program perlaksanaan jangkamasa sederhana [2008-2013] plan/pelan... · pelan strategik 2oo8 - 2o13...

Program Perlaksanaan JangkamasaSederhana [2008-2013]

ISBN 99917-38-51-7

Pelan Strategik 2OO8 - 2O13 1

PELAN STRATEGIK Program Perlaksanaan Jangkamasa

Sederhana (2008-2013)

Jabatan PertanianKementerian Perindustrian dan

Sumber-Sumber Utama

Pelan Strategik 2OO8 - 2O132

Diterbitkan OlehJabatan Pertanian

Kementerian Perindustrian & Sumber-Sumber UtamaNegara Brunei Darussalam

©Jabatan Pertanian, Brunei Darussalam 2009

BRUNEI Darussalam. Jabatan PertanianPelan Strategik : Program Perlaksanaan Jangkamasa Sederhana [2008 -2013]

-- Bandar Seri Begawan : Jabatan Pertanian. 2009p.

ISBN 99917-38-51-7

1. Agriculture--Brunei Darussalam. 2. Brunei Darussalam. Jabatan Pertanian--Planning. 3. Strategic Planning--Brunei Darussalam. 1. Title.

354.5095955 BRU (DDC 22)

Hakcipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang, mana-mana bahagian isi kandungan danillustrasi buku ini dalam apa jua bentuk dan dengan apa cara pun sama ada secara elektronik, fotokopi,

mekanik, rakaman dan lain-lain sebelum mendapat kebenaran bertulis dari Jabatan Pertanian.

Layout , Design & Printed byX-Path Communication Media, Brunei Darussalam


KANDUNGANSekapur Sirih 5

Mesej 7

Kata Pengantar 8

1. Ringkasan Eksekutif 10

2. Visi dan Misi 16

3. Struktur Organisasi 17

4. Sumber Tenaga Manusia 19

5. Pencapaian dan Sasaran Jangkamasa Sederhana dan Jangkamasa Panjang 20

6. Status dan Pelan Perlaksanaan Jangkamasa Sederhana bagi Komoditi Utama (Flagship) 24

6.1. Padi / Beras 26 6.2. Jenama Brunei Halal 28 6.3. Industri Ternakan 30 6.4. Agrimakanan 39 6.5. Industri Tanaman 42 6.6. Lain-Lain Komoditi 48

7. Pengusaha-Pengusaha dalam Sektor Pertanian dan Agrimakanan 52

8. Pelan Meningkatkan Prasarana bagi Mendukung Perancangan Jangkamasa Sederhana 55

8.1. Strategi 1: Mereviu dan Merangka Dasar Pertanian dan mengenalpasti Keperluan Akta/Garispandu yang Jelas 57

8.2. Strategi 2: Meningkatkan dan Memantapkan Kewangan Pelaburan Awam dan Swasta 58

8.3. Strategi 3: Menggunakan sepenuhnya Sumber Tenaga Manusia dan Meningkatkan Kapasiti dan Keupayaan kakitangan 59

8.4. Strategi 4: Memantapkan Program Dukungan bagi Merangsangkan Pembangunan Agribisnes 60

8.5. Strategi 5: Meningkatkan Tatacara Pemasara melalui Infrastruktur Pemasaran dan Sistem Pengendaran dan Pengeluaran yang Efektif 61

8.6. Strategi 6: Membina keupayaan dan Hubungan ’Stakeholders’ 63

8.7. Strategi 7: Pengaliran Teknolgi yang bersesuaian dan Terkini 64

9. Program Pembasmian Kemiskinan Melalui Pertanian 66

10. Kerjasama dan Penglibatan Antarabangsa 68

LAMPIRAN 1 - Analisis SWOT(SWOT Analysis) 73

LAMPIRAN 2 - Sasaran 75

LAMPIRAN 3 - Tapak-TapakPertanian 77


SEKAPUR SIRIHSektor pertanian adalah salah satu sektor yang perlu dimajukan bagi menjamin sekuriti makanan Negara, menambah pendapatan rakyat dan berupaya membantu usaha Kerajaan Kebawah Duli Yang Maha Mulia Paduka Seri Baginda Sultan dan Yang Di-Pertuan Negara Brunei Darussalam membasmi kemiskinan. Kementerian Perindustrian dan Sumber-Sumber Utama melalui Jabatan Pertanian akan membangunkan sektor pertanian dan agrimakanan dengan lebih berwawasan dan fokus lagi bagi memastikan produktiviti yang mapan untuk mencapai matlamat tersebut.

Pelan Strategik Jabatan Pertanian 2008-2013 bagi jangkamasa sederhana ini adalah satu dokumen strategik yang akan menjadi panduan dalam mencapai halatuju sektor pertanian dan agrimakanan. Pelan Strategik ini mensasarkan pengeluaran sebanyak $612 juta pada tahun 2013 dan $2.7 billion pada tahun 2023. Penekanan akan diberikan kepada pembangunan industri padi, industri ternakan dan agrimakanan termasuklah pembangunan Jenama Brunei Halal. Ini akan dibangunkan serentak dengan kemajuan komoditi-komoditi lain seperti industri sayur-sayuran, buah-buahan, bunga-bungaan dan tanaman hiasan, ubatan serta pelbagai ternakan. Pelan Strategik ini juga menggariskan skop-skop kegiatan pembangunan pertanian dan agrimakanan yang menjurus kepada produktiviti yang tinggi, mempunyai nilai tambah, menghasilkan produk yang berkualiti dan selamat, berskala besar, berorientasikan eksport dan mampu bersaing di pasaran domestik dan global.

Matlamat strategik yang ingin dicapai ialah untuk meningkatkan tahap sekuriti makanan Negara melalui peningkatan keupayaan dalam pengeluaran komoditi makanan. Sehubungan itu, Jabatan Pertanian telah mengkaji semula Program Peningkatan Pengeluaran Beras Negara Brunei Darussalam dan telah menyediakan satu program perancangan masa depan yang komprehensif bagi mencapai sasaran tahap sara diri pengeluaran beras 20% pada tahun 2010 dan 60% pada tahun 2015.


Akhir kata, adalah diharapkan Pelan Strategik ini akan dapat memenuhi kehendak Negara dalam menyahut titah Kebawah Duli Yang Maha Mulia Paduka Seri Baginda Sultan dan Yang Di-Pertuan Negara Brunei Darussalam bagi menjadikan pembangunan sektor pertanian sebagai satu matlamat pembangunan Negara. Saya berseru kepada semua agensi-agensi Kerajaan yang terlibat akan sama-sama berganding bahu memberikan kerjasama yang padu bagi merealisasikan sasaran yang dirangka. Saya juga ingin mengajak rakan-rakan di sektor swasta bagi melibatkan diri dalam industri pertanian dan agrimakanan ini dengan sikap positif, berdikari, berdayamaju serta berdayasaing dan business-oriented.

PEHIN ORANG KAYA SERI UTAMA (Dato Seri Setia Haji Awang Yahya bin Begawan

Mudim Dato Paduka Haji Bakar)Menteri Perindustrian dan Sumber-Sumber Utama

Negara Brunei Darussalam


MESEJPembangunan pertanian moden yang tercetus melalui kemajuan teknologi berasaskan inovasi sains telah banyak membantu dalam membangunkan sektor pertanian dan agrimakanan. Perkembangan ini semakin dirancakkan lagi dengan terjalinnya perkongsian strategik antara pihak kerajaan dan sektor swasta. Memanglah tidak dapat dinafikan dukungan institusi memainkan peranan yang penting dalam memupuk perhubungan yang baik dengan stakeholders dan membimbing mereka ke arah kemajuan yang dicita-citakan. Peranan dan fungsi Jabatan Pertanian bukanlah sesuatu yang dapat dipinggirkan malah ianya adalah sebuah agensi Kerajaan yang menjadi frontline dalam menjamin sekuriti makanan negara.

Perancangan yang menjurus kepada peningkatan hasil negara dan sumbangan yang signifikan kepada Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) adalah sangat penting dalam memajukan sektor ini di samping menuju ke tahap sara diri yang optimum. Krisis makanan global, bencana alam, perubahan iklim dan fenomena lain adalah sukar diramalkan. Justeru itu, Negara Brunei Darussalam perlu bersiap sedia untuk menampung permintaan domestik dari segi pembekalan makanan yang selamat, berkualiti, halal dan mampu dinikmati oleh penduduk negara ini.

Satu hal yang menarik di dalam Pelan Strategik 2008-2013 Jabatan Pertanian ini ialah penekanan kepada industri agribisnes yang merangkumi semua peringkat dan proses yang terlibat di dalam sektor pertanian dan agrimakanan iaitu primer dan sekunder. Langkah ini setentunya akan memperbesarkan saiz pasaran bagi produk-produk pertanian, bukan sahaja menumpukan kepada pengeluaran segar bahkan juga meliputi industri hiliran dan tambah nilai. Peralihan daripada aktiviti pertanian yang berakar-umbikan teknologi tradisi kepada aktiviti yang berorientasikan teknologi dan berpandukan pasaran bukanlah satu wawasan yang mudah untuk dicapai. Tetapi, saya yakin, dengan semangat dukungan yang kental dan ingin maju di kalangan pihak awam serta semangat keusahawanan dan dayasaing pihak swasta, segala usaha pasti akan membuahkan hasil.

Akhirnya, saya ingin mengucapkan selamat maju jaya kepada Jabatan Pertanian dan berdoa agar segala perancangan dapat dilaksanakan dengan licin dan teratur.

DATO PADUKA AWANG HAJI MOHD HAMID BIN HAJI MOHD JAAFARSetiausaha Tetap

Kementerian Perindustrian Dan Sumber-Sumber UtamaNegara Brunei Darussalam


KATA PENGANTARBuku Pelan Strategik Jabatan Pertanian 2008-2013 ini adalah merupakan sebuah buku terbitan Jabatan Pertanian, Kementerian Perindustrian Dan Sumber-Sumber Utama, Negara Brunei Darussalam. Tujuan penerbitan buku ini adalah bagi menyebarluaskan perancangan masa depan dalam membangunkan dan memajukan sektor pertanian dan agrimakanan Negara Brunei Darussalam. Buku ini diolah dengan mengambilkira penggunaannya kepada semua warga perkhidmatan awam, sektor swasta, para pengusaha, penuntut, penyelidik dan orang ramai.

Sehubungan dengan itu, saya sukacita ingin mengucapkan penghargaan dan setinggi terima kasih kepada semua pegawai dan kakitangan Jabatan Pertanian yang terlibat dalam menjayakan penerbitan buku Pelan Strategik Jabatan Pertanian ini. Saya berharap kerjasama dan segala buah fikiran yang disumbangkan ke arah penerbitan buku ini akan dapat diteruskan bagi sama-sama mencapai sasaran halatuju yang digariskan sepertimana titah-titah Kebawah Duli Yang Maha Mulia Paduka Seri Baginda Sultan Dan Yang Di-Pertuan Negara Brunei Darussalam.

Adalah diharapkan agar buku Pelan Strategik ini akan berupaya menerangkan setiap perlaksanaan pembangunan sektor pertanian dan agrimakanan ke landasan yang dicita-citakan dan dapat memberi manafaat kepada para pengguna.

HAJAH NORMAH SURIA HAYATI BINTI PJDDSU (DR) AWANG HAJI MOHD.JAMIL AL-SUFRI

Pengarah Pertanian


1. RINGKASAN EKSEKUTIF

Jabatan Pertanian telah merangka pelan strategik untuk jangkamasa sederhana menjelang tahun 2013. Faktor yang paling utama diambilkira dalam perangkaan perancangan ini ialah faedah berbanding (comparative advantage), keupayaan bersaing (competitiveness) dan peluang-peluang pekerjaan kepada rakyat Kebawah Duli Yang Maha Mulia Paduka Seri Baginda Sultan dan Yang Di-Pertuan Negara Brunei Darussalam.

Secara keseluruhannya, dalam tempoh 10 tahun kebelakangan (1999 – 2008) sektor pertanian telah

mengalami perkembangan yang positif. Pengeluaran kasar sektor pertanian telah meningkat sebanyak kira-kira 99% dengan nilai B$112.44 juta iaitu daripada B$113.02 juta pada tahun 1999 kepada B$225.44 juta pada tahun 2008. Setakat ini, terdapat kira-kira lebih 5,192 pengusaha yang bergiat aktif dalam perusahaan sektor pertanian yang merangkumi industri ternakan, industri tanaman dan industri pemprosesan makanan berasaskan pertanian (agrimakanan) dengan melibatkan kawasan sejumlah 8,252 hektar. Daripada jumlah ini, seramai 817 bergiat dalam industri ternakan (3,899 ha), 4,268 dalam industri tanaman (4,353 ha) dan 107 dalam industri pemprosesan agrimakanan.

Antara faktor yang menyekat pembangunan pengeluaran komoditi pertanian termasuklah kos pengeluaran yang tinggi serta keuntungan daripada usaha tani rata-rata masih rendah dan tidak begitu menarik bagi golongan muda. Tambahan pula barangan import yang amat kompetitif juga memberikan saingan hebat dan menggugat usaha pengeluaran tempatan. Memandangkan daya saing dan lebihan bandingan bagi sektor pengeluaran primer tidak memihak kepada Negara Brunei Darussalam, maka tumpuan pembangunan pertanian dua dekad akan datang adalah disasarkan ke arah pembangunan sektor pemprosesan, terutamanya bagi produk tambah nilai daging yang dijangka akan membawa nilai hasil eksport yang tinggi.

Teras pembangunan pertanian bagi dua dekad masa depan tertumpu kepada usaha

memperkukuhkan keupayaan dalam sektor pertanian untuk meningkatkan pengeluaran komoditi primer pertanian secara mapan, dan yang lebih utama ialah membangunkan keupayaan sektor pemprosesan makanan yang akan menjana lebih banyak peluang agribisnes, bukan sahaja bagi pasaran tempatan bahkan juga pasaran antarabangsa. Bidang agribisnes kini semakin meluas yang meliputi perusahaan pelbagai makanan, produk makanan kesihatan dan bahan-bahan biologi yang mempunyai nilai ekonomi yang tinggi. Kini produk pertanian tidak lagi tertumpu kepada penghasilan bahan makanan asas tetapi ianya juga merangkumi perkhidmatan untuk pasaran niche seperti pasaran produk halal. Pembangunan Jenama Brunei Halal yang diusahakan oleh Jabatan Pertanian diharap berupaya menjana dan mendukung pencapaian sasaran jangka panjang pengeluaran pertanian dan agrimakanan pada tahun 2023.


