Problemi neodrživog i indikatori održivog razvoja

Fenomen privrednog rasta

Krajem XIX veka uočena pojava, godišnja stopa privrednog rasta oko 3% godišnje

Optimalna stopa privrdnog rasta

Granice rasta – matematika eksponencijalnog rasta (1,05)100=131,5(1,03) 100=19,2(1,02) 100=7,2

Opcija nultog privrednog rasta

Održivi razvoj

Održivi razvoj i prirodni kapital

Slaba održivost – održiv je onaj rast koji će, pre ili kasnije, dovesti do konačnog iscrpljivanja neobnovivih resursa, ali će njihovo transformisanje u druge oblike kapitala, pre svega u ljudski kapital (znanje) omogućiti da se dalji, održivi rast, nastavi efikasnom eksploatacijom obnovivih resursa

Jaka održivost – rast ne sme bit ostvaren po cenu iscrpljivanja ni neobnovivih resursa

Održivi razvoj i prirodni kapital

Kapital: stvoreni, novčani, ljudski, prirodni

Puna supstitabilnost?

Prirodni kapital: nasleđen, dugovečan, neprocenjiv (beskonačno visoka vrednost)

Svetski ekološki proizvod – “2 miliona milijardi $”

Indikatori održivog razvoja

Intergeneracijska pravednost - meri veličinu korišćenja prirodnih resursa od strane ljudske zajednice koja se ne može regenerisati. Smanjenje prirodnog kapitala dovodi do ekološkog duga koji je ostavljen za plaćanje budućim generacijama.

Nacionalna i internacionalna pravednost - pokazuje ko koliko troši, kako između različitih država, tako i između različitih grupa u društvu.

Pravednost među jedinkama -pokazuje u kom stepenu ljudska zajednica dominira u biosferi na račun ostaliog živog sveta.

Indikatori blagostanjaBruto društveni proizvod (BDP) – ukupna produkciju roba i usluga jedne nacinalne ekonomije, u određenom periodu po tržišnim cenama (SAD, 1943)

Rasipanje resursa, zagađenje vode, vazduha i tla, nestajanje biljnih i životinjskih vrsta, ... nisu u BDP

Indikatori blagostanjaMaterijalni bilans (1969)

Zbir materijalnih resursa korišćenih tokom proizvodnje

= proizvodi/usluge + otpad/jalovina/emisija/...

eMergy indikator (1971); količina energije sadržana u proizvodima i uslugama tokom njihovog životnog ciklusa

Energetska efikasnost BDP

BDP/energija za njegovo ostvarivanje

Indikatori blagostanja

Indeks ljudskog razvoja – Human Development Index (1990)Indikator životnog standarda - Paritet kupovne moći umesto BDPIndikator dugovečnosti – očekivana dužina životaIndikator znanja – kombinacija pismenosti odraslih i nivoa obrazovanja

Kompozitni indikatori – nepostojanje zajedničkog imenitelja

Ozelenjavanje BDP i ekološki indikatori razvoja

Bilans materijalnih tokova (industrijski i društveni metabolizam, 1993) – fizička verzija BDP

Koncept dematerijalizacije proizvodnjeFaktor X

Rasipnost – koliko je BDP energetski i materijalno intenzivanAnaliza materijalnih tokova (MFA)Analiza životnog ciklusa (LCA)Ukupni zahtevi za materijalima (TMR)Fizički trgovinski bilans i privredni rast (NAS)Eko-efikasnost NAS/TMREkološki ruksak – masa resursa koja je ekstrakovana, ali odbačena u kasnijem toku proizvodnje ili potrošnje

Tokovi materije i energije

Ozelenjavanje BDP i ekološki indikatori razvoja

Neto prirodni proizvod (1974) – 1.800.109 t biomase sa godišnjim prihodom 175.109 t , čovek prisvaja 30-40% (1986)

Kapacitet nosivosti – sposobnost ekoloških sistema da podnesu pritisak u vidu emitovane energije, jalovine i drugog otpada i zagađenja koji ometaju normalne tokove kruženja materije u prirodi

Ekološki prostor – mera kapaciteta nosivosti – biofizička granica u korišćenju resursa

Ozelenjavanje BDP i ekološki indikatori razvoja

Ekološki otisak – svođenje svih proizvodnih aktivnosti na biološki produktivno zemljište;

Vankuver, Kanada (1991.)472.000 stanovnika, 114 km2 (11,400 ha)

