14-12-2016

1

Coronel Instituut

Verplichte keuringen en preventief medisch

onderzoek: kan werkfunctioneren worden

bevorderd?

Prof.dr Judith K. Sluiter, MBA, PI j.sluiter@amc.nl

Dec 2016

Coronel Instituut v Arbeid en Gezondheid, KMKA,

Academisch Medisch Centrum,

Amsterdam Public Health onderzoeksinstituut,

Amsterdam

Coronel Instituut

Inspecteur

zeewering

Bestuurder

- dijkgraaf

Crisis-

coördinator

Milieu

inspecteur

Hydroloog

Receptionisten

Peilbeheerder

Gemaal-

beheerder Muskusrat-

bestrijder

Handhaver

Innovator Projectleider

14-12-2016

2

Coronel Instituut

Arbeid en Gezondheid: de balans…..

Waterschappen: Inzetten voor de gezondheid van inwoners en de

leefbaarheid in een (speciaal) gebied

Coronel Instituut: inzetten voor de gezondheid van medewerkers

en de leefbaarheid binnen een (speciale) organisatie

Coronel Instituut

Verzuim: het wordt tijd voor de 95% van de

werknemers die wel aanwezig zijn!

“Ziekteverzuim in Nederland op laagste punt sinds 1996”

“Ziekteverzuim in 2014 gedaald tot 3,8%”

“werknemers melden zich mogelijk minder snel ziek uit angst hun baan

te verliezen”

“Verzuim is het laagst bij kleine bedrijven”

• Verzuim bij bedrijven < 10 werknemers: 1,6%

• Verzuim bij bedrijven > 100 werknemers: 4,6%

Zorg, onderwijs en openbaar bestuur kent hoogste verzuim

Horeca kent laagste verzuim

Bron:

FD, 2015

14-12-2016

3

Coronel Instituut

Verzuim

Belangrijkste reden kortdurend verzuim: verkoudheid, griep

Belangrijkste redenen langer durend arbeidsverzuim:

• psychische klachten: werkdruk/werkstress

• lichamelijke klachten: hart- en vaatproblemen, bewegingsapparaat

• chronische aandoening

Bronjaar:2013

Zijn problemen niet

eerder te

signaleren?

Coronel Instituut

Preventiebeleid: waar gaat het over? Kraaijenhagen, Niped

Wie doet wat?

en..wanneer? • Selectieve preventie

• Geïndiceerde preventie

14-12-2016

4

Coronel Instituut

Twee soorten preventief

verplicht medisch onderzoek in NL:

1. Aanstellingskeuringen (aan eind selectieprocedure)

2. Verplichte medische keuringen van werkenden, periodiek

tijdens het dienstverband

Wat is wel of niet toelaatbaar

in medische selectie & begeleiding

van werknemers?

Coronel Instituut

Een bijzondere functie-eis is een kenmerk van een functie dat:

• een verhoogd risico op aantasting van de gezondheid

en/of veiligheid van de werknemer en/of van derden

tot gevolg heeft

Achtergrond Aanstellingskeuringen

Sinds de Wet op de Medische Keuringen (1998) alleen

nog maar acceptabel indien bijzondere functie-eisen

aanwezig zijn.

14-12-2016

5

Coronel Instituut

Hoe herkennen we

(mogelijk) bijzondere functie-eisen ?

1. Is het uit te voeren werk gevaarlijk voor de werknemer?

- Ongevals- en/of letselrisico

2. Kan de werknemer gezondheidsklachten oplopen door

de functie-eisen / taken in het werk?

- Acute problemen

- Langere termijnproblemen

3. Kan het niet goed uitvoeren van taken door de

werknemer een risico voor de gezondheid of veiligheid

van een collega of derden tot gevolg hebben?

4. Er zijn geen passende maatregelen mogelijk ter voorkoming van

1-3

Coronel Instituut

Beoordelen van (bijzondere) functie-eisen

1. Wat is arbeidsinhoud (aard, duur, frequentie en

intensiteit van activiteiten / welke risico’s zijn er voor

gezondheid, veiligheid)

2. Wat zijn belastingverschijnselen, gezondheidseffecten

en daarmee samenhangende veiligheidsrisico’s?

