programaciÓn de xeografÍa e historia...2019/11/19 · as disciplinas de xeografía e historia son...
TRANSCRIPT
1
DEPARTAMENTO
DE
XEOGRAFÍA E HISTORIA
IES CONCEPCIÓN ARENAL
PROGRAMACIÓN
DE
XEOGRAFÍA E HISTORIA
CURSO 2019 – 2020
2
ÍNDICE 1.- INTRODUCIÓN ......................................................................................................................... 6
1.1 O CENTRO ............................................................................................................................... 6
1.2 Lexislación aplicable .............................................................................................................. 6
1.3 MEMBROS DO DEPARTAMENTO .......................................................................................... 8
2.- PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA DA ESO. .................................................... 9
2.1 Contribución do Departamento ao dedenvolvemento das competencias clave ................ 9
2.2 Obxectivos xerais da ESO .................................................................................................... 10
2.3 PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA 1º DA ESO .............................................. 12
2.3.1 Obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe e competencias clave .................................................................................................... 12
2. 3. 2 Orientacións metodolóxicas ..................................................................................... 19
2.3.3 Recursos para a avaliación ........................................................................................ 20
2.3.4 Criterios de cualificación ............................................................................................ 22
2.3.5 Traballo cooperativo................................................................................................... 23
2.3.6 Contidos transversais ................................................................................................. 23
2.3.7 Contidos mínimos ...................................................................................................... 26
2.3.8 Temporalización .......................................................................................................... 27
2.3.9 Materiais e recursos didácticos .................................................................................. 27
2.3.10.- Criterios de recuperación ........................................................................................ 28
2.3.11 Plan de actividades de atención a pendentes ......................................................... 28
2.3.12 Criterios e procedementos de avaliación de pendentes .......................................... 28
2.3.13 Atención á diversidade ............................................................................................ 29
2.3.14 Actividades complementarias e extraescolares ....................................................... 29
2.4 PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA DE 2º DA ESO ..................................... 30
2.4.1.- Obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe e competencias clave .................................................................................................... 30
2.4.2 Orientacións metodolóxicas ....................................................................................... 38
2.4.3 Recursos para a avaliación ......................................................................................... 39
2.4.4 Criterios de cualificación .......................................................................................... 41
2.4.5 Traballo cooperativo .................................................................................................. 42
2.4.6 Contidos transversais .............................................................................................. 42
2.4.7 Contidos mínimos .................................................................................................... 44
2.4.8 Temporalización ........................................................................................................ 45
2.4.9 Materiais e recursos didácticos .................................................................................. 45
2.4.10 Criterios de recuperación ......................................................................................... 45
2.4.11 Plan de actividades de atención a pendentes ........................................................ 46
2.4. 12 Criterios e procedementos de avaliación de pendentes .......................................... 46
2.4. 13 Atención á diversidade ........................................................................................... 47
2.4.14.- Actividades complementarias e extraescolares ....................................................... 47
2.5.- PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA DE 3º DA ESO. ..................................... 48
2.5.1 Obxectivos, contidos, criterios de avaliacion, estándares de aprendizaxe, indicadores de logro e competencias clave .................................................................................... 48
3
2.5.2.- Orientacións metodolóxicas ...................................................................................... 56
2.5.3 Recursos para a avaliación ......................................................................................... 57
2.5.4 Criterios de cualificación ........................................................................................... 59
2.5.5 Traballo cooperativo................................................................................................... 59
2.5.6 Contidos transversais ................................................................................................. 60
2.5.7 Contidos mínimos ...................................................................................................... 64
2.5.8 Temporalización ......................................................................................................... 65
2.5.9 Materiais e recursos didácticos .................................................................................. 65
2.5.10 Criterios de recuperación ........................................................................................ 66
2.5. 11 Plan de actividades de atención a pendentes ........................................................ 66
2.5. 12 Criterios e procedementos de avaliación de pendentes ........................................ 66
2.5.13 Atención á diversidade ............................................................................................ 67
2.5. 14 Actividades complementarias e extraescolares ...................................................... 67
2.6.- PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA DE 4º DA ESO ...................................... 68
2.6.1.- Obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe, indicadores de logro e competencias clave .................................................................................... 68
2.6.2 Orientacións metodolóxicas ...................................................................................... 77
2.6.3 Recursos para a avaliación ....................................................................................... 78
2.6.4 Criterios de cualificación ............................................................................................ 80
2.6. 5 Traballo cooperativo ............................................................................................... 81
2.6.6 Contidos transversais. ............................................................................................... 81
2.6.7 Contidos mínimos ..................................................................................................... 84
2.6.8 Temporalización ...................................................................................................... 85
2.6.9 Materiais e recursos didácticos .............................................................................. 86
2.6.10 Criterios de recuperación ........................................................................................ 86
2.6.11 Plan de actividades de atención a pendentes ......................................................... 86
2.6.12 Criterios e procedementos de avaliación de pendentes ....................................... 87
2.6.13 Atención á diversidade ........................................................................................... 87
2.6.14 Actividades complementarias e extraescolares ..................................................... 87
2.7 PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA DA ESA (Educaión Secundaria de Adultos. Ámbito social) ..................................................................................................... 88
Obxectivos xerais ....................................................................................................................................... 88
2.7.1 ESA MÓDULOS 1 e 2. Obxectivos, contidos, competencias e avaliación .......................... 89
ÁMBITO SOCIAL. MÓDULO 1 ................................................................................................................... 89
ÁMBITO SOCIAL. MÓDULO 2 ................................................................................................................... 96
CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN ........................................................................................................... 100
INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN ........................................................................................................ 101
CONTIDOS MÍNIMOS .............................................................................................................................. 102
TEMPORALIZACIÓN ............................................................................................................................... 102
MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS ............................................................................................... 102
METODOLOXÍA ....................................................................................................................................... 103
CRITERIOS DE RECUPERACIÓN .......................................................................................................... 103
ATENCIÓN Á DIVERSIDADE .................................................................................................................. 103
ALUMNADO CON PERDA DO DEREITO Á AVALIACIÓN CONTINUA .................................................. 104
2.7.2 ESA. MÓDULOS 3 e 4 ............................................................................................. 104
OBXECTIVOS, CONTIDOS, COMPETENCIAS E AVALIACIÓN ............................................................. 104
4
ÁMBITO SOCIAL. MÓDULO 3 ................................................................................................................. 104
ÁMBITO SOCIAL. MÓDULO 4 ................................................................................................................. 110
CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN ........................................................................................................... 115
INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN ........................................................................................................ 115
CONTIDOS MÍNIMOS .............................................................................................................................. 116
TEMPORALIZACIÓN ............................................................................................................................... 117
MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS ............................................................................................... 117
METODOLOXÍA ....................................................................................................................................... 117
ATENCIÓN Á DIVERSIDADE .................................................................................................................. 118
ALUMNADO CON PERDA DO DEREITO Á AVALIACIÓN CONTINUA .................................................. 118
3.- PROGRAMACIÓN de XEOGRAFÍA e HISTORIA no BACHARELATO ............................... 119
COMPETENCIAS CLAVE DO BACAHRELATO ...................................................................................... 119
OBXECTIVOS DO BACHERELATO ........................................................................................................ 120
3.1.- PROGRAMACIÓN DE HISTORIA DO MUNDO CONTEMPORÁNEO DE 1º DE BACHARELATO ....................................................................................................... 121
3.1.1.- Obxectivos, contidos, criterios de avaliación,estándares de aprendizaxe, indicadores de logro e competencias clave .................................................................................................................... 122
3.1.2.- Orientacións metodolóxicas .......................................................................................................... 147
3.1.3.- Recursos para a avaliación ........................................................................................................... 148
3.1.4.-.- Criterios de cualificación ............................................................................................................. 150
3.1.6.- Contidos mínimos .......................................................................................................................... 152
3.1.7.- Temporalización ............................................................................................................................ 154
3.1.8.-.- Materiais e recursos didácticos ................................................................................................... 155
3.1.9.- Criterios de recuperación .............................................................................................................. 155
3.1.10.- Plan de actividades de atención a pendentes ............................................................................. 155
3.1.11.- Criterios e procedementos de avaliación de pendentes .............................................................. 155
3.1.12.- Alumnos que obtasen a un cambio de modalidade ..................................................................... 156
3.1.13.- Atención á diversidade ................................................................................................................ 156
3.1.14.- Actividades complementarias e extraescolares ........................................................................... 156
3.2.-PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA DE 2º DE BACHARELATO ............................... 157
3.2.1.- Obxectivos, contidos criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe, indicadores de logro e competencias clave .................................................................................................................... 158
3.2.2.- Orientacións metodolóxicas .......................................................................................................... 175
3.2.3.- Recursos para a avaliación ........................................................................................................... 175
3.2.4.- Criterios de cualificación ................................................................................................................ 177
3.2.5.- Contidos transversais .................................................................................................................... 178
3.2.6.- Contidos mínimos .......................................................................................................................... 180
3.2.7.- Temporalización ............................................................................................................................ 180
3.2.8.- Materiais e recursos didácticos ..................................................................................................... 180
3.2.9.-.- Criterios de recuperación ............................................................................................................ 180
3.2.-10.- Atención á diversidade ............................................................................................................... 181
3.2.11.- Actividades complementarias e extraescolares ........................................................................... 181
3.3.- PROGRAMACIÓN DE HISTORIA DA ARTE DE 2º DE BACHARELATO .................. 182
3.3.1.- Obxectivos, contidos, criterios de avaliación,estándares de aprendizaxe, indicadores de logro e competencias clave .................................................................................................................... 183
3.3.2.- Orientacións metodolóxicas .......................................................................................................... 208
5
3.3.3.- Recursos para a avaliación ........................................................................................................... 209
3.3.4.- Criterios de cualificación ................................................................................................................ 211
3.3.5.- Contidos transversais .................................................................................................................... 212
3.3.6.- Contidos mínimos .......................................................................................................................... 213
3.3.7.- Temporalización ............................................................................................................................ 213
3.3.8.- Materiais e recursos didácticos ..................................................................................................... 214
3.3.9.-.- Criterios de recuperación ............................................................................................................ 214
3.3.10.- Atención á diversidade ................................................................................................................ 214
3.3.11.- Actividades complementarias e extraescolares ........................................................................... 214
3.4.- PROGRAMACIÓN DE HISTORIA DE ESPAÑA DE 2º DE BACHARELATO ............. 215
3.4.1.-Obxectivos,contidos,criterios de avaliación,estándares de aprendizaxe, indicadores de logro e competencias clave .................................................................................................................... 216
3.4.2.-Orientacións metodolóxicas ........................................................................................................... 237
3.4.3.- Recursos para a avaliación ........................................................................................................... 238
3.4.4.- Criterios de cualificación ................................................................................................................ 239
3.4.5.- Contidos transversais .................................................................................................................... 240
3.4.6.- Contidos mínimos .......................................................................................................................... 243
3.4.7.- Temporalización ............................................................................................................................ 245
3.4.8.- Materiais e recursos didáctico ....................................................................................................... 246
3.4.9.- Criterios de recuperación .............................................................................................................. 246
3.4.10.- Atención á diversidade ................................................................................................................ 246
3.4.11.- Actividades complementarias e extraescolares ........................................................................... 246
4.- OUTROS ELEMENTOS DA PROGRAMACIÓN ................................................................... 247
4.1.- O TRATAMENTO E FOMENTO DA LECTURA ........................................................ 247
4.2.- A CONSTANCIA DE INFORMACIÓN AO ALUMNADO ............................................. 247
4.3 PROCEDEMENTOS PARA AVALIAR A PROGRAMACIÓN ....................................... 247
4.4 FIRMA DOS MEMBROS DO DEPARTAMENTO ......................................................... 248
6
1.- INTRODUCIÓN
O coñecemento da sociedade, a súa organización e o seu funcionamento ao longo do
tempo, é esencial para poder entender o mundo actual. Coñecer o espazo onde se desenvolven as
sociedades, os recursos naturais e o uso que se lles deu achéganos datos sobre o pasado e permíte-
nos anticipar algúns dos problemas do futuro.
As disciplinas de Xeografía e Historia son dous importantes eixes vertebradores para o co-
ñecemento da sociedade, xa que abranguen a realidade humana e social desde unha perspectiva glo-
bal e integradora, e ofrecen unha maior capacidade para a estruturación dos feitos sociais. Malia
isto, a sociedade actual, cada vez máis complexa, require a intervención doutras disciplinas como a
economía, a socioloxía, a ecoloxía ou a historia da arte, que achegan análises diferentes e comple-
mentarias, para a mellor comprensión da realidade social.
1.1 O CENTRO
O IES Concepción Arenal está situado na rúa Cuntis, no centro da cidade de Ferrol, no ba-
rrio do Ensanche “A” e limítrofe co barrio da Magdalena. É un entorno urbano dotado cos servizos
públicos básicos e con abundante oferta comercial. No entorno do centro atópanse dotacións públi-
cas sanitarias (Centro de Saúde Fontenla Maristany), culturais (Biblioteca Central) e administrativas
(Edificio Administrativo da Xunta de Galicia). Nas proximidades do instituto están situadas a esta-
ción de autobuses e as estacións ferroviarias de RENFE e FEVE da cidade.
Os centros adscritos ao IES Concepción Arenal son: CPR Belén. CPR Ludy. CEIP Re-
cimil.
O IES Concepción Arenal imparte as ensinanzas de ESO, bacharelato (Artes, Ciencias e
Humanidades e Ciencias Sociais), ciclos formativos (CM de Operacións de laboratorio e CS de Qu-
ímica ambiental) e ensinanzas de persoas adultas (ESA e bacharelato - Ciencias e Humanidades e
Ciencias Sociais-).
1.2 Lexislación aplicable
ESTATAL
ondici ns ara a obtenci n dos títulos de raduado en Educaci n ecundaria bligatoria e
de Bacharelato
Norma: Orden ECD/1941/2016,de 22 de decembro (BOE 23 decembro 2016)
Real Decreto-ley 5/2016, de 9 de diciembre, de medidas urgentes para la ampliación del
calendario de implantación de la Ley Orgánica 8/2013, de 9 de diciembre, para la mejora de la cali-
dad educativa.
Real Decreto 310/2016, de 29 de julio, por el que se regulan las evaluaciones finales de
Educación Secundaria Obligatoria y de Bachillerato.
Real Decreto 665/2015, de 17 de julio, por el que se desarrollan determinadas disposiciones
relativas al ejercicio de la docencia en la Educación Secundaria Obligatoria, el Bachillerato, la For-
mación Profesional y las enseñanzas de régimen especial, a la formación inicial del profesorado y a
las especialidades de los cuerpos docentes de Enseñanza Secundaria
7
Orde ECD/65/2015, do 21 de xaneiro, pola que se describen as relacións entre as competen-
cias, os contidos e os criterios de avaliación da educación primaria, a educación secundaria obriga-
toria e o bacharelato.
Lei Orgánica 8/2013, do 9 de decembro, para a mellora da calidade educativa
Lei Orgánica 2/2006, do 3 de maio, de Educación (LOE)-Texto consolidado
AUTONÓMICA
Resolución do 20 de xullo de 2017 pola que se ditan instrucións para o desenvolvemento, no
curso académico 2017/18, do currículo establecido no Decreto 86/2015, do 25 de xuño, da educa-
ción secundaria obrigatoria e do bacharelato nos centros docentes (próxima publicación no DOGA)
Instrucións para a adopción das medidas necesarias para a aplicación do disposto no Real
Decreto 562/2017, de 2 de xuño, polo que se regulan as condicións para a obtención do título de
Graduado en ESO e modelo de Consello Orientador da ESO
Instrucións no curso académico 2016/2017 para a implantación do currículo da ESO e do
bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia
RESOLUCIÓN do 15 de xullo de 2016, da Dirección Xeral de Educación, Formación
Profesional e Innovación Educativa, pola que se ditan instrucións para a implantación, no curso
académico 2016/17, do currículo establecido no Decreto 86/2015, do 25 de xuño, da educación se-
cundaria obrigatoria e do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia.
Aclaracións relativas a diversos aspectos do bacharelato derivados do réxime transitorio da
implantación da LOMCE para o curso 2016/2017
Resolución do 27 de xullo de 2015, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesio-
nal e Innovación Educativa, pola que se ditan instrucións no curso académico 2015-2016 para a
implantación do currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato nos centros docen-
tes da Comunidade Autónoma de Galicia
Decreto 86/2015, do 25 de xuño, polo que se establece o currículo da educación secundaria
obrigatoria e do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia.
8
1.3 MEMBROS DO DEPARTAMENTO
O Departamento de Xeografía e Historia neste curso está integrado por oito profesores (in-
cluindo un interino de filosofia) que imparten os diferentes niveis educativos: 1º, 2º, 3º e 4º da
E.S.O., 1º e 2º de Bacharelato na quenda da mañá; e 1º, 2º, 3º e 4º da E.S.A. presencial, 1º e 2º de
Bacharelato, na quenda vespertino.
As materias a impartir nos diferentes niveis son: Xeografía e Historia na E.S.O. e na E.S.A.,
Historia Contemporánea Mundial en Primeiro de Bacharelato, Historia de España, Xeografía de
España e Historia da Arte en Segundo de Bacharelato.
A distribución das materias e cursos entre os profesores é a seguinte:
Divina Arnoso Romero (xefa de estudos de adultos)
Imparte docencia de Historia da Arte de 2º de Bacharelato (adultos) e de Historia de España de 2º
de Bacharelato (adultos)
Consuelo Ramil Fonte
Imparte clases de Historia da arte de 2º de Bacharelato e de Historia do Mundo Contemporáneo de
1º de Bacharelato
Jaime Lamas Fernández (xefe de departamento)
Imparte clases de Historia de España de 2º de Bacharelato
María Dolores del Rio Montero
Imparte clases de Xeografía e Historia de 1º da ESO e Xeografía e Historia de 3º da ESO
María Concepción Cartelle Férnandez.
Imparte clases de Xeografía e Historia de 2º da ESO e de Xeografía e Historia de 4º da ESO.
Manuel González Älvarez
Imparte clases de Cultura audiovisual de 1º e de 2º de Bacharelato e de Historia de España de 2º de
Bacharelato
María del Carmen Rodríguez García
Imparte clases de Xeografía de 2º de Bacharelato e Historia do Mundo Contemporáneo de 1º de
Bacharelato en réxime ordinario e de Xeografía de 2º de Bacharelato, Historia do Mundo Contem-
poráneo de 1º de Bacharelato e ESA I e II en réxime de adultos.
Interino de filosofía
Imparte ESA Módulo III e IV ámbito social en réxime de adultos
9
2.- PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA DA ESO.
En ESO, a materia de Xeografía e Historia pretende afondar nos coñecementos adquiridos
polo alumnado na educación primaria; favorecer a comprensión dos acontecementos, os procesos e
os fenómenos sociais no contexto en que se producen, tendo sempre en consideración as escalas de
estudo (o mundo, Europa, España e Galicia); analizar os procesos que dan lugar aos cambios histó-
ricos e seguir adquirindo as competencias necesarias para comprender a realidade do mundo en que
viven, as experiencias colectivas pasadas e presentes, a súa orientación no futuro, así como o espazo
en que se desenvolve a vida en sociedade.
2.1 Contribución do Departamento ao dedenvolvemento das competencias clave
A achega da materia de Xeografía e Historia ao desenvolvemento das competencias chave é
moi salientable. Deste xeito, poderiamos dicir que a través da materia se desenvolven competencias
que na práctica funcionan como propias (as competencias sociais e cívicas, en relación con contidos
propios tanto de Historia como de Xeografía, e a competencia matemática e as competencias bási-
cas en ciencia e tecnoloxía, en Xeografía); a competencia de conciencia e expresións culturais ten
unha presenza destacada pola relación que o estudo das manifestacións artísticas e a evolución do
pensamento e da cultura teñen na historia, e de maneira específica na historia da arte. A importancia
que a materia ten para o desenvolvemento da competencia de sentido da iniciativa e espírito em-
prendedor evidénciase na dimensión conceptual desa competencia posta en relación con coñece-
mentos de xeografía e historia económicas, pero tamén na dimensión máis procedemental dela. O
desenvolvemento das competencias de comunicación lingüística e dixital, e de aprender a aprender,
impregnan todo o currículo de Xeografía e Historia, pois presentan unha dimensión instrumental
que nos obriga a telas presentes ao longo dos catro cursos de ESO.
As competencias clave do curriculo son as seguintes:
• Comunicacion linguistica (CCL).
As materias de Xeografia e Historia interveñen no desenvolvemento da competencia lingüís-
tica de moitas maneiras que se resumen na construción dun discurso preciso tanto oral como por
escrito usando un correcto vocabulario e baseado na correcta lectura comprensiva e na correcta in-
terpretacion de textos, gráficas ou o de imaxes e calquera material do que se poda obter informa-
ción.
• Competencia matematica e competencias basicas en ciencia e tecnoloxia (CMCCT).
Esta área é parte integrante das ciencias sociais polo uso de ferramentas que serven para
describir, interpretar e predicir distintos fenomenos no seu contexto. Polo tanto, estas competencias
desenvolveranse co uso de nocions estatisticas basicas, escalas numéricas e graficas, operacions
matematicas sinxelas, representacions graficas, seleccion de fontes de informacion, contraste de
datos, etc. En definitiva, o alumnado farase consciente de que os conecementos matematicos, cienti-
ficos e tecnoloxicos tenen una aplicabilidade real e funcional en moitos aspectos da sua propia rea-
lidade, capacitandoo para afrontar e resolver problemas da sua vida cotia.
10
• Competencia dixital (CD).
No mundo no que nos movemos exixe un competencia dixital que é fundamental para que o
alumnado manexe, comprenda e obteña información dixital que é básica para traballar fenomenos
xeograficos, sociais e culturais. A obtencion e tratamento dixital da informacion require, ademais,
unha serie de conecementos e habilidades que son necesarios para que o alumnado se desenvolva e
sexa competente nun ambito dixital. Do mesmo modo, pretendese que o alumnado cree contidos
dixitais en distintos formatos, a vez que desenvolve unha actitude responsable respecto as limita-
cions e a seguridade do uso das novas tecnoloxias da informacion.
• Aprender a aprender (CAA).
A competencia en aprender a aprender permite que o alumnado dispona de habilidades ou de
estratexias que lle faciliten a aprendizaxe ao longo da sua vida (busca, organizacion e recuperacion
da informacion...) e que desenvolva a sua curiosidade por adquirir novos conecementos, capacida-
des e actitudes que lle permitan desenvolverse e mpversa de xeito autonomo e permanente.
• Competencias sociais e civicas (CSC).
A competencia social e civica e primordial para abordar a materia de Xeografia e Historia,
xa que comprender a ardua e cambiante realidade social e un dos aspectos principais dos seus conti-
dos. O conecemento de diferentes realidades sociais ao longo do tempo fai que sexa ineludible a sua
comparacion coa realidade actual e favorece que o alumnado comprenda que esas realidades se van
forxando ao longo do tempo, e que por iso mesmo poden cambiar, polo que debe ser tolerante coas
que se producen no seu ambito e noutros ambitos diferentes ao seu. O alumno asimila que vive nu-
nha sociedade cada vez mais plural, e globalizada, no que convive con culturas diferentes.
• Sentido de iniciativa e espirito emprendedor (CSIEE).
A participacion activa do alumno nos procesos de toma de decisions que afecten a sua
aprendizaxe, favorecen a toma de conciencia deste no que se refire ao seu protagonismo no seu pro-
ceso de ensinanza-aprendizaxe.
• Conciencia e expresions culturais (CCEC).
A relevancia dos feitos culturais e artisticos nos contidos desta materia e o que pon de mani-
festo a importancia desta competencia. O alumnado podera conecer e comprender as obras artisticas
e culturais mais significativas na historia da humanidade. Obxectivo fundamental e que, a traves da
observacion minuciosa da obra artistica, valore e se sensibilice cara a todo o artistico e cultural. O
interese, aprecio e respecto polo patrimonio cultural e artistico convertese no elemento fundamental
do desenvolvemento desta competencia que permite desenvolver un espirito critico e facilitalle ao
escolar comprender a relacion entre as manifestacions artisticas, os feitos historicos e as sociedades
que as crean.
2.2 Obxectivos xerais da ESO
a) Asumir res onsablemente os seus deberes co ecer e e ercer os seus dereitos no res ecto s demais ersoas racticar a tolerancia a coo eraci n e a solidariedade entre as persoas e os grupos, exercitarse no di logo afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e de o ortunidades
11
entre mulleres e homes como valores com ns dunha sociedade lural e re ararse ara o e ercicio da cidadanía democr tica.
b) esenvolver e consolidar h bitos de disci lina estudo e traballo individual e en e ui o co-mo condici n necesaria ara unha realizaci n eficaz das tarefas da a rendiza e e como medio de desenvolvemento persoal.
c) Valorar e respectar a diferenza de se os e a igualdade de dereitos e o ortunidades entre eles. e eitar a discriminaci n das ersoas or raz n de se o ou or cal uera outra condici n ou circuns-tancia ersoal ou social. e eitar os estereoti os ue su o an discriminaci n entre homes e mulle-res así como cal uera manifestaci n de violencia contra a muller.
d) ortalecer as s as ca acidades afectivas en todos os mbitos da ersonalidade e nas s as relaci ns coas demais ersoas así como re eitar a violencia os re uízos de calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.
e) esenvolver destrezas b sicas na utilizaci n das fontes de informaci n ara ad uirir novos co ecementos con sentido crítico. Ad uirir unha re araci n b sica no cam o das tecnolo ías es- ecialmente as da informaci n e a comunicaci n.
f) oncibir o co ecemento científico como un saber integrado ue se estrutura en materias así como co ecer e a licar os m todos ara identificar os roblemas en diversos campos do co ecemento e da e eriencia.
g) esenvolver o es írito em rendedor e a confianza en si mesmo a artici aci n o sentido crítico a iniciativa ersoal e a ca acidade ara a render a a render lanificar tomar decisi ns e asumir responsabilidades.
h) om render e e resar con correcci n oralmente e or escrito na lingua galega e na lingua castel te tos e mensa es com le as e iniciarse no co ecemento na lectura e no estudo da literatu-ra.
i) om render e e resarse nunha ou m is linguas estranxeiras de maneira apropiada.
l) o ecer valorar e res ectar os as ectos b sicos da cultura e da historia ro ias e das outras ersoas así como o atrimonio artístico e cultural. o ecer mulleres e homes ue realizaran ache-gas im ortantes cultura e sociedade galega ou a outras culturas do mundo.
m) o ecer e ace tar o funcionamento do ro io cor o e o das outras ersoas res ectar as dife-renzas afianzar os h bitos de coidado e sa de cor orais e incor orar a educaci n física e a r ctica do de orte ara favorecer o desenvolvemento ersoal e social. o ecer e valorar a dimensi n hu-mana da se ualidade en toda a s a diversidade. alorar criticamente os h bitos sociais relacionados coa sa de o consumo o coidado dos seres vivos e o medio ambiente contribuíndo s a conserva-ci n e s a mellora.
n) A reciar a creaci n artística e com render a lingua e das manifestaci ns artísticas utilizan-do diversos medios de e resi n e re resentaci n.
o ecer e valorar os as ectos b sicos do atrimonio linguístico cultural hist rico e artístico de alicia artici ar na s a conservaci n e na s a mellora e res ectar a diversidade linguística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito.
o) o ecer e valorar a im ortancia do uso da lingua galega como elemento fundamental ara o mantemento da identidade de alicia e como medio de relaci n inter ersoal e e resi n de ri ueza cultural nun conte to lurilingue ue ermite a comunicaci n con outras linguas en es ecial coas ertencentes comunidade lus fona.
12
2.3 PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA 1º DA ESO
2.3.1 Obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendiza-xe e competencias clave
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 1º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Bloque 1. O medio físico
B
e
f
g
B1.1. A Terra: a
Terra no Sistema
Solar.
B1.1. Coñecer o Sistema
Solar e establecer as rela-
cións entre os movemen-
tos da terra e a existencia
das estacións e do día e
da noite, e comprender a
súa importancia na distri-
bución dos climas e da
Biota.
XHB1.1.1. Interpreta como
inflúen os movementos as-
tronómicos na distribución da
radiación solar e nas zonas
bioclimáticas do planeta.
Explica os movementos de rotación e
translación.
Interpreta como inciden os raios
solares no movemento de translación.
CAA
CMCCT
CD
XHB1.1.2. Analiza un mapa
de fusos horarios e diferen-
cia zonas do planeta de simi-
lares horas.
Analiza información sobre os 24 fusos
horarios, a súa relación co movemen-
to de rotación da Terra e a razón de
crealos.
Interpreta imaxes sobre os fusos
horarios e transcribe os datos, que
expón con precisión.
Busca, localiza e identifica zonas do
planeta coa mesma hora, debido a
estar dentro do mesmo fuso horario.
Busca en Internet diferentes cidades e
sinala a súa hora actual, en base ao
fuso horario en que se atopan.
CAA
CMCCT
CD
b
e
f
g
B1.2. Representa-
ción da Terra. Esca-
la e linguaxe carto-
gráfica.
B1.2. Identificar e distin-
guir os sistemas de repre-
sentación cartográfica, en
soporte analóxico e dixital,
e as súas escalas
XHB1.2.1. Clasifica e distin-
gue proxeccións, e compara
unha proxección de Mercator
con unha de Peters.
Busca, selecciona, organiza e clasifica
a información relevante sobre tipos de
mapas e distintas proxeccións.
Sabe utilizar un atlas.
Compara un atlas en papel e un atlas
dixital.
CAA
CMCCT
CD
b
e
f
g
B1.3. Proxeccións e
sistemas de coorde-
nadas. Imaxes de
satélite e os seus
principais usos.
B1.3. Analizar e identificar
o mapa, e coñecer as
imaxes de satélite e os
seus usos principais.
XHB1.3.1. Clasifica e distin-
gue tipos de imaxes de saté-
lite e mapas.
Distingue imaxes de satélite e mapas.
CAA
CMCCT
CD
b
e
f
g
B1.4. Localización.
Latitude e lonxitude.
B1.4. Localizar espazos
xeográficos e lugares nun
mapa ou imaxe de satélite,
utilizando datos de coor-
denadas xeográficas.
XHB1.4.1. Localiza un punto
xeográfico nun planisferio e
distingue os hemisferios da
Terra e as súas principais
características.
Realiza a procura dun punto no
planisferio, identifícao e describe a
súa situación no hemisferio
correspondente.
Analiza e localiza espazos
xeográficos nun planisferio,
identificando as súas principais
características coas do hemisferio
da Terra no que se atopan.
CAA
CMCCT
CD
XHB1.4.2. Localiza espazos
xeográficos e lugares nun
mapa, utilizando datos de
Interpreta gráficas e localiza
lugares xeográficos, segundo as
CAA
CMCCT
13
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 1º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
coordenadas xeográficas. súas coordenadas xeográficas.
Utiliza ferramentas dixitais para
localizar lugares no planeta e
describe a súa situación.
CD
b
e
f
g
h
B1.5. Trazos princi-
pais do relevo do
mundo. Clima: ele-
mentos e factores.
Diversidade climáti-
ca no planeta.
B1.5. Localizar no mapa-
mundi físico as principais
unidades do relevo mun-
diais, os grandes ríos e as
grandes zonas climáticas,
e identificar as súas carac-
terísticas.
XHB1.5.1. Sitúa nun mapa
físico as principais unidades
do relevo europeo e mundial.
Localiza e sitúa nun mapa físico:
continentes, océanos e mares, illas,
arquipélagos, ríos, e cadeas de mon-
tañas.
CAA
CMCCT
CD
b
e
f
g
h
B1.6. Medio físico do
mundo e de Europa:
relevo e hidrografía.
B1.6. Ter unha visión
global do medio físico eu-
ropeo e mundial, e das
súas características xe-
rais.
XHB1.6.1. Localiza nun
mapa físico mundial os ele-
mentos e as referencias físi-
cas principais: mares e océ-
anos, continentes, illas e
arquipélagos máis importan-
tes, ríos e cadeas montaño-
sas principais.
Localiza nun mapa físico mundial os
elementos e as referencias físicas
principais.
Sitúa, localiza e identifica nun mapa
as principais unidades do relevo. físico
CAA
CMCCT
CD
CCL
XHB1.6.2. Elabora climo-
gramas e mapas que sitúen
os climas do mundo e reflic-
tan os elementos máis im-
portantes.
Analiza a información e describe as
capas da atmosfera, os factores que
afectan á temperatura e ás precipita-
cións, a presión atmosférica e o vento,
e relaciónaos cos conceptos de tempo
e clima.
Clasifica e relaciona os diferentes
climas da Terra coas zonas climáticas,
elaborando climogramas e mapas.
CAA
CMCCT
CD
CCL
b
e
f
g
h
m
B1.7. Medio natural
europeo: principais
trazos.
B1.7. Ser capaz de
describir as peculiaridades
do medio físico europeo.
XHB1.7.1. Explica as carac-
terísticas xerais do relevo
europeo.
Busca e explica as características dos
ríos, os lagos e as augas mariñas de
Europa.
Cita os principais accidentes do relevo
europeo e describe as súas caracte-
rísticas.
CAA
CMCCT
CD
CCL
CAA
b
e
f
g
B1.8. Unidades do
relevo do espazo
xeográfico europeo.
B1.8. Situar no mapa de
Europa as unidades e os
elementos principais do
relevo continental.
XHB1.8.1. Localiza no mapa
as unidades e os elementos
principais do relevo europeo.
Describe, con axuda do mapa físico,
os ríos, os lagos e as augas mariñas
de Europa.
Sitúa, localiza e identifica nun mapa
as principais unidades e elementos do
relevo europeo.
CAA
CMCCT
CD
b
e
f
h
m
B1.9. Conxuntos
bioclimáticos do es-
pazo xeográfico eu-
ropeo.
B1.9. Coñecer, comparar
e describir os grandes
conxuntos bioclimáticos
que conforman o espazo
xeográfico europeo.
XHB1.9.1. Clasifica e locali-
za nun mapa os tipos de
clima de Europa.
Describe e analiza as zonas
climáticas, clasificándoas en zonas
cálidas, zonas temperadas e zonas
frías.
Clasifica e localiza nun mapa os
diferentes climas.
Interpreta mapas e gráficos,
CAA
CMCCT
CD
CCL
14
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 1º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
identificando os espazos
bioclimáticos
Identifica e sitúa nun mapa as
zonas climáticas europeas,
describindo as súas
características.
XHB1.9.2. Distingue e
localiza nun mapa as zonas
bioclimáticas do noso conti-
nente.
Clasifica e localiza nun mapa as
zonas cálidas, as zonas
temperadas e as zonas frías.
Analiza, compara e describe os
elementos propios da paisaxe e do
clima.
CAA
CMCCT
CD
b
e
f
m
B1.10. Diversidade
de espazos naturais
europeos.
B1.10. Coñecer os princi-
pais espazos naturais do
noso continente.
XHB1.10.1. Localiza nun
mapa e en imaxes de satélite
de Europa os principais es-
pazos naturais.
Localiza en mapas as zonas bioclimá-
ticas, sinalando o tipo de paisaxe e as
características do clima que corres-
ponden a cada zona.
CAA
CMCCT
CD
b
e
f
g
h
m
B1.11. Medio
natural: áreas e pro-
blemas ambientais.
B1.11. Coñecer, describir
e valorar a acción do ser
humano sobre o ambiente
e as súas consecuencias.
B1.11.1. Realiza procuras en
medios impresos e dixitais
referidas a problemas am-
bientais actuais, e localiza
páxinas e recursos da web
directamente relacionados
con eles.
Explica como se presenta a auga na
Terra e o ciclo da auga.
Busca e describe como afecta a
contaminación ás augas dos ríos e
dos mares.
Valora a acción do home sobre o
medio ambiente e os seus efectos,
relacionándoos coa construción de
presas nos ríos.
Coñece e describe a importancia do
clima, das catástrofes climáticas, e da
influencia humana na vida do planeta
e na conservación do medio ambien-
te.
Busca en medios dixitais e impresos
referencias aos problemas ambientais
actuais e ás súas consecuencias.
Busca información en páxinas web
especializadas en problemas ambien-
tais e en medios impresos, localízaa e
utilízaa correctamente.
CAA
CMCCT
CD
CCL
Bloque 3. A Historia
g
l
ñ
B3.1. Relación entre
o pasado, o presen-
te e o futuro a través
da historia.
B3.1. Recoñecer que o
pasado non está "morto e
enterrado", senón que
determina o presente e os
posibles futuros e espa-
zos, ou inflúe neles.
XHB3.1.1. Identifica elemen-
tos materiais, culturais ou
ideolóxicos que son herdan-
za do pasado.
Identifica, analiza e describe distintos
exemplos do legado romano que so-
breviven na actualidade.
Identifica, analiza e describe distintos
exemplos do legado da Antigüidade
que sobreviven na actualidade.
CSC
CCEC
g
l
B3.2. Fontes históri-
cas.
B3.2. Identificar, nomear e
clasificar fontes históricas,
e explicar diferenzas entre
XHB3.2.1. Nomea e identifi-
ca catro clases de fontes
históricas.
Identifica e describe distintos tipos de
fontes históricas.
Nomea e identifica as fontes históri-
CSC
CAA
15
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 1º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
ñ interpretacións de fontes
diversas.
cas; xustifica a súa importancia, des-
tacando o uso do papiro.
XHB3.2.2. Comprende que a
historia non se pode escribir
sen fontes, sexan estas res-
tos materiais ou textuais.
Identifica e describe fontes primarias
iconográficas e fontes secundarias
escritas, explicando a necesidade de
fontes para escribir a historia.
Analiza e expón exemplos sobre
relatos materiais e textuais que son
fontes necesarias para coñecer e es-
cribir a historia.
CSC
CAA
XHB3.2.3. Compara dous
relatos a distintas escalas
temporais sobre as conquis-
tas de Alexandre.
CSC
CAA
l
ñ
B3.3. Cambio e
continuidade.
B3.3. Explicar as caracte-
rísticas de cada tempo
histórico e certos aconte-
cementos que determina-
ron cambios fundamentais
no rumbo da historia, dife-
renciando períodos que
facilitan o seu estudo e a
súa interpretación.
XHB3.3.1. Ordena tempo-
ralmente algúns feitos histó-
ricos e outros feitos salienta-
bles, utilizando para iso as
nocións básicas de sucesión,
duración e simultaneidade.
Ordena feitos e datas, indicando a
que século pertencen.
Escribe por orde as características
fundamentais dos feitos históricos e
explica como era a forma de vida du-
rante cada período.
Busca e ordena a información sobre
feitos históricos, sobre outros feitos
relevantes e sobre personaxes impor-
tantes.
Interpreta liñas de tempo
Ordena cronoloxicamente e represen-
ta nunha liña do tempo algúns feitos
históricos sobre da antiga Roma.
Ordena cronoloxicamente e represen-
ta nunha liña do tempo algúns feitos
históricos sobre as etapas da conquis-
ta romana en Hispania.
CSC
CMCCT
f
l
ñ
B3.4. Tempo históri-
co.
B3.4. Entender que os
acontecementos e os pro-
cesos ocorren ao longo do
tempo e á vez no tempo
(diacronía e sincronía).
XHB3.4.1. Entende que
varias culturas convivían á
vez en diferentes enclaves
xeográficos.
Recoñece e explica cales foron as
primeiras civilizacións e os seus en-
claves xeográficos; situándoas no
mapa.
Busca información, recoñece e explica
a existencia de diferentes pobos, as
súas características e as súas obras.
CSC
CMCCT
h
l
ñ
B3.5. Vocabulario
histórico e artístico.
B3.5. Utilizar o vocabulario
histórico e artístico con
precisión, inseríndoo no
contexto adecuado.
XHB3.5.1. Utiliza o vocabula-
rio histórico e artístico im-
prescindible para cada épo-
ca.
Utiliza o vocabulario histórico e
artístico da época da prehistoria.
Utiliza o vocabulario histórico e
artístico da Idade Antiga.
Utiliza o vocabulario histórico e
artístico da época da Antiga Grecia.
Utiliza o vocabulario histórico e
artístico imprescindible da época ro-
mana.
Utilizao vocabulario histórico e artísti-
co para cada época.
CSC
CCL
16
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 1º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
f
l
B3.6. Evolución das
especies e a homini-
zación.
B3.6. Entender o proceso
de hominización.
XHB3.6.1. Recoñece os
cambios evolutivos ata che-
gar á especie humana.
Identifica e enumera as etapas da
prehistoria, sinalando a súa evolución
e os feitos que marcan o comezo e o
final
CSC
CMCCT
f
l
B3.7. Periodización
da Prehistoria e a
Idade Antiga.
B3.7. Datar a Prehistoria e
a Idade Antiga, e distinguir
a escala temporal de eta-
pas como estas.
XHB3.7.1. Distingue etapas
dentro da historia antiga.
Distingue as distintas etapas da
prehistoria
Coñece as etapas dentro da Idade
Antiga; represéntaas de forma es-
quemática e explica algunhas caracte-
rísticas da vida humana neste período
CSC
CMCCT
f
g
l
B3.8. Prehistoria e
Idade Antiga: visión
global.
B3.8. Identificar e localizar
no tempo e no espazo os
procesos e os acontece-
mentos históricos máis
salientables da Prehistoria
e da Idade Antiga, para
adquirir unha perspectiva
global da súa evolución.
XHB3.8.1. Realiza diversos
tipos de eixes cronolóxicos e
mapas históricos.
Interpreta unha liña do tempo e
representa nela os diferentes aconte-
cementos históricos, distinguindo as
etapas correspondentes ás épocas
representadas.
CSC
CMCCT
CAA
c
g
h
l
n
ñ
B3.9.1. Paleolítico:
etapas; característi-
cas das formas de
vida; cazadores co-
lectores.
B3.9.2. Neolítico:
revolución agraria e
expansión das so-
ciedades humanas;
sedentarismo; arte-
sanía e comercio;
organización social.
B3.9.3. Prehistoria
galega: megalitos e
petróglifos.
B3.9. Coñecer as caracte-
rísticas da vida humana
correspondentes aos dous
períodos en que se divide
a Prehistoria: Paleolítico e
Neolítico.
XHB3.9.1. Explica a diferen-
za entre os dous períodos en
que se divide a prehistoria e
describe as características
básicas da vida en cada un.
Identifica, compara e explica as
características básicas da vida no
Paleolítico e no Neolítico; sinalando
as diferenzas.
Identifica as características da prehis-
toria no territorio de Galicia.
CSC
CCL
CAA
XHB3.9.2. Analiza a trans-
cendencia da revolución
neolítica e o papel da muller
nela.
Observa, identifica e explica o papel
da muller na Prehistoria.
CSC
CAA
l
n
B3.10. Aparición dos
ritos: restos mate-
riais e artísticos;
pintura e escultura.
B3.10. Identificar os
primeiros ritos relixiosos.
XHB3.10.1. Recoñece as
funcións dos primeiros ritos
relixiosos como os da "deusa
nai".
Identifica obxectos dos primeiros ritos
relixiosos; recoñece as funcións da
Venus, no Paleolítico; da deusa nai,
no Neolítico; das posturas dos defun-
tos nos diferentes casos, etc.
CSC
CCEC
a
c
d
g
h
l
B3.11. Idade Antiga:
primeiras civiliza-
cións urbanas. Me-
sopotamia e Exipto.
Sociedade, econo-
mía e política.
B3.11. Coñecer algunhas
características da vida
humana neste período, así
como o establecemento e
a difusión de diferentes
culturas urbanas, despois
do neolítico.
XHB3.11.1. Describe formas
de organización socio-
económica e política, novas
ata entón, como os imperios
de Mesopotamia e de Exipto.
Coñece e describe as formas de
organización socio-económica e políti-
ca de Mesopotamia e de Exipto
CSC
CAA
CCL
g
h
l
B3.12. Idade Antiga:
invención da escritu-
ra.
B3.12. Recoñecer a
importancia da descuberta
da escritura.
XHB3.12.1. Diferencia entre
as fontes prehistóricas (res-
tos materiais e ágrafos) e as
fontes históricas (textos).
Identifica as diferenzas entre fontes
prehistóricas e fontes históricas, inter-
preta os datos que se extraen delas e
explícaos.
CSC
CAA
f
B3.13. Idade Antiga:
B3.13. Explicar as etapas
XHB3.13.1. Interpreta un Busca información sobre fontes
CSC
17
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 1º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
g
h
l
historia de Exipto. en que se divide a historia
de Exipto.
mapa cronolóxico-xeográfico
da expansión exipcia.
escritas históricas, como os
ideogramas chineses, os
xeroglíficos exipcios ou o alfabeto
fenicio, diferenza entre elas e
explica en que consistían.
CMCCT
CAA
XHB3.13.2. Describe as
principais características das
etapas históricas en que se
divide Exipto.
Interpreta un mapa
cronolóxicoxeográfico da
expansión exipcia.
Busca información, comprende e
describe os principais feitos e as
principais características da
historia de Exipto, das súas
dinastías, das raíñas e dos
faraóns.
CSC
CCL
g
h
l
B3.14. Idade Antiga:
relixión exipcia.
B3.14. Identificar as
principais características
da relixión exipcia.
XHB3.14.1. Explica como
materializaban os exipcios a
súa crenza na vida do alén.
Busca información sobre como
materializaban os exipcios a súa
crenza na vida do alén; explícaa e
describe os principais elementos
que utilizaban.
CSC
CCEC
CCL
XHB3.14.2. Realiza un mapa
conceptual cos principais
deuses do panteón exipcio.
Identifica os principais deuses
exipcios; amplía a información,
buscando en Internet, anota e
representa cales son os seus
símbolos.
CSC
CCEC
CAA
g
h
l
B3.15. Idade Antiga:
arte en Mesopota-
mia e Exipto.
B3.15. Localizar e descri-
bir algúns exemplos arqui-
tectónicos de Exipto e de
Mesopotamia.
XHB3.15.1. Localiza nun
mapa os principais exemplos
da arquitectura exipcia e da
mesopotámica.
Identifica os principais exemplos
das construcións exipcia e
mesopotámica; explica en que se
parecen e en que se diferencian,
citando exemplos.
CSC
CCEC
CAA
A
c
d
g
h
l
B3.16. Mundo
clásico. Grecia: as
"polis" gregas e a
súa expansión.
B3.16. Coñecer os trazos
principais das polis gregas
e a transcendencia do
concepto de democracia.
XHB3.16.1. Identifica trazos
da organización socio-
política e económica das
polis gregas a partir de fon-
tes históricas de diferentesti-
pos
Identifica e describe distintos trazos
da orixe e da evolución da organiza-
ción socio-política e económica dos
polis gregas a partir de diferentes ti-
pos de fontes históricas.
CSC
CAA
XHB3.16.2. Describe algu-
nhas das diferenzas entre a
democracia grega e as de-
mocracias actuais.
Coñece e describe as características
fundamentais da democracia grega,
sinalando algunhas das diferenzas
coas democracias actuais.
CSC
CCL
CAA
G
B3.17. Mudo clásico.
B3.17. Entender a trans-
XHB3.17.1. Localiza nun
Localiza nun mapa histórico as
CSC
18
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 1º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
L Grecia: expansión
comercial e política
das polis gregas.
cendencia do concepto de
colonización.
mapa histórico as colonias
gregas do Mediterráneo.
colonias gregas do Mediterráneo.
Identifica e describe as características
fundamentais das colonizacións feni-
cia, grega e cartaxinesa, sinalando as
diferenzas coa actualidade.
CAA
A
c
d
g
l
B3.18. Mundo
clásico. Imperio de
Alexandre Magno e
os seus sucesores:
helenismo.
B3.18. Distinguir entre o
sistema político grego e o
helenístico.
XHB3.18.1. Elabora un mapa
do imperio de Alexandre.
Interpreta e elabora un mapa do
Imperio de Alexandre Magno; describe
a ruta que seguiu e enumera os terri-
torios do seu imperio.
CSC
CAA
XHB3.18.2. Contrasta as
accións políticas da Atenas
de Pericles co imperio de
Alexandre Magno.
Investiga e explica as principais
diferenzas entre a forma de
goberno de Atenas e a de Esparta.
CSC
CAA
F
g
h
l
n
B3.19. Mundo
clásico. Grecia e o
helenismo: arte,
ciencia, teatro e filo-
sofía.
B3.19. Entender o alcance
do clásico na arte e na
cultura occidentais.
XHB3.19.1. Explica as
características esenciais da
arte grega e a súa evolución
no tempo.
Discrimina, identifica e explica as
características esenciais da arte
grego e a súa evolución no tempo.
CSC
CCEC
CCL
XHB3.19.2. Dá exemplos
representativos das áreas do
saber grego, e discute por
que se considera que a cul-
tura europea parte da Grecia
clásica.
Identifica e valora o legado dos
gregos.
CSC
CCEC
CMCCT
CAA
CCL
A
c
d
g
l
B3.20. Mundo
clásico: orixe e eta-
pas da historia de
Roma. República e
imperio: organiza-
ción política e ex-
pansión colonial polo
Mediterráneo. Cris-
tianismo.
B3.20. Caracterizar os
trazos principais da socie-
dade, a economía e a cul-
tura romanas, e recoñecer
os conceptos de cambio e
continuidade na historia da
Roma antiga.
XHB3.20.1. Confecciona un
mapa coas etapas da ex-
pansión de Roma.
Interpreta mapas e confecciónaos
dos territorios polos que se
estendeu Roma na Monarquía, na
República e no Imperio.
CSC
CAA
XHB3.20.2. Identifica dife-
renzas e semellanzas entre
as formas de vida republica-
nas e as do imperio na Ro-
ma antiga.
Identifica diferenzas e semellanzas
entre as formas de vida e entre os
gobernos nas etapas da historia de
Roma.
CSC
CAA
G
l
n
ñ
B3.21. Mundo
clásico. Arte roma-
na: arquitectura,
escultura e pintura.
B3.21. Identificar e descri-
bir os trazos característi-
cos de obras da arte grega
e romana, diferenciando
entre os que son específi-
cos.
XHB3.21.1. Compara obras
arquitectónicas e escultóri-
cas de época grega e roma-
na.
Identifica e describe as obras arquitec-
tónicas e escultóricas grega e romana.
CSC
CCEC
CAA
G
l
n
ñ
B3.22. Península
Ibérica: pobos pre-
rromanos; Hispania
romana; Gallaecia.
Proceso de romani-
zación. A cidade e o
campo.
B3.22. Establecer cone-
xións entre o pasado da
Hispania romana e o pre-
sente.
XHB3.22.1. Fai un mapa da
Península Ibérica onde se
reflicten os cambios adminis-
trativos en época romana.
Identifica, analiza e describe distintos
exemplos do legado romano que so-
breviven na actualidade, relacionán-
doos co pasado da Hispania romana.
Comprende e explica a conquista
romana a través de mapas, reflectindo
información sobre os cambios admi-
nistrativos, as distintas áreas de in-
fluencia e as colonias en época roma-
na.
CSC
CAA
19
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 1º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
XHB3.22.2. Analiza exem-
plos do legado romano que
sobreviven na actualidade.
Analiza exemplos do legado romano
que sobreviven na actualidade
CSC
CCEC
CAA
XHB3.22.3. Entende o que
significou a romanización en
distintos ámbitos sociais e
xeográficos.
Busca en Internet, interpreta e expón
diferentes feitos sobre a ‘romaniza-
ción’ e sobre os principais romanos.
Entende e explica a que chamamos
romanización en diferentes aspectos,
como a economía, a sociedade, a
relixión, a arte…
CSC
CCEC
2. 3. 2 Orientacións metodolóxicas
A metodoloxía a empregar nas clases de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, consistirá
basicamente nunha combinación de elementos teóricos con supostos de carácter práctico, e na
complementariedade entre as explicacións teórico-prácticas aportadas polo profesor (que se
procurará non superen os 20-30 minutos ) e o traballo desenvolvido polo alumno na aula, tanto
individual como colectivamente; a propósito do explicado polo profesor, e resolvendo para elo os
supostos prácticos incluídos no libro de texto ou en calquera outro material aportado polo profesor
da materia, atendendo e tendo en conta as necesidades educativas dos seus alumnos. Farase un
seguimento frecuente do traballo desenvolvido polos alumnos a través da observación directa na
aula, a valoración dos cadernos, traballos presentados, etc...
Sempre que sexa posible, tratarase de empregar unha metodoloxía constructivista que
osibilite ue os alumnos “a rendan a a render” e olo tanto non se an meros re roductores de
conceptos aprendidos, de xeito que o propio alumno participe activamente no proceso de ensinanza-
aprendizaxe partindo dos seus coñecementos previos, e a partir deles, e coa información aportada
polo profesor e o manual construirá un corpo sólido de coñecementos sobre os diversos temas a
estudiar. Deste xeito, pensamos que as aprendizaxes serán significativas e polo tanto máis
facilmente evocables que aquelas adquiridas exclusivamente de xeito memorístico ou mecánico.
A metodoloxía ten que ter en conta os diferentes ritmos de aprendizaxe, favorecer a capaci-
dade dos alumnos de aprender por si mesmos e promover a aprendizaxe en equipo. Nesta etapa será
nomeadamente activa e participativa, favorecendo o traballo individual e o cooperativo do alumna-
do, así como o logro dos obxectivos e das competencias correspondentes.
Promoverase a integración e o uso das tecnoloxías da información e da comunicación tanto
na aula como nas tarefas realizadas polo alumnado no fogar, como recurso metodolóxico eficaz
para desenvolver o ensino e aprendizaxe. Para unha adquisición eficaz das competencias e a súa
integración efectiva no currículo, deberán deseñarse actividades de aprendizaxe integradas que lle
permitan ao alumnado avanzar cara aos resultados de aprendizaxe de máis dunha competencia ao
mesmo tempo. Para isto, aproveitaranse as posibilidades que ofrecen as metodoloxías de proxectos,
entre outras, así como os recursos e as actividades da biblioteca escolar. A aula virtual de Xeografía
e Historia na web do instituto servirá de complemento imprescindible neste sentido.
No cadro inferior fíxanse os modelos, principios metodolóxicos e formas de agrupamento
que pode desenvolver o profesorado para alcanzar os estándares de aprendizaxe avaliables previstos
20
en cada bloque de contidos, así como a adquisición das competencias. Cada docente aplicará as que
considere convenientes na súa programación de aula e nas conseguintes rúbricas.
MODELOS METODOLÓXICOS
PRINCIPIOS METODOLÓXICOS AGRUPAMENTOS
ivo/expositivo.
iva.
ación.
zación.
2.3.3 Recursos para a avaliación
A Avaliación será continua para poder solucionar os problemas que atopemos na súa aplica-
ción sen esperar a rematar o curso, pois dese xeito poderemos deducir modificacións que afecten ó
futuro do seu desenvolvemento. Para iso seguiremos os tres pasos clásicos en calquera proceso de
avaliación educativa:
- Avaliación inicial: que faremos ó comezo do curso e cada vez que se inicie un bloque no-
vo. Pretendemos con ela valorar os coñecementos previos e esquemas mentais dos alumnos e coñe-
ce-lo punto de partida para establecer axeitadamente as estratexias de aprendizaxe e seleccionar as
actividades de ensino-aprendizaxe máis apropiadas. Como instrumentos para esta avaliación inicial
usaremos enquisas, probas obxectivas, composicións escritas, entrevistas, remuíños de ideas, etc.
- Avaliación formativa: que faremos ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe.
Permitiranos ver a grao de progreso dos alumnos e as dificultades que atopan para poder facer as
adaptacións necesarias. Usaremos unha variada gama de procedementos: producción do alumno
(controles periódicos, exames parciais, traballos complementarios, cadernos de clase, entrevistas...),
participación nas tarefas de clases, interese, colaboración nos traballos en grupo, etc.
- Avaliación sumativa, parcial e final: ao remate de cada bloque faremos unha valoración
dos obxectivos acadados que nos permita saber se podemos continuar nesa liña de progresión ou
debemos retomar certos aspectos porque unha parte importante dos alumnos non é capaz de acadar
os obxectivos recollidos nos criterios de avaliación desenvoltos no proxecto curricular.
Os resultados da avaliación deberán ser reflectidos nunha cualificación periódica, comuni-
cada aos alumnos; para esta cualificación teremos en conta tódolos elementos observados no proce-
so de avaliación.
En canto ás ferramentas de avaliación deberán reunir requisitos básicos para poder cumprir
o fin que se lles asigna, e que serán:
21
- Probas escritas.- Deben conter unha proporción razoable de contidos conceptuais e pro-
cedementais. A periodicidade pode ser moi variable pero, en todo caso, alomenos dúas probas escri-
tas por avaliación, que deberán ser fixadas con antelación suficiente e procurará manterse a necesa-
ria coordinación coas outras disciplinas para evita-la concentración nunhas datas determinadas. Esto
non exclúe que ó longo do curso, e sobre aspectos moi concretos que non precisan dunha prepara-
ci n inmediata se oidan realizar robas “es ontaneas” sen revio aviso. Normalmente nas robas
escritas os contidos a avaliar serán os traballados no período inmediatamente anterior, aínda que
determinados conceptos e procedementos que se consideran básicos (vocabulario científico, mapas,
esquemas/resumo de unidades didácticas, técnicas de análise, comentario e explicación de docu-
mentos) poidan ser incluídos ó longo de todo o curso.
- Caderno de clase.- Debe reunir unhas condicións mínimas de organización, limpeza, cla-
ridade, ortografía e composición correctas, etc. Valorarase tanto a correcta execución das activida-
des como a presentación, a orde e as anotacións feitas con rigor expresivo e científico.
- Participación.- Neste aspecto pretendemos valora-la participación dos alumnos na marcha
da clase. Se, como pretendemos, conseguimos un ensino activo e participativo, debemos ter en con-
ta a participación individual mediante o interese polas actividades, preguntas que fai, respostas ás
preguntas do Profesor ou dos compañeiros, actitude e participación nos traballos en grupo. Terase
tamén en conta a actitude de respecto cara os demais membros da comunidade escolar, respecto a
quenda de palabra, ás normas de convivencia, coidado do material, etc.
- Actividades complementarias.- Programarase algunha actividade complementaria que
terá que realizarse na súa meirande parte fóra da aula (ficha resumo de lectura de libros, ficheiros de
información periodística, investigacións sobre o contorno, recollida e tratamento de información
variada, etc.). Nestes casos a marxe de iniciativa dos alumnos e moito meirande que nas actividades
da aula. Valorarase nestes casos o rigor no manexo da información, a orixinalidade, o coidado na
redacción e presentación e o cumprimento dos prazos previstos. Ase mesmo teranse en conta tamén
os traballos voluntarios cunha prima na nota para aqueles alumnos que desexen amplia-los seus
coñecementos e mellora-la súa cualificación final.
Os referentes para a comprobación do grao de adquisición das competencias e o logro dos
obxectivos da etapa nas avaliacións continua e final da materia serán os criterios de avaliación e
estándares de aprendizaxe que figuran no apartado 1 da presente programación.
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado de 1º de educación secundaria obriga-
toria será continua, formativa e integradora, terá un carácter formativo e será un instrumento para a
mellora tanto dos procesos de ensino como dos procesos de aprendizaxe.
A avaliación deberá ser integradora, e deberá terse en conta desde todas as materias a conse-
cución dos obxectivos establecidos para a etapa e do desenvolvemento das competencias corres-
pondente. O carácter integrador da avaliación non impedirá que o profesorado realice de xeito dife-
renciado a avaliación de cada materia tendo en conta os criterios de avaliación e os estándares de
aprendizaxe de cada unha delas.
Estableceranse as medidas máis adecuadas para que as condicións de realización das avalia-
cións se adapten ás necesidades do alumnado con necesidades educativas especiais. Estas adapta-
cións non se terán en conta en ningún caso para minorar as cualificacións obtidas.
No seguinte cadro móstranse os procedementos e instrumentos de avaliación entre os que
cada profesor elexirá os que maís se adapten á súa programación de aula, así como os sistemas de
cualificación.
PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN SISTEMA DE CUALIFICACIÓN
22
traballo diario.
e-
cialmente creadas para a avaliación.
i-
vidual (cualificacións).
i-
dual (anotacións e puntualizacións).
tiva do avance co-
lectivo.
c-
tivo.
i-
dade.
n-
dentes á unidade.
o-
rrespondentes á unidade.
Probas de avaliación externa.
ncións.
acións.
imedia.
Cualificación cuantitativa:
Probas de avaliación de
contidos.
Cualificación cualitativa: terá como
clave para o diagnóstico a rúbrica
correspondente á unidade.
Probas de avaliación por
competencias.
Observación directa.
2.3.4 Criterios de cualificación
Os alumnos deberán enfrontarse en cada avaliación a varias probas (aconsellandose dúas por
avaliación e sen tope máximo de probas). No conxunto de probas deben estar sempre presentes
estes catro elementos (xuntos ou por separado)que a continuación se relacionan:
1º- Definición e explicación de termos ou conceptos de carácter histórico, xeográfico ou artístico.
2º- Resolución dalgún suposto práctico ou elaboración dunha gráfica ou ben realización por parte
do alumno dun comentario de texto histórico ou xeográfico ou comentarios dalgunha representación
gráfica.
3º- Desenvolvemento dunha cuestión teórica a partir dun enunciado proposto polo profesor con
indicación daqueles puntos principais a tratar polos alumnos.
4º- Exercicios de síntese ou esquematización daquelas cuestións propostas polo profesor.
No 1º de ESO a cualificación asignada ós alumnos en cada unha das avaliacións será o
resultado da valoración dos seguintes factores, ós que corresponde a ponderación que de seguido
achegamos:
85% como mínimo do resultado dos exames
15% como máximo para valorar a actitude dos alumnos cara a materia, e con tal fin
utilizaremos como instrumentos a valoración o caderno de clase, a participación, a asistencia
e o traballo na aula e a realización de traballos.
Sen prexuizo do anterior os criterios de avaliación para os alumnos incluídos en grupo
específico poder ser flexibilizados, dando maior relevo á actitude e o traballo nas aulas, e perdendo
peso porcentual o resultado das probas e exames realizados.
Consideramos que a avaliación na área de Xeografía e Historia na ESO debe ser continua e
SELECTIVA, isto é, en cada avaliación o profesor escollerá unha serie de contidos (termos,
conceptos, enunciados teóricos, procedementos, etc.) extraídos dos contidos básicos que poderán
ser obxecto de exame nas probas das seguintes avaliacións. Con elo pretendemos, non só, que os
alumnos non perdan de vista unha visión global da materia, senón tamén facilitar o proceso de
recuperación para aqueles alumnos que non acadaran unha cualificación positiva na avaliación. E,
23
así mesmo, entendemos que, con este modelo, cumprimos axeitadamente co desenvolvemento das
competencias básicas.