Dalam pelan perlaksanaan jangkamasa sederhana (2008-2013), Jabatan Pertanian telah menetapkan

sasaran tertentu bagi komoditi-komoditi utama seperti berikut:

1.1 PROJEK UTAMA (Flagship)

1.1.1 Padi / Beras

Pengeluaran padi di Negara Brunei Darussalam hanya mencapai ke tahap 2.8% saradiri pada tahun 2008. Bagi menangani isu sekuriti makanan negara dalam suasana ancaman kekurangan makanan global ini, pihak Jabatan Pertanian telah mengkaji semula program peningkatan pengeluaran beras negara yang mana sasaran baru Jabatan Pertanian adalah mencapai tahap 20% pada tahun 2010 dan 60% saradiri menjelang tahun 2015 berdasarkan penggunaan varieti padi moden dengan purata hasil 3-4 mt sehektar dan penanaman 2 pusingan setahun (6-8 mt sehektar setahun). Jangkaan sasaran ini adalah berdasarkan kepada faktor-faktor seperti :

Kesesuaian tapak-tapak bagi penanaman padi dan pada masa yang sama mengambilkira inisiatif Nadi Borneo dan projek-projek pembangunan di bawah Pelan Induk Kebangsaan;Menggunakan jenis varieti yang dapat mengeluarkan hasil yang tinggi dan penanaman 2 pusingan setahun; danPembinaan Infrastruktur ladang seperti jalan, pengairan dan saliran.

Di samping itu, terdapat isu-isu strategik yang lain yang penting bagi memastikan kejayaan program ini iaitu infrastruktur ladang, penggunaan varieti padi berhasil tinggi (high yielding variety - HYV) yang mempunyai rasa yang dapat diterima seperti beras tempatan (good eating quality), peningkatan pengurusan ladang, peningkatan dalam pembekalan peralatan ladang dan bahan input pertanian, pembinaan pusat-pusat pengisaran dan stor penyimpanan padi di setiap Daerah, penggunaan teknologi yang bersesuaian dan pembangunan kapasiti. Di samping itu, usaha ke arah pembangunan industri penanaman padi ini melibatkan reformasi sistem penanaman padi tradisi kepada sistem penanaman padi terkini yang melibatkan para peladang yang sedia ada.

1.1.2 Jenama Brunei Halal

Jenama Brunei Halal merupakan projek utama (flagship) Kementerian Perindustrian dan Sumber-Sumber Utama. Produk menggunakan Jenama Brunei Halal adalah dijamin halal dan mempunyai kualiti yang tinggi. Projek ini akan mengenalkan Negara Brunei Darussalam ke pasaran antarabangsa, menarik pelaburan asing ke Negara Brunei Darussalam dan memberikan peluang pekerjaan kepada anak-anak tempatan. Di antara


objektif projek ini ialah menunaikan kewajipan Fardu Kifayah iaitu kewajipan untuk memudahkan umat Islam mendapatkan produk-produk halal; mempelbagaikan ekonomi negara dan sebagai platform bagi memajukan produk tempatan. Dalam projek ini, Negara Brunei Darussalam bukan hanya mengiktiraf produk yang dihasilkan di negara ini, malah juga akan mengiktiraf halal bagi produk-produk daripada luar negara yang menepati kualiti yang telah ditetapkan dalam piawaian Jenama Brunei Halal. Melalui inisiatif ini Negara Brunei Darussalam akan meningkatkan pendapatan melalui royalty dan bayaran pendaftaran. Pembangunan Jenama Brunei Halal yang diusahakan oleh Jabatan Pertanian diharap berupaya mendukung pencapaian sasaran jangkamasa sederhana pengeluaran produk proses tanaman dan ternakan, iaitu $340 juta pada tahun 2013.

Status pencapaian projek ini pada setakat ini termasuk pembentukan sebuah logo halal baru; membentuk dan menerbitkan Piawai Brunei Darussalam untuk Makanan Halal dan lima dokumen Garis Panduan bagi mendukung perlaksanaan projek Jenama Brunei Halal; dan melantik pakar-pakar perunding untuk melaksanakan program-program bagi mereka logo halal, membina laman web dan penetapan registration dan royalty fees. Sementara itu, penempatan bagi pengeluar-pengeluar produk di bawah Jenama Brunei Halal ialah di Taman Agro Teknologi yang terletak di Kampung Tungku Gadong iaitu kawasan seluas kira-kira 263 ha.

1.1.3 Industri Ternakan

1.1.3.1 Pengeluaran Ayam Pedaging

Pada masa ini pengeluaran ayam pedaging telahpun mencapai ke tahap saradiri. Perkembangan yang lebih mencabar dalam sektor ini perlu dibuat dengan membuat perancangan untuk meneroka pasaran eksport. Di bawah payung Jenama Brunei Halal, pembangunan Jenama ini berupaya mencapai sasaran dengan mengambil langkah-langkah yang bertepatan seperti meningkatkan biosekuriti ladang, mengemaskinikan perundangan, akta serta menyediakan garis panduan dan juga membuat kajian pasaran yang terperinci.

Sasaran jangkamasa sederhana bagi ayam pedaging ialah untuk mengeluarkan dua kali ganda pengeluaran masa kini iaitu peningkatan 100%. Saingan harga akan dapat diatasi jika pengeluaran mencapai jumlah (volume) yang besar.

Di samping itu, sebagai langkah untuk memastikan sustainability industri ini nanti, Negara Brunei Darussalam perlu membuka peluang pelaburan kepada para pengusaha daripada negara sasaran eksport.

1.1.3.2 Pengeluaran Telur Ayam

Strategi yang sama dirancangkan bagi pengeluaran telur ayam tetapi ianya ditambah nilai dengan pelaburan dalam pemprosesan telur kepada bentuk tepung dan beku bagi memudahkan


1.1.4 Pengeluaran Produk Agrimakanan

Produk tambahnilai adalah merupakan salah satu produk yang mempunyai potensi besar bagi negara ini untuk dimajukan. Negara ini boleh maju dengan menarik pelaburan dalam sektor agrimakanan yang berkualiti tinggi, halal dan selamat untuk dimakan. Bahan-bahan mentah bolehlah diperolehi daripada negara-negara pengeluar produk primer seperti Republik Rakyat China, Vietnam dan Thailand. Produk-produk yang dihasilkan daripada negara ini akan mempunyai nilai niche dengan menggunakan Jenama Brunei Halal.

Produk proses agrimakanan B$52.53 juta pada tahun 2008 dijangka meningkat kepada B$340 juta pada tahun 2013, iaitu peningkatan sebanyak 547%. Untuk mencapai sasaran ini, Jabatan Pertanian akan melaksanakan projek-projek di bawah Rancangan Kemajuan Negara, yang akan menjurus kepada memberi bantuan dan dukungan kepada pengusaha agrimakanan tempatan dalam menghasilkan produk makanan yang bermutu tinggi, selamat dan terjamin halal serta kompetitif dengan produk antarabangsa.

pengangkutan dan penyimpanan (storage). Produk ini pada masa ini digunakan oleh bakery dan juga sebagai sumber protein bagi negara-negara yang sukar untuk mendapatkan telur ayam segar.

1.1.3.3 Pengeluaran Daging

Pengeluaran daging halal dan selamat adalah menjadi fokus utama Negara Brunei Darussalam. Memandangkan kepada kawasan yang terhad dan kos pengeluaran yang tinggi, pemeliharaan lembu/kerbau secara lepas bebas tidak feasible. Tetapi peluang di bawah Jenama Brunei Halal dapat diterokai dengan mengimport ternakan yang hidup dan menjalankan program pengemukkan menggunakan sistem fidlot. Ternakan hanya dipelihara daripada 6-8 bulan sahaja sebelum disembelih untuk pasaran serantau dan antarabangsa.

1.2 KOMODITI

1.2.1 Komoditi Tanaman

1.2.1.1 Pengeluaran Buah-buahan

Program peningkatan pengeluaran buah-buahan ditumpukan kepada buah-buahan asli tempatan. Peningkatan ini akan dicapai melalui kempen penanaman buah-buahan asli tempatan dengan mengagihkan


tanaman herba dan ubatan. Komoditi-komoditi ini akan dimajukan selari dengan komoditi utama bagi meningkatkan pengeluaran pertanian ke tahap sara diri yang lebih tinggi dengan meningkatkan keupayaan para pengusaha dan kakitangan Jabatan, meningkatkan hasil ladang yang sedia ada serta membuka kawasan-kawasan baru yang diperlukan.

Setelah meneliti kedudukan negara melalui analisis SWOT, tujuh strategik tunjang dirangka yang akan membawakan penyusunan struktur pertanian iaitu daripada hampir 95 peratus berasaskan komoditi primer disusun semula menjadi 75 peratus produk proses pertanian dan 25 peratus komoditi primer menjelang tahun 2023. Dengan itu, jumlah hasil sektor pertanian dijangka mampu mencapai hampir B$ 2.7 bilion dengan kira-kira 88 peratus adalah terdiri daripada hasil ternakan dan baki 12 peratus hasil tanaman.

Bagi mencapai matlamat-matlamat tersebut, tujuh matlamat strategi tunjang telah dirangka oleh Jabatan seperti yang dinyatakan di bawah ini:

Mereviu dan Merangka Dasar Pertanian dan Mengenalpasti Keperluan Akta/Panduan yang Jelas;

Meningkatkan dan Memantapkan Kewangan dan Pelaburan Awam dan Swasta; Menggunakan Sepenuhnya Sumber Manusia dan Meningkatkan Kapasiti dan Keupayaan Kakitangan;

Memantapkan Program Dukungan bagi Merangsangkan Pembangunan Agribisnes;

satu anak pokok buah-buahan asli tempatan bagi seorang murid sekolah untuk menanamnya di kawasan rumah masing-masing. Jenis pokok ditetapkan dengan mengambilkira kesuburan tanah di kawasan kampung masing-masing. Program ini juga secara tidak langsung mendukung Satu Mukim/Kampung-Satu produk. Buah-buahan yang dihasilkan akan dipasarkan melalui agensi pemasaran yang mengutip buah-buahan berkenaan ke setiap kawasan kampung atau agensi berkenaan mengadakan kawasan penghantaran buah-buahan berkenaan atau collection centre. Buah-buahan ini boleh dijual sebagai buah segar atau akan dijadikan sebagai bahan untuk diproses kepada jus, jem dan lain-lain lagi produk tambahnilai.

1.2.1.2 Pengeluaran Sayur-sayuran

Peningkatan komoditi sayur-sayuran dicapai melalui kempen meningkatkan produktiviti ladang ke tahap optima. Program ini akan dimantapkan dengan skim pengiktirafan ladang yangmana akan memastikan pengeluaran ladang berkualiti dan selamat untuk dimakan. Negara Brunei Darussalam perlu membentuk pelan strategik supaya pengeluaran tempatan mencapai tahap kualiti yang tinggi supaya dapat bersaing di pasaran serantau dan antarabangsa. Produk-produk yang dihasilkan ditumpukan sesuai untuk pasaraya (supermarket).

1.2.2 Lain-Lain Komoditi

Lain-lain komoditi termasuklah ternakan kambing, tanaman bunga-bungaan dan hiasan serta


Meningkatkan Tatacara Pemasaran Agrimakanan Melalui Informasi Pasaran dan Sistem Pengedaran Pengeluaran yang Efektif; Membina Keupayaan dan Hubungan Stakeholder; dan Aliran Masuk Teknologi yang Bersesuaian.

Perubahan yang paling ketara dijangkakan adalah dalam sektor pemprosesan ternakan yang berpotensi meningkat maju dengan pesat. Dengan kemajuan itu nanti, di samping industri halal, ianya akan mendorong lain-lain industri sampingan termasuklah industri perkhidmatan import-

export, insuran, pembungkusan, pengiklanan dan seumpamanya.

Menjelang tahun 2023, adalah dijangkakan hasil daripada sektor ternakan yang meliputi sektor primer dan sekunder, dianggarkan berpotensi untuk mencapai hasil B$ 2.4 bilion, iaitu terdiri daripada B$ 0.6 bilion hasil sektor primer dan B$1.8 bilion hasil pemprosesan. Manakala jumlah hasil sektor tanaman pula adalah sebanyak B$ 316 juta setahun menjelang tahun 2023, iaitu terdiri daripada B$ 267 juta dalam sektor primer dan B$ 49 juta dalam sektor pemprosesan. Jumlah besar hasil dalam sektor pertanian dijangkakan berpotensi mencapai lebih B$ 2.7 bilion menjelang tahun 2023.

1.3 PROGRAM PEMBASMIAN KEMISKINAN MELALUI PERTANIAN

Program ini dihasratkan untuk membantu para penduduk miskin di Negara Brunei Darussalam bagi menambah pendapatan melalui pertanian. Adapun program yang digariskan termasuklah:

membantu dalam tunjukajar cara-cara dan kaedah bercucuk tanam dalam bidang sayur-sayuran dan buah-buahan, menternak ayam dan kambing, kaedah pengeluaran makanan kering dan pelbagai resepi masakan dengan tujuan untuk menambah pendapatan;

membekalkan bahan-bahan input pertanian secara percuma, seperti racun rumpai, penyakit dan musuh tanaman, baja-baja dan bahan-bahan yang perlu untuk memulakan penanaman secara kecil-kecilan;

membantu dalam penyediaan tapak bagi bercucuk tanam dengan menyediakan jentera yang diperlukan; dan

membantu dalam memberi khidmat nasihat dan kepakaran serta kursus yang bersesuaian dalam bidang agribisnes dan memberi bimbingan sehingga menjadi usahawan yang berjaya.


Program ini akan melibatkan seluruh kakitangan Jabatan Pertanian serta keluarga masing-masing sebagai ahli Badan Kebajikan Pertanian dan fokus utama adalah mengenalpasti para penduduk miskin yang akan terlibat di dalam program ini. Aktiviti-aktiviti kebajikan ini akan dilaksanakan secara bulanan. Langkah-langkah bagi merealisasikan program ini termasuklah:

2. VISI DAN MISI

VISI

Ke arah Agribisnes yang Mapan dan Berpandukan Pasaran

MISIJabatan Pertanian mempromosikan agribisnes yang mapan dan kompetitif, dengan menumpukan kepada kualiti tinggi dan keselamatan disamping memastikan sekuriti makanan bagi penduduk Negara Brunei Darussalam melalui:

Usahawan Pertanian;Penggunaan Sumber-Sumber yang Optimum; danPenggunaan Teknologi yang Efektif

i. Pendaftaran ‘Badan Kebajikan Pertanian’ di Pejabat Polis Diraja Brunei. ii. Membuat koleksi $1 atau lebih seorang bagi setiap ahli pada setiap bulan bagi menyediakan satu dana bantuan. iii. Membuat koleksi in kind daripada ahli- ahli untuk didermakan kepada mereka yang memerlukan. iv. Penglibatan pihak swasta adalah digalakkan.

Kini, wawasan Jabatan Pertanian bertukar wajah mengikut perkembangan semasa yang lebih bermakna. Ini akan dapat menepati ekspektasi masyarakat dan kerajaan supaya mampu mentransformasikan sektor pertanian menjadi agribisnes yang mampu merealisasikan inspirasi mempelbagaikan sumber ekonomi negara. Sejajar dengan perkembangan semasa dalam pembangunan

ekonomi negara yang pesat, sektor pertanian turut mengalami perubahan. Untuk menyesuaikan pembangunan pertanian dengan kemajuan ekonomi sejagat, Jabatan Pertanian telah mengambil langkah bersungguh-sungguh dalam usaha mengubahkan corak pertanian kepada agribisnes dorongan pasaran.


Agribisnes merangkumi kegiatan-kegiatan pengeluaran di ladang-ladang, pembuatan dan pengedaran peralatan pertanian, pemprosesan, penyimpanan dan perdagangan barangan yang berasaskan hasil pertanian. Pengertian agribisnes jauh berbeza daripada pertanian yang hanya tertumpu kepada kegiatan pengeluaran, pengedaran dan pemasaran komoditi mentah pertanian.