3. Zijn er haalbare maatregelen om overschrijding van

normen op het gebied van veiligheid en/of impact op

de gezondheid te voorkomen?

14-12-2016

6

Coronel Instituut

Check op 27 bijzondere functie-eisen

1. Besturen voertuig 10.(langdurig) staan 19. Bijzondere

klimaatomstandigheden

2. Duwen / trekken 11. Tillen / Dragen 20. Overdruk

3. Energetische belasting 12. Traplopen 21. Werken in besloten

ruimten

4. Hand-arm trillingen 13. Werken gebogen /

gedraaide rug

22. Werken/dragen

met/van PBM

5. Klauteren / Klimmen 14. Werken boven

schouder hoogte

23. Werken op hoogte

6. Knielen / Hurken 15. Zitten in gedwongen

houding

24. Emotionele

piekbelasting

7. Lopen 16. Geluid 25. Waakzaamheid en

oordeelsvermogen

8. Lichaamstrillingen 17. Gevaarlijke stoffen 26. Werken onder

tijdsdruk

9. Repeterende beweging 18. Gevaarlijke straling 27. Geweld

Coronel Instituut

Vb RWS Slibdepotmedewerkers

Beroepen Bijzondere functie-eisen

Slibdepot-

medewerkers Waakzaamheid en oordeelsvermogen:

Zien op een afstand van minder dan 60 centimeter (details

inspecteren, op schrift lezen);

Zien op een afstand van 60 centimeter of meer (incl.

beeldscherm lezen);

Zien bij suboptimale lichtomstandigheden;

Normale gezichtsvelden;

Rood en groen zien en onderscheiden;

Menselijke spraak waarnemen en interpreteren,

noodsignalen kunnen waarnemen, en zichzelf

verstaanbaar kunnen maken;

Blootstelling luchtwegen, longen of handen van werknemer

aan gevaarlijke stoffen, gas of dampen

Sluiter & Hulshof, 2016

14-12-2016

7

Coronel Instituut

Vb RWS Surveyors

(opstappers/ gegevensinwinners) Beroepen Bijzondere functie-eisen

Surveyors Lopen over ongelijk terrein (milieu-ecologie)

Klauteren of klimmen

Hurken en knielen (milieu-ecologie)

Waakzaamheid en oordeelsvermogen:

Zien op een afstand van minder dan 60 centimeter (details

inspecteren, op schrift lezen);

Zien op een afstand van 60 centimeter of meer (incl.

beeldscherm / radar lezen);

Normale gezichtsvelden;

Binnen kleuren, kleurschakeringen onderscheiden;

Menselijke spraak waarnemen en interpreteren,

noodsignalen kunnen waarnemen, en zichzelf

verstaanbaar kunnen maken;

Sluiter & Hulshof, 2016

Coronel Instituut

LIenT-vb inspecteurs water,

bodem, bouwen

WBB

(water, bodem en

bouwen)

Afhankelijk van

de typen inspecties.

Klauteren of klimmen

Waakzaamheid en oordeelsvermogen:

Zien op een afstand van minder dan 60 centimeter

(details inspecteren, op schrift lezen);

Zien op een afstand van 60 centimeter of meer (incl.

beeldscherm lezen);

Zien bij suboptimale lichtomstandigheden;

Menselijke spraak waarnemen en interpreteren, en

zichzelf verstaanbaar kunnen maken;

Blootstelling luchtwegen en longen van werknemer aan stof, rook, gas of dampen

Beroepen Bijzondere functie-eisen

Sluiter & Hulshof, 2014

14-12-2016

8

Coronel Instituut

Verkeersleiders, nat en droog

Verkeersleider

(nat en droog) Waakzaamheid en oordeelsvermogen:

- Zien op een afstand van 60 centimeter of meer (incl.

beeldscherm lezen);

- Rood en groen zien en onderscheiden;

- Zien op een afstand van minder dan 60 centimeter;

- Menselijke spraak waarnemen en interpreteren, en zich

verstaanbaar maken;

- Verhoogde waakzaamheid kunnen opbrengen en

oordeelsvermogen hebben.