A nota da AVALIACIÓN FINAL sairá da ponderación das tres avaliacións entendendo a
ponderación como a cuantificación e a relación de contidos de cada proba e de cada avaliación no
conxunto do total da materia. É dicir, non na media aritmética das avaliación, senón a superación e
a consecución dos obxectivos, a asimilación dos contidos e a consecución das competencias
básicas. Esta ponderación manterá os valores porcentuais indicados anteriormente.
2.3.5 Traballo cooperativo
Proxectos de traballo cooperativo (un por trimestre)
As propostas de traballos suxeridas pola Editorial Santillana, desde o libro de texto son:
Presentacións a partir de revistas de divulgación científica
Buscar información na web da Axencia Estatal de Meteoroloxía.
Elaborar a ficha dunha paisaxe
Organizar unha volta ao mundo
Organizar unha viaxe coma a de Marco Polo.
Unha recreación da prehistoria: O clan do oso cavernario
Os deuses egipcios: a súa simboloxía
Representar una traxedia grega
Os comics de Asterix: outra viisón dos romanos
Estas propostas son orientativas e poden variar segundo a dinámica das aulas as aconselle ou sinale outros temas máis axeitados.
2.3.6 Contidos transversais
Contidos transversais (Bloque I)
1.- Comprensión lectora.
Textos de inicio das unidades, os extraordinarios que se propoñen ao longo de cada tema e os que se
recomendan na aula virtual.
2.- Expresión oral e escrita.
Interpretación e descrición de imaxes, mapas debuxos e gráficos
Claves para estudar
Expresión das propias ideas sobre distintos temas ( necesidade de coñecer as coordenadas xeográfi-
cas dunha estación de salvamento ante unha hipotética chamada de socorro )
Resumir o esencial en diversos documentos
Reflexión e explicación de distintos temas ( porqué se inviste tanto diñeiro en investigar o espazo)
Descrición de imaxes ( capas da terra, relevo submarino);
Escritura de contos sobre distintos temas ( os volcáns )
Explicación da diferenza entre palabras clave da materia ( o hipocentro e o epicentro )
Descrición de procesos ( intervención da auga como un axente externo que modifica o relevo)
Relación entreelementos (o relevo e a poboación dun país
24
Exposición ante os compañeiros dunha presentación de PowerPoint, como resultado da procura na
web de información sobre os temas tratados na clase
Interpretación sobre temas de actualidade (A presa das Tres Gargantas)
Elaboración de informes
Interpretación de mapas do tempo, imaxes sobre zonas climáticas e climas, cliseries e climogramas
3.- Comunicación audiovisual.
Interpretación de gráficos (circunferencia da Terra, sistema solar, biosfera , estrutura externa da
Terra,composición química da atmosfera, movemento de rotación, movemento de translaci n…
Interpretación de diferentes proxeccións cartográficas
Localización de un punto nun mapa
Orientación cun plano
Fusos horarios
Prácticas con Google Maps
Elaboración de presentacións de PowerPoint (o ciclo da auga, o curso dun río, formación dun acuí-
fero, partes dun glaciar, os movemento das ondas…
Interpretación do perfil lonxitudinal dun río
Construcción e interpretación de climogramas
4.- O tratamento das Tecnoloxías da Información e da Comunicación.
Os Sistemas de Información Xeográfica, SIX .
Procura de información en internet ( características dos planetas do sistema solar, as proxeccións de
Mercator e Peters, os proxectos de investigación que leva a cabo o Instituto de Astrofísica de Cana-
rias, diferentes cidades do mundo e as súas horas correspondentes, o tsunami sucedido o 11 de mar-
zo de 2011 en Xapón, as zonas de España que teñen maior actividade sísmica e sobre terremotos
recentes, algunha vertedura de petróleo no mar e sas súas consecuencias ambientais, algún tornado
recenté, «catálogo nacional de especies ameazadas en Espa a» …
Prácticas con Google Maps
Proxectos TIC de Xeografía (Organizar unha viaxe coma o de Marco Polo)
Elaboración de presentacións de PowerPoint
Procura en Internet sobre un elemento xeográfico 8un iceberg, por exemplo,) e confección dun de-
buxo con Paint ou outro programa para representalo
Investigación en grupo sobre un tema (como se explorou a fosa Challenger, a presa das Tres Gar-
gantas, os pigmeos os tuaregs …
Procura na web de AEME, e anotación nunha táboa do tempo no propio municipio durante tres días
Procura na web de Paisaxesdo mundo: exemplos dunha paisaxe desértica, unha selva e unha paisa-
xe de alta montaña
5.-Educación cívica e constitucional.
Temas: a evolución da deforestación na selva amazónica; análise de vantaxes, inconvenientes e
influencia no relevo da construción dunha nova vía de tren, conveniencia de utilizar as augas subte-
rráneas, causas da contaminación das augas e posibles accións colectivas e individuais para evitala,
a presa das Tres Gargantas, o aforro enerxético (
O respecto no diálogo cos teus compañeiros
Debates na aula e exposición de opinión
Análise de temas
Análise sobre relación entre elementos ( correntes mariñas, clima e poboación ).
25
Por parellas, elaboración de propostas que expliquen as medidas que poidan adoptar os concellos
para aforrar enerxía.
Resolución dun caso práctico sobre un exemplo de adaptación ao medio (os tsaatan os tuareg…
6.- Emprendemento.
Interpretar diferentes proxeccións cartográficas
Utilizar unha escala
Localizar un punto nun mapa
Orientarse cun plano
Utilizar un mapa de fusos horarios
Proposta de accións para limitar os efectos das catástrofes naturais
Elección, procura e exposición de información sobre un lugar da terra para exploralo
Elaboración dun protocolo destinado a que os países freen o quecemento global
Análise do tempo a partir dunha imaxe de satélite
Análise da evolución dunha paisaxe a partir de fotografías aéreas
Contidos transversais (bloque III)
1.- Comprensión lectora.
Textos de inicio das unidades, os extraordinarios que se propoñen ao longo de cada tema e os que se
recomendan na aula virtual.
2.- Expresión oral e escrita.
Elaborar táboas (evolución do ser humano)
Sintetizar a información aprendida
Describir temas ( as tarefas que se facían nunha tribo paleolítica, as técnicas metalúrgicas)
Escribir unha ficha biográfica
Información que poderíamos obter do estudo dunha momia
Debates ( a escravitude)
Elaboración de fichas sobre elementos artísticos (as pirámides,o Parten n o ante n de Agri a…
Facer informes sobre distintos temas ( os gladiadores, a fundación de Roma, a lenda do minotau-
ro…
Exposicións na clase
3.- Comunicación audiovisual.
Interpretar a liña do tempo
Elaborar mapas murais (territorios polos que se estendeu o antigo Exipto colonizaci n grega…
Realización de presentacións en PowerPoint (pirámide de Keops, escritura cuneiforme, civilizacións
fluviais, Meso otamia a sociedade egi cia ti os de tumbas e i cias …
Interpretar unha pirámide social
Interpretación de mapas, imaxes, gráficos e liñas do tempo da unidade
4.-O tratamento das Tecnoloxías da Información e da Comunicación.
Elaborar Power Points (as villlae romanas
Procura de información en Internet (como se fabricaba unha biface, construcións prehistóricas, a escritura da Antigüidade, raíñas de Exipto, o templo de Bod, sobre a festa das Panateas, o teatro de Epidauro, a lenda da fundación de Roma, os emperadores Calígula, Nerón, Claudio, Traxano e Adriano…
26
Procura de información no sitio web Amigos da Exiptoloxía
Visita en Internet a reconstrucción da cidade de Mileto
Investiga sobre o teorema de Pitágoras
Procura en Internet de imaxes de arcos do triunfo
5.- Educación cívica e constitucional.
Recomendacións sanitarias do Ministerio de Sanidade, Servizos Sociais e Igualdade á hora de via-xar
A importancia da tribo
Covas do norte da Península que conteñen arte rupestre
Interpretar pinturas ruestres.
O papel da muller na sociedade
Interpreta unha pirámide social
A democracia ateniense
Debate sobre a escravitude
A conservación de Pompeia
O traballo do historiador
2.3.7 Contidos mínimos
Percepción da realidade xeográfica mediante a observación directa e indirecta. Interpretación
de gráficos e elaboración destes a partir de datos.
Lectura e interpretación de imaxes e mapas de diferentes escalas e características.
Obtención de información de fontes diversas (iconográficas, arqueolóxicas, escritas, proporcio-
nadas polas tecnoloxías da información, etc.) e elaboración escrita da información obtida.
Localización no tempo e no espazo dos períodos, culturas e civilizacións, e acontecementos
históricos. Representación gráfica de secuencias temporais.
Identificación de causas e consecuencias dos feitos históricos e dos procesos de evolución e
cambio, relacionándoos cos factores que os orixinaron.
Coñecemento dos elementos básicos que caracterizan as manifestacións artísticas máis salien-
tables, contextualizándoas na súa época.
Valoración da herdanza cultural e do patrimonio artístico como riqueza que hai que preservar e
colaborar na súa conservación.
Realización de debates sobre temas de actualidade que poidan ter referentes na antigüidade ou
nos contidos xeográficos
Elaboración de traballos de campo sobre a realidade xeográfica máis próxima ou sobre o patri-
monio arqueolóxico do contorno.
A representación da Terra. Aplicación de técnicas de orientación e localización xeográfica.
Localización no mapa e caracterización de continentes, océanos, mares, unidades do relevo e
ríos no mundo, en Europa, en España e en Galicia.
Caracterización dos principais medios naturais, identificando os compoñentes básicos do rele-
vo, os climas, as augas e a vexetación; comprensión das interaccións que manteñen.
Observación e interpretación de imaxes representativas dos mesmos. Valoración da diversidade
como riqueza que hai que conservar.
27
Os grupos humanos e a utilización do medio: análise das súas interaccións. As paisaxes natu-
rais e humanizadas. Principais unidades paisaxísticas en Galicia e España. A organización do terri-
torio en Galicia: a dispersión da poboación en pequenos asentamentos (aldeas), as parroquias, as
vilas e as áreas urbanas.
Riscos naturais. Estudo dalgún problema ambiental como, por exemplo, a acción humana sobre
a vexetación, o problema da auga ou o cambio climático. Toma de conciencia das posibilidades que
o medio ofrece e disposición favorable para contribuír ao mantemento da biodiversidade e a un de-
senvolvemento sostible.
Cazadores e recolectores. Cambios producidos pola revolución neolítica. Aspectos significati-
vos da Prehistoria no territorio español actual.
As primeiras civilizacións urbanas.
As primeiras formas de poboamento e distribución da poboación en Galicia. A cultura castrexa.
mundo clásico: Grecia e Roma. A democracia ateniense. As formas de organización económi-
ca, administrativa e política romanas. Hispania romana: romanización. A cidade e a forma de vida
urbana. Achega da cultura e a arte clásicas. Pervivencias do mundo cultural romano na Gallaecia.
Orixe e expansión do Cristianismo. Fin do imperio romano e fraccionamento da unidade medi-
terránea. O reino suevo como exemplo de adaptación de comunidades endóxenas e esóxenas.
2.3.8 Temporalización
1ª Avaliación:
A Terra, un planeta singular
O relevo terrestre
A hidrosfera. A auga na Terra
Atmosfera, climas e biosfera
2ª Avaliación:
Os medios naturais da Terra
Os medios naturais de España e de Galicia
A vida na Prehistoria
Mesopotamia, terra entre ríos
3ª Avaliación:
Exipto. A vida á beira do Nilo
A vida en Grecia
A vida en Roma
España e Galicia na Antigüidade
2.3.9 Materiais e recursos didácticos
O texto para 1º da ESO titúlase: XEOGRAFÍA E HISTORIA 1º ESO Saber Facer ISBN.
978-84-9972-356-3. Obradoiro Santillana.
Ademais, o profesor da materia recorrerá, cando o estime oportuno, a aqueles materiais e
recursos didácticos dos que está dotado o Departamento de Xeografía e Historia, a Biblioteca do
centro, e calquera outro que estime oportuno atendendo especialmente ao desenvolvemento das
TIC.
28
Na aula virtual da web do instituto haberá material didáctico especialmente concibido para
cada tema de 1º da ESO
2.3.10.- Criterios de recuperación
A recuperación daquelas avaliacións nas que os alumnos non acadaran unha avaliación
positiva na ESO farase empregando o criterio da avaliación continua selectiva xa exposto nos
criterios de cualificación. Segundo alí se expón nos exames correspondentes ás avaliacións 1ª, 2ª e
3ª os alumnos deberán responder a cuestións ou resolver supostos prácticos referidos ó conxunto de
contidos previamente seleccionados polo profesor e referidos á materia das anteriores avaliacións.
Se o alumno supera as probas posteriores nas que tería que render contas da materia antes
suspensa, entenderase que o anterior suspenso queda recuperado. Sen prexuízo do anterior, parece
tamén axeitado reforzar mediante algunha/as tarefa/as concreta/as a realizar polo alumno na aula ou
na casa pero sempre baixo a supervisión do profesor, a aprendizaxe daqueles aspectos nos que se
perciba maior dificultade de comprensión e realización, de xeito que a recuperación non consista só
en superar un exame antes non superado, senón en aprender procedementos e conceptos antes non
ben asimilados.
Contémplase para aqueles alumnos cunha avaliación negativa ao final do curso un exame
final que de telo superado permitiríalles acadar unha cualificación final positiva.
Aínda sendo a avaliación continua, formativa e integrada no proceso de ensino-aprendizaxe,
aqueles estudiantes que por circunstancias varias perdan o dereito a avaliación continua, realizarán
un exame final na convocatoria de xuño, e de non superala en setembro, coas características recolli-
das no parágrafo anterior.
2.3.11 Plan de actividades de atención a pendentes
Para facilitar a atención ós mesmos o profesor da materia conxuntamente co xefe do
Departamento elaborarán unha selección de termos, conceptos, supostos teóricos e supostos
prácticos da materia a recuperar, e os agruparán en dous conxuntos – cuatrimestres que irán
aportando secuenciadamente ós alumnos para a elaboración e resolución dos mesmos. O primeiro
bloque aportarase en setembro e o segundo conxunto entregarase á volta das vacacións de Nadal (en
datas, todas elas, que se concretarán no momento oportuno segundo calendario de pendentes fixado
por xefatura de estudios)
A realizacións destas tarefas será supervisada e corrixida polo profesor da materia e /ou polo
xefe do Departamento, e a súa finalidade consiste en facilitarlle ós alumnos o seu estudio e
comprensión, ao tratarse de materia escollida ou seleccionada que ademais irase dosificando ó
longo do curso; as probas que se realizarán en cada cuatrimestre para facilitarlle a recuperación da
materia ós alumnos coa materia pendente versará nos seus contidos estrictamente a estes aspectos
(supostos teóricos e prácticos) seleccionados e traballados polos alumnos.
2.3.12 Criterios e procedementos de avaliación de pendentes
Os criterios de avaliación utilizados serán en cada curso os xa referidos no punto 2.3.4
Consideramos que aqueles alumnos coa materia pendente que realicen os traballos que se
lles pedirán conforme ó exposto no punto anterior, e os entreguen en prazo e forma correctos, terán
dereito a facer exames parciais da materia, exames en todo caso sempre referidos a aqueles
29
conceptos, termos e supostos teóricos e prácticos traballados durante o cuatrimestre. Da media das
cualificacións obtidas en cada unha das avaliacións sairá unha nota final que será a definitiva e
determinará se o alumno recupera ou non a materia.
Pola contra, aqueles alumnos que non desexen acollerse ó plan de recuperación
confeccionado polo Departamento e non realicen as tarefas indicadas, ou non as entreguen en prazo
e forma correctos, non poderán realizar os exames parciais e deberán enfrontarse a unha proba única
referida os contidos mínimos da materia e nunha data a fixar conforme o calendario establecido
para pendentes por Xefatura de Estudios
2.3.13 Atención á diversidade
Procurarase prestar unha atención personalizada ós alumnos, detectando as necesidades
especiais dende o comezo (neste senso parece interesante realizar avaliacións iniciais, tanto de
aspectos xenéricos a principios do curso, como nalgúns casos ó comezo dalgúns temas), e dándolles
resposta a través de reforzos, adaptacións curriculares, ou calquera medio que pareza axeitado en
cada caso.
O profesorado tamén intentará, na medida das súas posibilidades, responder e satisfacer as
demandas e curiosidades dos alumnos nos ámbitos da Xeografía, a Historia e a Arte, así como
fomentar as súas inquedanzas individuais e colectivas
2.3.14 Actividades complementarias e extraescolares
No momento de entregar ante Xefatura de estudios esta programación do Departamento de
Xeografía e Historia non existe previsión das actividades que se podan realizar e nas que o noso
Departamento poda ter unha implicación directa. En caso de levarse a cabo algunha, será recollida
na memoria do curso.
30
2.4 PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA DE 2º DA ESO
2.4.1.- Obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendi-zaxe e competencias clave
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 2º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Bloque 1. O medio físico
B
e
f
g
B1.1. Localización.
Latitude e lonxitude.
B1.1. Localizar espazos
xeográficos e lugares nun
mapa ou nunha imaxe de
satélite, utilizando datos de
coordenadas xeográficas.
XHB1.1.1. Localiza espazos
xeográficos e lugares nun mapa
de España e de Galicia, utilizan-
do datos de coordenadas xeo-
gráficas.
Interpreta e compara mapas
coropléticos da poboación.
CAA
CMCCT
CD
B
e
f
g
h
B1.2. Características
xerais do medio físico de
España e de Galicia.
B1.2. Ter unha visión global
do medio físico de España e
de Galicia, e das súas ca-
racterísticas xerais.
XHB1.2.1. Enumera e describe
as peculiaridades do medio físi-
co español e galego.
Identifica, rexistra e explica as
características do medio físico de
España e de Galicia.
Elabora un informe sobre as
Comunidades Autónomas de Es-
paña.
CAA
CMCCT
CD
CCL
b
e
f
g
h
B1.3. Medio físico de
España: relevo e hidro-
grafía.
B1.3. Situar no mapa de
España as unidades e os
elementos principais do re-
levo peninsular, así como os
grandes conxuntos ou es-
pazos bioclimáticos.
XHB1.3.1. Sitúa nun mapa físico
as principais unidades do relevo
español.
Sitúa, localiza e identifica nun
mapa as principais unidades do
relevo español.
Completa un mapa físico de
España INDICADORES DE
LOGRO
CAA
CMCCT
CD
XHB1.3.2. Describe as unidades
de relevo con axuda do mapa
físico de España.
Describe as unidades do
relevo español con axuda dun
mapa físico e de imaxes.
Localiza no mapa físico os
ríos, os encoros e as concas
hidrográficas de España;
descríbeos e analiza as súas
características.
CAA
CMCCT
CD
CCL
b
e
f
g
h
B1.4. Medio físico de
Galicia: relevo e hidrogra-
fía.
B1.4. Situar no mapa de
Galicia as unidades e os
elementos principais do re-
levo, así como os grandes
conxuntos ou espazos bio-
climáticos.
XHB1.4.1. Sitúa nun mapa físico
as principais unidades do relevo
galego.
Sitúa, localiza e identifica nun
mapa as principais unidades
do relevo de Galicia.
CAA
CMCCT
CD
XHB1.4.2. Describe as unidades
de relevo con axuda do mapa
físico de Galicia.
Explica e describe onde se sitúan
os sistemas montañosos en Gali-
cia.
CAA
CMCCT
CD
CCL
b
e
f
g
h
B1.5. Clima: elementos e
factores. Diversidade
climática da Península
Ibérica e de Galicia.
B1.5. Coñecer e describir os
grandes conxuntos bioclimá-
ticos que conforman o es-
pazo xeográfico español e
galego.
XHB1.5.1. Localiza nun mapa os
grandes conxuntos ou espazos
bioclimáticos de España.
Identifica nun mapa por onde
se estende o medio natural
oceánico e o mediterráneo.
Analiza en que zona climática
se encontran os encoros
CAA
CMCCT
CD
CCL
31
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 2º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
españois de maior
capacidade.
XHB1.5.2. Analiza e compara as
zonas bioclimáticas españolas
utilizando gráficos e imaxes.
Identifica na imaxe o medio
natural co que se
corresponde.
CAA
CMCCT
CD
XHB1.5.3. Localiza nun mapa os
espazos bioclimáticos de Gali-
cia.
Sinala os climas que se dan
en Galicia.
CAA
CMCCT
CD
b
e
f
g
m
B1.6. Diversidade de
paisaxes. Zonas biocli-
máticas da Península
Ibérica e de Galicia.
B1.6. Coñecer os principais
espazos naturais de España
e de Galicia.
XHB1.6.1. Distingue e localiza
nun mapa as paisaxes de Espa-
ña e de Galicia.
Identifica os espazos
protexidos de Galicia.
CAA
CMCCT
CD
b
e
f
g
h
m
ñ
B1.7. Medio natural e
problemas ambientais en
España.
B1.7. Coñecer, describir e
valorar a acción do ser hu-
mano sobre o ambiente es-
pañol e galego, e as súas
consecuencias.
XHB1.7.1. Realiza procuras en
medios impresos e dixitais refe-
ridas a problemas ambientais
actuais en España e en Galicia,
e localiza páxinas e recursos da
web directamente relacionados
con eles.
Explica a desertización.
Analiza o mapa de risco de
desertización en España.
Procura máis información na
páxina web da Organización Me-
teorolóxica Mundial.
Busca información en internet
para explicar os problemas am-
bientais que podería causar un
gran aumento da poboación
mundial.
CAA
CMCCT
CD
CCL
Bloque 2. O espazo humano
b
c
e
f
g
B2.1. Poboación mundial:
modelos demográficos e
movementos migratorios.
B2.1. Comentar a informa-
ción en mapas do mundo
sobre a densidade de pobo-
ación e as migracións.
XHB2.1.1. Localiza no mapa
mundial os continentes e as
áreas máis densamente poboa-
das.
Analiza o mapa de densidade
de poboación do mundo
localizando as grandes áreas
de poboación e os baleiros
demográficos dos cinco
continentes.
Interpreta o plano da cidade
de Toronto e analiza a súa
multiculturidade producida
polo fenómeno migratorio.
CAA
CMCCT
CSC
CD
XHB2.1.2. Explica o impacto das
ondas migratorias nos países de
orixe e nos de acollemento.
Estuda as consecuencias das
migracións no mundo, nas
zonas emisoras e nas zonas
de recepción.
Realiza un informe sobre a
relación entre o crecemento
demográfico e a pobreza,
utilizando as TIC.
Localiza os destinos das
CAA
CMCCT
CSC
CD
32
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 2º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
correntes migratorias que
saíron de Europa entre 1800 e
1950 e comprende a súa
influencia na evolución da
poboación.
b
c
e
f
g
h
B2.2. Poboación euro-
pea: distribución e evolu-
ción.
B2.2. Analizar a poboación
europea no relativo á súa
distribución, evolución e
dinámica, e ás súas migra-
cións e políticas de poboa-
ción.
XHB2.2.1. Explica as caracterís-
ticas da poboación europea.
Localiza nun mapa os distintos
pobos xermanos que invadiron o
Imperio romano e se asentaron
no continente europeo.
Localiza nun mapa as migracións
de viquingos, maxiares e sarra-
cenos, pobos que invadiron dis-
tintos reinos e se sentaron no
continente europeo.
Analiza nun mapa as rutas
comerciais que se abriron no sé-
culo XII que propiciaron os move-
mentos da poboación europea.
Describe as características da
poboación europea e a súa evo-
lución desde o 1800 ata a actua-
lidade.
CAA
CCL
CSC
CD
XHB2.2.2. Compara entre
países a poboación europea
segundo a súa distribución, a
súa evolución e a súa dinámica.
Analiza o crecemento da poboa-
ción nos países de Europa e
compara o ritmo de crecemento
en cada unha das rexións euro-
peas.
CAA
CMCCT
CSC
CD
CCL
b
c
e
f
g
h
B2.3. Poboación españo-
la: evolución, distribución
e dinámica. Movementos
migratorios.
B2.3. Analizar as caracterís-
ticas da poboación españo-
la, a súa distribución, diná-
mica e evolución, e os mo-
vementos migratorios.
XHB2.3.1. Explica a pirámide de
poboación de España e das
súas comunidades autónomas.
Analiza a pirámide de poboación
de España na actualidade e com-
páraa coa súa proxección no futu-
ro.
CSC
CD
CCL
XHB2.3.2. Analiza en distintos
medios os movementos migrato-
rios nas últimas tres décadas en
España.
Estuda en distintos medios os
movementos migratorios en Es-
paña desde o século XX ata os
nosos días, distinguindo a emi-
gración e a inmigración.
CAA
CMCCT
CSC
CD
CCL
b
c
e
f
g
h
B2.4. Poboación de
Galicia: evolución, distri-
bución e dinámica. Mo-
vementos migratorios.
B2.4. Analiza as caracterís-
ticas da poboación de Gali-
cia, a súa distribución, di-
námica e evolución, e os
movementos migratorios
XHB2.4.1. Coñece o proceso da
emigración galega, as súas eta-
pas e os destinos principais.
Analiza o mapa da densidade de
poboación de Galicia e explica
como se distribúe a poboación
galega.
CAA
CMCCT
CSC
CD
CCL
b
c
e
f
g
B2.5. Proceso de urbani-
zación no planeta.
B2.5. Sinalar nun mapa-
mundi as grandes áreas
urbanas, e identificar e co-
mentar o papel das cidades
mundiais como dinamizado-
XHB2.5.1. Realiza un gráfico
con datos da evolución do cre-
cemento da poboación urbana
no mundo.
Interpreta pirámides de
poboación e gráficos de
distintos tipos que
reflicten a evolución da
poboación nos países
CAA
CMCCT
CSC
CD
CCL
33
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 2º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
h ras da economía das súas
rexións.
desenvolvidos e nos
países en vías de
desenvolvemento.
Localiza nun mapa do
mundo as
aglomeracións urbanas
clasificadas polo
número de habitantes.
Estuda nun diagrama
de barras a gran
diferenza que existe
entre o índice de
desenvolvemento
dalgunhas cidades e o
do país ao que
pertencen.
Estuda e analiza a
xerarquía urbana de
Europa a partir dun SIX
utilizando internet.
XHB2.5.2. Sitúa no mapa do
mundo as vinte cidades máis
poboadas, di a que país perten-
cen e explica a súa posición
económica.
Interpreta o mapa de
densidade de
poboación do mundo.
Analiza, no mapa do
mundo, a rede de
cidades globais, en que
aparecen numeradas
segundo a súa
influencia económica,
política e cultural.
CAA
CMCCT
CSC
CD
CCL
b
c
e
f
g
h
B2.6. A cidade e o
proceso de urbanización
europeo.
B2.6. Comprender o proce-
so de urbanización, os seus
proles e os seus contras en
Europa.
XHB2.6.1. Resume elementos
que diferencien o urbano e o
rural en Europa.
Identifica os elementos que
definen e diferencian o espazo
rural e o espazo urbano.
Analiza a distribución do territorio
rural e urbano en Europa e rela-
ciónao coa densidade de poboa-
ción.
CAA
CMCCT
CSC
CD
CCL
XHB2.6.2. Distingue os tipos de
cidades do noso continente.
Recoñece os distintos tipos de
cidades que existen no continente
europeo.
CAA
CMCCT
CSC
CD
CCL
b
c
e
f
B2.7. A cidade e o
proceso de urbanización
en España e en Galicia.
B2.7. Recoñecer as caracte-
rísticas das cidades españo-
las e galegas, e as formas
de ocupación do espazo
XHB2.7.1. Interpreta textos que
expliquen as características das
cidades de España e de Galicia,
axudándose de internet ou de
Recoñece as características
dalgunhas cidades españolas
estudando o plano e as imaxes
de satélite de Google Maps.
CAA
CMCCT
CSC
CD
34
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 2º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
g
h
ñ
urbano. medios de comunicación escrita. Recoñece as características das
cidades españolas e de Galicia e
a orde ou xerarquía que se esta-
blece entre elas.
CCL
b
c
e
f
g
h
m
ñ
B2.8. Diversidade de
medios naturais en Es-
paña e en Galicia.
B2.8. Coñecer os principais
espazos naturais protexidos
a nivel peninsular e insular.
XHB2.8.1. Sitúa os parques
naturais españois nun mapa, e
explica a situación actual dal-
gúns deles.
Identifica os espazos protexidos
de Galicia.
CAA
CMCCT
CSC
CD
CCL
XHB2.8.2. Elabora gráficos de
distinto tipo (lineais, de barra e
de sectores) en soportes virtuais
ou analóxicos, que reflictan in-
formación económica e demo-
gráfica de países ou áreas xeo-
gráficas a partir dos datos elixi-
dos.
Identiica e analiza gráficos de
distinto tipo (lineais, de barra e de
sectores) en soportes virtuais ou
analóxicos, que reflictan informa-
ción económica e demográfica de
países ou áreas xeográficas a
partir dos datos elixidos.
CAA
CMCCT
CCL
CD
b
c
e
f
g
h
m
ñ
B2.9. Paisaxes no
territorio español e gale-
go.
B2.9. Identificar as princi-
pais paisaxes humanizadas
españolas e galegas, e
identificalas por comunida-
des autónomas.
XHB2.9.1. Clasifica as principais
paisaxes humanizadas españo-
las a través de imaxes.
Identifica, analiza e explica as
características do medio físico
de España e de Galicia a
través de imaxes.
CAA
CMCCT
CSC
CD
CCL
b
c
e
f
g
h
m
ñ
B2.10. Principais retos e
problemas ambientais en
España.
B2.10. Coñecer e analizar
os problemas e os retos
ambientais que afronta Es-
paña, a súa orixe e as posi-
bles vías para afrontar estes
problemas.
XHB2.10.1. Compara paisaxes
humanizadas españolas segun-
do a súa actividade económica.
Analiza o impacto humano
nas paisaxes naturais
observando fotografías e as
imaxes de satélite de Google
Maps.
CAA
CMCCT
CSC
CD
CCL
Bloque 3. A historia
f
l
ñ
B3.1. Relación entre o
pasado, o presente e o
futuro a través da histo-
ria.
B3.1. Recoñecer que o
pasado non está "morto e
enterrado", senón que de-
termina o presente e os po-
sibles futuros e espazos, ou
inflúe neles.
XHB3.1.1. Identifica elementos
materiais, culturais ou ideolóxi-
cos que son herdanza do pasa-
do.
Utiliza internet e outras fontes
para obter información sobre o
legado dos pobos xermanos e
musulmáns.
Utiliza internet e outras fontes
para obter información sobre dis-
tintos elementos que herdamos
da época feudal.
Utiliza internet e outras fontes
para obter información sobre dis-
tintos elementos que herdamos
dos séculos finais da Idade Me-
dia.
Utiliza a internet e outras fontes
CSC
CCEC
35
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 2º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
para obter información sobre dis-
tintos elementos que herdamos
do románico e do gótico.
Utiliza internet e outras fontes
para obter información sobre dis-
tintos elementos que herdamos
de al-Ándalus
Utiliza internet e outras fontes
para obter información sobre a
importancia do legado da Idade
Media en España.
g
l
ñ
B3.2. Fontes históricas.
B3.2. Identificar, nomear e
clasificar fontes históricas, e
explicar diferenzas entre
interpretacións de fontes
diversas.
XHB3.2.1. Nomea e identifica
catro clases de fontes históricas.
CSC
CAA
XHB3.2.2. Comprende que a
historia non se pode escribir sen
fontes, xa sexan estas restos
materiais ou textuais.
Compara varios textos sobre as
cruzadas analizando a súa pro-
cedencia e os diferentes puntos
de vista que representan.
Describe unha igrexa románica e
unha escultura gótica analizando
fotografías dos monumentos.
Describe como era a cidade de
Medina Azahara analizando foto-
grafías do xacemento arqueolóxi-
co.
Describe como eran a Alhambra
e o Xeneralife analizando a ima-
xe.
Describe distintos aspectos da
sociedade medieval analizando
fotografías de miniaturas da épo-
ca.
CSC
CAA
l
ñ
B3.3. Cambio e continui-
dade.
B3.3. Explicar as caracterís-
ticas de cada tempo históri-
co e certos acontecementos
que determinaron cambios
fundamentais no rumbo da
historia, diferenciando perí-
odos que facilitan o seu es-
tudo e a súa interpretación.
XHB3.3.1. Ordena temporal-
mente algúns feitos históricos e
outros feitos salientables, utili-
zando para iso as nocións bási-
cas de sucesión, duración e
simultaneidade.
Sitúa no tempo a guerra
dos Cen Anos e o
Cisma de Occidente
analizando as súas
consecuencias
Sitúa no tempo e
recoñece nas imaxes e
nas fotografías distintas
obras e monumentos da
arte románica e gótica..
Sitúa en liñas do tempo
e en distintos mapas
históricos as sucesivas
etapas da historia de al-
Ándalus.
Sitúa no tempo e
recoñece nun mapa
histórico os territorios
CSC
CMCCT
36
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 2º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
cristiáns hispánicos
cara ao século X.
XHB3.3.2. Realiza diversos tipos
de eixes cronolóxicos e mapas
históricos.
Realiza o mapa histórico de
Europa no século XIV
Realiza liñas do tempo coas
datas de nacemento e a
duración dos reinos cristiáns e
cos feitos históricos máis
importantes.
CSC
CMCCT
f
l
ñ
B3.4. Tempo histórico.
B3.4. Entender que os
acontecementos e os pro-
cesos ocorren ao longo do
tempo e á vez no tempo
(diacronía e sincronía).
XHB3.4.1. Entende que varias
culturas convivían á vez en dife-
rentes enclaves xeográficos.
Identifica nunha imaxe persona-
xes e elementos de culturas dife-
rentes.
Utiliza internet para obter infor-
mación sobre a convivencia de
tres culturas na cidade de Toledo
na Idade Media
CSC
CMCCT
l
h
ñ
B3.5. Vocabulario históri-
co e artístico.
B3.5. Utilizar o vocabulario
histórico e artístico con pre-
cisión, inseríndoo no contex-
to adecuado.
XHB3.5.1. Utiliza o vocabulario
histórico e artístico imprescindi-
ble para cada época.
Coñece o significado de
termos históricos e artísticos e
emprégaos axeitadamente.
CSC
CCL
g
l
B3.6. Idade Media:
concepto e as subetapas
(alta, plena e baixa Idade
Media).
B3.6. Caracterizar a alta
Idade Media en Europa e
recoñecer a dificultade da
falta de fontes históricas
neste período.
XHB3.6.1. Utiliza as fontes
históricas e entende os límites
do que se pode escribir sobre o
pasado.
Utiliza internet e outras fontes
para obter información sobre
distintos elementos que
caracterizan a Alta Idade
Media en Europa.
Describe a vida na cidade
medieval.
Utiliza internet e outras fontes
para obter información sobre
distintos elementos que
caracterizan a Idade Media
nos reinos cristiáns
hispánicos.
CSC
CAA
a
c
d
g
l
B3.7. Caída do Imperio
Romano en Occidente:
división política e inva-
sións xermánicas. Impe-
rio Bizantino e reinos
xermánicos.
B3.7. Describir a nova situa-
ción económica, social e
política dos reinos xermáni-
cos.
XHB3.7.1. Compara as formas
de vida (en diversos aspectos)
do Imperio Romano coas dos
reinos xermánicos
Comprende e explica a vida
cotiá nunha aldea xermana e
compáraa cunha cidade
romana.
Comprende e explica a
organización territorial e
política dos reinos xermanos.
CSC
CAA
a
c
d
B3.8. Feudalismo.
B3.8. Explicar a organiza-
ción feudal e as súas con-
secuencias.
XHB3.8.1. Caracteriza a socie-
dade feudal e as relacións entre
señores e campesiños.
Coñece a organización social
e económica, a cultura e a
arte do reino visigodo.
CSC
37
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 2º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
g
l
Coñece a organización social
e económica, a cultura e a
arte do Imperio bizantino.
Coñece e describe as
características dos distintos
estamentos da sociedade
feudal: a nobreza, os
campesiños e o clero, e as
relacións entre eles.
Analiza a evolución dos
grupos sociais propiciada polo
auxe das
cidades en Europa a partir do
século XI.
Coñece e describe as
características dos distintos
estamentos da sociedade
feudal nos reinos cristiáns
hispánicos.
a
c
d
f
h
l
n
B3.9. Islam. Península
Ibérica: invasión musul-
má. Evolución de Al-
Andalus e dos reinos
cristiáns.
B3.9. Analizar a evolución
dos reinos cristiáns e mu-
sulmáns, nos seus aspectos
socioeconómicos, políticos e
culturais.
XHB3.9.1. Comprende as orixes
do Islam e o seu alcance poste-
rior.
Comprende e explica a orixe
do islam, os fundamentos da
relixión islámica e a expansión
do islam ao longo da Idade
Media.
Estuda nun mapa histórico a
vía de entrada dos
musulmáns na península no
século VIII e o territorio que
abarcaba o califato no século
X.
CSC
CCEC
XHB3.9.2. Explica a importancia
de Al-Andalus na Idade Media.
Analiza a organización
política, a sociedade, a cultura
e a vida cotiá no Imperio
islámico durante a Alta Idade
Media.
Comprende a importancia de
al-Ándalus na Idade Media e
estuda os monumentos
arquitectónicos máis
importantes desa época que
quedan na península.
CSC
CCEC
CMCCT
CCL
g
h
l
n
B3.10. Reconquista e
repoboación.
B3.10. Entender o proceso
das conquistas e a repobo-
ación dos reinos cristiáns na
Península Ibérica e as súas
XHB3.10.1. Interpreta mapas
que describen os procesos de
conquista e repoboación cristiás
na Península Ibérica.
Interpreta mapas e liñas do
tempo que describen a
expansión do islam na Idade
Media.
CSC
CAA
38
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 2º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
ñ relacións con Al-Andalus. Analiza nun mapa histórico o
retroceso de al-Ándalus no
século XII, no século XIII e a
principios do
século XIV.
Interpreta mapas e liñas do
tempo que describen os
procesos de conquista e
repoboación cristiás na
Península Ibérica.
XHB3.10.2. Explica a importan-
cia do Camiño de Santiago.
Coñece a importancia do Camiño
de Santiago como ruta de pere-
grinación desde o século XI ata os
nosos días.
CSC
CCEC
CCL
L
B3.11. Expansión comer-
cial europea e recupera-
ción das cidades. Crise
da baixa Idade Media: a
‘Peste Negra’ e as súas
consecuencias.
B3.11. Entender o concepto
de crise e as súas conse-
cuencias económicas e so-
ciais.
XHB3.11.1. Comprende o
impacto dunha crise demográfi-
ca e económica nas sociedades
medievais europeas.
Comprende a situación de
crise que comezou a sufrir o
Imperio romano no século III
que favoreceu as invasións
xermanas.
Comprende a situación de
crise que padeceron as
sociedades medievais
europeas propiciada polas
malas colleitas, as guerras e a
peste.
CSC
l
h
n
ñ
B3.12. Arte románica,
gótica e islámica.
B3.12. Comprender as
características e as funcións
da arte na Idade Media.
XHB3.12.1. Describe caracterís-
ticas da arte románica, gótica e
islámica.
Describe algunhas
características da arte
xermana, bizantina e islámica.
Coñece as principais
características da pintura, da
escultura e da arquitectura
románicas e góticas e
comprende as funcións que
cumpriron na Idade Media.
Analiza os principais aspectos
do legado artístico
prerrománico, románico,
gótico e mudéxar en España.
CSC
CCEC
CCL
2.4.2 Orientacións metodolóxicas
A metodoloxía a empregar nas clases de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, consistirá
basicamente nunha combinación de elementos teóricos con supostos de carácter práctico, e na
complementariedade entre as explicacións teórico-prácticas aportadas polo profesor e o traballo
39
desenvolvido polo alumno na aula, tanto individual como colectivamente; a propósito do explicado
polo profesor, e resolvendo para elo os supostos prácticos incluídos no libro de texto ou en calquera
outro material aportado polo profesor da materia, atendendo e tendo en conta as necesidades
educativas dos seus alumnos. Farase un seguimento frecuente do traballo desenvolvido polos
alumnos a través da valoración dos cadernos, traballos presentados, observación directa na aula, etc.
Sempre que sexa posible, tratarase de empregar unha metodoloxía constructivista que
osibilite ue os alumnos “a rendan a a render” e olo tanto non se an meros re roductores de
conceptos aprendidos, de xeito que o propio alumno participe activamente no proceso de ensinanza-
aprendizaxe partindo dos seus coñecementos previos, e a partir deles, e coa información aportada
polo profesor e o manual construirá un corpo sólido de coñecementos sobre os diversos temas a
estudar. Deste xeito, pensamos que as aprendizaxes serán significativas e polo tanto máis facilmente
evocables que aquelas adquiridas exclusivamente de xeito memorístico ou mecánico.
O uso de material multimedia e as TIC son fundamentais para visualizar con claridade os aspectos
básicos dos temas e outros aspectos complementarios de interese
A metodoloxía ten que ter en conta os diferentes ritmos de aprendizaxe, favorecer a capaci-
dade dos alumnos de aprender por si mesmos e promover a aprendizaxe en equipo. Nesta etapa será
nomeadamente activa e participativa, favorecendo o traballo individual e o cooperativo do alumna-
do, así como o logro dos obxectivos e das competencias correspondentes.
Promoverase a integración e o uso das tecnoloxías da información e da comunicación na au-
la, como recurso metodolóxico eficaz para desenvolver as tarefas de ensino e aprendizaxe. Para
unha adquisición eficaz das competencias e a súa integración efectiva no currículo, deberán dese-
ñarse actividades de aprendizaxe integradas que lle permitan ao alumnado avanzar cara aos resulta-
dos de aprendizaxe de máis dunha competencia ao mesmo tempo. Para isto, aproveitaranse as posi-
bilidades que ofrecen as metodoloxías de proxectos, entre outras, así como os recursos e as activi-
dades da biblioteca escolar.
No cadro inferior fíxanse os modelos, principios metodolóxicos e formas de agrupamento
que pode desenvolver o profesorado para alcanzar os estándares de aprendizaxe avaliables previstos
en cada bloque de contidos, así como a adquisición das competencias. Cada docente aplicará as que
considere convenientes na súa programación de aula e nas conseguintes rúbricas.
MODELOS METODOLÓXICOS PRINCIPIOS METODOLÓXICOS AGRUPAMENTOS
ivo/expositivo.
iva.
ación.
lusión.
2.4.3 Recursos para a avaliación A Avaliación será continua para poder solucionar os problemas que atopemos na súa aplicación sen
esperar a rematar o curso, pois dese xeito poderemos deducir modificacións que afecten ó futuro do
40
seu desenvolvemento. Para iso seguiremos os tres pasos clásicos en calquera proceso de avaliación
educativa:
- Avaliación inicial: que faremos ó comezo do curso . Pretendemos con ela valorar os coñe-
cementos previos e esquemas mentais dos alumnos e coñece-lo punto de partida para establecer
axeitadamente as estratexias de aprendizaxe e seleccionar as actividades de ensino-aprendizaxe
máis apropiadas. Como instrumentos para esta avaliación inicial usaremos enquisas, probas obxec-
tivas, composicións escritas, entrevistas, remuíños de ideas, etc.
- Avaliación formativa: que faremos ó longo de todo o proceso de ensino - aprendizaxe.
Permitiranos ver a grao de progreso dos alumnos e as dificultades que atopan para poder facer as
adaptacións necesarias. Usaremos unha variada gama de procedementos: producción do alumno
(cadernos de clase, composicións escritas, entrevistas, traballos complementarios, controles periódi-
cos, exames parciais), participación nas tarefas de clases, interese, colaboración nos traballos en
grupo, etc.
- Avaliación sumativa, parcial e final: ao remate de cada bloque faremos unha valoración
dos obxectivos acadados que nos permita saber se podemos continuar nesa liña de progresión ou
debemos retomar certos aspectos porque unha parte importante dos alumnos non é capaz de acadar
os obxectivos recollidos nos criterios de avaliación reseñados no desenvolvemento curricular.
En canto ás ferramentas de avaliación deberán reunir requisitos básicos para poder cumprir
o fin que se lles asigna, e que serán:
- Probas escritas.- Deben conter unha proporción razoable de contidos conceptuais e pro-
cedementais. A periodicidade pode ser moi variable pero, en todo caso, alomenos dúas probas escri-
tas por avaliación, que deberán ser fixadas con antelación suficiente e procurará manterse a necesa-
ria coordinación coas outras disciplinas para evita-la concentración nunhas datas determinadas. Esto
non exclúe que ó longo do curso, e sobre aspectos moi concretos que non precisan dunha prepara-
ci n inmediata se oidan realizar robas “es ontaneas” sen revio aviso. Normalmente nas probas
escritas os contidos a avaliar serán os traballados no período inmediatamente anterior, aínda que
determinados conceptos e procedementos que se consideran básicos (vocabulario científico, mapas,
esquemas/resumo de unidades didácticas, técnicas de análise, comentario e explicación de docu-
mentos) poidan ser incluídos ó longo de todo o curso.
- Caderno de clase.- Debe reunir unhas condicións mínimas de organización, limpeza, lexi-
bilidade, ortografía e composición correctas, etc. Valorarase tanto a correcta execución das activi-
dades como a presentación, a orde e as anotacións feitas con rigor expresivo e científico.
- Participación.- Neste aspecto pretendemos valora-la participación dos alumnos na marcha
da clase. Se, como pretendemos, conseguimos un ensino activo e participativo, debemos ter en con-
ta a participación individual mediante o interese polas actividades, preguntas que fai, respostas ás
preguntas do Profesor ou dos compañeiros, actitude e participación nos traballos en grupo. Terase
tamén en conta a actitude de respecto cara os demais membros da comunidade escolar, respecto á
quenda de palabra, ás normas de convivencia, coidado do material, etc.
- Actividades complementarias.- Programarase algunha actividade complementaria que
terá que realizarse na súa meirande parte fóra da aula (ficha resumo de lectura de libros, ficheiros de
información
periodística, investigacións sobre o contorno, recopilación e tratamento de información variada,
etc.). Nestes casos a marxe de iniciativa dos alumnos e moito meirande que nas actividades da aula.
Valorarase nestes casos o rigor no manexo da información, a orixinalidade do planeamento, o coi-
dado na redacción e presentación e o cumprimento dos prazos previstos. Ase mesmo teranse en con-
ta na avaliación as aportacións voluntarias de traballo de aqueles alumnos que desexen amplia-los
seus coñecementos e mellora-la súa cualificación final.
Os referentes para a comprobación do grao de adquisición das competencias e o logro dos obxecti-
vos da etapa nas avaliacións continua e final da materia serán os criterios de avaliación e estándares
de aprendizaxe que figuran na programación.
41
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado de 1º de educación secundaria obrigatoria
será continua, formativa e integradora, terá un carácter formativo e será un instrumento para a me-
llora tanto dos procesos de ensino como dos procesos de aprendizaxe.
A avaliación deberá ser integradora, e deberá terse en conta desde todas as materias a consecución
dos obxectivos establecidos para a etapa e do desenvolvemento das competencias correspondente.
O carácter integrador da avaliación non impedirá que o profesorado realice de xeito diferenciado a
avaliación de cada materia tendo en conta os criterios de avaliación e os estándares de aprendizaxe
de cada unha delas.
Estableceranse as medidas máis adecuadas para que as condicións de realización das avaliacións se
adapten ás necesidades do alumnado con necesidades educativas especiais. Estas adaptacións non se
terán en conta en ningún caso para minorar as cualificacións obtidas.
No seguinte cadro móstranse os procedementos e instrumentos de avaliación entre os que cada pro-
fesor elexirá os que maís se adapten á súa programación de aula, así como os sistemas de cualifica-
ción.
PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN SISTEMA DE CUALIFICACIÓN
aballo diario.
e-
cialmente creadas para a avaliación.
individual (cualificacións).
i-
vidual (anotacións e puntualizacións).
colectivo.
c-
tivo.
stico: rúbrica da
unidade.
contidos, probas corres-
pondentes á unidade.
correspondentes á unidade.
rna.
x-
tuais.
ncións.
cións e dramatizacións.
imedia.
Cualificación cuantitativa:
Probas de avaliación de contidos.
Cualificación cualitativa: terá como
clave para o diagnóstico a rúbrica corres-
pondente á unidade.
Probas de avaliación por
competencias.
Observación directa.
2.4.4 Criterios de cualificación Os alumnos deberán enfrontarse en cada avaliación, como mínimo, a dúas probas. No conxunto
das probas estarán sempre presentes todos o algúns destes catro elementos que a continuación se
relacionan:
1º- Definicións e explicacións de termos ou conceptos de carácter histórico, xeográfico ou artístico
2º- Resolución dalgún suposto práctico ou elaboración dunha gráfica (colocación nun mapa dun
conxunto de elementos físicos ou políticos, realización dun cálculo dalgún parámetro demográfico,
elaboración dun eixe cronolóxico, etc.), ou ben realización por parte do alumno dun comentario de
texto histórico ou xeográfico (guiados) ou comentarios dalgunha representación gráfica (económica,
demográfica, etc...)
3º- Desenvolvemento dalgunha cuestión teórica a partir dalgún enunciado proposto polo profesor
con indicación daqueles puntos principais a tratar polos alumnos.
4º- Exercicios de síntese ou esquematización daquelas cuestións propostas polo profesor.
5º- Recoñecemento ou comentario de aspectos propios da arte (elementos, autores e obras)
42
No 2º de ESO a cualificación asignada ós alumnos en cada unha das avaliacións será o resultado da
valoración dos seguintes factores, ós que corresponde a ponderación que de seguido achegamos:
- 85% como Mínimo do resultado dos exames
15% como Máximo para valorar a actitude dos alumnos cara a materia, e con tal fin utilizaremos
como instrumentos a valoración o caderno de clase, a participación, a asistencia e o traballo na aula
e a realización de traballos.
A nota da AVALIACIÓN FINAL sairá da media das cualificacións obtidas ao longo do curso
nas probas feitas e tendo en conta a relación de contidos de cada proba e de cada avaliación
no conxunto do total da materia. É dicir, non na media aritmética das avaliacións, senón da
superación e a consecución dos obxectivos e a asimilación dos contidos baseada no conxunto de
exames, probas e resto de instrumentos de avaliación. Nesa media manterase os valores porcentuais
indicados anteriormente.
2.4.5 Traballo cooperativo Proxectos de traballo cooperativo (un por trimestre)
A reconversión dun edificio medieval
Un percorrido virtual por Santiago de Compostela
A ambientación dunha película
Un catálogo de monumentos hispanomusulmáns
Un informe a partir do IGN
A construción de muros e valados pode eliminar as migracións?
Un debate sobre as cidades do futuro
Unha análise comparativa de tres cidades europeas
2.4.6 Contidos transversais
Contidos transversais (Bloque I)
1.- Comprensión lectora.
Textos de inicio das unidade
Facémonos preguntas: Como funcionaba unha universidade medieval? Cal era a situación da mi-
noría xudía? Como se pintaba un fresco? Que queda da historia de Medina Azahara?, Que pegada
deixou o Camiño de Santiago na paisaxe? Como axudan as técnicas aeroespaciais a coñecer o no-
so territorio?, É posible reducir a mortalidade infantil? Que é a calidade de vida urbana? Onde
vivimos os españois?
Textos: A vida na cidade medieval . As ordes mendicantes . O legado dos séculos finais da Idade
Media. O artista na Idade Media . Os elementos da arquitectura medieval. A tipoloxía da escultura
románica. A tipoloxía da pintura románica. A arte das vidreiras.A construción dunha catedral. A
tipoloxía da escultura gótica. A aparición da pintura ao óleo). A Córdoba califal. A gran mesquita .
A Alhambra e o Xeneralife (páxina. A vivenda hispanomusulmá . Un mundo urbano. As etapas da
arquitectura hispanomusulmá. O castelo de Loarre. As ordes militares. Toledo, a convivencia das
tres culturas . O levantamento irmandiño . A catedral de León . A pegada dos gremios medievais .
O legado da Idade Media en España .
O delta do Ebro . Lagos e zonas húmidas. Os espazos protexidos de Galicia. A desertificación en España. As políticas demográficas. As tendencias das migracións na actualidade. Os refuxiados políticos; as migracións de conciencia. O índice de Desenvolvemento Humano . A relación entre crecemento demográfico e pobreza . Un chadiano en Lago. O espazo dunha megalópole ( As aglomeracións urbanas do mundo . O envellecemento da cidade. A multiculturalidade da cidade.
43
Londres e o uso da “taxa de conxestión”, unha solución para os problemas de tráfico e a contaminación . Un debate sobre as cidades do futuro. A evolución da poboación española. A taxa de dependencia, un indicador de grande interese. A emigración española recente . As funcións das cidades españolas. As cidades españolas nas idades da historia
2.- Expresión oral e escrita.
Interpretación e descrición de imaxes, mapas debuxos e gráficos
Expresión das propias ideas sobre distintos temas ( a nova emigración española)
Resumir o esencial en diversos documentos
Reflexión e explicación de distintos temas
Descrición de imaxes
Escritura de contos sobre distintos temas (os refuxiados)
Explicación da diferenza entre palabras clave da materia
Descrición de procesos
Relación entre elementos
Exposición ante os compañeiros dunha presentación de PowerPoint, como resultado da procura na
web de información sobre os temas tratados na clase
Interpretación sobre temas de actualidade
Elaboración de informes
Interpretación de pirámides de poboación e planos urbanos
3.- Comunicación audiovisual.
Interpreta a imaxe: planos e gráficos de inicio da unidade . A vida cotiá nunha aldea xermana
Interpreta o mapa: división do imperio romano e invasións xermanas . Os reinos xermanos a finais
do século v . O reino visigodo no século vi . O territorio e a expansión do Imperio bizantino e a liña
do tempo , territorio e expansión do imperio carolinxio, Tratado de Verdún. Invasións viquingas,
maxiares e sarracenas ; principais reinos de Europa en torno ao ano 1000. A expansión da cris-
tiandade, principais áreas e rutas comerciais , a conquista musulmá, século vii e o califato e as
conquistas de Almanzor, século x, os territorios cristiáns hispánicos cara ao século x , o avance dos
reinos cristiáns, organización política da Coroa de Aragón .
Interpretación de fotografías e infografías
Interpreta a liña do tempo: evolución dos reinos e condados pirenaicos, evolución do reino ástur-
leonés
Interpreta o esquema: organización política da Coroa de Castela
interpreta o plano urbano
Analizar indicadores demográficos dun gráfico lineal.
Analizar o crecemento dunha cidade
Analizar a proxección da pirámide de poboación española
Elaboración de presentacións de PowerPoint
4.- O tratamento das Tecnoloxías da Información e da Comunicación.
Aplica unha técnica: Explicar cun SIX a relación entre a distribución da poboación e o medio físico. Actividades 35, 36 e 37 (páxinas 232 e 233).
Procura de información en internet
Prácticas con Google Maps
Elaboración de presentacións de PowerPoint
44
Procura en Internet sobre o plano dunha cidade e confección dun debuxo con Paint ou outro pro-
grama para representalo
Investigación en grupo sobre un tema
5.-Educación cívica e constitucional.
O legado dos primeiros séculos medievais.
Confrontar textos sobre as cruzadasO legado do románico e do gótico.
A desertificación en España.
Muniellos, paisaxe natural e patrimonial, actividades
A relación entre crecemento demográfico e pobreza.
Análise ética e moral. A inmigración en España
As cidades sustentable
A dieta mediterránea e a esperanza de vida:
6.- Emprendemento
Unha reportaxe de culturas non europeas na Idade Media
A reconversión dun edificio medieval
Unha ruta a través do Camiño de Santiago
Analizar a xerarquía urbana de Europa a partir dun SIX
7.- Valores personais
Confrontar textos sobre as cruzadas
Que nos ensinan os capiteis románicos?
Análise ética e moral. Que é a convivencia multicultural?,
A relación entre crecemento demográfico e pobreza
A multiculturalidade das cidades:
2.4.7 Contidos mínimos
Contidos comúns.
• Localización no tempo e no espazo de períodos e acontecementos históricos. Nocións de
simultaneidade e evolución. Representación gráfica de secuencias temporais.
• Recoñecemento de causas e consecuencias nos feitos e procesos históricos distinguindo a súa
natureza. Identificación da multiplicidade causal nos feitos sociais. Valoración do papel dos homes e
as mulleres como suxeitos da historia.
• Busca, obtención e selección de información do contorno, de fontes escritas, iconográficas,
gráficas, audiovisuais e proporcionadas polas tecnoloxías da información. Elaboración escrita da
información obtida. Transformación de información estatística en gráficos.
• Recoñecemento de elementos básicos que caracterizan os estilos artísticos e interpretación de
obras significativas considerando o seu contexto. Valoración da herdanza cultural e do patrimonio
artístico como riqueza que hai que preservar e colaborar na súa conservación.
• Análise dalgún aspecto da época medieval ou moderna relacionado cun feito ou situación
relevante da actualidade: as orixes da organización parroquial, o Camiño de Santiago, a peste negra,
sida,....
45
Xeografía
• Medio físico en España e Galicia. Relevo, hidrografía, clima e zonas bioclimáticas
• A oboaci n e a evoluci n hist rica da s a distribuci n. A licaci n dos conce tos b sicos de
demografía á comprensión dos comportamentos demográficos actuais, análise e valoración das súas
consecuencias no mundo, en España e en Galicia. Elaboración e interpretación de datos e gráficos
de demografía.
• A mobilidade da oboaci n: modalidades eta as causas e consecuencias. An lise do fen meno
migra torio en Galicia.
• A transformaci n das cidades a artir da industrializaci n como res osta s novas necesidades
sociais. Urbanización do territorio no mundo actual e xerarquía urbana. A creación do espazo
urbano: diferenciación social e funcional nas cidades españolas e gale gas. Problemas e
planeamento urbano.
• oboamento galego: transformaci n das formas tradicionais e novo sistema urbano.
. Os medios naturais. Paisaxe e retos medioambientais
Historia.
• s s culos medievais. ri e e e ansión do Islam. A sociedade, a economía e o poder na Europa
feudal. O rexurdir das vilas, da cidade e o intercambio comercial. A cultura e a arte medieval.
• A Península Ib rica na Idade Media. Al Andalus e os reinos cristi ns. A forma de vida nas cidades
cristiás e musulmanas.
• alicia na Idade Media: a era com ostel e as crises bai omedievais
2.4.8 Temporalización
1ª Avaliación : catro primerios temas
2ª Avaliación : temas 5, 6 e7
3ª Avaliación : temas do 8 ao 11 (inclusive)
2.4.9 Materiais e recursos didácticos
O texto para 2º da ESO titúlase: XEOGRAFÍA E HISTORIA. Saber Facer. 2º ESO. ISBN: 978-
84-9972-712-7. Obradoiro Santillana.
Ademais, o profesor da materia recorrerá, cando o estime oportuno, a aqueles materiais e recursos
didácticos dos que está dotado o Departamento de Xeografía e Historia, a Biblioteca do centro, e
calquera outro que estime oportuno atendendo especialmente ao desenvolvemento das TIC.
Na aula virtual da web do instituto haberá material didáctico especialmente concibido para cada
tema de 2º da ESO
2.4.10 Criterios de recuperación
A recuperación daquelas avaliacións nas que os alumnos non acadaran unha avaliación
positiva na ESO farase empregando o criterio da avaliación continua selectiva xa exposto nos
criterios de cualificación. Segundo alí se expón nos exames correspondentes ás avaliacións 2ª e 3ª
os alumnos deberán responder a cuestións ou resolver supostos prácticos referidos ó conxunto de
46
contidos previamente seleccionados polo profesor e referidos á materia das anteriores avaliacións.
Se o alumno supera as probas posteriores nas que tería que render contas da materia antes suspensa,
entenderase que o anterior suspenso queda recuperado. Sen prexuízo do anterior, parece tamén
axeitado reforzar mediante algunha/as tarefa/as concreta/as a realizar polo alumno na aula ou na
casa pero sempre baixo a supervisión do profesor, a aprendizaxe daqueles aspectos nos que se
perciba maior dificultade de comprensión e realización, de xeito que a recuperación non consista só
en superar un exame antes non superado, senón en aprender procedementos e conceptos antes non
ben asimilados.
Contémplase para aqueles alumnos cunha avaliación negativa ao final do curso un exame
final que de telo superado permitiríalles acadar unha cualificación final positiva.
Aínda sendo a avaliación continua, formativa e integrada no proceso de ensino-aprendizaxe,
aqueles estudiantes que por circunstancias varias perdan o dereito a avaliación continua, realizarán
un exame final na convocatoria de xuño, e de non superala en setembro, coas características recolli-
das no parágrafo anterior.
2.4.11 Plan de actividades de atención a pendentes
Para facilitar a atención ós mesmos o profesor da materia conxuntamente co xefe do
Departamento elaborarán unha selección de termos, conceptos, supostos teóricos e supostos
prácticos da materia a recuperar, e os agruparán en dous conxuntos – cuatrimestres que irán
aportando secuenciadamente ós alumnos para a elaboración e resolución dos mesmos. O primeiro
bloque aportarase en setembro e o segundo conxunto entregarase á volta das vacacións de Nadal (en
datas, todas elas, que se concretarán no momento oportuno segundo calendario de pendentes fixado
por xefatura de estudios)
A realizacións destas tarefas será supervisada e corrixida polo profesor da materia e /ou polo
xefe do Departamento, e a súa finalidade consiste en facilitarlle ós alumnos o seu estudio e
comprensión, ao tratarse de materia escollida ou seleccionada que ademais irase dosificando ó
longo do curso; as probas que se realizarán en cada cuatrimestre para facilitarlle a recuperación da
materia ós alumnos coa materia pendente versará nos seus contidos estrictamente a estes aspectos
(supostos teóricos e prácticos) seleccionados e traballados polos alumnos.
2.4. 12 Criterios e procedementos de avaliación de pendentes
Os criterios de avaliación utilizados serán en cada curso os xa referidos no punto 2.2.4.
Consideramos que aqueles alumnos coa materia pendente que realicen os traballos que se lles
pedirán conforme ó exposto no punto anterior, e os entreguen en prazo e forma correctos, terán
dereito a facer exames parciais da materia, exames en todo caso sempre referidos a aqueles
conceptos, termos e supostos teóricos e prácticos traballados durante o cuatrimestre. Da media das
cualificacións obtidas en cada unha das avaliacións sairá unha nota final que será a definitiva e
determinará se o alumno recupera ou non a materia.
