prof. dr hab. dariusz markowski 31.10.2015 analiza ...1 prof. dr hab. dariusz markowski 31.10.2015...

1

Prof. dr hab. Dariusz Markowski 31.10.2015 konserwator dzieł sztuki

Analiza badawcza obrazu olejnego na płótnie "Portret kobiety" sygnowanego "EM"

1/ OPIS OBIEKTU: tytuł: Portret kobiety wymiary: 40,5 x 32,5 cm technika: olej na płótnie autor: przypisywany Edouard`owi Manet inskrypcje: - na licu: w lewym dolnym narożniku sygnatura "EM", wykonana czarną farbą, - na odwrociu: 1/ na górnej listwie krosna napis "Go7" - odręczny napis, 2/ na dolnej listwie krosna odwrócony napis "abI" wykonany odręcznie czarnym flamastrem

Fot.1. Lico analizowanego obrazu w świetle ViS.

2

Fot.2. Odwrocie analizowanego obrazu w świetle ViS.

2/ STAN ZACHOWANIA: Stan zachowania obrazu dobry, obraz był w przeszłości poddany drobnym pracom restauratorskim polegającym na zamalowaniu ubytków (w partii tła) oraz naniesieniu warstwy błyszczącego werniksu. Krosna: prawdopodobnie oryginalne, drewniane, nieruchome, fazowane, bez klinów, zachowane bardzo dobrze, wtórnie oklejone papierową taśmą. Podobrazie: płótno lniane, zachowane bardzo dobrze, bez ubytków, utlenione i pociemniałe, od odwrocia widoczne plamy spowodowane przeniknięciem olejnego spoiwa z farb. Zaprawa: pod opracowaniem malarskim występuje miejscowo biała warstwa (rodzaj gruntu), założona w cienkiej warstwie. Obraz namalowany praktycznie bez zaprawy z wykorzystaniem kolorystyki płótna, które zostało przeklejone (widoczne od odwrocia przesiąkanie spoiwa olejnego przez płótno podobrazia).

Prof. dr hab. Dariusz Markowski – konserwator dzieł sztuki

3

Warstwa malarska: olejna, bardzo dobrze zachowana, z drobnymi ubytkami (obecnie zamalowanymi), bez wyraźnych spękań. Werniks: wtórny, żywiczny, błyszczący, zażółcony. 3/ ANALIZA BADAWCZA: 3.1/ Analiza lica w świetle widzialnym: Na podstawie analizy lica można określić sposób namalowania obrazu - alla prima, z widoczną fakturą malarską i duktem pędzla. Artysta świadomie wykorzystał kolorystykę nie zamalowanego podobrazia (w dolnych nie domalowanych partiach obrazu wykorzystał brązowy kolor płótna, vide fot. 4), uzyskując efekt wrażeniowości i szkicowości przedstawienia.

Fot.3. Fragment lica analizowanego obrazu w świetle ViS.


4

Fot.4. Fragment lica analizowanego obrazu w świetle ViS. Na zdjęciu widoczna nie zamalowana partia obrazu.


5

3.2/ Analiza powierzchni lica we fluorescencji UV (vide fot. 5, 6, 11): Wyraźna chłodna poświata lica w świetle UV to efekt świecenia werniksu (żywica naturalna), założonego w grubej warstwie, nierównomiernie. Widoczne w partii tła ciemne drobne plamy, to wtórne uzupełnienia ubytków warstwy malarskiej. Analiza w UV wykazała również występowanie zacieku (pośrodku dolnej partii twarzy), nie wykazała odmiennego świecenia sygnatury. Widoczne jednak w lewym dolnym narożniku (w miejscu sygnatury) odmiennie świecenie (jaśniejsza fluorescencja) wskazuje na występowanie w tym miejscu dodatkowej warstwy werniksu (obszar ten zaznaczono konturem).

Fot. 5. Lico analizowanego obrazu w świetle UV - ultrafiolet.


6

Fot. 6. Odwrocie analizowanego obrazu w świetle UV - ultrafiolet.