Blootstelling aan emotionele piekbelasting (alleen droog)

Beroepen Bijzondere functie-eisen

Boschman, Hulshof, Sluiter 2014

Coronel Instituut

Brandweer, Officier van Dienst

Officier van Dienst, brandweer

Traplopen Klauteren of klimmen Waakzaamheid en oordeelsvermogen Werken onder tijdsdruk Blootstelling aan gevaarlijke stoffen Blootstelling aan Emotionele Piekbelast

Beroepen Bijzondere functie-eisen

Sluiter & Hulshof, 2015

14-12-2016

9

Coronel Instituut

Waarom periodiek verplicht medisch

onderzoek van werknemers nodig nadat

aanstellingskeuring is verricht ?

1. Bijzondere functie-eisen blijven in functie aanwezig na

aanstelling (na aanstelling begint het pas...)

2. De belastbaarheid van werknemers kan veranderen:

- door aanhoudende/herhaalde expositie in het werk

- door veranderingen in gezondheidstoestand

- door ouder worden (bv fysiek)

3. Periodieke check of werknemer het werk nog wel veilig en

zonder teveel gezondheidsklachten kan blijven uitvoeren

4. Geeft de mogelijkheid om aan selectieve of geïndiceerde

preventie ter doen en op persoonsniveau te interveniëren!!

Coronel Instituut

Verplicht medisch onderzoek werknemers

met gepaste begeleiding

Leidraad NVAB

14-12-2016

10

Coronel Instituut

VMK: verplicht medisch onderzoek werknemers

Welke functie-eisen?

Wat moet werknemer doen?

Bijzondere functie-eisen?

Gezondheidsrisico? Veiligheidsrisico?

Welke belastbaarheideis

bij welke

functie-eis?

Medische

test?

Advies,

Interventie,

begeleiding

Coronel Instituut

Van bijzondere functie-eis naar (meetbare)

belastbaarheideisen en begeleiding

1.Wat moet de werknemer kunnen/aan voldoen per

bijzondere functie-eis: wat is de minimaal benodigde

belastbaarheid?

2. Hoe kan die belastbaarheid het beste in kaart worden

gebracht (inhoud medisch onderzoek / (praktijk)testen /

vragen)?

3. Welke adviezen/begeleidingsopties/interventies lijken het

meest passend om die belastbaarheid te beïnvloeden?

14-12-2016

11

Coronel Instituut

Innovatierichting beleidsmatig: beter duurzaam kunnen begeleiden van inzetbaarheid

Welke functie-eisen?

Wat moet werknemer doen?

Bijzondere functie-eisen?

Gezondheidsrisico? Veiligheidsrisico?

Welke belastbaarheideis

bij welke

functie-eis?

Medische

test?

Beter zorgen

voor personeel

en verbetering

inzetbaarheid !

Periodiek groepsrapportages voor beleid werkgever:

- hoeveel (tijdelijk) minder geschikt?

- welk belastbaarheidsaspect in welke groep?

- opbrengst inzet interventies in inzetbaarheid

Coronel Instituut

...om minimaal benodigde belastbaarheid in kaart te brengen

• om risico voor onveiligheid werknemer & derden te beperken

• om (verergering) gezondheidsproblemen werknemer te beperken

• Het gaat om het herkennen én beïnvloeden van verminderde/

onvoldoende belastbaarheid voor specifiek werk !!

• Instrument voor werkgever om beleid op gebied van

duurzame inzetbaarheid vorm te geven

Dus waarom verplicht medisch onderzoek bij

werknemers?

14-12-2016

12

Coronel Instituut

Vb Beroepsspecifiek Medisch Onderzoek:

ambulance sector

Coronel Instituut

Vb Beroepsspecifiek Medisch Onderzoek:

repressief brandweerpersoneel

14-12-2016

13

Coronel Instituut

PMO van werkenden betreft het periodiek vrijwillig preventief

medisch onderzoek van werkenden, de bespreking met de

werknemer van de uitslag, en het op basis hiervan geven van

adviezen en uitvoering van of verwijzing voor interventies.