Pola contra, aqueles alumnos que non desexen acollerse ó plan de recuperación
confeccionado polo Departamento e non realicen as tarefas indicadas, ou non as entreguen en prazo
e forma correctos, non poderán realizar os exames parciais e deberán enfrontarse a unha proba única
referida os contidos mínimos da materia e nunha data a fixar conforme o calendario establecido
para pendentes por Xefatura de Estudios
47
2.4. 13 Atención á diversidade
Procurarase prestar unha atención personalizada ós alumnos, detectando as necesidades
especiais dende o comezo (neste senso parece interesante realizar avaliacións iniciais, tanto de
aspectos xenéricos a principios do curso, como nalgúns casos ó comezo dalgúns temas), e dándolles
resposta a través de reforzos, adaptacións curriculares, ou calquera medio que pareza axeitado en
cada caso.
O profesorado tamén intentará, na medida das súas posibilidades, responder e satisfacer as
demandas e curiosidades dos alumnos nos ámbitos da Xeografía, a Historia e a Arte, así como
fomentar as súas inquedanzas individuais e colectivas
2.4.14.- Actividades complementarias e extraescolares
No momento de entregar ante Xefatura de estudios esta programación do Departamento de
Xeografía e Historia non existe previsión das actividades que se podan realizar e nas que o noso
Departamento poda ter unha implicación directa. En caso de levarse a cabo algunha, será recollida
na memoria do curso.
48
2.5.- PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA DE 3º DA ESO.
2.5.1 Obxectivos, contidos, criterios de avaliacion, estándares de aprendiza-xe, indicadores de logro e competencias clave
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 3º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias clave
Bloque 1. O medio físico
B
e
f
g
h
B1.1. Localización.
Latitude e lonxitude
B1.1. Localizar e
interpretar espazos
xeográficos e lugares
nun mapa ou imaxe
satélite
XHB1.1.1. Clasifica e
distingue tipos de mapas e
imaxes satélite.
Observa e comprende os datos reflectidos
en distintos tipos de mapas para estudar
a xeografía.
Identifica os elementos de dúas imaxes
de satélite, reproducidas con diferentes
técnicas.
Interpreta distintos tipos de mapas,
identificando datos xeográficos, topográfi-
cos e de características xerais da superfi-
cie.
Interpreta imaxes de satélite.
CAA
CMCCT
CCL
CD
XHB1.1.2. Localiza espa-
zos xeográficos e lugares
nun mapa utilizando datos
de coordenadas xeográfi-
cas.
Localiza un lugar no mapa, segundo as
súas coordenadas xeográficas.
Utiliza ferramentas dixitais para localizar
lugares no planeta e describe a súa situa-
ción.
Sitúa nun mapa diferentes localizacións,
indicando as Comunidades Autónomas ás
que pertencen e os ócéanos ou mares
que as bañan.
Utiliza Google Maps ou Bing Maps para
describir o relevo costeiro e analizar a
paisaxe.
CAA
CMCCT
CD
XHB1.1.3. Coñece e
interpreta os tipos mapas
temáticos
Observa e comprende os datos reflectidos
en distintos tipos de mapas para estudar
a xeografía.
CAA
CMCCT
CCL
CD
Bloque 2. O espazo humano
A
b
e
f
g
l
h
B2.1. Organización
política e territorial de
España.
B2.1. Coñecer a
organización adminis-
trativa e territorial de
España.
XHB2.1.1. Distingue nun
mapa político a distribución
territorial de España: co-
munidades autónomas,
capitais, provincias e illas.
Analiza datos estatísticos sobre a
España.
Interpreta en mapas de España os
contrastes entre as Comunidades
Autónomas.
Interpreta un gráfico da estrutura
territorial do Estado.
Clasifica o Estado español segundo a
súa organización territorial.
Distingue nun mapa político a
distribución territorial de España e das
CCL
CMCCT
CD
CAA
CSC
49
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 3º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias clave
diferentes Comunidades Autónomas.
Elabora un mapa político de España.
b
e
c
f
g
h
B2.2. Sectores de
actividade económica.
B2.2. Analizar os
datos do peso do
sector terciario dun
país fronte aos do
sector primario e se-
cundario, e extraer
conclusións.
XHB2.2.1. Compara a
poboación activa de cada
sector en diversos países e
analiza o grao de desen-
volvemento que amosan
estes datos.
Analiza como evolucionou a poboación
ocupada no sector primario na Unión Eu-
ropea.
Interpreta imaxes e gráficos sobre a
poboación activa de cada sector en diver-
sos países, analizando os datos sobre
multinacionais e sobre labores que se
realizan en países desenvolvidos.
Analiza como evolucionou a poboación
ocupada no sector secundario en España
Interpreta textos, gráficos e mapas,
comparando as características de cada
tipo de poboación en diversos países e
analizando o grao de desenvolvemento
que mostran estes datos.
CCL
CMCCT
CD
CAA
CSC
b
c
e
f
g
h
B2.3. Sectores eco-
nómicos en Europa,
en España e en Gali-
cia.
B2.3. Recoñecer as
actividades económi-
cas que se realizan
en Europa nos tres
sectores, identifican-
do distintas políticas
económicas.
XHB2.3.1. Diferencia os
sectores económicos euro-
peos.
Recoñece os trazos que definen a activi-
dade económica, as súas fases e os sec-
tores económicos.
Interpreta nun gráfico como evolucionou o
comercio internacional.
Analiza os cambios que se produciron no
sector do automóvil.
Busca información, identifica, e explica as
diferenzas entre os diferentes sistemas
económicos, tendo en conta a lei da ofer-
ta e a demanda.
Busca información, identifica, e explica
que produce principalmente a industria da
UE.
Interpreta gráficos sobre os sectores
económicos; explica as porcentaxes de
ingresos dalgúns deles e a evolución fi-
nanceira de cada rexión.
Investiga o número de turistas que recibe
cada Comunidade Autónoma consultando
a páxina do Instituto de Turismo de Espa-
ña.
Analiza os servizos que pode demandar
unha empresa que constrúe un hotel e os
futuros clientes.
Realiza unha presentación PowerPoint
sobre a actividade turística dunha zona,
analizando as actividades que se poden
realizar e a oferta turística que xa existe.
CCL
CMCCT
CAA
CSC
b
e
f
g
h
B2.4. Sistemas
económicos do mun-
do.
B2.4. Coñecer as
características de
diversos tipos de sis-
temas económicos
XHB2.4.1. Diferencia
aspectos concretos e a súa
interrelación dentro dun
sistema económico.
Diferencia aspectos concretos e a súa
interrelación dentro da economía globali-
zada.
Explica os contrastes entre os países
desenvolvidos e os emerxentes.
Analiza o risco de pobreza no traballo na
CCL
CSIEE
CCL
CAA
CSC
50
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 3º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias clave
Unión Europea.
Interpreta textos, gráficos e imaxes que
relacionan a economía coa agricultura, a
gandaría e a pesca.
Diferencia aspectos concretos das paisa-
xes agrarias, dos cultivos e das técnicas
agrícolas e a súa interrelación dentro dun
sistema económico.
Investiga sobre a existencia de minerais
en distintos puntos do mundo e sobre os
usos que se lles dá, tendo en conta a súa
interrelación dentro dun sistema económi-
co.
Identifica as enerxías producidas e
consumidas no mundo e os usos que se
lles dá, tendo en conta a súa interrelación
dentro dun sistema económico.
Identifica e explica as diferenzas entre a
cantidade de actividade e os diferentes
ingresos que produce en distintas zonas,
interrelacionando aspectos concretos
dentro dun sistema económico.
b
c
e
f
g
h
l
m
ñ
B2.5. Aproveitamento
e futuro dos recursos
naturais. Desenvol-
vemento sustentable.
B2.5. Entender a idea
de desenvolvemento
sustentable e as súas
implicacións.
XHB2.5.1. Define o desen-
volvemento sustentable e
describe conceptos clave
relacionados con el.
Describe conceptos clave relacionados co
desenvolvemento rural sustentable; anali-
za as teconoloxías agrarias e a súa re-
percusión no medio ambiente, así como a
produción para combater a fame no mun-
do.
Describe como inflúen as actividades
económicas no medio ambiente e identifi-
ca un sistema produtivo sustentable des-
de unha óptica medioambiental.
Analiza un proxecto enerxético sustenta-
ble.
Describe e xustifica se unha actividade
concreta é ou non é sustentable e descri-
be, se é necesario, os conceptos clave
relacionados coas modificacións necesa-
rias para que o sexa.
Define unha cidade sustentable.
Describe de que xeito pode contribuir a
reducir os problemas urbanos.
Define a sustentabilidade ambiental e
identifica os problemas ambientais ac-
tuais.
Identifica os espazos protexidos de
Galicia.
Interpreta imaxes e mapas sobre proble-
mas ambientais actuais; realiza procuras
en medios impresos e dixitais relaciona-
dos con eles e explica as súas conclu-
sións.
Valora a importancia dun consumo
sustentable e propón medidas para logra-
lo.
CCL
CMCCT
CD
CAA
CSC
51
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 3º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias clave
b
e
f
g
h
B2.6. Recursos
naturais e actividades
agrarias.
B2.6. Localizar os
recursos agrarios e
naturais no mapa
mundial.
XHB2.6.1. Sitúa no mapa
as principais zonas cerea-
listas, como exemplo de
recurso agrario no mundo,
e as máis importantes ma-
sas forestais do mundo.
Interpreta mapas dos usos do solo
agrario, nos que sitúa e enumera os prin-
cipais cultivos que predominan nas distin-
tas zonas do mundo.
CAA
CD
CMCCT
XHB2.6.2. Localiza e
identifica nun mapa as
principais zonas produtoras
de minerais no mundo.
Identifica e sitúa nun mapa as principais
zonas produtoras de minerais no mundo e
as que posúen máis dunha determinada
porcentaxe de reserva.
CAA
CSIEE
CD
CMCCT
XHB2.6.3. Localiza e
identifica nun mapa as
principais zonas produtoras
e consumidoras de enerxía
no mundo.
Interpreta táboas e gráficos sobre a
produción e o consumo de cada tipo de
enerxía.
Localiza e identifica as zonas do mundo
que máis producen e as que máis conso-
men.
CD
CAA
CSIEE
CMCCT
XHB2.6.4. Identifica e
nomea algunhas enerxías
alternativas.
Interpreta gráficos sobre enerxías alterna-
tivas.
Identifica e nomea as principais formas de
enerxía renovable, indicando de cales se
obtén un maior rendemento na actualida-
de.
CCL
CAA
CSIEE
CMCCT
b
c
e
f
g
h
m
B2.7. Pesca: tipos e
problemática.
B2.7. Explica e
localiza os tipos de
pesca e os seus pro-
blemas.
XHB2.7.1. Procura infor-
mación sobre a sobreexplo-
tación dos caladoiros de
pesca, usando recursos
impresos e dixitais.
Describe os tipos de pesca e reflexiona
sobre as consecuencias da sobreexplota-
ción.
CCL
CMCCT
CD
CAA
CSC
CSIEE
b
e
f
g
h
B2.8. Sector industrial.
Rexións industrializa-
das do mundo.
B2.8. Explicar a
distribución desigual
das rexións industria-
lizadas no mundo.
XHB2.8.1. Localiza nun
mapa os países máis in-
dustrializados do mundo, a
través de lendas e símbo-
los adecuados.
Interpreta un mapa coa nova localización
industrial.
CCL
CAA
CSIEE
b
e
f
g
h
B2.9. Actividades
terciarias: transporte.
B2.9. Analizar o
impacto dos medios
de transporte no seu
contorno.
XHB2.9.1. Traza sobre un
mapamundi o itinerario que
segue un produto agrario e
outro gandeiro desde a súa
colleita ata o seu consumo
en zonas afastadas, e ex-
trae conclusións.
Interpreta un mapa do mundo relacionado
co transporte de mercadorías; identifica
as principais rutas marítimas e os portos
máis importantes.
CD
CAA
CSC
CSIEE
b
e
f
g
h
B2.10. Actividades
terciarias: comercio.
B2.10. Entender os
fluxos e os bloques
comerciais.
XHB2.10.1. Define os
indicadores que miden os
intercambios económicos
dun país.
Describe a evolución dos intercambios
financeiros.
CAA
CD
CCL
CMCCT
CSIEE
XHB2.10.2. Describe as
Identifica e describe adecuadamente a
CAA
52
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 3º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias clave
características do comercio
internacional na actualida-
de.
evolución do comercio e os intercambios
a nivel internacional, utilizando mapas
temáticos e gráficos; extrae conclusións
sobre as consecuencias positivas e nega-
tivas que ten a globalización.
CCL
CSC
CSIEE
XHB2.10.3. Enumera as
características dos bloques
comerciais e as razóns po-
las que se constitúen.
Enumera os bloques comerciais e os
seus países membros.
CAA
CCL
CSC
CSIEE
CAA
CCL
CCEC
CSIEE
CD
B2.11. Turismo.
B2.11. Analizar o
desenvolvemento do
turismo e a súa im-
portancia económica.
XHB2.11.1. Identifica os
tipos de turismo e os seus
efectos
Identifica os tipos de turismo.
Valora o turismo sustentable.
Identifica os fluxos turísticos internacio-
nais.
Valora o impacto do turismo na poboa-
ción, na economía e no medio natural.
CAA
CCL
CCEC
CSIEE
CD
XHB2.11.2. Valora a
importancia do turismo na
economía española e gale-
ga.
Identifica os factores que influíron no
desenvolvemento turístico español.
Describe os recursos turísticos de Galicia
e identifica o tipo de turismo que destaca
na nosa comunidade.
b
c
e
f
g
h
m
B2.12. Causas do
desenvolvemento de-
sigual no mundo. Dé-
beda externa.
B2.12. Analizar
gráficos de barras por
países e textos onde
se reflictan os niveis
de consumo, o co-
mercio desigual e a
débeda externa entre
países en desenvol-
vemento e os desen-
volvidos.
XHB2.12.1. Comparar as
características do consumo
interior de países como
Brasil e Francia.
Interpreta táboas e gráficos que rexistran
datos económicos sobre as principais
potencias económicas, comparando as
súas características de produción e con-
sumo por sectores.
Analiza gráficos para comparar o PIB e a
débeda externa de diferentes países.
Compara o desenvolvemento de dous
países con diferentes indicadores.
CAA
CCL
CSC
CSIEE
CD
XHB2.12.2. Crea mapas
conceptuais, usando recur-
sos impresos e dixitais,
para explicar o funciona-
mento do comercio, e sina-
la os organismos que agru-
pan as zonas comerciais.
CAA
CCL
CSIEE
CD
XHB2.12.3. Describe o
funcionamento dos inter-
cambios a nivel internacio-
nal, utilizando mapas temá-
ticos e gráficos nos que se
reflictan as liñas de inter-
cambio.
Analiza que países presentan maiores
investimentos en infraestructuras e com-
parao co seu nivel de desenvolvemento.
Analiza que porcentaxe da poboación ten
acceso a Internet nos países desenvolvi-
dos e nos países en desenvolvemento.
CAA
CMCCT
CSIEE
CD
CCL
b
c
d
e
f
g
B2.13. Tensións
mundiais e subdesen-
volvemento. Solucións
ao problema.
B2.13. Relacionar
áreas de conflito béli-
co no mundo con
factores económicos.
XHB2.13.1. Realiza un
informe sobre as medidas
para tratar de superar as
situacións de pobreza.
Busca información e realiza un informe
sobre o comercio xusto e as medidas pa-
ra tratar de superar as situacións de po-
breza.
Recompila datos sobre as características
e as causas do subdesenvolvemento e
realiza un informe sobre as medidas para
CAA
CSC
CSIEE
CCL
53
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 3º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias clave
h tratar de superar as situacións de pobreza
e conseguir os obxectivos de desenvol-
vemento.
Realiza un informe sobre a pobreza en
España.
XHB2.13.2. Sinala áreas de
conflito bélico no mapa-
mundi e relaciónaas con
factores económicos.
Interpreta un mapa sobre o impacto do
terrorismo no mundo.
Interpreta un gráfico de gastos militares e
de axuda oficial ao desenvolvemento,
expresando a súa opinión.
Analiza como afecta a inestabilidade
política ao turismo.
CCL
CAA
CSC
CSIEE
Bloque 3. A historia
f
l
ñ
B3.1. Relación entre o
pasado, o presente e
o futuro a través da
historia
B3.1. Recoñecer que
o pasado non está
"morto e enterrado",
senón que determina
o presente e os posi-
bles futuros e espa-
zos, ou inflúe neles.
XHB3.1.1. Identifica ele-
mentos materiais, culturais
ou ideolóxicos que son
herdanza do pasado
Identifica o legado da era dos descubri-
mentos.
Identifica o legado do Renacemento e a
Reforma.
Analiza de onde vén a división relixiosa
actual.
Identifica o legado da conquista de
América.
Identifica o legado da época do Barroco.
CSC
CAA
CCEC
h
l
ñ
B3.2. Fontes históri-
cas.
B3.2. Identificar,
nomear e clasificar
fontes históricas, e
explicar diferenzas
entre interpretacións
de fontes diversas.
XHB3.2.1. Nomea e identi-
fica catro clases de fontes
históricas.
Identifica e describe as fontes
históricas que utilizan os historiadores,
como bibliotecas, arquivos, etc.
CSC
CAA
XHB3.2.2. Comprende que
a historia non se pode es-
cribir sen fontes, xa sexan
estas restos materiais ou
textuais.
Identifica e describe fontes escritas e
non escritas, explicando a necesidade
de fontes para escribir a historia.
CSC
CAA
l
ñ
B3.3. Cambio e
continuidade.
B3.3. Explicar as
características de
cada tempo histórico
e certos acontece-
mentos que determi-
naron cambios fun-
damentais no rumbo
da historia, diferen-
ciando períodos que
facilitan o seu estudo
e a súa interpreta-
ción.
XHB3.3.1. Ordena tempo-
ralmente algúns feitos his-
tóricos e outros feitos sa-
lientables, utilizando para
iso as nocións básicas de
sucesión, duración e simul-
taneidade.
Identifica e describe as formas de estudar
a historia: diacrónica e sincrónica.
Interpreta unha liña do tempo e responde
preguntas sobre a información que reflic-
te, en referencia aos diferentes aconte-
cementos históricos, distinguindo as eta-
pas correspondentes ás épocas represen-
tadas.
Identifica, explica e ordena temporalmen-
te algúns feitos históricos e outros feitos
relevantes.
CSC
CMCCT
XHB3.3.2. Realiza diversos
tipos de eixes cronolóxicos
e mapas históricos.
CSC
CMCCT
f
l
ñ
B3.4. Tempo histórico.
B3.4. Entender que
os acontecementos e
os procesos ocorren
ao longo do tempo e
XHB3.4.1. Entende que
varias culturas convivían á
vez en diferentes enclaves
xeográficos.
Interpreta o mapa do mundo a comezos
da Idade Moderna.
Identifica os pobos precolombianos que
CSC
CMCCT
54
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 3º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias clave
á vez no tempo (dia-
cronía e sincronía)
convivían nesta época.
h
l
ñ
B3.5. Vocabulario
histórico e artístico.
B3.5. Utilizar o
vocabulario histórico
e artístico con preci-
sión, inseríndoo no
contexto adecuado.
XHB3.5.1. Utiliza o vocabu-
lario histórico e artístico
imprescindible para cada
época.
Utilizar o vocabulario histórico e artístico
da Idade Moderna con precisión
.
CSC
CCL
g
l
B3.6. Idade Moderna:
concepto e datación.
B3.6. Comprender a
significación histórica
da etapa do Rena-
cemento en Europa.
XHB3.6.1. Distingue modos
de periodización histórica
(Idade Moderna, Renace-
mento, Barroco, Absolutis-
mo, etc.).
Identifica a Idade Moderna como unha
nova era.
Coñece e explica os acontecementos
históricos máis significativos.
Distingue e explica diferentes trazos do
Renacemento e do Humanismo.
CSC
CAA
f
g
h
l
n
B3.7. Renacemento e
Humanismo: alcance
posterior.
B3.7. Relacionar o
alcance da nova olla-
da dos humanistas,
artistas e científicos
do Renacemento con
etapas anteriores e
posteriores.
XHB3.7.1. Identifica trazos
do Renacemento e do Hu-
manismo na historia euro-
pea, a partir de fontes his-
tóricas de diversos tipos.
Distingue e explica diferentes trazos do
Renacemento e do Humanismo, utilizan-
do diferentes tipos de fontes.
Identifica e describe obras e legado de
artistas, humanistas e científicos da épo-
ca.
CSC
CCEC
CAA
CCL
l
n
ñ
B3.8. Arte renacentis-
ta e barroca.
B3.8. Coñecer a
importancia da arte
renacentista e barro-
ca en Europa e en
América.
XHB3.8.1. Coñece obras e
legado de artistas, huma-
nistas e científicos da épo-
ca.
Identifica e relaciona as obras cos artis-
tas, humanistas e científicos correspon-
dentes.
Analiza o palacio Médici-Riccardi.
Busca información en Internet, coñece e
describe obras e legado de artistas, hu-
manistas e científicos.
CSC
CCEC
CMCCT
CCL
g
l
h
n
ñ
B3.9. Principais
manifestacións da
cultura dos séculos
XVI e XVII.
B3.9. Coñecer a
importancia dalgúns
autores e obras des-
tes séculos.
XHB3.9.1. Analiza obras,
ou fragmentos delas, dal-
gúns autores desta época
no seu contexto.
Identifica e analiza as obras cos artistas,
humanistas e científicos correspondentes.
Analiza unha pintura de Rubens.
Analiza e interpreta obras dalgúns autores
do Século de Ouro, como Calderón da
Barca; explica e opina sobre os valores
que defenden estes textos.
Explica as guerras de relixión na Idade
Moderna.
Analiza as universidades do século XVI.
Elabora un informe valorativo sobre o
contido da Pragmática de 1559.
Consulta información sobre frei Luís de
León e a Inquisición.
CSC
CCEC
CAA
CCL
a
c
d
g
l
B3.10. Estado moder-
no: monarquías autori-
tarias, parlamentarias
e absolutas.
B3.10. Comprender a
diferenza entre os
reinos medievais e as
monarquías moder-
nas.
XHB3.10.1. Distingue as
características de réximes
monárquicos autoritarios,
parlamentarios e absolutos.
Identifica e explica as características de
réximes monárquicos autoritarios, parla-
mentarios e absolutos; describe os feitos
históricos principais que sucederon na
época; interpreta mapas e elabora eixos
cronolóxicos sobre os territorios herdados
e os anexionados.
Analiza o mapa do Imperio español e
explica a información que observa nel.
CSC
CAA
55
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 3º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias clave
Identifica e explica as características de
réximes monárquicos autoritarios, parla-
mentarios e absolutos, tendo en conta a
Declaración de Dereitos de 1689 e a limi-
tación do poder real.
a
c
d
g
l
B3.11. Monarquías
modernas: unión di-
nástica de Castela e
Aragón. Posición de
Galicia.
B3.11. Analizar o
reinado dos Reis Ca-
tólicos como unha
etapa de transición
entre a Idade Media e
a Idade Moderna.
XHB3.11.1. Comprende os
conceptos de cambio e
continuidade en relación co
reinado dos Reis Católicos.
Coñece e explica os principais acontece-
mentos, en relación co reinado dos Reis
Católicos.
Describe as transformacións sociais e
económicas da época.
CSC
CAA
f
g
h
l
m
B3.12. Descubertas
xeográficas: Castela e
Portugal. Conquista e
colonización de Amé-
rica.
B3.12. Entender os
procesos de conquis-
ta e colonización, e
as súas consecuen-
cias.
XHB3.12.1. Explica as
causas que conduciron á
descuberta de América
para Europa, a súa con-
quista e a súa colonización.
Comprende e explica as distintas causas
que conduciron ao descubrimento de
América, á súa conquista e á súa coloni-
zación.
Describe o proxecto de Cristovo Colón.
Sitúa nunha liña de tempo as
principais exploracións de Portugal e
Castela. Comprende e explica as
distintas causas que conduciron ao
descubrimento de América, á súa
conquista e á súa colonización.
Describe o proxecto de Cristovo
Colón.
Sitúa nunha liña de tempo as principais
exploracións de Portugal e Castela.
Interpreta mapas e liñas do tempo, busca
información en Internet sobre as distintas
causas que conduciron ao descubrimento
de América para os europeos, sobre a
súa conquista e colonización, e sobre os
conquistadores.
Interpreta mapas sobre a expansión
colonial en América; busca información
sobre as distintas colonias; e explica as
distintas causas que conduciron á descu-
berta de América para os europeos, á súa
conquista e á súa colonización.
CSC
CMCCT
CAA
CCL
XHB3.12.2. Coñece os
principais feitos da expan-
sión de Aragón e de Caste-
la polo mundo.
Coñece e explica os principais acontece-
mentos, relacionados con Aragón, Caste-
la e Portugal durante a Idade Moderna,
destacando o protagonismo histórico dos
seus principais personaxes.
CSC
XHB3.12.3. Sopesa inter-
pretacións conflitivas sobre
a conquista e a coloniza-
ción de América.
Interpreta mapas sobre a conquista e
colonización de América conflitivas.
CSC
CAA
CCL
g
l
B3.13. Os conflitos
europeos nos séculos
XVI e XVII a través
das políticas dos Aus-
B3.13. Coñecer
trazos das políticas
internas e as rela-
cións exteriores dos
XHB3.13.1. Analiza as
relacións entre os reinos
europeos que conducen a
guerras como a dos "Trinta
Interpreta mapas sobre as posesións de
España, as que perdeu e os países que
as anexionaron, explicando as causas e
as consecuencias de tratados e de gue-
CSC
CAA
56
Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 3º curso
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias clave
trias: reforma, contra-
rreforma e guerras de
relixión; loita pola he-
xemonía e guerra dos
Trinta Anos.
séculos XVI e XVII en
Europa.
Anos". rras como a dos “Trinta Anos”.
Interpreta históricos e as fontes historio-
gráficas.
Analiza a Pragmática de 1559 de Filipe II.
Interpreta documentos sobre o Concilio
de Trento.
Consulta información sobre frei Luís de
León na Biblioteca Virtual Miguel de Cer-
vantes.
2.5.2.- Orientacións metodolóxicas
A metodoloxía a empregar nas clases de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, consistirá
basicamente nunha combinación de elementos teóricos con supostos de carácter práctico, e na com-
plementariedade entre as explicacións teórico-prácticas aportadas polo profesor (que se procurará
non superen os 20-30 minutos ) e o traballo desenvolvido polo alumno na aula, tanto individual co-
mo colectivamente; a propósito do explicado polo profesor, e resolvendo para elo os supostos prác-
ticos incluídos no libro de texto ou en calquera outro material aportado polo profesor da materia,
atendendo e tendo en conta as necesidades educativas dos seus alumnos. Farase un seguimento fre-
cuente do traballo desenvolvido polos alumnos a través da observación directa na aula, a valoración
dos cadernos, traballos presentados, etc...
Sempre que sexa posible, tratarase de empregar unha metodoloxía constructivista que posi-
bilite ue os alumnos “a rendan a a render” e olo tanto non sexan meros reproductores de con-
ceptos aprendidos, de xeito que o propio alumno participe activamente no proceso de ensinanza-
aprendizaxe partindo dos seus coñecementos previos, e a partir deles, e coa información aportada
polo profesor e o manual construirá un corpo sólido de coñecementos sobre os diversos temas a
estudiar. Deste xeito, pensamos que as aprendizaxes serán significativas e polo tanto máis facilmen-
te evocables que aquelas adquiridas exclusivamente de xeito memorístico ou mecánico.
A metodoloxía ten que ter en conta os diferentes ritmos de aprendizaxe, favorecer a capacidade dos
alumnos de aprender por si mesmos e promover a aprendizaxe en equipo. Nesta etapa será nomea-
da-mente activa e participativa, favorecendo o traballo individual e o cooperativo do alumnado, así
como o logro dos obxectivos e das competencias correspondentes.
Promoverase a integración e o uso das tecnoloxías da información e da comunicación tanto
na aula como nas tarefas realizadas polo alumnado no fogar, como recurso metodolóxico eficaz para
desenvolver o ensino e aprendizaxe. Para unha adquisición eficaz das competencias e a súa integra-
ción efectiva no currículo, deberán deseñarse actividades de aprendizaxe integradas que lle permi-
tan ao alumnado avan-zar cara aos resultados de aprendizaxe de máis dunha competencia ao mesmo
tempo. Para isto, aproveitaranse as posibilidades que ofrecen as metodoloxías de proxectos, entre
outras, así como os recursos e as actividades da biblioteca escolar. A aula virtual de Xeografía e
Historia na web do instituto servirá de complemento imprescindible neste sentido.
No cadro inferior fíxanse os modelos, principios metodolóxicos e formas de agrupamento
que pode desenvolver o profesorado para alcanzar os estándares de aprendizaxe avaliables previstos
en cada bloque de contidos, así como a adquisición das competencias. Cada docente aplicará as que
considere convenientes na súa programación de aula e nas conseguintes rúbricas.
57
MODELOS METODOLÓXICOS PRINCIPIOS METODOLÓXICOS AGRUPAMENTOS
ivo/expositivo.
iva.
ación.
cción.
2.5.3 Recursos para a avaliación A Avaliación será continua para poder solucionar os problemas que atopemos na súa aplicación sen
esperar a rematar o curso, pois dese xeito poderemos deducir modificacións que afecten ó futuro do
seu desenvolvemento. Para iso seguiremos os tres pasos clásicos en calquera proceso de avaliación
educativa:
- Avaliación inicial: que faremos ó comezo do curso e cada vez que se inicie un bloque no-
vo. Pretendemos con ela valorar os coñecementos previos e esquemas mentais dos alumnos e coñe-
ce-lo punto de partida para establecer axeitadamente as estratexias de aprendizaxe e seleccionar as
actividades de ensino-aprendizaxe máis apropiadas. Como instrumentos para esta avaliación inicial
usaremos enquisas, probas obxectivas, composicións escritas, entrevistas, remuíños de ideas, etc.
- Avaliación formativa: que faremos ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe.
Permitiranos ver a grao de progreso dos alumnos e as dificultades que atopan para poder facer as
adaptacións necesarias. Usaremos unha variada gama de procedementos: producción do alumno
(controles periódicos, exames parciais, traballos complementarios, cadernos de clase, entrevistas...),
participación nas tarefas de clases, interese, colaboración nos traballos en grupo, etc.
- Avaliación sumativa, parcial e final: ao remate de cada bloque faremos unha valoración
dos obxectivos acadados que nos permita saber se podemos continuar nesa liña de progresión ou
debemos retomar certos aspectos porque unha parte importante dos alumnos non é capaz de acadar
os obxectivos recollidos nos criterios de avaliación desenvoltos no proxecto curricular.
Os resultados da avaliación deberán ser reflectidos nunha cualificación periódica, comuni-
cada aos alumnos; para esta cualificación teremos en conta tódolos elementos observados no proce-
so de avaliación.
En canto ás ferramentas de avaliación deberán reunir requisitos básicos para poder cumprir
o fin que se lles asigna, e que serán:
- Probas escritas.- Deben conter unha proporción razoable de contidos conceptuais e pro-
cedementais. A periodicidade pode ser moi variable pero, en todo caso, alomenos dúas probas escri-
tas por avaliación, que deberán ser fixadas con antelación suficiente e procurará manterse a necesa-
ria coordinación coas outras disciplinas para evita-la concentración nunhas datas determinadas. Esto
non exclúe que ó longo do curso, e sobre aspectos moi concretos que non precisan dunha prepara-
ci n inmediata se oidan realizar robas “es ontaneas” sen revio aviso. Normalmente nas robas
escritas os contidos a avaliar serán os traballados no período inmediatamente anterior, aínda que
58
determinados conceptos e procedementos que se consideran básicos (vocabulario científico, mapas,
esquemas/resumo de unidades didácticas, técnicas de análise, comentario e explicación de docu-
mentos) poidan ser incluídos ó longo de todo o curso.
- Caderno de clase.- Debe reunir unhas condicións mínimas de organización, limpeza, cla-
ridade, ortografía e composición correctas, etc. Valorarase tanto a correcta execución das activida-
des como a presentación, a orde e as anotacións feitas con rigor expresivo e científico.
- Participación.- Neste aspecto pretendemos valora-la participación dos alumnos na marcha
da clase. Se, como pretendemos, conseguimos un ensino activo e participativo, debemos ter en con-
ta a participación individual mediante o interese polas actividades, preguntas que fai, respostas ás
preguntas do Profesor ou dos compañeiros, actitude e participación nos traballos en grupo. Terase
tamén en conta a actitude de respecto cara os demais membros da comunidade escolar, respecto a
quenda de palabra, ás normas de convivencia, coidado do material, etc.
- Actividades complementarias.- Programarase algunha actividade complementaria que
terá que realizarse na súa meirande parte fóra da aula (ficha resumo de lectura de libros, ficheiros de
información periodística, investigacións sobre o contorno, recollida e tratamento de información
variada, etc.). Nestes casos a marxe de iniciativa dos alumnos e moito meirande que nas actividades
da aula. Valorarase nestes casos o rigor no manexo da información, a orixinalidade, o coidado na
redacción e presentación e o cumprimento dos prazos previstos. Ase mesmo teranse en conta tamén
os traballos voluntarios cunha prima na nota para aqueles alumnos que desexen amplia-los seus
coñecementos e mellora-la súa cualificación final.
Os referentes para a comprobación do grao de adquisición das competencias e o logro dos obxecti-
vos da etapa nas avaliacións continua e final da materia serán os criterios de avaliación e estándares
de aprendizaxe que figuran no apartado 1 da presente programación.
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado de 1º de educación secundaria obrigatoria
será continua, formativa e integradora, terá un carácter formativo e será un instrumento para a me-
llora tanto dos procesos de ensino como dos procesos de aprendizaxe.
A avaliación deberá ser integradora, e deberá terse en conta desde todas as materias a consecución
dos obxectivos establecidos para a etapa e do desenvolvemento das competencias correspondente.
O carácter integrador da avaliación non impedirá que o profesorado realice de xeito diferenciado a
avaliación de cada materia tendo en conta os criterios de avaliación e os estándares de aprendizaxe
de cada unha delas.
Estableceranse as medidas máis adecuadas para que as condicións de realización das avaliacións se
adapten ás necesidades do alumnado con necesidades educativas especiais. Estas adaptacións non se
terán en conta en ningún caso para minorar as cualificacións obtidas.
No seguinte cadro móstranse os procedementos e instrumentos de avaliación entre os que cada pro-
fesor elexirá os que maís se adapten á súa programación de aula, así como o sistema de cualifica-
ción.
PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN SISTEMA DE
CUALIFICACIÓN
aballo diario.
n-
te creadas para a avaliación.
(cualificacións).
(anotacións e puntualizacións).
a-
de.
n-
dentes á unidade.
o-
rrespondentes á unidade.
rna.
Cualificación cuantitativa:
Probas de avaliación de
contidos.
Cualificación cualitativa: terá
como clave para o diagnóstico
a rúbrica correspondente á
unidade.
Probas de avaliación
59
ivo.
ivo.
ncións.
acións.
imedia.
por competencias.
Observación directa.
2.5.4 Criterios de cualificación Os alumnos deberán enfrontarse en cada avaliación a varias probas (aconsellandose dúas por
avaliación e sen tope máximo de probas). No conxunto de probas deben estar sempre presentes
estes catro elementos (xuntos ou por separado)que a continuación se relacionan:
1º- Definición e explicación de termos ou conceptos de carácter histórico, xeográfico ou artístico.
2º- Resolución dalgún suposto práctico ou elaboración dunha gráfica ou ben realización por parte
do alumno dun comentario de texto histórico ou xeográfico ou comentarios dalgunha representación
gráfica.
3º- Desenvolvemento dunha cuestión teórica a partir dun enunciado proposto polo profesor con
indicación daqueles puntos principais a tratar polos alumnos.
4º- Exercicios de síntese ou esquematización daquelas cuestións propostas polo profesor.
No 3º de ESO a cualificación asignada ós alumnos en cada unha das avaliacións será o resultado da
valoración dos seguintes factores, ós que corresponde a ponderación que de seguido achegamos:
➔ 85% como mínimo do resultado dos exames
➔ 15% como máximo para valorar a actitude dos alumnos cara a materia, e con tal fin utilizaremos
como instrumentos a valoración o caderno de clase, a participación, a asistencia e o traballo na
aula e a realización de traballos.
Sen prexuizo do anterior os criterios de avaliación para os alumnos incluídos en grupo específico
poder ser flexibilizados, dando maior relevo á actitude e o traballo nas aulas, e perdendo peso
porcentual o resultado das probas e exames realizados.
Consideramos que a avaliación na área de Xeografía e Historia na ESO debe ser continua e
SELECTIVA, isto é, en cada avaliación o profesor escollerá unha serie de contidos (termos,
conceptos, enunciados teóricos, procedementos, etc.) extraídos dos contidos básicos que poderán
ser obxecto de exame nas probas das seguintes avaliacións. Con elo pretendemos, non só, que os
alumnos non perdan de vista unha visión global da materia, senón tamén facilitar o proceso de
recuperación para aqueles alumnos que non acadaran unha cualificación positiva na avaliación. E,
así mesmo, entendemos que, con este modelo, cumprimos axeitadamente co desenvolvemento das
competencias básicas.
A nota da AVALIACIÓN FINAL sairá da ponderación das tres avaliacións entendendo a
ponderación como a cuantificación e a relación de contidos de cada proba e de cada avaliación no
conxunto do total da materia. É dicir, non na media aritmética das avaliación, senón a superación e
a consecución dos obxectivos, a asimilación dos contidos e a consecución das competencias
básicas. Esta ponderación manterá os valores porcentuais indicados anteriormente.
2.5.5 Traballo cooperativo Proxectos de traballo cooperativo (un por trimestre)
60
As propostas de traballos suxeridas pola Editorial Santillana, desde o libro de texto son:
Recompilación de datos dun Estado
Análise da globalización
Proxecto de traballo cooperativo (un por trimestre)
Simulación dunha negociación pesqueira
Análise dun proxecto energético sustentable
A interpretación de imaxes satélite
Estación central de Brasil, análise da pobreza
Análise da contaminación natural
Valoración dun descubrimento arqueolóxico: Machu Picchu
Visita virtual á Galería dos Uffizi
Un percorrido polos Reais Sitios
A representación de O alcalde de Zalamea
Estas propostas son orientativas e poden variar segundo a dinámica das aulas as aconselle ou sinale outros temas máis axeitados.
2.5.6 Contidos transversais
Contidos transversais (Bloque I)
1.- Comprensión lectora
Textos de inicio das unidades, os extraordinarios que se propoñen ao longo de cada tema e os que se
recomendan na aula virtual.
2.- Expresión oral e escrita.
Interpretar gráficos e imaxes de satélite
Interpretar mapas
Dar unha opinanión sobre o contido de artigos da Constitución
Analizar o Estado de benestar en España
Redactar un informe
Analizar temas de actualidade ( o risco de pobreza )
Explicar procesos económicos (os cambios que se produciron no sector do automóbil).
3.- Comunicación audiovisual.
Interpretar mapas, imaxes e gráficos (cambios de fronteiras, estrutura territorial do Estado, clasificación do Estado pola súa organización territorial, operacións de mantemento da paz mundial fitos na historia da UE…
4.- O tratamento das Tecnoloxías da Información e da Comunicación.
Interpretar imáxenes vía satélite
Proxecto TIC de Xeografía.
Entrar na páxina do Congreso
Consultar a páxina web da Xunta
Entrar nunha páxina sobre os dereitos humanos
Buscar información sobre un tema e analizala (o movemento 15-M,por exemplo)
61
Localizar unha noticia en Internet
Consultar a páxina web de Unicef
5.- Emprendemento.
Valorar como evolucionou o Estado de benestar en España nos últimos 20 anos
Reflexionar sobre o traballo infantil
6.- Educación cívica e constitucional.
A transformación da paisaxe
Opinar sobre os recortes da Axuda Oficial ao Desenvolvemento
Reflexionar e comparar os gastos militares e os de Axuda Oficial ao Desenvolvemento
Consultar os dereitos humanos e determinar cales son máis importantes
Analizar as redes sociais como medios de mobilización política
Realizar unha análise ética e moral sobre México
Analizar a globalización
7.- Valores persoais.
A defensa dos dereitos humanos
Os problemas laborais
Contidos transversais (Bloque II)
1.- Comprensión lectora.
Textos de inicio das unidades e os propostos ao longo delas
2.- Expresión oral e escrita.
Leer e interpretar mapas, imaxes e gráficos
Que é o proxecto enerxético sustentable Desertec e as súas vantaxes
Debatir sobre a saúde e a educación
Análizar a localización das cidades
Realizar un informe sobre a pobreza en España
Reflexionar sobre as pensións en España; pór os resultados en común e debater
Elaborar presentacións
3.- Comunicación audiovisual.
Imaxes sobre a produción de electricidade e sobre as enerxías renovables
Mapas sobre os países produtores e consumidores de enerxía
Produción do sector servizos a nivel mundial
Principais bloques comerciais do mundo
Comparar mixes comerciales en dúas épocas
Densidade da rede de transporte terrestre mundial
Principais rutas e portos marítimos
Evolución dos paisaxeros nos principais aeroportos
O turismo no mundo
A rede de transporte de España
62
Imaxe aérea da estrutura urbana dunha cidade
O sistema urbano español (páxina 185).
Mapas do relevo e de información meteorolóxica
Imaxes do patrimonio natural e cultural (páxina
4.- O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación.
Proxecto TIC de Xeografía
Buscar información na rede ( a agricultura biolóxica, a cadea agro-comercial do café, o fracking, a
Ford Motor Company, proxectos sustentables, os bloques comerciais e os seus países membros, a
bandeira de conveniencia o rograma ame ero rotocolo de Kyoto …
Investigar na internet ( como inflúen as correntes mariñas na pesca, procedencia dos turistas, Ob-
xectivos de Desenvolvemento do Milenio
Explicar que é o PAC, revoltas xuvenís en 2005
Visitar a web comerciojusto.org .
Observar imaxes da Terra de noite
Consultar páxinas web (bolsa de Madrid, páxina do Banco Mundial, páxina web da Organización
Internacional do Traballo, páxina web do Instituto Nacional de Estatística,
Completar fichas buscando a información en Internet
Preparar unha viaxe ao extranxeiro
Utilizar Google Maps ou Bing Maps para coñecer a paisaxe urbana
Consultar o sistema de información xeográfica do concello de Bilbao
Usar Earth at Night, en Worldview .
5.- Emprendemento.
Suxestións para combinar o aumento de produción agraria e o desenvolvemento rural sustentable
Suxestións para fundar unha industria
Suxestións de solucións para o problema de pobreza enerxética
Avaliar a localización dunha planta petroquímica
Previsión da evolución do turismo
u esti ns ara resolver os roblemas da ro ia localidade como “alcalde”
Suxestións para resolver un caso práctico sobre África
6.- Educación cívica e constitucional.
Preparar unha excursión a partir dun mapa topográfico
Cal é a mellor localización para unha industria?
O comercio xusto
Análise das redes de transporte
Contribuír á redución de problemas urbanos
Comparar o desenvolvemento de dous países
A deterioración medioambiental
As actividades económicas do sector servizos
7.- Valores persoais.
O desenvolvemento rural sustentable
Beneficios ambientais dun proxecto enerxético sustentable
As relacións internacionais xustas
63
A marxinalidade urbana
Mensaxes optimistas ou pesimistas sobre o desenvolvemento
Contidos transversais (Bloque III)
1.- Comprensión lectora.
Textos de inicio das unidades e os propostos ao longo delas
2.- Expresión oral e escrita.
Explicar como pasarías un día a bordo dunha carabela do século XVI
Elaborar breves biografías de persoaxes da época (vasco de Gama, Hernán Cortés, Pizarro, Miguel
ervet…
Ler e interpretar textos, mapas, imaxes e gráficos
Realizar fichas biográficas
Exponer os resultados dunha investigación
Explicar os grupos sociais do século de oro baseándose na literatura da época ( Rinconete e Corta-
dillo)
Describir unha obra de arte (palacio que Carlos I mandou construír en Granada)
3.- Comunicación audiovisual.
Interpretar a liña do tempo
Interpretar mapas (O mapa coñecido polos europeos e as rutas comerciais no século XV, Principais
e loraci ns castel s ma a do Im erio es a ol a az de Westfalia …
Interpretar imaxes aéreas (imaxe aérea dunha cidade maia, imaxe aérea dunha representación do
mosteiro do Escorial, Imaxe aérea dunha representación do palacio de ersalles …
Analizar e interpretar obras de arte (friso de Holmul, igrexa de Santo Andrés de Mantua, O xuízo
final, de Miguel Anxo, a escultura de Berruguete, o palacio Médici-Riccardi, A praza de San Pedro,
A fonte de Apolo, comparación entre o David de Bernini e o David de Miguel Anxo, A cea de
Emaús, d pinturas de van Ostade, de Hooch e de Rubens, As Meninas de Velázquez e as de Picas-
so…
Analizar e interpretar imaxes (a vida a bordo dunha carabela, os pobos precolombianos,recreación
histórica de Tenochtitlán, unha imprenta de comezos da Idade Moderna, unha cidade do Renace-
mento: Florencia, a vida nunha cidade das colonias, un barrio de Ámsterdam
Páxinas da web da Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes
4.- O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación.
Proxecto TIC de Historia
Elaborar un informe a partir de documentos históricos
Buscar información en Internet ( Vasco da Gama, os Fugger, os pobos aborixes americanos, a
Gramática, Miguel Servet, Galería dos Uffizi, a Biblioteca Real, unha colonia británica creada en
Am rica no s culo X II un edifico ou raza realizados en oma na oca do Barroco…
Investigar sobre diversos temas (descubrimentos arqueolóxicos, Machu Picchu, como diagnostica-
ban as enfermedades, que fillos e fillas dos Reis Católicos contraeron matrimonio con príncipes
doutros estados
Buscar cidades en Google Maps (Sevilla)
Visualizar un vídeo en Internet e consultar a páxina web de Patrimonio Nacional
5.- Emprendemento.
64
Suxestións ante distintas posturas sobre restos relacionados coas viaxes de Colón
A cochinilla, unha tinguidura de moda outra vez?
6.- Educación cívica e constitucional.
O traballo do historiador
Interpretar a recreación histórica dunha cidade azteca
Incorporación do Machu Picchu á lista de monumentos Patrimonio da Humanidade (páxina 259).
A imprenta; A Inquisición ;Novas relixións ; A orixe da división relixiosa actual.
Análise dos efectos en América da conquista española
Coñecer a sociedade a través do vestido
Por que descendeu a poboación india?
Relación entre a imaxe e o grupo social aparente
Os símbolos do poder absoluto; O parlamentarismo
A vida cotiá a través da pintura
Hai piratas na actualidade?
Análise dos valores nun texto
7.- Valores persoais.
O vestido e a sociedade
A vida cotiá
Análise dos valores nun texto
2.5.7 Contidos mínimos
* Obtención e procesamento de información a partir da percepción das paisaxes xeográficas
do contorno ou de imaxes, de fontes orais e de documentos visuais, cartográficos e estatísticos, in-
cluídos os proporcionados polas tecnoloxías da información e a comunicación. Comunicación oral
ou escrita da información obtida.
* Realización de debates, análises de casos ou resolución de problemas sobre algunha cues-
tión de actualidade servíndose, entre outras, das fontes de información que proporcionan os medios
de comunicación, valorando informacións diversas sobre un mesmo feito, fundamentando as opi-
nións, argumentando as propostas, respectando as dos demais e utilizando o vocabulario xeográfico
axeitado.
* Realización de traballos de síntese e de indagación, utilizando información de fontes va-
riadas e presentándoos correctamente, combinando diferentes formas de expresión incluídas as que
proporcionan as tecnoloxías da información e a comunicación.
* A actividade económica. Necesidades humanas e recursos económicos. Conceptos, axen-
tes e institucións básicas que interveñen na economía de mercado e a súa relación coas unidades
familiares. Cambios recentes no mundo do traballo e o seu impacto espacial: a deslocalización.
* O sector agrario e as transformacións no mundo rural. A actividade pesqueira. A activida-
de e os espazos industriais. O proceso de terciarización: diversidade e importancia dos servizos na
economía actual.
* Localización, caracterización e dinamismo dos principais eixos e focos de actividade eco-
nómica, con especial referencia ao territorio galego.
* Observación e identificación das principais paisaxes xeográficas derivadas da actividade
humana.
* Toma de conciencia do carácter esgotable dos recursos e da necesidade de racionalizar o
seu consumo. O impacto da actividade económica: riscos e problemas ambientais. Medidas correc-
65
toras e políticas de sustentabilidade. Disposición favorable para contribuír á racionalización no con-
sumo e ao desenvolvemento humano de forma equitativa e sustentable.
* A organización política das sociedades. Diferentes tipos de réximes políticos. Identifica-
ción dos principios e institucións dos réximes democráticos e as dificultades da súa implantación en
Latinoamérica, Asia e África.
* O proceso de configuración territorial de Estado español. A organización política e admi-
nistrativa de España. Diversidade xeográfica e desequilibrios rexionais.
* A realidade territorial de Galicia. Aldeas, parroquias, vilas e áreas urbanas. Comarcas e pa-
rroquias. Os desequilibrios espaciais.
* O espazo xeográfico europeo. Organización política e administrativa da Unión Europea.
Funcionamento das institucións. A condición periférica de Galicia e repercusión das políticas euro-
peas. A eurorrexión atlántica Galicia-Norte de Portugal.
* Localización e caracterización dos grandes ámbitos xeopolíticos, económicos e culturais
do mundo.
* Interdependencia e globalización. Movementos antiglobalización.
* Desenvolvemento humano desigual: indicadores e evolución recente. Actitude crítica cos
desequilibrios no desenvolvemento. Políticas e organismos de cooperación.
* Tendencias, causas e consecuencias dos grandes desprazamentos de poboación no mundo actual.
Análise da situación en Galicia, en España e en Europa.
2.5.8 Temporalización
1ª Avaliación:
A organización político do mundo
O mundo, unha economía globalizada
O sector primario
O sector secundario
2ª Avaliación:
O sector servizos
Un mundo de cidades
O reto do desenvolvemento
A sustentabilidade medioambiental
3ª Avaliación:
A Idade Moderna, unha nova era
O Renacemento e a Reforma
A formación do imperio español
A Europa do Barroco
2.5.9 Materiais e recursos didácticos
O texto para 3º da ESO titúlase: XEOGRAFÍA E HISTORIA 3º ESO Saber Facer ISBN:
978-84-9972-415-7 Obradoiro Santillana.
Ademais, o profesor da materia recorrerá, cando o estime oportuno, a aqueles materiais e re-
cursos didácticos dos que está dotado o Departamento de Xeografía e Historia, a Biblioteca do cen-
tro, e calquera outro que estime oportuno atendendo especialmente ao desenvolvemento das TIC.
66
Na aula virtual da web do instituto haberá material didáctico especialmente concibido para
cada tema de 3º da ESO
2.5.10 Criterios de recuperación
A recuperación daquelas avaliacións nas que os alumnos non acadaran unha avaliación
positiva na ESO farase empregando o criterio da avaliación continua selectiva xa exposto nos
criterios de cualificación. Segundo alí se expón nos exames correspondentes ás avaliacións 2ª e 3ª
os alumnos deberán responder a cuestións ou resolver supostos prácticos referidos ó conxunto de
contidos previamente seleccionados polo profesor e referidos á materia das anteriores avaliacións.
Se o alumno supera as probas posteriores nas que tería que render contas da materia antes suspensa,
entenderase que o anterior suspenso queda recuperado. Sen prexuízo do anterior, parece tamén
axeitado reforzar mediante algunha/as tarefa/as concreta/as a realizar polo alumno na aula ou na
casa pero sempre baixo a supervisión do profesor, a aprendizaxe daqueles aspectos nos que se
perciba maior dificultade de comprensión e realización, de xeito que a recuperación non consista só
en superar un exame antes non superado, senón en aprender procedementos e conceptos antes non
ben asimilados.
Contémplase para aqueles alumnos cunha avaliación negativa ao final do curso un exame final que
de telo superado permitiríalles acadar unha cualificación final positiva.
Aínda sendo a avaliación continua, formativa e integrada no proceso de ensino-aprendizaxe, aqueles
estudiantes que por circunstancias varias perdan o dereito a avaliación continua, realizarán un exa-
me final na convocatoria de xuño, e de non superala en setembro, coas características recollidas no
parágrafo anterior.
2.5. 11 Plan de actividades de atención a pendentes
Para facilitar a atención ós mesmos o profesor da materia conxuntamente co xefe do Departamento
elaborarán unha selección de termos, conceptos, supostos teóricos e supostos prácticos da materia a
recuperar, e os agruparán en dous conxuntos – cuatrimestres que irán aportando secuenciadamente
ós alumnos para a elaboración e resolución dos mesmos. O primeiro bloque aportarase en setembro
e o segundo conxunto entregarase á volta das vacacións de Nadal (en datas, todas elas, que se
concretarán no momento oportuno segundo calendario de pendentes fixado por xefatura de
estudios)
A realizacións destas tarefas será supervisada e corrixida polo profesor da materia e /ou polo xefe
do Departamento, e a súa finalidade consiste en facilitarlle ós alumnos o seu estudio e comprensión,
ao tratarse de materia escollida ou seleccionada que ademais irase dosificando ó longo do curso; as
probas que se realizarán en cada cuatrimestre para facilitarlle a recuperación da materia ós alumnos
coa materia pendente versará nos seus contidos estrictamente a estes aspectos (supostos teóricos e
prácticos) seleccionados e traballados polos alumnos.
2.5. 12 Criterios e procedementos de avaliación de pendentes Os criterios de avaliación utilizados serán en cada curso os xa referidos no punto 2.3.4
Consideramos que aqueles alumnos coa materia pendente que realicen os traballos que se lles
pedirán conforme ó exposto no punto anterior, e os entreguen en prazo e forma correctos, terán
dereito a facer exames parciais da materia, exames en todo caso sempre referidos a aqueles
67
conceptos, termos e supostos teóricos e prácticos traballados durante o cuatrimestre. Da media das
cualificacións obtidas en cada unha das avaliacións sairá unha nota final que será a definitiva e
determinará se o alumno recupera ou non a materia.
Pola contra, aqueles alumnos que non desexen acollerse ó plan de recuperación confeccionado polo
Departamento e non realicen as tarefas indicadas, ou non as entreguen en prazo e forma correctos,
non poderán realizar os exames parciais e deberán enfrontarse a unha proba única referida os
contidos mínimos da materia e nunha data a fixar conforme o calendario establecido para pendentes
por Xefatura de Estudios
2.5.13 Atención á diversidade Procurarase prestar unha atención personalizada ós alumnos, detectando as necesidades especiais
dende o comezo (neste senso parece interesante realizar avaliacións iniciais, tanto de aspectos
xenéricos a principios do curso, como nalgúns casos ó comezo dalgúns temas), e dándolles resposta
a través de reforzos, adaptacións curriculares, ou calquera medio que pareza axeitado en cada caso.
O profesorado tamén intentará, na medida das súas posibilidades, responder e satisfacer as
demandas e curiosidades dos alumnos nos ámbitos da Xeografía, a Historia e a Arte, así como
fomentar as súas inquedanzas individuais e colectivas
2.5. 14 Actividades complementarias e extraescolares
No momento de entregar ante Xefatura de estudios esta programación do Departamento de
Xeografía e Historia non existe previsión das actividades que se podan realizar e nas que o noso
Departamento poda ter unha implicación directa. En caso de levarse a cabo algunha, será recollida
na memoria do curso.
68
2.6.- PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA DE 4º DA ESO
2.6.1.- Obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendi-zaxe, indicadores de logro e competencias clave
Xeografía e Historia. 4º de ESO
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Bloque 1. O século XVIII en Europa ata 1789
a
c
d
g
h
l
ñ
B1.1. Século XVIII en Europa:
do feudalismo ao absolutismo
e o parlamentarismo das mi-
norías. Francia, Inglaterra,
España e Galicia.
B1.1. Explicar as
características do Anti-
go Réxime nos seus
sentidos político, social
e económico.
XHB1.1.1. Establece, a
través da análise de tex-
tos, a diferenza entre o
Absolutismo e o Parla-
mentarismo.
Analiza textos e interpreta esquemas
relacionados con aspectos propios do
absolutismo e o parlamentarismo.
CSC
CAA
CCL
XHB1.1.2. Distingue
conceptos históricos co-
mo Antigo Réxime e Ilus-
tración.
Analiza, identifica e compara as
características da sociedade e a eco-
nomía do Antigo Réxime e da Ilustra-
ción.
Recoñece e describe os distintos
sistemas de goberno dos comezos do
século XVIII.
Identifica aos pensadores máis impor-
tantes do século XVIII e o seu pensa-
mento.
CSC
CAA
CCL
f
h
l
n
ñ
B1.2. Ilustración.
B1.2. Coñecer o alcan-
ce da Ilustración como
novo movemento cultu-
ral e social en Europa e
en América.
XHB1.2.1. Describe as
características da cultura
da Ilustración e as impli-
cacións que ten nalgu-
nhas monarquías.
Identifica a Enciclopedia como a obra
representativa do pensamento ilustra-
do.
Analiza a transición do Antigo Réxime
cara á Ilustración nas formas de go-
berno de España.
Analiza a vida na corte dos Borbóns.
Analiza o papel da prensa no século
XVIII.
CSC
CCEC
CCL
f
g
l
n
B1.3. Arte e ciencia en Europa
no século XVIII.
B1.3. Coñecer os
avances da Revolución
Científica desde os sé-
culos XVII e XVIII.
XHB1.3.1. Aprecia os
avances científicos e a
súa aplicación á vida dia-
ria, e contextualiza o pa-
pel dos científicos na súa
propia época.
Valora a importancia das ideas da
Ilustración na evolución da ciencia.
CSC
CMCCT
CAA
XHB1.3.2. Comprende as
implicacións do empiri-
cismo e o método científi-
co nunha variedade de
áreas.
Valora a importancia do método
científico nunha variedade de áreas.
CSC
CMCCT
Bloque 2. A era das revolucións liberais
a
c
d
g
B2.1. Revolucións burguesas
nos séculos XVIII e XIX: ba-
ses ideolóxicas (liberalis-
mo,nacionalismo e rexiona-
lismo), económicas e sociais;
B2.1. Comprender o
alcance e as limitacións
dos procesos revolucio-
narios dos séculos XVIII
e XIX.
XHB2.1.1. Sopesa as
razóns dos revoluciona-
rios para actuar como o
fixeron.
Comprende as causas e as conse-
cuencias das revolucións da primeira
metade do século XIX e valora o legado
das revolucións e dos nacionalismos.
Valora os motivos que impulsaron o
CSC
CAA
CCL
69
Xeografía e Historia. 4º de ESO
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
h
l
principais consecuencias. pobo de Madrid no levantamento do 2
de maio de 1808.
XHB2.1.2. Recoñece,
mediante a análise de
fontes de diversas épo-
cas, o valor destas non só
como información senón
tamén como evidencia
para os/as historiado-
res/as.
Mellora a comprensión das revolucións
e dos nacionalismos analizando textos,
cadros e caricaturas da época.
CSC
CAA
CCL
a
c
d
g
h
l
ñ
B2.2. Revolucións burguesas
nos séculos XVIII e XIX: pe-
riodización e feitos principais.
Restauración. Procesos unifi-
cadores e independentistas. O
caso español
B2.2. Identificar os
principais feitos das
revolucións liberais bur-
guesas en Europa e
América nos séculos
XVIII e XIX.
XHB2.2.1. Redacta unha
narrativa sintética cos
principais feitos dalgunha
das revolucións burgue-
sas da primeira metade
do século XIX, acudindo a
explicacións causais, e
sinala os proles e os con-
tras.
Explica as distintas fases da unifica-
ción de Italia interpretando mapas his-
tóricos.
Explica as distintas fases da unifica-
ción de Alemaña interpretando mapas
históricos.
Explica os principais feitos da Guerra
da Independencia, a súa orixe e os
seus motivos, valorando a actuación
das Cortes de Cádiz e a Constitución
de 1812.
CSC
CAA
CCL
XHB2.2.2. Redacta unha
narrativa sintética cos
principais feitos dalgunha
das revolucións burgue-
sas do século XVIII, acu-
dindo a explicacións cau-
sais, e indica os proles e
os contras.
Explica por escrito os principais feitos
e datos xeográficos da Revolución
americana.
Explica por escrito as etapas da
Revolución francesa, a súa duración e
os sucesos que destacaron en cada
unha.
CSC
CAA
CCL
XHB2.2.3. Discute as
implicacións da violencia
empregando diversos
tipos de fontes.
. Discute as implicacións da violencia
empregando diversos tipos de fontes.
CSC
CAA
CCL
Bloque 3. A Revolución Industrial
f
g
h
l
B3.1. Revolución Industrial:
concepto; factores económi-
cos, sociais e ideolóxicos que
a fan posible.
B3.1. Describir os feitos
salientables da Revolu-
ción Industrial e o seu
encadeamento causal.
XHB3.1.1. Analiza os
proles e os contras da
primeira Revolución In-
dustrial en Inglaterra.
Interpreta a imaxe das primeiras
fábricas téxtiles analizando as condi-
cións de traballo e o trato aos obreiros
que traballaban nelas.
Interpreta un mapa analizando a
relación entre o nivel de industrializa-
ción e a mellora da rede de transpor-
tes.
CSC
CAA
CCL
g
h
l
B3.2. Revolución Industrial:
desde Gran Bretaña ao resto
de Europa.
B3.2. Analizar as
vantaxes e os inconve-
nientes de ser un país
pioneiro nos cambios.
XHB3.2.1. Analiza e
compara a industrializa-
ción de diferentes países
de Europa, América e
Asia, nas súas distintas
escalas temporais e xeo-
Estuda os procesos de industrializa-
ción en Gran Bretaña, no continente
europeo, en Estados Unidos e en Xa-
pón, sitúaos no tempo e no espazo
xeográfico.
Analiza o tardío proceso de industriali-
CSC
CAA
CCL
70
Xeografía e Historia. 4º de ESO
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
gráficas. zación española e os factores que in-
cidiron nese atraso con respecto a
outros países como o Reino Unido ou
Alemaña.