Melalui wawasan dan misi yang baru ini, sektor pertanian tidak lagi terhad kepada pengeluaran komoditi primer yang amat intensif kepada tenaga buruh, tetapi akan memanfaatkan peluang agribisnes yang amat luas yang merangkumi

sektor pemprosesan dan lain-lain kegiatan industri sekunder pertanian. Ini adalah bertujuan untuk menjana pendapatan yang lumayan bagi usahawan dan pendapatan negara. Ianya juga turut mensasarkan pengeluaran kasar hasil komoditi dengan lebih tinggi dan memberikan keyakinan kepada pembangunan agribisnes untuk memanfaatkan peluang pasaran eksport yang begitu besar. Pendekatan ini dihasratkan akan dapat menepati ekspektasi masyarakat dan Kerajaan supaya sektor pertanian akan menjana sektor agribisnes sebagai platform untuk merealisasikan inspirasi mempelbagaikan sumber ekonomi negara.

3. STRUKTUR ORGANISASI

Jabatan Pertanian diketuai oleh Pengarah Pertanian dibantu oleh Timbalan Pengarah Pertanian dan Pegawai Tugas-Tugas Khas Kanan. Jabatan ini dibahagikan kepada enam bahagian yang masing-masing dikawal oleh Ketua-Ketua Bahagian berjawatan Penolong Pengarah Pertanian seperti berikut:

Bahagian Pembangunan AgrimakananBahagian Pembangunan TanamanBahagian Ternakan dan Perkhidmatan VeterinarBahagian Pembangunan Agribisnes & Kemajuan DaerahBahagian Perkhidmatan Kejuruteraan PertanianBahagian Pembangunan Jenama Brunei Halal

Selain daripada Bahagian-Bahagian yang dinyatakan di atas, Jabatan Pertanian jua mempunyai unit-unit dukungan yang berperanan lebih kepada penyelarasan keperluan umum dan di bawah kawalan Direktorat, iaitu:

Unit Dasar, Perancangan dan KewanganUnit Hal Ehwal AntarabangsaUnit Hal Ehwal Perdagangan AntarabangsaUnit PentadbiranUnit Pengurusan Sumber Manusia Unit Perhubungan Awam Unit Teknologi MaklumatUnit Makmal Analisis AgrokimiaUnit Kurantina TumbuhanUnit Kurantina TernakanUnit C.I.T.E.S


Timbalan Pengarah Pertanian

Pengarah Pertanian

Pegawai Tugas-Tugas Khas Kanan


4. SUMBER TENAGA MANUSIA

Jabatan Pertanian mempunyai 1,210 kakitangan yang sebahagian besarnya berjawatan open-vote dan bergaji hari. Pembahagian jawatan kakitangan yang berkhidmat di Jabatan Pertanian adalah seperti berikut:

Bahagian 1 - 3 orangBahagian II - 69 orangBahagian III - 128 orangBahagian IV - 253 orang*Bahagian V - 746 orangSite Staff - 11 orang

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

Struktur Sumber Tenaga Manusia Jabatan Pertanian Mengikut Sukatan Gaji

* Termasuk pegawai luar

* Jawatan open-vote dan bergaji hari


5. PENCAPAIAN DAN SASARAN JANGKAMASA SEDERHANA DAN JANGKAMASA PANJANG

Pencapaian industri ternakan khususnya ternakan ayam pedaging dan penelur sangat menggalakkan sehingga kejayaannya mencapai tahap saradiri. Walaubagaimanapun, usaha akan diteruskan agar hasil ternakan tempatan dapat menerokai pasaran serantau dan antarabangsa.

Industri tanaman merangkumi komoditi buah-buahan, sayur-sayuran, beras dan tanaman hiasan dan bunga-bungaan. Penumpuan kepada pengeluaran produk tanaman yang berkualiti tinggi dan selamat adalah satu strategi bagi negara ini supaya dapat bersaing di peringkat pasaran serantau dan antarabangsa.

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200

0

30

60

90

120

150


0

10

20

30

40

50

0

10

20

30

40

50

60

p


Sumbangan sektor pertanian kepada ekonomi negara adalah penting walaupun dari segi sumbangannya kepada Keluaran Dalam Negeri Kasar (KDNK) adalah masih rendah. Dari sudut pendapatan kasar hasil pertanian, hasil pengeluaran pertanian telah menunjukkan peningkatan sebanyak 77.9 % iaitu kira-kira B$225.44 juta pada tahun 2008 berbanding dengan $126.74 pada tahun 2000.

Untuk mencapai kadar pembangunan yang lebih mantap dan berdaya saing, penglibatan sektor swasta selaku pengusaha pertanian amat diutamakan dengan dukungan penuh Jabatan Pertanian yang bertindak selaku pemimpin bagi mempermudahkan kegiatan ekonomi pertanian. Jabatan Pertanian telah menjalankan penelitian mendalam mengenai dengan komoditi-komoditi pertanian yang berpotensi untuk dimajukan dan menetapkan beberapa industri pengeluaran komoditi untuk di beri keutamaan berdasarkan kepada potensi sumbangan kepada ekonomi pertanian selain daripada pengeluaran padi yang dapat menyumbang kepada keselamatan makanan negara.

Dengan adanya perancangan pembangunan pertanian yang penuh berwawasan, maka sektor pertanian dan agrimakanan dalam masa dua dekad akan datang dijangka dapat menjanakan hasil pendapatan kira-kira B$2.7 bilion pada tahun 2023 dan jangkamasa sederhana kira-kira B$612 juta pada tahun 2013. Hasil pengeluaran pada tahun 2008 ialah $225.44 juta bermakna dalam perancangan jangkamasa sederhana penghasilan pertanian dan agrimakanan perlu ditingkatkan sebanyak 171% yangmana pecahannya adalah seperti berikut:

0

10

20

30

40

50

60

70

2008

76.1

KDNK Pertanian


7.944.7

Produk Proses Tanaman dan Ternakan $52.53 juta pada tahun 2008 di jangka meningkat kepada $340 juta pada tahun 2013 iaitu peningkatan sebanyak 547%. Projek ini banyak bersandarkan kepada program Jenama Brunei Halal di mana dalam fasa pertama disediakan tapak sebanyak 50 lot bagi pelaburan dalam sektor agrimakan di kawasan Taman Agro-Teknologi di Tungku, Gadong. Penghasilan sebuah kilang pengeluaran dijangkakan mencapai dalam kadar $2-5 juta setahun.

Perkembangan dalam sektor tanaman ialah daripada $41.3 juta pada tahun 2008 kepada $115 juta pada tahun 2013 bermakna peningkatan sebanyak 178%. Komoditi utama dalam sektor tanaman ini ialah padi, sayur-sayuran dan buah-buahan ditambah juga dengan komoditi bunga-bungaan dan tanaman hiasan. Rancangan peningkatan sektor ini bersandarkan kepada perancangan meningkatkan produktiviti ladang-ladang dan kempen penanaman buah-buahan asli tempatan. Dalam program ini semua pengeluaran sayur-sayuran, buah-buahan dan lain-lain tanaman mestilah berkualiti dan selamat untuk dimakan dihasilkan daripada ladang-ladang yang diiktiraf.

Pertumbuhan di sektor ternakan sebanyak 19% di mana pengeluaran pada tahun 2008 mencapai $131.6 juta dan dijangkakan akan meningkat kepada $157 juta pada tahun 2013 nanti. Peningkatan pengeluaran daging ayam dan telor ayam dua kali ganda untuk pasaran eksport akan mengeluarkan hasil berjumlah kira-kira $200 juta yang mana telah melebihi sasaran 2013.

Jabatan Pertanian akan melaksanakan pelan jangkamasa sederhana dengan mengambilkira sasaran 2013 bagi fasa pertama perlaksanaan pelan strategik Jabatan ini. Hasil daripada fasa pertama ini akan direviu semula dan perancangan strategik akan disejajarkan dengan mengambilkira komoditi yang boleh dimajukan dan berdayasaing di pasaran antarabangsa. Pelan fasa kedua ini berpandukan kepada pencapaian fasa pertama dan tidaklah semestinya mengikut sepenuhnya rancangan asal yang dibentuk pada tahun 2003.

Produk Proses Tanaman Produk Proses Ternakan


6. STATUS DAN PELAN PERLAKSANAAN JANGKAMASA SEDERHANA BAGI KOMODITI UTAMA (Flagship)

Sektor Pertanian meliputi komoditi yang luas dan bagi memudahkan dalam perlaksanaan projek, tumpuan diberikan kepada projek utama (flagship) di mana dipecahkan lagi kepada beberapa sub-komoditi seperti berikut:

Pembinaan Infrastruktur ladang seperti parit, tali air dan saliran.

Di samping itu, terdapat isu-isu strategik yang lain yang penting bagi memastikan kejayaan program ini iaitu infrastruktur ladang, penggunaan varieti padi hasil tinggi (high yielding variety-HYV) yang mempunyai rasa yang dapat diterima seperti beras tempatan (good eating quality), peningkatan pengurusan ladang, peningkatan dalam pembekalan peralatan ladang dan bahan input pertanian, pembinaan pusat-pusat pengisaran dan stor penyimpanan padi di setiap Daerah, penggunaan teknologi yang bersesuaian dan pembangunan kapasiti. Di samping itu, usaha ke arah pembangunan industri penanaman padi ini melibatkan reformasi sistem penanaman padi tradisi kepada sistem penanaman padi terkini yang melibatkan para peladang yang sedia ada.

ii. Jenama Brunei Halal

Jenama Brunei Halal merupakan projek utama (flagship) Kementerian Perindustrian dan Sumber-Sumber Utama. Produk menggunakan

i. Padi / Beras

Pengeluaran padi di Negara Brunei Darussalam hanya mencapai ke tahap 2.8% saradiri pada tahun 2008. Bagi menangani isu sekuriti makanan negara dalam suasana ancaman kekurangan makanan global ini, pihak Jabatan Pertanian telah mengkaji semula program peningkatan pengeluaran beras negara yang mana sasaran baru Jabatan adalah mencapai tahap 20% pada tahun 2010 dan 60% saradiri menjelang tahun 2015 berdasarkan penggunaan varieti padi moden dengan purata hasil 3-4 mt sehektar dan penanaman 2 pusingan setahun (6-8 mt sehektar setahun). Jangkaan sasaran ini adalah berdasarkan kepada faktor-faktor seperti :

Kesesuaian tapak-tapak bagi penanaman padi dan pada masa yang sama mengambilkira inisiatif Nadi Borneo dan projek-projek pembangunan di bawah Pelan induk Kebangsaan;

Menggunakan jenis varieti yang dapat mengeluarkan hasil yang tinggi dan penanaman 2 pusingan setahun; dan


Jenama Brunei Halal adalah dijamin halal dan mempunyai kualiti yang tinggi. Projek ini akan mengenalkan Negara Brunei Darussalam ke pasaran antarabangsa, menarik pelaburan asing ke Negara Brunei Darussalam dan memberikan peluang pekerjaan kepada anak-anak tempatan. Di antara objektif projek ini ialah menunaikan kewajipan Fardu Kifayah iaitu kewajipan untuk memudahkan umat Islam mendapatkan produk-produk halal; mempelbagaikan ekonomi negara dan sebagai platform bagi memajukan produk tempatan. Dalam projek ini, Negara Brunei Darussalam bukan hanya mengiktiraf produk yang dihasilkan di negara ini, malah juga akan mengiktiraf halal bagi produk-produk daripada luar negara yang menepati kualiti yang telah ditetapkan dalam piawaian Jenama Brunei Halal. Melalui inisiatif ini Negara Brunei Darussalam akan meningkatkan pendapatan melalui royalty dan bayaran pendaftaran. Pembangunan Jenama Brunei Halal yang diusahakan oleh Jabatan Pertanian diharap berupaya mendukung pencapaian sasaran jangkamasa sederhana pengeluaran produk proses tanaman dan ternakan, iaitu $340 juta pada tahun 2013.

iii. Industri Ternakan

Dalam komoditi ini, keutamaan diberikan kepada pengeluaran Ayam Pedaging, Telur Ayam dan kerbau/lembu.

iv. Agrimakanan

Komoditi ini adalah halatuju baru Jabatan Pertanian di mana ianya telah dikenalpasti sebagai bidang yang memberikan saingan kepada Negara Brunei Darussalam terutama sekali dibawah payung Jenama Brunei Halal. Dengan menggunakan Jenama Brunei Halal, produk-produk agrimakanan akan mendapat tempat di pasaran antarabangsa khusus bagi umat Islam seramai 1.9 billion orang. Jabatan Pertanian akan melaksanakan projek-projek di bawah Rancangan Kemajuan Negara, yang akan menjurus kepada memberi bantuan dan dukungan kepada pengusaha agrimakanan tempatan dalam menghasilkan produk makanan yang bermutu tinggi, selamat dan terjamin halal serta kompetitif dengan produk antarabangsa.

v. Komoditi Tanaman

Bagi komoditi tanaman, fokus diberikan kepada pengeluaran buah-buahan dan sayur-sayuran.

vi. Lain-lain Komoditi

Komoditi yang tidak disenaraikan sebagai komoditi utama termasuklah kambing, bunga-bungaan dan tanaman hiasan, bioteknologi, tanaman ubat-ubatan tradisional, ulam-ulaman, rempah dan juga umbisi. Komoditi ini juga termasuk dalam program pembangunan tertentu yang mana tertumpu kepada peningkatan penyelidikan dan pembangunan atau ‘R&D’


6.1 Padi/Beras

Pengeluaran padi tempatan meningkat setiap tahun dan pada tahun 2008 ianya telah mencapai 2.77% saradiri. Keterangan ringkas mengenai statistik komoditi ini adalah seperti berikut:

Jumlah keperluan - 32,880 mt Anggaran nilai pasaran - B$39.14 juta Keperluan bagi setiap penduduk - 82.6 kg setahun Pengeluaran tempatan - 911 mt Anggaran nilai pasaran - B$2.57 juta Purata harga pasaran bagi beras tempatan - B$2.82 sekilo Jumlah kawasan yang dimajukan - 1,300.14 ha

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000


yielding variety) yang tidak peka kepada fotokala (not photoperiod-sensitive) adalah perlu. Tambahan itu, peningkatan pengurusan agronomi ladang, peningkatan kemahiran peladang dan kakitangan pertanian, penubuhan Brunei Rice Research Center serta peningkatan teknologi perladangan dan lepas-tuai akan terus diusahakan.

