t vlersojn t kuptuarit e nxnsve dhe n kt mnyr t identifikojn ecurin e prparimit t nxnsve n procesin e edukimit.Msuesit e kan pr detyr t qartsojn prkufizimin e edukimit mediatik. Ato japin evolucionin historik dhe mbshteten n nj prkufizim t edukimit mediatik n baz t katr koncepteve kryesore: produkt, gjuh, prfaqsim dhe publik (auditor), si aspekt ekstrakurrikular. Gjithashtu, ato marrin n konsiderat edhe qasje t msimdhnies dhe t nxnit e medies dhe nuk i referohet nj kompleti t veant t teksteve apo nj sr dijesh. Ato synojn t nxitin t menduarit kritik dhe krijues n mendjen e nxnsve pr tju prgjigjur kuriozitetit t tyre. Parimisht, qasjet q zhvillojm ktu jan t zbatueshme n t gjith mediet, q nga filmat e kushtueshm deri te fotot q bjm n jetn e prditshme, apo nga videot pop, lojrat kompjuterike deri te filmat klasik m t njohur apo letrsia. T gjitha kto medie jan t vlefshme pr tu studiuar. Tekstet mediatike shpesh kombinojn gjuh t ndryshme ose forma t komunikimit pamor, imazhe dhe ajo e shkruar. Edukimi mediatik ka si qllim t zhvilloj nj kompetenc gjithprfshirse, jo vetm n lidhje me materialin e shkruar, por edhe n sisteme simbolike imazhesh dhe tingujsh.

Shum njerz i referohen ksaj kompetence si nj form e literacy. Ata argumentojn se, n botn moderne, media literacy sht po aq e rndsishme sa edhe letrsia tradicionale e shkruar. Edukimi mediatik, sht procesi i msimdhnies dhe t nxnit rreth medies. Media literacy sht rezultati prfundimtar, njohurit dhe aftsit q prfitojn nxnsit. Media literacy pa dyshim q prfshin t lexuarit dhe t shkruarit e medies. Edukimi mediatik ka si synim t zhvilloj t dyja, t kuptuarit kritik dhe pjesmarrjen aktive. Ky u mundson fmijve dhe t rinjve t interpretojn dhe t bjn gjykime informuese si konsumator t medies, por gjithashtu u mundson t bhen prodhues t medias.

Edukimi mediatik zhvillon aftsit kritike dhe krijuese. Meqense edukimi mediatik lidhet me msimdhnien dhe t nxnit rreth medies, kjo nuk duhet t na ngatrroj msimdhnien prmes medies, si pr shembull, prdorimi i televizionit ose kompjuterit si mjete t msimdhnies s shkencave t natyrs ose historis. Kto medie edukimi sigurojn versione ose prfaqsime t bots. Por edukimi mediatik nuk sht prdorimi instrumental i medies si mjet i msimdhnies. Ajo nuk duhet t ngatrrohet as edhe me teknologjin e edukimit apo medien e edikimit.

N kt aspekt, argumenti pr edukim mediatik do t duket se sht vet-evident. N thelb ky sht nj argument pr ta br edukimin m t rndsishm pr jetn e fmijve jasht shkolls dhe n shoqrin e gjer. Pr shum fmij, hendeku midis bots s shkolls dhe bots s jets s prditshme sht shum i madh. N vend t injorimit t medies, ashtu si prpiqen t bjn shum msues, duhet t fillojm t pranojm se ato jan faktor i rndsishm i jets. Nse ne besojm se mediet luajn rol negativ apo pozitiv n jetn e fmijve, u bjm atyre nj shrbim t vogl duke pretenduar se ato nuk ekzistojn.

Argumenti pr edukim mediatik shpesh sht prcaktuar n analogji me argumentin literacy universale. Literacy prgjithsisht sht e njohur si nj parakusht themelor pr pjesmarrje n shoqrin bashkkohore. Megjithat, komunikimi gjithnj e m shum prfshin gjuht audio-vizive t medieve moderne. Fmijt dhe t rriturit duhet t jen t edukuar n t gjitha kto sisteme simbolike. Ata duhet t jen kompetent, lexues kritik dhe shkrimtar t gjuhs mediatike, si dhe asaj t shkruar.

Duke bashkuar botn e edukimit me botn e komunikimit mediatik, do t lind nevoja pr nj prpjekje t prbashkt nga ana e msuesve, nxnsve, prindrve, prodhuesve t medies dhe hartuesve t politikave. Gjithashtu, do t krkohet qartsi dhe krkes nga ana e msuesve, duke ju referuar qllimeve e metodave t tyre dhe gatishmri pr t rikonceptuar shum nga parimet themelore t edukimit. N kt aspekt, edukimi mediatik paraqet nj sfid t rndsishme, por sht dika q ne nuk mund ta shmangim. Gjat viteve t fundit, ka pasur disa zhvillime n mjedisin e medies q e bjn edukimin mediatik m urgjent. Pra, edukimi mediatik prfaqson nj sfid t rrndsishme t pashmangshme. Ndr ndryshimet m t rndsishme mund t prmendim:

Zhvillimet teknologjike. Me hyrjen n prdorim t platformave digjitale, videove n shtpi, kompjuterave dhe nj sr teknologjish t tjera, ka pasur nj shtim masiv t medieve elektronike. Ekranet n dhomat e ndenjjes jan tanim pika e ofrimit t nj llojshmria t gjer t produkteve e shrbimeve elektronike dhe bollk t informimit e argtimit. Kto zhvillime teknologjike kan ofruar zgjedhje m t mira pr konsumatort edhe pse disa sugjerojn se ato thjesht ofrojn m shum mundsi t shohin t njjtat gjra, sesa diversitet global. Megjithat, kto ndryshime nuk do t ndikojn vetm n konsumimin e medies. Rnia e kostos s teknologjis ka krijuar gjithashtu mundsi t reja pr njerzit q t bhen prodhues t medieve t tyre: duke prdorur videot dhe internetin, tani ka m shum gjasa q individt t krijojn dhe t shprndajn tekstet e tyre mediatike.

Zhvillimet ekonomike. Mediet kan qen t lidhura pazgjidhshmrisht deri n komercializimin e gjer t kulturs bashkkohore. N shum vende, medie t shrbimit publik kan humbur terren n raport mediet komerciale: pr shembull, shrbimi publik i televizionit dhe kanaleve t radios, tani jan vetm nj mundsi mes shum t tjerave dhe audienca e tyre sht n rnie. Ndrkoh, format e reklamimit, promovimit dhe sponsorizimit, vazhdimisht kan prshkuar sfern publike, si kompani tregtare t cilat krkojn tregje t reja. Fusha t tilla si politika, sporti, kujdesi shndetsor dhe madje vet arsimi, kan qen gjithnj t pushtuara nga forcat tregtare. Ky ka qen rasti edhe n vendet ku mediet m par kan qen objekt i nj kontrolli dhe censure t fort t shtetit. Edhe n shoqrit m pluraliste, rregullimi i medies nga qeverit duket gjithnj e m i pafuqishm prball forcave komerciale.