7

3.3/ Analiza powierzchni lica w IR (podczerwień) (vide fot. 7, 8, 9, 12): Na zdjęciach w IR nie stwierdzono występowania rysunku oraz warstw spodnich. Analiza w IR znacznie uczytelniła sygnaturę.

Fot. 7. Lico analizowanego obrazu w świetle IR - podczerwień.


8

Fot. 8,9. Fragmenty lica analizowanego obrazu w świetle IR - podczerwień.

3.4/ Analiza budowy: 3.4.1/ Analiza wizualna: Na podstawie analizy wizualnej możne określić następujący układ warstw:

(1) Werniks (2) Warstwa malarska (3) Biała warstwa założona miejscowo (4) Podobrazie płócienne (5) Krosna

Nr Kolor warstwy Skład Charakterystyka warstwy

1. żółtobrązowy

żywica naturalna werniks wtórny, założony nierównomiernie

2. zawężona gama barwna

farby olejne warstwa malarska, alla prima

3. biała

farba olejna założona miejscowo cienka warstwa farby olejnej

4. brązowa włókna lniane podobrazie płócienne

5. brązowy drewno krosna oryginalne, fazowane, nieruchome

- krosna: prawdopodobnie oryginalne, drewniane fazowane, nieruchome, - podobrazie: płótno lniane o splocie płóciennym o gęstości 23 nitek wątku na 23 nitki osnowy w 1 cm2, przeklejone klejem glutynowym, zaprawa: w obrazie występuje założona miejscowo warstwa białej farby olejnej,

warstwa malarska: olejna.


9

3.4.2/ Badania pigmentów: Wykonano badania warstwy malarskiej w kilku punktach pomiaru. Interpretację pigmentów wykonano na podstawie analiz mikrochemicznych oraz wyników pomiarów warstwy malarskiej wykonanych spektrometrem fluorescencyjnej analizy rentgenowskiej GENIUS firmy Skyray1. Schemat postępowania badawczego:

a) badania spektrograficzne XRF warstw malarskich spektrometrem rentgenowskim,

b) analizy mikrochemiczne wybranych pigmentów,

c) opracowanie wyników badań.

Wyniki identyfikacji pigmentów metodą XRF obrazują wybrane wykresy i tabele: 1/ Biel (kołnierz):

Element Content

Mg(ppm) 17002,9118

S(ppm) 959,3164

K(ppm) 8713,6138

Ca(ppm) 908,1476

V(ppm) 4,3544

Fe(ppm) 94,8395

Cu(ppm) 227,1775

Zn(ppm) 639,5858

Se(ppm) 7,1259

Sr(ppm) 135,5687

Zr(ppm) 12,2608

Ba(ppm) 5321,1874

1 Pomiary wykonał dr M. Wachowiak

10

Hg(ppm) 30,8824

Pb(ppm) 460149,7555 Skład pierwiastkowy: Pb, Mg, K, Ba, S, Ca, Zn, Cu 2/ Karnacja (policzek):

Element Content

P(ppm) 174,7230

S(ppm) 1302,8833

K(ppm) 10422,5352

Ca(ppm) 9,0635

Ti(ppm) 19,6674

Fe(ppm) 371,2763

Co(ppm) 1,2759

Cu(ppm) 320,4886

Zn(ppm) 1058,7870

Se(ppm) 8,2046

Sr(ppm) 40,5833

Zr(ppm) 11,8981

Ba(ppm) 846,0255

Hg(ppm) 30707,8807

Pb(ppm) 531355,5430

Skład pierwiastkowy: Pb, Hg, K, S, Zn, Ba, Fe, CU, P


11

3/ Czerwień (kolczyk):

Element Content

P(ppm) 1522,4417

S(ppm) 1053,8084

K(ppm) 7676,0563

Ca(ppm) 1601,7156

Ti(ppm) 14,6668

Fe(ppm) 2714,7283

Co(ppm) 1,5174

Cu(ppm) 286,6339

Zn(ppm) 1204,2526

Se(ppm) 8,7777

Ba(ppm) 585,2954

Hg(ppm) 110902,9922

Pb(ppm) 421549,4367 Skład pierwiastkowy: Pb, Hg, K, Fe, Ca, P


12

4/ Błękit (oko):