XHB3.2.2. Compara o
proceso de industrializa-
ción en Inglaterra e nos
países nórdicos.
Estuda a Primeira Revolución Indus-
trial en Gran Bretaña e compáraa coa
doutros países do continente europeo.
CSC
CAA
CCL
a
c
d
h
l
m
B3.3. Consecuencias da
Revolución Industrial. Move-
mento obreiro (orixes, ideolo-
xías e formas de organiza-
ción).
B3.3. Entender o
concepto de progreso, e
os sacrificios e os avan-
ces que leva consigo.
XHB3.3.1. Explica a
situación laboral feminina
e infantil nas cidades in-
dustriais.
Analiza textos e imaxes que describen
as condicións de traballo das mulleres
e dos nenos nas cidades industriais do
século XIX e principios do XX.
CSC
CSIEE
CCL
l
ñ
B3.4. Discusión en torno ás
características da industriali-
zación en España e Galicia:
éxito ou fracaso?
B3.4. Analizar a evolu-
ción dos cambios eco-
nómicos en España e
en Galicia, a raíz da
industrialización parcial
do país.
XHB3.4.1. Especifica
algunhas repercusións
políticas como conse-
cuencia dos cambios
económicos en España.
Estuda os cambios sociais, políticos e
económicos en España como conse-
cuencia da industrialización do país.
CSC
g
l
m
B3.5. A ciencia no século XIX.
B3.5. Coñecer os
principais avances cien-
tíficos e tecnolóxicos do
século XIX, e a súa re-
lación coas revolucións
industriais
XHB3.5.1. Elabora un
eixe cronolóxico, diacró-
nico e sincrónico, cos
principais avances cientí-
ficos e tecnolóxicos do
século XIX.
Analiza un eixe cronolóxico cos
avances técnicos que caracterizan á
época das revolucións industriais
CSC
CAA
CMCCT
Bloque 4. O Imperialismo do século XIX e a I Guerra Mundial
g
h
l
B4.1. O imperialismo no
século XIX: concepto.
B4.1. Identificar as
potencias imperialistas
e a repartición de poder
económico e político no
mundo no derradeiro
cuarto do século XIX e
no principio do XX.
XHB4.1.1. Explica razoa-
damente que o concepto
imperialismo reflicte unha
realidade que influirá na
xeopolítica mundial e nas
relacións económicas
transnacionais.
Comprende que é o Imperialismo e
explica como influíu na política mundial
e nas relacións internacionais.
CSC
CAA
CCL
XHB4.1.2. Elabora
discusións sobre eurocen-
trismo e a globalización.
. Elabora discusións sobre eurocen-
trismo e a globalización
CSC
CAA
CCL
g
l
B4.2. Imperialismo: causas,
desenvolvemento e conse-
cuencias.
B4.2. Establecer xerar-
quías causais (aspecto
e escala temporal) da
evolución do imperia-
lismo.
XHB4.2.1. Sabe recoñe-
cer cadeas e intercone-
xións causais entre colo-
nialismo, imperialismo e a
Gran Guerra de 1914.
Recoñece as conexións que existiron
entre o Imperialismo, o colonialismo e
a Gran Guerra de 1914.
CSC
CAA
g
h
l
B4.3. Causas e consecuen-
cias da Gran Guerra (1914-
1919) ou I Guerra Mundial.
B4.3. Coñecer os
principais acontecemen-
tos da Gran Guerra, as
súas interconexións coa
Revolución Rusa e as
XHB4.3.1. Diferencia os
acontecementos dos pro-
cesos, nunha explicación
histórica, da I Guerra
Coñece os principais acontecementos
da Gran Guerra, a súa relación coa
Revolución rusa e as consecuencias
dos tratados de Versalles. Coñece os
principais acontecementos da Gran
CSC
CAA
71
Xeografía e Historia. 4º de ESO
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
consecuencias dos tra-
tados de Versalles.
Mundial. Guerra, a súa relación coa Revolución
rusa e as consecuencias dos tratados
de Versalles.
XHB4.3.2. Analiza o novo
mapa político de Europa.
Analiza e explica o mapa político de
Europa despois da Primeira Guerra
Mundial.
CSC
CAA
XHB4.3.3. Describe a
derrota de Alemaña des-
de a súa propia perspec-
tiva e desde a dos alia-
dos.
Explica os cambios territoriais, as
pérdidas nas colonias e outras conse-
cuencias da Gran Guerra para o Impe-
rio alemán.
CSC
CAA
CCL
a
c
d
g
h
l
B4.4. Revolución Rusa.
B4.4. Esquematizar a
orixe, o desenvolve-
mento e as consecuen-
cias da Revolución Ru-
sa.
XHB4.4.1. Contrasta
algunhas interpretacións
do alcance da Revolución
Rusa na súa época e na
actualidade.
Estuda a Revolución rusa interpretan-
do a importancia que tivo na Europa
do seu tempo e na actualidade.
Describe o sistema político da URSS.
Enumera as repúblicas que formaban
a URSS en 1939.
CSC
CAA
CCL
g
h
l
n
B4.5. A arte no século XIX.
B4.5. Relacionar
movementos culturais
como o romanticismo,
en distintas áreas, e
recoñecer a orixinalida-
de de movementos ar-
tísticos como o impre-
sionismo, o expresio-
nismo e outros "ismos"
en Europa.
XHB4.5.1. Comenta
analiticamente cadros,
esculturas e exemplos
arquitectónicos da arte do
século XIX.
Analiza tres cadros do século XIX e
describe as imaxes e os personaxes
representados para extraer conclu-
sións sobre as formas de vida nese
século.
CSC
CAA
CCL
CCEC
XHB4.5.2. Compara
movementos artísticos
europeos e asiáticos.
Analiza os estilos artísticos que se
viron influidos pola Primeira Guerra
Mundial.
CSC
CAA
CCL
CCEC
Bloque 5. A época de entreguerras (1919-1945)
g
h
l
B5.1. Período de entregue-
rras: do final da Gran Guerra
ao crac do 29 e a Gran De-
presión.
B5.1. Coñecer e com-
prender os acontece-
mentos, os feitos e os
procesos máis impor-
tantes do período de
entreguerras, e a súa
conexión co presente, e
estudar a xerarquía
causal nas explicacións
históricas sobre esta
época.
XHB5.1.1. Analiza inter-
pretacións diversas de
fontes históricas e histo-
riográficas de distinta pro-
cedencia.
Analiza textos, gráficos, mapas e liñas
do tempo relacionados cos procesos
máis importantes do período de entre-
guerras.
Analiza e compara textos da prensa
estadounidense e a prensa española
relativos á explosión do Maine.
Compara dúas visións xornalísticas
sobre o bombardeo de Guernica.
CSC
CAA
CCL
XHB5.1.2. Relaciona
algunhas cuestións con-
cretas do pasado co pre-
sente e as posibilidades
do futuro, como o alcance
das crises financeiras de
1929 e de 2008.
Estuda o alcance das crises financei-
ras de 1929 e relaciónaas con cues-
tións concretas da crise do 2008.
CSC
CAA
XHB5.1.3. Discute as
circunstancias da loita
polo sufraxio da muller.
Recoñece e valora a importancia dos
movementos sufraxistas para a conse-
cución do voto feminino e a igualdade
das mulleres ante a lei.
CSC
CAA
CCL
72
Xeografía e Historia. 4º de ESO
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Valora o papel da muller na Segunda
República española e a consecución
do dereito ao voto na Constitución de
1931.
a
c
d
h
l
B5.2. Fascismo italiano e
nazismo alemán.
B5.2. Analizar as
causas do auxe dos
fascismos en Europa.
XHB5.2.1. Explica diver-
sos factores que fixeron
posible o auxe do fascis-
mo en Europa.
Analiza distintos factores que provoca-
ron o auxe do fascismo en Europa no
período de entreguerras
CSC
CCL
a
c
d
g
h
l
B5.3. II República española e
a Guerra Civil.
B5.3. Coñecer as
tensións que levaron en
España á proclamación
da II República e ao
estoupido da Guerra
Civil
XHB5.3.1. Explica as
principais reformas duran-
te a II República españo-
la, e reaccións a elas.
Coñece e explica os puntos máis
relevantes da Constitución de 1931 e a
reacción dos españois a estes cam-
bios constitucionais.
CSC
CCL
XHB5.3.2. Explica as
causas da Guerra Civil
española no contexto
europeo e internacional.
Coñece os acontecementos máis
importantes do inicio, do desenvolve-
mento e do final da Guerra Civil espa-
ñola e a axuda internacional que reci-
biron cada un dos bandos.
CSC
CAA
CCL
Bloque 6. As causas e consecuencias da II Guerra Mundial (1939-1945)
g
l
B6.1. Orixes da II Guerra
Mundial.
B6.1. Coñecer as
causas da II Guerra
Mundial.
XHB6.1.1. Recoñece a
xerarquía causal (diferen-
te importancia dunhas
causas ou outras segun-
do as narrativas).
Recoñece os distintos puntos de vista
e as formas de actuar de políticos e
gobernos dos países que foron invadi-
dos pola Alemaña nazi.
Relaciona a creación do estado de
Israel co aumento da inmigración a
Palestina, dos xudeus que fuxían do
réxime nazi.
CSC
CAA
g
h
l
B6.2. Desenvolvemento da II
Guerra Mundial: extensión,
fases, formas de guerra e
principais consecuencias.
B6.2. Coñecer os
principais feitos da II
Guerra Mundial, dife-
renciar as escalas xeo-
gráficas nesta guerra
(europea e mundial) e
entender o concepto de
guerra total.
XHB6.2.1. Sitúa nun
mapa as fases do conflito.
Sitúa en varios mapas as distintas
fases polas que pasou a Segunda
Guerra Mundial e relacionaos cos
contidos do tema.
Vincula o inicio da Guerra Fría co
final da Segunda Guerra Mundial e
a imposibilidade de cooperación
dos aliados vencedores que dividiu
o mundo en dous bloques antagó-
nicos
CSC
CAA
XHB6.2.2. Dá unha
interpretación de por que
rematou antes a guerra
europea que a mundial.
Comprende por que se alargou a
guerra na fronte oriental, pola resis-
tencia de Xapón, ata os bombarde-
os de Hiroshima e Nagasaki.
CSC
CAA
CCL
XHB6.2.3. Elabora unha
narrativa explicativa das
causas e as consecuen-
cias da II Guerra Mundial,
Explica as causas e consecuencias da
Segunda Guerra Mundial e sitúaas no
tempo e nos distintos lugares xeográfi-
cos.
CSC
CAA
CCL
73
Xeografía e Historia. 4º de ESO
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
a distintos niveis tempo-
rais e xeográficos.
Explica o comezo do proceso de
descolonización como consecuencia
da Segunda Guerra Mundial.
a
d
l
B6.3. O Holocausto.
B6.3. Entender o
contexto en que se de-
senvolveu o Holocausto
na guerra europea e as
súas consecuencias.
XHB6.3.1. Recoñece a
significación do Holocaus-
to na historia mundial.
Coñece as distintas fases de rexeita-
mento e exclusión social da poboación
xudía que culminou no Holocausto e
entende como este terrible proceso
influíu na conciencia das xeracións
posteriores.
CSC
g
h
l
B6.4. Nova xeopolítica mun-
dial: Guerra Fría e plans de
reconstrución posbélica.
B6.4. Comprender o
concepto de Guerra
Fría no contexto de
despois de 1945, e as
relacións entre os dous
bloques, os EEUU e a
URSS.
XHB6.4.1. Utilizando
fontes históricas e histo-
riográficas, explica algúns
dos conflitos enmarcados
na época da Guerra Fría.
Recoñece o Holocausto como o
resultado dun sistema político autorita-
rio e racista e apunta algunha medida
para evitar estas situacións no futuro.
Utiliza textos, caricaturas e fotografías
para explicar algúns dos conflitos que
sucederon na época da Guerra Fría.
Utiliza textos, caricaturas e fotografías
para explicar algúns dos conflitos que
sucederon na época da Guerra Fría.
CSC
CAA
CCL
XHB6.4.2. Describe as
consecuencias da guerra
de Vietnam.
Estuda a guerra de Vietnam e as súas
consecuencias, desde o punto de vista
das perdas humanas e de como con-
tribuíu a cambiar a imaxe que o mundo
tiña de Estados Unidos
CSC
CAA
CCL
a
d
g
h
l
B6.5. Procesos de descoloni-
zación en Asia e África.
B6.5. Organizar os
feitos máis importantes
da descolonización de
posguerra no século XX
e comprender os límites
da descolonización e da
independencia nun
mundo desigual.
XHB6.5.1. Describe os
feitos relevantes do pro-
ceso descolonizador.
Explica os feitos máis importantes do
proceso de descolonización en Asia,
Oceanía e África.
CSC
CCL
XHB6.5.2. Distingue entre
contextos diferentes do
mesmo proceso, por
exemplo, África subsaha-
riana (anos 50 e 60) e a
India (1947).
Estuda o fenómeno do apartheid en
Sudáfrica que diferencia o período
descolonizador neste país co resto do
continente africano.
CSC
CAA
Bloque 7. A estabilización do Capitalismo e o illamento económico do bloque soviético
a
d
g
h
l
B7.1. Evolución dos bloques
soviético e capitalista. O "Wel-
fare State".
B7.1. Entender os
avances económicos
dos réximes soviéticos
e os perigos do seu
illamento interno, así
como os avances eco-
nómicos do "Welfare
State" en Europa.
XHB7.1.1. Explica os
avances dos réximes so-
viéticos e do "Welfare
State" en Europa.
Analiza a creación do Estado do
Benestar en Europa e a súa poste-
rior evolución.
CSC
CAA
CCL
XHB7.1.2. Recoñece os
cambios sociais derivados
da incorporación da mu-
ller ao traballo asalariado.
Estuda a incorporación da muller
ao traballo e os movementos femi-
nistas desde os anos 60 ata os no-
sos días
CSC
f
g
h
l
m
B7.2. Crise do petróleo
(1973).
B7.2. Comprender o
concepto de crise eco-
nómica e a súa reper-
cusión mundial nun ca-
so concreto.
XHB7.2.1. Compara a
crise enerxética de 1973
coa financeira de 2008.
Analiza os conflitos en Oriente Próxi-
mo que desencadearon a crise do pe-
tróleo en 1973.
CSC
CAA
CCL
74
Xeografía e Historia. 4º de ESO
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
a
c
d
g
h
l
ñ
B7.3. Ditadura de Franco en
España.
B7.3. Explicar as
causas de que se esta-
blecera unha ditadura
en España tras a Gue-
rra Civil, e como foi evo-
lucionando esa ditadura
desde 1939 a 1975.
XHB7.3.1. Coñece a
situación da posguerra e
a represión en España,
así como as fases da di-
tadura de Franco
Estuda a España da posguerra e as
diferentes fases polas que pasou a
ditadura de Franco desde 1939 ata
1975.
CSC
XHB7.3.2. Discute como
se entende en España e
en Europa o concepto de
memoria histórica
Investiga en Internet e explica o
contido da Lei da Memoria Histórica
CSC
CAA
CCL
Bloque 8. O mundo recente entre os séculos XX e XXI
a
d
g
l
B8.1. Formas económicas e
sociais do capitalismo no
mundo.
B8.1. Interpretar proce-
sos a medio prazo de
cambios económicos,
sociais e políticos a
nivel mundial.
XHB8.1.1. Interpreta o
renacemento e o declive
das nacións no novo ma-
pa político europeo desa
época
Compara o mapa de Europa de
1988 co actual e analiza a orixe e
evolución dos novos países.
CSC
CAA
XHB8.1.2. Comprende os
proles e contras do esta-
do do benestar.
Define o estado de benestar e
como inflúe nel a evolución da eco-
nomía e da sociedade.
Analiza como se manifestou o
estado de benestar en España.
CSC
a
d
g
h
l
B8.2. Colapso dos réximes
soviéticos e as súas conse-
cuencias.
B8.2. Coñecer as
causas e as conse-
cuencias inmediatas do
colapso da URSS e
outros réximes socialis-
tas.
XHB8.2.1. Analiza aspec-
tos políticos, económicos
e culturais dos cambios
producidos tralo colapso
da URSS.
Estuda a evolución da URSS ata a
súa desintegración e as revolucións
democráticas da Europa do Leste.
CSC
CAA
CCL
a
c
d
g
h
l
ñ
B8.3. Transición política en
España: da ditadura á demo-
cracia (1975-1982).
B8.3. Coñecer os
principais feitos que
conduciron ao cambio
político e social en Es-
paña despois de 1975,
e sopesar distintas in-
terpretacións sobre ese
proceso.
XHB8.3.1. Compara
interpretacións sobre a
Transición española nos
anos setenta do século
XX e na actualidade.
Analiza algúns textos relevantes da
transición, compáraos e opina sobre a
mensaxe que transmiten.
CSC
CAA
CCL
XHB8.3.2. Enumera e
describe algúns dos prin-
cipais fitos que deron lu-
gar ao cambio na socie-
dade española da transi-
ción: coroación de Xoán
Carlos I, lei para a refor-
ma política de 1976, lei de
amnistía de 1977, apertu-
ra de Cortes Constituín-
tes, aprobación da Consti-
tución de 1978, primeiras
eleccións xerais, creación
do Estado das autonomí-
as, etc.
Coñece e explica os sucesos máis
importantes que propiciaron o cambio
na sociedade española da transición.
CSC
CCL
XHB8.3.3. Analiza o
problema do terrorismo
en España durante esta
Coñece o problema do terrorismo en
España, nomea algúns grupos terroris-
tas da época: ETA, GRAPO etc. e ex-
CSC
CAA
75
Xeografía e Historia. 4º de ESO
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
etapa (ETA, GRAPO, Te-
rra Lliure, etc.): a xénese
e a historia das organiza-
cións terroristas, a apari-
ción dos primeiros move-
mentos asociativos en
defensa das vítimas, etc.
plica o que é a Asociación de Vítimas
do Terrorismo, cando se creou e cales
son os seus fins.
CCL
a
c
d
g
h
l
B8.4. Camiño cara a Unión
Europea: desde a unión eco-
nómica a unha futura unión
política supranacional.
B8.4. Entender a
evolución da constru-
ción da Unión Europea.
XHB8.4.1. Discute sobre
a construción da Unión
Europea e do seu futuro.
Analiza a Unión Europea desde o
nacemento da CEE e a súa posterior
evolución, analizando as sucesivas
incorporacións e os retos que se lle
expoñen para o futuro.
CSC
CAA
CCL
Bloque 9. A Revolución Tecnolóxica e a globalización a finais do século XX e principio do XXI
e
g
h
l
B9.1. A globalización econó-
mica: concepto e característi-
cas.
B9.1. Definir a globali-
zación e identificar al-
gúns dos seus factores.
XHB9.1.1. Procura na
prensa novas dalgún sec-
tor con relacións globali-
zadas, e elabora argu-
mentos a favor e en con-
tra.
Comprende o concepto de globaliza-
ción e analiza as vantaxes e os incon-
venientes de vivir nun mundo globali-
zado.
CSC
CD
CCL
CAA
CSIEE
XHB9.1.2. Elabora
discusións sobre o euro-
centrismo e a globaliza-
ción.
Debate sobre o eurocentrismo e a
globalización.
CSC
CAA
CCL
e
f
g
h
l
B9.2. Papel da Revolución
Tecnolóxica na globalización.
B9.2. Identificar algúns
dos cambios fundamen-
tais que supón a Revo-
lución Tecnolóxica.
XHB9.2.1. Analiza algu-
nhas ideas de progreso e
retroceso na implantación
das recentes tecnoloxías
da información e da co-
municación, a distintos
niveis xeográficos.
Analiza as vantaxes e os perigos de
Internet no ámbito profesional como
persoal.
CSC
CAA
CCL
CD
e
g
h
l
m
ñ
B9.3. Consecuencias da
globalización. Relacións inte-
rrexionais; focos de conflito.
B9.3. Recoñecer o
impacto destes cambios
a nivel local, autonómi-
co, estatal e global, pre-
vendo posibles escena-
rios máis e menos de-
sexables de cuestións
ambientais transnacio-
nais, e discutir as novas
realidades do espazo
globalizado.
XHB9.3.1. Crea contidos
que inclúen recursos co-
mo textos, mapas e gráfi-
cos, para presentar algún
aspecto conflitivo das
condicións sociais do pro-
ceso de globalización.
Realiza unha presentación oral na
clase en que explica como inflúe a
globalización na nosa vida diaria.
CSC
CD
CAA
CCL
CMCCT
CSIEE
Bloque 10. A relación entre o pasado, o presente e o futuro a través da historia e a xeografía
g
h
l
ñ
B10.1. Relación entre o
pasado, o presente e o futuro
a través da historia e a xeo-
grafía.
B10.1. Recoñecer que o
pasado non está "morto
e enterrado", senón que
determina o presente e
os posibles futuros e
espazos, ou inflúe ne-
XHB10.1.1. Formula
posibles beneficios e des-
vantaxes para as socie-
dades humanas e para o
medio natural dalgunhas
consecuencias do que-
Analiza algúns problemas ambientais
como a sobreexplotación do planeta e
o cambio climático explicando como
poden influír na vida cotiá
CSC
CMCCT
CAA
CCL
76
Xeografía e Historia. 4º de ESO
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
les. cemento global, como o
desxeamento do Báltico.
XHB10.1.2. Sopesa como
unha Europa en guerra
durante o século XX pode
chegar a unha unión eco-
nómica e política no sécu-
lo XXI.
Sopesa como unha Europa en guerra
durante o século XX pode chegar a
unha unión económica e política no
século XXI.
CSC
CAA
XHB10.1.3. Compara
(nun aspecto ou en va-
rios) as revolucións indus-
triais do século XIX coa
revolución tecnolóxica de
finais do século XX e
principio do XXI.
Compara en que se parece e en que
se diferencia a sociedade do tempo da
Revolución Industrial á dos nosos días
CSC
CMCCT
CAA
f
l
ñ
B10.2. Cambio e continuida-
de.
B10.2. Explicar as
características de cada
tempo histórico e certos
acontecementos que
determinaron cambios
fundamentais no rumbo
da historia, diferencian-
do períodos que facili-
tan o seu estudo e a
súa interpretación.
XHB10.2.1. Ordena
temporalmente algúns
feitos históricos e outros
feitos salientables, utili-
zando para iso as nocións
básicas de sucesión, du-
ración e simultaneidade.
Sitúa no tempo e recoñece nun mapa
histórico os distintos territorios europe-
os que perdeu España en virtude do
Tratado de Utrech.
Sitúa no tempo feitos da Revolución
americana e recoñece nun mapa histó-
rico as Trece Colonias.
Enumera as etapas da Revolución e a
súa duración.
Sitúa no tempo feitos salientables do
movemento obreiro no século XIX.
Sitúa no tempo e recoñece nun mapa
histórico os movementos da guerra da
Independencia.
Sitúa no tempo e recoñece os fitos que
destacan na ocupación de África e
Asia.
Sitúa no tempo e recoñece nun mapa
as principais frontes e batallas da Gran
Guerra.
Sitúa no tempo os acontecementos
que tiveron maior incidencia no estali-
do da guerra.
Sitúa no tempo os acontecementos
que destacaron na primeira fase da
guerra
Analiza a Guerra Civil a través de
mapas e un eixe cronolóxico.
Elabora unha liña do tempo sobre o
conflito árabe-israelí.
CSC
CMCCT
XHB10.2.2. Realiza
diversos tipos de eixes
cronolóxicos e mapas
históricos.
Ordena acontecementos cronoloxica-
mente e sitúaos nunha liña do tempo.
Elabora un mapa de África en que
sitúa os territorios coloniais europeos
en 1914.
CSC
CMCCT
77
Xeografía e Historia. 4º de ESO
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Debuxa un mapa político de España
f
l
ñ
B10.3. Tempo histórico.
B10.3. Entender que os
acontecementos e os
procesos ocorren ao
longo do tempo e á vez
no tempo (diacronía e
sincronía).
XHB10.3.1. Entende que
varias culturas convivían
á vez en diferentes encla-
ves xeográficos.
Busca información sobre que pobos
habitaban África na primeira metade
do século XIX.
Interpreta textos sobre o nacemento
do Estado de Israel e explica
as guerras e enfrontamentos
que houbo entre israelís e palestinos
desde 1948.
Analiza en que rexións predomina a
relixión islámica e o seu tipo de gober-
no.
CSC
CMCCT
h
l
ñ
B10.4. Vocabulario histórico e
artístico: Idade Contemporá-
nea.
B10.4. Utilizar o voca-
bulario histórico e artís-
tico con precisión, inse-
ríndoo no contexto ade-
cuado.
XHB10.4.1. Utiliza con
fluidez e precisión o vo-
cabulario histórico e artís-
tico necesario.
Coñece o significado de termos
históricos e artísticos e emprégaos
axeitadamente.
CSC
CCL
2.6.2 Orientacións metodolóxicas
A metodoloxía a empregar nas clases de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, consistirá
basicamente nunha combinación de elementos teóricos con supostos de carácter práctico, e na
complementariedade entre as explicacións teórico-prácticas aportadas polo profesor e o traballo
desenvolvido polo alumno na aula, tanto individual como colectivamente; a propósito do explicado
polo profesor, e resolvendo para elo os supostos prácticos incluídos no libro de texto ou en calquera
outro material aportado polo profesor da materia, atendendo e tendo en conta as necesidades
educativas dos seus alumnos. Farase un seguimento frecuente do traballo desenvolvido polos
alumnos a través da valoración dos cadernos, traballos presentados, observación directa na aula,
etc...
Sempre que sexa posible, tratarase de empregar unha metodoloxía constructivista que posibilite que
os alumnos “a rendan a a render” e olo tanto non se an meros re roductores de conce tos
aprendidos, de xeito que o propio alumno participe activamente no proceso de ensinanza-
aprendizaxe partindo dos seus coñecementos previos, e a partir deles, e coa información aportada
polo profesor e o manual construirá un corpo sólido de coñecementos sobre os diversos temas a
estudiar. Deste xeito, pensamos que as aprendizaxes serán significativas e polo tanto máis
facilmente evocables que aquelas adquiridas exclusivamente de xeito memorístico ou mecánico.
A metodoloxía ten que ter en conta os diferentes ritmos de aprendizaxe, favorecer a capacidade dos
alumnos de aprender por si mesmos e promover a aprendizaxe en equipo. Nesta etapa será nomea-
damente activa e participativa, favorecendo o traballo individual e o cooperativo do alumnado, así
como o logro dos obxectivos e das competencias correspondentes.
Promoverase a integración e o uso das tecnoloxías da información e da comunicación na aula, co-
mo recurso metodolóxico eficaz para desenvolver as tarefas de ensino e aprendizaxe. Para unha
adquisición eficaz das competencias e a súa integración efectiva no currículo, deberán deseñarse
actividades de aprendizaxe integradas que lle permitan ao alumnado avanzar cara aos resultados de
aprendizaxe de máis dunha competencia ao mesmo tempo. Para isto, aproveitaranse as posibilidades
78
que ofrecen as metodoloxías de proxectos, entre outras, así como os recursos e as actividades da
biblioteca escolar.
No cadro inferior fíxanse os modelos, principios metodolóxicos e formas de agrupamento que pode
desenvolver o profesorado para alcanzar os estándares de aprendizaxe avaliables previstos en cada
bloque de contidos, así como a adquisición das competencias. Cada docente aplicará as que consi-
dere convenientes na súa programación de aula e nas conseguintes rúbricas.
MODELOS METODOLÓXICOS PRINCIPIOS METODOLÓXICOS AGRUPAMENTOS
ivo/expositivo.
iva.
ación.
cción.
2.6.3 Recursos para a avaliación
A Avaliación será continua para poder solucionar os problemas que atopemos na súa aplica-
ción sen esperar a rematar o curso, pois dese xeito poderemos deducir modificacións que afecten ó
futuro do seu desenvolvemento. Para iso seguiremos os tres pasos clásicos en calquera proceso de
avaliación educativa:
- Avaliación inicial: que faremos ó comezo do curso e cada vez que se inicie un bloque no-
vo. Pretendemos con ela valorar os coñecementos previos e esquemas mentais dos alumnos e coñe-
ce-lo punto de partida para establecer axeitadamente as estratexias de aprendizaxe e seleccionar as
actividades de ensino-aprendizaxe máis apropiadas. Como instrumentos para esta avaliación inicial
usaremos enquisas, probas obxectivas, composicións escritas, entrevistas, remuíños de ideas, etc.
- Avaliación formativa: que faremos ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe.
Permitiranos ver a grao de progreso dos alumnos e as dificultades que atopan para poder facer as
adaptacións necesarias. Usaremos unha variada gama de procedementos: producción do alumno
(cadernos de clase, composicións escritas, entrevistas, traballos complementarios, controles periódi-
cos, exames parciais), participación nas tarefas de clases, interese, colaboración nos traballos en
grupo, etc.)
- Avaliación sumativa, parcial e final: ao remate de cada bloque faremos unha valoración
dos obxectivos acadados que nos permita saber se podemos continuar nesa liña de progresión ou
debemos retomar certos aspectos porque unha parte importante dos alumnos non é capaz de acadar
os obxectivos recollidos nos criterios de avaliación reseñados no desenvolvemento curricular.
Os resultados da avaliación deberán ser reflectidos nunha cualificación periódica, comuni-
cada aos alumnos; para esta cualificación teremos en conta tódolos elementos observados no proce-
so de avaliación.
79
En canto ás ferramentas de avaliación deberán reunir requisitos básicos para poder cumprir
o fin que se lles asigna, e que serán:
- Probas escritas.- Deben conter unha proporción razoable de contidos conceptuais e pro-
cedementais e na súa valoración debe haber equilibrio no peso específico de cada un dos tipos. A
periodicidade pode ser moi variable pero, en todo caso, alomenos dúas probas escritas por avalia-
ción, que deberán ser fixadas con antelación suficiente e procurará manterse a necesaria coordina-
ción coas outras disciplinas para evita-la concentración nunhas datas determinadas. Esto non exclúe
que ó longo do curso, e sobre aspectos moi concretos que non precisan dunha preparación inmedia-
ta, se oidan realizar robas “es ont neas” sen revio aviso. Normalmente nas robas escritas os
contidos a avaliar serán os traballados no período inmediatamente anterior, aínda que determinados
conceptos e procedementos que se consideran básicos (vocabulario científico, mapas, esque-
mas/resumo de unidades didácticas, técnicas de análise, comentario e explicación de documentos)
poidan ser incluídos ó longo de todo o curso.
- Caderno de clase.- Debe reunir unhas condicións mínimas de organización, limpeza, lexi-
bilidade, ortografía e composición correctas, etc. Valorarase tanto a correcta execución das activi-
dades como a presentación, a orde e as anotacións feitas con rigor expresivo e científico.
- Participación.- Neste aspecto pretendemos valora-la participación dos alumnos na marcha
da clase. Se, como pretendemos, conseguimos un ensino activo e participativo, debemos ter en con-
ta a participación individual mediante o interese polas actividades, preguntas que fai, respostas ás
preguntas do profesor ou dos compañeiros, actitude e participación nos traballos en grupo. Terase
tamén en conta a actitude de respecto cara os demais membros da comunidade escolar, respecto ao
turno de palabra, ás normas de convivencia, coidado do material, etc.
- Actividades complementarias.- Programarase algunha actividade complementaria que
terá que realizarse na súa meirande parte fóra da aula (ficha resumo de lectura de libros, ficheiros de
información periodística, investigacións sobre o contorno, recopilación e tratamento de información
variada, etc.). Nestes casos a marxe de iniciativa dos alumnos e moito meirande que nas actividades
da aula. Valorarase nestes casos o rigor no manexo da información, a orixinalidade do planeamento,
o coidado na redacción e presentación e o cumprimento dos prazos previstos. Asemesmo teranse en
conta tamén as aportacións voluntarias de proacción con unha prima na nota para aqueles alumnos
que desexen amplia-los seus coñecementos e mellora-la súa cualificación final.
Os referentes para a comprobación do grao de adquisición das competencias e o logro dos obxecti-
vos da etapa nas avaliacións continua e final da materia serán os criterios de avaliación e estándares
de aprendizaxe que figuran no apartado 1 da presente programación.
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado de 1º de educación secundaria obrigatoria
será continua, formativa e integradora, terá un carácter formativo e será un instrumento para a me-
llora tanto dos procesos de ensino como dos procesos de aprendizaxe.
A avaliación deberá ser integradora, e deberá terse en conta desde todas as materias a consecución
dos obxectivos establecidos para a etapa e do desenvolvemento das competencias correspondente.
O carácter integrador da avaliación non impedirá que o profesorado realice de xeito diferenciado a
avaliación de cada materia tendo en conta os criterios de avaliación e os estándares de aprendizaxe
de cada unha delas.
Estableceranse as medidas máis adecuadas para que as condicións de realización das avaliacións se
adapten ás necesidades do alumnado con necesidades educativas especiais. Estas adaptacións non se
terán en conta en ningún caso para minorar as cualificacións obtidas.
No seguinte cadro móstranse os procedementos e instrumentos de avaliación entre os que cada pro-
fesor elexirá os que maís se adapten á súa programación de aula, así como o sistema de cualifica-
ción.
PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN SISTEMA DE CUALIFICACIÓN
80
aballo diario.
e-
cialmente creadas para a avaliación.
individual (cualificacións).
i-
vidual (anotacións e puntualizacións).
colectivo.
c-
tivo.
stico: rúbrica da
unidade.
s-
pondentes á unidade.
correspondentes á unidade.
rna.
x-
tuais.
ncións.
imedia.
Cualificación cuantitativa:
Probas de avaliación de contidos.
Cualificación cualitativa: terá como
clave para o diagnóstico a rúbrica corres-
pondente á unidade.
Probas de avaliación por
competencias.
Observación directa.
2.6.4 Criterios de cualificación
Realizaránse controis de cada unidade temática, dependendo da súa complexidade. Nos
controis aparecerán cuestións relativas a: vocabulario específico; personaxes singulares;
recoñecemento de imaxes; interpretación de mapas, gráficos, vídeos, fotografías ou textos...
Eses controis parciais (nunca menos de dous por avaliación) servirán para ir testando o grao
de competencia que se vai acadando no proceso educativo. Non se utilizarán para facer nota media
nin para eliminar materia.
No 4 º de ESO a cualificación asignada ós alumnos en cada unha das avaliacións será o resultado da
valoración dos seguintes factores, ós que corresponde a ponderación que de seguido achegamos:
85% como mínimo do resultado dos exames
15% como máximo para valorar a actitude dos alumnos cara a materia, e con tal fin
utilizaremos como instrumentos a valoración o caderno de clase, a participación, a asistencia
e o traballo na aula e a realización de traballos.
Consideramos que a avaliación na área de Xeografía e Historia na ESO debe ser continua e
SELECTIVA, isto é, en cada avaliación o profesor escollerá unha serie de contidos (termos,
conceptos, enunciados teóricos, procedementos, etc.) extraídos dos contidos básicos que poderán
ser obxecto de exame nas probas das seguintes avaliacións. Con elo pretendemos, non só, que os
alumnos non perdan de vista unha visión global da materia, senón tamén facilitar o proceso de
recuperación para aqueles alumnos que non acadaran unha cualificación positiva na avaliación. E,
así mesmo, entendemos que, con este modelo, cumprimos axeitadamente co desenvolvemento das
competencias básicas.
A nota da AVALIACIÓN FINAL sairá da ponderación das tres avaliacións entendendo a
ponderación como a cuantificación e a relación de contidos de cada proba e de cada avaliación no
conxunto do total da materia. É dicir, non na media aritmética das avaliación, senón a superación e
a consecución dos obxectivos, a asimilación dos contidos e a consecución das competencias
básicas. Esta ponderación manterá os valores porcentuais indicados anteriormente.
81
2.6. 5 Traballo cooperativo
Da canción protesta ao rap
Un itinerario polo París da Revolución.
Debate sobre a finalidade das Exposicións Universais.
A representación de Mariana Pineda.
Un debate sobre o alcance da Gran Guerra
Análise dunha película: O gran ditador
Un debate sobre a memoria histórica da Segunda Guerra Mundial.
Unha exposición de carteis da Guerra Civil.
Unha investigación sobre a carreira espacial.
Un informe sobre colonialismo e subdesenvolvemento.
Unha análise da influencia da globalización na vida diaria.
Un vídeo sobre a España actual.
2.6.6 Contidos transversais.
Comprensión lectora
Proposta de textos: O Estado absoluto ; A división de poderes ; A Enciclopedia, medio de difusión
da Ilustración; Decretos de Nova Planta; A vida na corte dos Borbóns; Estatutos da Sociedade
Económica de Amigos do País de Santiago; Comparar o pensamento dos ilustrados;A Declaración
de Independencia; O terceiro estado segundo Sieyès ; Decreto sobre sospeitosos ; Os símbolos da
Revolución ; A ideoloxía da Restauración ; Proclamación da independencia grega . Verdi e a unifi-
cación italiana . A nación alemá . Declaración de Dereitos de Virxinia . Primavera árabe: espe-
ranzas frustradas . Que papel desempeñaron as mulleres na Revolución francesa? . Unha investi-
gación sobre a natureza e causas da riqueza das nacións ; Riscos do ferrocarril ; Cambios nos
transportes; O traballo en cadea ; O nacemento dun imperio industrial ; As cidades industriais .
Matrimonios de conveniencia ; Valores da clase media ; O marxismo. O anarquismo; O legado das
revolucións industriais ; Unha cidade industrial; O traballo nas minas ; A Revolución Industrial na
vida cotiá ; Condicións de traballo e saúde; mulleres nas minas ; O 2 de maio de 1808 ; O Cádiz
das Cortes ; A Constitución de 1812 ; O Manifesto dos Persas ; Discurso de Simón Bolívar ; Cons-
titución de 1845 ; Constitución de 1869; A fraude electoral ; A desamortización de Mendizábal ; O
exemplo das mulleres pioneiras ; Isabel II. Historia da raíña de España, 1862; O legado do século
xix en España; Analizar a historia de España a través das caricaturas; Búscanse pretendentes ao
trono de España; A Revolución Industrial en España, éxito ou fracaso?; A tese de Nadal; A tese de
Artola ; A representación de Mariana Pineda ; Dúas visións da misión colonizadora ; A visión dos
colonizados ; Ultimato de Austria a Serbia ; As novas armas ; A vida na retagarda; Os Catorce
Puntos de Wilson e dúas opinións sobre o Tratado de Versalles; Cláusulas do Tratado de Versalles;
Demandas dos obreiros de San Petersburgo ao tsar en 1905; As Teses de Abril; O legado do impe-
rialismo, a Gran Guerra e a Revolución rusa; A Conferencia de Berlín, 1884-1885; O atentado de
Saraxevo e Por que hai guerra?; O Pacto Briand-Kellog; Declaración de Séneca Falls ; A loita
polos dereitos da muller; O New Deal de Roosevelt; A radicalización e o medo; Ideoloxía fascista;
Adolf Hitler; A raza aria segundo Hitler; Represión e propaganda ; Stalin segundo Lenin; A vida
nun kolkhoz ; Testemuño de Bart Stern, deportado ao campo de concentración de Auschwitz ; O
legado do período de entreguerras; Auxe electoral dos extremismo ; Protocolo secreto do pacto
82
xermano-soviético; Winston Churchill; Carta de Pierre Laval e Discurso de Charles de Gaulle;
Lugares de memoria do Holocausto; Conferencia de Ialta; Os xuízos de Núremberg. Discurso de
Winston Churchill ante o Parlamento; o legado da Segunda Guerra Mundial; O diario de Ana
Frank . Analizar o papel da prensa na crise do 98; A Semana Tráxica ;; A Constitución de 1931 ; O
papel da muller en tempos da Segunda República ; Discurso falanxista ; Carta dun brigadista in-
ternacional á súa filla; As milicianas . Testemuño dunha nena de 1937; Guerra e protección do
patrimonio; Os nenos da guerra; Principios do Partido Galeguista; Manuel Azaña, discurso pro-
nunciado en Barcelona, 18 de xullo de 1938; O legado do primeiro terzo do século xx español; A
resistencia dos maquis; Os pactos con Estados Unidos; A vida cotiá no franquismo; Mensaxe do rei
Xoan Carlos I na súa coroación; Discurso de investidura de Felipe González; O 11-M ; Un maior
nivel educativo; A Constitución de 1978. A «cortina de aceiro»; A carreira de armamentos na Gue-
rra Fría; A doutrina Truman; Eu son berlinés; Unha guerra atroz; O espírito de Helsinqui; Momen-
to estelar da humanidade.ONU e descolonización; O conflito de Caxemira; Nacemento do Estado
de Israel; Protagonistas da descolonización africana; Sudáfrica: do apartheid á democracia; A
Conferencia de Bandung; Desexos dunha nena de Benin; O milagre económico alemán; Os símbo-
los da UE; Os Tratados de Roma; Discurso de Barack Obama ; A revolución da muller; Os «inimi-
gos do pobo»; A perestroika; A desintegración de Iugoslavia; A Revolución Cultural; Os populis-
mos latinoamericanos; A Cuba castrista; BRIC e Aguias; A globalización ten historia; O Foro So-
cial Mundial; Cambio climático e vida cotiá; Ante o muro, Maruja Torres; O legado do noso mun-
do.
Expresión oral e escrita.
Facémonos preguntas. Foi a máquina de vapor realmente revolucionaria? Por que o 14 de xullo é a festa nacional de Francia? Foi Goya un cronista do seu tempo? Como era a vida nas trincheiras? Foron os anos vinte tolos e felices? Estivo a ciencia ao servizo das armas? Por que o Guernica se converteu nun símbolo? Que foi o desarrollismo? Por que a guerra de Vietnam estremeceu o mundo? Quen defendeu a resistencia pacífica? Podemos vivir sen as novas tecnoloxías nun mundo globalizado? ; Tiveron xustificación as bombas de Hiroshima e Nagasaki? Por que o século da Ilustración coñécese como o Século das Luces?, etc
Debater sobre a función da prensa hoxe e no século xviii ; as visións da misión colonizadora; a ideoloxía fascista; a ONU e a descolonización,etc.
Explicar as causas e consecuencias do motín de Esquilache; por que destacaron determinados personaxes do século xviii ; que descubriu James Cook nas súas viaxes de exploración ; a Constitución de 1931; o cambio climático,etc.
Comunicación audiovisual.
Mapas: Europa no século xviii, trece colonias no ano 1776, as revolucións de 1820, 1830 e 1848, mapas de Italia antes e despois da unificación, ); mapa das migracións mundiais entre 1820 e 1914, mapa histórico sobre a primeira guerra carlista, Mapa histórico da formación de Estados Unidos, Mapa da repartición do mundo en 1914, Europa, norte de África e Oriente Próximo en 1914 e en 1918-1919, tras a Paz de París, Réximes políticos en Europa en 1938, Mapa dos cambios territoriais tras a Segunda Guerra Mundial, Dous mapas da ameaza nuclear estadounidense e soviética, mapa do mundo durante a Guerra Fría, mapa da descolonización de Asia, mapa da descolonización de África, as ampliacións da Unión Europea, A organización territorial de Europa nos anos 1988 e 2015, Países con máis do 50% de poboación musulmá
Imaxes: ; O xuramento do Xogo da Pelota, obra de Jacques Louis David, unha caricatura do Congreso de Viena, A Liberdade guiando ao pobo, obra de Delacroix, . debuxos esquemáticos de distintas máquinas de vapor, O dous de maio de 1808 en Madrid, obra de Goya, ); Caricatura da revista La Flaca sobre a busca dun rei para España, As colonias francesas, litografía realizada arredor de 1900, , Lenin varre o lixo do mundo caricatura realizada en 1920, ); Ilustración
83
antisemita dun libro escolar nazi en 1935, Caricatura do pacto xermano-soviético,
Fotografías: A vida dos colonizadores, Pícnic na India en 1890 e europeos en Ceilán en 1875, Traballadora dunha fábrica de armamento en Estados Unidos, Traballadoras dunha liña férrea en Estados Unidos en 1918, Condutora de autobús en Londres en 1916 Entrevista entre Pétain e Hitler, en outubro de 1942, Barricadas en Barcelona durante a Semana Tráxica, Repartición de comida ao comezo da Guerra Civil; Refuxiados no metro de Madrid durante un bombardeo ; A fonte de Cibeles en Madrid na Guerra Civil; Teruel en ruínas; Refuxiados republicanos foxen a Francia, Caricatura soviética da Guerra Fría, Banco só para brancos nunha cidade surafricana en 1974, Interior do Parlamento Europeo; Martin Luther King e Barack Obama, Atentado contra as torres xemelgas en Nova York o 11 de setembro de 2001, Fidel Castro celebra a vitoria da revolución en 1959; Rúa en Cienfuegos na actualidade; Ataque estadounidense a Afganistán tras o 11-S; Membros da ONG Médicos Sen fronteiras, Entrevista entre Hitler e Franco en Hendaia en 1940, : Tejero irrompe no Congreso dos Deputados
Gráficos: a pirámide do Antigo Réxime, movemento natural da poboación inglesa, diagrama de barras sobre as exportacións de tecidos británicas en 1820 e 1840, ); Gráfico sobre a crise do 29 e a súa difusión, as eleccións lexislativas en Alemaña, diagrama de barras dos resultados electorais da Fronte Nacional francesa en 2015, ); táboa sobre a poboación xudía exterminada, Gráfico sobre as eleccións xerais de 1933; Dous gráficos: gasto militar e armamento nuclear, Índice de desenvolvemento humano;evolución do prezo do petróleo; desemprego e crise dos anos setenta , Poboación e economía dos BRIC, Cartel propagandístico do réxime de Mao
Esquemas: a redución da duración das viaxes grazas ao ferrocarril, Sistema político español
Liñas do tempo: liña do tempo cos logros do movemento obreiro, ; liña do tempo da emancipación da América española, Liña do tempo sobre o reinado de Isabel II, Liña do tempo: o camiño cara á Segunda Guerra Mundial, eixe cronolóxico 1934-37, eixe cronolóxico da Guerra Civil, Eixe temporal: A formación da UE, eixe temporal: A caída do comunismo en Europa do Leste, eixe temporal: evolución do franquismo, Cronoloxía da transición
Outros: Anuncios de viaxes en barcos de pasaxeiros e en tren dirixidos a persoas que ían emigrar, Anuncios de viaxes en barcos de pasaxeiros e en tren dirixidos a persoas que ían emigrar, Organigrama dos partidos políticos españois no século xix, organigrama da ONU, Símbolo da CIA, Tres táboas informativas sobre a poboación africana, ); Diagrama: Mulleres no congreso dos deputados; Táboa: Horas dedicadas ás tarefas domésticas en España;Diagrama: Principais indicadores da economía soviética , Diagrama: Eleccións de xuño de 1977
O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación
Elaborar un informe a partir de documentos históricos
Buscar información en Internet sobre diversos temas
Investigar sobre diversos temas
Visualizar vídeos en Internet
Emprendemento.
Interpretar a pirámide do Antigo Réxime, obter información histórica dun poema popular, comparar o pensamento dos ilustrados, analizar a prensa do século xviii, analizar a revolución científica da Ilustración,
Elaborar un percorrido polo Madrid de Carlos III, elaborar un itinerario polo Paris da Revolución
Resolve un caso práctico. A primavera árabe, unha nova «Revolución francesa»? ; A revolución industrial na vida cotiá; O avance da extrema dereita en Europa, A revolución educativa da Segun-da República,
Análise científica. En que condicións traballaban as mulleres e os nenos?
84
Aplica unha técnica. Analizar a historia de España a través de caricaturas, Analizar a colonización de África a través de mapas, Analizar a Guerra Civil a través das cancións, : Analizar a Constitu-ción de 1978
Pensamento crítico. A Revolución Industrial en España, éxito ou fracaso?
A análise dunha película, O gran ditador
Analizar unhas memorias: O diario de Ana Frank;
Debates:A memoria histórica da Segunda Guerra Mundial
Educación cívica e constitucional.
O parlamentarismo e as ideas ilustradas; a importancia do labor da prensa
Interpretar a Declaración de Dereitos do Home e do Cidadán.
Primavera árabe: esperanzas frustradas.
A participación feminina na Revolución francesa .
Analizar a Revolución Industrial a través de novelas (páxina;
Resolve un caso práctico. A revolución industrial na vida cotiá;
Análise científica. En que condicións traballaban as mulleres e os nenos? , Como se produciu a cri-se económica de 2007?
Debates: a finalidade das Exposicións Universais , o alcance da Gran Guerra
Aplica unha técnica. Analizar a historia de España a través de caricaturas.
Análise ética e moral. Como viviron a Gran Guerra os seus protagonistas?; Tiveron xustificación as bombas de Hiroshima e Nagasaki?. Como vive a muller no mundo menos desenvolvido?
Valores persoais.
Interpretar a Declaración de Dereitos do Home e do Cidadán
En que condicións traballaban as mulleres e os nenos?
Análise ética e moral. Como viviron a Gran Guerra os seus protagonistas?.Tiveron xustificación as bombas de Hiroshima e Nagasaki?. Como vive a muller no mundo menos desenvolvido?
A análise dunha película, O gran ditador
2.6.7 Contidos mínimos
* Localización no tempo e no espazo dos acontecementos e procesos históricos máis relevantes do
mundo contemporáneo. Identificación dos factores que interveñen nos procesos de cambio
histórico, considerando as súas interrelacións. Diferenciación de causas e consecuencias e
valoración do papel dos homes e as mulleres, individual e colectivamente, como suxeitos da
historia.
* Procura, selección e obtención de información de fontes escritas, obtida segundo criterios de
veracidade e pertinencia, diferenciando os feitos das opinións e as fontes primarias das secundarias.
Contraste de informacións contraditorias e/ou complementarias a propósito dun mesmo feito ou
situación. Análise e traballo con textos históricos de especial relevancia.
* Análise de feitos ou situacións relevantes da actualidade, particularmente de Galicia, con
indagación dos seus antecedentes históricos e das circunstancias que os condicionan.
85
* Valoración dos dereitos humanos e rexeitamento de calquera forma de discriminación ou de
dominio. Visión crítica ante as situacións inxustas e valoración do diálogoeaprocuradapaz na
resolucióndos conflitos.
* Recoñecemento dos elementos básicos que configuran os principais estilos ou artistas relevantes
do mundo contemporáneo, contextualizándoos na súa época, e interpretación de obras artísticas
significativas de arquitectura, artes plásticas, literatura e música.
* Transformacións políticas e económicas na Europa do Antigo Réxime. A crise do Estado absoluto.
As ideas ilustradas. Reformismo borbónico en España. A Ilustración galega: as Sociedades
Económicas de Amigos do País.
* Transformacións políticas e socioeconómicas no século XIX. Revolución industrial. Liberalismo,
nacionalismo e imperialismo: activismo revolucionario para a transformación de Europa. Novo
modelo social e movemento obreiro. A exclusión das mulleres do espazo públicoeasúa loita pola
igualdade: sufraxismo e dereito á educación.
* Crise do Antigo Réxime e construción do Estado liberal na España do século XIX. A fin do
imperio colonial español. As desamortizaciónseasúa importancia en Galicia.
* Grandes cambios e conflitos na primeira metade do século XX. Imperialismo, guerra e
revolución. A depresión de 1929 e o auxe dos fascismos. A revolución soviética.
* Transformacións na España do século XX: crise do Estado liberal; a IIª República; guerra civil e
represión en Galicia; o franquismo. As reivindicacións periféricas: o nacionalismo galego.
* Arte e cultura na época contemporánea.
* A orde política e económica mundial na segunda metade do século XX: bloques de poder e
modelos socioeconómicos. Os procesos de descolonización e o terceiro mundo. O neo-
colonialismo. O papel dos organismos internacionais.
* Transición política e configuración do Estado democrático en España. O Estatuto de autonomía de
Galicia.
* Proceso de construción da Unión Europea. España e Galicia dentro da Unión Europea hoxe. A
eurorrexión Galicia-Norte de Portugal.
* Cambios nas sociedades actuais. Os novos movementos sociais e culturais. Os medios de
comunicación e a súa influencia.
* A desaparición da URSS e a nova orde mundial: globalización e novos centros de poder.
* Focos de tensión e perspectivas no mundo actual.
2.6.8 Temporalización
1ª Avaliación:
UNIDADE 1. O Século da Razón
UNIDADE 2: As revolucións burguesas
UNIDADE 3. Restauración, liberalismo e nacionalismo. O nacemento do movemento obreiro
2ª Avaliación:
UNIDADE 4. Estado burgués e imperialismo
UNIDADE 5. Os grandes procesos históricos entre 1914 e 1939
3ª Avaliación:
UNIDADE 6. Procesos históricos desde a IIª Guerra Mundial ata finais do anos setenta.
UNIDADE 7. Fin do século XX e novo milenio
86
2.6.9 Materiais e recursos didácticos
O texto para 4º da ESO titúlase: HISTORIA. Saber Facer . 4º ESO. ISBN: 978-84-9972-
713-4. Obradoiro Santillana.
Ademais, o profesor da materia recorrerá, cando o estime oportuno, a aqueles materiais e re-
cursos didácticos dos que está dotado o Departamento de Xeografía e Historia, a Biblioteca do cen-
tro, e calquera outro que estime oportuno atendendo especialmente ao desenvolvemento das TIC.
Na aula virtual da web do instituto haberá material didáctico especialmente concibido para
cada tema de 4º da ESO
2.6.10 Criterios de recuperación
A recuperación daquelas avaliacións nas que os alumnos non acadaran unha avaliación
positiva na ESO farase empregando o criterio da avaliación continua selectiva xa exposto nos
criterios de cualificación. Segundo alí se expón nos exames correspondentes ás avaliacións 2ª e 3ª
os alumnos deberán responder a cuestións ou resolver supostos prácticos referidos ó conxunto de
contidos previamente seleccionados polo profesor e referidos á materia das anteriores avaliacións.
Se o alumno supera as probas posteriores nas que tería que render contas da materia antes
suspensa, entenderase que o anterior suspenso queda recuperado. Sen prexuízo do anterior, parece
tamén axeitado reforzar mediante algunha/as tarefa/as concreta/as a realizar polo alumno na aula ou
na casa pero sempre baixo a supervisión do profesor, a aprendizaxe daqueles aspectos nos que se
perciba maior dificultade de comprensión e realización, de xeito que a recuperación non consista só
en superar un exame antes non superado, senón en aprender procedementos e conceptos antes non
ben asimilados.
Contémplase para aqueles alumnos cunha avaliación negativa ao final do curso un exame
final que de telo superado permitiríalles acadar unha cualificación final positiva.
Aínda sendo a avaliación continua, formativa e integrada no proceso de ensino-aprendizaxe,
aqueles estudiantes que por circunstancias varias perdan o dereito a avaliación continua, realizarán
un exame final na convocatoria de xuño, e de non superala en setembro, coas características recolli-
das no parágrafo anterior.
2.6.11 Plan de actividades de atención a pendentes
Para facilitar a atención ós mesmos o profesor da materia conxuntamente co xefe do
Departamento elaborarán unha selección de termos, conceptos, supostos teóricos e supostos
prácticos da materia a recuperar, e os agruparán en dous conxuntos – cuatrimestres que irán
aportando secuenciadamente ós alumnos para a elaboración e resolución dos mesmos. O primeiro
bloque aportarase en setembro e o segundo conxunto entregarase á volta das vacacións de Nadal (en
datas, todas elas, que se concretarán no momento oportuno segundo calendario de pendentes fixado
por xefatura de estudios)
A realizacións destas tarefas será supervisada e corrixida polo profesor da materia e /ou polo
xefe do Departamento, e a súa finalidade consiste en facilitarlle ós alumnos o seu estudio e
comprensión, ao tratarse de materia escollida ou seleccionada que ademais irase dosificando ó
longo do curso; as probas que se realizarán en cada cuatrimestre para facilitarlle a recuperación da
materia ós alumnos coa materia pendente versará nos seus contidos estrictamente a estes aspectos
(supostos teóricos e prácticos) seleccionados e traballados polos alumnos.
87
2.6.12 Criterios e procedementos de avaliación de pendentes
Os criterios de avaliación utilizados serán en cada curso os xa referidos no punto 2.6.4
Consideramos que aqueles alumnos coa materia pendente que realicen os traballos que se
lles pedirán conforme ó exposto no punto anterior, e os entreguen en prazo e forma correctos, terán
dereito a facer exames parciais da materia, exames en todo caso sempre referidos a aqueles
conceptos, termos e supostos teóricos e prácticos traballados durante o cuatrimestre. Da media das
cualificacións obtidas en cada unha das avaliacións sairá unha nota final que será a definitiva e
determinará se o alumno recupera ou non a materia.
Pola contra, aqueles alumnos que non desexen acollerse ó plan de recuperación
confeccionado polo Departamento e non realicen as tarefas indicadas, ou non as entreguen en prazo
e forma correctos, non poderán realizar os exames parciais e deberán enfrontarse a unha proba única
referida os contidos mínimos da materia e nunha data a fixar conforme o calendario establecido
para pendentes por Xefatura de Estudios
2.6.13 Atención á diversidade
Procurarase prestar unha atención personalizada ós alumnos, detectando as necesidades
especiais dende o comezo (neste senso parece interesante realizar avaliacións iniciais, tanto de
aspectos xenéricos a principios do curso, como nalgúns casos ó comezo dalgúns temas), e dándolles
resposta a través de reforzos, adaptacións curriculares, ou calquera medio que pareza axeitado en
cada caso.
O profesorado tamén intentará, na medida das súas posibilidades, responder e satisfacer as
demandas e curiosidades dos alumnos nos ámbitos da Xeografía, a Historia e a Arte, así como
fomentar as súas inquedanzas individuais e colectivas
2.6.14 Actividades complementarias e extraescolares
No momento de entregar ante Xefatura de estudios esta programación do Departamento de
Xeografía e Historia non existe previsión das actividades que se podan realizar e nas que o noso
Departamento poda ter unha implicación directa. En caso de levarse a cabo algunha, será recollida
na memoria do curso.
88
2.7 PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA DA ESA (Educa-ión Secundaria de Adultos. Ámbito social)
O ámbito social ten como finalidade que o alumnado perciba, interprete e describa adecua-
damente o mundo actual, para participar á vez que configura valores persoais e cívicos valiosos. O
logro deste fin implica a progresiva adquisición de habilidades para acceder á información e realizar
unha elaboración persoal do coñecemento, observar a realidade, adoptar criterios válidos para a to-
ma de decisións, desenvolverse con autonomía e iniciativa persoal e relacionarse positivamente cos
demais, mostrando actitudes de responsabilidade e respecto que contribúan a mellorar a súa calida-
de de vida e o benestar colectivo.
Contribúe ao entendemento que todo iso require o coñecemento do espazo onde se desen-
volven as sociedades, así como a comprensión da sociedade, a súa organización e funcionamento ao
longo do tempo.
Obxectivos xerais
Os obxectivos xerais da ESA están desenvoltos na ORDE do 20 de marzo de 2018 pola que se regu-
la a educación básica para as persoas adultas e se establece o seu currículo na Comunidade Autó-
noma de Galicia do Doga do 12 de abril de 2018. E como norma xeral remitiremonos a él.
A educación básica para persoas adultas oriéntase a desenvolver as capacidades que lles
permitan:
a) Formarse unha imaxe adecuada de si mesmos, das súas características e posibilidades, valorando
a súa experiencia, o esforzo e a superación das dificultades.
b) Mostrar actitudes solidarias e tolerantes, valorando as situacións en que se deben realizar proxec-
tos comúns e rexeitando todo tipo de discriminacións debidas á raza, ao sexo, á clase social, ás
crenzas e a outras características individuais, sociais e culturais.
c) Analizar os mecanismos e valores que rexen o funcionamento das sociedades, en especial os rela-
tivos aos dereitos e deberes dos cidadáns, elaborar xuízos e criterios persoais, con liberdade de pen-
samento e iniciativa.
d) Valorar criticamente as crenzas, actitudes e valores básicos da nosa tradición e patrimonio e dou-
tros existentes, discernindo a súa validez.
e) Desenvolver e consolidar hábitos de estudo e traballo individual e en equipo, como condición
necesaria para unha realización eficaz das tarefas de aprendizaxe e como medio de desenvolvemen-
to persoal.
f) Desenvolver e consolidar o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o
sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar deci-
sións e asumir responsabilidades.
g) Comprender e producir mensaxes orais e escritas con propiedade, autonomía e creatividade nas
linguas galega e castelá e nunha lingua estranxeira, utilizándoas para a participación activa e plena
na sociedade.
h) Interpretar e producir con propiedade, autonomía e creatividade mensaxes que utilicen códigos
artísticos, científicos e técnicos, co fin de enriquecer as súas posibilidades de comunicación tanto no
ámbito cultural como laboral.
i) Obter e seleccionar información utilizando as diferentes fontes nas que esta se atopa, incluídas as
que proporcionan as tecnoloxías da información e da comunicación, tratala de forma autónoma e
crítica, e transmitila de maneira organizada e intelixible.
89
j) Utilizar estratexias de identificación e resolución de problemas nos diversos campos de coñece-
mento e de experiencia, mediante procedementos intuitivos e de razoamento lóxico, contrastándoas
e reflexionando sobre o proceso seguido.
k) Analizar os mecanismos básicos que rexen o funcionamento do medio físico, valorar as repercu-
sións que sobre el teñen as actividades humanas e contribuír activamente á súa defensa, conserva-
ción e mellora como elemento determinante da calidade de vida.
l) Coñecer e valorar o desenvolvemento científico e tecnolóxico, as súas aplicacións e a incidencia
no medio físico e social.
m) Coñecer e apreciar o patrimonio natural e cultural, especialmente o de Galicia, e contribuír acti-
vamente á súa conservación e mellora.
n) Entender a diversidade lingüística e cultural como un dereito dos pobos e dos individuos á súa
identidade, e desenvolver unha actitude de interese e respecto para o exercicio deste dereito, en es-
pecial no referente ao uso da lingua galega.
o) Valorar as consecuencias dos actos e decisións persoais na saúde individual e colectiva, e os be-
neficios que supoñen os hábitos saudables.
p) Combinar a cualificación técnica e profesional adquirida cun comportamento social e coa capa-
cidade de afrontar e solucionar problemas.
2.7.1 ESA MÓDULOS 1 e 2. Obxectivos, contidos, competencias e avaliación
ÁMBITO SOCIAL. MÓDULO 1
Obxectivos Contidos Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
Bloque 1: O medio físico
e
g
h
i
B1.1. A Terra: lo-
calización, repre-
sentación.