Zhvillimet shoqrore. Shumica e komentatorve social pajtohen se bota bashkkohore sht karakterizuar nga nj rritje e ndjeshme e fragmentimit dhe individualizimit. Sistemet e besimit dhe mnyra e jets jan duke u grryer dhe hierarkit e njohura jan rrzuar. Lidhjet tradicionale shoqrore - t tilla si ato t familjes dhe t komunitetit nuk mund t ndikojn m shoqrit heterogjene, si psh., shoqrit e telefonis. N kt kontekst, identiteti shihet si nj shtje zgjedhjeje individuale, sesa thjesht e drejt e lindur apo fat. Mediet shpesh jan par si burim kryesor i ktyre formave t reja t identitetit dhe mnyrs s jetess dhe rndsia e rritjes s tregjeve t vogla ka krkuar q prodhuesit t trajtojn nj llojshmri gjithnj e m t larmishme t grupimeve sociale. Gjat procesit, sht vn re se individt jan br edhe m t ndryshm dhe m t pavarur, gjat prdorimit dhe interpretimit t produkteve kulturore.

Globalizimi. Bilanci ndrmjet globalizmit dhe lokalizmit sht duke ndryshuar n mnyr komplekse dhe t pabarabart, si n kuptimin kulturor dhe at ekonomik. Korporatat mediatike globale, n vendet m t pasura botrore, mbizotrojn tregun: markat globale tani ofrojn nj gjuh ndrkombtare, ose kultur t prbashkt, veanrisht midis t rinjve. N t njjtn koh, teknologjit e reja mundsojn komunikim m t decentralizuar dhe t lokalizuar, dhe krijimin e bashksive q kaprcejn kufijt shtetror, n veanti nprmjet internetit. Ndrkoh, hendeku midis t pasurve dhe t varfrve si brenda dhe n mes t kombeve duket se sht thelluar, dhe kjo sht manifestuar edhe n aspektin e qasjes s informacionit dhe t medies teknologjike. Zgjedhja e medieve dhe ndoshta edhe zgjedhja e mnyrs s jetess dhe identitetit nuk jan n dispozicion pr t gjith.

Pavarsisht se si i interpretojm ato, kto zhvillime kan dy skaje. Ata krijojn pabarazi t reja si dhe shfuqizojn t vjetrat. Ato duket se ofrojn zgjedhje t reja pr individt aq sa duket se prjashtojn dhe mohojn t tjert. Sido q t jet, ato e bjn natyrn e qytetaris bashkkohore mjaft komplekse dhe t paqart. Mediet moderne jan t implikuara n nivel qendror n t gjitha kto procese, dhe kjo ka ndikime t veanta t fmijve dhe t rinjve. Pr industrit e medieve globale, t rinjt jan konsumatort kryesor, shijet dhe paraplqimet e t cilve jan par shpesh si prirje pr konsumatort n prgjithsi. Formimi dhe zhvillimi i kulturs rinore - dhe, m s fundi, t nj kulture t fmijve global jan t pamundur pr t ndar nga operacionet komerciale t medies moderne. Formimi dhe zhvillimi i kulturs s t rinjve, dhe koht e fundit edhe t fmijve, sh i pamundur t ndahet nga veprimet komerciale t medies moderne.

Si n hulumtimin dhe n debatin publik, fmijt jan par shpesh si m t prekshmit nga ndikimi i medies, por ata duket se kan besim n marrdhnien e tyre me mediat, q nuk jan n dispozicion pr shumicn e t rriturve. Ata jan par si t pafajshm, q kan nevoj pr mbrojtje dhe si kompetent, Megjithat, cilndo pikpamje t miratojm, sht fakt se t rriturit jan gjithnj e m pak t aft pr t kontrolluar sesi fmijt i prdorin mediat. Fmijt sot mund t ken qasje n mediat pr t rritur nprmjet TV kabllor apo statelitor ose videot n internet, shum m leht se sa prindrit e tyre. Ata kan gjithashtu paraplqimet e tyre mediatike apo sfern mediatike t tyre, q t rriturit mund t gjejn gjithnj e m me vshtirsi pr t deprtuar apo pr tu kuptuar. Prhapja e teknologjis mediatike, e kombinuar me ndryshimin e statusit social t fmijve, do t thot se fmijt nuk mund t mbyllen m n kopshtin sekret tradicional t fmijris, n qoft se me t vrtet ata kan qen ndonjher.

Kto modele t ndryshimeve teknologjike dhe strukturore n mjedisin bashkkohor mediatik paraqesin rreziqe t rndsishme t reja dhe por edhe mundsi t shumta pr t rinjt. Mediet digjitale dhe veanrisht interneti, kan rritur ndjeshm mundsin pr pjesmarrje aktive, por gjithashtu mund t krijojn nj mjedis t zgjedhjes, t cilat mund t shihen si t padmshme. Ndrkoh, pr shumicn e fmijve, q ende nuk kan qasje n kto mjete mediatike, ekziston rreziku n rritje i prjashtimit dhe diskriminimit.

N kt situat t re, nevoja pr edukim mediatik bhet gjithnj e m urgjente. Ne kemi nevoj pr tu mundsuar fmijve t prballen me sfidat e paraqitura nga ky mjedis i ri mediatik. Ne kemi nevoj ti aftsojm fmijt t ndrtojn dhe zgjerojn stile t reja t t nxnit dhe t formave t reja t shprehjes kulturore q mediat moderne vendosin n dispozicion t tyre. Vetm n kt mnyr do t jet e mundur q fmijt e sotm t marrin vendin e tyre si qytetar aktiv n shoqrit komplekse, komercialisht t orientuara n nivel botror, t cilat tani jan n zhvillim. 2.2. Nga mbrojtja te prgatitjaEdukimi mediatik sht karakterizuar nga nj debat i vazhdueshm mbi qllimet e tij themelore dhe metodat, ashtu si do fush tjetr e edukimit. Deri tani shum pak msues, pr t mos thn aspak, jan trajnuar pr edukimin mediatik dhe pr kt arsye ata kan prirje pr qasje te reja metodologjike nga disiplina t ndryshme dhe me motive t ndryshme.

Pr disa edukimi mediatik paraqet zgjidhje pr nj problem, ai sht nj mnyr pr t kundrvepruar ndaj zhvillimeve n shoqri t cilat personalisht nuk i plqejn. Pr t tjert, ajo sht par si nj form fuqizimi, nj mnyr pr tu mundsuar nxnsve pr t marr kontrollin e mjeteve t prodhimit t medias, dhe pr t shfrytzuar mundsit q ata mund t ken. N kt mnyr edukimi mediatik shrben si qendr pr t gjitha ndrojtjet, shqetsimet dhe aspiratat, disa prej t cilave mund t jen krejtsisht t papajtueshme.

