6 AĞUSTOS 2018, ŞEFFAFLIK YAZ OKULU

Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu

MEDYA (4.KUVVET!!!)

|3

1980 Darbesi / Depolitizasyon Süreci

1983 Özal İktidarı / Neo-Liberal Politikaların Yükselişi ile yükselen Yeni

Değerler

Cilalı İmaj Devri

Tiraj-Raiting Canavarı (Sansasyonalizm, şiddet, vahşet, kamu

yararı yerine kamu merakı odaklı habercilik)

Medya mülkiyet yapısının değişimi, medya-siyaset-büyük

sermaye ilişkileri,

Gazeteci ve gazeteciliğin geçirdiği metamorfoz

Medya (4.Kuvvet!!!)

|4

Geleneksel Gazeteci sahiplerinin ortadan kayboluşu

Yeni Medya Patronlarının gazete ve TV kanallarını güç ve kazanç

için silah olarak kullanmaları

MEDYA SAHİPLİK YAPISININ

DEĞİŞİMİ

|5

İletişim haklarından ifade özgürlüğü, katılım hakkı, kültürel

çeşitlilik ve dahil olma hakkı, medyada farklı grupların temsilinin

göz ardı edilmesi, medyanın ötekileştirme gücü

En çok etkilenen kesim; kadın, çocuk, etnik azınlıklar, lgbti

|6

Medyanın, anlamın toplumsal inşasında ideolojik bir işlevi vardır:

Kişiselleştirme: toplumsal bağlamdan uzak, kişisel hikayeler

Dramatizasyon

Normalleştirme

Ötekileştirme

|7

Ana akım medyanın benimsediği ve aktardığı “biz”lik tanımı temelde toplumda ekonomik ve siyasal olarak hakim olanın ideolojisi tarafından biçimlendirilmiştir, buna göre;

Biz, Türküz, Müslümanız (hatta sunniyiz) heteroseksüeliz, erkeğiz, geleneklerimize bağlıyız, evlilik kurumunu kutsal sayarız, muhafazakarız vs.

|8

Ahlak, “insanın iyi veya kötü olarak nitelendirilmesine yol açan

manevi özellikleri, huyları ve bunların etkisiyle ortaya koyduğu iradeli

davranışlar” bütünüdür.

Etik ise bu davranışları ahlaklılık koşulları içinde araştırır.

Etik ve Ahlak İlişkisi

|9

Görevci etik anlayış

İki Farkli Etik Anlayışı/Yaklaşımı

Yararcı etik anlayışı

Immanuel Kant John Stuart Mill

|10

Sosyal sorumluluk kuramı etik anlayış temelinde gelişerek halkın

çıkarlarını gözeten bir anlayış olmakla birlikte, etik ahlâk

çerçevesinde hem insanları hem de yönetimdekileri denetleme

mekanizmasını da oluşturmak istemiştir.

Sosyal Sorumluluk Kuramı

|11

Özel yaşama müdahale

Eleştiri sınırlarının aşılması

Haber ve yorum ayrımı-Haberde Doğruluk

Paralı habercilik (çek defteri gazeteciliği)

Armağanlar, bedava geziler

Kurum çıkarları ve kişisel çıkarlar

Reklamcı etkisi

Ulusal çıkarlar ve habercilik dengesi

Haber kaynaklarıyla ilişkiler ve haber kaynağının gizliliği

Gotcha Journalism

Medyada Yaşanan Etik Sorunlar

|12

Basın Konseyi Sözleşmesi’nin 1.

maddesinde ifade edildiği gibi;

Özgürlükçü bir demokratik sistemin temel

taşı olan, “halkın gerçekleri öğrenme

hakkı”nı savunmak; özgür ve sorumlu

basının ve basın mensuplarının, meslek

uygulamalarını, özgür ve saygın bir

basından beklenecek düzeyde

sürdürmelerine yardımcı olmak üzere

kurulmuştur.

Basın Konseyinin Kuruluş Amacı

|13

Basın Konseyi demeç veren kuruluş ötesine geçemediği gibi kararlarında tarafsız davranamamakta hatta zaman zaman çifte standart uygulamaktadır.

Kurulduğundan beri aynı başkan ile yönetilen Konsey, Özgürlükçü değil, ulusalcı bakış açısıyla kendi siyasi düşüncesine yakın şikayetlere taraf olmaktadır.

Basın Konseyi verdiği kararların mahkemelerde delil olarak kullanılmaması kuralını da kaldırdı, bir tür bilirkişilik görevi yapmakta.

KONSEYİN ETKİLİLİĞİ

|14

Gazete içeriğini doğru, dengeli ve adil olmasını için izleyen,

Haber içeriklerine yönelik şikâyetleri alıp inceleyen ve uygun yanıtlar veren,

Gazete çalışanlarının içeriğe yönelik dikkatlerini çeken,

Gazete çalışanlarından okuyucu için açıklamalar alan ve bunları okuyucu ile paylaşan kişi...