Projek-projek yang membantu dalam perlaksanaan industri ini ialah:

Kerja-kerja peningkatan infrastruktur ladang;

Kajian kesesuaian kawasan baru yang dikenal pasti untuk padi termasuk ‘Environment Impact Assessment’ study (3000 ha);

Kajian dan penanaman varieti padi baru (HYV);

Pengukuran dan pewartaan kesemua tapak-tapak padi;

Pesta Menuai Padi, Lekiun Perdayan, Temburong;

Lawatan kerja ke Republik Rakyat China (Hunan Rice Research Institute dan Guangxi Department of Agriculture dan ladang-ladang);

Peningkatan taraf Unit Padi kepada Brunei Agriculture Rice Research Centre (kerjasama Hunan Institute of Rice Research, IRRI, Guangxi Dept of Agriculture, Sunland Agritec); dan

Meningkatkan kemahiran peladang dan kakitangan Jabatan Pertanian

Kawasan padi yang aktif ialah di kawasan Wasan, Daerah Brunei Muara, Kawasan Perdayan bagi Daerah Temburong dan Kawasan Labi bagi Daerah Belait. Statistik dari tahun 1999 hingga tahun 2008 menunjukkan terdapat peningkatan dalam pengeluaran padi tempatan. Di antara faktor yang menggalakkan peningkatan pengeluaran padi adalah seperti berikut:

Pewartaan kawasan-kawasan tertentu khusus untuk bertanam padi.Penglibatan lebih banyak penduduk tempatan yang melibatkan diri dalam bertanam padi terutama sekali penduduk yang telah bersara dan sebahagian besar terdiri daripada bekas-bekas tentera.Skim subsidi pembelian semula padi.Permintaan bagi beras tempatan adalah di tahap yang tinggi.

Di dalam Program Peningkatan Padi Negara Brunei Darussalam, bagi jangka pendek iaitu menjelang tahun 2010, sasaran pengeluaran beras tempatan ialah di tahap 20% saradiri, manakala bagi jangka sederhana iaitu menjelang 2015, sasaran pengeluaran beras tempatan ialah di tahap 60% sara diri.

Ini memerlukan beberapa langkah-langkah kritikal yang perlu diambil termasuklah penambahan keluasan kawasan penanaman padi daripada 1,300 ha pada masa kini kepada 2,783 ha menjelang 2010 dan 5,380 ha pada tahun 2015. Selain daripada itu, peningkatan infrastruktur ladang dan penggunaan jenis padi variety berhasil tinggi (high


6.2. Jenama Brunei Halal

Bagi mencapai matlamat meneroka pasaran eksport, Kementerian Perindustrian dan Sumber-Sumber Utama melalui Jabatan Pertanian telah mengungkayahkan Projek Jenama Brunei Halal untuk menembusi pasaran produk halal global. Adalah dianggarkan bahawa nilai pasaran dunia bagi produk halal ialah US$600 setahun dan jumlah umat Islam di seluruh dunia ialah 1.9 billion orang.

Pembangunan Jenama Brunei Halal adalah atas inisiatif Kementerian Perindustrian Sumber-Sumber Utama melalui Jabatan Pertanian dengan kerjasama dari Kementerian Hal Ehwal Ugama dan Kementerian Kesihatan. Ianya dijangkakan dapat menyumbang kepada usaha peningkatan produk eksport pengeluaran produk nilai tambah berasaskan daging. Nilai produk makanan halal dalam pasaran antarabangsa ialah kira-kira B$150 billion dan ini dapat dimanfaatkan melalui usaha-usaha yang strategik. Reputasi Negara Brunei Darussalam sebagai sebuah negara Islam yang kuat adalah satu strategi penjualan jenama yang mepunyai potensi besar.

Di antara objektif projek ini ialah menunaikan kewajipan Fardu Kifayah iaitu kewajipan untuk memudahkan pembekalan makanan bagi umat Islam di seluruh dunia; mempelbagaikan ekonomi negara dan mewujudkan bidang pekerjaan kepada anak tempatan; dan sebagai platform bagi memajukan produk tempatan.

Dalam projek ini, Negara Brunei Darussalam

bukan hanya mengiktiraf produk yang dihasilkan di negara ini, malah juga akan mengiktiraf halal bagi produk-produk daripada luar negara yang menepati kualiti yang telah ditetapkan dalam piawaian Jenama Brunei Halal. Melalui inisiatif ini Negara Brunei Darussalam akan meningkatkan pendapatan melalui royalty dan bayaran pendaftaran.

Projek ini melibatkan promosi penggunaan jenama tersebut ke atas produk-produk tempatan dan luar negeri yang mempunyai kualiti yang tinggi dan halal untuk dipasar di pasaran antarabangsa. Seiring dengan pembangunan jenama tersebut, prasarana tempatan dan pembinaan kapasiti dalam bidang industri pemprosesan makanan dan pemeriksaan serta analisis makanan halal akan dipertingkatkan untuk membawa Jenama Brunei Halal menembusi pasaran antarabangsa.

Status pencapaian projek ini pada setakat ini termasuk: Pembentukan sebuah logo halal baru. Pembentukan logo halal tersebut adalah atas kerjasama dan sokongan dari Majlis Ugama Islam Brunei dan telahpun mendapat perkenan dari Kebawah Duli Yang Maha Mulia Paduka Seri Baginda Sultan dan Yang Dipertuan Negara Brunei Darussalam; Menjalankan jerayawara tempatan dan antarabangsa bagi mempromosi dan memasarkan Jenama Brunei Halal; Membentuk dan menerbitkan Piawai Brunei Darussalam untuk Makanan, PBD 24:2007 dan lima dokumen garis panduan bagi mendokong perlaksanaan jenama Brunei Halal. Dokumen-


dokumen tersebut adalah seperti berikut:i. Garis Panduan Pensijilan bagi Penggunaan Jenama Brunei Halal; ii. Garis Panduan Pensijilan bagi Pensijilan Halal (BCG Halal 1);iii. Garis Panduan untuk Audi Pematuhan (BCG Halal 2);iv. Garis Panduan untuk Pensijilan Juruaudit Pematuhan Halal (BCG Halal 3);v. Garis Panduan untuk Audit Pemantauan Halal (BCG Halal 4);vi. Garis Panduan Pensijilan bagi Pensijilan Halal ( BCG Halal 1);

Pindaan akta dan perintah halal yang berkaitan terutama perubahan keatas logo halal dan kakitangan penguatkuasaan; dan

Melantik pakar-pakar perunding untuk melaksanakan beberapa program:

i. Pakar perunding sebagai pereka logoii. Pakar perunding bagi membina laman webiii. Pakar perunding bagi penetapan registration

dan royalty fees.

Sementara itu, penempatan bagi pengeluar-pengeluar produk di bawah Jenama Brunei Halal ialah di Taman Agro Teknologi yang terletak di Kampung Tungku Gadong iaitu kawasan seluas kira-kira 263 ha. Fasa pertama pembangunan Taman ini ialah seluas 100 ha yangmana akan menampung kilang perusahaan makanan Halal bagi perusahaan dalam negeri, usahasama (joint-venture) atau pelaburan langung (FDI).

Sasaran produk proses tanaman dan ternakan pada tahun 2013 ialah $340 juta. Bagi mencapai

sasaran tersebut banyak bersandarkan kepada projek Jenama Brunei Halal, di mana penghasilan sebuah kilang pengeluaran yang di tempatkan di kawasan Taman Agro-Teknologi, di dijangkakan mencapai dalam kadar $2-5 juta setahun.

Program-program dalam jangkamasa sederhana (2008-2013) yang membantu dalam perlaksanaan projek ini ialah:

Kerjasama dengan Kementerian Kewangan bagi menubuhkan sebuah syarikat komersial untuk melaksanakan perniagaan Jenama Brunei Halal;

Penubuhan sebuah Syarikat Special Purpose Veticle bagi pengurusan Royalty;

Proses pembangunan jenama dan pembentukan image;

Pelancaran dan pemasaran produk pertama Jenama Brunei Halal;

International Halal Product Expo;

Penubuhan Pusat Sains Halal sementara (temporary Halal Science Center), di Anggrek Desa;

Pembentukan Brunei Darussalam Guidelines for Manufacturing and Handling of Halal Medicinal and Health Products;


Keuntungan diperolehi daripada perusahaan yang agak lumayan;

Perkembangan teknologi penternakan mampu meningkatkan produktiviti dan kualiti;

Perubahan sistem penternakan memberikan manfaat skala ekonomi;

Kemajuan genetik baka memesatkan pertumbuhan ayam; dan

Sambutan baik pengguna daging ayam tempatan atas dorongan harga yang kompetitif serta kualiti yang memuaskan.

Registration of Certifying Mark for Brunei Halal brand and Trademarks-Brunei Halal Accreditation Logo;

Penerbitan Handbook of Halal Food Additives – MUIB;

Development of Generic Halal Manual for Food Processors, Restaurants and Catering Services; dan Penubuhan Pusat Sains Halal yang tetap (permanent Halal Science Centre), di Taman Agro Teknologi, Kg Tungku Gadong.

Pembangunan Taman Agro Teknologi khususnya pembangunan infrastruktur Taman;

Penubuhan Halal Product Academy - Kerjasama dengan Bahagian Pembangunan Keusahawanan, Kementerian Perindustrian dan Sumber-Sumber Utama dan Jabatan Mufti Kerajaan, Jabatan Perdana Menteri;

Projek Konsultansi Long Term Islamic Banking and Marketing Research;

Projek Konsultansi Kajian dan Pengeluaran Non-Halal Detection Kits;

Projek Konsultansi mengenai dengan Pembangunan Metadologi Penganalisaan Non-Halal Ingredients;

6.3. Industri Ternakan

Tren pengeluaran komoditi dalam industri ternakan sejak tahun 1984 menunjukkan peningkatan yang positif dengan mengalami pembangunan yang pesat dalam pengeluaran ayam pedaging. Faktor-faktor pendorong yang membawakan peningkatan drastik dalam pengeluaran ayam pedaging termasuklah:


Susu Segar (liter)

Pada tahun 2008, industri ternakan menyumbangkan kira-kira 58% daripada keseluruhan penghasilan pertanian dengan nilai kira-kira B$131.57 juta. Hasil utama industri ternakan terdiri daripada pengeluaran ayam pedaging bernilai B$86.72 juta, telur ayam B$21.16 juta dan penetasan anak ayam B$15.32 juta dengan jumlah 94% dari keseluruhan industri ternakan. Lain-lain hasil ternakan iaitu pengeluaran kerbau/lembu, tenusu dan kambing berjumlah kira-kira B$0.38 juta dan telur berbenih $7.99 juta.

Status pengeluaran tempatan, bilangan peladang dan kawasan pengeluaran industri ternakan pada tahun 2008 adalah seperti jadual berikut:

6.3.1. Komoditi Ayam Pedaging

Industri ternakan ayam adalah salah satu industri yang berjaya dalam sektor pertanian di Negara Brunei Darussalam. Pengeluaran tempatan ayam pedaging hampir mencapai saradiri sejak tahun 2001. Komoditi ini berkembang disebabkan oleh penglibatan pelaburan daripada pengusaha besar seperti Ideal Multified Farm (IMF), QAF Farm, Soon Lee, Hua Ho dan Syarikat Kumpulan Harapan Baru. Cabaran masakini dalam industri ini ialah kenaikan harga bahan-bahan input utama seperti makanan ayam. Statistik bagi komoditi ini adalah seperti berikut:

Jumlah Keperluan 21,099.6 mtNilai Harga Pasaran B$98.4 jutaKeperluan bagi setiap penduduk 53 kg setahun

Pengerluaran Tempatan 19,484.6 mtNilai Harga Pasaran B$86.72 jutaPeratus Pengeluaran 92.3 %Import (sejuk dan beku) 1,615.0 mt


Jabatan Pertanian akan meneruskan usaha untuk meningkatkan pengeluaran tempatan dengan matlamat untuk menerokai pasaran eksport. Pembukaan ladang-ladang baru yang berkeluasan melebihi 10 hektar menggunakan sistem hi-tek atau reban tertutup. Sasaran jangkamasa sederhana bagi ayam pedaging ialah untuk mengeluarkan dua kali ganda pengeluaran masa kini iaitu peningkatan 100%. Saingan harga akan dapat diatasi jika pengeluaran mencapai jumlah yang besar.

Pada masa ini pihak Jabatan Pertanian berkerjasama dengan Agrifood and Veterinary

Authority (AVA), Singapura ke arah meningkatkan fasiliti makmal, biosekuriti ladang dan kawalan penyakit ternakan serta meneliti dokumen-dokumen perundangan dan panduan-panduan supaya negara ini dapat menerokai pasaran eksport ke Singapura.

Di antara lain, langkah untuk memastikan kesinambungan dan sustainability industri ini nanti, Negara Brunei Darussalam perlu membuka peluang pelaburan pengusaha daripada negara sasaran eksport.

0

300

600

900

1200

1500

1800

2100

2400

2700

3000

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

20000


6.3.2. Komoditi Telur Ayam

Pengeluaran telur ayam juga adalah salah satu industri yang berjaya dalam pertanian dan telah memenuhi keperluan 100 peratus saradiri semenjak tahun 1994. Ini bererti dari sejak itu, import telur tidak diperlukan kecuali masa-masa yang tertentu sahaja seperti musim-musim perayaan itupun dalam kuantiti yang sedikit.

Jumlah keperluan negara 123.66 juta biji telur Nilai harga pasaran B$21.24 juta Keperluan bagi setiap penduduk 311 telur setahun Import 0.45 juta biji telur

Strategi yang sama dirancangkan bagi komoditi telur iaitu meningkatkan pengeluaran ke tahap 2 kali ganda dan secara serentak menggalakkan pertumbuhan kilang pemprosesan telur. Sasaran ini didukung dengan peningkatan biosekuriti ladang, peningkatan makmal-makmal ke tahap pengiktirafan ISO 17025 dan juga dalam masa yang sama menilai keperluan perundangan, akta dan garispantu bagi membolehkan Negara Brunei Darussalam bersaing di pasaran antarabangsa dan dikenali sebagai negara yang mengeluarkan produk yang halal, bekualiti dan selamat untuk dimakan.

Tidak kurang pentingnya, usaha untuk menarik pelabur-pelabur asing dan usahasama pengusaha daripada negara pengimport bagi memastikan sustainability dalam industri ternakan ayam.

Walau bagaimanapun, cabaran yang sedang dihadapi oleh para pengusaha ialah kenaikan harga bahan import utama seperti makanan ayam. Perkara ini perlu dilihat secara serius oleh pihak Jabatan.


0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

Juta

Tel

ur

Juta

Tel

ur


6.3.3. Komoditi Ternakan Kerbau Dan Lembu

Terdapat dua sumber daging iaitu daripada lembu dan kerbau. Ternakan lembu tidak dapat bersaing di negara ini disebabkan oleh ketidaksesuaian tanah bagi penanaman rumput yang diperlukan oleh ternakan berkenaan. Sebahagian besar daripada keperluan negara ini diimport hidup daripada Australia. Lain-lain sumber daging kerbau dan lembu dibekalkan daripada India dan China. Daging-daging ini diimport dalam bentuk beku tanpa tulang. Statistik mengenai keperluan komoditi ini adalah seperti berikut:

Keperluan negara 3,805.32 mt Nilai Pasaran B$38.15 juta (Kerbau $18.12 juta dan Lembu $20.03 juta) Per Kapita / Tahun 9.6 kg setahun

Pengimportan sumber daging adalah melalui Halaqah Sdn. Bhd. dan jumlah yang diimport adalah seperti berikut:

Jumlah ternakan hidup yang diimport (sembelih) 4,810 ekor Timbang bersih 1,078.64 mt Nilai CIF B$5.85 juta Nilai Pasaran B$15.78 juta Peratus yang diimport hidup 28.3%

Jumlah pengimportan daging (beku/sejuk) 2,696.23 mt Nilai CIF B$13.41 juta Nilai Pasaran B$22.04 juta Peratus import sejuk/beku 70.85%


Peningkatan pengeluaran tempatan melalui perancangan pengimportan lembu yang berkualiti yang kemudiannya dibesarkan secara sistem feedlot selama 6-8 bulan. Lembu-lembu ini akan disembelih bagi pengeluaran daging yang berkualiti yang akan dipasarkan di bawah Jenama Brunei Halal. Perancangan pengeluaran bagi komoditi lembu/kerbau ialah $3.4 juta pada tahun 2013 dan $6 juta menjelang tahun 2023.