Megjithat, ka gjasa t vihet re nj ndryshim i gjer historik n filozofin themelore t edukimit mediatik. Historikisht, edukimi mediatik ka filluar si nj ndrmarrje mbrojtse: qllimi i tij sht q t mbroj fmijt nga rreziqet e mediave. Theksi ktu vihet n ekspozimin e mesazheve dhe vlerat e pavrteta t medias q nxnsit ti refuzojn ose t shkojn prtej tyre. Megjithat, si ka evoluar edukimi mediatik, ka shfaqur prirjen t shkoj drejt nj qasjeje m t fuqishme. Qllimi i edukimit mediatik sht q t prgatis fmijt pr t kuptuar dhe pr t marr pjes n mnyr aktive n kulturn mediatike q i rrethon. Theksi sht n kuptimin kritik dhe analizat, t cilat bazohen n shprehit e t menduarit kritik dhe krijues t nxnsve.

Mediat edukojn fmijt me vlera dhe sjellje t tilla q mendohet t jen t paprshtatshme apo t dmshme (pr shembull, q kan lidhje me seksin dhe dhunn). Edukimi mediatik i on fmijt drejt vlersimit t kulturs s lart, drejt formave m t mira t sjelljes. Edukimi mediatik sot po shihet jo si nj form mbrojtjeje, por si nj form prgatitjeje. Ai ka pr qllim ti mbroj t rinjt nga ndikimi i mediave, dhe n kt mnyr ti oj ata drejt gjrave m t mira. Nga nxnsit krkohet q t marrin vet vendimet. Pr m tepr, edukimi mediatik synon t zhvilloj t kuptuarit e t rinjve dhe pjesmarrjen e tyre n kulturn mediatike q i rrethon.

N kt proces, edukimi mediatik n mnyr t pashmangshme ngre shqetsime kulturore, morale dhe politike, por kt e bn n mnyr q inkurajon angazhim aktiv, kritik nga ana e nxnsve, n vend t ndjekjes s nj orientimi pr nj qndrim t paracaktuar. Arsyet pr t theksuar kt ndryshim jan t shumta, por do t prmendim at pr t ciln sht objekt edhe ky hulumtim.

2.2.1. Ndryshimi i pikpamjeve t msimdhnies dhe t nxnit.

Koht e fundit, ka pasur rritje t njohjes midis msuesve se qasja mbrojtse nuk funksionon n praktik. Sidomos kur sht fjala pr zonn t ciln edukimi mediatik e ka n fokusin e tij, me at q nxnsit e shohin si pjes t kulturs dhe knaqsis s tyre, ata mund t prfshihen lehtsisht ose ti kundrshtojn ato ka u tregojn msuesit. Njohja e ktyre vshtirsive ka uar n shfaqjen e nj kndvshtrimi me n qendr nxnsin, e cila fillon m shum nga dijet dhe prvoja ekzistuese mediatike nxnsve, sesa nga orientimet e msuesit.

Prfaqsuesit mediatik na ftojn ta shohim botn n mnyra t veanta. Ata na ftojn t jemi m shum paragjykues apo dyshues se sa objektiv. Gjithsesi kjo nuk do t thot se ata e ojn auditorin, n rastin ton nxnsit, n gjykime t gabuara pr realitetin. Nxnsi e krahason medien me prvojn e tij dhe bn krahasime sa realiste jan ato dhe sa t besueshme mund t jen. Mediet mund t shihen si reale n disa mnyra por jo n disa t tjera, ne mund ta dim se aty ka fantazi, por na tregon pr realitetin. T studiosh prfaqsimet mediatike do t thot t prqendrohesh n:

Realizm. A do t jet ky tekst realist? Pse disa tekste t duken m real sesa t tjert?

Thnien e s vrtets. Si mund t pretendojn mediet t thon t vrtetn n lidhje me botn? Si mund t prpiqen t duken autentike?

Pranin dhe mungesn. far sht prfshir dhe prjashtuar nga bota mediatike? Kush flet apo hesht?

Paragjykimet dhe objektivitetin. A mbshtesin pikpamje t veanta pr botn? A transmetojn ato vlera politike apo morale?

Stereotipin. Si munden mediat t prfaqsojn grupe t veanta sociale? A jan ata prfaqsime t sakt?

Interpretimet. Pse audiencat pranojn disa prfaqsime mediatike si t vrteta ose t refuzojn t tjera si t false?

Ndikimet. Prfaqsimet mediatike, a ndikojn pikpamjet tona pr grupe t caktuara apo shtje sociale?

Listen

Read phonetically

Nj aspekt tjetr i prfaqsimit q nxnsit duhet t njohin sht krijimi i stereotipeve. Ata duhet t njihen me argumentin se mediat injorojn minoritetet ose grupet m pak t fuqishme, ose i tregojn ato n nj drit negative.ListenRead phonetically2.2.2. Shfrytzimi i teknologjis n msimdhnie

T gjitha mnyrat e msimdhnies shfrytzojn ndonj form teknologjie, q nga shkumsi e tabela e deri te programet e ndrlikuara kompjuterike. Disa forma t teknologjis i marrim si t dhna, si pr shembull shkumsin, shnjuesit dhe tabelat e bardha, veanrisht nse ato nuk ndrhyjn te mnyrat e rrnjosura dhe tradicionale t msimdhnies. Edhe prdorimi i projektorve, apo i programit PowerPoint shkaktojn ndrhyrje minimale n msimdhnien e drejtuar nga msuesi.

Vetm n rastet kur teknologjia krkon ndryshime t konsiderueshme n sjelljen e tyre, msuesit shprehin shqetsime pr prdorimin e saj. Ndoshta kjo teknofobi mund t jet e prligjur, nse ajo krkon modele t ndryshme grupimi t nxnsve, nse rrezikon paksimin e autoritetit t rolit t msuesit dhe i duhet t msoj aftsi t reja. Frika nga prdorimi i kompjuterve n programet shkollore, apo sikurse quhet fobia kibernetike, mund t ket rrnj t thella, dhe mund t gjendet si te msuesit e rinj ashtu edhe ata me shum prvoj.

Sot ka shum nga ata q i ngren lart virtytet e prfshirjes s kompjuterve n veprimtarit msimore d.m.th. t msimdhnies s prshkruar me teknologji. Multimedia krijon mjedise t pasura t t nxnit. Brenda pak vitesh, teknologjia kompjuterike pr prdorime arsimore ka marr nj shtrirje t jashtzakonshme. Tani ka nj varg t tr programesh kompjuterike me funksione mjaft t sofistikuara q lidhen me msimdhnien e menaxhuar nga kompjuteri dhe msimdhnien e ndihmuar nga kompjuteri. Kto programe ndihmojn msuesin n detyra t ndryshme organizative, si regjistrimi i veprimtarive t nxnsve, hulumtimet dhe prezantimi i burimeve, regjistrimi i vlersimeve t nxnsve. Po kshtu, edhe mundsit pr msimdhnien e ndihmuar nga kompjuteri po shtohen gjithnj e m shum dhe prfshijn shembujt e mposhtm:

programe kompjuterike t shprehive, pr t br ushtrime dhe praktik; programet kompjuterike t shprehive ofrojn prvoja msimore ndrvepruese, zakonisht me komente t menjhershme pr arritjet e nxnsit;

programe kompjuterike grafike: kto bjn t mundur q nxnsit ta prjetojn botn n forma t tjera, prve gjuhs s folur dhe t shkruar forma, masa, prpjestimi, marrdhnia, shkalla, siprfaqja, lnda dhe ritmi t gjitha shprehen m shpejt nprmjet krijimit t imazheve sesa nprmjet prdorimit t fjalve;

bazat e t dhnave: bazat e t dhnave me baz tekstin prfshijn vetm informacione n form teksti; bazat e t dhnave hiper-mediatike ofrojn informacione te t cilat mund t shkohet me an t lidhjeve; bazat e t dhnave multi-mediatike prfshijn nj shumllojshmri formash mediatike si, pikturat, video-klipet, tekstet dhe materialet zanore;

mundsit e telekomunikimit: kto prfshijn mesazhet me e-mail; programet Listserv bjn t mundur q nj mesazh tu drgohet njkohsisht shum personave; tabelat e njoftimeve elektronike ia paraqesin nj mesazh publik marrsve t shumt; dhomat bisedore/forumet lejojn biseda n internet me pjesmarrs t shumt; komunikimi i njkohshm bn t mundur q nj ose m shum persona t ndrveprojn saktsisht n t njjtn koh;

qasje n internet n programe t msimdhnies dhe t nxnit: kto mund t prdoren leht dhe jan argtuese pr tu prdorur pr shembull, nj faqe interneti me ndrveprim q u bn t mundur nxnsve t shijojn veprimtari t rregullta fizike larg kompjuterve t tyre;

simulimet; shum botues t programeve kompjuterike arsimore prodhojn simulime vijuesve u jepet pushteti t luajn me nj model ose maket t lnds q po studiojn dhe t provojn efektet e ndryshimit t variablave t ndryshm n at model;

mjetet matematike: kto u ofrojn nxnsve mundsin t eksplorojn t dhna n koh reale pr shembull probeware i lejon nxnsit t matin temperaturn, lagshtin, distancn dhe shum variabla t tjer t lidhur; gjat nj ore msimi mund t mblidhen sasi t mdha t dhnash;

programe pr vlersimin e arritjeve t nxnsve: numri i programeve t tilla po rritet me shpejtsi tani ofrohen programe q krijojn nj numr t madh rubrikash (kritere pr gjykimin e performancs); mund t krijohen dosje elektronike t punimeve t nxnsve; t vzhgohen dhe regjistrohen proceset n zgjidhjen e problemeve nga nxnsve; ndrsa tani po krijohet nj grup i ri instrumentesh interpretuese pr t vzhguar t menduarit e rendit t lart dhe bashkpunimin e grupit;

kurse n internet: kto po zhvillohen n t gjitha nivelet e shkollimit ofrohen forma msimdhnieje n internet (asinkrone) si dhe n koh reale (sinkrone).

N prmbledhje, teknologjia digjitale bn t mundur q msimdhnia t jap prfitime t mdha, sepse ajo:

ofron fleksibilitetin pr t plotsuar nevojat dhe aftsit individuale t secilit nxns;

u ofron nxnsve qasje t menjhershme te burime t pasura materialesh prtej shkolls dhe prtej vendit d.m.th. krijon kndvshtrime ndrkulturore;

e paraqet informacionin n mnyra t reja, kuptimplote;

i nxit nxnsit t provojn ide t reja dhe t zgjidhin probleme;

i nxit nxnsit t bjn projekte, planifikojn dhe kryejn studime multimediatike me baz projektin;

motivon dhe nxit t nxnt;

u bn t mundur nxnsve t njihen me instrumentet e Epoks s Informacionit.

Megjithat, sht shum e qart se n shum programe shkollore, metodat e msimdhnies jan ndikuar shum pak nga teknologjia kompjuterike me gjith investimet e mdha q jan br n koh dhe para pr instalimin e pajisjeve elektronike dhe t programeve n shkolla, nxnsit e kalojn shumicn e ditve t tyre n shkoll sikur kto instrumente dhe burime informacioni t mos ishin krijuar kurr. Ka disa arsye t ndryshme pse kjo teknologji shfrytzohet pak n programet shkollore, q po i renditim m posht:

msuesit nuk i njohin mir pajisjet dhe nuk kan as koh e as burime pr trajnim t gjithanshm dhe t vazhdueshm;

nuk ka buxhet t mjaftueshm pr t ofruar numrin e duhur t kompjuterve personal, pr t bler programe, pr t paguar teknikt q bjn lidhjet me rrjetin apo pr ta mirmbajtur at;

msuesit nuk kan prgatitje t mjaftueshme paraprake pr t prdorur teknologjin kompjuterike dhe tregojn ankth n prdorimin e kompjuterve;

nuk ka prova bindse hulumtuese se msuesit mund t jen m efikas n msimdhnien me baz kompjuterin, sesa n msimdhnien pa kompjuter;

teknologjia kompjuterike i krcnon msuesit ka mundsi q ata t humbin gjithnj e m shum kontrollin ndaj puns q bjn.2.2.3. Msimdhnia n Internet

Msimdhnia n internet mund t varioj nga prdorimi i burimeve multimediale, q nxirren nga arkivat digjitale, deri n kurset e plota msimore (Freebody dhe Muspratt, 2007). Mjedisi i t nxnit n internet sht shum i veant, pr shkak t mundsis pr t ndryshuar kohn e dhnies dhe vendin e dhnies s msimit, krahasuar me msimdhnien tradicionale (Jury, 2004). Zhvillimi msimdhnies n internet sht i kushtueshm dhe ka nj numr shtjesh q duhen marr n konsiderat.

Megjithat, shihet qart se komunitetet e msimdhnies elektronike n internet po zhvillohen me shpejtsi. Tani jan n dispozicion mjetet e njkohshme (sinkronike) (si dhomat bisedore, mesazhet e menjhershme) dhe mjetet e komunikimit jo t njkohshm (asinkronike) (si e-mail-i, bordet e diskutimit dhe blogjet) pr t ndihmuar zbatimin e msimdhnies n internet. Kjo sht e ardhmja dhe t ecim me guxim drejt saj.

2.3. Format e komunikimit n edukimin demokratiksht komunikimi?

Komunikimi n sistemin arsimor si nj aspekt i rndsishm i mbarvajtjes s procesit msimor dhe i mbshtetur n vlera humane, shrben si nj rregullator i prgjithshm i marrdhnieve midis grupeve sociale t nxnsve, msuesve, prindrve dhe partnerve t tjer t edukimit. Pr kt sht e nevojshme gjithnj e m shum t pasurit e nj komunikimi t pastr, i cili sht nj sfid si n jetn profesionale dhe n at personale. T komunikuarit n mnyr efektive ndihmon pr t pasur me shum sukses. Ja disa mendime n lidhje me termin komunikim:

Biologu Eduard Uillson:- Komunikimi sht procesi nprmjet t cilit brthama prpiqet t modifikoj modelet e mundshme t sjelljes nj brthame apo organizimi tjetr me nj mnyr adoptuese t paktn pr nj nga t dy.