Element Content

Mg(ppm) 16607,4306

S(ppm) 1027,8469

K(ppm) 7065,7265

Ca(ppm) 5031,0789

Ti(ppm) 174,9276

V(ppm) 2,2036

Mn(ppm) 33,7838

Fe(ppm) 9145,5712

Co(ppm) 11,5529

Ni(ppm) 22,0096

Cu(ppm) 301,7117

Zn(ppm) 1888,0605

Se(ppm) 7,3048

Sr(ppm) 23,3080

Ba(ppm) 889,3151

Hg(ppm) 14401,0371

Pb(ppm) 447701,4421 Skład pierwiastkowy: Pb, Mg, Hg, Fe, K, Ca, Zn, S, Ba, Cu ślad. Ni, Co


13

5/ Ciemny brąz (włosy):

Element Content

Mg(ppm) 12222,3306

S(ppm) 903,9247

K(ppm) 9201,8792

Ca(ppm) 5561,1522

Ti(ppm) 41,3007

Fe(ppm) 18824,9507

Co(ppm) 1,5476

Cu(ppm) 226,2757

Zn(ppm) 406,7717

Se(ppm) 7,9956

Sr(ppm) 49,1306

Zr(ppm) 3,9902

Ba(ppm) 457,4799

Hg(ppm) 43,1609

Pb(ppm) 498804,0413 Skład pierwiastkowy: Pb, Fe, Mg, K, Ca, S, Ba, Zn


14

6/ Czerń (tło):

Element Content

Mg(ppm) 13188,9643

S(ppm) 669,9087

K(ppm) 6638,4989

Ca(ppm) 1073,5161

Ti(ppm) 4,7415

Mn(ppm) 88,0254

Fe(ppm) 75208,6226

Co(ppm) 3,0025

Cu(ppm) 214,3479

Zn(ppm) 667,6761

Se(ppm) 4,0120

Sr(ppm) 114,9914

Zr(ppm) 11,1000

Ba(ppm) 1329,8010

Hg(ppm) 8154,0387

Pb(ppm) 336392,6614 Skład pierwiastkowy: Pb, Fe, Mg, Hg, K, Ba, Ca, S, Zn


15

7/ Czerń (szyja):

Element Content

Mg(ppm) 13210,9031

S(ppm) 914,3697

K(ppm) 8957,7465

Ca(ppm) 7495,4328

Ti(ppm) 2,9711

Fe(ppm) 2279,0778

Co(ppm) 0,0057

Cu(ppm) 297,4631

Zn(ppm) 678,8566

Se(ppm) 7,6456

Sr(ppm) 52,6767

Zr(ppm) 11,1726

Ba(ppm) 529,0833

Hg(ppm) 1813,4642

Pb(ppm) 497817,4813 Skład pierwiastkowy: Pb, Mg, K, Ca, Fe, Hg, S, Zn, Ba, Cu


16

8/ Czerń (sygnatura):

Element Content

Mg(ppm) 16450,6978

K(ppm) 746,3906

Ca(ppm) 1304,4791

Fe(ppm) 229,0248

Zn(ppm) 575,5032

As(ppm) 126,0495

Sr(ppm) 122,8248

Zr(ppm) 110,7825

Ba(ppm) 1,8306 Skład pierwiastkowy: Mg, Ca, K, Zn, Fe, As, Sr

Na podstawie identyfikacji pigmentów metodą spektrografii XRF oraz badań mikrochemicznych próbek stwierdzono obecność następujących pierwiastków: 1. biel (kołnierz) Pb, Mg, K, Ba, S, Ca, Zn, Cu 2. karnacja (policzek) Pb, Hg, K, S, Zn, Ba, Fe, CU, P 3. czerwień (kolczyk) Pb, Hg, K, Fe, Ca, P 4. błękit (oko) Pb, Mg, Hg, Fe, K, Ca, Zn, S, Ba, Cu ślad. Ni, Co 5. ciemny brąz (włosy) Pb, Fe, Mg, K, Ca, S, Ba, Zn 6. czerń (tło) Pb, Fe, Mg, Hg, K, Ba, Ca, S, Zn 7. czerń (szyja) Pb, Mg, K, Ca, Fe, Hg, S, Zn, Ba, Cu 8. czerń (sygnatura) Mg, Ca, K, Zn, Fe, Sr, As