Gazetecilikte Ombudsmanlık

|15

OKUYUCU AÇISINDAN: Şikâyetlerini ciddiye alacak birinin bulunduğunu, gazetenin daha doğru, daha kaliteli çıkmasına katkıda bulunduğunu bilmek, gazete ile sürekli diyalog halinde kalabilmek onların "ben bu gazeteninanlamlı bir parçasıyım" diye düşünmesini ve ona olan güvenini korumasınısağlar.

GAZETE AÇISINDAN: Okurlarının habercilik, başlık seçimi, baskı kalitesi, sayfa düzeniyle ilgili olarak neler düşündüğünü görme şansına sahip olur. Yapılan hatalarla ilgili olarak saydamlaşıp hesap verme kültürünübenimseyerek okur gözünde güven tazelemek ve belki de tazminatmahkûmiyetlerine yol açabilecek hukuki sorunları uzlaşarak (cevap hakkı, düzeltme, özür) çözüme kavuşturma şansı yakalar.

Okur Temsilcisinin Yaraları

|16

İsveç Modeli

Temsilci, komisyon tarafından seçilir.

Maaşı Yayıncılar Derneği tarafından ödenir.

ABD Modeli

Basın organı temsilcisini kendi belirler. Maaşını, basın organı öder.

Modeller

|17

Basının içinden gelen birisini, kendi mesleğiyle ilgili, meslektaşlarını,

patronlarını eleştirecek bir tavır içine girebilir mi?

Hem yazı işleri müdürlüğü hem de okur temsilciliği aynı anda tarafsız

olarak nasıl yürütülebilir?

Okur temsilcisi maaş aldığı kurumu etki altında kalmadan eleştirebilir

mi?

Cevaplanmayan mektuplar belli kriterlere uymadığı için mi, başka

sebeplerle mi cevaplanmıyor?

Eleştiriler

|18

Gazeteci başta barış, demokrasi, insan hakları olmak üzere insanlığın

evrensel değerlerini, çok sesliliği, farklılıklara saygıyı savunur. Milliyet,

ırk, etnisite, cinsiyet, din, dil, sınıf ve felsefi inanç ayrımcılığı yapmadan

tüm ulusların, tüm halkların ve tüm bireylerin haklarını ve saygınlığını

tanır.

İnsanlar, topluluklar ve uluslar arası nefreti, düşmanlığı körükleyici

yayından kaçınır. Bir ulusun, bir topluluğun ve bireylerin kültürel

değerlerini ve inançlarını veya inançsızlığını doğrudan saldırı konusu

yapamaz.

Gazetecinin Hak ve Sorumluluk

Bildirgesi

|19

Kadınlarla ilgili haberlerde özellikle ahlak ağırlıklı kültürel kodlar ön plana çıkarılmakta. Böylece medya kendi gerçekliğini süreklilik içerisinde üretmektedir.

MEDYADA TEMSİL SORUNLARI:KADINTEMSİLLERİ

|20

Medya İzleme Grubu'nun (MEDİZ) "Medyada cinsiyetçiliğe son" kitabından….

Medyada yöneticilerin % 15'i kadın, % 85'i erkek;

Köşe yazarlarının yüzde 12'si kadın, yüzde 88'i erkek;

Televizyonlarda, siyasi tartışma programlarına katılanlardan % 11'i kadın, % 89'u erkek; buna mukabil,

Arka sayfa güzellerinin %100'ü kadın, % 0'ı erkek."

Medyada Cinsiyetçiliğe Son

|21

“AİLE MECLİSİ KARARI”

“NAMUSUMUZU KİRLETTİN ANNE”

“ANADOLU ERKEĞİ SOYUNMAZ”

“GAY BARLARDAN ÇIKIP GASP

YAPTILAR”

“TRAVESTİ DEHŞETİ”

“EŞCİNSEL CİNAYETİ”

“TERS İLİŞKİ TEKLİF ETTİ,

ÖLDÜRDÜM”

“BAKİRE ÇIKMADI DİYE KIZINI KESİP

ÖLDÜRDÜ”

Ana Akım Medya Haber Başlıkları

|22

Medyada cinsiyetçi haber dili kullanıyor.

Suçluyu ya da suçu değil, daha çok suça maruz kalan kadını cinsiyetçi önyargılarla yargılamaya kalkışıyor.

Kadınlara yönelik suçları magazinleştirerek ve bu suçları pornografik röntgenciliği besleyecek şekilde reyting/izlenirlik malzemesine dönüştürüyor.

Medyada Kadına Yönelik Şiddet

|23

Töre saikiyle cinayet işleyenler ve buna azmettirenler cezalandırılırken, namus saikiyle cinayet işleyenler maalesef aynı cezayı almıyor. Sonuçta kadınlar toplumun namus anlayışından ötürü ölümle cezalandırılıyor.

Onlara uygulanan şiddet ve aşağılayıcı davranışları meşrulaştıran zemini oluşturuyor. Hoşgörüsüz ve olumsuz bir haber dili var. Bir takım tanımlamalar, ölçüler, öngörüler üzerinden basın hareket ediyor.