Colin Cherry:Komunikimi sht ai q lidh dy organizma ndrmjet tyre.

Matematikani Uarren Ueaver: Komunikimi sht mjeti me t cilin nj mendje influencon nj tjetr t cilat nuk kan shum her lidhje n rastin n qoft se i jep dikujt pr t pir.Jese Aragurean: - Komunikimi pa prgjigje nuk sht nj komunikim i vrtet.

Nj rol tepr t rndsishm n komunikim e luajn gjuha e trupit. Kjo sht e rndsishme kur duhet t prcillet nj mesazh i caktuar. P.sh, qndrimi me duar n xhepa tregon se mund t jemi n siklet ose t ndrojtur. Duhet t tregohemi t vmendshm pr gjuhn e trupit q nprmjet saj t mos drgojm mesazhe q bien n kundrshtim me fjaln q themi. Ky qndrim prball nxnsve ka rndsi, t jet sa m i rregullt dhe mesazhdhns. Gjuha sht mjeti kryesor i komunikimit t njerzve dhe ka t bj me prdorimin e simboleve pr t transmetuar mesazhe t tjerve ose vetvetes. Ajo na lejon t shprehim ide q nuk kan t bjn vetm me t tashmen. Ne mund t bisedojm pr t shkuarn, pr t tashmen dhe t ardhmen.

Gjuha dhe t folurit jan pjes e nj procesi t gjer t komunikimit. T jesh i aft t komunikosh duhet t zotrosh aftsi komunikuese, aftsi t cilat nj msues i aft duhet ti zotroj n mnyrn m t mir t mundshme. Pra, kur flasim pr kompetenca komunikuese, ktu hyn aftsia e individit pr t vn n praktik gjuhn, aftsia e tij pr t prdorur gjuhn n funksion t komunikimit, i cili mund t mos jet vetvetor (komunikim me veten) por ndrkomunikim (dy e m tepr se dy individ). N kt rast hyn elementi i aftsimit t transmetimit t informacionit nga folsi (q n rastin ton sht msuesi) dhe dshifrimi i informacionit nga dgjuesi (q bhet fjal pr nxnsin). Komunikimi sht nj nga dukurit kryesore t jets sociale. Kemi dy kategori t mdha t akteve t komunikimit:

a) Nga njra an aktet q komunikojn sjellje ose nj gjendje emocionale t njeriut dhe quhet komunikim sjellor.

b) Nga ana tjetr akte q komunikojn dije ose nj gjendje t mendimit dhe quhet komunikim i kuptueshm ose intelektual.

Komunikimi nnkupton drgim, pranim dhe kuptim t informats. sht nj pun e prditshme rutine, si vepr e vogl skenike e cila ka m s paku dy aktor: drguesi dhe pranuesi. Msuesi si drgues i informacionit duhet t jet i qart, i sakt dhe i kuptueshm pr at q e merr kt informacion (nxnsi). N procesin e komunikimit si n arsim dhe fusha t tjera prve se me fjal, prdoren gjeste, lvizjet, ngjyrat e zrit etj. Procesi i thjesht i komunikimit sht i prbr prej tre komponentve: Drguesi informacioni pranuesi.Prve ksaj theksoj se kemi dy lloje komunikimesh:

1. Komunikimi verbal

2. Komunikimi joverbal

1. Komunikimi verbal sht i rndsishm jo vetm n komunikimin e prgjithshm, por edhe n komunikimet zyrtare. Suksesi i tij varet n at se sa ju jepet rndsi elementeve t ktij komunikimi t cilt jan: shpejtsia e t folurit, zgjedhja e fjalve, koha e t folurit. Gjat ktij komunikimi duhet ti jepet m shum vmendje mnyrs se si tingllon ajo q thuhet. Pr nj msues, e folura e shpejt mund t jet penges pr tu kuptuar nga nxnsi, po ashtu edhe nse shpjegon n mnyr monotone, paraqet rrezikun e mos interesimit pr msimin. Pr sa i prket stilit dhe gjuhs duhet q ti largohemi prdorimit t shkurtesave dhe prdorimit t fjalve t panevojshme. Gjat przgjedhjes s fjalve duhet t prdoren fjal t thjeshta, t shkurtra dhe t kuptueshme.

2. Komunikimi joverbal: T folurit e trupit sht element i rndsishm me arritjen e komunikimit t suksesshm. Ky paraqet reaksion natyror dhe sht pjes prbrse e do bisede. N kt lloj komunikimi bjn pjes: Karakteristikat fizike (pamja e jashtme, gjestet e ndryshme etj.), prdorimi i hapsirs dhe prdorimi i kohs. Pas ksaj duhen prmendur edhe elementet kritik t procesit t komunikimit q jan:

Dhnsi

Procesi i kodimit

Mesazhi i drguar

Mjeti

Mesazhi i marr

Procesi i dekodimit

MarrsiGjithashtu theksojm dhe rregullat e komunikimit q jan:

Komunikimi i ndershm dhe i hapur - t hapesh vet n bised pr nevojat, ndjenjat, dshirat (efektet e sjelljes ) sht m mir se sa t merresh me analizn dhe vlersime pr t tjert.

T dgjosh tjetrin duke e mirkuptuar, mbshtetur dhe duke u shprehur qart.

T zgjidhsh problemin n mnyr kreative duke i ln t gjith t knaqur .

T zhvillosh aftsi kshilluese n mnyr q t orientosh t tjert pr nj zgjidhje t caktuar, pr nj konflikt.

Kto jan rregulla t cilat kan shum rndsi dhe q duhet ti kemi gjithnj parsore kur t komunikojm me dik tjetr, po ashtu q t kemi nj komunikim t ndershm dhe t hapur duhet gjithnj:

T shprehemi qart dhe n mnyr personale thniet tona.

T njohim dhe t shmangim mesazhet nnvlersuese drejtuar bashkbiseduesit.

T prshkruajm dhe jo t gjykojm sjelljen problematike dhe shqetsuese.

T dgjojm tjetrin n mnyr aktive, t njohim rrugmbylljet, komunikimet duke i shndrruar n dgjim aktiv.

T shprehim ndjenjat me fjal dhe jo me vepra q t parandalojm keqkuptimin.Me pak fjal, komunikimi gjat procesit t marrjes dhe t dhnies s informacionit prezanton n mnyr t vazhdueshme edhe mendimet dhe ndjenjat e njerzve. N kt mnyr personat q realizojn komunikimin jan gjithmon n dispozicion t njeri- tjetrit, ndjekin thniet e bashkbiseduesit, mbajn qndrim dhe e vlersojn at.