45


Sasaran Pencapaian Jangkamasa Sederhana Bagi Komoditi Ternakan Secara Keseluruhan

Halatuju sektor pengeluaran komoditi-komoditi pertanian akan mensasarkan perkembangan industri pada kadar pertumbuhan antara 5 hingga 10 peratus setahun sejajar dengan pertambahan bilangan penduduk dan permintaan tempatan. Pertumbuhan sektor pengeluaran komoditi primari dijangka akan berkembang pada kadar sederhana, kecuali bagi pengeluaran telur.

Peta jalan pembangunan sektor industri ternakan yang di rancang akan menghasilkan komoditi primer ternakan kira-kira B$600 juta menjelang tahun 2023. Sejajar dengan itu, strategi pembangunan yang berpandukan daya saing dan durungan pasaran akan mengsasarkan pembangunan sektor primer ternakan seperti berikut:

Meningkatkan pengeluaran komoditi daging ayam daripada 19,484.6 mt (2008) kepada 38,000 mt 2013 yang bernilai B$114 juta setahun. Sasaran ini asalnya adalah sasaran 2023 tetapi dikehadapankan dengan mengambilkira peluang pasaran yang ditawarkan oleh Singapura;

Meningkatkan kapasiti makmal untuk melaksana penganalisaan antibiotik khusus yang disyaratkan oleh negara pengimport;

Meningkatkan biosekuriti ladang;

Membuka kawasan baru bagi meningkatkan pengeluaran;

Halatuju Pengeluaran Komoditi Ternakan (1,000 mt)


Dalam usaha untuk mengembangkan industri ternakan ini terutamanya komoditi ternakan ayam, Jabatan Pertanian menggalakan penglibatan pengusaha besar yang mampu untuk membuat pelaburan yang besar. Kawasan yang diperuntukkan bagi kagiatan ini ialah kawasan Labi, Merangking dan Sembabat di Temburong.

Projek-Projek Yang Mendukung Projek Ternakan:

Meningkatkan ‘surveillance’ kejadian penyakit;

Meningkatkan kawalan penyakit;

Meningkatkan perkhidmatan veterinar; dan

Meningkatkan teknologi pengeluaran.

Pembangunan Teknologi Ternakan Ladang Ternakan Ayam Kampong;

Feasibility study on the establishment of Livestock Feed-Lot in Brunei Darussalam;

The Development of Animal Disease Surveillance Programs and Farm Biosecurity Programs for Poultry Farms;

The Engagement of an Accredited Calibration Consultant for Testing Calibration and Certification of The Department of Agriculture Laboratory Instruments to International Standard;

Proficiency Testing Programmes for the Department of Agriculture Laboratories; dan

Traceability & Uncertainty in Measurement with Internal Auditing based on ISO/IEC 17025 cources for the Laboratory Technical Staff.

Menawarkan tapak bagi Pusat Penyembelihan Ayam di Wasan;

Exercise Management Workshop;

Operasi Serama 3;

Penguatkuasaan Public Health Meat Order;

Proses pengiktirafan ISO 17025 bagi makmal perkhidmatan veterinar;

The Engagement of Consultant for The Study of The Nutritional Status of Animal and Livestock Feeds in Brunei Darussalam;

The Development of Farm Accreditation Scheme for Poultry Farms in Brunei Darussalam;

The Engagement of Consultant for the Set up of Animal Health and Production Monitoring and Surveillance System in Brunei Darussalam;

Menarik pelaburan asing terutama daripada negara pengimport;

Meningkatkan taraf makmal ke arah ISO 17025;

Menurunkan kadar kematian ternakan;


6.4. Agrimakanan

Negara Brunei Darussalam tidak mempunyai kelebihan untuk mengeluarkan produk pertanian primer kecuali jika ianya mempunyai kualiti yang tinggi dan selamat untuk dimakan yang boleh dipasarkan khusus bagi yang berpendapatan tinggi. Dari itu, sektor Agrimakanan adalah halatuju baru bagi negara ini supaya dapat bersaing dengan pasaran serantau dan antarabangsa. Dengan menggunakan Jenama Brunei Halal, produk-produk tambah nilai akan mendapat tempat di pasaran antarabangsa khusus bagi umat Islam seramai 1.9 bilion orang. Penduduk serantau juga merupakan pasaran yang besar dan negara ini tidak seharusnya menumpukan usaha untuk memasarkan produk hasil tempatan hanya untuk pasaran tempatan yang sangat kecil.

Pengeluaran produk tambah nilai berasaskan daging telah mencatatkan pengeluaran yang bernilai sebanyak B$7.85 juta pada tahun 2008 berbanding dengan B$9.88 juta pada tahun 2007. Sementara itu, nilai pengeluaran produk nilai tambah berasaskan tanaman juga telah meningkat daripada B$30.34 juta pada tahun 2007 kepada B$44.68 juta pada tahun 2008.

Antara aktiviti yang telah dilaksanakan dan ini telah menyumbang kepada peningkatan tersebut di atas ialah seperti:

Perkhidmatan makmal dan khidmat nasihat yang diberikan oleh Jabatan;Perlaksanaan langkah-langkah kawalan kualiti dan keselamatan oleh pihak Jabatan yang memberikan pengeluar-pengeluar tempatan faedah kompetitif;Aplikasi Amalan Perkilangan yang Baik (GMP) dan pengenalan kepada Program Analisis Bahaya dan Titik Kawalan Kritikal (HACCP) kepada pengeluar-pengeluar makanan tempatan, yang menjadikan mereka kompetitif di pasaran tempatan dan antarabangsa; danPengumpulan data yang lebih komprehensif bagi data pengeluaran.

Adalah dianggarkan sebanyak lebih 100 buah Syarikat tempatan yang menjalankan perniagaan dalam bidang perusahaan pemprosesan makanan. Daripada jumlah tersebut, lebih daripada 90% terdiri daripada pengusaha peringkat kecil dan sederhana (PKS). Sebanyak 26% menghasilkan produk kueh melayu dan pastri, 23% produk biskut dan bakeri, 13% produk hasilan daging, 11% produk hasilan ikan, 9% produk minuman ringan dan aiskrim, 5% produk makanan snek, 5% produk sos dan perisa dan 9% lain-lain produk termasuk jeruk, produk hasilan kacang soya, mi dan rempah ratus. Ternakan berproses menyumbang sebanyak B$7.85 juta iaitu 15% dari hasil industri pemperosesan makanan .


Sasaran Dan Pelan Tindakan Dalam Industri Agrimakanan

Jabatan Pertanian akan memfokuskan dalam pembangunan industri pemprosesan agrimakanan dengan menggunakan bahan mentah dari kawasan serantau bagi tujuan pemprosesan tambah nilai. Adalah dijangkakan pada tahun 2023, pertumbuhan ekonomi dari hasil pengeluaran makanan tempatan ini akan mencapai B$1.87 billion. Keseluruhan produktiviti pemprosesan makanan asas tani dianggarkan meningkat

B$ Ju

ta

Halatuju pemprosesan produk ternakan (1,000 mt)


Program on incentives for agrobased processing sectors-packaging and processing equipment;

Penerbitan resepi pelbagai jenis hasil pertanian;

Khidmat analisis fizikal, kimia, mikrobiologi dan penilaian deria kepada industri tanaman, ternakan dan makanan tempatan bagi tujuan: projek pensijilan produk (SIRIM); penentuan jangka hayat simpanan; pelabelan; program jaminan dan kawalan mutu; dan komposisi zat dan nutrien;

Pembangunan produk ke atas produk-produk yang terpilih daripada 20 jenis kategori produk dikenalpasti yang berpotensi untuk dikembangmajukan, hasil daripada projek konsultansi Agriculture Products Market Research for Brunei Darussalam; dan

Penambahan tenaga pakar dan teknikal dalam bidang teknologi makanan dan penganalisaan makanan akan dilaksanakan bagi memberikan perkhidmatan dukungan nasihat dan teknikal yang lebih efisien.

5% daripada tahun 2005 hingga 2013 dan meningkat 10% daripada tahun 2014 hingga 2023. Sementara itu, peluang pekerjaan dalam sektor ini dianggarkan menjangkau lebih 7,348 pekerjaan pada tahun 2023 .

Projek-Projek Membantu Dalam Perlaksanaan Industri Agrimakanan

Untuk mencapai sasaran ini, Jabatan Pertanian akan melaksanakan projek-projek di bawah Rancangan Kemajuan Negara, yang akan menjurus kepada memberi bantuan dan dukungan kepada pengusaha makanan tempatan dalam menghasilkan produk makanan yang bermutu tinggi, selamat dan terjamin halal serta kompetitif dengan produk antarabangsa. Di antara projek-projek yang akan dilaksanakan termasuklah:

Consultancy Project for The Preparation of A Master Plan for The Development of A Food Development Center ;

Consultancy Project on The Development of Food Processing Incubators for Local Food SMEs of Brunei Darussalam Phase 1;

Bengkel membentuk petajalan (roadmap) bagi pembangunan aktiviti agrimakanan;

Penerbitan buku Nutrient Composition of Brunei Darussalam Fruits and Traditional Foods;

Maximizing The Stake of Advantage for Agricultural Product of Brunei diikuti dengan ‘Cluster Brand for Agriculture Product Launch;

Outsourcing for food analysis (vitamins) at recognised and accredited analytical laboratory;

Consultancy projects on Food Processing and Product Development for Local Food SMEs;


Perkembangan dalam sektor pemprosesan hasil ternakan akan tertumpu kepada menerokai pasaran niche misalnya, pasaran produk-produk Halal daging ayam, daging ruminan dan telur yang dicetuskan melalui pembangunan Jenama Brunei Halal dengan menggalakkan pertumbuhan kilang-kilang pemprosesan produk makanan tempatan di Negara ini. Ini dijangka dapat memberikan jumlah hasil produk proses ternakan yang dianggarkan bernilai B$1.8 bilion setahun menjelang tahun 2023.

6.5. Industri Tanaman

Pada tahun 2008 industri tanaman menyumbang kira-kira 18% daripada jumlah pendapatan hasil sektor pertanian bernilai B$41.34 juta iaitu meningkat sebanyak 15.6% berbanding dengan nilai pada tahun 2007 iaitu sebanyak B$35.77 juta. Daripada jumlah sumbangan tersebut, 71.3 % terdiri daripada hasil sayur-sayuran, hasil buah-buahan sebanyak 13.8 %, 6.2 % beras, 3.7 % pelbagai tanaman dan 5% hasil tanaman hiasan & bunga-bungaan.

Status pengeluaran tempatan, bilangan peladang dan kawasan pengeluaran industri tanaman 2008:-

(Orang) (Ha)

4,26841.34 4,352.76

2,359


6.5.1. Komoditi Sayur-Sayuran

Keperluan Negara 19,904.0 mtTropika 14,975.6 mt (75.2%)Temperat 4,928.4 mt (24.8%)

Nilai Pasaran (B$) 48.66 jutaPer Kapita (kg/th) 50.0 kg/th

Pengeluaran Tempatan 13,055.8 mt (65.6%)Nilai Pasaran(B$) 29.47 juta

Sara Diri (Tropika & Temperat) 65.6 %Sara Diri (Tropika Sahaja) 87.2 %Keluasan Ladang 736.1 ha

Jumlah Import 6,848.2 mt (34.4%)Tropika 1,919.8 mt (28%)Temperat 4,928.4 mt (72%)Nilai Import (CIF B$) 11.51 juta


Komoditi sayur-sayuran adalah komoditi terpenting dalam industri tanaman di mana hasil pengeluaran tempatan pada tahun 2008 adalah 13,055.8 metrik tan yang bernilai B$29.47 juta. Menjelang tahun 2023, Jabatan Pertanian telah mensasarkan, pengeluaran sayur-sayuran untuk mencapai sejumlah 58,000 metrik tan dengan nilai B$116 juta. Pencapaian ini adalah berpandukan kepada peningkatan sebanyak 10% setiap tahun dan peningkatan penduduk sebanyak 3%. Anggaran kenaikan nilai pengeluaran tahunan adalah sebanyak B$2,000 bagi setiap metrik tan.

Keluasan yang diperlukan untuk mencapai pengeluaran tersebut pada tahun 2023, adalah seluas 2,905 hektar dengan kadar produktiviti sebanyak 20 metrik tan bagi setiap hektar kawasan. Berpandukan kadar pengeluaran tersebut, industri sayur-sayuran boleh mencapai 100% saradiri menjelang 2014.

Kelebihan pengeluaran yang akan dihasilkan pada tahun-tahun yang berikut, adalah disasarkan kepada produk tambah nilai, pemprosesan dan untuk pasaran eksport. Ini adalah sejajar dengan perancangan Jabatan untuk meningkatkan sumbangan sektor pertanian dalam ekonomi negara melalui peningkatan produk-produk yang berproses dan untuk pengeksportan.

Strategi Perlaksanaan Dalam Komoditi Sayur

Dalam usaha ke arah mencapai sasaran jangkamasa sederhana (2013), Jabatan Pertanian telah mengambil langkah-langkah strategik seperti berikut:

Meningkatkan pengeluaran ladang ka tahap optima

Peningkatan infrastruktur ladang termasuklah saliran dan pengairan

Penggunaan biji benih berkualiti.

Pengiktirafan ladang-ladang; dan

Mengadakan insentif bagi penggunakan rumah pembungkusan (packing house)

projek-projek Yang Mendukung perlaksanaan program Komoditi sayur

The Engagement of A Consultant For The Collection, Conservation and Commercial Production of Potential Indigenous Vegetables in Brunei Darussalam;

Pembentukan Brunei Standard for Selected Local Vegetables;


Consultancy Project For The Implementation of A Post-Harvest Strategy For Fruit and Vegetables in Brunei Darussalam; dan

The Establishment of Horticultural Farm Accreditation in Brunei Darussalam.

6.5.2. Komoditi Buah-Buahan

Pengeluaran buah-buahan jenis tropika telah mencapai 30.4% daripada keperluan negara. Peningkatan dirancang supaya Negara Brunei Darussalam dapat menerokai pasaran antarabangsa dan menyediakan bahan untuk diproses.