Prosečnom Kanađaninu je potrebno - 1 ha oranica i pašnjaka za ishranu;- 0,6 ha šuma za papir i ostala dobra koja se dobijaju direktno iz drvne

građe- 0,2 ha ekološki degradiranog i urbanizovanog zemljišta- godišnja emisija ugljenika je oko 4,2 t per capita, pa je pri brzini

njegove razgradnje koja iznosi 1,8 t/ha/god neophodno još 2,3 ha šuma;

- 0,74 ha priobalja potrebnih za 24 kg ribe = 5 ha za lični planetoid prosečnog stanovnika Vankuvera. = 2 miliona ha biološki produktivnog zemljišta, odnosno 175 puta

više od sopstvene površine

Ozelenjavanje BDP i ekološki indikatori razvoja

Ekološki otisak

Sintezni indikatori održivog razvoja

Agregatno razmatranje različitih dimenzija održivosti preko jedinstvenog indikatora

Komisija UN - 134 indikatora iz preko 30 oblastiEnviromental Sustainable IndexWellbeing Index

Slabosti naturalnih indikatora

Energetski indikatori održivog razvoja

International Atomic Energy Agency

United Nations Department Of Economic And Social Affairs

International Energy Agency

Eurostat

European Environment Agency

Energetski indikatori održivog razvoja

Društveni kriterijumi Tema Pod-tema Energetski indikatori Komponente

Dostupnost Udeo domaćinstava (ili stanovništva) bez električne ili nekog drugog komercijalnog vida energije ili visoko zavisno od nekomercijalnih vidova energije [%]

Domaćinstava (ili stanovništvo) bez električne ili nekog drugog komercijalnog vida energije ili visoko zavisno od nekomercijalnih vidova energije Ukupan broj domaćinstva ili stanovnika

Pristupačnost Deo prihoda domaćinstva koji se troši na gorivo ili el. energiju [%]

Prihod domaćinstva koji se troši na gorivo ili el. energiju Prihod domaćinstva (ukupni i za 20% najsiromašnijeg stanovništva)

Jednakost

Ujednačenost Korišćenje energije za svaku prihodovnu grupu i odgovarajuća raspodela korišćenja energenata [ten/godini/domaćinstvu] [kWh/godini/domaćinstvu] [Procentualno trošenje energenata]

Energija domaćinstva po prihodovnoj grupi Prihod domaćinstva za svaku prihodovnu grupa Odgovarajuća razmera korišćenja goriva po prihodovnim grupama

Zdravlje Sigurnost Nesrećni slučajevi sa smrtnim ishodom po količini energije u lancu korišćenja goriva [broj smrtnih slučajeva/ten/god.] [broj smrtnih slučajeva/kWh/god.]

Broj umrlih u toku godine u lancu korišćenja goriva Godišnja proizvodnja energije

Energetski indikatori održivog razvoja

Economski kriterijumi Tema Pod-tema Energetski indikatori Komponente

Ukupno korišćenje

Energija po glavi stanovnika [ten/gs] ili [kWh/gs]

– Korišćenje energija (ukupno snabdevanje primarnom energijon, ukupna finalna potrošnja i potrošnja el. energije)

– Ukupan broj stanovnika Ukupna produktivnost

Korišćenje energije po jedinici BDP [ten/$] ili [kWh/$]

– Korišćenje energija (ukupno snabdevanje primarnom energijon, ukupna finalna potrošnja i potrošnja el. energije)

– BDP Efikasnost snabdevanje

Efikasnost energetske konverzije i distribucije [%]

– Gubitci u sistemima transformacije ukljućujući gubitke u proizvodnji, prenosu i distribuciji el. energije

Odnos rezervi i proizvodnje [godina]

– Dokazane rezerve – Ukupna proizvodnja energije

Proizvodnja

Odnos resursa i proizvodnje [godina]

– Ukupni proračunati resursi – Ukupna proizvodnja energije

Obrasci korišćenja i proizvodnje

Ekonomski kriterijumi

Energetski indikatori održivog razvoja

Economski kriterijumi Tema Pod-tema Energetski indikatori Komponente

Finalna potrošnja

Energetski intenzitet u industriji [ten/$] ili [kWh/$]

– Energija iskorišćena u sektoru industrije i po granama proizvodnje

– Odgovarajuća dodata vrednost Energetski intenzitet u poljoprivredi

[ten/$] ili [kWh/$] – Energija iskorišćena u sektoru poljoprivrede – Odgovarajuća dodata vrednost