Pr ta konkretizuar theksoj se n kuadrin e reformave msimore, ndryshimet e shkolls pr nj mjedis t ri social, jan piknisja n zhvillimin e komunikimit, i cili po merr nj rndsi t madhe. Nxnsi sot sht njherazi m i pajisur se sa paraardhsit e tij me dije, por m i orientuar nga ndikimi i medias (nnshtje t ciln do ta sqaroj n vazhdimin e detyrs si: kinemaja, radio, televizioni, reklama, shtypi etj.). Dhe njohja jon me psikologjin e fmijs ka psuar ndryshim.

Msimi tashm sht objekti i nj pune t gjer konstruktive. E theksova kt pr t par n vazhdim aspekte komunikative t nj pedagogjie t re n shkoll ku bhet ndrthurja e tradicionales dhe bashkkohores.2.3.1. Komunikimi tradicional n shkolla

Zhvillimi i shoqris sht e bazuar n zhvillimin e sistemit arsimor, duke filluar nga sistemi formal parashkollor deri n sistemin universitar e pasuniversitar, ku ky sistem arsimor ka objektiva t prcaktuara qart pr t kontribuar n zhvillimin e shoqris. Nj aspekt i rndsishm pr mbarvajtjen e sistemit arsimor sht komunikimi. Funksionimi sa me me efikasitet i formave t larmishme t komunikimit t ndrsjell ojn n pasurimin e kompetencave t nxnsit, duke u nisur nga komunikimi tradicional n at bashkkohor.

Komunikimi n vetvete sht i prbr nga komunikimi verbal dhe komunikimi joverbal. Sjelljet verbale dhe joverbale prbjn mjetet ose rrugt pr prmbushjen e funksioneve specifike t komunikimit. Dim q komunikimi realizohet midis dy a m shum subjekteve. N sistemin arsimor dy subjektet kryesor jan stafi pedagogjik dhe nxnsit, ku kto dy subjekte kan statuse t ndryshme. Duke e par komunikimin msues-nxns n kontekstin tradicional dalim me versione t ndryshme.

Rolin kryesor n punn e prditshme t msuesve e zinte dhnia e dijeve dhe prvetsimi nga nxnsi, duke e par nxnsin si nj riprodhues i dijeve t dhna nga msuesi. Pra msuesi organizonte do gj, sanksiononte do gj, legjitimonte do gj. Nxnsit ishin t detyruar t pranonin n klas nj pushtet absolut t tepruar nga msuesi, ku nxnsi nj pjes t madhe kohe ishte i detyruar t qndronte pasiv. Po t prshkruanim proesin msimor sipas modelit tradicional do t vinim re rregulla strikte ku nxnsi ishte i detyruar ti zbatonte me korektsi. Kishim t bnin me dominim t komunikimit t njanshm ku, msuesi flet dhe nxnsi q mundohej ti merrte t gjitha bruto ashtu si msuesi i shpjegonte. Pra, mungonin format e ndrsjella t komunikimit q nxnsit t ishin m aktiv dhe m bashkpunues.

Komunikimi n klas dikur kishte arritur n kufijt e nj idhulli, ku msuesi ishte i paprekshm, i pagabueshm dhe kur nxnsi prballej me t, ndshkohej nse prishte atmosfern n klas. Msuesi dje ishte i plotfuqishm dhe prdorte t gjitha format e poshtrimit t figurs s nxnsit t cilat ulnin shkalln e komunikimit t ndrsjelle msues-nxns. Ai kishte t drejt t ndshkonte fizikisht dhe moralisht nxnsit e tij me an t komunikimit verbal ose joverbal. N shumicn e rasteve komunikimi msues - nxns ishte i njanshm, duke prjashtuar ose penalizuar t gjith ata fmij, t brisht psikologjikisht, duke i arratisur n nj bot tjetr.

Edhe raporti i komunikimit msues-prind vuante srish nga i njjti kompleks tradicional, ku asnjra pal, n jo pak raste, nuk dinte se far krkonte n t mir t edukimit t shndetit mendor t fmijs dhe si pasoj t dyja palt ndshkonin fmijn, n vend q t rrisnin shkalln e komunikimit dhe t ndshkonin gabimin.Nxnsit shpesh binin n depresion, sepse dhunoheshin edhe nga msuesi dhe nga prindi. Penalizoheshin nxnsit me rezultate jo t mira ku do aktivitet kulturor apo artistik realizohej nga nj pjes shum e vogl e nxnsve t mir duke i kthyer pjesn tjetr t nxnsve n pasiv. Pra, ktu kishim t bnim me nj munges t gjithprfshirjes si n proesin msimor ashtu edhe edukativ.

Tradicionalisht sht menduar se pr do dshtim shkollor faji qndron tek nxnsi, fakt i cili tashm nuk qndron. Vshtirsit q ndeshin nxnsit vijn kryesisht si rezultat i mnyrs se si sht organizuar shkolla, format e msimdhnies q prdoren, si edhe mbshtetja q i ofrohet nxnsit. sht koha ku jan krijuar t gjitha kushtet pr nj rikonceptim t misionit t shkolls. Nxnsit jan t larmishm, ashtu si edhe vet shoqria. 2.3.2. Komunikimi bashkkohor n shkoll

Ne jemi t prirur ta shikojm shkolln nga nj pikpamje individuale, si dika ndrmjet msuesit dhe nxnsit ose midis msuesit, nxnsit dhe prindit. Ajo q na intereson m shum sht padyshim progresi i br nga fmijt, zhvillimi i tyre normal, fizik, prparimi i tij duke filluar q nga prvetsimi i shprehive baz, aftsimi n lexim, shkrim, llogaritje, pra rritja e njohurive t tij dhe n baz t standardeve t tilla arrihet t gjykohet puna e shkolls. Tashm do dit e m shum kemi prmirsim dhe ndryshime npr shkollat tona, kemi ndryshim n metoda dhe programe t arsimit.

Kjo sht nj form prpjekje pr t ecur me hapin e kohs, duke knaqur nevojat e nj shoqrie t re n formim. N ditt e sotme arsimi ka prcaktuar detyra shum t ndryshme n krahasim me ato t modeleve tradicionale t arsimit. Memorizimi i informacionit dhe t dhnave sht pjesa m e rndsishme. Ndryshe nga e kaluara, sot kemi nj kompjuterizim dhe mundsi t pakufizuara t internetit. Tani nxnsi sht m shum i interesuar se si t msoj t gjej informacione t nevojshme, se sa t memorizoj faktet q i ka dhn msuesi. E gjith kjo n brendsi t saj prmban at q mund t quhet ndryshim, nga komunikimi tradicional n at bashkkohor. Kompjuterat sa vijn e shtohen m shum npr shkollat tona.

Zhvillimi teknologjik sht nj pjes e rndsishme e metodave bashkkohore t msimdhnies. N baz t metods q prdor msuesi pr t prcjell informacionin tek nxnsit kemi edhe arritje n mnyr efikase t realizimit t qllimit. Pr nj msues q prdor metodat bashkkohore t msimdhnies sht shum e rndsishme q t arrij dhe t krijoj mjedis dhe atmosfer n klas ku nxnsit t ndihen t lirshm, t shprehin mendimet e tyre.