17

WNIOSKI: do namalowania obrazu użyto następujących farb: BIEL: biel ołowiowa - - 2PbCO3 x Pb(OH)2 i litopon albo jako druga biel albo jako domieszka producencka do bieli ołowiowej CZERWIEŃ: cynober - HgS, czerwień organiczna BŁĘKIT: kobaltowy - CoO x Al2O3, niewykluczone dodatki błękitu pruskiego - Fe4[Fe(CN)6]3 BRĄZ: mieszanina ugru - Fe2O3 x H2O, sieny i umbry - Fe2O3 x MnO2 CZERŃ: żelazowa - Fe3O4 4/ ANALIZA SYGNATURY: Nie stwierdzono odmiennego świecenia sygnatury na licu w świetle UV (ultrafiolet). Widoczny jednak w lewym dolnym narożniku odmiennie świecący fragment (jaśniejsza fluorescencja) wskazuje na występowanie w tym miejscu dodatkowej warstwy werniksu, możliwe, że maskującej później naniesioną sygnatury, tym bardziej, że nienaturalnie wyostrzony jest obraz sygnatury w IR (podczerwień). Pewne niejasności budzi również odmienny skład czarnej farby którą wykonano sygnaturę w odniesieniu do pozostałych namalowanych czarną farbą partii obrazu. Nie można jednak wykluczyć, że została ona wykonana w późniejszym okresie (również przez artystę) przy użyciu innej czarnej farby, o odmiennym składzie lub dodana wtórnie. Sposób ułożenia liter i charakter pisma posiadają analogie z sygnaturami występującymi na innych obrazach Maneta ("Portret Antonina Prousta", olej na płótnie, zbiory Muzeum Puszkina w Moskwie), niemniej wskazana byłaby analiza grafologiczna.


18

Fot. 10-12. Zdjęcia sygnatury w świetle ViS (10), UV (11) i IR (12).


19

Fot. 13. Portret Antonin Prousta", olej na płótnie, zbiory Muzeum Puszkina w Moskwie.

5/ WNIOSKI KOŃCOWE:

Na podstawie przeprowadzonych badań można wysunąć następujące wnioski: 1/ Analizowany obraz został namalowany na płótnie lnianym, bez zaprawy w technice olejnej. 2/ Sposób malowania obrazu wykazuje cechy malarstwa E. Manetà. Artysta wykorzystuje w swoich obrazach efekt kolorystyki nie zamalowanego płótna (np. "Portret A. Prousta" ze zbiorów Muzeum Puszkina w Moskwie). 3/ W poddanych analizie próbkach warstwy malarskiej stwierdzono występowanie pigmentów charakterystycznych dla okresu twórczości E. Maneta. Występujące w obrazie farby były stosowane w połowie XIX wieku. 4/ Sygnatura występująca na licu w lewym dolnym narożniku posiada cechy spójne z monogramami występującymi na obrazach autorstwa Edouardà Manetà. Jej oryginalność wymaga jednak potwierdzenia.


20

5/ Obraz posiada drobne ślady ingerencji konserwatorskich, jego stan zachowania jest bardzo dobry.

6/ PODSUMOWANIE:

Podsumowując należy stwierdzić, że analizowany obraz "Portret kobiety" posiada cechy techniki i technologii spójne z malarstwem Edouard`a Manet`a (1832-1883). Dla prawidłowej oceny dzieła i przypisaniu jego wspomnianemu artyście konieczna jest dodatkowo analiza stylistyczna, historyka sztuki, specjalisty twórczości E. Maneta. Prof. dr hab. Dariusz Markowski

prof. dr hab. dariusz markowski 31.10.2015 analiza ...1 prof. dr hab. dariusz markowski 31.10.2015...

Documents