Keperluan Negara 17,844 mt Tropika 11,448 mt (64.2 %) Temperat 6,395 mt (35.8%) Nilai Pasaran B$44.34 juta Per kapita 44.8 kg/tahun

Pengeluaran Tempatan 3,485 mt Nilai Pasaran B$5.69 juta Sara Diri Tempatan 19.5% Sara Diri (Buah Tropika Sahaja) 30.4%

Keluasan Ladang 2,214 ha

Import 14,359 mt (80.5%) Tropikal 7,963.7 mt (55.5%) Temperat 6,395.4 mt (44.5%)


Perancangan Jabatan Pertanian dalam memajukan industri buah-buahan ialah untuk meningkatkan lagi hasil pengeluaran buah-buahan tempatan bagi menampung keperluan tempatan dan kemungkinan berpotensi untuk pasaran eksport bagi jenis buah-buahan yang khusus. Berpandukan pencapaian industri buah-buahan di tahun-tahun kebelakangan ini, pihak Jabatan telah menetapkan sasaran peningkatan pengeluaran secara progresif dari tahun 2006 - 2023. Hasil pengeluaran pada tahun 2023 dijangka akan meningkat kepada 24,649 metrik tan iaitu memenuhi secara keseluruhan keperluan buah-buahan jenis tropika. Anggaran nilai hasil pengeluaran ialah sekurang-kurangnya B$49 juta (purata pada harga B$2.00 sekilogram).

Strategi Perlaksanaan Dalam Komoditi Buah

Bagi mencapai sasaran tersebut, Jabatan telah dan sedang berusaha untuk mempertingkatkan pengeluaran buah-buahan tempatan di ladang sedia ada dan juga mengadakan program baru seperti kempen penanaman buah-buahan asli tempatan. Langkah-langkah strategik yang telah diambil adalah seperti berikut :

Meningkatkan infrastruktur ladang sedia ada dan meningkatkan produktiviti kepada tahap yang optima.

Meningkatkan aktiviti ladang-ladang Kumpulan Peladang Luar Bandar (KPLB) dengan menggalakan penanaman buah-buah asli tempatan. Jabatan Pertanian akan menyediakan benih buah-buahan berkenaan melalui biji dan akan diserahkan kepada KPLB yang berpotensi untuk ditanam di kawasan masing-masing;


Penerbitan buku Durian Quality Manual for Brunei Darussalam dalam Bahasa Melayu;

Consultancy Project For The Implementation of A Post-Harvest Strategy For Fruit and Vegetables in Brunei Darussalam;

The Establishment of Horticultural Farm Accreditation in Brunei Darussalam; dan

Peningkatan Taman Mini Perayaan, Kampung Parit sebagai Theme Park bagi buah-buahan (Kerjasama JASTREE, ditaja oleh Standard Chartered Bank).

Kempen penanaman buah-buahan asli tempatan melalui penuntut-penuntut sekolah. Projek ini dimulakan dengan penuntut sekolah yang mempelajari mata pelajaran sains pertanian dan sains am. Kempen ini dimulakan pada bulan Julai 2008 di mana 15,000 pokok telah diagehkan kepada penuntut-penuntut untuk ditanam di kawasan rumah masing-masing. Penetapan jenis pokok ditanam mengikut kesesuaian kawasan yang menjadikannya sebagai satu produk satu kampong. Kempen ini mengurangkan perbelanjaan kerajaan dari segi penyediaan infrastruktur asas ladang seperti jalanraya dan bekalan air; dan

Pembangunan dan peningkatan pengetahuan serta kemahiran pegawai/kakitangan dan pengusaha.

Melalui kempen penanaman buah-buahan asli tempatan, penanaman 50,000 pokok iaitu 20,000 pokok pada tahun 2008 dan 30,000 pokok pada tahun 2009 akan mengeluarkan hasil kira-kira 30,000 mt 5-7 tahun selepas menanam. Hasil ini membolehkan Jabatan Pertanian mencapai sasaran 2023 iaitu sebanyak 24,000 mt.

projek-projek Yang Mendukung perlaksanaan program Komoditi buah

Kempen Penanaman Buah-Buahan Asli Tempatan (15,000 pokok);

The Engagement Of Consultant For The Study On Distribution And Genetic Diversity Of The Indigenous Fruits Of Brunei Darussalam;

Penerbitan Buku Buah-Buahan Asli Tempatan;

The Engagement of Consultant For Citrus Rehabilitation Programme;

Pembentukan Brunei National Standard for Selected Local Fruits;


6.6. Lain-Lain Komoditi

6.6.1. Komoditi Kambing

Pengeluaran ternakan kambing adalah kecil berbanding dengan ternakan ruminan yang lain. Seperti juga ternakan ruminan yang lain, Negara Brunei Darussalam mengimport ternakan kambing daripada Australia, Sarawak dan Sabah, Malaysia untuk memenuhi keperluan tempatan. Ternakan kambing belum dapat bersaing dengan produk import disebabkan oleh kawasan yang terhad untuk penanaman rumput dan kos pengeluaran yang tinggi.

Keperluan negara 256 ekor Timbangan Bersih 4.40 mt Nilai Pasaran B$0.07 juta Per Kapita / Tahun 0.01 kg setahun

Pengeluaran Tempatan 82 ekor Timbangan Bersih 0.92 mt Nilai Pasaran B$0.014 juta Peratus Tempatan 21.0%

Pengimportan sumber daging adalah melalui Halaqah Sdn Bhd dan jumlah yang diimport adalah seperti berikut:

Jumlah kambing yang diimport hidup (sembelih) 174 ekor Timbangan Bersih 3.48 mt Nilai CIF B$0.02 juta Nilai Pasaran B$0.06 juta Peratus import 79.0%


Pembangunan jenis orkid asli tempatan (Indigenous); dan

Pembangunan spesis Indigenous.

6.6.2 Komoditi Tanaman Hiasan Dan Florikultur

Tanaman Hiasan dan Florikultur merupakan komoditi yang belum begitu membangun di negara ini jika dibandingkan dengan negara jiran. Walaubagaimana pun strategi untuk memajukan komoditi ini ialah melalui pembangunan jenis-jenis tanaman hiasan asli tempatan (indigenous) yang dipercayai mempunyai nilai niche. Pelan perlaksanaan yang telah dirancangkan melibatkan empat strategi:

Pembangunan keratan orkid;

Pembangunan keratan bunga dan foliage;

Strategi ini dibentuk dalam kajian yang dibuat oleh Agrodev Canada Pyt Ltd di bawah program Commonwealth Fund on Technical Corporation.


Majlis perletakan batu asas bagi penubuhan Rimba Garden Center; dan

projek-projek Yang Mendukung perlaksanaan program Komoditi Tanaman herba dan Ubatan:

Peningkatan dan pengubahsuaian taman-taman Tanaman Ubatan yang sedia ada;

Pengambilan perkhidmatan Pakar Biokimia bagi menjalankan penyelidikan fitokimia;

Pemuliharaan / konservasi tananam ubatan tradisi;

Membangunkan penyelidikan fitokimia terhadap tumbuhan ubatan;

Melaksanakan penyelidikan agronomi praktis bagi pembiakan dan penanaman tanaman ubatan; dan

Dokumentasi maklumat mengenai tumbuhan ubatan dan penggunaannya secara tradisi

projek-projek Yang Mendukung perlaksanaan program Komoditi Tanaman hiasan dan Florikultur:

6.6.3. Komoditi Tanaman Herba Dan Ubatan

Brunei Darussalam sangat beruntung kerana mempunyai megadiversiti yang kaya dengan tumbuh-tumbuhan, yang telah dianggarkan sebanyak 5,000 angiosperma (Commonwealth Fund for Technical Co-operation (CFTC),1992) disamping spesis paku-pakis dan tumbuh-tumbuhan rendah yang lain yang dipercayai mengandungi nilai perubatan yang telah diamalkan oleh generasi terdahulu sebagai sumber utama untuk mengendalikan sistem kesihatan secara tradisional.

Walau bagaimanapun, tanaman ubatan di Negara Brunei Darussalam belum lagi dieksploitasi sepenuhnya, dari itu beberapa strategi telah dirancang untuk membangunkan dan memajukan komoditi tumbuhan ubatan tradisi yang berpotensi untuk dikomersialkan penggunaannya secara meluas. Pelan perlaksanaan yang telah dirancang melibatkan beberapa strategi :

Kerja-kerja pemuliharaan jenis-jenis spesis tempatan.


Menjalankan percubaan (trial) terhadap pembiakan tumbuhan ubatan yang terpilih dan dikenalpasti spesis yang terancam serta mempunyai nilai perubatan yang tinggi; dan

Penerbitan baru terhadap penggunaan tumbuhan ubatan yang telah direkodkan dari etnofarmakologi dalam bentuk buku atau risalah dan pencetakan semula buku Medicinal Plants of Brunei Darussalam versi bahasa melayu.

6.6.4 Komoditi Tanaman Cendawan

Brunei Darussalam mengimport cendawan segar sebanyak 65mt dengan purata penghasilan tempatan sebanyak 10 mt setahun. Ke arah memajukan Industri Cendawan dan pengurangan kadar import (import substitution), peluang perusahaan dibuka kepada orang ramai untuk menceburi bidang ini melalui pemindahan teknologi pengeluaran cendawan kepada pengusaha menjurus kepada perusahaan komersil.

Sehubungan itu dalam mendukung Industri Cendawan strategi yang diambil termasuklah:

Memajukan spesis cendawan yang berpotensi untuk dikomersialkan;Meningkatkan potensi keupayaan pembekalan beg benih cendawan melalui penambahan mesin dan peralatan;Membekal beg benih cendawan yang berkualiti kepada pengusaha tempatan dengan bantuan insentif;Sebagai pusat rujukan teknologi pengeluaran cendawan dan kajian spesis cendawan; danPengswastaan makmal cendawan.

projek – projek yang Mendukung perlaksanaan program Komoditi Tanaman Cendawan

Meneliti cadangan kemungkinan penswastaan fasiliti pengeluaran cendawan;

Menambah mesin pemburukan dan pembungkusan media substrat abuk kayu bagi penyediaan beg-beg benih cendawan untuk dibekalkan kepada pengusaha;

Meningkatkan peralatan makmal bagi meningkatkan effesiensi keupayaaan pengeluaran benih cendawan kearah peningkatan pengeluaran hasil cendawan segar tempatan; dan

Penerbitan buku Mushrooms of Brunei Darussalam hasil daripada projek konsultansi yang dibuat pada tahun 2008.


7. PENGUSAHA-PENGUSAHA DALAM SEKTOR PERTANIAN DAN AGRIMAKANAN

Jabatan Pertanian mempunyai bilangan pengusaha yang ramai sebanyak 5,192 orang termasuklah kategori petani, peladang dan pengusaha kecil dan sederhana dan pengusaha besar. Komoditi yang banyak diterokai ialah penanaman buah dan padi di mana sebahagian besar merupakan peladang yang hanya bercucuk tanam secara separuh masa. Kira-kira 2,000 orang yang terlibat dalam program Kemajuan Pertanian Luar Bandar (KPLB).

PENGLIBATAN PENGUSAHA DALAM PENGELUARAN AYAM PEDAGING


PENGLIBATAN PENGUSAHA DALAM PENGELUARAN ANAK AYAM

PENGLIBATAN PENGUSAHA DALAM PENGELUARAN TELUR BEBENIH


PENGUSAHA TELIBAT DALAM PEMPROSESAN MAKANAN BERASASKAN DAGING TERNAKAN

PENGLIBATAN PENGUSAHA DALAM PENGELUARAN TELUR AYAM


8. PELAN MENINGKATKAN PRASARANA BAGI MENDUKUNG PERANCANGAN JANGKAMASA SEDERHANA

Setelah mengenali asas-asas kedudukan Sektor Pertanian dan Agrimakanan Negara Brunei Darussalam dan dikupas dengan menggunakan analisis SWOT (Lampiran I) bagi mengenali lebih mendalam lagi mengenai dengan cabaran-cabaran dan isu-isu pembangunan pertanian, maka langkah-langkah strategik bagi pembangunan Pertanian dan Agrimakanan dapatlah dirangka dengan lebih teratur. Tujuh strategi tunjang telahpun disusun rapi bagi membantu untuk mengukuhkan lagi prasarana bagi mendokong kemajuan Sektor Pertanian dan Agrimakanan agar ianya mampu mencapai wawasan dan misi pembangunan pertanian negara. Langkah-langkah strategik tersebut ialah:

Mereviu dan Merangka Dasar Pertanian dan Mengenalpasti Keperluan Akta/Panduan yang Jelas;

Meningkatkan dan Memantapkan Kewangan dan Pelaburan Awam dan Swasta;

Menggunakan Sepenuhnya Sumber Manusia dan Meningkatkan Kapasiti dan Keupayaan Kakitangan;

Memantapkan Program Dokongan bagi Merangsangkan Pembangunan Agribisnes;

Meningkatkan Tatacara Pemasaran Agrimakanan Melalui Informasi Pasaran dan Sistem Pengedaran Pengeluaran yang Efektif;

Membina Keupayaan dan Hubungan ‘Stakeholder’;

Memudahcara aliran kemasukan Teknologi yang bersesuaian.


Jabatan Pertanian akan melaksanakan apa yang telah dirancangkan dengan mengambilkira faktor-faktor yang penyebab kepada kegagalan

dan juga peluang-peluang yang ada. Keterangan terperinci untuk mengatasi isu-isu strategik adalah seperti berikut:

Bahan-bahan input yang agak sukar didapati disebabkan oleh tanpa

pendaftaran atau

kelambatan/kelewatan

Memantapkan dan

Merangka Dasar, Akta dan Garispanduan

Dasar dan Perundangan yang

jelas dan sejajar

Kajian Pasaran dan Pembangunan produk yang

kukuh

yang berdayasaing dan boleh

berurusniaga

Untuk memimpin Transformasi Sektor Pertanian kepada Agrbisnes berpandukan Pasaran

Pengaliran Teknologi yang bertepatan dan terkini

Kewangan yang focus dan insentif pelaburan

Pensejajaran dan

pembangunan sumber tenaga

manusia

Meningkatkan dan

Memantapkan Kewangan dan Pelaburan pihak awam dan

swasta

Memantapkan Program Dukungan Untuk Merangsang Pembangunan

Agribisnis

Membuat Penambahbaik Pemasaran melalui Sistem Maklumat Pasaran dan Pengedaran Pengeluaran yang Efektif

Meningkatkan dan Memantapkan Kewangan dan Pelaburan pihak Awam

Dan Swasata

Membina Keupayaan dan

Hubungan Stakeholders

SUM

BERP

RO

SESTH

EMATIC G

OALSV

ISI

Stakeholders

Pengurusan tapak yang mantap dan

program dukungan


ISU-ISU STRATEGIK

8.1. Strategi 1 : Mereviu dan Merangka Dasar Pertanian dan mengenalpasti Keperluan Akta/Panduan yang Jelas:

Dasar perlulah didefinisikan dan disejajarkan dengan jelas untuk membolehkan Jabatan Pertanian menyampaikan perkhidmatan dokongan strategiknya bagi menggerakkan aktiviti agribisnes dan melibatkan stakeholder dalam proses perancangan. Perundangan mestilah diselaraskan dan satu proses akreditasi mestilah dilaksanakan dengan berkesan.

langkah-langkah perlaksanaan

Menyemak semula dasar-dasar awam berkaitan dengan pembangunan pertanian iaitu termasuklah dasar-dasar penggunaan sumber asli dan gunapakai tanah, pelaburan dan kredit, buruh pertanian dan pembangunan sumber manusia, pemasaran dan pemprosesan, perlindungan alam sekitar serta program insentif-subsidi yang sedia ada.