B1.1. Manexar todas
as formas de repre-
sentación do noso
planeta en diferen-
tes soportes e apli-
cacións.
B1.1.1. Localiza espazos xeo-
gráficos e lugares utilizando
datos de coordenadas xeo-
gráficas en mapas conven-
cionais e en versión dixital.
CD
CMCCT
CAA
B1.1.2. Comprende o funcio-
namento dos fusos horarios
e practica coa axuda de apli-
cacións informáticas.
B1.2. Compoñen-
tes básicos e for-
mas de relevo.
B1.2. Describir e
situar as formas de
relevo e os compo-
ñentes básicos do
medio físico de Gali-
B1.2.1. Sitúa nos diferentes
tipos de mapas físicos as
principais unidades do rele-
vo de Galicia, España, Europa
e o mundo.
90
Obxectivos Contidos Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
cia, España, Europa
e o mundo.
B1.2.2. Enumera e describe
as características do relevo
de Galicia, España, Europa e
o mundo.
CAA
CCL
e
g
h
i
k
B1.3. Medio físico
de Galicia, España,
Europa e o mun-
do.
B1.3. Localizar, ana-
lizar, e comparar os
principais conxuntos
bioclimáticos que
conforman o espazo
xeográfico galego,
español, europeo e
mundial.
B1.3.1. Interpreta mapas
representativos dos princi-
pais conxuntos bioclimáticos
de Galicia, España, Europa e
o mundo.
CAA
CCL
CMCCT
CD
B1.3.2. Compara as princi-
pais zonas climáticas se-
guindo cadeas argumentais.
CAA
CCL
CD
B1.3.3 Descobre os trazos
distintivos de cada tipo de
clima mediante explicacións
que levan implícitas a inter-
pretación de resultados ma-
temáticos e científicos.
CAA
CMCCT
CD
CCL
Bloque 2: O espazo humano
e
g
h
i
n
B2.1. A poboación
en Galicia, España
e Europa.
B2.1. Analizar as
características da
poboación galega,
española e europea.
B2.1.1. Describe as caracte-
rísticas da poboación euro-
pea e explica as pirámides de
idade de Galicia e España. CAA
CCL
CMCCT
CD
B2.1.2. Interpreta os trazos
da poboación mediante tá-
boas, gráficos e mapas en
diferentes soportes conven-
cionais e programas infor-
máticos.
e
g
h
i
B2.2. A organiza-
ción territorial de
Galicia, España e
Europa.
B2.2. Coñecer a or-
ganización territo-
rial de Galicia, Espa-
ña e Europa e locali-
zala en mapas políti-
B2.2.1. Comprende a organi-
zación territorial europea no
contexto actual.
CAA
CD
B2.2.2. Le e elabora mapas
políticos de Galicia, España e
CCL
CSC
91
Obxectivos Contidos Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
cos. Europa.
B2.3. Movementos
migratorios, asen-
tamentos e proce-
so de urbaniza-
ción.
B2.3. Deducir os
trazos da poboación
galega, española e
europea en relación
coa súa distribución,
evolución, dinámica,
migracións e políti-
cas de poboación.
B2.3.1. Compara áreas de
poboación segundo a súa
distribución, evolución e
dinámica.
CAA
CCL
CSC
B2.3.2. Comprende as causas
e consecuencias da evolución
da demografía e os move-
mentos migratorios.
CAA
CCL
CSC
B2.3.3. Describe a evolución
de asentamentos humanos
ao longo da historia e razoa o
proceso de urbanización,
localizando as grandes áreas
urbanas de Galicia, España e
Europa.
e
g
h
i
j
B2.4. Actividade
humana: sistemas
e sectores econó-
micos e áreas
produtivas.
B2.4. Deducir os
recursos naturais
dispoñibles, a súa
situación, o modo de
extracción e a utili-
dade a partir da
propia experiencia e
das informacións
dos medios de co-
municación.
B2.4.1. Enumera e localiza os
principais recursos naturais
de Galicia, España e Europa.
CAA
CD
CCL
CSC
B2.4.2. Explica con axuda de
representacións a actividade
humana necesaria para obter
os recursos naturais.
B2.4.3. Razoa os criterios
adoptados na toma de deci-
sións, para ofrecer propostas
de uso sustentable dos re-
cursos naturais nun contexto
dado, e a repercusión na ri-
queza da zona.
e
g
h
B2.5. Sectores
económicos.
B2.5. Razoar a rela-
ción entre os secto-
res económicos e as
actividades huma-
B2.5.1. Elabora mapas con-
ceptuais coa estrutura fun-
damental dos sectores eco-
nómicos.
CD
CCL
CSC
92
Obxectivos Contidos Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
i
j
l
nas de produción
coa axuda de mapas,
gráficos, táboas e
outras fontes que
reflicten os recursos
e a produción dos
tres sectores produ-
tivos.
B2.5.2. Analiza comparati-
vamente mapas das princi-
pais zonas produtoras e dos
sectores predominantes nas
distintas rexións.
CMCCT
CD
CCL
B2.5.3. Coñece e valora as
achegas dos últimos avances
tecnolóxicos e relaciónaas co
benestar da humanidade.
CAA
CMCCT
CD
CSC
e
g
h
i
j
B2.6. Áreas eco-
nómicas.
B2.6. Valorar a es-
trutura de produ-
ción, de asignación
de recursos, distri-
bución e consumo
de bens e servizos
nunha área e rela-
cionar isto coas con-
secuencias do pre-
dominio dun deter-
minado sector na
zona.
B2.6.1. Comprende a relación
entre os elementos dos
grandes sistemas económi-
cos: necesidades humanas,
actividades económicas, sis-
temas produtivos e proble-
mas económicos.
CAA
CMCCT
CD
B2.6.2. Expón a valoración
comparativa dos diferentes
sistemas económicos a partir
da información seleccionada
no formato que considere
máis axeitado. Establece
unha relación entre factores
económicos e políticos.
CAA
CMCCT
CD
CCL
CSC
B2.6.3. Expón o funciona-
mento do comercio, sinalan-
do os organismos implicados
despois dun proceso de in-
vestigación realizado coa
axuda das tecnoloxías da
información e da comunica-
ción.
Bloque 3: A historia
a
e
B3.1. A evolución
das especies e a
B3.1. Entender o
proceso de homini-
B3.1.1. Recoñece os cambios
evolutivos ata chegar á espe-
CAA
CMCCT
93
Obxectivos Contidos Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
hominización. zación. cie humana.
e
f
B3.2. A periodiza-
ción na Prehisto-
ria: Paleolítico e
Neolítico.
B3.2. Identificar e
localizar no tempo e
no espazo os proce-
sos e os acontece-
mentos históricos
máis salientables da
Prehistoria, para
adquirir unha pers-
pectiva global da súa
evolución.
B3.2.1. Distingue etapas his-
tóricas polos seus trazos
fundamentais.
CSC
CMCCT
B3.2.1. Interpreta diversos
tipos de eixes cronolóxicos e
mapas históricos.
CSC
CMCCT
CAA
b
c
e
g
k
m
B3.3. Paleolítico:
etapas; caracterís-
ticas das formas
de vida; cazadores
recolectores.
B3.4. Neolítico:
revolución agraria
e expansión das
sociedades huma-
nas; sedentaris-
mo; artesanía e
comercio; organi-
zación social.
B3.5. Prehistoria
galega: megálitos
e petróglifos.
B3.3. Coñecer as
características da
vida humana co-
rrespondentes aos
dous períodos en
que se divide a Pre-
historia: Paleolítico
e Neolítico.
B3.3.1. Explica, a través dun
esquema comparativo, a di-
ferenza entre os dous perío-
dos en que se divide a Pre-
historia e describe as carac-
terísticas básicas da vida en
cada un.
CSC
CCL
CAA
B3.3.2. En relación coas pri-
meiras actividades e de cara
ás subseguintes, planifica,
revisa e avalía o seu propio
proceso de elaboración do
coñecemento histórico.
CAA
c
e
h
i
l
B3.6. As primeiras
manifestacións
culturais: restos
materiais e artís-
ticos; pintura e
escultura. As pri-
meiras descuber-
tas e invencións.
Os primeiros ritos
B3.4. Interpretar a
evolución histórica
da humanidade rela-
cionando factores
naturais, sociais,
políticos, económi-
cos e culturais.
B3.4.1. Expón en formato
multimedia a aparición das
primeiras descubertas e in-
vencións da humanidade,
xunto ás súas consecuencias.
CSC
CCEC
CCL
CD
CAA
94
Obxectivos Contidos Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
relixiosos.
b
c
e
g
k
o
B3.7. Idade Anti-
ga: primeiras civi-
lizacións urbanas.
Mesopotamia e
Exipto. Sociedade,
economía e políti-
ca.
B3.5. Coñecer algu-
nhas características
da vida humana nes-
te período, así como
o establecemento e a
difusión de diferen-
tes culturas urbanas,
despois do Neolítico.
B3.5.1. Describe formas de
organización socioeconómi-
ca e política, novas ata entón,
como os imperios de Meso-
potamia e de Exipto.
CSC
CCL
c
e
h
i
j
l
B3.8. Idade Anti-
ga: avances cultu-
rais e científicos,
as primeiras reli-
xións organizadas.
A arte no mundo
antigo.
B3.6. Recoñecer a
importancia das no-
vas descubertas,
interpretando a evo-
lución histórica da
humanidade.
B3.6.1. Diferencia entre as
fontes prehistóricas (restos
materiais e ágrafos) e as fon-
tes históricas (textos).
CSC
CAA
B3.6.2. Identifica os trazos
distintivos das primeiras
civilizacións e valora o seu
legado cultural
CSC
CMCCT
CCEC
CCL
b
c
e
g
k
o
B3.9. Mundo clási-
co. Grecia: as polis
gregas e a súa
expansión. O im-
perio de Alexan-
dre Magno e o
helenismo.
B3.7. Coñecer os
trazos principais das
polis gregas e a
transcendencia do
concepto de demo-
cracia.
B3.7.1. Identifica trazos da
organización sociopolítica e
económica das polis gregas a
partir de fontes históricas de
diferentes tipos.
CSC
CAA
B3.7.2. Describe algunhas
das diferenzas entre a demo-
cracia grega e as democra-
cias actuais.
CSC
CCL
CAA
CSIEE
B3.7.3. Localiza nun mapa
histórico as colonias gregas
do Mediterráneo, identifi-
cando a confluencia no tem-
po de diversas culturas en
diferentes lugares.
CSC
CAA
B3.7.4. Elabora un mapa do
imperio de Alexandre Mag-
95
Obxectivos Contidos Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
no.
c
e
f
h
j
l
B3.10. Mundo
clásico. Grecia e o
helenismo: arte,
ciencia, teatro e
filosofía.
B3.8. Entender o
alcance do clásico na
arte e na cultura
occidentais.
B3.8.1. Explica as caracterís-
ticas esenciais da arte grega
e a súa evolución no tempo.
CSC
CCEC
CCL
B3.8.2. Dá exemplos repre-
sentativos das áreas do sa-
ber grego e discute por que
se considera que a cultura
europea parte da Grecia clá-
sica.
CSC
CCEC
CMCCT
CAA
CCL
c
e
f
g
o
m
B3.11. Mundo
clásico: orixe e
etapas da historia
de Roma. Repúbli-
ca e Imperio: or-
ganización políti-
ca e expansión
colonial polo Me-
diterráneo. Cris-
tianismo.
B3.9. Caracterizar os
trazos principais da
sociedade, a econo-
mía e a cultura ro-
manas, e recoñecer
os conceptos de
cambio e continui-
dade na historia da
Roma antiga.
B3.9.1. Elabora unha liña
cronolóxica que conteña as
distintas etapas da civiliza-
ción romana, seleccionando
os feitos fundamentais que
teñen lugar nelas.
CSC
CAA
B3.9.2. Analiza as institu-
cións romanas e identifica a
súa influencia e pervivencia
na actualidade.
CSC
CAA
CSIEE
CCL
c
d
e
h
j
l
B3.12. Mundo
clásico. Arte ro-
mana: arquitectu-
ra, escultura e
pintura.
B3.10. Identificar e
describir os trazos
característicos de
obras da arte grega e
romana, diferen-
ciando os que son
específicos.
B3.10.1. Compara obras ar-
quitectónicas e escultóricas
de época grega e romana.
CSC
CCEC
CAA
CCL
c
e
g
k
l
m
B3.13. Península
Ibérica: pobos
prerromanos;
Hispania romana;
Gallaecia. O pro-
ceso de romaniza-
ción.
B3.11. Establecer
conexións entre o
pasado da Hispania
romana e o presen-
te.
B3.11.1. Elabora, en formato
multimedia, unha liña crono-
lóxica que indique as fases
da romanización da Penínsu-
la Ibérica.
CSC
CAA
CD
B3.11.2. Emprega as tecno-
loxías da información e da
CSC
CCEC
96
Obxectivos Contidos Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
comunicación para investi-
gar exemplos do legado ro-
mano que sobreviven na ac-
tualidade.
CAA
CD
B3.11.3. Entende o que signi-
ficou a romanización en dis-
tintos ámbitos sociais e xeo-
gráficos.
CSC
CCEC
ÁMBITO SOCIAL. MÓDULO 2
Obxectivos Contidos Criterios de
avaliación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
Bloque 1: O medio físico
e
f
i
j
k
l
B1.1. Aproveita-
mento e futuro
dos recursos na-
turais.
B1.1. Percibir e
apreciar a impor-
tancia da protec-
ción dos espazos
naturais.
B1.1.1. Localiza en diferentes
tipos de cartografía zonas natu-
rais protexidas.
CMCCT
CD
B1.1.2. Enumera criterios para
recoñecer o valor engadido de
determinados espazos naturais. CSC
CD B1.1.3. Expón as achegas de de-
terminadas paisaxes ao desen-
volvemento sustentable e ao ben
colectivo.
B1.1.4. Desenvolve un proxecto
creativo e innovador para sensi-
bilizar sobre a importancia de
protexer un espazo natural pró-
ximo.
CSIEE
CAA
CSC
B1.1.5. Deseña un proxecto de
conservación dun espazo natural
anticipando, asumindo e xestio-
nando riscos.
CSIEE
CD
b B1.2. Desenvol- B1.2. Identificar, B1.2.1. Relata diferentes tipos de CSIEE
97
Obxectivos Contidos Criterios de
avaliación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
e
f
i
k
l
vemento susten-
table. Impacto
ambiental e apro-
veitamento dos
recursos.
describir e axui-
zar a acción hu-
mana sobre o
ambiente e as
súas consecuen-
cias.
intervención humana na nature-
za ao longo da historia.
CCL
B1.2.2. Investiga as causas e as
consecuencias da acción humana
sobre a natureza.
CSIEE
CAA
B1.2.3. Axuíza actuacións con-
cretas da intervención humana
valorando os seus resultados.
CSIEE
CCEC
B1.2.4. Realiza un proxecto de
investigación en equipo para
ofrecer unha resposta científica a
un problema ambiental próximo.
CCL
CD
CSC
c
d
e
i
j
k
l
B1.3. Espazos
naturais protexi-
dos.
B1.3. Propor es-
tratexias para a
conservación e
mellora do con-
torno natural e
resolver os pro-
blemas que se
presenten.
B1.3.1. Emite xuízos fundados
tras observar, interpretar e ana-
lizar actitudes que inciden na
conservación do ambiente.
CAA
CSC
B1.3.2. Indaga boas prácticas
sobre un desenvolvemento sus-
tentable contrastando diferentes
fontes de información.
CAA
CSIEE
CCEC
B1.3.3. Argumenta a incidencia
da acción humana sobre o am-
biente e formula iniciativas para
compensala.
CAA
CSIEE
B1.3.4. Comprende cambios pro-
ducidos no ambiente e relaciona
os efectos ofrecendo respostas
fundamentais aos problemas
atopados.
CD
CAA
CSC
Bloque 2: Economía e tecnoloxía
b
e
h
B2.1. A globaliza-
ción económica e
o comercio inter-
nacional.
B2.1. Estimar o
impacto da glo-
balización eco-
nómica, do co-
B2.1.1. Define a globalización
económica e identifica algún dos
seus factores partindo de pescu-
das na prensa e na internet.
CCL
CD
CAA
98
Obxectivos Contidos Criterios de
avaliación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
i
j
l
mercio interna-
cional e dos pro-
cesos de integra-
ción.
B2.1.2. Valora o grao de interco-
nexión das diferentes economías
mundiais e aplica a perspectiva
global para emitir xuízos críticos.
CD
CSIEE
CMCCT
B2.1.3. Argumenta as razóns que
xustifican e inflúen no intercam-
bio económico entre países.
CCL
CMCCT
B2.1.4. Analiza acontecementos
económicos contemporáneos no
contexto da globalización e do
comercio internacional.
CCL
CD
CCEC
c
e
i
j
p
B2.2. A economía
no espazo da
Unión Europea.
B2.2. Analizar a
economía da
Unión Europea
tendo en conta as
actividades dos
diferentes secto-
res detectando
desequilibrios
territoriais.
B2.2.1. Fundamenta a importan-
cia do mercado común europeo
desde diferentes puntos de vista.
CCL
CCEC
B2.2.2. Debate sobre as vantaxes
e inconvenientes do proceso de
integración económica e mone-
taria da UE.
CCL
CAA
CSC
B2.2.3. Pescuda sobre as compe-
tencias da UE e as súas princi-
pais institucións en materia de
economía dos países membros.
CCL
CAA
CCEC
B2.2.4. Sintetiza as peculiarida-
des da economía da UE.
CCL
CD
a
b
e
f
i
j
p
B2.3. A conside-
ración económica
no ambiente e a
incidencia dos
últimos avances
tecnolóxicos na
economía.
B2.3. Pescudar o
impacto da revo-
lución tecnolóxi-
ca a nivel local,
rexional, nacio-
nal e global, pre-
vendo posibles
escenarios am-
bientais supra-
nacionais e dis-
B2.3.1. Reflexiona sobre o impac-
to do desenvolvemento susten-
table na economía internacional.
CCL
CSC
B2.3.2. Analiza algunhas ideas de
progreso e retroceso na implan-
tación das tecnoloxías da infor-
mación e da comunicación a dis-
tintos niveis xeográficos
CD
CMCCT
B2.3.3. Pon de manifesto algún
aspecto conflitivo da revolución
99
Obxectivos Contidos Criterios de
avaliación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
cutindo as novas
realidades do
espazo globali-
zado.
tecnolóxica acudindo a diferen-
tes sistemas de representación
da información.
B2.3.4. Discute a incidencia da
revolución industrial e tecnoló-
xica no quecemento global.
CCL
CSC
CCEC
Bloque 3: A historia
b
d
e
g
i
A Idade Media
B3.1. Describir
os aspectos soci-
oeconómicos,
políticos e cultu-
rais da Idade
Media.
B3.1.1. Coñece os trazos repre-
sentativos desde a caída do Im-
perio romano ata a Idade Mo-
derna: os reinos xermánicos e
cristiáns, o Imperio bizantino e
os pobos musulmáns da Idade
Media.
CAA
CSC
CCL
B3.1. A Idade Me-
dia: causas e eta-
pas. A Alta Idade
Media. O Feuda-
lismo. A Baixa
Idade Media. O
renacer das cida-
des e a crise do
século XIV.
B3.1.2. Expón as características
da sociedade feudal.
CAA
CSC
CCL
b
d
e
g
i
B3.2. Al-Andalus,
os reinos cris-
tiáns e peninsula-
res. Os reinos de
Taifas e as coroas
de Castela e Ara-
gón. Galicia na
Idade Media.
B3.2. Analizar a
evolución dos
reinos cristiáns e
musulmáns nos
seus aspectos
socioeconómicos,
políticos e cultu-
rais.
B3.2.1. Comprende as orixes do
Islam e a súa evolución.
CAA
CSC
B3.2.2. Sinala a importancia de
Al-Andalus ao longo da historia.
CSC
CAA
CD
B3.2.3. Elabora e interpreta ma-
pas que describan os procesos
de conquista e repoboación na
Península Ibérica.
CSC
CAA
c
d
l
m
B3.3. A arte na
Idade Media. Arte
románica, gótica
e islámica.
B3.3. Compren-
der as caracterís-
ticas e as fun-
cións da arte na
Idade Media.
B3.3.1. Recoñece e expón as ca-
racterísticas da arte románica,
gótica e islámica así como da
música medieval mediante ilus-
tracións representativas.
CSC
CAA
CCEC
b
c
A Idade Moderna B3.4. Entender
os procesos de
B3.4.1. Reflexiona sobre diferen-
tes interpretacións de acontece-
CSC
CAA B3.4. As descu-
100
Obxectivos Contidos Criterios de
avaliación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
l bertas xeográfi-
cas: Castela e Por-
tugal. Conquista e
colonización de
América.
conquista e colo-
nización e as
súas consecuen-
cias.
mentos relevantes da historia
moderna tales como a conquista
e colonización de América.
CCEC
b
e
g
h
B3.5. As monar-
quías autoritarias
en Europa: os
Austrias espa-
ñois. O século
XVII en Europa: o
absolutismo. Ga-
licia na Idade
Moderna.
B3.5. Explicar a
temporalización
da Idade Moder-
na, situando os
principais feitos
dos cambios his-
tóricos en rela-
ción coa etapa
anterior.
B3.5.1. Sitúa nunha liña do tem-
po acontecementos relevantes
da Idade Moderna.
CAA
CSC
CD
c
d
l
m
B3.6. O Renace-
mento e o Huma-
nismo. Caracte-
rísticas e reper-
cusión. A arte
renacentista e
barroca.
B3.6. Compren-
der a significa-
ción histórica da
etapa do Rena-
cemento en Eu-
ropa.
B3.6.1. Contextualiza o Renace-
mento e o Humanismo na histo-
ria europea coa axuda de dife-
rentes fontes históricas. CSC
CCEC B3.6.2. Valora o legado artístico
humanista e científico da época e
mostra interese por coñecer a
música das diferentes épocas e
culturas.
CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN
Os alumnos deberán enfrontarse en cada avaliación a probas baseadas nos exercicios e tarefas
levadas a cabo.
Nos módulos I e II a cualificación asignada ós alumnos en cada unha das avaliacións será o
resultado da valoración dos seguintes factores, ós que corresponde a ponderación que de seguido
achegamos:
80 % como mínimo para valorar os resultado dos exames.
20 % como máximo para valorar a actitude dos alumnos cara a materia, e con tal fin
utilizaremos como instrumentos de valoración , a participación, a asistencia e o traballo na
aula e a realización de traballos.
101
Consideramos que a avaliación na área de Xeografía e Historia na ESA debe ser continua pero
non acumulativa, senón SELECTIVA, isto é, en cada avaliación o profesor escollerá unha serie de
contidos (termos, conceptos, enunciados teóricos, procedementos) extraidos dos contidos que pode-
rán ser obxecto de exame nas probas das seguintes avaliacións. Con elo pretendemos que os alum-
nos non perdan de vista unha visión global da materia, facilitando o proceso de recuperación para
aqueles alumnos que non acadaran unha cualificación positiva na avaliación. E, así mesmo, enten-
demos que, con este modelo, cumprimos axeitadamente co desenvolvemento das competencias bá-
sicas.
A nota da AVALIACIÓN FINAL sairá da ponderación media das dúas avaliacións.
INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN
A Avaliación será continua para poder solucionar os problemas que atopemos na súa aplicación sen
esperar a rematar o curso, pois dese xeito poderemos deducir modificacións que afecten ó futuro do
seu desenvolvemento. Para iso seguiremos os tres pasos clásicos en calquera proceso de avaliación
educativa:
- Avaliación inicial: que faremos ó comezo do curso e cada vez que se inicie un bloque no-
vo. Pretendemos con ela valorar os coñecementos previos e esquemas mentais dos alumnos e coñe-
ce-lo punto de partida para establecer axeitadamente as estratexias de aprendizaxe e seleccionar as
actividades de ensino-aprendizaxe máis apropiadas. Como instrumentos para esta avaliación inicial
usaremos enquisas, probas obxectivas, composicións escritas, entrevistas, remuíños de ideas, etc.
- Avaliación formativa: que faremos ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe.
Permitiranos ver a grao de progreso dos alumnos e as dificultades que atopan para poder facer as
adaptacións necesarias. Usaremos unha variada gama de procedementos: producción do alumno
(cadernos de clase, composicións escritas, entrevistas, traballos complementarios, controles periódi-
cos, exames parciais), participación nas tarefas de clases, interés, colaboración nos traballos en gru-
po, etc.
- Avaliación sumativa, parcial e final: ao remate de cada bloque faremos unha valoración
dos obxectivos acadados que nos permita saber se podemos continuar nesa liña de progresión ou
debemos retomar certos aspectos porque unha parte importante dos alumnos non é capaz de acadar
os obxectivos recollidos nos criterios de avaliación reseñados no desenvolvemento curricular. Non
necesariamente a avaliación final ten que ser un exame final, pero pode usarse ese tipo de proba
como unha máis para valorar o resultado do traballo realizado nese período de tempo.
Os resultados da avaliación deberán ser reflectidos nunha cualificación periódica, comuni-
cada aos alumnos; para esta cualificación teremos en conta tódolos elementos observados no proce-
so de avaliación.
En canto ás ferramentas de avaliación deberán reunir requisitos básicos para poder cumprir
o fin que se lles asigna, e que serán:
- Probas escritas.- Deben conter unha proporción razoable de contidos e na súa valoración
debe haber equilibrio, mais coidamos razoable que poidan ter prioridade os contidos procedemen-
tais sobre os conceptuais. A periodicidade pode ser moi variable pero, en todo caso, alomenos dúas
probas escritas por avaliación, que deberán ser fixadas con antelación suficiente e procurará manter-
se a necesaria coordinación coas outras disciplinas para evita-la concentración nunhas datas deter-
minadas. Esto non exclúe que ó longo do curso, e sobre aspectos moi concretos que non precisan
dunha re araci n inmediata se oidan realizar robas “es ontaneas” sen revio aviso. Normal-
mente nas probas escritas os contidos a avaliar serán os traballados no período inmediatamente an-
terior, aínda que determinados conceptos e procedementos que se consideran básicos.
102
- Caderno de clase.- Debe reunir unhas condicións mínimas de organización, limpeza, lexi-
bilidade, ortografía e composición correctas, etc. Valorarase tanto a correcta execución das activi-
dades como a presentación, a orde e as anotacións feitas con rigor expresivo e científico.
- Participación.- Neste aspecto pretendemos valora-la participación dos alumnos na marcha
da clase. Se, como pretendemos, conseguimos un ensino activo e participativo, debemos ter en con-
ta a participación individual mediante o interese polas actividades, preguntas que fai, respostas ás
preguntas do Profesor ou dos compañeiros, actitude e participación nos traballos en grupo. Terase
tamén en conta a actitude de respecto cara os demais membros da comunidade escolar, respecto ao
turno de palabra, ás normas de convivencia, coidado do material, etc.
- Actividades complementarias.- Programarase algunha actividade complementaria que
terá que realizarse na súa meirande parte fóra da aula (ficha resumo de lectura de libros, ficheiros de
información periodística, investigacións sobre o contorno, recopilación e tratamento de información
variada, etc.). Nestes casos a marxe de iniciativa dos alumnos e moito meirande que nas actividades
da aula. Valorarase nestes casos o rigor no manexo da información, a orixinalidade do planeamento,
o coidado na redacción e presentación e o cumprimento dos prazos previstos. Ase mesmo teranse en
conta tamén as aportacións voluntarias de proacción con unha prima na nota para aqueles alumnos
que desexen amplia-los seus coñecementos e mellora-la súa cualificación final.
Inserido no plan lector do centro, os estudiantes realizarán lecturas (libros, artigos, recen-
sións, capítulos de libros, etc.) relacionadas co currículo e que poderán ser suxeito de avaliación.
CONTIDOS MÍNIMOS
A propia dinámica do nivel educativo implica a condición de mínimos de todos os contidos de cada
un dos módulos, polo que carece de sentido unha selección deles.
TEMPORALIZACIÓN
MÓDULO I
1ª Avaliación: Bloque 1
2ª Avaliación: Bloque 2
MÓDULO II
1ª Avaliación: Bloque 1
2ª Avaliación: Bloque 2
MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS
Para este nivel, aparte dos materiais oficiais de Consellería de Educación para este nivel, o
profesor da materia recorrerá, cando o estime oportuno, a aqueles materiais e recursos didácticos
dos que está dotado o Departamento de Xeografía e Historia e a Biblioteca escolar.
103
METODOLOXÍA
A metodoloxía a empregar nas clases de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, consistirá
basicamente nunha combinación de elementos teóricos con supostos de carácter práctico, e na
complementariedade entre as explicacións teórico-prácticas aportadas polo profesor (que se
procurará non superen os 20-30 minutos ) e o traballo desenvolvido polo alumno na aula, tanto
individual como colectivamente; a propósito do explicado polo profesor, e resolvendo para elo os
supostos prácticos incluídos no libro de texto ou en calquera outro material aportado polo profesor
da materia, atendendo e tendo en conta as necesidades educativas dos seus alumnos. Farase un
seguimento frecuente do traballo desenvolvido polos alumnos a través da valoración dos cadernos,
traballos presentados, observación directa na aula, etc...
Sempre que sexa posible, tratarase de empregar unha metodoloxía constructivista que posibilite que
os alumnos “a rendan a a render” e olo tanto non se an meros re roductores de conce tos
aprendidos, de xeito que o propio alumno participe activamente no proceso de ensinanza-
aprendizaxe partindo dos seus coñecementos previos, e a partir deles, e coa información aportada
polo profesor e o manual construirá un corpo sólido de coñecementos sobre os diversos temas a
estudiar. Deste xeito, pensamos que as aprendizaxes serán significativas e polo tanto máis
facilmente evocables que aquelas adquiridas exclusivamente de xeito memorístico ou mecánico.
CRITERIOS DE RECUPERACIÓN
A recuperación daquelas avaliacións nas que os alumnos non acadaran unha avaliación positiva
farase empregando o criterio da avaliación continua selectiva xa exposto no punto relativo ós
criterios de cualificación. Segundo alí se expón nos exames correspondentes a 2ª avaliación os
alumnos deberán responder a cuestións ou resolver supostos prácticos referidos ó conxunto de
contidos previamente seleccionados polo profesor e referidos á materia da anterior avaliación. Se o
alumno supera as probas posteriores nas que tería que render contas da materia antes suspensa,
entenderase que o anterior suspenso queda recuperado. Sen prexuízo do anterior, parece tamén
axeitado reforzar mediante algunha/as tarefa/as concreta/as a realizar polo alumno na aula ou na
casa pero sempre baixo a supervisión do profesor, a aprendizaxe daqueles aspectos nos que se
perciba maior dificultade de comprensión e realización, de xeito que a recuperación non consista só
en superar un exame antes non superado, senón en aprender procedementos e conceptos antes non
ben asimilados.
Contémplase para aqueles alumnos cunha avaliación negativa ao final do curso un exame final que
de telo superado permitiríalles acadar a cualificación final de 5 na materia.
Aínda sendo a avaliación continua, formativa e integrada no proceso de ensino-aprendizaxe, aqueles
estudantes que por circunstancias varias perdan o dereito a avaliación continua, realizarán un exame
final na convocatoria de xuño, e de non superala en setembro, coas características recollidas no pa-
ragrafo anterior.
A proba extraordinaria de maio rexerase polo modelo establecido nos criterios de cualificación.
ATENCIÓN Á DIVERSIDADE
Procurarase prestar unha atención personalizada ós alumnos, detectando as necesidades especiais
dende o comezo (neste senso parece interesante realizar avaliacións iniciais, tanto de aspectos
104
xenéricos a principios do curso, como nalgúns casos ó comezo dalgúns temas), e dándolles resposta
a través de reforzos, adaptacións curriculares,ou calquera medio que pareza axeitado en cada caso.
ALUMNADO CON PERDA DO DEREITO Á AVALIACIÓN CONTINUA
Aqueles alumnos que debido ó seu absentismo das aulas perdesen o dereito á avaliación continua
deberán enfrontarse a un exame único para superar o correspondente módulo, exame referido ós
contidos xa establecidos na presente programación.
2.7.2 ESA. MÓDULOS 3 e 4
OBXECTIVOS, CONTIDOS, COMPETENCIAS E AVALIACIÓN
ÁMBITO SOCIAL. MÓDULO 3
Obxectivos Contidos
Criterios de ava-
liación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
Bloque 1: Historia
b
c
d
l
m
B1.1. A Ilustra-
ción e a revolu-
ción científica. O
alcance das novas
correntes do pen-
samento en Espa-
ña e Galicia.
B1.1. Coñecer o al-
cance da Ilustración
como novo move-
mento cultural e
social en Europa e
en América.
B1.1.1. Analiza a obra de au-
tores clave do inicio da Idade
Contemporánea e a súa in-
fluencia cultural, social, polí-
tica e económica.
CSC
CCEC
CAA
B1.1.2. Valora o alcance da
Ilustración e da revolución
científica dos séculos XVII e
XVIII.
CSC
CMCCT
CAA
B1.1.3. Manifesta unha acti-
tude crítica e de rexeitamento
ante as manifestacións cultu-
rais que supoñan discrimina-
ción de calquera tipo.
CSC
CCEC
c
e
f
j
B1.2. O século
XVIII: as revolu-
cións burguesas e
a crise do Antigo
Réxime.
B1.2. Comprender o
inicio da Idade Con-
temporánea desde
unha perspectiva
social, política e
económica.
B1.2.1. Narra de xeito sintéti-
co os principais feitos das
revolucións burguesas do
século XVIII, dando explica-
cións causais e valorando
vantaxes e inconvenientes.
CSC
CAA
CCL
105
Obxectivos Contidos
Criterios de ava-
liación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
B1.3. Do Imperio
Napoleónico á
época da Restau-
ración.
B1.3. Analizar as
dificultades da di-
plomacia europea e
o alcance dos confli-
tos durante a época
napoleónica.
B1.3.1. Analiza as relacións
entre reinos europeos que
conduciron ás guerras.
CSC
CCL
c
e
f
B1.4. Os Borbóns
en España. Da
Guerra de Suce-
sión á Guerra da
Independencia.
Galicia no século
XVIII.
B1.4. Explicar, a
través do caso es-
pañol, os intentos de
adaptación do Anti-
go Réxime e o man-
temento do poder
por parte dos mo-
narcas europeos na
época da Ilustra-
ción.
B1.4.1. Distingue as caracte-
rísticas de réximes monár-
quicos autoritarios, parla-
mentarios e absolutos.
CSC
CAA
c
e
i
j
B1.5. A Revolu-
ción Industrial.
B1.5. Describir os
feitos relevantes da
Revolución Indus-
trial, tendo en conta
o seu encadeamento
causal e o tipo de
progreso que impli-
ca, e analizar os
conseguintes cam-
bios económicos en
España e Galicia.
B1.5.1. Analiza a evolución da
industrialización en España e
en diferentes países de Euro-
pa, América e Asia, nas súas
distintas escalas temporais e
xeográficas.
CSC
CAA
CCL
B1.5.2. Compara o proceso da
Revolución Industrial en In-
glaterra co doutros países.
CSC
CMCCT
B1.5.3. Valora a industrializa-
ción en España e Galicia e a
súa repercusión política e
económica.
CSC
CMCCT
CAA
B1.5.4. Detecta e expón de
maneira sintética os benefi-
cios e inconvenientes que
xerou a Revolución Industrial
tendo en conta a situación
laboral dos sectores máis
CSC
CAA
106
Obxectivos Contidos
Criterios de ava-
liación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
desfavorecidos.
c
f
i
B1.6. Revolucións
burguesas nos
séculos XVIII e
XIX: liberalismo e
nacionalismo.
Alcance dos pro-
cesos revolucio-
narios en España
e Galicia.
B1.6. Comprender o
alcance e as limita-
cións dos procesos
revolucionarios dos
séculos XVIII e XIX.
B1.6.1. Sopesa as razóns dos
revolucionarios para actuar
como o fixeron.
CSC
CAA
CCL
B1.6.2. Recoñece, mediante a
análise de fontes de diversas
épocas, o valor destas non só
como información senón ta-
mén como evidencia para
os/as historiadores/as.
c
i
l
m
B1.7. Avances
científicos e tec-
nolóxicos no sé-
culo XIX. A arte.
B1.7. Valorar os
movementos cultu-
rais e os principais
avances científicos e
tecnolóxicos do sé-
culo XIX, conse-
cuencia das revolu-
cións industriais.
B1.7.1. Elabora un eixe crono-
lóxico cos principais avances
científicos e tecnolóxicos do
século XIX.
CSC
CD
CAA
B1.7.2. Compara movementos
artísticos europeos e asiáti-
cos.
CSC
CCEC
B1.7.3. Comenta analitica-
mente diferentes tipos de
obras de arte do século XIX.
CSC
CCEC
CCL
b
c
d
i
B1.8. A expansión
imperialista. A
conquista do
mundo por parte
das potencias
industrializadas.
España e Galicia
durante o auxe do
colonialismo.
B1.8. Establecer
xerarquías causais
da evolución do im-
perialismo, identifi-
cando as potencias e
a repartición de po-
der no mundo no
último cuarto do
século XIX e princi-
pios do XX.
B1.8.1. Razoa a relación entre
o imperialismo, a xeopolítica
mundial e as relacións eco-
nómicas supranacionais.
CSC
CAA
CCL
B1.8.2. Establece intercone-
xións causais entre colonia-
lismo, imperialismo e a Gran
Guerra de 1914.
c
d
e
B1.9. O mundo de
1914 a 1918. A
Primeira Guerra
Mundial. A Revo-
B1.9. Explicar os
aspectos fundamen-
tais da Gran Guerra
e a Revolución Rusa,
B1.9.1. Comprende os aspec-
tos básicos da Primeira Gue-
rra Mundial e a orixe do novo
mapa político de Europa.
107
Obxectivos Contidos
Criterios de ava-
liación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
i lución Rusa. as súas consecuen-
cias, e as súas inter-
conexións.
B1.9.2. Contrasta algunhas
interpretacións do alcance da
Revolución Rusa na súa época
e na actualidade.
b
c
e
i
j
B1.10. A época de
Entreguerras: de
1919 a 1939. Os
felices anos 20. A
crise de 1929. O
auxe dos fascis-
mos.
B1.10. Comprender
os acontecementos,
fitos e procesos
máis importantes do
período de Entre-
guerras e analizar as
causas do auxe dos
fascismos en Euro-
pa.
B1.10.1. Contrasta diferentes
interpretacións de fontes his-
tóricas e historiográficas de
distinta procedencia verbo
dos procesos máis importan-
tes do período de Entregue-
rras.
CSC
CD
CAA
B1.10.2. Contrasta a crise de
1929 con crises posteriores.
CSC
CAA
CCL
CMCCT
B1.10.3. Valora a loita da mu-
ller no movemento sufraxista.
CSC
CAA
B1.10.4. Explica diversos fac-
tores que fixeron posible o
auxe do fascismo en Europa.
CSC
CAA
CCL
B1.11. A Segunda
Guerra Mundial
(1939-1945).
B1.11. Coñecer os
principais feitos da
Segunda Guerra
Mundial e o contex-
to en que se desen-
volveu o Holocaus-
to, así como as súas
consecuencias.
B1.11.1. Narra dunha forma
fundamentada as causas e
consecuencias da Segunda
Guerra Mundial a distintos
niveis temporais e xeográfi-
cos.
CSC
CD
CAA
CCL
B1.11.2. Interpreta as razóns
da fin da Segunda Guerra
Mundial a nivel europeo e
mundial.
CSC
CCL
CAA
B1.11.3. Explica as fases do
conflito coa axuda de mapas e
outras representacións.
CSC
CD
CAA
CCL
108
Obxectivos Contidos
Criterios de ava-
liación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
B1.11.4. Elabora un xuízo
persoal do Holocausto e as
súas consecuencias a partir
de información procedente
de diversas fontes.
CSC
CCEC
CD
CCL
b
c
d
j
B1.12. O primeiro
terzo do século
XX en España e
Galicia. II Repú-
blica e Guerra
Civil.
B1.12. Coñecer as
tensións que leva-
ron en España á
proclamación da II
República e ao es-
toupido da Guerra
Civil.
B1.12.1. Explica as principais
reformas durante a II Repú-
blica española e reaccións a
elas.
CSC
CCL
CAA
B1.12.2. Explica as causas da
Guerra Civil española no con-
texto europeo e internacio-
nal.
Bloque 2: Economía
a
e
h
i
p
B2.1. Ingresos e
gastos. Identifica-
ción e control.
B2.2. Xestión do
orzamento. Ob-
xectivos e priori-
dades.
B2.1. Realizar un
orzamento persoal
distinguindo entre
os tipos de ingresos
e gastos e controlar
o seu grao de cum-
primento e as posi-
bles necesidades de
adaptación.
B2.1.1. Elabora un orzamento
ou plan financeiro persoal
identificando os ingresos e os
gastos integrantes, e realiza o
seu seguimento.
CAA
CD
CMCCT
B2.1.2. Utiliza ferramentas
informáticas na preparación
e desenvolvemento dun or-
zamento ou plan financeiro
personalizado.
B2.1.3. Manexa gráficos de
análise que permiten compa-
rar unha realidade personali-
zada coas previsións estable-
cidas.
a
c
f
i
B2.3. Planifica-
ción económico-
financeira: nece-
sidades económi-
cas nas etapas da
B2.2. Decidir con
racionalidade ante
as alternativas eco-
nómicas da vida
persoal, e relaciona-
B2.2.1. Comprende as necesi-
dades de planificación e do
manexo de asuntos financei-
ros ao longo da vida. Esa pla-
nificación vincúlase á previ-
CAA
CSIEE
109
Obxectivos Contidos
Criterios de ava-
liación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
p vida. las co benestar pro-
pio e social.
sión realizada en cada etapa
de acordo coas decisións to-
madas e coa marcha da acti-
vidade económica nacional.
a
i
j
p
B2.4. Aforro e
endebedamento.
Os plans de pen-
sións.
B2.5. Risco e di-
versificación.
B2.3. Expresar unha
actitude positiva
cara ao aforro e em-
pregar o aforro co-
mo medio para al-
canzar diversos ob-
xectivos.
B2.3.1. Recoñece e explica a
relevancia do aforro e do con-
trol do gasto.
CAA
CSC
B2.3.2. Analiza as vantaxes e
inconvenientes do endebe-
damento, valorando o risco e
seleccionando a decisión
máis axeitada para cada mo-
mento.
B2.6. O diñeiro.
B2.7. Contratos
financeiros: con-
tas e tarxetas de
débito e crédito.
B2.8. Relacións no
mercado financei-
ro: información e
negociación.
B2.9. Implicacións
dos contratos
financeiros. De-
reitos e respon-
sabilidades
dos/das consu-
midores/as no
mercado financei-
ro.
B2.4. Recoñecer o
funcionamento bá-
sico do diñeiro e
diferenciar os tipos
de contas bancarias
e de tarxetas emiti-
das como medios de
pagamento, e valo-
rar a oportunidade
do seu uso con ga-
rantías e responsa-
bilidade.
B2.4.1. Comprende os termos
fundamentais e describe o
funcionamento das contas na
operativa bancaria.
CCL
CMCCT
B2.4.2. Valora e comproba a
necesidade de interpretar as
cláusulas dos contratos ban-
carios para coñecer os derei-
tos e as obrigas que derivan
delas, así como a importancia
de operar en condicións de
seguridade cando se empre-
gan procedementos telemáti-
cos.
CCL
CAA
CD
B2.4.3. Recoñece a capacida-
de de negociación coas enti-
dades financeiras e analiza os
procedementos de reclama-
ción ante estas.
CAA
CD
B2.4.4. Identifica e explica as
modalidades de tarxetas ban-
carias, así como os elementos
CCL
CD
CMCCT
110
Obxectivos Contidos
Criterios de ava-
liación Estándares de aprendizaxe
Competencias
clave
e os procedementos que ga-
ranten a seguridade na súa
operativa.
a
c
i
p
B2.10. O seguro
como medio para
a cobertura de
riscos. Tipoloxía
de seguros.
B2.5. Coñecer o con-
cepto de seguro e a
súa finalidade.
B2.5.1. Identifica, describe e
clasifica os tipos de seguros
segundo os riscos ou as situa-
cións adversas nas etapas da
vida.
CAA
CCL
CMCCT
ÁMBITO SOCIAL. MÓDULO 4
Obxectivos Contidos
Criterios de avalia-
ción
Estándares de aprendiza-
xe
Competencias
clave
Bloque 1: A historia
e
g
h
i
B1.1. A existencia
dun mundo bipo-
lar. A Guerra Fría.
B1.1. Analizar as rela-
cións entre o bloque
de EUA e a URSS para
comprender o con-
cepto da Guerra Fría.
B1.1.1. Interpreta a evolu-
ción dos EUA e da URSS e os
seus aliados a partir de fon-
tes literarias e audiovisuais.
CSC
CAA
CCL
B1.1.2. Utiliza fontes histó-
ricas e historiográficas para
comprender e explicar con-
flitos da época da guerra
fría.
CSC
CAA
b
d
g
h
i
B1.2. O proceso
de descoloniza-
ción.
B1.2. Organizar os
feitos máis importan-
tes da descolonización
de posguerra no sécu-
lo XX e comprender os
límites da descoloni-
zación e da indepen-
dencia nun mundo
desigual.
B1.2.1. Describe os feitos
relevantes do proceso des-
colonizador.
CSC
CCL
B1.2.2. Distingue contextos
diferentes do mesmo pro-
ceso. Por exemplo: África
subsahariana (anos 50 e
60) e a India.
CSC
CAA
B1.3. A evolución
das grandes po-
tencias: URSS e
B1.3. Contrastar as
vantaxes e inconve-
nientes da evolución
B1.3.1. Relaciona a organi-
zación política coa evolu-
ción social, económica e
CSC
CCL
111
Obxectivos Contidos
Criterios de avalia-
ción
Estándares de aprendiza-
xe
Competencias
clave
EUA: sociedade,
política, economía
e cultura.
económica, política,
social e cultural dos
grandes bloques polí-
ticos do século XX e as
consecuencias inme-
diatas e posteriores.
cultural dos dous grandes
sistemas socioeconómicos
de finais do século XX.
B1.3.2. Desenvolve unha
actitude crítica ante os dife-
rentes enfoques dun mes-
mo feito histórico, anali-
zando e contrastando as
fontes de información.
CSC
CAA
B1.3.3. Sopesa as conse-
cuencias positivas e os pro-
blemas que xeran as dife-
rentes posturas para tomar
decisións políticas e eco-
nómicas.
CSC
CAA
CCL
c
d
g
h
i
n
B1.4. A ditadura
de Franco e a
transición política
de España cara á
democracia.
B1.4.1. Analizar o es-
tablecemento da dita-
dura en España, a súa
evolución e conse-
cuencias.
B1.4.1. Coñece o proceso
que conduciu da Guerra
Civil á ditadura.
CSC
CAA
CCL
B1.4.2. Coñecer os
principais feitos que
conduciron ao cambio
político e social na
España despois de
1975, e sopesar dis-
tintas interpretacións
sobre ese proceso.
B1.4.2. Describe a situación
da posguerra durante a
ditadura española na rela-
ción con outros contextos
similares.
CSC
CAA
B1.4.3. Axuíza as conse-
cuencias do réxime ditato-
rial en España no século XX.
CAA
CCL
B1.4.4. Elabora unha crono-
loxía de acontecementos
fundamentais da transición
española.
CSC
CCL
B1.4.5. Valora os acertos do
proceso de democratiza-
ción en España.
CSC
CAA
112
Obxectivos Contidos
Criterios de avalia-
ción
Estándares de aprendiza-
xe
Competencias
clave
B1.4.6. Analiza feitos e
acontecementos conflitivos
na España democrática.
e
g
h
i
B1.5. O mundo
recente entre os
séculos XX e XXI.
A globalización. A
revolución tecno-
lóxica. Conse-
cuencias.
B1.5. Definir a globa-
lización e identificar
algúns dos seus facto-
res. Identificar algúns
dos cambios funda-
mentais que supón a
revolución tecnolóxi-
ca. Consecuencias.
B1.5.1. Busca na prensa
novas sobre algún sector
con relacións globalizadas e
elabora argumentos a prol e
en contra.
CSC
CD
CCL
CAA
a
d
g
h
j
B1.6. Distintas
formas económi-
cas e sociais do
capitalismo no
mundo.
B1.6. Interpretar pro-
cesos a medio prazo
de cambios económi-
cos, sociais e políticos
a nivel mundial.
B1.6.1. Interpreta o rena-
cemento e declive das na-
cións no novo mapa político
europeo da época.
CSC
CAA
B1.6.2. Comprende os pros
e contras do estado de be-
nestar.
CSC
a
c
d
g
i
j
B1.7. O derruba-
mento dos réxi-
mes soviéticos e
as súas conse-
cuencias.
B1.7. Coñecer as cau-
sas e consecuencias
inmediatas do colapso
da URSS e outros ré-
ximes socialistas.
B1.7.2. Analiza os aspectos
políticos, económicos e cul-
turais despois dos cambios
producidos polo colapso da
URSS.
CSC
CAA
CCL
B1.8. A constitu-
ción da Unión
Europea.
B1.8. Describir a evo-
lución da construción
da Unión Europea.
B1.8.1. Comprende as cau-
sas da constitución da
Unión Europea.
CSC
CCL
B1.8.2. Discute sobre a si-
tuación actual da Unión
Europea e o seu futuro.
CAA
CSC
CCL
Bloque 2: Iniciación á actividade emprendedora e empresarial
a
f
B2.1. Autonomía e
autocoñecemento.
A iniciativa em-
B2.1. Describir as ca-
lidades persoais e as
destrezas asociadas á
B2.1.1. Identifica as calida-
des persoais, as actitudes,
as aspiracións e a forma-
CSIEE
CAA
113
Obxectivos Contidos
Criterios de avalia-
ción
Estándares de aprendiza-
xe
Competencias
clave
i
p
prendedora e o/a
empresario/a na
sociedade.
B2.2. Intereses,
aptitudes e moti-
vacións persoais
para a carreira
profesional.
iniciativa emprende-
dora, analizando os
requisitos de distintos
postos de traballo e
actividades empresa-
riais.
ción propias das persoas
con iniciativa emprendedo-
ra, e describe a actividade
dos/das empresarios/as e o
seu papel na xeración de
traballo e benestar social.
B2.1.2. Investiga con me-
dios telemáticos as áreas de
actividade profesional do
seu contorno, os tipos de
empresa que as desenvol-
ven e os postos de traballo
en cada unha, razoando os
requisitos para o desempe-
ño profesional en cada un
deles.
CD
CAA
CSIEE
a
e
f
i
p
B2.3. Itinerarios
formativos e ca-
rreiras profesio-
nais. Proceso de
procura de em-
prego en empre-
sas do sector. Au-
toemprego. Pro-
ceso de toma de
decisións sobre o
itinerario persoal.
B2.2. Tomar decisións
sobre o itinerario vital
propio comprenden-
do as posibilidades de
emprego, o autoem-
prego e a carreira
profesional en rela-
ción coas habilidades
persoais e as alterna-
tivas de formación e
aprendizaxe ao longo
da vida.
B2.2.1. Deseña un proxecto
de carreira profesional
propia relacionando as po-
sibilidades do ámbito coas
calidades e as aspiracións
persoais e valorando a op-
ción do autoemprego e a
necesidade de formación ao
longo da vida. CAA
CSIEE B2.2.2. Desenvolve habili-
dades sociais e actúa de
acordo con actitudes e valo-
res democráticos.
B2.2.3. Fórmase para me-
llorar o seu benestar indi-
vidual e contribuír á cohe-
sión social.
a
c
B2.4. Dereito do
traballo.
B2.3. Actuar como
futuro/a traballa-
dor/a responsable
B2.3.1. Identifica as normas
e as institucións que inter-
veñen nas relacións entre
CSC
CSIEE
114
Obxectivos Contidos
Criterios de avalia-
ción
Estándares de aprendiza-
xe
Competencias
clave
i
p
B2.5. Dereitos e
deberes deriva-
dos da relación
laboral.
B2.6. Contrato de
traballo e nego-
ciación colectiva.
B2.7. Seguridade
Social. Sistema de
protección. Em-
prego e desem-
prego.
B2.8. Protección
do/da traballa-
dor/a e beneficios
sociais.
B2.9. Riscos labo-
rais. Normas. Pla-
nificación da pro-
tección na empre-
sa.
coñecendo os seus
dereitos e deberes
como tal, valorando a
acción do Estado e da
Seguridade Social na
protección da persoa
empregada, e com-
prendendo a necesi-
dade de protección
dos riscos laborais.
os/as traballadores/as e as
empresas, en relación co
funcionamento do mercado
de traballo.
B2.3.2. Distingue os derei-
tos e as obrigas que derivan
das relacións laborais, e
compróbaos en contratos
de traballo e documentos
de negociación colectiva.
CSC
CSIEE
CMCCT
B2.3.3. Describe as bases do
sistema da Seguridade So-
cial e as obrigas dos/das
traballadores/as e dos/das
empresarios/as dentro des-
te, así como as prestacións
mediante procuras nas web
institucionais, valorando a
súa acción protectora ante
as continxencias cubertas.
CCL
CSC
CSIEE
B2.3.4. Identifica as situa-
cións de risco laboral máis
habituais nos sectores de
actividade económica máis
salientables no ámbito e
indica os métodos de pre-
vención legalmente esta-
blecidos, así como as técni-
cas de primeiros auxilios
aplicables en caso de acci-
dente ou dano.
CSIEE
CAA
CMCCT
115
CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN
Os alumnos deberán enfrontarse en cada avaliación a probas (sen tope máximo de probas). No
conxunto de probas deben estar sempre presentes estes catro elementos (xuntos ou por separado)que
a continuación se relacionan:
1º- Definición e explicación de termos ou conceptos de carácter histórico ou artístico.
2º- Resolución dalgún suposto práctico ou elaboración dunha gráfica, ou ben realización por parte
do alumno dun comentario de texto histórico ou comentarios dalgunha representación gráfica
(económica, demográfica, etc.)
3º- Desenvolvemento dunha cuestión teórica a partir dun enunciado proposto polo profesor con
indicación daqueles puntos principais a tratar polos alumnos.
4º- Exercicios de síntese ou esquematización daquelas cuestións propostas polo profesor.
Nos módulos III e IV a cualificación asignada ós alumnos en cada unha das avaliacións será o
resultado da valoración dos seguintes factores, ós que corresponde a ponderación que de seguido
achegamos:
1. 80 % como mínimo para valorar os resultado dos exames
2. 20 % como máximo para valorar a actitude dos alumnos cara a materia, e con tal fin
utilizaremos como instrumentos a valoración o comportamento, a participación, a asistencia e o
traballo na aula e a posible realización de traballos de calquera tipo.
Consideramos que a avaliación na área de Xeografía e Historia na ESA debe ser continua pero non
acumulativa, senón SELECTIVA, isto é, en cada avaliación o profesor escollerá unha serie de con-
tidos (termos, conceptos, enunciados teóricos, procedementos) extraidos dos contidos que poderán
ser obxecto de exame nas probas das seguintes avaliacións. Con elo pretendemos que os alumnos
non perdan de vista unha visión global da materia, facilitando o proceso de recuperación para aque-
les alumnos que non acadaran unha cualificación positiva na avaliación. E, así mesmo, entendemos
que, con este modelo, cumprimos axeitadamente co desenvolvemento das competencias básicas.
A nota da AVALIACIÓN FINAL sairá da ponderación media das dúas avaliacións.
INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN
A Avaliación será continua para poder solucionar os problemas que atopemos na súa aplicación sen
esperar a rematar o curso, pois dese xeito poderemos deducir modificacións que afecten ó futuro do
seu desenvolvemento. Para iso seguiremos os tres pasos clásicos en calquera proceso de avaliación
educativa:
- Avaliación inicial: que faremos ó comezo do curso e cada vez que se inicie un bloque no-
vo. Pretendemos con ela valorar os coñecementos previos e esquemas mentais dos alumnos e coñe-
ce-lo punto de partida para establecer axeitadamente as estratexias de aprendizaxe e seleccionar as
actividades de ensino-aprendizaxe máis apropiadas. Como instrumentos para esta avaliación inicial
usaremos enquisas, probas obxectivas, composicións escritas, entrevistas, remuíños de ideas, etc.
- Avaliación formativa: que faremos ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe.
Permitiranos ver a grao de progreso dos alumnos e as dificultades que atopan para poder facer as
adaptacións necesarias. Usaremos unha variada gama de procedementos: producción do alumno
(cadernos de clase, composicións escritas, entrevistas, traballos complementarios, controles periódi-
116
cos, exames parciais), participación nas tarefas de clases, interés, colaboración nos traballos en gru-
po, etc.
- Avaliación sumativa, parcial e final: ao remate de cada bloque faremos unha valoración
dos obxectivos acadados que nos permita saber se podemos continuar nesa liña de progresión ou
debemos retomar certos aspectos porque unha parte importante dos alumnos non é capaz de acadar
os obxectivos recollidos nos criterios de avaliación reseñados no desenvolvemento curricular. Non
necesariamente a avaliación final ten que ser un exame final, pero pode usarse ese tipo de proba
como unha máis para valorar o resultado do traballo realizado nese período de tempo.
Os resultados da avaliación deberán ser reflectidos nunha cualificación periódica, comuni-
cada aos alumnos; para esta cualificación teremos en conta tódolos elementos observados no proce-
so de avaliación.
En canto ás ferramentas de avaliación deberán reunir requisitos básicos para poder cumprir
o fin que se lles asigna, e que serán:
- Probas escritas Deben conter unha proporción razoable de contidos e na súa valoración
debe haber equilibrio, mais coidamos razoable que poidan ter prioridade os contidos procedemen-
tais sobre os conceptuais. A periodicidade pode ser moi variable pero, en todo caso, alomenos dúas
probas escritas por avaliación, que deberán ser fixadas con antelación suficiente e procurará manter-
se a necesaria coordinación coas outras disciplinas para evita-la concentración nunhas datas deter-
minadas. Esto non exclúe que ó longo do curso, e sobre aspectos moi concretos que non precisan
dunha preparación inmediata, se oidan realizar robas “es ontaneas” sen revio aviso. Normal-
mente nas probas escritas os contidos a avaliar serán os traballados no período inmediatamente an-
terior, aínda que determinados conceptos e procedementos que se consideran básicos.
- Caderno de clase.- Debe reunir unhas condicións mínimas de organización, limpeza, lexi-
bilidade, ortografía e composición correctas, etc. Valorarase tanto a correcta execución das activi-
dades como a presentación, a orde e as anotacións feitas con rigor expresivo e científico.
- Participación.- Neste aspecto pretendemos valora-la participación dos alumnos na marcha
da clase. Se, como pretendemos, conseguimos un ensino activo e participativo, debemos ter en con-
ta a participación individual mediante o interese polas actividades, preguntas que fai, respostas ás
preguntas do Profesor ou dos compañeiros, actitude e participación nos traballos en grupo. Terase
tamén en conta a actitude de respecto cara os demais membros da comunidade escolar, respecto a
quenda de palabra, ás normas de convivencia, coidado do material, etc.
- Actividades complementarias.- Programarase algunha actividade complementaria que
terá que realizarse na súa meirande parte fóra da aula (ficha resumo de lectura de libros, ficheiros de
información periodística, investigacións sobre o contorno, recopilación e tratamento de información
variada, etc.). Nestes casos a marxe de iniciativa dos alumnos e moito meirande que nas actividades
da aula. Valorarase nestes casos o rigor no manexo da información, a orixinalidade, o coidado na
redacción e presentación e o cumprimento dos prazos previstos. Ase mesmo teranse en conta tamén
as aportacións voluntarias de proacción con unha prima na nota para aqueles alumnos que desexen
amplialos seus coñecementos e mellora-la súa cualificación final.
Inserido no plan lector do centro, os estudantes realizarán lecturas (libros, artigos, recen-
sións, capítulos de libros, etc.) relacionadas co curriculum e que poderán ser suxeito de avaliación.
CONTIDOS MÍNIMOS A propia dinámica do nivel educativo implica a condición de mínimos para todos os contidos de
cada un dos módulos, polo que carece de sentido unha selección deles.
117
TEMPORALIZACIÓN
MÓDULO III
1ª Avaliación: BLOQUE 1
2ª Avaliación: BLOQUE 2:
MÓDULO IV
1ª Avaliación: BLOQUE 1.
2ª Avaliación: BLOQUE 2.
MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS
Para este nivel, aparte dos materiais oficiais de Consellería de Educación para este nivel, o profesor
da materia recorrerá, cando o estime oportuno, a aqueles materiais e recursos didácticos dos que
está dotado o Departamento de Xeografía e Historia e a Biblioteca escolar.
METODOLOXÍA
A metodoloxía a empregar nas clases de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, consistirá
basicamente nunha combinación de elementos teóricos con supostos de carácter práctico, e na
complementariedade entre as explicacións teórico-prácticas aportadas polo profesor (que se
procurará non superen os 20-30 minutos ) e o traballo desenvolvido polo alumno na aula, tanto
individual como colectivamente; a propósito do explicado polo profesor, e resolvendo para elo os
supostos prácticos incluídos no libro de texto ou en calquera outro material aportado polo profesor
da materia, atendendo e tendo en conta as necesidades educativas dos seus alumnos. Farase un
seguimento frecuente do traballo desenvolvido polos alumnos a través da valoración dos cadernos,
traballos presentados, observación directa na aula, etc...
Sempre que sexa posible, tratarase de empregar unha metodoloxía constructivista que posibilite que
os alumnos “a rendan a a render” e olo tanto non se an meros re roductores de conce tos
aprendidos, de xeito que o propio alumno participe activamente no proceso de ensinanza-
aprendizaxe partindo dos seus coñecementos previos, e a partir deles, e coa información aportada
polo profesor e o manual construirá un corpo sólido de coñecementos sobre os diversos temas a
estudar. Deste xeito, pensamos que as aprendizaxes serán significativas e polo tanto máis facilmente
evocables que aquelas adquiridas exclusivamente de xeito memorístico ou mecánico.