Preventief Medisch Onderzoek (PMO) NVAB, Sluiter, Weel & Hulshof, 2013

Coronel Instituut

PMO van werkenden betreft het periodiek vrijwillig preventief

medisch onderzoek van werkenden, de bespreking met de

werknemer van de uitslag, en het op basis hiervan geven

van adviezen en uitvoering van of verwijzing voor

interventies.

Preventief Medisch Onderzoek (PMO) NVAB, Sluiter, Weel & Hulshof, 2013

14-12-2016

14

Coronel Instituut

Leidraad PMO (1): 3 kerndoelen

1. Preventie van beroepsziekten en arbeidsgebonden aandoeningen

Van risicofactor door de functie-eisen naar te verwachten gevolgen voor

gezondheid of belastbaarheid

• Opsporen wn met (vroege) gezondheidseffecten door het werk

• Opsporen wn met verhoogde gevoeligheid voor Beroepsziekte

2. Bewaken en bevorderen van de gezondheid in relatie tot het werk

Denkrichting: wat is de benodigde gezondheid/belastbaarheid voor het

goed uitvoeren van het werk.

• Opsporen wn met verminderde belastbaarheid voor werk dat relevant

is voor inzetbaarheid nu of later (bv chronische ziekten)

• Opsporen wn met beginnende gezondheidsschade relevant voor werk

3. Bewaken en verbeteren van de gezondheid/inzetbaarheid van wn

• Opsporen wn met verhoogd risico op cardiometabole aandoeningen

Coronel Instituut

Fase I. Voorbereiding 1. Initiatief nemen: PMO-agendasetting in bedrijf (BA)

2. doelen kiezen/inhoud voorstellen (BA met input)

3. budgettaire mogelijkheden vaststellen en beslissing nemen

4. projectplan opstellen (i.s.m. bedrijf; BA vz projectgroep)

5. voorlichting medewerkers (projectgroep)

Fase II. Uitvoering 6. medewerkers uitnodigen

7. uitvoering medisch onderzoek (signaleringslijst, screening, aanv.diagnostiek)

8. individuele feedback en inzet individugerichte interventies

9. analyse op groepsniveau (groepsrapportage, groepsinterventies)

Fase III. Bedrijfsarts adviseert over vervolg/volgend PMO 10. proces evalueren en vervolg plannen (bv periodiciteit PMO’s)

Leidraad Preventief Medisch Onderzoek:

PMO in 3 fasen, 10 stappen (NVAB, 2013)

14-12-2016

15

Coronel Instituut

Leidraad PMO: hulpdocumenten www.nvab-online.nl

• Stappenplan om inhoud PMO vast te stellen

– van blootstelling en taakeisen naar opname in het PMO

– van gezondheidseffect naar opname in het PMO

• Stapsgewijze opbouw PMO-consult met werknemer

• Instrumenten om belastbaarheid(s-risico) of

gezondheidsklachten te meten

• Omschrijving en beoordeling biometrisch/lichamelijk

onderzoek

• Beslisregels vragenlijsten en testen voor de bedrijfsarts

• Overzicht kwaliteitsinschatting instrumenten

• Interventiemogelijkheden

Coronel Instituut

biologisch

fysisch

chemisch

biomechanisch

cognitief

emotioneel

Interpersoonlijke

contacten

conflict/agressie

sociale steun regelmogelijkheden

Preventief Medisch Onderzoek:

keuze kerndoel 1 onderwerpen o.b.v. werk

fysiek

14-12-2016

16

Coronel Instituut

Onderzoek 4: Wat willen werknemers?

Problemen in werk door gevolgen chronisch aandoening:

• 90%: disbalans tussen werk en prive

• 84%: bij uitvoeren van bepaalde taken

• 66%: bij afmaken van taken

• 47%: in communicatie met collegae/l.g.