Memperkukuhkan perancangan pembangunan sektor pertanian dengan melibatkan sektor swasta untuk memastikan pembangunan pertanian yang berkesan.

Mewujudkan satu kumpulan pembentukan dasar baru yang terdiri daripada pegawai-pegawai yang berkenaan termasuklah wakil daripada pihak swasta.

Melantik pakar untuk membantu mengenalpasti perundangan dan garis panduan yang diperlukan bagi memudahkan Jabatan Pertanian bergerak maju melaksanakan apa yang telah dirancangkan.

Meneliti semula perniagaan milik Kerajaan untuk kemungkinan diswastakan.

projek-projek Yang Membantu perlaksanaan

The engagement of A Consultant for The Establishment of Plant and Animal Quarantine Services and Facilities in Brunei Darussalam (CAB International).

Preparation of A complete Legal Documents – ‘Pesticide Act’.

Consultancy Project on QA/QC Measures on The Pesticide Residues analysis on Agricultural Commodities (Fruits and Vegetables Samples).

Facilitation towards Formulation of Agriculture Policy (outsource).

Study on the requirement of Agriculture related Legal Documentation and Regulations.

Pembentukan Akta Kurantin Tanaman.


Jabatan Pertanian bertindak aktif menarik minat sektor swasta serta bakal pelabur luar untuk melabur dalam sektor agribisnes termasuklah industri-industri Agri-Makanan.

Menjadikan hubungan kerjasama antara sektor swasta dengan Jabatan Pertanian bagi meningkatkan pelaburan sektor swasta serta mewujudkan proses jaringankerja dan aktiviti pemasangan bisnes (business matching) supaya dapat mewujudkan peluang bagi perkongsian dan pelaburan bersama.

Menghalakan peruntukan kewangan RKN ke arah aktiviti yang dapat mempercepatkan pembangunan agribisnes.

Menyediakan program kewangan yang menarik yang boleh dimanfaatkan oleh usahawan agribisnes.

Mewujudkan pelaburan daripada sektor swasta yang aktif bagi mendokong inisiatif pembangunan agribisnes.

Mewujudkan perhubungan dan rakan kongsi yang dapat menyumbangkan modal kapital bagi inisiatif agribisnes.

Mewujudkan mekanisma maklum-balas bagi sektor swasta memaklumkan kepada pihak Kerajaan dan seterusnya menentukan jenis bantuan kredit, kewangan dan pelaburan yang diperlukan.

8.2. Strategi 2: Meningkatkan dan Memantapkan Kewangan Pelaburan Awam Dan Swasta

Sumber kewangan yang ada perlu ditumpukan kepada usaha mempermudahkan pembangunan agribisnes supaya membawakan impak yang berkesan. Syarat-syarat skim kewangan juga hendaklah menarik kepada kumpulan sasar. Tambahan pula, adalah perlu mewujudkan program kewangan dan pelaburan awam dan swasta supaya dapat merangsang pertumbuhan sektor agribisnes.



8.3. Strategi 3: Menggunakan Sepenuhnya Sumber Tenaga Manusia dan Meningkatkan Kapasiti dan Keupayaan Kakitangan

Strategi ini akan memperkukuhkan lagi struktur institusi pembangunan pertanian dalam kecekapan penggunaan sumber manusia. Ianya juga akan mewujudkan kerjasama, keberkesanan perancangan dan penyampaian perkhidmatan. Oleh itu, tahap keupayaan dan kebolehan kakitangan agensi pembangunan pertanian perlu dipertingkatkan dan dikemaskinikan supaya penggunaan pelbagai sumber bagi tujuan menyampaikan khidmat nasihat, teknologi dan lain-lain perkhidmatan berkaitan akan bertambah berkesan.


Menjalankan penilaian keperluan latihan kakitangan (Training Needs Assessment)

Penyusunan semula struktur organisasi dari masa ke semasa supaya ianya berkesan dan kekal relevan dalam arus perkembangan semasa.

Mewujudkan jawatan-jawatan tertentu bagi membantu sektor yang dikenalpasti berpotensi untuk menjana pendapatan negara yang tinggi, khususnya bagi mendukung pembangunan sektor pemprosesan makanan.

Menilai keperluan latihan tenaga kerja Jabatan Pertanian serta sektor swasta dan merangka program latihan yang bersesuaian. Memperkukuhkan mutu tenaga kerja dalam sektor pertanian melalui usaha pembangunan sumber manusia bagi meningkatkan produktiviti dan membudayakan ciri-ciri kerja cemerlang

Menyusun semula tenaga kerja Jabatan Pertanian bagi memastikan kesesuaian semasa.

Mewujudkan komiti sumber manusia dalam Jabatan Pertanian untuk memberikan maklum balas bagi menangani isu kakitangan.

Projek-Projek Yang Membantu Perlaksanaan

Menilai semula ‘Training Needs Assessment (TNA)’ bagi kakitangan Pertanian

Program pakej peningkatan kemahiran kakitangan• Kakitangan Pengembangan• Kakitangan Kurantina Tanaman dan Haiwan

Pembentukan Succession Plan bagi kakitangan Pertanian


Kawasan Tanah Pertanian tidak dapat mencapai potensi sepenuhnya disebabkan oleh produktiviti yang rendah dan penyewaan jangka pendek yang melemahkan komitmen stakeholder untuk menggunakan tanah tersebut secara efektif. Di samping itu juga, program bantuan kerajaan perlu juga dikaji semula supaya ianya memberikan kesan yang lebih ketara dan membantu pertumbuhan industri Pertanian dan Agrimakanan.

Strategi ini akan membina keupayaan industri bagi pengeluaran komoditi pertanian serta industri pemprosesan makanan dan barangan tambah nilai pertanian. Ini akan dicapai melalui pembangunan prasarana pertanian dan prasarana bagi kemajuan industri pemprosesan.

Adalah didapati banyak kawasan pertanian yang telah dimajukan tetapi masih belum mencapai tahap potensinya. Ini adalah kerana tahap produktiviti yang rendah serta kurang kesungguhan daripada pihak terbabit menggunakan tanah dengan berkesan. Tambahan pula, program subsidi dan insentif hanya memberikan manfaaat yang terbatas kerana sukar untuk diuruskan. Oleh itu, adalah perlu merangka strategi yang dapat memandu pembangunan agribisness dengan menyediakan perkhidmatan dokongan.


Menyedarkan semua pihak yang berkaitan mengenai agribisnes dengan melibatkan mereka dalam proses perancangan.

Memperkukuhkan mutu perkhidmatan dukungan saintifik, iaitu termasuklah: analisis tanah, analisi kimia pertanian, analisis sisa perubatan veterinar, perlindungan tanaman, kawalan kesihatan ternakan, kajian penyakit serta kawalan mutu dan kebersihan makanan.

Mengurus dengan cekap projek dan kawasan kemajuan pertanian yang sedia ada dengan menguatkuasakan peraturan dan syarat bagi penarikan balik hak gunapakai tanah.

Menilai semula program kawasan kemajuan pertanian bagi menentukan manfaat daripada pelaburan yang diperolehi dan mengenalpasti lain-lain pilihan kaedah mendukung pembangunan yang lebih berkesan.

Menyusun semula insentif dan subsidi supaya menjadi lebih dipandukan pasaran dan mematuhi perjanjian perdagangan bebas supaya dapat mengalihkan pertanian tradisional kepada pertanian bercorakkan agribisnes.

Melibatkan sektor swasta dalam proses perancangan bagi meningkatkan tahap kesedaran sektor swasta serta mendapatkan input dan kehendak mereka supaya pihak Jabatan Pertanian akan lebih memahami kehendak usahawan.

8.4. Strategi 4: Memantapkan Program Dukungan bagi Merangsangkan Pembangunan Agribisnes


Penggunaan permohonan tapak melalui ITMenggunakan IT bagi permohonan permit dll.

Assessment and Impact of Soil Erosion and Development Soil Conservaiton Strategies in Major Agriculture Project Areas in Brunei Darussalam

Study on ‘Reduction of Pesticide residues on Economic Crops through The use of Integrated Pest management (IPM) methods and strengthening capabilities in insect identification and collection’

Pelancaran penubuhan’ Agriculture Extension Training Center’, Tungku, Gadong


Kempen peningkatan kesuburan tanah di Kawasan Kemajuan Batumpu

Kajian semula kadar penyewaan tapak

Pelancaran Sistem Pengairan ke Batumpu

Perlaksanaan Tatacara baru pengagehan input pertanian

Penilaian semula mekanisma pengurusan dan pemantauan tapak-tapakk KPLB

Penubuhan pulau buah asli Tempatan di sebahagian daripada kawasan KPLB

8.5. Strategi 5: Meningkatkan Tatacara Pemasaran Agrimakanan Melalui informasi Pemasaran dan Sistem Pengedaran Pengeluaran Yang Efektif

Usaha penyelidikan pasaran adalah perlu bagi mengenalpasti produk yang dikehendaki oleh pasaran-pasaran tempatan dan antarabangsa. Potensi permintaan sesuatu produk perlu dianalisis untuk menentukan kesesuaiannya bagi pengeluaran dan pemprosesan di negara ini. Strategi ini juga untuk memperluaskan skop fungsi pemasaran supaya maklumat pemasaran boleh digunakan bagi menentukan jenis produk yang mempunyai daya saing dan lebihan bandingan dalam pasaran-pasaran tempatan dan antarabangsa, dan seterusnya bagi menentukan kesesuaian untuk melakukan pengeluaran dan pemprosesan di negara ini. Ini juga dapat menyediakan aliran maklumat yang cekap kepada pengguna.


Penyelidikan pemasaran dengan menggunakan data primari dan sekunder bagi mengenalpasti produk yang dijangkakan berpotensi mengantikan import. Seterusnya kajian dilanjutkan bagi meneliti potensi peluang bagi produk baru yang sesuai untuk pembangunan pasaran dan pelaburan. Ini akan membina satu senarai produk berpotensi yang boleh dilaksanakan dan mendorong sektor berkenaan untuk berkembang.

Menilai kesesuaian produk dalam senarai utama itu untuk dikeluarkan atau diproses di negara ini dan kesesuaiannya untuk pelaburan agribisnes.

Produk yang disenarai-utamakan itu perlu menjalani kajian kebolehlaksanaan pemasaran bagi meneliti persaingan harga, piawaian pasaran, keadaan permintaan, kesesuaian untuk pengedaran dan sebagainya. Kesemuanya dilakukan dengan pemyempurnaan kajian kebolehlaksanaan bagi pelaburan.

Produk yang disenarai-utamakan itu didapati bersesuaian akan disediakan satu pakej maklumat pasaran pelaburan untuk promosi pelaburan dan diberikan kepada pihak yang ada kepentingan untuk pertimbangan pelaburan.


Mengwujudkan maklumat pasaran yang berguna mengenai dengan produk makanan berasaskan pertanian dan yang berpotensi untuk menggantikan import, dan peluang bagi produk baru dalam pasaran-pasaran tempatan dan eksport.

Menilai dan mengutamakan produk makanan pertanian.

Mendukung komponen pemasaran dalam kajian kebolehlaksanaan pelaburan produk.

Membina promosi pasaran dan pakej maklumat pasaran untuk semua yang ada kepentingan.

Memperkukuhkan prasarana pemasaran dan kecekapan fungsi pasaran melalui penggunaan ICT bagi melancarkan penyampaian maklumat pasaran, komunikasi serta tindakan kawalan bagi memperbetulkan fungsi pasaran.

Mengenalpasti organisasi dan kumpulan sasaran bagi membantu mereka memahami kehendak pasaran bagi produk tertentu. Maklumat yang dikumpulkan akan dijadikan pakej pemasaran produk supaya dapat memperbaiki kecekapan pengedaran serta memastikan petani dan pembekal produk dipandukan oleh permintaan pasaran.


8.6. Strategi 6: Membina Keupayaan dan Hubungan stakeholders

Ketiadaan peluang latihan dan pendidikan dan/atau kerjasama dan komunikasi yang lemah antara Kerajaan serta bentuk agribisnes yang tradisional, kecil dan berorientasikan pengeluaran membawa kepada peningkatan yang tidak signifikan dalam bilangan agribisnes komersil dan hanya beberapa peserta korporat sahaja yang melabur dalam urusniaga agribisnes.

Dalam keadaan di mana tahap kerjasama dan perhubungan antara pihak Kerajaan dengan pihak-pihak petani dan usahawan masih berada pada tahap yang rendah, usaha perlu dilakukan bagi merapatkan hubungan dan seterusnya meningkatkan keupayaan industri dengan menambahkan bilangan petani komersial. Oleh itu, adalah perlu memupuk sektor agribisnes tempatan yang berdaya maju melalui usaha meningkatkan kualiti usahawan serta menyelaraskan kerjasama dan perhubungan antara pihak-pihak yang ada kepentingan.


Mengenalpasti bentuk bantuan yang diperlukan bagi masyarakat agribisnes, pemudahcara dan rakan organisasi yang dapat merangsang dan memotivasikan mereka supaya dapat menjalinkan hubungan dan rakan kongsi yang rapat.

Melaksanakan satu pelan perhubungan yang akan membolehkan pihak Jabatan Pertanian berhubung dengan semua pihak yang ada kepentingan secara berkesan.

Mewujudkan golongan usahawan yang sanggup bertindak secara berkelompok supaya mereka dapat meningkatkan keupayaan pemasaran dan meningkatkan pendapatan.

Membina keupayaan antara mereka yang ada kepentingan supaya mereka akan dapat melaksanakan tanggungjawab masing-masing dengan lebih baik bagi mendukung menjayakan program pembangunan agribisnes.

Jabatan Pertanian perlu mengadakan siri taklimat, bengkel kerja serta program dokongan bagi meningkatkan tahap kesedaran masyarakat agribisnes mengenai dengan kebaikan koperasi atau pertubuhan peladang, dan seterusnya mengiatkan usaha berbabit dengan penubuhan kumpulan yang sedemikian.

Menilai mereka yang ada kepentingan dalam agribisnes dan dikumpulkan mengikut jenis bantuan/tindakan yang diperlukan bagi tujuan mewujudkan jaringan kerja serta pembinaan hubungan dan rakan kongsi.


mengenali betapa saling pergantungan antara mereka serta risiko yang akan dihadapi jika aktiviti mereka tidak diselaraskan.

Mengenalpasti dan membina pelbagai kaedah untuk menyampaikan perutusan agribisnes Jabatan Pertanian melalui pembinaan dan perlaksanaan program perhubungan yang meliputi media massa, media convensional, risalah, makhalah, laman web, e-mail dan lain-lain alat perkembangan.

Menilai keperluan bagi pembinaan keupayaan antara mereka yang ada kepentingan, dan membentuk program latihan dan strategi perkembangan dengan mengsasarkan pembinaan kemahiran dan pengetahuan. Di samping itu, memperakui kepelbagaian kehendak dalam kumpulan tersebut, maka jenis aktiviti dan latihan yang diperlukan juga perlu dipadankan.

Mengadakan siri bengkel latihan bagi menyedarkan pihak yang ada kepentingan supaya mampu memainkan peranan masing-masing di dalam rangkaian peningkatan nilai agribisnes. Ini akan dapat memastikan semua yang terlibat

projek-projek Mendukung perlaksanaan

1. The Entrepreneurs Competitiveness Study and Program Towards Agribusiness Development. Sahamaya Industries & Trading, Brunei Darussalam and Malaysia (UPM). Untuk meningkatkan keupayaan usahawan, kemahiran, pengetahuan ke arah mencapai taraf profesional.