CRITERIOS DE RECUPERACIÓN
A recuperación daquelas avaliacións nas que os alumnos non acadaran unha avaliación positiva
farase empregando o criterio da avaliación continua selectiva xa exposto no punto relativo ós
criterios de cualificación. Segundo alí se expón nos exames correspondentes a 2ª avaliación os
alumnos deberán responder a cuestións ou resolver supostos prácticos referidos ó conxunto de
contidos previamente seleccionados polo profesor e referidos á materia da anterior avaliación. Se o
alumno supera as probas posteriores nas que tería que render contas da materia antes suspensa,
118
entenderase que o anterior suspenso queda recuperado. Sen prexuízo do anterior, parece tamén
axeitado reforzar mediante algunha/as tarefa/as concreta/as a realizar polo alumno na aula ou na
casa pero sempre baixo a supervisión do profesor, a aprendizaxe daqueles aspectos nos que se
perciba maior dificultade de comprensión e realización, de xeito que a recuperación non consista só
en superar un exame antes non superado, senón en aprender procedementos e conceptos antes non
ben asimilados.
Contémplase para aqueles alumnos cunha avaliación negativa ao final do curso un exame final que
de telo superado permitiríalles acadar a cualificación final de 5 na materia.
Aínda sendo a avaliación continua, formativa e integrada no proceso de ensino-aprendizaxe, aqueles
estudiantes que por circunstancias varias perdan o dereito a avaliación continua, realizarán un exa-
me final na convocatoria de xuño, e de non superala en setembro, coas características recollidas no
paragrafo anterior.
A proba extraordinaria de maio rexerase polo modelo establecido nos criterios de cualificación.
ATENCIÓN Á DIVERSIDADE
Procurarase prestar unha atención personalizada ós alumnos, detectando as necesidades especiais
dende o comezo (neste senso parece interesante realizar avaliacións iniciais, tanto de aspectos
xenéricos a principios do curso, como nalgúns casos ó comezo dalgúns temas), e dándolles resposta
a través de reforzos, adaptacións curriculares,ou calquera medio que pareza axeitado en cada caso.
ALUMNADO CON PERDA DO DEREITO Á AVALIACIÓN CONTINUA Aqueles alumnos que debido ó seu absentismo das aulas perdesen o dereito á avaliación continua
deberán enfrontarse a un exame único para superar o correspondente módulo, exame referido ós
contidos xa establecidos na presente programación.
119
3.- PROGRAMACIÓN de XEOGRAFÍA e HISTORIA no BACHARELATO
COMPETENCIAS CLAVE DO BACAHRELATO
As competencias clave do currículo e a descrición das relacións entre as competencias, os contidos
e os criterios de avaliación no bacharelato está establecida de conformidade coa Orde
ECD/65/2015, do 21 de xaneiro, pola que se describen as relacións entre as competencias, os conti-
dos e os criterios de avaliación da educación primaria, da educación secundaria obligatoria e bacha-
relato.
As competencias clave do curriculo son as seguintes:
• Comunicacion linguistica (CCL).
As materias de Xeografia e Historia interveñen no desenvolvemento da competencia lingüís-
tica de moitas maneiras que se resumen na construción dun discurso preciso tanto oral como por
escrito usando un correcto vocabulario e baseado na correcta lectura comprensiva e na correcta in-
terpretacion de textos, gráficas ou o de imaxes e calquera material do que se poda obter informa-
ción.
• Competencia matematica e competencias basicas en ciencia e tecnoloxia (CMCCT).
Esta área é parte integrante das ciencias sociais polo uso de ferramentas que serven para
describir, interpretar e predicir distintos fenomenos no seu contexto. Polo tanto, estas competencias
desenvolveranse co uso de nocions estatisticas basicas, escalas numéricas e graficas, operacions
matematicas sinxelas, representacions graficas, seleccion de fontes de informacion, contraste de
datos, etc. En definitiva, o alumnado farase consciente de que os conecementos matematicos, cienti-
ficos e tecnoloxicos tenen una aplicabilidade real e funcional en moitos aspectos da sua propia rea-
lidade, capacitandoo para afrontar e resolver problemas da sua vida cotia.
• Competencia dixital (CD).
No mundo no que nos movemos exixe un competencia dixital que é fundamental para que o
alumnado manexe, comprenda e obteña información dixital que é básica para traballar fenomenos
xeograficos, sociais e culturais. A obtencion e tratamento dixital da informacion require, ademais,
unha serie de conecementos e habilidades que son necesarios para que o alumnado se desenvolva e
sexa competente nun ambito dixital. Do mesmo modo, pretendese que o alumnado cree contidos
dixitais en distintos formatos, a vez que desenvolve unha actitude responsable respecto as limita-
cions e a seguridade do uso das novas tecnoloxias da informacion.
• Aprender a aprender (CAA).
A competencia en aprender a aprender permite que o alumnado dispona de habilidades ou de
estratexias que lle faciliten a aprendizaxe ao longo da sua vida (busca, organizacion e recuperacion
da informacion...) e que desenvolva a sua curiosidade por adquirir novos conecementos, capacida-
des e actitudes que lle permitan desenvolverse e mpversa de xeito autonomo e permanente.
• Competencias sociais e civicas (CSC).
A competencia social e civica e primordial para abordar a materia de Xeografia e Historia,
xa que comprender a ardua e cambiante realidade social e un dos aspectos principais dos seus conti-
dos. O conecemento de diferentes realidades sociais ao longo do tempo fai que sexa ineludible a sua
comparacion coa realidade actual e favorece que o alumnado comprenda que esas realidades se van
120
forxando ao longo do tempo, e que por iso mesmo poden cambiar, polo que debe ser tolerante coas
que se producen no seu ambito e noutros ambitos diferentes ao seu. O alumno asimila que vive nu-
nha sociedade cada vez mais plural, e globalizada, no que convive con culturas diferentes.
• Sentido de iniciativa e espirito emprendedor (CSIEE).
A participacion activa do alumno nos procesos de toma de decisions que afecten a sua
aprendizaxe, favorecen a toma de conciencia deste no que se refire ao seu protagonismo no seu pro-
ceso de ensinanza-aprendizaxe.
• Conciencia e expresions culturais (CCEC).
A relevancia dos feitos culturais e artisticos nos contidos desta materia e o que pon de mani-
festo a importancia desta competencia. O alumnado podera conecer e comprender as obras artisticas
e culturais mais significativas na historia da humanidade. Obxectivo fundamental e que, a traves da
observacion minuciosa da obra artistica, valore e se sensibilice cara a todo o artistico e cultural. O
interese, aprecio e respecto polo patrimonio cultural e artistico convertese no elemento fundamental
do desenvolvemento desta competencia que permite desenvolver un espirito critico e facilitalle ao
escolar comprender a relacion entre as manifestacions artisticas, os feitos historicos e as sociedades
que as crean.
OBXECTIVOS DO BACHERELATO
O bacharelato contribuirá a desenvolver no alumnado as capacidades que lle permitan:
a) Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha conciencia cívi-
ca responsable, inspirada polos valores da Constitución española e do Estatuto de autonomía de
Galicia, así como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construción dunha
sociedade xusta e equitativa e favoreza a sustentabilidade.
b) Consolidar unha madureza persoal e social que lle permita actuar de forma responsable e autó-
noma e desenvolver o seu espírito crítico. Ser quen de prever e resolver pacificamente os conflitos
persoais, familiares e sociais.
c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres, analizar e
valorar criticamente as desigualdades e discriminacións existentes e, en particular, a violencia con-
tra a muller, e impulsar a igualdade real e a non discriminación das persoas por calquera condición
ou circunstancia persoal ou social, con atención especial ás persoas con discapacidade.
d) Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para o eficaz
aproveitamento da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.
e) Dominar, tanto na súa expresión oral como na escrita, a lingua galega e a lingua castelá.
f) Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras.
g) Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e da comunicación.
h) Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus antecedentes
históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de xeito solidario no desenvolvemen-
to e na mellora do seu contorno social.
i) Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais, e dominar as habilidades bá-
sicas propias da modalidade elixida.
121
l) Comprender os elementos e os procedementos fundamentais da investigación e dos métodos cien-
tíficos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e da tecnoloxía ao cambio das
condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respecto cara ao medio ambiente e a orde-
nación sustentable do territorio, con especial referencia ao territorio galego.
m) Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo
en equipo, confianza nun mesmo e sentido crítico.
n) Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o criterio estético, como fontes de for-
mación e enriquecemento cultural.
ñ) Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social, e im-
pulsar condutas e hábitos saudables.
o) Afianzar actitudes de respecto e prevención no ámbito da seguridade viaria.
p) Valorar, respectar e afianzar o patrimonio material e inmaterial de Galicia, e contribuír á súa con-
servación e mellora no contexto dun mundo globalizado.
3.1.- PROGRAMACIÓN DE HISTORIA DO MUNDO CONTEMPORÁNEO DE 1º DE BACHARELATO
A Historia do Mundo Contemporáneo no Bacharelato
A formulación do coñecemento histórico debe ocuparse dos homes en sociedade, das súas diversas actividades e creacións; é dicir, a actividade humana é un proceso con continuidade histórica que ten o seu colofón na época actual, o estudo, pois, de Historia Contemporánea e Historia do Mundo Actual, cobra transcendencia para entender o mundo que rodea aos estudantes, pero tamén para pre-guntarse polo pasado, posto que desde el ten sentido o presente.
A cronoloxía debe ser o eixe do coñecemento histórico, porque non hai historia sen acontecemen-tos, e no histórico está presente a idea de cambio, e precisamente para explicar tal cambio debemos recorrer á multiplicidade de sectores que compoñen a vida cotiá.
A partir dos Obxectivos, Competencias, Contidos, Criterios de Avaliación e Estándares de Aprendi-zaxe preténdese o desenvolvemento persoal, intelectual e social do alumnado desta etapa educativa. Todas as actividades propostas queren favorecer a capacidade do alumnado para aprender por si mesmo para traballar en equipo e individualmente e para actuar con espírito crítico.
Os contidos de Historia do Mundo Contemporáneo arrancan dun estudo do Antigo Réxime e a súa crise e a partir da Revolución Industrial e as súas consecuencias chega ao século XX, facendo espe-cial fincapé na Europa de Entreguerras e na Segunda Guerra Mundial, establecendo unha caracteri-zación específica do mundo desde os anos cincuenta do século XX ata o mundo actual, definido po-las áreas xeopolíticas e culturais, dentro da globalización, cos conflitos que o caracterizan, sen pasar por alto o final do bloque comunista e as novas relacións internacionais xurdidas despois dos aten-tados de Nova York ou o xurdimento do radicalismo islámico. Ao tratar de analizar tales feitos, a Historia enriquécese coas achegas doutras disciplinas e mesmo coas conclusións da investigación xornalística dos acontecementos, podemos incluír tamén a análise noutros idiomas, o uso das tecno-loxías da información, a crítica dos medios de comunicación, a reflexión sobre a diversidade cultu-ral, a historia oral ou a comparación con novelas históricas deses feitos históricos.
Débense desenvolver conceptos, pero tamén procedementos do traballo do historiador, cun vocabu-
lario científico da disciplina, que requirirá rigor e espírito de traballo, exposicións, correcta ortogra-
fía e expresión que permitan ao estudante establecer os seus razoamentos e argumentacións. O tra-
122
tamento metodolóxico da materia débese axustar ao nivel competencial inicial do alumnado, respec-
tando ritmos e estilos de aprendizaxe que teñan en conta a atención á diversidade. Historia do Mun-
do contemporáneo permite desenvolver metodoloxías activas nas que o traballo individual e coope-
rativo estean permanentemente presentes, con elaboración de diferentes tipos de materiais, inte-
grando de xeito especial as tecnoloxías da información e da comunicación.
O tratamento metodolóxico da materia débese axustar ao nivel competencial inicial do alumnado,
respectando ritmos e estilos de aprendizaxe que teñan en conta a atención á diversidade. Historia do
Mundo contemporáneo permite desenvolver metodoloxías activas nas que, como xa se citou, o tra-
ballo individual e cooperativo estean permanentemente presentes, con elaboración de diferentes
tipos de materiais, integrando de xeito especial as tecnoloxías da información e da comunicación.
Por tanto, a Historia do Mundo Contemporáneo debe achegar ao alumnado o coñecemento do mun-do actual, e ver a Historia como un proceso no que inciden todos os aspectos da vida do home aínda que dentro da totalidade desa globalización, o historiador pode seleccionar os máis próximos ou os que máis lle interesen, sobre unha realidade histórica concreta obxecto da súa investigación, a partir dunha hipótese de traballo e axudado por un tratamento das fontes históricas.
Bloque 1. O Antigo Réxime.
Bloque 2. As revolucións industriais e as súas consecuencias sociais.
Bloque 3. A crise do Antigo Réxime.
Bloque 4. A dominación europea do mundo e a I Guerra Mundial.
Bloque 5. O Período de Entreguerras, a II Guerra Mundial e as súas consecuencias.
Bloque 6. Evolución de dous mundos diferentes e os seus enfrontamentos.
Bloque 7. A Descolonización e o Terceiro Mundo.
Bloque 8. A crise do bloque comunista.
Bloque 9. O mundo capitalista na segunda metade do século XX.
Bloque 10. O mundo actual desde unha perspectiva histórica.
Bloque 11. A historia contemporánea: o tempo histórico. Métodos e ferramentas propias da dis-ciplina.
3.1.1.- Obxectivos, contidos, criterios de avaliación,estándares de aprendizaxe, indicadores de logro e competencias clave
1º de bacharelato
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Bloque 1. O Antigo Réxime
A
b
c
d
e
h
B1.1. Trazos do Antigo
Réxime.
B1.1. Definir e esquematizar
os trazos do Antigo Réxime,
describindo os seus aspec-
tos demográficos, económi-
cos, políticos, sociais e cultu-
rais, utilizando diferentes
tipos de diagramas.
HMCB1.1.1. Extrae os trazos
do Antigo Réxime dun texto
proposto que os conteña.
Analiza textos relacionados
con aspectos propios do
Antigo Réxime e extrae as
súas propias conclusións
CSC
CAA
CCL
HMCB1.1.2. Obtén e selecciona
información escrita e gráfica
relevante, utilizando fontes pri-
Recompila, organiza e
analiza información relevan-
te sobre o Antigo Réxime
CSC
CAA
123
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
marias ou secundarias, relativa
ao Antigo Réxime.
para completar traballos,
responder cuestións e expor
dita información oralmente
e/ou por escrito.
CCL
CD
HMCB1.1.3. Clasifica os trazos
do Antigo Réxime en aspectos
demográficos, económicos,
políticos, sociais e culturais.
. Clasifica os trazos do
Antigo Réxime en aspectos
demográficos, económicos,
políticos, sociais e culturais.
CSC
CAA
CCL
CCEC
HMCB1.1.4. Elabora mapas
conceptuais que explican os
trazos característicos do Antigo
Réxime.
Elabora mapas conceptuais
que explican os trazos ca-
racterísticos do Antigo Ré-
xime.
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
B1.2. Transformacións no
Antigo Réxime: economía,
poboación e sociedade.
B1.2. Distinguir as transfor-
macións no Antigo Réxime
enumerar as que afectan a
economía, a poboación e a
sociedade.
HMCB1.2.1. Explica as trans-
formacións do Antigo Réxime
que afectan a economía, a po-
boación e a sociedade.
Analiza e compara a evolu-
ción da poboación e da so-
ciedade a partir de gráficos.
Obtén información relacio-
nada con aspectos sociais a
partir da análise de pinturas.
Identifica as características
da industria e da sociedade
do Antigo Réxime.
Recoñece as formas de
ascender aos estamentos
privilexiados.
CSC
CAA
CCL
HMCB1.2.2. Analiza a evolu-
ción dos trazos do Antigo Ré-
xime do século XVII e o século
XVIII.
Analiza as ferramentas
agrícolas que se utilizaban
na época do Antigo Réxime.
Explica o desenvolvemento
do comercio e o nacemento
da banca moderna.
Identifica as diferenzas entre
o domestic system e o sis-
tema gremial.
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
B1.3. Revolucións e
parlamentarismo en Ingla-
terra.
B1.3. Explicar o parlamenta-
rismo inglés do século XVII
resumindo as características
esenciais do sistema e valo-
rando o papel das revolu-
cións para alcanzar as trans-
formacións necesarias para
logralo.
HMCB1.3.1. Describe as
características do parlamenta-
rismo inglés a partir de fontes
históricas.
Describe as característi-
cas do parlamentarismo
inglés fronte ao absolu-
tismo.
CSC
CCEC
CCL
HMCB1.3.2. Distingue as
revolucións inglesas do século
XVII como formas que promo-
ven o cambio político do Antigo
Réxime.
Identifica as revolucións
inglesas do século XVII
como promotoras do
cambio político do Antigo
Réxime.
CSC
CCEC
CCL
a
b
c
d
e
B1.4. O pensamento da
Ilustración.
B1.4. Relacionar as ideas da
Ilustración co Liberalismo de
comezo do século XIX, esta-
blecendo elementos de coin-
cidencia entre ambas as
HMCB1.4.1. Enumera e descri-
be as ideas da Ilustración e as
do Liberalismo de comezos do
século XIX.
Enumera as ideas da
Ilustración fronte ás do
absolutismo.
Recoñece os pensadores
ilustrados máis destaca-
CSC
CCEC
CCL
124
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
h ideoloxías. dos e a súa obra.
Identifica a Enciclopedia
como a obra representa-
tiva do pensamento ilus-
trado.
HMCB1.4.2. Establece as
semellanzas e AS diferenzas
entre as ideas da Ilustración e o
Liberalismo de comezos do
século XIX.
Establece as semellanzas e
AS diferenzas entre as ideas
da Ilustración e o Liberalis-
mo de comezos do século
XIX.
CSC
CCEC
CCL
a
b
c
d
e
g
h
B1.5. Relacións interna-
cionais: equilibrio europeo.
B1.5. Describir as relacións
internacionais do Antigo Ré-
xime demostrando a idea de
equilibrio europeo.
HMCB1.5.1. Sitúa en mapas de
Europa os países ou reinos en
función dos conflitos en que
interveñen.
Recoñece a importancia da
diplomacia no século XVIII.
Sitúa nun mapa de Europa
os diversos países ou reinos
en función dos conflitos e as
súas consecuencias.
CSC
CAA
CD
a
b
c
d
e
h
m
n
B1.6. Manifestacións
artísticas do momento.
B1.6. Diferenciar manifesta-
cións artísticas do Antigo
Réxime e seleccionar as
obras máis destacadas.
HMCB1.6.1. Distingue e carac-
teriza obras de arte do Rococó.
. Distingue e caracteriza
obras de arte do Rococó.
CSC
CCEC
CCL
CAA
Bloque 2. As revolucións industriais e as súas consecuencias sociais
a
b
c
d
e
h
l
B2.1. Revolución industrial:
concepto, factores que a
fan posible (económicos,
sociais e ideolóxicos).
B2.1. Obter información que
permita explicar as revolu-
cións industriais do século
XIX, seleccionándoa das
fontes bibliográficas ou en
liña nas que se ache dispo-
ñible.
HMCB2.1.1. Identifica as
causas da primeira Revolución
Industrial.
Explicva as causas da pri-
meira Revolución Industrial
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
l
B2.2. Revolución ou
revolucións industriais:
características. Transfor-
macións técnicas e novas
fontes de enerxía.
B2.2. Describir as Revolu-
cións Industriais do século
XIX e establecer os seus
trazos característicos e as
súas consecuencias sociais
HMCB2.2.1. Explica razoada-
mente a evolución cara á se-
gunda Revolución Industrial.
Identifica as causas da
Revolución Industrial.
Recoñece a expansión
demográfica e as grandes
migracións como conse-
cuencias sociais da Revolu-
ción Industrial.
CSC
CAA
CCL
HMCB2.2.2. Analiza comparati-
va e esquematicamente as dú-
as revolucións industriais.
Analiza, identifica e explica
os factores que favoreceron
a II Revolución Industrial e
as industrias que a fomenta-
ron consultando diversas
fontes
CSC
CAA
CCL
125
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
a
b
c
d
e
g
h
m
p
B2.3. Protagonismo de
Gran Bretaña e extensión
do proceso de industriali-
zación a outras zonas de
Europa. Industrialización
extraeuropea. Industriali-
zación española e galega.
B2.3. Enumerar os países
que iniciaron a industrializa-
ción, localizalos adecuada-
mente e establecer as re-
xións onde se produce ese
avance.
HMCB2.3.1. Localiza nun mapa
os países industrializados e as
súas rexións industriais.
Identifica os países industria-
lizados e as súas rexións
industriais e localízaos nun
mapa. Identifica os países
industrializados e as súas
rexións industriais e localí-
zaos nun mapa.
CSC
CAA
CD
HMCB2.3.2. Analiza aspectos
que expliquen o desenvolve-
mento económico do sector
industrial dos primeiros países
industrializados, a partir de fon-
tes historiográficas.
Analiza aspectos que
expliquen o desenvolvemen-
to económico do sector in-
dustrial
CSC
CAA
CCL
CMCCT
HMCB2.3.3. Debate en torno ao
éxito ou o fracaso da industriali-
zación en España e en Galicia.
Explica as causas e conse-
cuencias das crises econó-
micas.
CSC
CAA
a
b
c
d
e
g
h
l
B2.4. Cambios debidos á
Revolución Industrial:
transportes, agricultura,
poboación (migracións e
novo concepto de cidade).
B2.4. Identificar os cambios
nos transportes, na agricultu-
ra e na poboación que influí-
ron ou foron consecuencia
da Revolución Industrial do
século XIX.
HMCB2.4.1. Sinala os cambios
sociais máis relevantes do sé-
culo XIX asociándoos ao proce-
so da Revolución Industrial.
Sinala os cambios produci-
dos nas sociedades indus-
triais.
Identifica a cidade como o
centro da nova sociedade.
Recoñece as formas de vida
das elites sociais e da bur-
guesía.
Identifica e describe os
niveis de vida e as condi-
cións de traballo da clase
obreira.
CSC
CAA
CSIEE
HMCB2.4.2. Describe a partir
dun plano a cidade industrial
británica.
Describe a partir dun plano a
cidade industrial británica.
CSC
CAA
CCL
HMCB2.4.3. Identifica en
imaxes os elementos propios
da vida nunha cidade industrial
do século XIX.
Identifica os elementos
propios da vida nunha cida-
de industrial do século XIX
CSC
CAA
CCL
CD
HMCB2.4.4. Comenta mapas
que expliquen a evolución da
extensión das redes de trans-
porte: ferrocarril, estradas e
canles.
Explica mapas que expli-
quen a evolución da exten-
sión das redes de transporte:
ferrocarril, estradas e canles.
CSC
CCL
CD
a
b
c
d
e
h
m
B2.5. Economía industrial:
pensamento e primeiras
crises.
B2.5. Analizar e seleccionar
ideas que identifiquen as
características da economía
industrial e do liberalismo
económico.
HMCB2.5.1. Explica as causas
e consecuencias das crises
económicas e as súas posibles
solucións a partir de fontes his-
tóricas.
Recoñece as ideas xurdidas
coa Revolución Industrial
(liberalismo económico e
capitalismo) e identifica aos
pensadores máis relevantes
CSC
CAA
CCL
126
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
a
b
c
d
e
h
m
B2.6. Nacemento do
proletariado e organización
da clase obreira: orixes do
sindicalismo e correntes de
pensamento; partidos polí-
ticos obreiros.
B2.6. Coñecer as correntes
de pensamento que preten-
den mellorar a situación da
clase obreira do século XIX.
HMCB2.6.1. Compara as
correntes de pensamento social
da época da Revolución Indus-
trial: socialismo utópico, socia-
lismo científico e anarquismo.
Compara as correntes de
pensamento social da
Revolución Industrial: so-
cialismo utópico, socia-
lismo científico e anar-
quismo.
CSC
CAA
CCL
HMCB2.6.2. Distingue e explica
as características dos tipos de
asociacionismo obreiro.
Distingue e explica
as características
dos tipos de
asociacionismo
obreiro.
Identifica e explica
as orixes, o
desenvolvemento e
a crise da I e II
Internacional
Socialista.
Valora o papel do
internacionalismo
no século XIX e o
legado das Inter-
nacionais ao sindi-
calismo e ao socia-
lismo actuais.
CSC
CCL
Bloque 3. A crise do Antigo Réxime
a
b
c
d
e
h
i
B3.1. Crise do Antigo
Réxime: visión global.
B3.1. Analizar a evolución
política, económica, social,
cultural e de pensamento
que caracteriza a primeira
metade do século XIX, dis-
tinguindo os feitos, os per-
sonaxes e os símbolos, e
encadrándoos en cada va-
riable analizada.
HMCB3.1.1. Realiza eixes
cronolóxicos que inclúan dia-
cronía e sincronía dos aconte-
cementos da primeira metade
do século XIX.
. Realiza eixos cronolóxicos
dos acontecementos da primei-
ra metade do século XIX.
CSC
CAA
CMCCT
a
b
c
d
e
h
B3.2. Nacemento dos
EEUU.
B3.2. Describir as causas e
o desenvolvemento da inde-
pendencia de Estados Uni-
dos, e establecer as causas
máis inmediatas e as etapas
da independencia.
HMCB3.2.1. Identifica xerarquí-
as causais na guerra de inde-
pendencia dos Estados Unidos
a partir de fontes historiográfi-
cas.
Identifica as orixes, as
causas e as consecuen-
cias da independencia
dos Estados Unidos.
CSC
CCL
CAA
a
b
c
d
e
h
B3.3. Revolución Francesa
de 1789: aspectos políticos
e sociais.
B3.3. Explicar, a partir de
información obtida en inter-
net, a Revolución Francesa
de 1789, incluíndo cada idea
obtida nas causas, no de-
senvolvemento e nas conse-
cuencias.
HMCB3.3.1. Explica as causas
da Revolución Francesa de
1789.
Explica as orixes da
Revolución francesa.
CSC
CCL
HMCB3.3.2. Explica esquema-
ticamente o desenvolvemento
da Revolución Francesa.
Explica as distintas etapas
da Revolución francesa; os
seus trazos característicos e
CSC
CCL
CAA
127
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
os acontecementos máis
importantes.
a
b
c
d
e
g
h
B3.4. Imperio Napoleónico.
B3.4. Identificar o Imperio
Napoleónico, localizar a súa
expansión europea e esta-
blecer as súas consecuen-
cias.
HMCB3.4.1. Identifica nun
mapa histórico a extensión do
Imperio Napoleónico.
Identifica nun mapa
histórico a extensión do
Imperio Napoleónico.
Analiza o sistema político
imposto por Napoleón a
partir de 1804.
Compara os ideais que
inspiraron a Revolución
francesa co réxime que
implantou Napoleón.
CSC
CAA
CD
a
b
c
d
e
h
B3.5. O Congreso de
Viena e o Absolutismo.
B3.5. Analizar a transcen-
dencia para Europa do Con-
greso de Viena e a restaura-
ción do absolutismo, e identi-
ficar as súas consecuencias
para os países implicados.
HMCB3.5.1. Analiza as ideas
defendidas e as conclusións do
Congreso de Viena, e relació-
naas coas súas consecuencias.
Identifica os principais
cambios territoriais en
Europa tras o Congreso
de Viena.
Analiza as ideas defendi-
das e as conclusións do
Congreso de Viena.
CSC
CCL
CAA
a
b
c
d
e
h
p
B3.6. Revolucións liberais
ou burguesas de 1820,
1830 e 1848. O caso es-
pañol.
B3.6. Identificar as revolu-
cións burguesas de 1820,
1830 e 1848, e relacionar as
súas causas e o seu desen-
volvemento.
HMCB3.6.1. Compara as
causas e o desenvolvemento
das revolucións de 1820, 1830
e 1848.
– Describe e compara as
causas e o desenvolve-
mento das revolucións de
1820, 1830 e 1848.
CSC
CCL
a
b
c
d
e
g
h
B3.7. O Nacionalismo:
unificacións de Italia e
Alemaña.
B3.7. Coñecer o proceso de
Unificación de Italia e Ale-
maña, obtendo o seu desen-
volvemento a partir da análi-
se de fontes gráficas.
HMCB3.7.1. Describe e explica
a unificación de Italia e a de
Alemaña a partir de fontes grá-
ficas.
Recoñece os nacionalismos
(disgregadores e unificado-
res) como unha reacción á
Restauración.
Describe e explica a unifica-
ción de Italia e a unificación
de Alemaña a partir de fon-
tes gráficas.
CSC
CCL
CD
a
b
c
d
e
h
m
n
B3.8. Cultura e Arte:
Europa entre o neoclasi-
cismo e o romanticismo.
B3.8. Descubrir as manifes-
tacións artísticas de come-
zos do século XIX, obtendo
información de medios bi-
bliográficos ou de internet e
presentándoa adecuada-
mente.
HMCB3.8.1. Establece as
características propias da pintu-
ra, a escultura e a arquitectura
do Neoclasicismo e o Romanti-
cismo a partir de fontes gráfi-
cas.
Identifica as característi-
cas do Romanticismo e a
súa influencia na literatu-
ra, a música e as artes e
as ciencias.
Recoñece os autores e
científicos máis destaca-
dos do Romanticismo.
CSC
CCEC
CCL
CAA
a
b
c
B3.9. Independencia das
colonias hispano-
americanas.
B3.9. Analizar utilizando
fontes gráficas a indepen-
dencia de Hispanoamérica.
HMCB3.9.1. Realiza un friso
cronolóxico explicativo da inde-
pendencia das colonias hispa-
Analiza e valora as
causas, o proceso e as
consecuencias da inde-
CSC
CMCCT
CAA
128
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
d
e
h
noamericanas ao comezo do
século XIX.
pendencia de Hispanoa-
mérica.
Recoñece algúns dos
principais personaxes da
independencia de Hispa-
noamérica.
Identifica e sitúa nun
mapa os países que xur-
diron das colonias espa-
ñolas e portuguesas en
América.
Bloque 4. A dominación europea do mundo e a I Guerra Mundial
a
b
c
d
e
h
B4.1. Tránsito do século
XIX ao XX: visión global.
B4.1. Describir as transfor-
macións e os conflitos xurdi-
dos a finais do século XIX e
comezos do século XX, e
distinguir o seu desenvolve-
mento e os factores desen-
cadeadores.
HMCB4.1.1. Realiza un dia-
grama en que se expliquen as
cadeas causais e os procesos
dentro do período de finais do
século XIX e comezos do XX.
Elabora un mapa
conceptual con sucesos
ocorridos dentro do
período “finais do século
XIX e comezos do XX”..
CSC
CAA
a
b
c
d
e
h
B4.2. Evolución dos
principais Estados en Eu-
ropa, América e Asia: In-
glaterra vitoriana; Francia
(III República e II Imperio);
Alemaña bismarckiana; o
Imperio Austrohúngaro;
Rusia; os Estados Unidos
(da Guerra Civil ata come-
zos do século XX) e Xapón
(transformacións de finais
do século XIX).
B4.2. Analizar a evolución
política, social e económica
dos principais países euro-
peos, ademais de Xapón e
os Estados Unidos a finais
do século XIX, e presentar
información que explique
tales feitos.
HMCB4.2.1. Elabora un eixe
cronolóxico con feitos que ex-
plican a evolución durante a
segunda metade do século XIX
de Inglaterra, Francia, Alemaña,
o Imperio Austrohúngaro, Ru-
sia, os Estados Unidos e Xa-
pón.
Analiza e identifica
os feitos que
explican a
evolución durante
a Segunda Metade
do século XIX de
Inglaterra, Francia,
Alemaña, Rusia.
Estados Unidos e
Xapón.
Recoñece concep-
tos como estado li-
bre asociado,
WASP, red scare,
Lei Keating-Owen,
Lei sobre Cotas de
Urxencia, «lei se-
ca».
Explica os intere-
ses de Estados
Unidos na constru-
ción do Canal de
Panamá e a que
países afectou ne-
gativamente.
Analiza a interven-
ción de Estados
Unidos na Primeira
CSC
CMCCT
CAA
129
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Guerra Mundial e
as súas conse-
cuencias.
Valora o significa-
do dos «felices
anos vinte».
Explica as caracte-
rísticas económi-
cas e políticas dos
anos 20 do século
xx.
Define conceptos
como intervencio-
nismo, república
bananeira, modelo
oligárquico.
Explica os trazos
do radicalismo.
Analiza a política
de Estados Unidos
en América Central
no primeiro terzo
do século XX.
Valora o
crecemento das
economías
latinoamericanas a
comezos do século
XX.
HMCB4.2.2. Explica a partir de
imaxes as características que
permiten identificar a Inglaterra
vitoriana.
Explica as características
que permiten identificar a
Inglaterra vitoriana
(apertura política e
reformismo).
CSC
CAA
CCL
CD
HMCB4.2.3. Analiza textos
relativos á época de Napoleón
III en Francia.
Explica as claves da
transformación de
imperio francés dende o
Segundo Imperio ata a III
República.
CSC
CAA
CCL
HMCB4.2.4. Identifica e explica
razoadamente os feitos que
converten Alemaña nunha po-
tencia europea durante o man-
dato de Bismarck.
Identifica e explica os
feitos que converten a
Alemaña durante o
mandato de Bismarck
nunha potencia europea.
CSC
CAA
CCL
130
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
a
b
c
d
e
h
B4.3. Expansión colonial
dos países industriais:
causas; colonización e
reparto de Asia, África e
outros enclaves coloniais;
consecuencias.
B4.3. Describir a expansión
imperialista de europeos,
xaponeses e estadouniden-
ses a finais do século XIX, e
establecer as súas conse-
cuencias.
HMCB4.3.1. Identifica e explica
razoadamente as causas e as
consecuencias da expansión
colonial da segunda metade do
século XIX.
Valora as causas e as
consecuencias do colonia-
lismo.
Recoñece os trazos propios
de cada un dos imperios
plurinacionais (austrohúnga-
ros, ruso e turco).
Identifica a Estados Unidos
como unha potencia emer-
xente desde a súa indepen-
dencia ata a súa consolida-
ción como nación democráti-
ca
CSC
CAA
CCL
HMCB4.3.2. Localiza nun
mapamundi as colonias das
potencias imperialistas.
Localiza en mapas as
colonias das distintas poten-
cias imperialistas
CSC
CD
CAA
HMCB4.3.3. Sabe recoñecer
cadeas e interconexións cau-
sais entre colonialismo, imperia-
lismo e a Gran Guerra de 1914.
Recoñece cadeas e interco-
nexións causais entre colo-
nialismo, imperialismo e a
Gran Guerra de 1914
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
B4.4. Relacións interna-
cionais. Paz Armada: a
Tripla Alianza e a Tripla
Entente.
B4.4. Comparar sintetica-
mente os sistemas de alian-
zas do período da Paz Ar-
mada.
HMCB4.4.1. Describe as
alianzas dos países máis des-
tacados durante a Paz Armada.
Recoñece as relacións
internacionais que se propi-
ciaron en Europa no período
1870-1914.
Identifica a Tripla Alianza e a
Tripla Entente como exem-
plos dos resultados das rela-
cións internacionais do perí-
odo 1870-1914.
CSC
CCL
a
b
c
d
e
g
h
B4.5. I Guerra Mundial:
causas, desenvolvemento
e consecuencias.
B4.5. Distinguir os aconte-
cementos que conducen á
declaración das hostilidades
da I Guerra Mundial, e de-
senvolver as súas etapas e
as súas consecuencias.
HMCB4.5.1. Identifica a partir
de fontes históricas ou historio-
gráficas as causas da I Guerra
Mundial.
Identifica causas que propi-
ciaron a I Guerra Mundial.
Explica a formación dos
dous bloques de alianzas
internacionais.
Analiza a influencia das
crises en Marrocos e nos
Balcáns no estalido da I
Guerra Mundial.
Identifica o atentado de
Saraievo como o detonante
da guerra.
CSC
CAA
CCL
HMCB4.5.2. Comenta símbolos
conmemorativos vinculados á I
Guerra Mundial.
Comenta símbolos conme-
morativos vinculados á I
Guerra Mundial.
CSC
CCL
HMCB4.5.3. Analiza e explica
as etapas da Gran Guerra a
partir de mapas históricos.
Describe e compara as
distintas fases da guerra.
Explica e valora a interven-
ción de Estados Unidos na I
Guerra Mundial.
Analiza e explica o desen-
CSC
CAA
CCL
CD
131
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
volvemento da guerra en
Europa a partir de mapas
históricos.
HMCB4.5.4. Extrae conclusións
de gráficos e imaxes sobre as
consecuencias da I Guerra
Mundial.
Extrae conclusións de
gráficos e de imaxes sobre
as consecuencias da I Gue-
rra Mundial.
Analiza as repercusións
demográficas, económicas e
sociais da guerra.
Compara a repercusión da I
Guerra Mundial sobre os
distintos grupos sociais.
CSC
CAA
CCL
Bloque 5. O período de entreguerras, a II Guerra Mundial e as súas consecuencias
a
b
c
d
e
h
B5.1. Economía, socieda-
de e cultura da época: os
anos vinte.
B5.1. Recoñecer as caracte-
rísticas do período de Entre-
guerras inseríndoas nos co-
rrespondentes aspectos polí-
ticos, económicos, sociais ou
culturais.
HMCB5.1.1. Explica as caracte-
rísticas do período de Entregue-
rras a partir de manifestacións
artísticas e culturais de come-
zos do século XX.
Explica os efectos económi-
cos e financeiros da guerra
para os países contenden-
tes.
Compara a situación eco-
nómica da posguerra en
Estados Unidos e en Euro-
pa.
Describe a evolución da
economía mundial entre
1919 e 1924.
Analiza as distintas políticas
para controlar a inflación e
pór as bases para a recupe-
ración da economía mundial.
Valora a importancia dos
novos medios de comunica-
ción.
Explica por que a sociedade
de entreguerras foi unha
sociedade en transforma-
ción.
Explica a crise das demo-
cracias liberais europeas no
período de entreguerras.
Compara o que ocorreu nas
novas democracias e nos
países cunha longa tradición
democrática na Europa de
entreguerras.
Analiza e valora o avance
das ideoloxías autoritarias,
antidemocráticas e ultrana-
cionalistas na Europa de
entreguerras.
CSC
CCL
a
b
B5.2. Revolución Rusa;
formación e desenvolve-
mento da URSS.
B5.2. Esquematizar o
desenvolvemento da Revo-
lución Rusa de 1917 recoñe-
HMCB5.2.1. Identifica e explica
algunhas das causas da Revo-
lución Rusa de 1917.
Explica cal era a situación de
Rusia a comezos do século
XX e cales foron os desen-
CSC
CCL
132
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
c
d
e
h
cendo as súas etapas e os
seus protagonistas máis
significativos, e establecer
as súas consecuencias.
cadeantes da Revolución
rusa.
Compara a política que
defendía cada un dos parti-
dos de oposición ao tsaris-
mo.
Analiza os motivos do
malestar social en Rusia a
comezos do século XX.
Valora os motivos polos que
se frustraron as reformas
abertas pola Revolución de
1905.
Explica as causas profundas
da Revolución de 1917.
HMCB5.2.2. Compara a Revo-
lución Rusa de febreiro de 1917
coa de outubro de 1917.
Explica as diferenzas entre a
Revolución Rusa de Febreiro
de 1917 e a de Outubro de
1917.
Valora a importancia da
Revolución de Outubro.
Resume as loitas de poder
tras a morte de Lenin.
Analiza e explica as políticas
económicas e políticas do
réxime de Stalin.
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
B5.3. Tratados de Paz e
reaxuste internacional:
Sociedade de Nacións.
B5.3. Identificar os tratados
de paz da I Guerra Mundial e
establecer como unha con-
secuencia o xurdimento da
Sociedade de Nacións.
HMCB5.3.1. Explica os acordos
dos tratados de paz da I Guerra
Mundial e analiza as súas con-
secuencias a curto prazo.
Explica os acordos dos
tratados de paz da I Guerra
Mundial.
Analiza o papel dos vence-
dores e os vencidos na Con-
ferencia de Paz de París.
Valora as repercusións
políticas dos tratados de
paz.
Analiza as consecuencias
dos tratados de paz a través
de mapas históricos
CSC
CCL
CAA
HMCB5.3.2. Analiza o papel
que xoga a Sociedade de Na-
cións nas relacións internacio-
nais, a partir de fontes históri-
cas.
Describe o papel da Socie-
dade de Nacións nas rela-
cións internacionais.
Explica as causas dos
problemas territoriais da
posguerra.
Analiza como afectou a
guerra ás colonias.
CSC
CCL
a
b
c
d
B5.4. Estados Unidos e a
crise de 1929: a Gran De-
presión e o "New Deal".
B5.4. Explicar a Gran
Depresión e describir os
factores desencadeadores e
as súas influencias na vida
cotiá.
HMCB5.4.1. Interpreta imaxes
da Gran Depresión.
Observa e interpreta imaxes
da Gran Depresión.
Valora criticamente os
efectos sociais da Gran De-
presión.
CSC
CCL
CAA
CD
133
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
e
h
Analiza as consecuencias
das masivas repatriacións de
capitais estadounidenses.
Compara os efectos da crise
nos países industrializados e
nos exportadores de mate-
rias primas.
Recoñece o discurso do
New Deal como unha das
pezas básicas da historia de
Estados Unidos no século
XX.
Define termos como segre-
gación racial, «caza de bru-
xas», Fair Deal.
Compara as políticas de
Hoover e Roosevelt para
facer fronte á Gran Depre-
sión.
Analiza o problema da
desigualdade racial en Esta-
dos Unidos.
Explica o modelo de vida
americano, as súas caracte-
rísticas e a súa imitación en
Europa tras a guerra.
HMCB5.4.2. Comenta gráficas
que explican a crise económica
de 1929.
Explica por que se afundiu a
Bolsa de Nova York en ou-
tubro de 1929.
Analiza gráficas que explican
aspectos da crise económica
de 1929.
Analiza os efectos en cadea
desatados polo crac bolsista.
Compara as políticas que os
distintos países puxeron en
marcha na década de 1930
para frear a crise.
Analiza a política do New
Deal e sinala que conse-
cuencias tivo a súa aplica-
ción.
CSC
CCL
CMCCT
a
b
c
d
e
h
m
B5.5. Fascismos europeos
e nazismo alemán.
B5.5. Recoñecer a transcen-
dencia dos fascismos euro-
peos como ideoloxías que
conduciron ao desencadea-
mento de conflitos no pano-
rama europeo do momento.
HMCB5.5.1. Compara o fascis-
mo italiano e o nazismo ale-
mán.
Resume os factores que
favoreceron a chegada ao
poder de Mussolini.
Analiza as tácticas que
empregou o fascismo para
alcanzar o poder.
Explica como logrou a
ditadura de Mussolini un
estrito control da sociedade
e da cultura.
Describe a evolución da
CSC
CCL
134
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
economía italiana baixo o
réxime fascista.
Explica que problemas
debilitaron a República de
Weimar.
Compara o fascismo co
nazismo, as súas tácticas
para chegar ao poder e o
proceso de implantación dos
seus Estados totalitarios.
Analiza como levou a cabo o
adoutrinamento da socieda-
de no fascismo e no nazis-
mo.
HMCB5.5.2. Distingue símbolos
dos fascismos europeos da
primeira metade do século XX.
Enumera e describe as
principais características do
fascismo.
Compara as características
do fascismo coas dunha
democracia.
Compara o totalitarismo
fascista co comunista indi-
cando as súas similitudes e
diferenzas.
Investiga en internet sobre a
orixe dos símbolos fascistas.
CSC
a
b
c
d
e
h
B5.6. Relacións interna-
cionais do período de en-
treguerras; viraxes cara á
guerra.
B5.6. Comprender as
relacións internacionais no
período de entreguerras co-
mo elementos importantes
das causas da II Guerra
Mundial.
HMCB5.5.3. Analiza a partir de
fontes contrapostas as rela-
cións internacionais anteriores
ao estoupido da II Guerra Mun-
dial.
. Analiza a partir de fontes
contrapostas as relacións
internacionais anteriores ao
estoupido da II Guerra Mun-
dial.
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
B5.7. II Guerra Mundial:
orixes do conflito e carac-
terísticas xerais.
B5.7. Identificar e explicar as
desencadeadores da II Gue-
rra Mundial, así como os
feitos máis característicos.
HMCB5.7.1. Identifica e explica
as causas desencadeadores da
II Guerra Mundial a partir de
fontes históricas.
Identifica e describe os feitos
que conduciron á II Guerra
Mundial.
Analiza a política expansio-
nista dos réximes totalitarios.
Valora a reacción das
democracias ante a política
exterior alemá, rusa e xapo-
nesa.
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
B5.8. Desenvolvemento da
II Guerra Mundial.
B5.8. Establecer as etapas
do desenvolvemento da II
Guerra Mundial, distinguindo
as que afectaron a Europa e
as que afectaron aos Esta-
dos Unidos e a Xapón.
HMCB5.8.1. Explica as etapas
da II Guerra Mundial tanto na
fronte europea como na guerra
do Pacífico.
Explica as etapas da II
Guerra Mundial.
Identifica as razóns do éxito
inicial do exército alemán en
Europa.
Explica as razóns do ataque
de Xapón a Estados Unidos.
Analiza as consecuencias da
invasión alemá da URSS.
CSC
CAA
CCL
135
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
HMCB5.8.2. Analiza o desen-
volvemento da II Guerra Mun-
dial a partir de mapas históri-
cos.
Analiza o desenvolvemento
da II Guerra Mundial a partir
de mapas históricos.
Analiza a forma en que a
Alemaña nazi sostivo o es-
forzo produtivo que esixiu a
guerra.
Explica as razóns polas que
certos sectores dos países
ocupados colaboraron co
réxime nazi.
Investiga a resistencia contra
os nazis na propia Alemaña.
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
B5.9. Consecuencias da II
Guerra Mundial.
B5.9. Analizar o papel da
guerra mundial como ele-
mento de transformación da
vida cotiá.
HMCB5.9.1. Describe as
consecuencias da II Guerra
Mundial.
Describe as consecuencias
da II Guerra Mundial.
Recoñece a II Guerra
Mundial como a maior catás-
trofe que sufriu a humanida-
de.
Analiza os cambios políticos
e territoriais que experimen-
tou Europa tras o final do
conflito servíndose de ma-
pas.
Explica os acordos asinados
nas Conferencias de Ialta e
de Potsdam.
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
m
B5.10. Antisemitismo: o
Holocausto.
B5.10. Entender o contexto
en que se desenvolveu o
Holocausto na guerra euro-
pea e as súas consecuen-
cias.
HMCB5.10.1. Analiza imaxes
que explican o Holocausto le-
vado a cabo pola Alemaña nazi.
Analiza imaxes que explican
o Holocausto levado a cabo
pola Alemaña Nazi
Recoñece o Holocausto
levado a cabo pola Alemaña
nazi como un crime contra a
humanidade.
CSC
CAA
CD
HMCB5.10.2. Recoñece a
significación do Holocausto na
historia mundial.
Recoñece o Holocausto
levado a cabo pola Alemaña
nazi como un crime contra a
humanidade.
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
B5.11. Preparación da Paz
e a ONU.
B5.11. Obter e seleccionar
información escrita e gráfica
relevante, utilizando fontes
primarias ou secundarias,
relativa á posguerra.
HMCB5.11.1. Sintetiza textos
que explican a intervención da
ONU nas relacións internacio-
nais e nos asuntos de descolo-
nización.
Describe e valora o labor e
os obxectivos da ONU nas
relacións internacionais.
CSC
CCL
CAA
Bloque 6. Evolución de dous mundos diferentes e os seus enfrontamentos
a
b
c
d
B6.1. Formación do bloque
comunista fronte ao bloque
capitalista: Guerra Fría.
B6.1. Describir os feitos
políticos, económicos, so-
ciais e culturais que explican
o xurdimento dos dous blo-
HMCB6.1.1. Localiza nun mapa
os países que formaban os blo-
ques comunista e capitalista.
Compara os sistemas
políticos, económicos e ideo-
lóxicos dos dous bloques.
Explica o proceso que levou
CSC
CD
136
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
e
h
ques antagónicos, clasifi-
cándoos e presentándoos
adecuadamente.
á Guerra Fría.
Analiza o papel das Nacións
Unidas durante a Guerra
Fría.
Localiza nun mapa os países
que forma o bloque comunis-
ta e capitalista
a
b
c
d
e
h
B6.2. Evolución das
relacións entre as dúas
superpotencias. Conflitos:
da Guerra Fría á coexis-
tencia pacífica e a disten-
sión.
B6.2. Interpretar a Guerra
Fría, a coexistencia pacífica
e a distensión, e as súas
consecuencias, e establecer
acontecementos que exem-
plifiquen cada unha destas
etapas das relacións inter-
nacionais.
HMCB6.2.1. Identifica e explica
os conflitos da Guerra Fría a
partir dun mapa histórico.
Investiga a guerra civil
grega, os bandos e os apo-
ios recibidos.
Identifica e explica que son o
Plan Marshall, o COMECON,
a OTAN, o Pacto de Varso-
via, a SEATO, o Pacto de
Bagdad.
Enumera e localiza nun
mapa os países que forma-
ban cada bloque.
Describe e analiza a expan-
sión do enfrontamento entre
os bloques a Asia
CSC
CAA
CCL
CD
a
b
c
d
e
h
B6.3. Evolución da eco-
nomía mundial de posgue-
rra.
B6.3. Distinguir feitos que
explican o enfrontamento
entre os bloques comunista
e capitalista, revisando as
novas dos medios de comu-
nicación da época.
HMCB6.3.1. Selecciona símbo-
los e imaxes que se identifiquen
co mundo capitalista e o mundo
comunista.
Explica e valora o papel dos
líderes dos dous bloques na
Guerra Fría.
Compara a coexistencia
pacífica e a etapa de máxi-
ma tensión.
Describe o movemento dos
países non aliñados.
Explica os factores que
favoreceron o inicio do des-
xeo.
Analiza os conflitos internos
que tiveron lugar en cada
bloque e entre ambos os
bloques.
Compara a situación de
cada unha das dúas super-
potencias ao longo da Gue-
rra Fría.
Describe a revolución
islamista en Irán, a invasión
soviética de Afganistán e a
caída do muro de Berlín.
Analiza a reacción de
Estados Unidos ante a ofen-
siva estratéxica da URSS.
Valora a existencia de armas
nucleares.
Valora o final da Guerra Fría.
Comenta a evolución das
exportacións dos países de
América Latina e como inci-
CSC
137
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
diu nelas a Gran Depresión.
Identifica o tipo de industrias
que se desenvolveron nal-
gúns países de América La-
tina tras a crise de 1929.
Recoñece termos como
política de substitución de
importacións, militarismo,
xusticialismo, gobernos pro-
gresistas, populismo.
Explica como afectou a Gran
Depresión á estabilidade
política de América Latina.
Analiza a actitude dos
países latinoamericanos
ante a II Guerra Mundial.
Recoñece os líderes populis-
tas e ditadores de América
Latina.
HMCB6.3.2. Extrae conclusións
dos textos, imaxes, mapas e
gráficas que expliquen a evolu-
ción de ambos os bloques en-
frontados na Guerra Fría, e si-
nala a que bloque pertence e
algúns motivos que explican
esa pertenza.
xtrae conclusións dos textos,
imaxes, mapas e gráficas
que expliquen a evolución
de ambos os bloques enfron-
tados na Guerra Fría, e sina-
la a que bloque pertence e
algúns motivos que explican
esa pertenza
CSC
CAA
CCL
CD
CMCCT
a
b
c
d
e
h
B6.4. Características
sociais e culturais de dous
modelos políticos diferen-
tes: comunismo e capita-
lismo.
B6.4. Comparar e analizar o
modelo capitalista co comu-
nista desde os puntos de
vista político, social, econó-
mico e cultural, e exemplifi-
car coa selección de feitos
que durante este período
afectan as dúas grandes
superpotencias: a URSS e
os Estados Unidos.
HMCB6.4.1. Explica algunhas
características da economía
capitalista a partir de gráficas.
Explica algunhas caracterís-
ticas da economía capitalista
a partir de gráficas.
Describe o crecemento da
economía entre 1950 e
1970.
Analiza as causas das crises
dos anos setenta e oitenta
do século XX.
CSC
CCL
CMCCT
HMCB6.4.2. Explica algunhas
características da economía
comunista a partir de gráficos.
Explica algunhas caracterís-
ticas da economía comunista
a partir de gráficas
CSC
CCL
CMCCT
HMCB6.4.3. Establece razoa-
damente e comparativamente
as diferenzas entre o mundo
capitalista e o comunista.
Explica as diferenzas entre o
modelo capitalista e o mode-
lo comunista
CSC
CAA
CCL
HMCB6.4.4. Identifica formas
políticas do mundo occidental e
do mundo comunista.
Identifica os países da
Europa occidental.
Identifica os países capitalis-
tas do Pacífico asiático.
Identifica a expansión do
comunismo por Europa, Asia
e África.
CSC
CCL
138
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Bloque 7. A descolonización e o terceiro mundo
a
b
c
d
e
h
B7.1. Orixes, causas e
factores da descoloniza-
ción.
B7.1. Explicar os motivos e
os feitos que conducen á
descolonización, e estable-
cer as causas e os factores
que explican o proceso.
HMCB7.1.1. Localiza nun mapa
as zonas afectadas pola desco-
lonización e os seus conflitos.
Localiza en diversos mapas
as zonas e países afectados
pola descolonización e os
seus conflitos.
CSC
CCL
CD
a
b
c
d
e
h
B7.2. Etapas e modelos de
descolonización.
B7.2. Describir as etapas e
as consecuencias do proce-
so descolonizador, e identifi-
car as que afectan a unhas
colonias e a outras, estable-
cendo feitos e personaxes
significativos de cada proce-
so.
HMCB7.2.1. Establece de xeito
razoado as causas, os feitos e
os factores que desencadean e
explican o proceso descoloni-
zación.
Establece das causas que
desencadean o proceso
descolonización.
Explica as fases da descolo-
nización e a que zonas afec-
tou cada unha.
Define conceptos como
descolonización, non aliña-
ción e antiimperialismo.
Analiza e valora as posturas
da URSS e Estados Unidos
sobre a descolonización.
Explica a influencia das
ideoloxías indigenistas no
proceso.
CSC
CCL
CAA
HMCB7.2.2. Identifica e compa-
ra as características da desco-
lonización de Asia e de África.
Compara os procesos de
descolonización da India e
de Indonesia.
Compara a revolución
exipcia de Nasser coa islá-
mica de Irán.
Compara a descolonización
de Marrocos e Alxeria.
Compara o proceso desco-
lonizador das colonias fran-
cesas e as colonias británi-
cas en África.
Sinala as diferenzas entre
Irán e os procesos de inde-
pendencia en Asia
CSC
CCL
a
b
c
d
e
h
B7.3. Desenvolvemento do
proceso descolonizador:
papel da ONU.
B7.3. Definir o papel da ONU
na descolonización, anali-
zando información que de-
mostre as súas actuacións.
HMCB7.3.1. Explica as actua-
cións da ONU no proceso des-
colonizador a partir de fontes
históricas.
Analiza o papel da ONU na
descolonización.
CSC
CCL
a
b
c
d
e
B7.4. O terceiro mundo e o
Movemento de Países Non
Aliñados: problemas dos
países do terceiro mundo.
B7.4. Analizar o subdesen-
volvemento do terceiro mun-
do e establecer as causas
que o explican.
HMCB7.4.1. Analiza as caracte-
rísticas dos países do terceiro
mundo a partir de gráficas.
Analiza e describe as
características dos países do
Terceiro Mundo a partir de
gráficas e diversos textos.
CSC
CCL
CMCCT
HMCB7.4.2. Localiza nun mapa
Localiza a través do uso de
CSC
139
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
h
m
os países do terceiro mundo. mapas os Países do Tercei-
ro Mundo.
CD
HMCB7.4.3. Analiza textos e
imaxes do Movemento de Paí-
ses Non Aliñados e dos países
subdesenvolvidos.
Analiza textos e imaxes
relacionados coa Conferen-
cia de Bandung pola que se
crea o Movemento de Paí-
ses Non Aliñados.
CSC
CCL
a
b
c
d
e
h
B7.5. Relacións entre os
países desenvolvidos e
non desenvolvidos; nace-
mento da axuda interna-
cional.
B7.5. Apreciar o nacemento
da axuda internacional e o
xurdimento das relacións
entre os países desenvolvi-
dos e subdesenvolvidos,
reproducindo as formas de
axuda ao desenvolvemento
e describindo as formas de
neocolonialismo dentro da
política de bloques.
HMCB7.5.1. Explica a evolución
das relacións entre os países
desenvolvidos e os países en
vías de desenvolvemento,
comparando a axuda interna-
cional coa intervención neoco-
lonialista.
Identifica os termos Norte-
Sur, subdesenvolvemento,
terceiro mundo, intercambio
desigual, neocolonialismo
coas relacións entre países
desenvolvidos e os países
en vías de desenvolvemen-
to.
Enumera os principais
problemas dos países do
terceiro mundo.
Explica as causas e as
características do subdesen-
volvemento.
Analiza a orixe dos conflitos
internos que padecen estes
países.
CSC
CCL
CAA
Bloque 8. A crise do bloque comunista
a
b
c
d
e
h
i
B8.1. A URSS e as demo-
cracias populares.
B8.1. Describir a situación
da URSS a finais do século
XX, establecendo os seus
trazos máis significativos
desde unha perspectiva polí-
tica, social e económica.
HMCB8.1.1. Localiza nun mapa
as repúblicas exsoviéticas e os
países formados tras a caída do
muro de Berlín.
Analiza da expansión do
comunismo por Asia e Áfri-
ca.
Explica os trazos principais
do socialismo africano e
asiático.
Identifica a China como o
outro xigante comunista.
Recoñece e valora a impor-
tancia da Revolución Cultu-
ral como o modelo diferen-
ciador do comunismo chinés
CSC
CD
HMCB8.1.2. Elabora un eixe
cronolóxico que ordena os
acontecementos que explican a
desintegración da URSS, a
formación da CEI e o xurdimen-
to das repúblicas exsoviéticas.
Explica a desintegración da
URSS, a formación da CEI e
o xurdimento das repúblicas
exsoviéticas.
Explica a orixe das tensións
nacionalistas na URSS e a
solución proposta por Gor-
bachov.
CSC
CMCCT
HMCB8.1.3. Compara os
países dos Balcáns desde os
anos 80 ata a actualidade, utili-
zando mapas de situación.
Analiza os conflitos sen
resolver nos Balcáns utili-
zando un mapa
CSC
CAA
CD
CCL
140
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
a
b
c
d
e
h
B8.2. Irrupción de M.
Gorbachov: Perestroika e
Glasnost.
B8.2. Resumir as políticas
de M. Gorbachov nomeando
as disposicións concernen-
tes á Perestroika e á Glas-
nost, e resaltar as súas in-
fluencias.
HMCB8.2.1. Describe os trazos
políticos e socioeconómicos da
URSS desde a época de Brez-
nev ata a de Gorbachov.
Define o concepto de
nomenklatura.
Explica as condicións de
vida do soviético medio.
Analiza a situación económi-
ca da URSS.
Describe as características
da economía planificada.
Explica o proceso de deses-
talinización.
Valora a transformación da
URSS tras a morte de Stalin.
CSC
CCL
a
b
c
d
e
h
i
B8.3. Desintegración da
URSS: CEI-Federación
Rusa e as novas repúbli-
cas exsoviéticas.
B8.3. Analizar a situación
creada co xurdimento da CEI
e as repúblicas exsoviéticas,
recollendo informacións que
resuman as novas circuns-
tancias políticas e económi-
cas.
HMCB8.3.1. Elabora un cadro
sinóptico sobre a situación polí-
tica e económica das repúblicas
exsoviéticas e a CEI- Federa-
ción Rusa.
Analizar a situación creada
co xurdimento da CEI e as
repúblicas exsoviéticas a
través de mapas
CSC
CAA
CMCCT
a
b
c
d
e
h
B8.4. Caída do muro de
Berlín e evolución dos paí-
ses de Europa central e
oriental.
B8.4. Explicar a caída do
muro de Berlín e nomear as
súas repercusións nos paí-
ses de Europa central e
oriental.
HMCB8.4.1. Analiza imaxes
que reflicten a caída do muro
de Berlín.
Explica imaxes que reflicten
a caída do muro de Berlín
CSC
CCL
HMCB8.4.2. Explica as novas
relacións das repúblicas exso-
viéticas con Europa occidental.
Valora a situación actual
dos países comunistas.
CSC
CCL
HMCB8.4.3. Realiza unha
procura guiada en internet para
explicar de maneira razoada a
disolución do bloque comunista.
Obtén e selecciona
información para explicar
os diversos feitos que de-
terminan a crise do blo-
que comunista.
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
B8.5. Problema dos
Balcáns. Guerra de Iugos-
lavia.
B8.5. Identificar o problema
dos Balcáns, enumerar as
causas do xurdimento de tal
situación e resumir os feitos
que configuran o desenvol-
vemento de conflitos nesta
zona.
HMCB8.5.1. Describe compara-
tivamente a evolución política
dos países de Europa central e
oriental tras a caída do muro de
Berlín.
.Compara a evolución
política dos países de Euro-
pa central e oriental tras a
caída do muro de Berlín.
CSC
CCL
HMCB8.5.2. Describe e analiza
as causas, o desenvolvemento
e as consecuencias da guerra
dos Balcáns, nomeadamente
en Iugoslavia
Identificar o problema dos
Balcáns e enumerar as súas
causas explicando os feitos
que configuran o desenvol-
vemento de conflitos nesta
zona.
CSC
CCL
Bloque 9. O mundo capitalista na segunda metade do século XX
a
b
c
d
B9.1. Pensamento e
cultura da sociedade capi-
talista na segunda metade
do século XX.
B9.1. Distinguir os postula-
dos que defende a cultura
capitalista da segunda me-
tade do século XX estable-
cendo as liñas de pensa-
HMCB9.1.1. Enumera as liñas
de pensamento económico do
mundo capitalista na segunda
metade do século XX.
Identifica as causas do
crecemento económico es-
tadounidense dos anos cin-
cuenta e sesenta.
Explica o proceso polo que
CSC
CCL
141
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
e
h
m
mento e os logros obtidos. Estados Unidos se converte
en líder do mundo occiden-
tal.
Identifica os países benefi-
ciados polo Plan Marshall.
Analiza a contestación social
que se produciu en Europa
occidental nos anos sesenta.
Identifica medidas económi-
cas que se adoptaron para
loitar contra a crise dos 70.
HMCB9.1.2. Explica o modelo
capitalista dun país elaborando
información a partir dunha pro-
cura guiada en internet
Explica as diferenzas entre o
modelo capitalista e o mode-
lo comunista a partir da aná-
lise de documentos e da
procura de información en
diversas fontes.
CSC
CAA
CCL
a
b
c
d
e
h
m
B9.2. Estado do benestar.
B9.2. Describir o Estado do
benestar, aludindo ás carac-
terísticas significativas que
inflúen na vida cotiá.