• 39%: tijdens werk-thuis verkeer

Suggesties / wensen om met toekomstige werkbelasting het werk goed

te kunnen volhouden:

• 45%: thuis werken

• 42%: afname aantal uren werk

• 34%: afname werktempo

• 34%: meer taken zelf kunnen plannen

• 31%: extra training

• 31%: andere werktijden

Chronische ziekte en werkvermogen:

welke problemen en oplossingen?

Varekamp en van Dijk, 2010

Coronel Instituut

Helpt leefstijl om beter werkvermogen en

inzetbaarheid te krijgen? Meta-analyse

Uitkomst studies op:

N studies Goede Kwaliteit studies,

effect-size

Gezondheid 5 0.22

Ziekteverzuim 8 0.11

Productiviteit 3 0.14

Werkvermogen 1 0.10

totaal 10 0.14 = klein effect

Rongen e.a., 2013

Workplace health promotion interventions: roken, fysieke

activiteit, voeding, leefstijl, gewicht

14-12-2016

17

Coronel Instituut

Dr. Bart de Zwart

Coronel Instituut

Kwantiteit van het

werk

● Hoeveelheid

verricht werk

(productiviteit)

Kwaliteit van de uitvoer van

het Werk

● taakuitvoer formele

verantwoordelijkheden

(‘In-Role’)

● vrijwillige taakuitvoer

(‘Extra-Role’)

● adaptiviteit (flexibiliteit)

● samenwerken

Kosten van het werk

● sociale contacten

● vrijetijdsactiviteiten

● herstelbehoefte

Fysieke en psychologische capaciteit

voor uitvoer werkproces

● cognitief functioneren

● motorisch functioneren

● emotioneel functioneren

● energetisch functioneren

● interpersoonlijk functioneren

Werk

Functione-

ren

Boezeman, Nieuwenhuijsen & Sluiter,

2014, 2015

14-12-2016

18

Coronel Instituut

VB 1. Beroepsspecifiek PMO ziekenhuisartsen

Coronel Instituut

Ervaringen ziekenhuisartsen na PMO

Ervaren effectiviteit en inzet toekomst: Resultaat onder

deelnemers:

% ja:

PMO heeft positieve invloed op gezondheid

MS/AIOS

83%

PMO heeft positieve invloed op functioneren

MS/AIOS

69%

PMO heeft positieve invloed op inzetbaarheid

MS/AIOS

76%

Ik neem in toekomst weer deel aan PMO 93%

Ik denk dat collega’s in de toekomst meedoen aan

PMO

96%

Cijfer (0-10) voor toekomstige inzet PMO gem. 8

Ruitenburg, Plat, Frings-Dresen, Sluiter, 2012

14-12-2016

19

Coronel Instituut

Vb 2: Verpleegkundigen/paramedici

PMO op werkfunctioneren: n=557

Werk functioneren

(NWFQ)

- cognitieve aspecten

- incidenten veroorzaken

- vermijdingsgedrag

- conflicten/irritaties

coll/lg

- verstoord contact

pat&fam

- gebrek energie &

motivatie

Psychische klachten

- stress

- herstelbehoefte

- alcoholgebruik

- depressie

- angst

- posttraum. stress

Ketelaar e.a., 2013, 2014; Gartner e.a., 2012; Noben e.a., 2014

Coronel Instituut

Beroepsspecifiek PMO verpleegkundigen:

welk % van werknemers gaat beter functioneren??

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Na 3 mnd Na 6 mnd

%

p=0.02 p=0.05 p=0.07 n.s.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Na 3 mnd Na 6 mnd

%

Positieve business-case:

1€ er in stoppen…. € 11 eruit halen

Ketelaar e.a., 2013

Gartner e.a., 2012

Noben e.a., 2014

14-12-2016

20

Coronel Instituut

Take home message:

in arbeid en gezondheid draait het ook

om de balans…..

….en preventief arbeidsgezondheidkundig beleid kan de

aan werk gerelateerde gezondheid van medewerkers en de

leefbaarheid binnen de waterschappen faciliteren….