İnfaz,kan,intikam,kurşun yağmuru gibi sözcükler şiddeti ve bireysel silahlanmayı özendirici,

Fail suçu hafifletilerek,mağdur da neredeyse suçunu hak etmiş/ölümü hak etmiş gibi veriliyor

TÖRE VE NAMUS HABERLERİ

|24

Haberler, suç,şiddet,ahlaksızlık ekseninde işleniyor.

WHO eşcinselliğin bir hastalık olmadığını deklare etmiş olmasına

rağmen,tedavisi mümkün bir hastalık olarak sunuluyor.

Sapkın veya sapık bireyler olarak sürekli olarak ötekileştiriliyorlar.

LGBTİ Haberleri

|25

Çocuk: Eksik yurttaş

Çocuklar Dünya nüfusunun 2/3’ü

Medya’da %5 yer almakta

Medyada temsil sorunu

Çocuk kurban, pasif varlık ya da

şeytan

“Harika çocuk”, “büyümüş de küçülmüş”,“sokak çocuğu”, “çalışan çocuk”, “çocuk işçi”,“geleceğimizinteminatı çocuklar”, “tinerci çocuklar”

Medyada Çocuk

|26

Savaş, yoksulluk, doğal afet olaylarında medyada yer alıyorlar

Duygu sömürüsü (diziler, haberler, yarışma programları,

reklamlar)

Çocuğun kendi düşüncesi değil Yetişkinin onun adına

düşüncesi yer almakta

Çocuktan önce ekonomik, sansasyonel beklenti

Medyada Çocuk

|27

18 yaş altındaki bireylerin haklarıdır

1989’da BM Çocuk Hakları Sözleşmesi(ÇHS) Çocukların tüm insan

haklarına sahip olduğu

Yaşama ve gelişme hakkı

Eğitim hakkı

Ayrım gözetmeme hakkı

Katılım hakkı

Çocuk Hakları

|28

1997 yılında Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi nefret söylemiyle ilgili bir Tavsiye Kararı

kabul etti. Bu kararda nefret söylemi şöyle tanımlanmıştır:

“Irkçı nefret, yabancı düşmanlığı, anti-Semitizm ve hoşgörüsüzlüğe dayalı diğer nefret

biçimlerini yayan, teşvik eden, savunan ya da haklı gösteren her tür ifade biçimi.

Hoşgörüsüzlüğe dayalı nefret, saldırgan milliyetçilik ve etnik merkeziyetçilik, ayrımcılık ve

azınlıklara, göçmenlere ve göçmen kökenli kişilere karşı düşmanlık yoluyla ifade edilen

hoşgörüsüzlüğü içermektedir.1”

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), nefret suçunu şöyle tanımlamaktadır:

‘‘Mağdurun, mülkün ya da işlenen bir suçun hedefinin, gerçek veya hissedilen ırk, ulusal

yada etnik köken, dil, renk, din, cinsiyet, yaş, zihinsel ya da fiziksel engellilik, cinsel

yönelim veya diğer benzer faktörlere dayalı olarak benzer özellikler taşıyan bir grupla

gerçek ya da öyle algılanan bağı, bağlılığı, aidiyeti, desteği ya da üyeliği nedeniyle

seçildiği, kişilere veya mala karşı suçları da kapsayacak şekilde işlenen her türlü suçtur.2”

Nefret Söylemi Nedir?

|29

Nefret Söylemi = Önyargı / Nefret

Sonuçta suç olabilir de olmayabilir de.

Nefret Suçu = Suç + Önyargı / Nefret

Nefret Söylemi ve Suçu

|30

Apoel-Karşıyaka basketbol maçında yaşanan

olaylar sonrasında:

•Bir grup fanatiğin davranışlarının tüm ulusa

mal edilmesi, sıfat yapıştırılması

•Ulusal kimliğe saldırı

•Tüm Rumların barbar olarak tanımlanması

•Hedef gösterme

•Nefret uyandırma

BARBAR RUM SALDIRDI

|31

|32

|33

|34

|35

1. Siyasi nedenler

2. Ekonomik nedenler

3. Kültürel nedenler

Sosyal Medyadaki Etik Sorunların

Nedenleri

|36

Özel yaşamın gizliliği

İçeriğin asıl kaynağının gösterilmemesi

Telif/patent hakları

Üretilen içeriklerin olgunlaşmadan ve doğruluğunun teyit edilmeden yayılması

Kişisel verilerin güvenliğinin sağlanamaması

Veri madenciliği

Dijital gözetim olgusu

Haber ve ticari enformasyonun sınırlarının belirsizleşmesi

Yoğun reklam içeriği

Yanıltıcı etiketleme ve başlıklandırılma

Nefret söyleminin varlığı

Bireyin sosyal medya ortamında sadece tüketici olarak konumlandırılması

Genel ahlaka aykırı içerik oluşturmak ve yaymak

Anonimlik olgusu

Trol olgusunun görülmesi

Dil

Sosyal Medyada Etik Sorunlar

|37

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ VE TARTIŞMA

- İçinde yaşadığımız medya ekolojisinde

medya etiği günümüz ve yarının medyası

için ne kadar uygun?

- Medya etiği artık küresel nitelikte olan

gazetecilik için yeniden amaçlarını ve

kurallarını mı formüle etmek durumunda?

.