HMCB9.2.1. Identifica razoa-
damente as características e
símbolos do Estado do benes-
tar.
Define que é o Estado de
benestar.
Identifica e describe os
trazos xerais do Estado de
benestar e as modificacións
que ha ir experimentando.
CSC
CCL
a
b
c
d
e
h
B9.3. Proceso de constru-
ción da Unión Europea:
das Comunidades Europe-
as á Unión.
B9.3. Explicar o proceso de
construción da Unión Euro-
pea enumerando os fitos
máis destacados que confi-
guran a súa evolución.
HMCB9.3.1. Elabora eixes
cronolóxicos sobre o proceso
de construción da Unión Euro-
pea.
Describe o proceso de
ampliación europea.
Explica os obxectivos da
CEE.
Valora a importancia de
cada un dos pasos na crea-
ción da Unión Europea.
Sitúa nun mapa aos países
membros da Unión Europea.
CSC
CMCCT
a
b
c
d
e
h
B9.4. Obxectivos e institu-
cións da Unión Europea.
B9.4. Coñecer os obxectivos
da Unión Europea en rela-
ción coas institucións que
compoñen a súa estrutura.
HMCB9.4.1. Relaciona razoa-
damente as institucións da
Unión Europea cos obxectivos
que esta persegue.
Identifica a función das
institucións da Unión Euro-
pea.
CSC
CCL
a
b
c
d
e
h
B9.5. Evolución dos
Estados Unidos: dos anos
60 aos 90.
B9.5. Describir a evolución
política, social e económica
dos Estados Unidos desde
os anos 60 aos 90 do século
XX, sintetizando os aspectos
que explican a transforma-
ción da sociedade norteame-
ricana e que constitúen ele-
mentos orixinarios do Estado
do benestar.
HMCB9.5.1. Realiza un eixe
cronolóxico dos feitos máis sig-
nificativos de tipo político, social
e económico dos Estados Uni-
dos desde os anos 60 aos 90.
Recoñece as razóns do
fracaso da Alianza para o
Progreso.
Explica as principais reivin-
dicacións do Black Power.
Recoñece a política do
presidente Reagan respecto
a URSS.
Explica a política exterior de
Estados Unidos respecto a
CSC
CMCCT
142
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
antiga Iugoslavia durante o
mandato de Clinton.
Recoñece conceptos como
hexemonía, illacionismo,
neocon ou Nova Dereita,
Impeachment, «Contra».
Explica como variou a
política de Estados Unidos
respecto Latinoamérica nes-
te período.
Compara as diferenzas en
política exterior e en política
social de republicanos e de-
mócratas.
Valora a loita polos dereitos
civís en Estados Unidos e
analiza os seus resultados.
HMCB9.5.2. Selecciona e
presenta mediante mapas ou
redes conceptuais información
referida aos Estados Unidos
entre 1960 e 2000.
Elabora mapas ou redes
conceptuais con información
referida aos Estados Unidos
entre 1960 e 2000
CSC
CD
CAA
a
b
c
d
e
h
B9.6. Xapón e os novos
países asiáticos industriali-
zados.
B9.6. Identificar as singulari-
dades do capitalismo de
Xapón e os novos países
industriais asiáticos, estable-
cendo trazos de carácter
político, económico, social e
cultural.
HMCB9.6.1. Establece razoa-
damente as características e os
símbolos que explican aspectos
singulares do capitalismo de
Xapón e a área do Pacífico.
Define que son as «Sogo
Shoshas» e o milagre xapo-
nés.
Compara as causas do
crecemento económico de
Xapón co dos outros países
asiáticos.
Analiza as relacións comer-
ciais de Xapón co resto do
mundo.
Identifica o Pacífico asiático
como unha zona económica
emerxente.
CSC
CAA
CCL
Bloque 10. O mundo actual desde unha perspectiva histórica
a
b
c
d
e
g
h
m
B10.1. Globalización e
medios de comunicación:
impacto científico e tecno-
lóxico. Caída do muro de
Berlín. Atentados de Nova
York. A inmigración como
fenómeno globalizado.
B10.1. Analizar as caracte-
rísticas da globalización e
describir a influencia dos
medios de comunicación
neste fenómeno, así como o
impacto dos medios científi-
cos e tecnolóxicos na socie-
dade actual.
HMCB10.1.1. Identifica as
principais características liga-
das á fiabilidade e á obxectivi-
dade do fluxo de información
existente en internet e noutros
medios dixitais.
Identifica as razóns polas
que determinados grupos
poden influír sobre a política
exterior dos Estados.
Recoñece a hexemonía
estadounidense.
Valora a importancia de
controlar a información e a
súa relación co poder nun
mundo globalizado.
Analiza a importancia das
potencias emerxentes.
Recoñece as vantaxes que
obtén Al Qaeda da globali-
zación.
CSC
CD
CCL
CAA
143
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
HMCB10.1.2. Elabora un breve
informe sobre as relacións entre
inmigración e globalización a
partir de fontes históricas.
Realiza un comentario do
documental Unha verdade
incómoda sobre o cambio
climático.
Analiza a loita pola terra e a
auga no mundo actual.
Valora a situación da muller
no mundo e os problemas
aos que se enfronta a partir
da análise de textos e ima-
xes.
Elabora un breve informe
sobre a crise de 2007 a par-
tir de información obtida de
diversas fontes.
Analiza a existencia de
internet e as súas vantaxes
e inconvenientes consultan-
do diversos textos e extra-
endo as súas propias con-
clusións.
CSC
CD
CCL
CSIEE
HMCB10.1.3. Extrae conclu-
sións de imaxes e material vi-
deográfico relacionados co
mundo actual.
Identifica cales son as
principais exportacións chi-
nesas.
Compara a imaxe dunha
multinacional tecnolóxica
coa dunha pequena tenda
de informática e extrae con-
clusións sobre a globaliza-
ción.
Valora o feito de que o
Fondo Monetario Internacio-
nal poida decidir a política
económica dun Estado.
Analiza imaxes de protestas
e extrae as causas e as rei-
vindicacións que as motivan.
Identifica a causa polas que
a xente arrisca a vida nas
migracións.
Investiga a aparición de
partidos de extrema dereita
como Amencer Dourado.
Identifica o sector máis
importante da sociedade
postindustrial.
Analiza a aparición da cadea
Al Jazira.
Analiza as vantaxes e os
inconvenientes das novas
tecnoloxías.
Analiza a situación da muller
e o problema do maltrato ás
mulleres
CSC
CD
CCL
144
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
a
b
c
d
e
h
m
B10.2. A ameaza terrorista
nun mundo globalizado.
B10.2. Describir os efectos
da ameaza terrorista (yiha-
dismo, etc.) sobre a vida
cotiá, e explicar as súas ca-
racterísticas.
HMCB10.2.1. Realiza unha
procura guiada en internet so-
bre a ameaza terrorista, organi-
zacións que a sustentan, actos
máis relevantes (11-S de Nova
York, 11-M de Madrid 7-X de
Londres, etc.), os seus símbo-
los e as repercusións na socie-
dade (cidadanía ameazada,
asociacións de vítimas, media-
ción en conflitos, etc.), e analiza
e comunica a información máis
relevante.
Indica os factores que sinala
a ONU como posibles cau-
sas do terrorismo.
Identifica que sucedeu en
Nova York o 11 de setembro
de 2001 e os obxectivos dos
terroristas.
Analiza a ideoloxía de Al
Qaeda.
Define terrorismo internacio-
nal e armas de destrución
masiva.
Valora a necesidade de
controlar as armas de des-
trución masiva.
Investiga algún atentado
terrorista islamista recente.
Indica os factores que sinala
a ONU como posibles cau-
sas do terrorismo.
CSC
CD
CCL
CAA
a
b
c
d
e
h
B10.3. Europa: reto e
unión.
B10.3. Resumir os retos da
Unión Europea no mundo
actual, identificando os seus
problemas para amosarse
como zona xeopolítica unida
fronte a outras áreas.
HMCB10.3.1. Identifica os retos
actuais da Unión Europea a
partir de novas xornalísticas
seleccionadas.
Analiza a irrelevancia da
Unión Europea en moitos
grandes problemas de segu-
ridade.
Describe o papel da UE no
conflito de Malí.
CSC
CCL
CAA
HMCB10.3.2. Explica compara-
tivamente os desaxustes da
Unión Europea na relación con
outros países ou áreas xeopolí-
ticas.
Explica os aspectos máis
débiles da política exterior
da UE.
Analiza a actuación dos
serbios en Bosnia.
Recoñece as consecuencias
dos acordos de Dayton.
Describe e valora os despra-
zamentos de poboación na
antiga Iugoslavia e o drama
dos refuxiados
Analiza un mapa dos refu-
xiados na antiga Iugoslavia.
Analiza os conflitos do
Cáucaso e Chechenia.
CSC
CCL
CAA
a
b
c
d
e
h
m
n
B10.4. Trazos salientables
da sociedade norteameri-
cana a comezos do século
XXI, tras os atentados do
11 de setembro de 2001.
B10.4. Enumerar os trazos
salientables da sociedade
norteamericana a comezos
do século XXI identificando a
transcendencia dos atenta-
dos do 11-S e explicando as
transformacións e o impacto
ocasionado a este país.
HMCB10.4.1. Elabora mapas
conceptuais sobre os trazos da
sociedade norteamericana,
agrupados en política, socieda-
de, economía e cultura.
Elabora mapas conceptuais
sobre os trazos da socieda-
de norteamericana, agrupa-
dos en política, sociedade,
economía e cultura
CSC
CD
CCL
CAA
a
B10.5. Hispanoamérica:
B10.5. Analizar a evolución
HMCB10.5.1. Describe os
Explica que foi e que fixo a
CSC
145
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
b
c
d
e
h
n
situación actual. política, económica, social e
cultural de Hispanoamérica.
principais movementos políti-
cos, económicos, sociais e cul-
turais da Hispanoamérica ac-
tual.
Fronte Sandinista.
Recoñece acontecementos
históricos relacionados coa
axitación revolucionaria en
América Latina.
Identifica as Guerrillas
suramericanas e recoñece
se algunha está activa e se
existen conflitos abertos.
Define conceptos como
castrismo, antiimperialismo,
teoloxía da liberación, gol-
pismo.
Explica o proceso que deu
lugar ao triunfo da Revolu-
ción cubana en 1959 e a súa
evolución ata hoxe.
Analiza a política represiva
das novas ditaduras militares
latinoamericanas da década
de 1970.
Enumera os factores que
favoreceron as transicións
democráticas en América
Latina.
CCL
CAA
a
b
c
d
e
h
m
B10.6. O mundo islámico
na actualidade.
B10.6. Describir a evolución
do mundo islámico na actua-
lidade, resumindo os seus
trazos económicos, políticos,
relixiosos e sociais.
HMCB10.6.1. Enumera e
explica os trazos económicos,
políticos, relixiosos e sociais do
mundo islámico, e localiza nun
mapa os países que o forman
na actualidade.
Define o concepto de
salafismo.
Analiza as causas e conse-
cuencias da revolución de
Tunisia en 2011.
Enumera as causas das
revolucións da primavera
árabe.
Explica as formas que
adquiriu a protesta da prima-
vera árabe nos distintos paí-
ses.
Compara os procesos
revolucionarios de Exipto e
Libia.
CSC
CD
CCL
CAA
a
b
c
d
e
h
B10.7. África islámica,
subsahariana e Sudáfrica.
B10.7. Distinguir a evolución
dos países de África relacio-
nando as súas zonas xeoes-
tratéxicas.
HMCB10.7.1. Compara aspec-
tos económicos, políticos, reli-
xiosos e sociais entre os princi-
pais países do continente afri-
cano.
Indica as causas polas que
os nenos se converten en
soldados en África.
Sinala os principais focos de
conflito en África desde
1990.
Recoñece a relación entre
fame e conflitos armados.
Analiza a causa dunha
intervención internacional no
conflito de Malí.
Define termos como hutu,
tutsi e refuxiado.
CSC
CCL
CAA
146
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Analiza as causas dos
conflitos do África subsaha-
riana.
a
b
c
d
e
h
B10.8. A India e China do
século XX ao XXI: evolu-
ción política, económica,
social e de mentalidades.
B10.8. Resumir a evolución
de China e a India desde
finais do século XX ao sécu-
lo XXI, seleccionando trazos
políticos, económicos, so-
ciais e de mentalidades
HMCB10.8.1. Compara aspec-
tos económicos, políticos, reli-
xiosos e sociais de China e a
India.
Analiza a evolución do PIB
de China.
Valora a importancia de
China no mercado financeiro
internacional.
Identifica os sectores eco-
nómicos que atraeron o capi-
tal chinés e os principais
investimentos chineses no
exterior.
Elabora un informe sobre as
actividades industriais que
se desenvolven en Bangalo-
re.
Recoñece os sectores
económicos punteiros con
gran presenza en India.
Explica as razóns da crecen-
te importancia internacional
de China.
Analiza os principais pro-
blemas aos que se enfronta
India.
CSC
CCL
CAA
HMCB10.8.2. Compara aspec-
tos económicos, políticos, reli-
xiosos e sociais entre países
emerxentes de Asia e África.
Explica as causas da apari-
ción dos Estados frustrados.
Localiza nun mapamundi
todos os Estados frustrados
e valora a súa distribución.
Identifica os problemas
económicos e sociais iraqu-
ís.
Analiza a situación de Iraq
antes e despois das guerras
do Golfo.
Explica os problemas que
presentou o proceso de es-
tabilización de Iraq.
CSC
CCL
CAA
Bloque 11. A historia contemporánea: o tempo histórico. Métodos e ferramentas propias da disciplina.
h
l
m
B11.1. Tempo histórico.
B11.1. Recoñecer que os
acontecementos e procesos
ocorren ao longo do tempo e
á vez no tempo (diacronía e
sincronía).
HMCB11.1.1. Recoñece que os
acontecementos e os procesos
ocorren ao longo do tempo e á
vez no tempo (diacronía e sin-
cronía).
. Recoñece que os aconte-
cementos e os procesos
ocorren ao longo do tempo e
á vez no tempo
CSC
CMCCT
CAA
e
g
h
l
B11.2. Fontes históricas.
B11.2. Localizar e seleccio-
nar información escrita e
gráfica salientable utilizando
fontes primarias e secunda-
rias (biblioteca, internet,
HMCB11.2.1. Localiza e selec-
ciona información escrita e grá-
fica salientable utilizando fontes
primarias e secundarias, e ana-
liza a súa credibilidade.
Localiza e selecciona
información escrita e gráfica
salientable utilizando fontes
primarias e secundarias, e
analiza a súa credibilidade.
CSC
CD
CAA
CCL
147
Historia do Mundo Contemporáneo. 1º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
m
i
etc.), e analizar a súa credi-
bilidade.
e
h
i
n
B11.3. Vocabulario históri-
co e artístico da Idade
Contemporánea.
B11.3. Utilizar o vocabulario
histórico e artístico con pre-
cisión, inseríndoo no contex-
to adecuado.
HMCB11.3.1. Utiliza con fluidez
e precisión o vocabulario histó-
rico e artístico necesario.
Utiliza con fluidez e precisión
o vocabulario histórico e
artístico necesario.
CSC
CCL
3.1.2.- Orientacións metodolóxicas
A metodoloxía a empregar nas clases de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, consistirá
basicamente nunha combinación de elementos teóricos con supostos de carácter práctico, e na
complementariedade entre as explicacións teórico-prácticas aportadas polo profesor (que se
procurará non superen os 20-30 minutos ) e o traballo desenvolvido polo alumno na aula, tanto
individual como colectivamente; a propósito do explicado polo profesor, e resolvendo para elo os
supostos prácticos incluídos no libro de texto ou en calquera outro material aportado polo profesor
da materia, atendendo e tendo en conta as necesidades educativas dos seus alumnos. Farase un
seguimento frecuente do traballo desenvolvido polos alumnos a través da valoración dos cadernos,
traballos presentados, observación directa na aula, etc...
Sempre que sexa posible, tratarase de empregar unha metodoloxía constructivista que
osibilite ue os alumnos “a rendan a a render” e polo tanto non sexan meros reproductores de
conceptos aprendidos, de xeito que o propio alumno participe activamente no proceso de ensinanza-
aprendizaxe partindo dos seus coñecementos previos, e a partir deles, e coa información aportada
polo profesor e o manual construirá un corpo sólido de coñecementos sobre os diversos temas a
estudiar. Deste xeito, pensamos que as aprendizaxes serán significativas e polo tanto máis
facilmente evocables que aquelas adquiridas exclusivamente de xeito memorístico ou mecánico.
A metodoloxía ten que ter en conta os diferentes ritmos de aprendizaxe, favorecer a capaci-
dade dos alumnos de aprender por si mesmos e promover a aprendizaxe en equipo. Nesta etapa será
nomeadamente activa e participativa, favorecendo o traballo individual e o cooperativo do alumna-
do, así como o logro dos obxectivos e das competencias correspondentes.
Promoverase a integración e o uso das tecnoloxías da información e da comunicación na aula, co-
mo recurso metodolóxico eficaz para desenvolver as tarefas de ensino e aprendizaxe. Para unha
adquisición eficaz das competencias e a súa integración efectiva no currículo, deberán deseñarse
actividades de aprendizaxe integradas que lle permitan ao alumnado avanzar cara aos resultados de
aprendizaxe de máis dunha competencia ao mesmo tempo. Para isto, aproveitaranse as posibilidades
que ofrecen as metodoloxías de proxectos, entre outras, así como os recursos e as actividades da
biblioteca escolar.
No cadro inferior fíxanse os modelos, principios metodolóxicos e formas de agrupamento
que pode desenvolver o profesorado para alcanzar os estándares de aprendizaxe avaliables previstos
en cada bloque de contidos, así como a adquisición das competencias. Cada docente aplicará as que
considere convenientes na súa programación de aula e nas conseguintes rúbricas.
148
MODELOS METODOLÓXICOS PRINCIPIOS METODOLÓXICOS AGRUPAMENTOS
ivo/expositivo.
iva.
ación.
cción.
3.1.3.- Recursos para a avaliación
A Avaliación será continua para poder solucionar os problemas que atopemos na súa aplicación sen
esperar a rematar o curso, pois dese xeito poderemos deducir modificacións que afecten ó futuro do
seu desenvolvemento. Para iso seguiremos os tres pasos clásicos en calquera proceso de avaliación
educativa:
- Avaliación inicial: que faremos ó comezo do curso ou cada vez que se inicie un bloque
novo. Pretendemos con ela valorar os coñecementos previos e esquemas mentais dos alumnos e
coñece-lo punto de partida para establecer axeitadamente as estratexias de aprendizaxe e seleccionar
as actividades de ensino-aprendizaxe máis apropiadas. Como instrumentos para esta avaliación ini-
cial usaremos enquisas, probas obxectivas, composicións escritas, entrevistas, remuíños de ideas,
etc.
- Avaliación formativa: que faremos ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe.
Permitiranos ver a grao de progreso dos alumnos e as dificultades que atopan para poder facer as
adaptacións necesarias. Usaremos unha variada gama de procedementos: producción do alumno
(cadernos de clase, composicións escritas, entrevistas, traballos complementarios, controles periódi-
cos, exames parciais), participación nas tarefas de clases, interés, colaboración nos traballos en gru-
po, etc.
- Avaliación sumativa, parcial e final: ao remate de cada bloque faremos unha valoración
dos obxectivos acadados que nos permita saber se podemos continuar nesa liña de progresión ou
debemos retomar certos aspectos porque unha parte importante dos alumnos non é capaz de acadar
os obxectivos recollidos nos criterios de avaliación reseñados no desenvolvemento curricular. Non
necesariamente a avaliación final ten que ser un exame final, pero pode usarse ese tipo de proba
como unha máis para valorar o resultado do traballo realizado nese período de tempo.
En canto ás ferramentas de avaliación deberán reunir requisitos básicos para poder cumprir o fin
que se lles asigna, e que serán:
CUESTIONARIOS, que poden ser utilizados para sondear ideas previas, comparar os marcos
conceptuais de comezo finais de curso,facer un chequeo sobre algúns aspectos concretos de xeito
áxil e rápido, etc...
EXAMES E OUTRAS PROBAS ORAIS E ESCRITAS
149
Os exames poden resultar unha fonte de información útil para diversos fins: reproducir contidos
conceptuais relevantes,relacionar contidos próximos,expresar opinións ou xuízos de valor, aplicar
contidos procedimentais,formular e resolver problemas de diversa índole.
PROBAS DE COMPOSICIÓN E ENSAIO
Trátase de probas que permiten valorar diversas actividades, dende aprendizaxes de tipo elemental
(coñecer datas e sucesos,clasificacións etc...) ata chegar a actividades que comportan procesos de
descomposición – integración, esto é, analizar e sintetizar.
Poderían consistir en:
Elaboración de resumes, esquemas e mapas conceptuais, elaboración de sínteses, comentario de
textos e imaxes artísticas,preguntas nas que se pide desenvolver un tema concreto.
Con estas probas podemos valorar a capacidade dos alumnos para a selección e organización das
ideas principais dun tema traballado, a súa capacidade de análise e tamén o seu xuízo crítico.
PROBAS OBXECTIVAS
Son probas que se caracterizan pola súa brevidade tanto na formulación da pregunta como na súa
posible solución, que está previamente determinada;permiten comprobar un amplo rango de tarefas
de coñecemento e comprensión, poden ser cualificadas con facilidade e a súa interpretación é
exacta;resultan moi útiles para avaliar o coñecemento de datos, dominio da terminoloxía, precisión
de conceptos, etc...
INFORMES, PROXECTOS...
Neste apartado entrarían unha grande variedade de traballos, que teñan por obxecto algún aspecto
da Xeografía, a Historia ou a Historia da Arte. Coa avaliación destas probas pretendemos incentivar
e premiar dalgún xeito tódalas tarefas realizadas polos alumnos, tanto individualmente como en
grupos, durante ó curso e tanto as executadas na aula como as desenvolvidas na biblioteca, na casa,
etc... En todo caso deben servir ó profesor para valorar a comprensión dos temas estudiados e
tratados na aula (entendemos que o catálogo dos instrumentos utilizables para a avaliación non se
esgota na enumeración anterior, que só pretende ser unha mostra dos mesmos)
Inserido no plan lector do centro, os estudantes realizarán lecturas (libros, artigos, recensións, capi-
tulos de libros, etc.) relacionadas co curriculum e que poderán ser suxeito de avaliación.
Os referentes para a comprobación do grao de adquisición das competencias e o logro dos
obxectivos da etapa nas avaliacións continua e final da materia serán os criterios de avaliación e
estándares de aprendizaxe que figuran no apartado 1 da presente programación.
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado de 1º de educación secundaria obrigatoria
será continua, formativa e integradora, terá un carácter formativo e será un instrumento para a me-
llora tanto dos procesos de ensino como dos procesos de aprendizaxe.
A avaliación deberá ser integradora, e deberá terse en conta desde todas as materias a consecución
dos obxectivos establecidos para a etapa e do desenvolvemento das competencias correspondente.
O carácter integrador da avaliación non impedirá que o profesorado realice de xeito diferenciado a
avaliación de cada materia tendo en conta os criterios de avaliación e os estándares de aprendizaxe
de cada unha delas.
Estableceranse as medidas máis adecuadas para que as condicións de realización das avaliacións se
adapten ás necesidades do alumnado con necesidades educativas especiais. Estas adaptacións non se
terán en conta en ningún caso para minorar as cualificacións obtidas.
No seguinte cadro móstranse os procedementos e instrumentos de avaliación entre os que cada pro-
fesor elexirá os que maís se adapten á súa programación de aula, así como o sistema de cualifica-
ción.
PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN SISTEMA DE CUALIFICACIÓN
e-
cialmente creadas para a avaliación.
unidade.
o-
Cualificación cuantitativa:
Probas de avaliación de contidos.
Cualificación cualitativa: terá como
150
individual (cualificacións).
i-
vidual (anotacións e puntualizacións).
colectivo.
o-
lectivo.
rrespondentes á unidade.
correspondentes á unidade.
xterna.
x-
tuais.
ncións.
imedia.
clave para o diagnóstico a rúbrica corres-
pondente á unidade.
Probas de avaliación por
competencias.
Observación directa.
3.1.4.-.- Criterios de cualificación
Os alumnos deberán enfrontarse en cada avaliación a dúas probas como máximo. No conxunto de
probas deben estar sempre presentes algúns ou todos destes catro elementos (xuntos ou por
separado) que a continuación se relacionan:
1º- Definición e explicación de termos ou conceptos de carácter histórico
2º- Resolución dalgún suposto práctico ou elaboración dunha gráfica ou ben realización por parte
do alumno dun comentario de texto ou comentarios dalgunha representación gráfica.
3º- Desenvolvemento dunha cuestión teórica a partir dun enunciado proposto polo profesor con
indicación daqueles puntos principais a tratar polos alumnos.
4º- Exercicios de síntese ou esquematización daquelas cuestións propostas polo profesor.
No Bacharelato a cualificación asignada ós alumnos en cada unha das avaliacións será o resultado
da valoración dos seguintes factores, ós que corresponde a ponderación que de seguido achegamos:
90 % como MÍNIMO do resultado dos exames
10 % como MÁXIMO para valorar a actitude dos alumnos cara a materia, e con tal fin
utilizaremos como instrumentos a valoración o caderno de clase,, a participación, a asistencia e o
traballo na aula e a realización de traballos.
A nota da AVALIACIÓN FINAL sairá da media das cualificacións obtidas ao longo do curso
nas probas feitas e tendo en conta a relación de contidos de cada proba e de cada avaliación
no conxunto do total da materia. É dicir, non na media aritmética das avaliacións, senón da
superación e a consecución dos obxectivos e a asimilación dos contidos baseada no conxunto de
exames, probas e resto de instrumentos de avaliación. Nesa media manterase os valores porcentuais
indicados anteriormente.
3.1.5.- Contidos transversais
1.- Comprensión lectora.
Textos propostos nas unidades
Textos seleccionados polo profesor
2.- Expresión oral e escrita.
Elaborar táboas
151
Sintetizar a información aprendida
Describir temas
Escribir unha ficha biográfica
Debates ( a escravitude, a Revolución francesa, colonialismo e o neocolonialismo en África, a colo-
nización do Congo belga, exportabilidade do modelo de industrialización británico, a discrimina-
ción e a segregación racial en Estados Unidos, a guerra de trincheiras na I Guerra Mundial, a propa-
ganda como arma de guerra… .
Elaboración de fichas sobre elementos artísticos contempporáneos
Elaborar informes ( usos, costumes e modelos sociais do século xviii europeo, aparición e desen-
volvemento das nacións contemporáneas, influencia da mecanización no proceso industrializador, a
India Colonial, a gran depresión americana, os inicios do nazismo en Alemania, o campo de con-
centración de Mathaussen, o desembarco de Normandía, a creación do estado de Israel, a Europa do
telón de aceiro A caída do muro de Berlín…
Exposicións na clase
Realizar comentarios de texto
3.- Comunicación audiovisual.
Interpretar a liña do tempo (Liña do tempo da Revolución Industrial e avances técnicos, Liña do
tempo da II Revolución Industrial e do imperialismo… Elaborar mapas (viaxes de exploración no século xviii, as revolucións de 1820, 1830 e 1848 en Europa, mapa da industrialización europea, mapa da expansión territorial de Estados Unidos ,mapa dos réximes políticos en Europa en 1880, mapa dos Balcáns en 1918, mapa de Europa en 1918 e 1945 comparados, mapa de ideoloxías en Europa en 1939, mapa da OTAN e o Pacto de arsovia… Realización de presentacións en PowerPoint
Interpretar unha pirámide social (pirámide da sociedade estamental)
Interpretación de mapas, imaxes e gráficos 4.-O tratamento das Tecnoloxías da Información e da Comunicación. Elaborar Power Points (a historia da aviación desde os seus comezos ata os nosos días, Procura de información en Internet (como se iluminaban as rúas antes da invención da electricidade, que vantaxes supuxo para o transporte a construción da canle de Suez, a Ford Motor Company, fo-cos importantes de resistencia á colonización europeas en África ou en Asia Procura de información no sitio web Artehistoria.com Visita virtual en Internet ao Louvre Investiga sobre diversos temas (que foi a illa de Ellis e a súa relación coa inmigración en Estados Unidos, intervencións militares estranxeiras que se están producindo neste momento, as orixes da base naval estadounidense de Guantánamo en Cuba Procura en Internet de imaxes 5.- Educación cívica e constitucional. A importancia da propaganda para crear opinións Interpretar pinturas da arte contemporánea O papel da muller na sociedade Interpreta unha pirámide social O nazismo alemán. Pervivencia de actitudes similares na actualidade Debates (esclavitude, xenofobia, inmigración integrismos…
O traballo do historiador 6.- Emprendemento. Elaborar un informe sobre os usos, costumes e modelos sociais do século xviiieuropeo Análizar e comentar un texto histórico Analizar e comentar un plano histórico
152
Analizar a orixe dos partidos políticos , os efectos da industrialización sobre o medio ambiente, a última repartición da Terra: o Ártico, os sindicatos no mundo, a pervivencia do problema dos Balcáns, o sufraxismo e o feminismo Analizar e comentar gráficos Analizar e realizar eixes cronolóxicos Analizar e comentar unha imaxe 7.- Educación cívica e constitucional. A importancia do coidar o medio ambiente para evitar o cambio climático A importancia de respectar os dereitos dos traballadores e dos nenos fronte ao traballo
3.1.6.- Contidos mínimos
Contidos comúns.
• Localización no tempo e no espazo de períodos e acontecementos históricos. Nocións de simultaneidade e evolución.
Representación gráfica de secuencias temporais.
• Recoñecemento de causas e consecuencias nos feitos e procesos históricos distinguindo a súa natureza. Identificación da
multiplicidade causal nos feitos sociais. Valoración do papel dos homes e as mulleres como suxeitos da historia.
• Busca, obtención e selección de información do contorno, de fontes escritas, iconográficas, gráficas, audiovisuais e
proporcionadas polas tecnoloxías da información. Elaboración escrita da información obtida. Transformación de información estatística
en gráficos.
• Recoñecemento de elementos básicos que caracterizan os estilos artísticos e interpretación de obras significativas considerando o
seu contexto. Valoración da herdanza cultural e do patrimonio artístico como riqueza que hai que preservar e colaborar na súa
conservación.
• Análise dalgún aspecto da época contemporánearelacionado cun feito ou situación relevante da actualidade.
Contidos específicos
o Concepto ou categoría histórica de Antigo Réxime.
o A poboación da Europa do Antigo Réxime.
o Economía e sociedade da Europa do Antigo Réxime: límites das economías e privilexios das sociedades estamentais.
o modelo político: o absolutismo ilustrado.
o Centralización, reformismo ilustrado, división de poderes.
o A Ilustración: bases ideolóxicas, proxectos e realidades.
o Conceptos de revolución industrial e industrialización
o A expansión da revolución industrial. Cronoloxía da difusión
o Os cambios sociais da industrialización.
o Efectos da mecanización sobre a organización social do traballo
o Liberalismo, nacionalismo e romanticismo no século XIX: conceptos e definición.
o A independencia das colonias americanas: Estados Unidos e América hispana.
o A crise do Antigo Réxime en Europa:
o A Revolución Francesa e o Imperio napoleónico.
o A Restauración e as revolucións liberais.
o nacionalismo. As unificacións de Italia e de Alemaña.
o proceso de construción do Estado liberal en Europa.
o A revolución liberal e a reacción absolutista en España. O reinado de Fernando VII.
o A emancipación da América española.
o Condicións de vida e de traballo nos distritos industriais. O traballo da infancia e da muller.
o Os cambios sociais da industrialización.
o A nova burguesía industrial e o nacemento do proletariado.
o Efectos da mecanización sobre a organización social do traballo.
o Orixes da loita obreira: asociacións e sindicatos.
o Evolución do sindicalismo no Reino Unido e noutros países de Europa.
153
o As grandes ideoloxías do movemento obreiro do século XIX:marxismo e anarquismo
o Os grandes Estados da Europa da segunda metade do século XIX.
o Imperios en decadencia (turco e ruso) e imperios en expansión (alemán e austríaco).
o Reino Unido e Francia, árbitros da política internacional.
o A Europa de Bismarck.
o Os conflitos nos Balcáns
o Novas fontes de enerxía, innovacións técnicas e novas industrias.
o A revolución dos transportes e das comunicacións, e a integración dos mercados.
o Crecemento demográfico e migracións transoceánicas.
o A economía europea e a aparición de novas potencias industriais.
o A primeira globalización da economía capitalista.
o Do colonialismo ao imperialismo.
o Causas da expansión imperialista.
o A formación dos imperios coloniais: a repartición de África e a expansión imperialista en Asia.
o imperialismo non europeo: Estados Unidos e Xapón.
o As causas da guerra: rivalidades políticas, formación dos bloques e carreira de armamentos, as crises marroquís e dos
Balcáns.
o Características da guerra.
o As fases da guerra.
o Os tratados de paz e o novo mapa de Europa.
o Consecuencias demográficas, económicas e sociais da guerra.
o A Rusia tsarista a comezos do século XX: as dificultades de modernización e a oposición ao tsarismo.
o A revolución de 1905.
o A revolución de febreiro de 1917 e a caída do tsarismo.
o A revolución de outubro de 1917 e a toma do poder polos bolxeviques.
o A implantación do Estado soviético.
o A guerra civil e o comunismo de guerra.
o nacemento da URSS.
o impacto mundial da revolución bolxevique.
o A loita polo poder e o triunfo de Stalin.
o A URSS baixo a ditadura de Stalin: estatalización da economía e colectivización.
o Os desequilibrios da economía mundial tras a Primeira Guerra Mundial.
o As dificultades da reconstrución económica de posguerra.
o A fráxil expansión económica dos anos vinte.
o Do crac da bolsa de Nova York á crise americana.
o A Gran Depresión mundial e as súas consecuencias.
o As políticas económicas fronte á depresión: das políticas clásicas do liberalismo económico á intervención do Estado na
economía.
o A crise das democracias.
o Ideoloxía e bases sociais do fascismo.
o A crise do réxime liberal italiano.
o A marcha ao poder do fascismo.
o A ditadura de Mussolini.
o Adoutrinamento e control social na Italia fascista.
o Corporativismo e dirixismo económico do fascismo italiano.
o A República de Weimar.
o Os comezos do nazismo.
o A crise da República e o ascenso ao poder do nazismo.
o A ditadura nazi e o nacemento do Terceiro Reich.
o A política nazi de adoutrinamento e propaganda.
o Racismo e antisemitismo.
o Autarquía e rearme..
154
o Orixes e causas da Segunda Guerra Mundial.
o camiño cara a guerra: os golpes de forza de Hitler e o expansionismo xaponés.
o Forzas enfrontadas e estratexia militar.
o As fases da guerra.
o A explotación nazi dos países conquistados.
o Colaboracionismo e resistencia.
o Xermanización e xenocidio.
o Consecuencias humanas, morais, económicas e sociais da guerra.
o As conferencias de paz e os cambios territoriais.
o A fundación da Organización de Nacións Unidas.
o Significado do concepto de Guerra Fría e da bipolarización da política internacional.
o Os procesos de formación dos respectivos bloques.
o Principais etapas do período; as súas principais características.
o Os conflitos máis relevantes do enfrontamento entre os dous bloques.
o Os problemas internos de cada bloque e a heteroxeneidade dos mesmos.
o As causas da desaparición da Guerra Fría.
o As causas da desaparición dos imperios coloniais europeos.
o Os principais procesos de independencia en Asia: India e Paquistán, Indonesia e Vietnam.
o Os principais procesos de independencia en África, especialmente no Magreb.
o Orixes e evolución do conflito de Oriente Próximo entre israelís e palestinos.
o Características do neocolonialismo e causas do subdesenvolvemento.
o Os novos problemas dos Estados do Terceiro Mundo
o As causas do período de crecemento económico capitalista comprendido entre 1950 e 1973.
o As consecuencias da crise de 1973-1982.
o proceso de unidade europea.
o Modelos de desenvolvemento capitalista: europeo, asiático e norteamericano.
o Papel hexemónico dos Estados Unidos no bloque capitalista: causas e problemas.
o problema da periferia do sistema: o caso de América Latina.
o A situación da URSS tras a morte de Stalin: a desestalinización e a época de Breznev.
o fracaso dos intentos reformistas de Gorbachov. A crise final da URSS.
o final do imperio soviético.
o A expansión do comunismo en Europa e a formación do bloque prosoviético. Aspectos políticos e económicos.
o A expansión do comunismo fóra do marco europeo. O modelo chinés. Os réximes comunistas en África e América Latina.
o Características fundamentais das relacións internacionais desde 1989.
o Os principais conflitos: guerras do Golfo, Iugoslavia e Cáucaso.
o terrorismo internacional: orixes e papel na política internacional actual
3.1.7.- Temporalización
1ª Avaliación: BLOQUE I: AS BASES DO MUNDO CONTEMPORÁNEO
1 - Antigo Réxime
2 - A revolución industrial
3 - As revolucións liberais e o nacionalismo
4 - Os cambios sociais. O movemento obreiro
5 - As grandes potencias europeas
6 - Segunda revolución industrial e imperialismo
2ª Avaliación: BLOQUE II: ENTRE DUAS GUERRAS (1914-1945)
7 - A Primeira Guerra Mundial
8 - A revolución rusa e a URSS
9 - Os problemas económicos de entreguerras
10 - O ascenso dos totalitarismos fascista e nazi
155
11 - A Segunda Guerra Mundial
3ª Avaliación: BLOQUE III : O MUNDO BIPOLAR
12 - A Guerra Fría
13 - Descolonización e Terceiro Mundo
14 - O mundo capitalista
15 - O mundo comunista
16 - O mundo entre dous milenios
3.1.8.-.- Materiais e recursos didácticos
O texto para 1º de Bacharelato titúlase HISTORIA DEL MUNDO CONTEMPORÁNEO.
Ademais, o profesor da materia recorrerá, cando o estime oportuno, a aqueles materiais e recursos didácticos dos que
está dotado o Departamento de Xeografía e Historia, a Biblioteca do centro, e calquera outro que estime oportuno
atendendo especialmente ao desenvolvemento das TIC.
Na aula virtual da web do instituto haberá material didáctico especialmente concibido para cada tema de 1º de bacharelato
3.1.9.- Criterios de recuperación
A recuperación daquelas avaliacións nas que os alumnos non acadaran unha avaliación positiva no Bacharelato, farase empregando o
criterio da avaliación continua selectiva xa exposto nos criterios de cualificación. Segundo alí se expón nos exames correspondentes ás
avaliacións 2ª e 3ª os alumnos deberán responder a cuestións ou resolver supostos prácticos referidos ó conxunto de contidos
previamente seleccionados polo profesor e referidos á materia das anteriores avaliacións. Se o alumno supera as probas posteriores
nas que tería que render contas da materia antes suspensa, entenderase que o anterior suspenso queda recuperado. Sen prexuízo do
anterior, parece tamén axeitado reforzar mediante algunha/as tarefa/as concreta/as a realizar polo alumno na aula ou na casa pero
sempre baixo a supervisión do profesor, a aprendizaxe daqueles aspectos nos que se perciba maior dificultade de comprensión e
realización, de xeito que a recuperación non consista só en superar un exame antes non superado, senón en aprender procedementos
e conceptos antes non ben asimilados.
Contémplase para aqueles alumnos cunha avaliación negativa ao final do curso un exame final que de telo superado permitiríalles
acadar unha cualificación final positiva.
Aínda sendo a avaliación continua, formativa e integrada no proceso de ensino-aprendizaxe, aqueles estudiantes que por circunstan-
cias varias perdan o dereito a avaliación continua, realizarán un exame final na convocatoria de xuño, e de non superala en setembro,
coas características recollidas no parágrafo anterior.
3.1.10.- Plan de actividades de atención a pendentes
Para facilitar a atención ós mesmos o profesor da materia conxuntamente co xefe do Departamento elaborarán unha selección de
termos, conceptos, supostos teóricos e supostos prácticos da materia a recuperar, e os agruparán en dous conxuntos – cuatrimestres
que irán aportando secuenciadamente ós alumnos para a elaboración e resolución dos mesmos. O primeiro bloque aportarase en
setembro e o segundo conxunto entregarase á volta das vacacións de Nadal (en datas, todas elas, que se concretarán no momento
oportuno segundo calendario de pendentes fixado por xefatura de estudios)
A realizacións destas tarefas será supervisada e corrixida polo profesor da materia e /ou polo xefe do Departamento, e a súa finalidade
consiste en facilitarlle ós alumnos o seu estudio e comprensión, ao tratarse de materia escollida ou seleccionada que ademais irase
dosificando ó longo do curso; as probas que se realizarán en cada cuatrimestre para facilitarlle a recuperación da materia ós alumnos
coa materia pendente versará nos seus contidos estrictamente a estes aspectos (supostos teóricos e prácticos) seleccionados e
traballados polos alumnos.
3.1.11.- Criterios e procedementos de avaliación de pendentes
Os criterios de avaliación utilizados serán en cada curso os xa referidos no punto 3.1.4
156
Consideramos que aqueles alumnos coa materia pendente que realicen os traballos que se lles pedirán conforme ó exposto no punto
anterior, e os entreguen en prazo e forma correctos, terán dereito a facer exames parciais da materia, exames en todo caso sempre
referidos a aqueles conceptos, termos e supostos teóricos e prácticos traballados durante o cuatrimestre. Da media das cualificacións
obtidas en cada unha das avaliacións sairá unha nota final que será a definitiva e determinará se o alumno recupera ou non a materia.
Pola contra, aqueles alumnos que non desexen acollerse ó plan de recuperación confeccionado polo Departamento e non realicen as
tarefas indicadas, ou non as entreguen en prazo e forma correctos, non poderán realizar os exames parciais e deberán enfrontarse a
unha proba única referida os contidos mínimos da materia e nunha data a fixar conforme o calendario establecido para pendentes por
Xefatura de Estudios
3.1.12.- Alumnos que obtasen a un cambio de modalidade
Os alumnos de 2º de Bacharelato que optasen por un cambio de modalidade terán que elixir, ou facer unha proba extraordinaria nas
datas fixadas pola Xefatura de Estudios, dita proba será avaliada segundo os criterios establecidos polo Departamento para a proba
extraordinaria de setembro, ou participar no programa de atención a pendentes cos criterios que recolle a nosa programación.
3.1.13.- Atención á diversidade
Procurarase prestar unha atención personalizada ós alumnos, detectando as necesidades especiais dende o comezo (neste senso
parece interesante realizar avaliacións iniciais, tanto de aspectos xenéricos a principios do curso, como nalgúns casos ó comezo
dalgúns temas), e dándolles resposta a través de reforzos, adaptacións curriculares, ou calquera medio que pareza axeitado en cada
caso.
O profesorado tamén intentará, na medida das súas posibilidades, responder e satisfacer as demandas e curiosidades dos alumnos
nos ámbitos da Xeografía, a Historia e a Arte, así como fomentar as súas inquedanzas individuais e colectivas
3.1.14.- Actividades complementarias e extraescolares
No momento de entregar ante Xefatura de estudios esta programación do Departamento de Xeografía e Historia non existe previsión
das actividades que se podan realizar e nas que o noso Departamento poda ter unha implicación directa. En caso de levarse a cabo
algunha, será recollida na memoria do curso.
157
3.2.-PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA DE 2º DE BACHARELATO
A xeografía ocúpase especificamente do espazo, as paisaxes e as actividades que se desenvolven sobre o territorio, e anali-
za a relación entre a natureza e a sociedade, así como as súas consecuencias. Ten como obxectivo a comprensión do territorio, produ-
to da interrelación de múltiples factores, e, ademais, que o alumnado poida explicar a realidade xeográfica española, con especial
atención ao territorio galego, como referente e identidade próxima. Grazas a este coñecemento adquirido, a xeografía pode transmitir a
idea de responsabilidade dentro da sociedade, posto que o ser humano é o principal axente de transformación do medio natural: desta
maneira, a materia de Xeografía participa moi profundamente na formación en valores no eido dos principios do desenvolvemento
sustentable e o medio, como recurso escaso e non renovable.
O uso dos instrumentos propios desta disciplina (entre outros a cartografía, e imaxes ou estatísticas de distinto tipo) achega
a posibilidade de analizar e realizar interpretacións globais, sistemáticas e integradas da realidade, identificar as unidades territoriais,
as paisaxes, e os resultados da actividade humana para poder coñecer e comprender o espazo. Deste xeito, a materia de Xeografía
proposta neste curso ten como obxectivos fundamentais dar unha interpretación global e interrelacionada de cada fenómeno xeográfi-
co, e ofrecer os mecanismos que sirvan para dar respostas e explicacións aos problemas do territorio español; unhas aprendizaxes
que leven á comprensión da coevolución socioecolóxica dos territorios.
A distribución de contidos que se propón pretende afianzar os coñecementos sobre xeografía adquiridos na ESO e, por outra
banda, afondar no coñecemento da ciencia xeográfica para proporcionar as conexións con opcións posteriores.
A xeografía de España non pode concibirse só na diversidade que lle proporcionan as comunidades autónomas, senón que é
necesario coñecer ademais as interdependencias que a vinculan co resto do mundo, en especial coa Unión Europea (UE), xa que
estes aspectos teñen a súa tradución nos procesos de organización do territorio. Os conxuntos espaciais cos que o noso país se rela-
ciona (UE, áreas xeograficamente próximas e outras zonas do mundo cuxos aspectos políticos, sociais e económicos manteñen rela-
cións con España) inclúense nun tema final que contextualizará España nas súas relacións coa UE e co resto do mundo. Ademais, a
través destes coñecementos rescátanse os aspectos aprendidos polo alumnado que non deben perderse.
Os primeiros temas conteñen os coñecementos básicos para a construción do coñecemento xeográfico do país e para expli-
car a variedade de paisaxes de España.
A materia é rica en achegas ao desenvolvemento competencial. A competencia clave matemática e, moi especialmente, as
competencias básicas en ciencia e tecnoloxía están moi presentes, xa que en xeografía se require abordar aprendizaxes de feitos e
procedementos propios das ciencias da terra ou da estatística. Do mesmo xeito, a competencias sociais e cívicas reciben un tratamen-
to moi específico relacionado cos contidos propios da xeografía como o desenvolvemento sustentable, que ademais é un elemento
transversal ao longo da etapa. Pola súa banda, as competencias lingüística e dixital (fronte á realidade ineludible da universalización da
cartografía dixital e o tratamento cotiá das imaxes satélite), e a de aprender a aprender están presentes de maneira constante na súa
vertente máis instrumental e deben impregnar todo o que sexa posible o desenvolvemento curricular da materia. A competencia clave
de sentido de iniciativa e espírito emprendedor debe estar moi presente nas vertentes máis actitudinais da competencia (saber ser) e
na de coñecemento procedemental.
Finalmente, o tratamento metodolóxico da materia debe axustarse ao nivel competencial inicial do alumnado, respectando
ritmos e estilos de aprendizaxe que teñan en conta a atención á diversidade. A materia de Xeografía permite desenvolver metodoloxías
activas, nas que o traballo individual e cooperativo estean permanentemente presentes, con elaboración de diferentes tipos de mate-
riais, integrando de forma especial as tecnoloxías da información e da comunicación.
A Xeografía exposta neste curso ten como obxectivo fundamental a comprensión do territorio, produto da interrelación de
múltiples factores, e, ademais, que o alumnado poida explicar a realidade xeográfica española, con especial atención ao territorio
galego, como referente e identidade próxima. Deste xeito, intentarase dar unha interpretación global e iterrrelacionada de cada fenó-
meno xeográfico, e ofrecer os mecanismos que sirvan para dar respostas e explicacións aos problemas do territorio español, así como
coñecer, ademais, as interdependencias que vinculan a xeografía de España co resto do mundo, en especial coa Unión Europea.
A distribución de contidos que se expón pretende afianzar os coñecementos sobre xeografía adquiridos na ESO e, por outra
banda, afondar no coñecemento da ciencia xeográfica para proporcionar as conexións con opcións posteriores. […]
Os contidos preséntanse nos seguintes bloques:
Bloque 1. A xeografía e o estudo do espazo xeográfico.
158
Bloque 2. O relevo español, a súa diversidade xeomorfolóxica.
Bloque 3. A diversidade climática e a vexetación.
Bloque 4. A hidrografía.
Bloque 5. As paisaxes naturais e as relacións entre natureza e sociedade.
Bloque 6. A poboación española.
Bloque 7. O espazo rural e as actividades do sector primario.
Bloque 8. As fontes de enerxía e o espazo industrial.
Bloque 9. O sector servizos.
Bloque 10. O espazo urbano.
Bloque 11. Formas de organización territorial.
Bloque 12. España en Europa e no mundo.
3.2.1.- Obxectivos, contidos criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe, indicadores de logro e competencias clave
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Bloque 1. A xeografía e o estudo do espazo xeográfico
d
e
g
i
l
B1.1. Concepto de
xeografía. Métodos e
ferramentas propias da
disciplina.
B1.1. Recoñecer a peculiari-
dade do coñecemento xeográ-
fico utilizando as súas ferra-
mentas de análise e os seus
procedementos.
XHB1.1.1. Describe a finali-
dade do estudo da xeografía,
e as principais ferramentas
de análise e os seus proce-
dementos.
Explica a xeomorfoloxía e define
o concepto de relevo.
Explica a orixe e a evolución
dun relevo: a teoría da tectónica
de placas e os factores do rele-
vo (internos, externos e litolóxi-
cos
Explica e define o concepto de
clima.
Interpreta e explica mapas do
tempo, en altura e en superficie.
Explica e comenta climogramas
ou diagramas ombrotérmicos.
Explica a hidroloxía e define o
concepto de ciclo hidrolóxico.
Explica os factores condicionan-
tes da rede hidrográfica españo-
la.
Explica que é o solo, os factores
que o condiciona e como se
analiza o perfil dun solo.
Explica cales son os factores
condicionantes da vexetación e
as distintas formacións vexetais
de España.
CMCCT
CAA
CCL
CD
159
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
d
e
g
i
l
B1.2. Características do
espazo xeográfico.
Concepto de paisaxe
como resultado da inte-
racción entre factores
naturais e culturais. De-
senvolvemento susten-
table.
B1.2. Identificar o espazo
xeográfico como tal nas súas
diversas ocupacións, enten-
déndoo como centro de rela-
cións humanas e sociais.
XHB1.2.1. Identifica as
paisaxes xeográficas.
Identifica e describe formas de
modelaxe en fotografías de pai-
saxes.
Explica a distribución das
distintas paisaxes españolas.
CMCCT
CAA
CCL
XHB1.2.2. Enumera e descri-
be as características das pai-
saxes xeográficas.
Explica o concepto do tempo
xeolóxico.
Describe as estruturas prega-
das, falladas e mixtas
Enumera e describe as caracte-
rísticas das paisaxes xeográfi-
cas.
CMCCT
CAA
d
g
i
l
B1.3. Representación
gráfica do espazo xeo-
gráfico a distintas esca-
las.
B1.3. Distinguir e analizar os
tipos de planos e mapas con
diferentes escalas, identificán-
doos como ferramentas de
representación do espazo
xeográfico
XHB1.3.1. Utiliza adecuada-
mente as ferramentas carac-
terísticas da ciencia xeográfi-
ca.
Adquire e aplica, de forma
progresiva, estratexias, ferra-
mentas e terminoloxía específi-
cas da ciencia xeográfica.
Elabora resumos, sínteses,
mapas conceptuais e/ou es-
quemas reformulando e reestru-
turando a información
Interpreta o plano dunha
cidade seguindo unhas pautas
dadas.
Analiza a evolución dunha
cidade interpretando distintos
planos históricos, para explicar
a súa morfoloxía actual.
CMCCT
CAA
CD
d
g
i
l
B1.4. Planos e mapas:
compoñentes e análise.
O mapa topográfico
nacional a escala
1:50.000.
B1.4. Analizar e comentar o
mapa topográfico nacional E:
1/50.000.
XHB1.4.1. Extrae información
do mapa topográfico median-
te os procedementos de tra-
ballo do xeógrafo.
Explica o Mapa Topográfico
Nacional, definindo as curvas de
nivel e a curva mestra.
CMCCT
CAA
CD
XHB1.4.2. Extrae a informa-
ción de mapas e planos de
diferentes escalas.
Localiza na web do IGN a folla
80 do Mapa Topográfico Nacio-
nal a escala 1:50.000, e realiza
e expón un perfil topográfico
entre dous puntos do mapa.
Incorpora un mapa topográfico
en Google Earth.
CMCCT
CD
d
e
g
i
B1.5. Técnicas carto-
gráficas.
B1.5. Deseñar e comparar
mapas sobre espazos xeográ-
ficos próximos utilizando os
procedementos característi-
cos.
XHB1.5.1. Identifica nunha
paisaxe as diferenzas entre
paisaxe natural e cultural.
Analiza planos e vistas aéreas
dalgunhas cidades observando
a influencia histórica e as pe-
gadas artísticas e culturais do
pasado
CMCCT
CAA
CCL
CD
160
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
l
d
e
g
i
l
B1.6. Obtención e
interpretación da infor-
mación cartográfica.
Imaxes de satélite.
B1.6. Procurar, seleccionar e
elaborar información de conti-
do xeográfico obtida de fontes
diversas, e presentala de xeito
adecuado.
XHB1.6.1. Analiza e extrae
conclusións da observación
dun plano e dun mapa, co-
mentando as características
do espazo xeográfico.
Observa e interpreta gráficos,
planos e mapas, e extrae datos
concluíntes deles, de forma efi-
caz, que analiza e contrasta
conforme aos obxectivos, ex-
presando as características e os
elementos principais do espazo
xeográfico.
Manifesta autonomía na planifi-
cación e execución de accións e
tarefas e presenta iniciativa na
toma de decisións; mostra acti-
tudes de cooperación, empatía
e respecto en situacións de inte-
racción social.
CMCCT
CAA
CCL
CD
Bloque 2. O relevo español: a súa diversidade xeomorfolóxica
d
e
g
i
l
B2.1. España e a súa
singularidade xeográfi-
ca: unidade e diversida-
de.
B2.1. Distinguir as singulari-
dades do espazo xeográfico
español establecendo os as-
pectos que lle confiren unida-
de e os elementos que oca-
sionan diversidade.
XHB2.1.1. Debuxa e sinala
sobre un mapa físico de Es-
paña as unidades do relevo
español, comentando as súas
características.
Explica as características e os
elementos fundamentais que
definen o relevo español e siná-
laos e descríbeos nun mapa
físico.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B2.2. Relevo español:
diversidade xeomorfoló-
xica. Localización dos
principais accidentes
xeográficos.
B2.2. Describir os trazos do
relevo español, situando e
analizando as súas unidades
de relevo.
XHB2.2.1. Identifica e repre-
senta nun mapa os elemen-
tos do relevo que son simila-
res e diferentes do territorio
peninsular e insular.
Describe os trazos do relevo
peninsular, insular e do litoral,
analizando as súas unidades a
partir dos perfís topográficos, e
establecendo relacións entre
elas.
Identifica, clasifica e describe as
principais unidades de relevo
nun perfil topográfico da penín-
sula ibérica.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B2.3. Evolución xeolóxi-
ca do territorio español
como conformadora das
diferentes morfoestrutu-
ras.
B2.3. Definir o territorio
español subliñando as dife-
renzas das unidades morfoes-
truturais.
XHB2.3.1. Enumera e descri-
be os principais trazos do
relevo de España.
Define as unidades morfoestruc-
turais, e sinala, describe e dife-
renza os zócolos, os macizos
antigos, as concas sedimenta-
rias e as cordilleiras de prega-
mento da xeografía peninsular.
CMCCT
CAA
CCL
d
e
g
i
l
B2.4. Litoloxía peninsu-
lar e insular e formas de
modelaxe.
B2.4. Diferenciar a litoloxía de
España, incidindo nas súas
características e na modelaxe.
XHB2.4.1. Clasifica as
unidades do relevo español
segundo as súas característi-
cas xeomorfolóxicas.
Explica a litoloxía e identifica e
describe os catro dominios lito-
lóxicos recoñecidos en España
(silíceo, calcario, arxiloso e vol-
cánico), diferenciando as súas
características e a súa modela-
xe.
CMCCT
CAA
CCL
161
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
d
e
g
i
l
B2.5. Identificación das
unidades do relevo es-
pañol peninsular e insu-
lar, e os trazos de cada
unha.
B2.5. Utilizar correctamente o
vocabulario específico da xe-
omorfoloxía.
XHB2.5.1. Describe suma-
riamente nun mapa a evolu-
ción xeolóxica e a conforma-
ción do territorio español.
Describe a historia xeolóxica da
Península e dos arquipélagos
interpretándoa e expresándoa a
través de mapas que a ilustran.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B2.6. Corte topográfico:
realización e análise.
B2.6. Procurar e seleccionar
información do relevo obtido
de fontes diversas (bibliográfi-
cas, cartográficas, internet ou
traballos de campo), e presen-
tala de xeito adecuado sina-
lando os condicionamentos
que o relevo pode impor.
XHB2.6.1. Realiza un corte
topográfico e explica o relevo
que reflicte.
Elabora un estudo xeomorfoló-
xico das unidades de relevo de
Galicia, expondo a localización
da unidade e límites, identifi-
cando o tipo de unidade, descri-
bindo as litoloxías dominantes e
formas de relevo modeladas, e
sinalando sectores e altitudes
de cada relevo.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B2.7. Concepto de solo.
Os solos en España:
variedade edáfica e as
súas características.
B2.7. Identificar as caracterís-
ticas edáficas dos solos.
XHB2.7.1. Enumera e descri-
be os elementos constitutivos
dos tipos de solo de España.
Coñece e describe os factores
condicionantes na formación
dun solo.
Analiza o perfil dun solo descri-
bindo os distintos horizontes.
Describe os diferentes solos
que podemos atopar en Espa-
ña.
CMCCT
CAA
CCL
XHB2.7.2. Localiza nun mapa
de España os tipos de solos
peninsulares e insulares.
Interpreta un mapa de España
localizando os distintos tipos de
solos, peninsulares e insulares.
CMCCT
CAA
CCL
CD
Bloque 3. A diversidade climática e a vexetación
d
g
i
l
B3.1. Clima e tempo
atmosférico. Factores
xeográficos, dinámica
atmosférica e elemen-
tos do clima.
B3.1. Sinalar nun mapa de
España os dominios climáti-
cos.
XHB3.1.1. Localiza os climas
nun mapa de España.
Localiza nun mapa de España
os distintos climas, describindo
os factores que inflúen en cada
unha destas zonas ou dominios
climáticos.
CMCCT
CA
CD
d
e
g
i
l
B3.2. Dominios climáti-
cos españois: as súas
características e repre-
sentación en climogra-
mas.
B3.2. Distinguir os climas en
España e comentar as súas
características, sinalando os
factores e os elementos que
os compoñen, para diferencia-
los.
XHB3.2.1. Describe e compa-
ra os climas en España,
enumerando os factores e os
elementos característicos.
Analiza e compara os distintos
climas que se dan en España
describindo os seus elementos
característicos.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B3.3. Dominios climáti-
cos españois: factores
limitantes.
B3.3. Distinguir os climas en
España e a súa representa-
ción en climogramas.
XHB3.3.1. Representa e
comenta climogramas espe-
cíficos de cada clima.
Interpreta, comenta e elabora
climogramas específicos de
cada tipo de clima analizado
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
B3.4. Variabilidade
B3.4. Comentar a información
XHB3.4.1. Comenta as
Describe as características dos
CMCCT
162
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
e
g
i
l
climática. Temperatura
e precipitación.
climatolóxica que se deduce
utilizando mapas de tempera-
turas ou precipitacións de Es-
paña.
características dos climas
españois a partir dos seus
climogramas representativos.
diferentes climas españois in-
terpretando climogramas repre-
sentativos de cada zona climáti-
ca.
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B3.5. Situacións sinóp-
ticas e tipos de tempo
atmosférico en España.
B3.5. Analizar os tipos de
tempo atmosférico en España
utilizando os mapas de super-
ficie e de altura.
XHB3.5.1. Enumera os trazos
dos tipos de tempo atmosfé-
rico reflectidos nas estacións
climatolóxicas.
Interpreta mapas de España en
que se reflicten distintas infor-
macións climatolóxicas (tempe-
raturas, precipitacións, humida-
de relativa, etc.) explicando as
características dos diferentes
climas españois.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB3.5.2. Identifica e inter-
preta nun mapa do tempo os
elementos que explican os
tipos de tempo atmosférico.
Analiza mapas do tempo
interpretando e identificando os
elementos que explican os dife-
rentes tempos atmosféricos.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B3.6. Mapas do tempo,
altura e superficie: aná-
lise e interpretación.
B3.6. Interpretar un mapa do
tempo aplicando as caracterís-
ticas dos tipos de tempo pe-
ninsulares ou insulares.
XB33.6.1. Comenta un mapa
do tempo de España distin-
guindo os elementos que
explican o tipo de tempo ca-
racterístico da estación do
ano correspondente.
Interpreta un mapa do tempo de
España analizando os elemen-
tos que explican o tipo de tempo
característico de cada estación
do ano.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
p
B3.7. Escenarios de
cambio climático en
diferentes dominios do
territorio peninsular e
insular.
B3.7. Obter e seleccionar
información de contido xeo-
gráfico relativo á diversidade
climática de España utilizando
as fontes dispoñibles, tanto de
internet como de medios de
comunicación social, ou bi-
bliografía.
XHB3.7.1. Analiza como
afecta a España o cambio
climático.
Analiza gráficos, mapas e textos
para explicar como afecta a Es-
paña o cambio climático (a de-
sertización, a perda do solo, a
chuvia ácida, etc.).
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB3.7.2. Extrae conclusións
ambientais, utilizando gráfi-
cas e estatísticas que reflic-
ten as chuvias torrenciais.
Interpreta un mapa de España
para localizar as zonas con ris-
co potencial de inundacións.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
g
i
l
B3.8. Factores xeográfi-
cos e características da
vexetación. Rexións
bioxeográficas.
B3.8. Identificar as rexións
vexetais.
XHB3.8.1. Identifica nun
mapa os dominios vexetais, e
describe e comenta as súas
características.
Interpreta distintos mapas de
España para localizar os dife-
rentes dominios vexetais, des-
cribindo as súas características
e a súa distribución.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B3.9. Formacións
vexetais españolas e a
súa distribución. Análise
de cliseries de vexeta-
ción.
B3.9. Diferenciar razoadamen-
te as formacións vexetais es-
pañolas.