8.7. Strategi 7: Pengaliran Teknologi yang Bersesuaian dan Terkini

Memandangkan masih terdapat kekurangan usaha yang proaktif bagi mendapatkan teknologi dari sumber luar yang boleh mengurangkan kos pengeluaran, adalah perlu diselaraskan usaha Jabatan Pertanian dalam memperkenalkan teknologi baru kepada masyarakat agribisnes. Oleh itu, Jabatan Pertanian perlu berusaha mempermudahkan proses memperkenalkan teknologi kepada usahawan. Usaha mempromosi dan menyelaraskan aktiviti untuk merangsang kegiatan pengeluaran dan pemprosesan, khususnya bagi produk baru, juga perlu dipergiatkan untuk manfaat masyarakat agribisnes.

Selain daripada itu, adalah perlu mempertingkatkan pembangunan teknologi tanaman dan ternakan melalui usaha penyelidikan dan pembangunan dalam bidang-bidang terpilih. Ini akan dapat membantu


sektor swasta dalam proses pembangunan serta memudahkan penerapan teknologi dan inovasi yang boleh membawakan transformasi sistem pertanian tradisional kepada agribisnes yang berdaya maju.

Juga diambil maklum bahawa pihak firma teknologi dan inovasi asing merupakan pembekal teknologi utama kepada sektor swasta atas dorongan pasaran yang bermotifkan keuntungan. Saluran tersebut, selain daripada dibukakan kepada syarikat yang maju di negara ini, ianya juga akan dibukakan kepada usahawan kecil melalui pihak Jabatan Pertanian, jika firma teknologi asing tidak berminat menghubungi usahawan kecil secara langsung.


Memberikan pendedahan kepada kakitangan dalam Jabatan supaya mempunyai rangkaian atau hubungan dengan pembekal teknolgi antarabangsa. Dan meningkatkan keupayaan kakitangan berkenaan supaya dapat mengenal keperluan dan memudahcara pengaliran teknologi.

Menyediakan program pemudahcara teknologi yang berkesan untuk meningkatkan tahap daya saing dalam pengeluaran dan pemprosesan produk makanan dan pertanian.

Menyediakan khidmat nasihat teknologi industri bagi membantu menilai kesesuaian sesuatu teknologi.

Menyelaraskan kegiatan Jabatan Pertanian bersama pihak rakan teknologi bagi memperkenalkan sesuatu teknologi.

Mewujudkan proses pemindahan teknologi yang berkesan untuk memanfaatkan masyarakat agribisnes.

Menyusun semula arah tuju pegiatan R&D pertanian dan mewujudkan satu komiti R&D pertanian bagi menyelaraskan aktiviti R&D untuk pembangunan pertanian.

Memperkukuhkan kerjasama dua-hala dan pelbagai-hala mengenai isu-isu saintifik dan agenda perdagangan serantau dan antarabangsa dalam bidang-bidang pertanian dan agri-makanan. Meningkatkan usaha penyelidikan dan pembangunan teknologi tanaman dan ternakan bagi membantu usahawan dan petani meningkatkan hasil, produktiviti dan mutu komoditi pertanian. Ini termasuklah melalui usaha memanfaatkan bioteknologi pertanian bagi menjana peluang-peluang baru bagi agribisnes serta memperbaiki hasil, produktiviti dan mutu hasil tanaman dan ternakan. Di samping itu adalah perlu membangunkan tahap kemajuan bioteknologi pertanian supaya dapat memanfaatkan sumber biodiversiti flora dan fauna tempatan.


Membantu dalam tunjukajar cara-cara dan kaedah bercucuk tanam dalam bidang sayur-sayuran dan buah-buahan, menternak ayam, kaedah pengeluaran makanan kering dan pelbagai resepi masakan dengan tujuan untuk menambah pendapatan;

Menyemak semula program kerjasama pertanian serantau dan antarabangsa supaya ianya dapat memanfaatkan usaha meningkatkan tahap kemajuan teknologi pertanian negara.

projek-projek Mendukung perlaksanaan

9. PROGRAM PEMBASMIAN KEMISKINAN MELALUI PERTANIAN

Program ini dihasratkan untuk membantu para penduduk miskin di Negara Brunei Darussalam bagi menambah pendapatan melalui pertanian. Adapun program yang digariskan termasuklah

Membekalkan bahan-bahan input pertanian secara percuma, seperti racun rumpai, penyakit dan musuh tanaman, baja-baja dan bahan-bahan yang perlu untuk memulakan penanaman secara kecil-kecilan;

Menyediakan dan melaksanakan program R&D bagi meningkatkan keberkesanan penggunaan sumber input pertanian dan sumber biodiversiti negara.

Penubuhan Makmal-Makmal Pertanian. Sebagai satu pusat bagi Penyelidikan Dan Pembangunan (R&D) Tanaman yang meliputi penyakit dan perosak tanaman, sayur-sayuran, ternakan, teknologi agrokimia dan sains tanah.

Penubuhan Pusat Pembangunan Makanan (Food Development Centre). Sebagai satu pusat bagi penyelidikan dan pembangunan (R&D) agrimakanan khususnya dalam R&D makanan halal.


Program ini akan melibatkan seluruh kakitangan Jabatan Pertanian serta keluarga masing-masing sebagai ahli Badan Kebajikan Pertanian dan fokus utama adalah mengenalpasti para penduduk miskin yang akan terlibat di dalam program ini. Aktiviti-aktiviti kebajikan ini akan dilaksanakan secara bulanan.

Membantu dalam penyediaan tapak bagi bercucuk tanam dengan menyediakan jentera yang diperlukan; dan

Membantu dalam memberi khidmat nasihat dan kepakaran serta kursus yang bersesuaian dalam bidang agribisnes dan memberi bimbingan sehingga menjadi usahawan yang berjaya.


Pendaftaran ‘Badan Kebajikan Pertanian’ di Pejabat Polis Diraja Brunei.

Membuat koleksi $1 atau lebih seorang bagi setiap ahli pada setiap bulan bagi menyediakan satu dana bantuan.

Membuat koleksi in kind daripada ahli-ahli untuk didermakan kepada mereka yang memerlukan.

Penglibatan pihak swasta adalah digalakkan.


10. PROJEK-PROJEK KERJASAMA DAN PENGLIBATAN ANTARABANGSA

10.1. Kerjasama Dua Hala

Hubungan kerjasama dua hala dengan negara-negara luar yang sedia ada ketika ini :

NBD – MalaysiaJawatankuasa Teknikal (Pertanian) diantara Negara Brunei Darussalam dengan Malaysia.

Techincal Cooperation and CollaborationTrade and Investment Development

Hubungan kerjasama dua hala dengan negara-negara luar yang dicadangkan / berpotensi :

NBD – PR ChinaTechincal Cooperation and Collaboration (human resource development with relevant institutions in PR China)

Transfer of TechnologyResearch and developmentTrade and Investment Development

NBD – SingaporeTechincal Cooperation and Collaboration with Agri-Food and Veterinary Authority of Singapore (AVA)

Research and Development on Biotechnology

Foreign Direct Investments (on floriculture, rice plantation, high quality products, etc.)Trade Development (exports fo halal meat, etc.)

NBD – Thailand

Techincal Cooperation and Collaboration (study visits, human resource development, et.)

Technology TransfersResearch and DevelopmentTrade and Investment Development

NBD – Indonesia

Techincal Cooperation and CollaborationTrade and Investment Development

NBD – the Philippines

Techincal Cooperation and CollaborationResearch and DevelopmentTrade and Investment Development

NBD – JapanTechincal Cooperation and Collaboration (human resource development, etc. )

Technology TransfersTrade and Investment Development


NBD – Canada

Techincal Cooperation and Collaboration (human resource development)Technology TransfersTrade and Investment Development

NBD – Australia

Techincal Cooperation and Collaboration (human resource development, etc.)Technology TransfersTrade and Investment Development

10.2. ASEAN Ministers on Agriculture and Forestry Meeting (AMAF) and AMAF+3 (China, Korea and Japan)

ASEAN Senior Officials Meetings on Agriculture and Forestry (SOM-AMAF); and SOM-AMAF + 3.

Special SOM-AMAF

Working Groups / Expert Groups / Task Forces / Sub-SectorsASEAN Experts Group on Herbal and Medicinal Plants.ASEAN Experts Working Group on CITES.ASEAN-Wildlife Enforcement Network (ASEAN-WEN)ASEAN Sectoral Working Group on Crops (ASWGC)ASEAN Experts Working Group on Harmonization of Phytosanitary Measures (EWG-SPS).ASEAN Experts Working Group on Harmonization of Maximum Residue Limits of Pesticides (EWG-MRLs).Task Force on ASEAN Standard for Horticultural Product.ASEAN Sectoral Working Group on Agricultural Training and Extension (AWGATE)ASEAN Sectoral Working Group on Agricultural Cooperatives (ASWGAC)Member of the ASEAN Centres for the Development of Agricultural Cooperative Board (ACEDAC).

Meeting on Strategic Alliance Project on Agricultural Production and Marketing Between Brunei Darussalam and Malaysia.

ASEAN Sectoral Working Group on Livestock (ASWGL) ASEAN Task Force on Highly Pathogenic Avian Infleunza Control and Eradication

Joint Committee on ASEAN Cooperation in Agriculture and Forest Products Promotioan SchemeMember of the ASEAN Food Security and Reseve Board (AFSRB)ASEAN Working Group on Halal Food (AWGHF)ASEAN Experts Working Group on CODEX


ASEAN Task Force on CODEX ASEAN Food Security Information System (AFSIS) ASEAN Task Force on Harmonisation on Regulations for Genetically Modified Organisms (GMOs) ASEAN Meeting on Genetically Modified Food Testing Network ASEAN Meeting on Plant Health Cooperation Network ASEAN Technical Working Group on Agricultural Research and Development Networking ASEAN Experts Group on Food Safety Member of Project Steering Committee on East Asian Emergency Rice Reserve (PSC-EAERR) Managing System National Focal Point for ASEAN-Japan Project on South-South Cooperation National Focal Point for ASEAN-Japan Project on Strengthening of Strategic Partnership Cooperation ASEAN-Australia Development Cooperation Program (AADCP) ASEAN-People’s republic of China Cooperation Programs ASEAN-Japan Cooperation Program ASEAN-Republic of Korea Cooperation Program

10.3. Asia Pacific Economic Cooperation (APEC) APEC Agricultural Technical Cooperation Working Group (APEC ATCWG) Trans-Pacific Agreement (P4)

10.4. ASEAN committee on Science and Technology (ASEAN- COST) ASEAN COST : Sub-Committee on Food Science and Technology (ACFST) ASEAN Consultant Committee on Standard and Quality (ACCSQ): Product Working Group on Prepared Foodstuff

10.5. Member of the ASEAN Regional Centre for Biological Diversity Conservation (ARCBC)

The Scientific Experts Committee for the ARCBC Meeting

10.6. Southeast Asian Minister of Education Organization (SEAMEO) Member of the SEAMEO-BIOTROP Governing Board

10.7. Brunei-Indonesia-Malaysia-Philippines EAST ASEAN Growth Area (BIMP-EAGA)

National Coordinator fot the BIMP-EAGA Working Group on Natural Resources Cluster Member of the BIMP-EAGA Customs, Immigration, Quarantine and Security (CIQS) Working Group


10.8. Bio-Net International Member of the ASEANNET Loop Coordinating Committee (LCC)

10.9. Member of the Office International Des Epizooties (OIE) General Session of the International Committee of the OIE (World Animal Health Organization)

10.10. Member of the Commonwealth Agricutural Bureaux International Review Conference on CABI CABI-Asia Member Government Meeting

10.11. World Trade Organisation (WTO) Experts Group on WTO issues in Agriculture

10.12. Member to the Convention on International Trade of Endangered Species (CITES) Conference on Parties

National Management Authority on CITES

10.13. Member of the CODEX Alimentarius Commision Coordinating Committee for Asia

10.14. Brunei-Japan Economic Partnership Agreement


Pada kesimpulannya, usaha merangka strategi pembangunan pertanian bagi tempoh dua dekad akan datang dijangka akan menukarkan lanskap industri pertanian tempatan dan akan membawakan perubahan struktur yang agak drastik. Sumbangan sektor pertanian kepada pendapatan negara pada masa kini walaupun masih rendah, tetapi berpotensi ditingkatkan melalui langkah pembangunan strategi yang ditumpukan kepada usaha meningkatkan daya pengeluaran komoditi primari serta meningkatkan kegiatan pemprosesan dan pemprosesan lanjut bagi menghasilkan barangan makanan tambah nilai untuk pasaran tempatan dan eksport.

Analisis SWOT menunjukkan bahawa kekuatan Negara Brunei Darussalam terletak pada faktor sumber kewangan untuk mendapatkan aset teknologi dan tenaga manusia yang boleh dilatih dan dimajukan untuk kegiatan pertanian moden. Tambahan pula, rintangan kelemahan teknologi dijangka akan dapat diperbaiki melalui pembelian aset berteknologi serta usaha pemindahan teknologi. Memandangkan pasaran untuk produk makanan dan pertanian yang begitu luas yang diwujudkan melalui perjanjian-perjanjian perdagangan, maka peluang untuk memajukan sektor pertanian didorong pasaran adalah cerah. Ini bukan sahaja untuk keperluan negara, bahkan juga untuk pasaran eksport.

Beberapa isu kritikal dan cabaran-cabaran utama telahpun dikenalpasti boleh diatasi melalui langkah-langkah strategik. Strategi pembangunan pertanian secara amnya mengsasarkan kepada

aspek-aspek tertentu yang boleh meletakkan industri pengeluaran primari dan pemprosesan pertanian ke suatu tahap yang mantap. Bagi setiap strategi ianya akan disusuli dengan program-program perlaksanaan supaya aktiviti berkaitan dapat jalankan untuk mencapai misi dan wawasan Jabatan Pertanian dalam pembangunan sektor pertanian. Sasaran ini mempunyai peluang yang besar di bawah payung JENAMA BRUNEI HALAL.


LAMPIRAN 1- ANALISIS SWOT

Analisis SWOT Jabatan Pertanian adalah seperti berikut:


$340

juta

LAMPIRAN 2 - SASARAN

$187

juta

*(22

5.4

juta

)

$373

.5 ju

ta

$612

juta


$480

juta

$56.

59 ju

ta

$113

.71

juta

$175

.20

juta

$89.

10 ju

ta


(Ha) (Ha)(Ha) (Ha)

LAMPIRAN 3 - TAPAK-TAPAK PERTANIAN

JUMLAH KELUASAN TAPAK-TAPAK KAWASAN KEMAJUAN PERTANIAN YANG DILULUSKAN KEPADA PENGUSAHA (2008)

2,967.40

1,804.15

1,313.26

1,852.77

7,937.58

1,899.17

605.64

472.5

319.9

3,297.21

530.09

339.85

15.63

321.84

1,207.41

538.14

858.66

825.13

1,211.03

3,432.96


NOTES