Metodat e prdorura n msimdhnien bashkkohore, u ngjallin nxnsve interes pr orn e msimit duke prfshir ata n veprimtari t harmonishme dhe t vazhdueshme t organizuara n mnyr individuale, n dyshe, dhe n grupe m t mdha. Harmonizimi i veprimtarive n kt mnyr rrit shkalln e komunikimit midis msuesit dhe nxnsit dhe njkohsisht midis nxnsve.

Mund t ndodh q n klas t krijohen situata t papritura. N kt rast msuesi tregon profesionalizmin e tij duke i dhn zgjidhje ktyre situatave. Msuesi duhet t jet i ngroht, i qet dhe i dashur pr t gjith nxnsit pa br diferencime. Por jo vetm kaq. Tradicionalisht shpjegimin e ka kryer vetm msuesi, por n koht e sotme synohet t trhiqen edhe nxnsit n zbulimin e njohurive t reja.

Pjesmarrja e tyre n zbulimin e njohurive t reja i ndihmon ata t qartsohen, t jen nismtar t zbulimit t s res dhe t luajn rol aktiv gjat gjith procesit msimor. Pra, e gjitha kjo nuk sht thjesht dika pr t`u zbavitur, por sht nj metod msimore efikase q ndikon n formimin e personalitetit t nxnsve, duke i aftsuar dhe prgatitur ata pr jetn dhe punn, duke i br t vetdijshm, dhe autodidakt. Jo vetm n kto metoda, por n do metod t msimdhnies, komunikimi sht nj element thelbsor dhe i domosdoshm pr t prcjell dijet te nxnsit.

Komunikimi bashkkohor nuk sht thjesht nj praktik pr zbatim ndrmjet msuesit dhe nxnsit, por mbi t gjitha sht nj bashkveprim, i nj komunikimi t ndrsjell q sjell pasurimin e kompetencave t nxnsit. Pr nj msues t kujdesshm nuk duhet t jet e vshtir t kuptoje kush jan aftsit, t metat e nxnsit dhe ku duhet t prmirsohen. do msues i mir di t vlersoj nxnsit e tij, i kupton dhe i orienton ata drejt prvetsimit t njohurive n mnyr sa m t thjesht dhe pa i sforcuar.

N qendr t metodave bashkkohore sht nxnsi. Po ashtu edhe n at tradicionale, msuesi duhet t transmetojn n mnyrn m t mir t mundshme dijet e tij tek nxnsi. Por do dit dhe m shum msimdhnia po ndryshon duke sjell forma t reja, t larmishme e kuptimplote t msimit, duke pasur si qllim zgjidhjen e shum problemeve dhe shfrytzimin e strategjive t reja.

Shkollat duhet t zhvillojn, gjithashtu, edhe kapital intelektual aftsit e zgjidhjes s problemeve n nj bot teknologjike n mnyr q t gjith nxnsit t mund t msojn.

N msimin bashkkohor nuk jepen njohurit e reja n forma shabllone si dika e prer dhe prfundimtare, prkundrazi krkojn t zbulojn t ren, gjrat interesante, krkojn metoda t reja, forma dhe mjete q inkurajojn zhvillimin e aftsive krijuese t nxnsve. N kto metoda n do koh msimi duhet t ket sa m shum element aktiv n mnyr q nxnsi t marr njohuri dhe ti perceptoj ato n baz t ktij msimi aktiv t kuptueshm. Nxnsit t ndihen t lirshm t besojn n vetvete, tu besojn msuesve dhe shokve t tyre, q t msojn t respektojn t tjert dhe t bhen t suksesshm.

Kjo metod bhet q t ndrrohet roli i nxnsit, duke e nxjerr nxnsin nga ajo situat pasive ku ai ishte nj dgjues i mir (nn presionin e msuesit ku duhej t dgjonte me shum vmendje msuesin) por t bhet aktor kryesor, subjekt aktiv, bashkpunues me msuesin, pr t njohur dhe prvetsuar njohurit e reja. Shkolls, atmosfern dhe bukurin nuk ia sjell vetm godina apo mjedisi ku sht e ndrtuar shkolla, por edhe larmia e nxnsve q prfshihen n t.

Nxnsit jan t ndryshm nga njri tjetri, secili ka krkesa t veanta, secili flet, mendon, reagon, mson ndryshe nga njri - tjetri. Pra, klasa nuk sht nj kolektiv q prbhet nga individ t njjt. Ajo nuk mund t shikohet si nj grumbull kukullash t prmasave e veorive t njjta, nuk mund t shikohet si nj njsi ushtarake ku secili antar sht i detyruar t ec n t njjtin hap e n t njjtin ritm. Prandaj secilit i duhet dhn rasti dhe mundsia q t shpreh dhe t prvetsoj njohurit, duke pasur parasysh metodat e msimdhnies q do t prdoren.

Barazia e shanseve, q duhet t krijoj shkolla dhe msuesi pr nj ecuri t mbar t t gjith nxnsve, nuk do t thot se t gjith do t mbrrijn n t njjtin finish. Si institucion demokratik, q duhet t prgatit breza q do t ndihmojn zhvillimin e demokracis, shkolla ndihmon njhersh edhe n zhvillimin e kapaciteteve individuale t nxnsve, ashtu si ata shfaqen n fusha t ndryshme.

Pra msuesi i ditve t sotme sht duke u pozicionuar n pozicionin e orientuesit t nxnsit drejt prvetsimit t njohurive t reja. Duke u larguar nga ai msuesi tradicional, ku msuesi ishte nj diktues i njohurive t reja dhe nj burim i vetm. Sot format e larmishme t komunikimit bjn q nxnsit t ken mundsi t shumta pr marrjen e informacionit t ri. Msuesi sot shihet si nj orientues i transmetimit t njohurive t reja duke prdorur burime t ndryshme informacioni si, median, internetin, dhe specialitetet e fushave t ndryshme.2.3.3. Kombinimi i tradicionales me bashkkohoren n edukimin pr qytetari demokratikedo dit e m shum para institucioneve arsimore, shkollave t arsimit parauniversitar e t lart po rritet nevoja e kualifikimit dhe e trajnimit t msuesve. Dhe kjo po ndodh me arsyen pr ti ngritur dhe prgatitur ata n nivelin e krkesave t kohs. Edhe pse duket si dika e vshtir dhe q do koh dhe pun, msuesit jo vetm q e ndiejn t nevojshme, por kan qen dhe jan t interesuar pr ngritjen e tyre profesionale. Msuesit tashm kan nj pjesemarrje t gjer dhe aktive npr seminare vendore dhe kombtate. Dhe ky sht nj faktor pozitiv. Sot npr shkollat tona kemi msues q pavaresisht nga mosha e tyre kan pranuar strategjit e reja t msimdhnies edhe pse ndoshta t panjohura m par prej tyre.