Energetski intenzitet u sektoru usluga [ten/$] ili [kWh/$] ili /m2 – Energija iskorišćena u sektoru usluga

– Odgovarajuća dodata vrednost

Energetski intenzitet u sektoru domaćinstava [ten/dom./god] ili [kWh/ dom./god] ili /m2 ili gs

– Energija iskorišćena u domaćinstvima i po ključnim krajnjim potrošaćima

– Broj domaćinstava, površina, broj članova domaćinstva, uređaji u vlasništvu

Obrasci korišćenja i proizvodnje

Energetski intenzitet u sektoru transporta [ten/putnik-km] ili [ten/t-km]

– Energija iskorišćena za putnički i teretni saobraćaj po tonaži

– Pređeni putnik-km i prevezena tona-km i po tonaži

Ekonomski kriterijumi

Energetski indikatori održivog razvoja

Economski kriterijumi Tema Pod-tema Energetski indikatori Komponente

Diversifikacija (Miks energenata)

Udeo različitih energenata u energiji i el. energiji [%]

– Snabdevanje primarnom energijom i finalna potrošnja, proizvodnja el. energije i kapaciteti za proizvodnju po tipovima energenata.

– Ukupno snabdevanje primarnom energijom, ukupna finalna potrošnja, ukupna proizvodnja el. energije i ukupni kapaciteti za proizvodnju

Udeo neugljenične energije u energiji i el.energiji [%]

– Primarno snabdevanje, proizvedena el. energija i kapaciteti za proizvodnju po neugljeničnoj energiji

– Ukupno snabdevanje primarnom energijom, ukupna proizvodnja el. energije i ukupni kapaciteti za proizvodnju

Udeo obnovljive energije u energiji i el.energiji [%]

– Snabdevanje primarnom energijom, finalna potrošnja, proizvodnja el. energije i kapaciteti za proizvodnju po tipovima obnovljivih izvora energije

– Ukupno snabdevanje primarnom energijom, ukupna finalna potrošnja, ukupna proizvodnja el. energije i ukupni kapaciteti za proizvodnju

Krajnje cene energije po energentima i po sektorima [$ PPP/jedinici energije]

– Cene energije (sa i bez poreza/doprinosa) Cene Uvoz

Zavisnost od uvoza energije [%]

– Uvoz energije – Ukupno snabdevanje primarnom energijom

Zalihe kritičnih energenata po odgovarajućoj potrošnji [%]

– Zalihe kritičnih energenata (npr. nafta, pr.gas, itd.) – Granična potrošnja goriva

Obrasci korišćenja i proizvodnje Sigurnost

Strateške zalihe goriva

Sigurnost

Ekonomski kriterijumi

Energetski indikatori održivog razvoja

Ekološki kriterijumi Tema Pod-tema Energetski indikatori Komponente

Klimatske promene

GHG emisija iz proizvedene energije i po gs i po jedinici BDP [tCO2/gs] ili [tCO2/$]

– GHG emisija pri proizvodnji i korišćenju energije

– Broj stanovnika i BDP Koncentracija polutanata u urbanim područjima [g/m3] ili [mg/m3]

– Koncentracija polutanata u vazduhu

Atmosfera

Kvalitet vazduha

Emisija polutanata u vazduh iz energetskih sistema [t] ili [hiljada t] – Emisija polutanata u vazduh

Voda Kvalitet vode

Izlivanja zagađivača u tečnom obliku iz energetskih sistema uključujući i isticanja nafte [g/l] ili [mg/l] ili [t]

– Izlivanja zagađivača u tečnom obliku

Kvalitet zemljišta

Površina zemljišta čija je kiselost prešla kritičnu granicu [km2] – Ugroženo zemljište – Kritično opterećenje

Šume Stepen deforestacije vezan za korišćenje energije [%] – Područje pod šumom u dva različita perioda – Korišćenje biomase

Odnos stvorenog čvrstog otpada i proizvedene energije [t/ten] ili [t/MWh]

– Količina čvrstog otpada – Proizvedena energija

Odnos pravilno uskladištenog čvrstog otpada prema ukupno generisanom [%]

– Količina pravilno odloženog čvrstog otpada – Ukupna količina čvrstog otpada

Zemljište

Stvaranje i upravljanje čvrstim otpadom

Odnos čvrstog radioaktivnog otpada prema jedinici proizvedene energije [m3/TWh] ili [tHM/TWhl]

– Količina radioaktivnog čvrstog otpada (kumulativno za izabrani period)

– Proizvedena energija