Ata prdorin metoda dhe teknika t reja duke u larguar nga praktika tradicionale. Msuesit e sotm po prpiqen t realizojne forma t ndryshme t puns msimore duke prmendur disa forma organizimi si: punn n ift, punn n grupe, bashkbisedimin, realizimin e projekteve t ndryshme etj. Gjithashtu po prdoren modele t ndryshme t msimdhnies t cilat vendosin n qender t vmendjes nxnesin dhe q marrin pr baz potencialet dhe aftsit individuale t nxnsve. Pra, zhvillohet proesi msimor me nxnsin n qender, n ndryshim me metodn tradicionale, ku gjithka orientohej nga msuesi.

N morin e t rejave q po prdoren prej vitesh n procesin e formimit dhe informimit t msuesve si jane angazhimi i institucioneve shtetrore, si qendra, fondacione, e agjensi jo qeveritare, duke ofruar trajnime, seminare kualifikuese, literatur bashkkohore, prvoj dhe alternativa msimdhnie e nxnie, n t gjitha kto msuesi ka lirin akademike t przgjedhe at q paraplqehet, at q i duket m e prshtatshme, at q i duket m e leht pr tu realizuar n kushtet e shkolls e t klass ku jep msim. Si e prmenda edhe m lart raporti i prdorimit t tradicionales apo bashkkohores nuk kan lidhje me moshn e msuesit.

Nuk mund t bhet fjal pr msues tradicional nisur nga mosha apo prvoja e gjat q ata kan, ashtu sikurse jo pr do msues t ri n profesion mund t thuhet q ai sht patjetr bashkkohor si msimdhns. N fakt nuk mund t themi q ekziston nj ndarje absolute midis tradicionales dhe bashkkohores. Ajo q duhet par n praktik dhe kjo ndoshta duke vzhguar, ndjekur organizimin e nj or msimi sht kjo: rruga q msuesi ndjek, puna dhe veprimataria q kryen, k ka n qendr t tyre, k aktivizon dhe pr far u angazhua, si dhe sa e prmbushi detyrn, individualisht, n ift apo dhe n grup me t gjer. Pra far u arrit nga nxnsit, a arriti ky msues q t vendos marrdhnie pozitive me nxnsit e tij. Kto jan faktor t fuqishm q ndikojn n jetn e nxnsit. Msuesit e mir, q vendosin marrdhnie pozitive me nxnsit e tyre, duket se jan nj faktor i fuqishm n jetn e nxnsit. Kjo sht ajo q e dallon nj msues, q t jet m i sukseshm nga t tjert.

Mendoj q problemi nuk qndron nse msuesi si msimdhns i njeh apo nuk i njeh metodat bashkkohore dhe i prdor apo nuk i prdor ato, gjat ors s msimit. Gjithka varet n realizimin e roleve t aktorve t orve t msimit. Jam e mendimit q msuesit e sotm, njohin metodn e t msuarit me n qendr nxnsit dhe shpresoj se e planifikojn dhe zbatojn strategjit dhe metodat, n varsi t strukturs s ors s msimit, por dhe t informacionit q prcjellim. Pra, asnj strategji metod apo teknik sado bashkkohore dhe efektive qoft nuk do t`i jap msuesit pritshmrin e duhur, nse ajo nuk planifikohet e nuk prdoret n funksion t objektivave t ors s msimit. Vetm modele alternative, strategji t larmishme, forma t ndryshme msimore, metoda ndrvepruese, lehtsojn procesin e t nxnit tek t gjith nxnsit dhe kjo sht detyra e msuesit q t bj t mundur njohjen dhe prdorimin e tyre.2.3.4. Faktort q ndikojn n pasurimin e nxnsit me kompetenca:

Mjedisi dhe nxnsi.

do njeri zhvillohet brenda nj mikrosistemi q prbhet nga familja, shokt, veprimtarit shkollore, msuesit etj. N nj mezosistem prfshihen ndrveprimet midis t gjith faktorve t mikrosistemit, q gjenden brenda nj ekzosistemi, pra mjediset shoqrore q ndikojn mbi fmijn, dhe pse fmija nuk sht pjesmarrs i drejtpdrejt, burimet e komunitetit, pozicioni i puns s prindrve etj. T gjitha s bashku bjn pjes n nj mikrosistem q prbhet nga shoqria n prgjithsi me ligje, zakone dhe vlerat e saj.

Duke par mikrosistemin ku n t prfshihen marrdhniet dhe aktivitetet m t ngushta t indivitit, kto vitet e fundit po vihen re nga studime t ndryshme se fmijt po krijojn nj mikrosistem t ngusht midis tyre dhe internetit. Marrdhniet n mikrosistem jan reciproke, ata lvizin n t dy drejtimet. Po t shikojm lidhjen prind-fmij vm re se fmija ndikon mbi prindrit dhe prindi ndikon mbi fmijn. Duke e studiuar se n far familje rritet dhe edukohet nj fmij shohim dhe strukturn e familjes.Kemi familje t prziera q krijohen nga prindrit e divorcuar q bashkjetojn me individ t tjer, ku fmija nuk ka lidhje gjaku, familje t mdha ose ndryshe themi familje t zgjeruara q prbhen nga gjyshrit, hallat, tezet, dajat, xhaxhallart dhe kushrinjt. Pavarsisht nga familja q rritet fmija, nj rol t rndsishm luajn stilet prindrore.

Nj nga prshkrimet m t njohura t stileve t prindrimit bazohet n krkimet e kryera nga Diane Baumrindi (1991,1996) ku punimet e saj prqndroheshin nprmjet vzhgimeve t fmijve dhe prindrve. N studimin e saj ajo arriti t identifikoj katr stile prindrimi t bazuara n nivelet e larta apo t ulta t ngrohtsis dhe kontrollit q tregonin prindrit: Prindrit me autoritet (ku shfaqin shum dashuri dhe shum kontroll) duke prcaktuar qart far krkojn nga fmijt e tyre, pra prcaktojn kufijt dhe presin q fmijt e tyre t sillen si t rritur. Prindr autoritar (pak dashuri dhe shum kontroll).Kta prindr paraqiten t ftoht dhe kontrollues n ndrveprimet e tyre me fmijt. Ktu vm re se fmija duhet t bj far thot prindi. Pra n kt rast nuk flitet pr emocione. Po t bjm nj vzhgim n shoqrin ton akoma mbizotron ky stil prindrimi. Prindr tolerues ku shprehin shum dashuri dhe pak kontroll. Kta prindr jan t kujdesshm, t ngroht, ata nuk presin q fmijt t sillen si t pjekur, sepse mendojn se duhet ta shijojn moshn e tyre t fmijris.

Prindr refuzues, neglizhues, t paprfshir. Ky grup prindrish shfaq pak dashuri dhe pak kontroll. Pra, nuk kan aspak interes dhe nuk duan tia din pr krkesn e llogaris, komunikimin apo msimet e fmijve t tyre.

Duke studiuar kto stile prindrimi na vijn n mendje citimet q i gjejm shpesh n librat e psikologjis.

Pra, nga far paraqitm m lart treguam se lidhja e par krijohet midis fmijs dhe prindrit apo kujdestarit t tij. Cilsit e ksaj lidhje kan ndi