XHB3.9.1. Ante unha paisaxe
natural, identifica as forma-
cións vexetais que aparezan.
Analiza fotografías de paisaxes
naturais de España, identifican-
do as distintas especies e as
formacións vexetais que apare-
zan.
CMCCT
CA
CD
XHB3.9.2. Analiza razoada-
mente unha cliserie.
Analiza e comenta distintas
cliseries de serras e cordilleiras
CMCCT
CAA
163
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
españolas describindo a catena
vexetal por pisos e altitudes,
sinalando as diferenzas segun-
do a orientación das vertentes e
explicando os factores condicio-
nantes e os trazos máis sobre-
saíntes das especies vexetais
dominantes.
CCL
CD
Bloque 4. A hidrografía
d
e
g
i
l
B4.1. Diversidade
hídrica da península e
das illas. Principais
elementos hídricos nas
paisaxes.
B4.1. Explicar a diversidade
hídrica da Península Ibérica e
nas illas, enumerando e locali-
zando os tipos de elementos
hídricos que se poden percibir
coa observación da paisaxe.
XHB4.1.1. Explica a diversi-
dade hídrica en España.
Interpreta mapas e fotografías
para identificar e localizar os
ríos da España húmida e os da
seca, os tipos de réximes flu-
viais da península e as zonas
de lagoas e humidais.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B4.2. Vertentes hidro-
gráficas. Principais cun-
cas fluviais peninsula-
res.
B4.2. Describir as cuncas
fluviais españolas situándoas
nun mapa e enumerando as
súas características.
XHB4.2.1. Localiza nun mapa
de España as principais cun-
cas fluviais.
Interpreta un mapa de España
para identificar e describir as
principais concas fluviais da
península.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
g
i
l
B4.3. Réximes fluviais
predominantes.
B4.3. Identificar os réximes
fluviais máis característicos.
XHB4.3.1. Relaciona os
réximes hídricos dos cursos
fluviais coas posibilidades de
aproveitamento hídrico en
España.
Interpreta, analiza e elabora
hidrogramas para comprender o
réxime mensual e o caudal de
distintos ríos españois.
CMCCT
CAA
d
e
g
i
l
B4.4. Zonas húmidas en
España.
B4.4. Enumerar as zonas
húmidas de España, localiza-
las nun mapa e comentar as
súas características.
XHB4.4.1. Localiza nun mapa
as zonas húmidas españolas,
e debate un aspecto de ac-
tualidade sobre este tema.
Interpreta un mapa para locali-
zar os distintos tipos de acuífe-
ros, insulares e peninsulares, de
España.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B4.5. Aproveitamento
dos recursos hídricos:
incidencia da seca e
das chuvias torrenciais.
B4.5. Analizar o aproveita-
mento dos recursos hídricos
en España, incluíndo as ca-
racterísticas de seca e das
chuvias torrenciais do clima.
XHB4.5.1. Sitúa nun mapa da
rede hidrográfica española os
grandes encoros, e deduce
consecuencias, analizando
tamén as características cli-
máticas.
Localiza nun mapa os grandes
encoros españois e relaciónaos
coas características climáticas
do noso país, valorando a im-
portancia destas obras de en-
xeñaría para un eficaz aprovei-
tamento da auga.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB4.5.2. Analiza e comenta
gráficas e estatísticas que
reflicten as épocas de seca
en relación cun mapa de ti-
pos de réximes fluviais dos
ríos da Península Ibérica, e
saca conclusións.
Interpreta imaxes e gráficos
para analizar a irregularidade e
as variacións estacionais do
caudal dalgúns ríos españois.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
B4.6. Augas subterrá-
B4.6. Obter e seleccionar
XHB4.6.1. Selecciona imaxes
Analiza a desigualdade hídrica
CMCCT
164
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
e
g
i
l
neas.
información de contido xeo-
gráfico relativo á hidroloxía
española, incidindo na explo-
tación das augas subterráne-
as, utilizando distintas fontes
de información.
e novas xornalísticas que
reflictan a desigualdade hídri-
ca española e a súa interac-
ción coas actividades huma-
nas.
española e a súa interacción
coas actividades humanas.
CAA
CCL
CD
Bloque 5. As paisaxes naturais e as relacións entre natureza e sociedade
d
e
g
i
l
B5.1. Paisaxes naturais
españolas.
B5.1. Describir e reflectir nun
mapa as paisaxes naturais
españolas, identificando os
seus trazos.
XHB5.1.1. Distingue as
características dos grandes
conxuntos paisaxísticos es-
pañois.
Analiza fotografías para descri-
bir as características das paisa-
xes españolas máis característi-
cas.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB5.1.2. Localiza no mapa
as paisaxes naturais españo-
las e identifica as súas carac-
terísticas.
Interpreta distintos mapas de
España para localizar as zonas
en que se atopan as paisaxes
estudadas.
CMCCT
CAA
CCL
CSC
d
e
g
i
l
p
B5.2. Influencia do
medio na actividade
humana. Políticas favo-
recedoras do patrimonio
natural.
B5.2. Relacionar o medio
natural coa actividade huma-
na, describindo casos de mo-
dificación do medio polo ser
humano.
XHB5.2.1. Identifica e formula
os problemas suscitados pola
interacción entre persoa e
natureza sobre as paisaxes.
Identifica en fotografías algúns
problemas causados polo home
sobre a natureza e a paisaxe.
CMCCT
CAA
CCL
CSC
XHB5.2.2. Analiza algún
elemento lexislador correctivo
da acción humana sobre a
natureza.
Le o artigo 45 da Constitución
española e propón algunhas
medidas para mellorar a con-
ciencia ecolóxica dos españois.
CMCCT
CAA
CCL
CSC
d
e
g
i
l
p
B5.3. Os medios
humanizados e a súa
interacción no espazo
xeográfico. Paisaxes
culturais.
B5.3. Describir os espazos
humanizados e enumerar os
seus elementos constitutivos.
XHB5.3.1. Diferencia as
paisaxes humanizadas das
naturais.
Analiza fotografías de paisaxes
diferenciando as paisaxes natu-
rais das humanizadas.
CMCCT
CAA
CCL
d
e
g
i
l
p
B5.4. Aproveitamento
sustentable do medio
físico.
B5.4. Obter e seleccionar
información de contido xeo-
gráfico relativo ás paisaxes
naturais e as relacións entre
natureza e sociedade, utili-
zando fontes en que estea
dispoñible, tanto en internet
como en bibliografía ou me-
dios de comunicación social.
XHB5.4.1. Selecciona e
analiza novas xornalísticas
ou imaxes nas que se perciba
a influencia do medio na acti-
vidade humana.
Interpreta un mapa de España
para localizar as zonas con
risco potencial de inundacións
e terremotos.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB5.4.2. Selecciona e
analiza a partir de distintas
fontes de información novas
xornalísticas ou imaxes nas
que se perciba a influencia
das persoas sobre o medio.
Analiza gráficos, mapas e
textos para explicar algúns
problemas causados pola
acción antrópica na natureza
como a desertización, a perda
do solo, a chuviaácida, etc.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB5.4.3. Obtén e analiza a
información que apareza nos
Analiza fotografías, mapas e
gráficos para explicar distintos
CMCCT
CAA
165
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
medios de comunicación so-
cial referida á destrución do
medio natural por parte do
ser humano.
aspectos da destrución do
medio natural por parte do
home.
CCL
CD
d
e
g
i
l
B5.5. Variedades de
paisaxes naturais.
B5.5. Comparar imaxes das
variedades de paisaxes natu-
rais.
XHB5.5.1. Diferencia as
paisaxes naturais españolas
a partir de fontes gráficas e
comenta imaxes representa-
tivas de cada unha das varie-
dades de paisaxes naturais
localizadas en medios de
comunicación social, internet
ou outras fontes bibliográfi-
cas.
Diferenza e describe as
distintas paisaxes españolas
analizando fotografías de
zonas naturais características.
CMCCT
CAA
CCL
CD
Bloque 6. A poboación española
d
g
i
l
B6.1. Fontes para o
estudo da poboación.
Procedementos de aná-
lise en demografía.
B6.1. Identificar as fontes para
o estudo da poboación esta-
blecendo os procedementos
que permiten estudar casos
concretos.
XHB6.1.1. Utiliza as ferra-
mentas de estudo da poboa-
ción.
Coñece as principais fontes
demográficas modernas: o
censo de poboación, o padrón
municipal e o Rexistro Civil.
CMCCT
CAA
CD
d
e
g
i
l
B6.2. Evolución históri-
ca.
B6.2. Comentar gráficos e
taxas que amosen a evolución
da poboación española.
XHB6.2.1. Comenta a pirámi-
de actual de poboación es-
pañola e compáraa con algu-
nha dun período anterior ou
de previsións futuras.
Interpreta e comenta a
pirámide de poboación actual
e compáraa coa de 1960 e
coa estimada para 2064.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB6.2.2. Distingue as
pirámides de poboación na
súa evolución histórica.
Diferencia as distintas
pirámides depoboación
española explicando a súa
evolución histórica.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B6.3. Movementos
naturais de poboación.
B6.3. Caracterizar a poboa-
ción española identificando os
movementos naturais.
XHB6.3.1. Aplica a teoría da
transición demográfica ao
caso español.
Interpreta distintos gráficos e
textos para explicar o modelo
de transición demográfica e
aplicalo á poboación
española.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB6.3.2. Elixe datos e taxas
demográficas que amosen a
configuración da poboación
dun territorio.
Interpreta gráficos e mapas
demográficos para explicar a
configuración da poboación
nas distintas rexións
españolas.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B6.4. Distribución
territorial da poboación.
B6.4. Diferenciar a densidade
de poboación no espazo pe-
ninsular e insular, explicando
a distribución de poboación.
XHB6.4.1. Comenta o mapa
da densidade de poboación
actual en España.
Interpreta un mapa
demográfico para explicar a
distribución da poboación
actualen España.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
B6.5. Migracións.
B6.5. Explicar a distribución
da poboación española identi-
XHB6.5.1. Explica os proce-
sos migratorios antigos que
Analiza gráficos e textos para
comprender o fenómeno
CMCCT
CAA
166
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
g
i
l
ficando as migracións. afectan a España. migratorio español nos
séculos XIX e XX.
CCL
CD
XHB6.5.2. Identifica e analiza
as migracións recentes.
Analiza gráficos e textos para
explicar os movementos
migratorios españois na
actualidade.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB6.5.3. Explica as rela-
cións entre comunidades
autónomas en relación coas
migracións interiores.
Interpreta mapas e gráficos
analizando as migracións
interiores en España desde
1960 ata a actualidade.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B6.6. Mapa da distribu-
ción da poboación es-
pañola.
B6.6. Analizar a poboación
das comunidades autónomas,
definindo a súa evolución e a
problemática de cada unha.
XHB6.6.1. Compara e co-
menta a poboación das re-
xións que medran e as que
diminúen a súa poboación.
Coñece e compara a
evolución da poboación nas
distintas rexións e
comunidades españolas.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B6.7. Mapa de densida-
de da poboación espa-
ñola.
B6.7. Comentar un mapa da
densidade de poboación de
España, analizando a súa
estrutura.
XHB6.7.1. Analiza un gráfico
da estrutura da poboación
española.
Interpreta un gráfico
explicando a estrutura da
poboación española actual.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B6.8. Conformación do
espazo demográfico
actual. Definición e cál-
culo de taxas demográ-
ficas.
B6.8. Analizar as pirámides de
poboación das comunidades
autónomas, incidindo no caso
galego, e comentar as súas
peculiaridades.
XHB6.8.1. Resolve proble-
mas de demografía referidos
ao cálculo de taxas de pobo-
ación.
Interpreta gráficos e mapas
demográficos para resolver
problemas relacionados coas
taxas de poboación.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B6.9. Diversidades
rexionais. Estrutura,
problemática actual e
posibilidades de futuro
da poboación española.
Realidade demográfica
galega.
B6.9. Explicar as perspectivas
de poboación española e a
ordenación do territorio.
XHB6.9.1. Selecciona e
analiza información sobre as
perspectivas de futuro da
poboación española.
Analiza a proxección
demográfica do INE sobre o
futuro da poboación española
e interpreta gráficos e
pirámides de población
estimados para coñecer as
perspectivas de futuro.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B6.10. Ordenación do
territorio. Peso do factor
demográfico.
B6.10. Obter e seleccionar
información de contido demo-
gráfico utilizando fontes en
que estea dispoñible, tanto en
internet como noutras fontes
de información.
XHB6.10.1. Presenta e
defende información sobre a
poboación española salien-
tando os aspectos máis signi-
ficativos, utilizando gráficos,
mapas, pirámides, etc., nu-
nha presentación informática
ou en exposicións en directo.
Comprende a evolución da
poboación española
interpretando pirámides de
poboación e táboas
informativas de distintas
épocas desde 1960 ata a
actualidade.
CMCCT
CAA
CCL
CD
Bloque 7. O espazo rural e as actividades do sector primario
d
e
g
B7.1. Peso das activi-
dades agropecuarias,
forestais e pesqueiras
B7.1. Describir as actividades
agropecuarias e forestais,
especificando as característi-
XHB7.1.1. Identifica as
actividades agropecuarias e
forestais.
Identifica as actividades do
sector primario e as súas
CMCCT
CAA
CCL
167
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
i
l
no PIB. Poboación acti-
va.
cas de España. características en España. CD
XHB7.1.2. Diferencia as
actividades do sector primario
doutras actividades económi-
cas.
Describe algunhas actividades
económicas que se producen
no sector rural que non
pertencen ao sector primario.
CCL
CAA
CD
d
e
g
i
l
p
B7.2. Aspectos naturais
e históricos que expli-
can os factores agra-
rios.
B7.2. Distinguir as paisaxes
agrarias, a súa morfoloxía e
as súas estruturas, estable-
cendo as súas características.
XHB7.2.1. Sitúa nun mapa a
distribución dos principais
aproveitamentos agrarios.
Interpreta varios mapas para
situar os distintos
aproveitamentos agrícolas en
España.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB7.2.2. Achega os aspec-
tos do pasado histórico que
incidiron nas estruturas agra-
rias españolas.
Coñece e explica algúns
aspectos do pasado que
influíron nas estruturas
agrarias españolas actuais.
CAA
CCL
d
e
g
i
l
p
B7.3. Elementos que
conforman as paisaxes
agrarias. Paisaxes agra-
rias de España: caracte-
rísticas.
B7.3. Analizar adecuadamente
unha paisaxe rural distinguin-
do o terreo de labor, os bos-
ques e o hábitat.
XHB7.3.1. Selecciona e
comenta imaxes que poñen
de manifesto as característi-
cas das paisaxes agrarias
españolas.
Analiza distintas fotografías
para describir as diversas
paisaxes agrarias españolas.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
p
B7.4. Estrutura da
propiedade e tenencia
da terra.
B7.4. Comprender a evolución
da estrutura da propiedade e
identificar formas de tenza da
terra.
XHB7.4.1. Define historica-
mente, de forma sumaria, a
estrutura da propiedade
Coñece e describe as
características das
explotacións agrarias do
modelo español e a súa
evolución histórica.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
p
B7.5. Explotacións
agrarias: característi-
cas. Tipos de agricultu-
ra: coexistencia de for-
mas avanzadas e tradi-
cionais. Transforma-
cións agroindustriais.
B7.5. Explicar o sector agrario
español tendo en conta as
súas estruturas da propiedade
e as características das súas
explotacións.
XHB7.5.1. Identifica e analiza
as características das paisa-
xes agrarias españolas.
Coñece e describe as
características e a localización
das diversas paisaxes
agrarias españolas.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B7.6. Políticas de
reforma agraria. Situa-
ción española do sector
no contexto da Unión
Europea. Política Agra-
ria Común (PAC).
B7.6. Explicar a situación do
sector agrario español tendo
en conta o contexto europeo e
as políticas da Unión Europea.
XHB7.6.1. Achega datos ou
gráficos de aspectos estrutu-
rais que expliquen o dina-
mismo dun sector agrario
dado.
Interpreta gráficos e mapas
para analizar distintos
aspectos do sector agrario
español.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB7.6.2. Comenta textos
xornalísticos que expliquen a
situación española na PAC.
Analiza a situación da política
agraria española en relación á
Política Agrícola Común
(PAC) da Unión Europea.
CCL
CAA
d
e
g
B7.7. Actividade pes-
queira: localización,
características e pro-
B7.7. Analizar a actividade
pesqueira, e definir as súas
características e os seus pro-
XHB7.7.1. Establece as
características e as peculiari-
dades da actividade pesquei-
Analiza e describe as
características da actividade
pesqueira e da acuicultura en
CMCCT
CAA
CCL
168
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
i
l
p
blemas. Análise dos
aspectos físicos e hu-
manos que conforman o
espazo pesqueiro. Caso
galego.
blemas. ra española e galega. España e en Galicia e a súa
evolución.
CD
XHB7.7.2. Selecciona e
analiza novas xornalísticas
que tratan problemas pes-
queiros e identifica a súa ori-
xe.
Analiza e describe os
problemas pesqueiros e da
acuicultura en diferentes
gráficos e mapas.
CCL
CAA
d
e
g
i
l
p
B7.8. Silvicultura:
características e desen-
volvemento no territorio.
B7.8. Obter e seleccionar
información de contido xeo-
gráfico relativo ao espazo ru-
ral, silvícola ou pesqueiro,
utilizando fontes dispoñibles
en internet, en medios de co-
municación social ou na bi-
bliografía.
XHB7.8.1. Confecciona
gráficos comparativos do
peso específico no PIB das
actividades agrarias, gandei-
ras, forestal e pesqueiras
españolas fronte a outros
sectores de actividade.
Analiza distintos gráficos para
coñecer a achega ao PIB
(Produto Interior Bruto) e ao
VEB (Valor Engadido Bruto)
do sector primario español.
CMCCT
CAA
CCL
CD
Bloque 8. As fontes de enerxía e o espazo industrial
d
e
g
i
l
B8.1. Proceso de
industrialización espa-
ñol: características e
breve evolución históri-
ca.
B8.1. Analizar o proceso de
industrialización español esta-
blecendo as características
históricas que conducen á
situación actual.
XHB8.1.1. Selecciona e
analiza información sobre os
problemas e a configuración
da industria española.
Interpreta e analiza textos,
gráficos e mapas para
explicar a problemática e a
configuración da industria
española.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB8.1.2. Establece un eixe
cronolóxico para explicar a
evolución histórica da indus-
trialización española.
Coñece e explica as distintas
fases do proceso de
industrialización en España
desde o século XIXata a
actualidade.
CCL
CAA
CMCCT
XHB8.1.3. Selecciona e
analiza imaxes que amosen a
evolución histórica da indus-
tria española nunha zona
concreta ou dun sector con-
creto.
Analiza e interpreta fotografías
de determinados lugares, para
explicar a evolución histórica
da industria española.
CCL
CAA
CD
d
e
g
i
l
B8.2. Localización das
fontes de enerxía en
España.
B8.2. Relacionar as fontes de
enerxía e a industrialización, e
describir as súas consecuen-
cias en España.
XHB8.2.1. Relaciona o
nacemento da industria e a
localización de fontes de
enerxía e materias primas en
España.
Recoñece os factores de
localización industrial que
influíron no establecemento
dos primeiros enclaves
industriais en España.
CMCCT
CAA
CCL
CDC
d
e
g
i
l
B8.3. Achega ao PIB da
industria. Poboación
activa. Deficiencias e
problemas do sector
industrial español.
B8.3. Coñecer os factores da
industria en España.
XHB8.3.1. Enumera as
características da industria
española e as súas diferen-
zas rexionais.
Explica as características da
industria española actual e as
peculiaridades dos distintos
sectores industriais por
rexións.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB8.3.2. Confecciona e
analiza gráficas e estatísticas
que expliquen as producións
Analiza gráficos e estatísticas
para explicar as distintas
producións industriais en
CMCCT
CAA
CCL
169
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
industriais. España. CD
d
e
g
i
l
B8.4. Elementos das
paisaxes industriais.
Tipoloxías de paisaxes.
B8.4. Identificar e comentar os
elementos dunha paisaxe in-
dustrial dada.
XHB8.4.1. Analiza e comenta
paisaxes de espazos indus-
triais.
Analiza e comenta fotografías
dalgunhas paisaxes
transformadas ou degradadas
polas distintas actividades
industriais.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B8.5. Rexións indus-
triais e eixes de desen-
volvemento de España:
importancia das políti-
cas territoriais no sec-
tor. Planificación e
perspectivas de futuro.
B8.5. Describir os eixes de
desenvolvemento industrial
sobre un mapa, establecendo
as súas características e as
posibilidades de rexeneración
e cambio no futuro.
XHB8.5.1. Sinala nun mapa
os asentamentos industriais
máis importantes, distinguin-
do entre os sectores indus-
triais.
Localiza en varios mapas os
asentamentos das diferentes
ramas industriais e a
porcentaxe de produción de
cada rexión sobre o total da
produción española.
CCL
CD
CAA
XHB8.5.2. Localiza e descri-
be as rexións industriais e os
eixes de desenvolvemento
industrial.
Localiza nun mapa as rexións
industriais e os eixes de
desenvolvemento industrial.
CCL
CAA
CD
XHB8.5.3. Describe os eixes
ou focos de desenvolvemento
industrial, e as súas perspec-
tivas de futuro.
Analiza mapas, gráficos e
textos para describir os focos
de desenvolvemento industrial
en España e as súas
perspectivas de futuro.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B8.6. Influencia da
política da Unión Euro-
pea na configuración da
industria española.
B8.6. Obter e seleccionar
información de contido xeo-
gráfico relativo ao espazo in-
dustrial español e a influencia
nel da política industrial euro-
pea, utilizando fontes en que
estea dispoñible, tanto en in-
ternet, como na bibliografía ou
nos medios de comunicación.
XHB8.6.1. Describe as
políticas industriais da Unión
Europea e a súa influencia
nas españolas.
Describe a influencia da UE
sobre a política industrial es-
pañola para o fortalecemento
do sector.
CMCCT
CAA
CCL
CD
Bloque 9. O sector servizos
d
e
g
i
l
B9.1. Terciarización da
economía española:
influencia no PIB. Po-
boación activa do sector
terciario.
B9.1. Analizar a terciarización
da economía española esta-
blecendo as súas característi-
cas e a influencia no produto
interior bruto, e utilizar correc-
tamente a terminoloxía do
sector servizos.
XHB9.1.1. Identifica as
características do sector ter-
ciario español.
Analiza gráficos, táboas e
mapas para explicar as
características do sector
terciario en España.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B9.2. Análise dos
servizos e distribución
no territorio.
B9.2. Identificar a presenza
dos servizos no territorio, ana-
lizando a súa distribución e o
impacto no medio.
XHB9.2.1. Explica a inciden-
cia do sector servizos para a
economía española.
Interpreta gráficos, táboas e
mapas para valorar a
importancia do sector terciario
na economía española.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
B9.3. Sistema de
transportes en España.
Impacto das infraestru-
B9.3. Explicar o sistema de
transporte en España, distin-
guindo a articulación territorial
XHB9.3.1. Describe como se
articulan os medios de comu-
nicación máis importantes de
Interpreta gráficos e mapas
temáticos para describir a
CMCCT
CAA
170
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
g
i
l
turas sobre o espazo
xeográfico.
que configura. España (ferrocarrís, estradas,
portos e aeroportos).
distribución dos distintos
medios de comunicación na
península.
CCL
CD
XHB9.3.2. Comenta sobre un
mapa de transportes a trans-
cendencia que este sector
ten para articular o territorio.
Interpreta e comentan
distintos mapas de transportes
valorando a súa importancia
para as comunicacións
nacionais e internacionais.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB9.3.3. Describe e analiza
mapas que reflictan un siste-
ma de transporte determina-
do.
Interpreta e analiza distintos
mapas que representan os
diferentes sistemas de
transporte en España.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB9.3.4. Distingue nun
mapa os principais nodos de
transporte español.
Analiza distintos mapas para
sinalar os principais nodos do
transporte español.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB9.3.5. Resolve proble-
mas formulados nun caso
específico sobre vías de co-
municación no noso país.
Resolve distintos exercicios
sobre as vías de
comunicación en España.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B9.4. Desenvolvemento
comercial: característi-
cas, evolución e distri-
bución territorial.
B9.4. Describir o desenvolve-
mento comercial e a ocupa-
ción territorial que impón, e
establecer as súas caracterís-
ticas.
XHB9.4.1. Comenta gráficas
e estatísticas que expliquen o
desenvolvemento comercial.
Interpreta gráficos e
estatísticas para explicar o
desenvolvemento do comercio
nacional e internacional.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B9.5. Espazos turísti-
cos: características e
evolución.
B9.5. Localizar nun mapa os
espazos turísticos, e enumerar
as súas características e as
desigualdades rexionais.
XHB9.5.1. Analiza e explica
as desigualdades do espazo
turístico.
Interpreta un mapa e un
gráfico para explicar a
desigual distribución do
turismo nas distintas
provincias españolas.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B9.6. Outras activida-
des terciarias: sanidade,
educación, finanzas e
servizos públicos.
B9.6. Obter e seleccionar
información de contido xeo-
gráfico relativo á actividade ou
ao espazo do sector servizos
español, utilizando fontes en
que estea dispoñible, tanto en
internet como na bibliografía
ou nos medios de comunica-
ción social.
XHB9.6.1. Comenta gráficas
e estatísticas que expliquen o
desenvolvemento turístico
español.
Analiza gráficos, táboas e
mapas para explicar o
desenvolvemento turístico
español.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB9.6.2. Explica como
articulan o territorio outras
actividades terciarias.
Interpreta un mapa
comentando como se
distribúen os traballadores das
empresas de servizos nas
distintas provincias.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB9.6.3. Analiza e comenta
imaxes do espazo destinado
a transportes, comercial ou
outras actividades do sector
Analiza e comenta fotografías
relacionadas cos transportes,
e outras actividades do sector
CMCCT
CAA
CCL
171
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
servizos. servizos. CD
d
e
g
i
l
B9.7. Transformacións
das paisaxes nas zonas
turísticas. Caso do lito-
ral.
B9.7. Identificar e comentar
unha paisaxe transformado
por unha importante zona tu-
rística.
XHB9.7.1. Confecciona
esquemas para analizar a
influencia do sector servizos
na economía e no emprego
en España, a partir de imaxes
que reflictan o seu impacto
nunha paisaxe.
Analiza un texto e unha imaxe
para explicar o impacto do tu-
rismo na paisaxe.
CMCCT
CAA
CCL
CD
CSC
Bloque 10. O espazo urbano
d
e
g
i
l
B10.1. Concepto de
cidade e a súa influen-
cia na ordenación do
territorio.
B10.1. Definir a cidade.
XHB10.1.1. Define cidade e
achega exemplos.
Explica o concepto de cidade
e os criterios cualitativos e
cuantitativos que se utilizan
para identificar os espazos
urbanos.
CMCCT
CAA
CCL
d
e
g
i
l
p
B10.2. Morfoloxía e
estrutura urbanas. Aná-
lise socioeconómica e
política a través do pla-
no da cidade.
B10.2. Analizar e comentar
planos de cidades, distinguin-
do os seus trazados.
XHB10.2.1. Analiza e explica
o plano da cidade máis pró-
xima ao lugar de residencia,
ou a máis significativa.
Interpreta o plano dunha
cidade seguindo unhas pautas
dadas.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B10.3. Planificacións
urbanas. Instrumentos
do planeamento.
B10.3. Identificar o proceso de
urbanización e enumerar as
súas características e as pla-
nificacións internas.
XHB10.3.1. Identifica as
características do proceso de
urbanización.
Analiza o proceso de
urbanización español
identificando as súas
características.
CMCCT
CAA
CCL
XHB10.3.2. Explica e propón
exemplos de procesos de
planificación urbana.
Analiza e explica algúns
procesos de planificación
urbana de finais do século XIX
en España.
CAA
CCL
d
e
g
i
l
p
B10.4. Características
do proceso de urbani-
zación. Áreas de in-
fluencia.
B10.4. Analizar a morfoloxía e
a estrutura urbana, e extraer
conclusións da pegada da
historia e a súa expansión
espacial, reflexo da evolución
económica e política da cida-
de.
XHB10.4.1. Sinala a influen-
cia histórica no plano das
cidades españolas.
Analiza planos e vistas aéreas
dalgunhas cidades
observando a influencia
histórica e as pegadas do
pasado.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB10.4.2. Explica a morfo-
loxía urbana e sinala as par-
tes dunha cidade sobre un
plano desta.
Interpreta o plano dunha
cidade explicando a súa
morfoloxía e localizando as
distintas partes que a
compoñen.
CCL
CD
CAA
d
e
g
i
l
B10.5. Características
da paisaxe urbana.
B10.5. Analizar e comentar
unha paisaxe urbana.
XHB10.5.1. Comenta unha
paisaxe urbana a partir dunha
fonte gráfica.
Analiza unha fotografía aérea
de Salamanca para identificar
algunhas pegadas do pasado.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB10.5.2. Selecciona e Analiza a evolución da cidade
CMCCT
172
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
p analiza imaxes que expliquen
a morfoloxía e a estrutura
urbana dunha cidade coñeci-
da.
de Zaragoza interpretando
distintos planos históricos,
para explicar a súa morfoloxía
actual.
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
p
B10.6. Usos do solo
urbano. Ordenación
territorial.
B10.6. Identificar o papel das
cidades na ordenación do te-
rritorio.
XHB10.6.1. Explica a xerar-
quización urbana española.
Interpreta mapas e textos para
explicar a xerarquización
urbana española.
CMCCT
CAA
CCL
d
e
g
i
l
B10.7. Rede urbana
española. Característi-
cas do proceso de cre-
cemento espacial das
cidades.
B10.7. Describir a rede urbana
española e comentar as súas
características.
XHB10.7.1. Describe e
analiza as influencias mutuas
entre a cidade e o espazo
que a rodea.
Interpreta mapas e textos para
explicar a relación entre as
condicións físicas e a
ordenación do territorio.
CMCCT
CAA
CCL
d
e
g
i
l
p
B10.8. Sistema urbano
español: desenvolve-
mento sustentable. Ci-
dades saudables. O
territorio como recurso.
B10.8. Obter, seleccionar e
analizar información de conti-
do xeográfico relativo ao es-
pazo urbano español, utilizan-
do fontes en que estea dispo-
ñible, en internet, nos medios
de comunicación social ou na
bibliografía.
XHB10.8.1. Selecciona e
analiza novas xornalísticas
que amosen a configuración
e a problemática do sistema
urbano español.
Selecciona información de
Internet para analizar certos
aspectos dos espazos
urbanos de Galicia.
CMCCT
CAA
CCL
CD
Bloque 11. Formas de organización territorial
d
e
g
i
l
p
B11.1. Organización
territorial de España.
B11.1. Describir a organiza-
ción territorial española anali-
zando a estrutura local, auto-
nómica e estatal.
XHB11.1.1. Localiza e explica
nun mapa a organización
territorial española, partindo
do concello e da comunidade
autónoma.
Analiza mapas, táboas e
textos para explicar a
organización político-
administrativa actual de
España.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B11.2. Influencia da
historia e da Constitu-
ción de 1978 no deseño
territorial.
B11.2. Explicar a organización
territorial española e estable-
cer a influencia da historia e
da Constitución de 1978, me-
diante o emprego de mapas
históricos e actuais.
XHB11.2.1. Explica a orde-
nación territorial española a
partir de mapas históricos e
actuais.
Interpreta e compara mapas
históricos e actuais para
explicar a ordenación
territorial española.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB11.2.2. Caracteriza a
ordenación territorial estable-
cida pola Constitución de
1978.
Explica os trazos máis
importantes da ordenación
territorial establecida na
Constitución española vixente
na actualidade.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB11.2.3. Compara a
ordenación territorial actual e
a da primeira metade do sé-
culo XX.
Analiza dous mapas para
comparar a ordenación
territorial actual coa da época
franquista.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB11.2.4. Distingue e Analiza unha ficha completa
CMCCT
173
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
enumera as comunidades
autónomas, as principais ci-
dades en cada unha e os
países fronteirizos de Espa-
ña.
con mapas, gráficos táboas e
información escrita sobre o
medio físico, a poboación, as
cidades e as actividades
económicas de cada unha das
autonomías españolas.
Elabora un esquema sobre
Galicia que recolla as súas
características, a poboación,
as cidades e as súas
actividades económicas.
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B11.3. Desequilibrios e
contrastes territoriais.
B11.3. Analizar a organización
territorial española e describir
os desequilibrios e os contras-
tes territoriais, así como os
mecanismos correctores.
XHB11.3.1. Enumera os
desequilibrios e os contrastes
territoriais existentes na or-
ganización territorial españo-
la.
Describe os contrastes e os
desequilibrios territoriais
existentes entre as distintas
autonomías españolas.
CMCCT
CAA
CCL
d
e
g
i
l
p
B11.4. Comunidades
Autónomas: políticas
rexionais e de cohesión
territorial. Comunidade
Autónoma de Galicia.
B11.4. Describir a transcen-
dencia das comunidades au-
tónomas e definir as políticas
territoriais que levan a cabo,
incidindo no caso de Galicia.
XHB11.4.1. Explica as
políticas territoriais que prac-
tican as comunidades autó-
nomas en aspectos concre-
tos.
Explica as políticas rexionais
de cohesión para as
autonomías que desenvolve o
Estado español co apoio da
UE.
CMCCT
CAA
CCL
d
e
g
i
l
p
B11.5. A cuestión
territorial na España das
autonomías.
B11.5. Obter, seleccionar e
analizar información de conti-
do xeográfico relativo ás for-
mas de organización territorial
en España, utilizando fontes
en que estea dispoñible en
internet, nos medios de comu-
nicación social ou na bibliogra-
fía.
XHB11.5.1. Distingue os
símbolos que diferencian as
comunidades autónomas.
Describe a bandeira de
Galicia e explica a orixe e o
significado das cores e dos
elementos que aparecen nela.
CMCCT
CAA
CCL
XHB11.5.2. Explica razoa-
damente os trazos esenciais
das políticas territoriais auto-
nómicas.
Selecciona e analiza
información de distintas fontes
para explicar os trazos
esenciais das políticas
territoriais autonómicas.
CAA
CCL
Bloque 12. España en Europa e no mundo
d
e
g
i
l
B12.1. España: situa-
ción xeográfica; posi-
ción e localización dos
territorios que confor-
man a unidade e a di-
versidade política.
B12.1. Definir a situación
xeográfica de España no
mundo, establecendo a súa
posición e localizando os seus
territorios.
XHB12.1.1. Localiza nun
mapa as grandes áreas xeo-
económicas e sinala aquelas
coas que España ten máis
relación.
Interpreta mapas de Europa e
do mundo para localizar as
grandes áreas
xeoeconómicas, sinalando
aquelas coas que España ten
máis relación.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB12.1.2. Identifica aspec-
tos salientables de España
na situación mundial.
Interpreta mapas e gráficos
para identificar aspectos
relevantes de España na
situación mundial.
CMCCT
CAA
CCL
CD
XHB12.1.3. Localiza a Analiza gráficos e mapas para
CMCCT
174
Xeografía. 2º de bacharelato.
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
situación española entre as
grandes áreas xeoeconómi-
cas mundiais.
describir a situación de
España entre as grandes
economías mundiais.
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B12.2. España en
Europa. Estrutura terri-
torial. Contrastes físicos
e socioeconómicos de
Europa.
B12.2. Describir o continente
europeo distinguindo a súa
estrutura territorial e os con-
trastes físicos e socioeconó-
micos.
XHB12.2.1. Explica a posi-
ción de España na Unión
Europea.
Analiza imaxes e mapas para
describir o medio físico
europeo relacionando a
península ibérica co resto do
continente.
Analiza gráficos e mapas para
describir a posición de España
na Unión Europea.
CMCCT
CAA
CCL
d
e
g
i
l
B12.3. Posición de
España na Unión Euro-
pea. Políticas rexionais
e de cohesión territorial.
B12.3. Identificar a posición de
España na Unión Europea,
enumerando as políticas re-
xionais e de cohesión territo-
rial que se practican en Euro-
pa e que afectan a España.
XHB12.3.1. Extrae conclu-
sións das medidas que a
Unión Europea toma en polí-
tica rexional e de cohesión
territorial que afectan a Es-
paña.
Analiza gráficos e textos para
comprender a política rexional
e os fondos estruturais da UE
que afectan a España.
CMCCT
CAA
CCL
XHB12.3.2. Comenta novas
xornalísticas ou textos que
explican a posición de Espa-
ña na Unión Europea.
Interpreta e compara gráficos
para analizar a
competitividade da economía
española na UE.
Consulta distintas páxinas de
Internet buscando información
para escribir un informe sobre
financiamento europeo para
España.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B12.4. España no
mundo. Globalización e
diversidade no mundo.
B12.4. Definir a globalización
e explicar os seus trazos.
XHB12.4.1. Identifica e
describe os trazos da globali-
zación con exemplificacións
que afecten a España.
Analiza mapas, gráficos e
textos para describir os trazos
da globalización que afectan a
España.
CMCCT
CAA
CCL
CSC
d
e
g
i
l
B12.5. Procesos de
mundialización e desi-
gualdades territoriais.
Grandes eixes mun-
diais.
B12.5. Comparar os procesos
de mundialización e diversida-
de territorial, resumindo as
características de ambos.
XHB12.5.1. Confecciona
cadros comparativos da apli-
cación a casos concretos dos
conceptos de mundialización
e de diversidade territorial.
Confecciona cadros comparati-
vos da aplicación a casos con-
cretos dos conceptos de mun-
dialización e de diversidade te-
rritorial.
CMCCT
CAA
CCL
CD
d
e
g
i
l
B12.6. Posición de
España nas áreas soci-
oeconómicas e xeopolí-
ticas mundiais.
B12.6. Explicar as repercu-
sións da inclusión de España
en espazos socioeconómicos
e xeopolíticos continentais e
mundiais, utilizando fontes
diversas baseadas en material
bibliográfico ou en liña e en
opinións expostas nos medios
de comunicación social.
XHB12.6.1. Explica as
repercusións da inclusión de
España en espazos xeopolíti-
cos e socioeconómicos conti-
nentais e mundiais a partir de
distintas fontes de informa-
ción xeográfica.
Analiza gráficos e textos para
describir a posición de España
nas áreas socioeconómicas e
xeopolíticas mundiais.
CMCCT
CAA
CCL
CD
175
3.2.2.- Orientacións metodolóxicas
A metodoloxía a empregar nas clases de Xeografía de 2º de Bacharelato combinará a exposición e explicación por parte da profesora
daqueles aspectos teóricos esenciais para a comprensión dos diferentes temas, co traballo a desenvolver polos alumnos aplicando os
coñecementos adquiridos mediante a elaboración de eixes cronolóxicos, comentario e interpretación de fontes históricas, exercicios de
síntese,etc...
Sempre que sexa posible, tratarase de empregar unha metodoloxía constructivista que posibilite que os alumnos “aprendan a
aprender”, e polo tanto non sexan meros reproductores de conceptos aprendidos, de xeito que o propio alumno participe activamente
no proceso de ensinanza-aprendizaxe partindo dos seus coñecementos previos, e a partir deles, e coa información aportada polo
profesor e o manual construirá un corpo sólido de coñecementos sobre os diversos temas a estudiar. Deste xeito, pensamos que as
aprendizaxes serán significativas e polo tanto máis fácilmente evocables que aquelas adquiridas exclusivamente de xeito memorístico
ou mecánico.
A metodoloxía ten que ter en conta os diferentes ritmos de aprendizaxe, favorecer a capacidade dos alumnos de aprender por si
mesmos e promover a aprendizaxe en equipo. Nesta etapa será nomeadamente activa e participativa, favorecendo o traballo individual
e o cooperativo do alumnado, así como o logro dos obxectivos e das competencias correspondentes.
Promoverase a integración e o uso das tecnoloxías da información e da comunicación na aula, como recurso metodolóxico eficaz para
desenvolver as tarefas de ensino e aprendizaxe. Para unha adquisición eficaz das competencias e a súa integración efectiva no currí-
culo, deberán deseñarse actividades de aprendizaxe integradas que lle permitan ao alumnado avanzar cara aos resultados de aprendi-
zaxe de máis dunha competencia ao mesmo tempo. Para isto, aproveitaranse as posibilidades que ofrecen as metodoloxías de proxec-
tos, entre outras, así como os recursos e as actividades da biblioteca escolar.
No cadro inferior fíxanse os modelos, principios metodolóxicos e formas de agrupamento que pode desenvolver o profesorado para
alcanzar os estándares de aprendizaxe avaliables previstos en cada bloque de contidos, así como a adquisición das competencias.
Cada docente aplicará as que considere convenientes na súa programación de aula e nas conseguintes rúbricas.
MODELOS METODOLÓXICOS PRINCIPIOS METODOLÓXICOS AGRUPAMENTOS
ivo/expositivo.
rendizaxe cooperativa.
ación.
ón formativa.
3.2.3.- Recursos para a avaliación
A Avaliación será continua para poder solucionar os problemas que atopemos na súa aplicación sen esperar a rematar o curso, pois
dese xeito poderemos deducir modificacións que afecten ó futuro do seu desenvolvemento. Para iso seguiremos os tres pasos clásicos
en calquera proceso de avaliación educativa:
- Avaliación inicial: que faremos ó comezo do curso. Pretendemos con ela valorar os coñecementos previos e esquemas
mentais dos alumnos e coñece-lo punto de partida para establecer axeitadamente as estratexias de aprendizaxe e seleccionar as
176
actividades de ensino-aprendizaxe máis apropiadas. Como instrumentos para esta avaliación inicial usaremos enquisas, probas obxec-
tivas, composicións escritas, entrevistas, remuíños de ideas, etc.
- Avaliación formativa: que faremos ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe. Permitiranos ver a grao de progreso
dos alumnos e as dificultades que atopan para poder facer as adaptacións necesarias. Usaremos unha variada gama de procedemen-
tos: producción do alumno (composicións escritas, traballos complementarios, controles periódicos, exames parciais, etc.), participa-
ción nas tarefas de clases, interese, colaboración nos traballos en grupo, etc.
- Avaliación sumativa, parcial e final: ao remate de cada bloque faremos unha valoración dos obxectivos acadados que
nos permita saber se podemos continuar nesa liña de progresión ou debemos retomar certos aspectos porque unha parte importante
dos alumnos non é capaz de acadar os obxectivos recollidos nos criterios de avaliación clarificados no desenvolvemento curricular.
Os resultados da avaliación deberán ser reflectidos nunha cualificación periódica, comunicada aos alumnos; para esta cuali-
ficación teremos en conta tódolos elementos observados no proceso de avaliación.
En canto ás ferramentas de avaliación deberán reunir requisitos básicos para poder cumprir o fin que se lles asigna, e que
serán:
- Probas escritas.- Deben conter unha proporción razoable de contidos conceptuais e procedementais e na súa valoración
debe haber equilibrio no peso específico de cada un dos tipos. A periodicidade pode ser moi variable e deberán ser fixadas con antela-
ción suficiente e procurará manterse a necesaria coordinación coas outras disciplinas para evita-la concentración nunhas datas deter-
minadas. Esto non exclúe que ó longo do curso, e sobre aspectos moi concretos que non precisan dunha preparación inmediata, se
poidan realizar probas “espontaneas” sen previo aviso. Normalmente nas probas escritas os contidos a avaliar serán os traballados no
período inmediatamente anterior, aínda que determinados conceptos e procedementos que se consideran básicos (vocabulario científi-
co, mapas, esquemas/resumo de unidades didácticas, técnicas de análise, comentario e explicación de documentos) poidan ser incluí-
dos ó longo de todo o curso.
- Participación.- Neste aspecto pretendemos valora-la participación dos alumnos na marcha da clase. Se, como pretende-
mos, conseguimos un ensino activo e participativo, debemos ter en conta a participación individual mediante o interese polas activida-
des, preguntas que fai, respostas ás preguntas do Profesor ou dos compañeiros, actitude e participación nos traballos en grupo. Terase
tamén en conta a actitude de respecto cara os demais membros da comunidade escolar, respecto a quenda de palabra, ás normas de
convivencia, coidado do material, etc.
- Actividades complementarias.- Programarase algunha actividade complementaria que terá que realizarse na súa meiran-
de parte fóra da aula (ficha resumo de lectura de libros, ficheiros de información periodística, investigacións sobre o contorno, recollida
e tratamento de información variada, etc.). Nestes casos a marxe de iniciativa dos alumnos e moito meirande que nas actividades da
aula. Valorarase nestes casos o rigor no manexo da información, a orixinalidade do planeamento, o coidado na redacción e presenta-
ción e o cumprimento dos prazos previstos. Ase mesmo teranse en conta tamén os traballos voluntarios de aqueles alumnos que de-
sexen amplia-los seus coñecementos e mellora-la súa cualificación final.
Inserido no plan lector do centro, os estudantes realizarán lecturas (libros, artigos, recensións, capítulos de libros, etc.) relacionadas
co currículo, concretadas na programación, e que poderán ser suxeito de avaliación.
Os referentes para a comprobación do grao de adquisición das competencias e o logro dos obxectivos da etapa nas avaliacións
continua e final da materia serán os criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe que figuran no apartado 1 da presente
programación.
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado de xeografía de 2º de Bacharelato será continua, formativa e integradora, terá
un carácter formativo e será un instrumento para a mellora tanto dos procesos de ensino como dos procesos de aprendizaxe.
A avaliación deberá ser integradora, e deberá terse en conta desde todas as materias a consecución dos obxectivos establecidos para
a etapa e do desenvolvemento das competencias correspondente. O carácter integrador da avaliación non impedirá que o profesorado
realice de xeito diferenciado a avaliación de cada materia tendo en conta os criterios de avaliación e os estándares de aprendizaxe de
cada unha delas.
Estableceranse as medidas máis adecuadas para que as condicións de realización das avaliacións se adapten ás necesidades do
alumnado con necesidades educativas especiais. Estas adaptacións non se terán en conta en ningún caso para minorar as cualifica-
cións obtidas.
177
No seguinte cadro móstranse os procedementos e instrumentos de avaliación entre os que cada profesor elexirá os que maís se adap-
ten á súa programación de aula, así como o sistema de cualificación.
PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN SISTEMA DE CUALIFICACIÓN
e-
cialmente creadas para a avaliación.
individual (cualificacións).
i-
vidual (anotacións e puntualizacións).
colectivo.
o-
lectivo.
unidade.
o-
rrespondentes á unidade.
correspondentes á unidade.
xterna.
x-
tuais.
ncións.
imedia.
Cualificación cuantitativa:
Probas de avaliación de contidos.
Cualificación cualitativa: terá como
clave para o diagnóstico a rúbrica corres-
pondente á unidade.
Probas de avaliación por
competencias.
Observación directa.
3.2.4.- Criterios de cualificación
En cada avaliación os alumnos terán que enfrontarse a exames tendo como modelo ás empregadas nas PAAU (preguntas
breves de definición de conceptos ou similares; preguntas na que se trata de identificar os elementos que se indican nun mapa. O
número de elementos a identificar é variable; a realización dunha tema. Exposición o máis completa posible, con capacidade de
redacción, sen faltas de ortografía, establecendo relacións e comparacións cando o tema o precise, etc; a correcta interpretación dun
documento. Valorarase a capacidade de compresión (lectura) e de explicación (análise). Sempre que sexa procedente indicaranse
causas e consecuencias. Como criterios orientativos podemos citar: tipoloxía da imaxe, características dos elementos que se
representan, secuencias temporais e principais tendencias, se é posible, situación que se representa, etc.
Da media aritmética resultante das cualificacións obtidas nestas probas, resultará unha nota de referencia para o alumno que poderá
ser perfilada cos outros instrumentos de avaliación que se citarán máis abaixo e que se poderán utilizar segundo os casos.
No Bacharelato a cualificación asignada ós alumnos en cada unha das avaliacións será o resultado da valoración dos seguintes
factores, ós que corresponde a ponderación que de seguido achegamos:
80 % como mínimo o resultado dos exames
20 % como máximo para valorar a actitude dos alumnos cara a materia, e con tal fin utilizaremos como instrumentos a
valoración o caderno de clase, a participación, a asistencia e o traballo na aula e a realización de traballos.
a) Consideramos que a avaliación na área de Xeografía de 2º de Bacharelato debe ser continua pero non acumulativa, senón
SELECTIVA, isto é, en cada avaliación o profesor escollerá unha serie de contidos (termos, conceptos, enunciados teóricos, pro-
cedementos, etc.) que poderán ser obxecto de exame nas probas das seguintes avaliacións. Con elo pretendemos, non só, que os
alumnos non perdan de vista unha visión global da materia, senón tamén facilitar o proceso de recuperación para aqueles alumnos
que non acadaran unha cualificación positiva na avaliación. Non obstante, e dependendo da dinámica do curso, é posible substituír
este proceso de recuperación por unha proba específica.
178
A nota da AVALIACIÓN FINAL sairá da media das cualificacións obtidas ao longo do curso das probas feitas e tendo en conta a
relación de contidos de cada proba e de cada avaliación no conxunto do total da materia. É dicir, non na media aritmética das
avaliacións, senón da superación e a consecución dos obxectivos e a asimilación dos contidos baseada no conxunto de exames,
probas e resto de instrumentos de avaliación. Nesa media manterase os valores porcentuais indicados anteriormente.
3.2.5.- Contidos transversais
Comprensión lectora.
Proposta de textos: O relevo. O período carbonífero. Disolución das rochas calcarias.Teorías sobre a orixe das Canarias.O litoral afri-
cano. O clima. Os mapas de altura .Illas de calor. A auga é un ben prezado. A escorremento. A Canle de Castela. O Faial de Montejo
de la Sierra. A poboación.A enquisa como fonte demográfica. Canto custa criar un fillo?. Cambios sociais e diminución da natalida-
de.Que factores explican o aumentoda esperanza de vida?.Saldo vexetativo. Mortalidade infantil e desenvolvemento. Emigración a
Europa.Expulsións en quente. «Fuga de cerebros». A xeración ni-ni. A cidade e os espazos urbanos.O SIOSE e o CORINE. Proceso
de urbanización. O modelo urbano racionalista. O plano urbano a través da historia .Reserva pública de solo.Os espazos rurais. «De
volta ao campo».Como identificar os produtos cunha calidade específica. Os organismos modificados xeneticamente ou transxéni-
cos.As redes sociais. A débeda total española.Ceo Único Europeo.A liberalizacióndo servizo postal. A sociedade da información e a
comunicación . O turismo de negocios é un bo negoci. Os impactos territoriais do turismo.A. Mars, «Adeus á industria». «O modelo
económico español. A ordenación do territorio español. Comarcas e outras divisións supramunicipais. A repartición dos fondos europe-
os. Enclaves extraterritoriais. España na Unión Europea. Principios fundacionais da Unión: obxectivos. Declaración de Robert Schu-
man. A crise dos refuxiados. Globalización e crecemento urbano…
Expresión oral e escrita.
Interpretación e explicación da orixe e da evolución dun relevo, de imaxes e gráficos relacionados cos fenómenos atmosféricos, de
mapas do tempo, de climogramas, de imaxes e gráficos relacionados coa hidrografía, hidrogramas, perfís lonxitudinais dos ríos e ca-
dros informativos, de imaxes e fotografías relacionadas co solo, coa vexetación e coas especies vexetais, de cliseries, de textos, ima-
xes e gráficos relacionados coa poboación española, de planos urbanos, de textos, imaxes, táboas e gráficos relacionados cos espa-
zos rurais e o sector primario en España, de textos, imaxes, táboas e gráficos relacionados co sector terciario en España, de textos,
imaxes, táboas e gráficos relacionados coa organización territorial de España, táboas e gráficos relacionados con España e a súa
relación con Europa e o mundo.
Comentario e descrición das características básicas do relevo español, de mapas que reflicten a distribución de precipitacións, tempe-
raturas e outros aspectos relacionados co clima en España, de mapas que reflicten datos relacionados coa hidroloxía en España, de
mapas que reflicten datos relacionados cos tipos de solo e as especies vexetais en España, de mapas que reflicten datos relacionados
coa distribución das paisaxes naturais en España, de mapas, esquemas e fotografías relacionados cos recursos naturais, mapas,
esquemas e fotografías relacionadas cos problemas ambientais, de mapas que reflicten datos relacionados coa poboación española,
mapas que reflicten datos relacionados coas superficies urbanas, de mapas e planos que reflicten datos relacionados cos espazos
rurais e o sector primario en España, de mapas e planos que reflicten datos relacionados co sector terciario en España, de mapas e
planos que reflicten datos relacionados coa organización territorial de España,de mapas e planos que reflicten datos relacionados
España e a súa relación con Europa e o mundo.
Explicación da historia xeolóxica da Península e dos arquipélagos diferenciando períodos e eras
Diferenciación de relevos morfoestructurais
Identificación e descrición de dominios litolóxicos e formas de modelaxe; as unidades de relevo peninsulares, insulares e do litoral
Desenvolvemento e elaboración dun estudo xeomorfolóxico das unidades de relevo de Galicia
,
Comunicación audiovisual.
Lectura e interpretación de imaxes: a formación do relevo, o mar de nubes,
Observación, interpretación e relación de imaxes,gráficos, diagramas, planos e mapas sobre o relevo español, o mar de nubes, climo-
gramas, imaxes e gráficos relacionados coa hidrografía, hidrogramas, perfís lonxitudinais dos ríos,
Identificación, clasificación e descrición das unidades de relevo da península ibérica a partir dun perfil topográfico, de mapas do tempo,
179
Recoñecemento e identificación de formas de modelaxe en fotografías e paisaxes
Táboa informativa das características das masas de aire que afectan a España , dos ventos rexionais,dos índices do grao de aridez,
dos climas de España,
Interpretación e explicación de imaxes e fotografías relacionadas co solo, coa vexetación e as especies vexetais, coas paisaxes natu-
rais, coa poboación española, coa organización territorial de España.
Interpretación e explicación de planos urbanos e fotografías aéreas de cidades,de pirámides de poboación e táboas das distintas
Comunidades e Cidades Autónomas
Interpretación,descrición e comentario de mapas que reflicten datos relacionados cos tipos de solo e coas especies vexetais en Espa-
ña, coa distribución das paisaxes naturais en España, coa poboación española, coas superficies urbanas,
Comentario, interpretación e descrición de mapas, esquemas e fotografías relacionadas cos recursos naturais, cos problemas ambien-
tais, con España e a súa relación con Europa e o mundo
O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación.
Incorporación dun mapa topográfico en Google Earth
Uso e manexo eficaz, responsable e seguro das novas tecnoloxías
Proxecto TIC:
analizar o tipo de solo e a vexetación do Golfo Ártabro
analizar a poboación da provincia en que resides
analizar certos aspectos dos espazos urbanos de Galicia utilizando o Atlas Dixital das Áreas Urbanas do Ministerio de Fo-
mento
A cartografía dun Sistema de Información Xeográfica (SIX)
Analizar a relación que existe entre a rede de estradas española e a distribución da poboación utilizando o SIX de ArcGis On-
line
Investigar os fondos que reciben as Comunidades e Cidades Autónomas, tanto do Estado español como da Unión Europea
Investigar en Internet para elaborar un informe que leve por título «Financiamento europeo para España»
Interpretación de mapas do CORINE Land Cover
Emprendemento
Elaborar e comentar un perfil topográfico
Predicir o tempo
Realizar a curva de coeficiente mensual de cauda
Interpretar o perfil lonxitudinal dun río
Analizar unha paisaxe
Interpretar mapas do CORINE Land Cover
Analizar os espacios rurais
Analizar a competitividade da economía española na UE
Educación cívica e constitucional
Valoración das achegas do estudo xeográfico ao desenvolvemento humano, económico, político, social, tecnolóxico e ambiental
180
Valores persoais.
Adquisición e aplicación de técnicas e estratexias específicas da área xeográfica; actitudes de autonomía e responsabilidade na toma
de decisións e na execución de traballos e tareas; integración, desenvolvemento e relación de diferentes estratexias de aprendizaxe
3.2.6.- Contidos mínimos
Os contidos mínimos para aprobar a asignatura son os marcados polo grupo de traballo da CIUG para a proba de selectividade .
Considérase condición sine qua non para aprobar a asignatura o coñecemento do vocabulario e dos mapas físico, político e
hidrolóxico de España e de Galicia sen erros.
3.2.7.- Temporalización
1ª AVALIACIÓN
NATUREZA E MEDIO NATURAL EN ESPAÑA.
2ª AVALIACIÓN
TERRITORIO E ACTIVIDADES ECONÓMICAS.
A ORGANIZACIÓN POLÍTICO- ADMINISTRATIVA ESPAÑOLA, CONTRASTES E POLÍTICAS REXIONAIS.
3ª AVALIACIÓN
POBOACIÓN E URBANIZACIÓN.
ESPAÑA EN EUROPA E NO MUNDO.
3.2.8.- Materiais e recursos didácticos
Os materiais serán proporcionados polo profesor da asignatura que, ademáis, recorrerá, cando o estime oportuno, a aqueles
materiais e recursos didácticos dos que está dotado o Departamento de Xeografía e Historia, a Biblioteca do centro, e calquera outro
que estime oportuno atendendo especialmente ao desenvolvemento das TIC.
Na aula virtual da web do instituto haberá material didáctico especialmente concibido para cada tema de Xeografía
3.2.9.-.- Criterios de recuperación
A recuperación daquelas avaliacións nas que os alumnos non acadaran unha avaliación positiva farase empregando o
criterio da avaliación continua selectiva xa exposto no punto relativo ós criterios de cualificación. Sen prexuízo do anterior, parece
tamén axeitado reforzar mediante algunha/as tarefa/as concreta/as a realizar polo alumno na aula ou na casa pero sempre baixo a
supervisión do profesor, a aprendizaxe daqueles aspectos nos que se perciba maior dificultade de comprensión e realización, de xeito
que a recuperación non consista só en superar un exame antes non superado, senón en aprender procedementos e conceptos antes
non ben asimilados.
Contémplase para aqueles alumnos cunha avaliación negativa ao final do curso un exame final que de telo superado
permitiríalles acadar a cualificación final positiva da materia. Ese exame final será o modelo da proba extraordinaria de setembro e
que será valorada de 1 a 10 puntos.
Aínda sendo a avaliación continua, formativa e integrada no proceso de ensino-aprendizaxe, aqueles estudantes que por cir-
cunstancias varias perdan o dereito a avaliación continua, realizarán un exame final na convocatoria de xuño, e de non superala en
setembro, coas características recollidas no paragrafo anterior.
181
3.2.-10.- Atención á diversidade
Procurarase prestar unha atención personalizada ós alumnos, detectando as necesidades especiais dende o comezo (neste senso
parece interesante realizar avaliacións iniciais, tanto de aspectos xenéricos a principios do curso, como nalgúns casos ó comezo
dalgúns temas), e dándolles resposta a través de reforzos, adaptacións curriculares, ou calquera medio que pareza axeitado en cada
caso.
O profesorado tamén intentará, na medida das súas posibilidades, responder e satisfacer as demandas e curiosidades dos alumnos
nos ámbitos da Xeografía, a Historia e a Arte, así como fomentar as súas inquedanzas individuais e colectivas
3.2.11.- Actividades complementarias e extraescolares
No momento de entregar ante Xefatura de estudios esta programación do Departamento de Xeografía e Historia non existe previsión
das actividades que se podan realizar e nas que o noso Departamento poda ter unha implicación directa. En caso de levarse a cabo
algunha, será recollida na memoria do curso.
182
3.3.- PROGRAMACIÓN DE HISTORIA DA ARTE DE 2º DE BACHARELATO
A Historia da Arte ten por obxecto de estudo a obra de arte como produto resultante da intelixencia, da creatividade e da actuación
humanas, que se manifestaron de xeito diferente nas diversas sociedades e culturas ao longo do tempo.
O estudo da historia da arte débelle achegar ao alumnado os coñecementos necesarios para a análise, a interpretación e a valoración
da arte a través da linguaxe das formas e do pensamento visual. A obra de arte, xunto con outras fontes de coñecemento histórico,
constitúe un valioso testemuño para coñecer a mentalidade, a cultura e a evolución das sociedades: é, daquela, imprescindible estuda-
la no seu contexto histórico, social e cultural, incidindo á vez no feito de que as obras artísticas poden perdurar a través do tempo con
usos e funcións sociais diferentes en cada época. Tampouco hai que esquecer que na sociedade actual, altamente tecnificada, o ámbi-
to das artes plásticas tradicionais se viu agrandado coa achega doutras manifestacións procedentes das novas tecnoloxías e dos
medios de comunicación visual, de maneira que o universo da imaxe forma parte da nosa realidade cotiá.
Proponse unha selección que permita unha aproximación xeral ao desenvolvemento da arte occidental, desde o nacemento do clasi-
cismo na antigüidade grecorromana ata a arte contemporánea. Neste sentido, resulta preferible centrar o estudo nas características
esenciais dos períodos, estilos ou correntes máis significativos da arte occidental, así como na súa evolución, a través da análise dun
número limitado de obras representativas ou nomeadamente salientables, aínda que iso obrigue a renunciar de antemán a certos/as
artistas e obras de interese indiscutible.
A complexidade dos factores que interveñen na creación da obra de arte e a especificidade de cada linguaxe artística esixen utilizar un
método de análise que integre distintas perspectivas, entre as que poden sinalarse, polo menos, a formal, a sociolóxica e a iconolóxica.
A perspectiva formal oriéntase a ver, recoñecer e valorar a materialidade das formas artísticas como unha linguaxe específica, a des-
cubrir os seus procesos e as técnicas de creación, a función ou as funcións para as que foron creadas, así como as concepcións esté-
ticas que manifestan. A perspectiva sociolóxica aborda a relación entre os/as artistas e a os/as clientes, as persoas destinatarias da
obra, as formas de patrocinio, a consideración social do/da artista, ou a demanda e o consumo de arte. Canto á perspectiva iconolóxi-
ca, parte da análise iconográfica para indagar no significado último que o/a autor/a da obra pretende transmitir.
O coñecemento da historia da arte consolida nos alumnos e nas alumnas certos valores e actitudes fundamentais, como a tolerancia e
o respecto polos valores e as crenzas das demais persoas, a capacidade de satisfacción ante a contemplación da arte, o respecto pola
creación artística, aínda que non exento de espírito crítico, e de forma moi especial a valoración do patrimonio artístico e a responsabi-
lidade da súa conservación, xa que se trata dun legado que se lles debe transmitir ás xeracións futuras. A materia é, xa que logo, rica
en achegas ao coñecemento competencial. A competencia clave de conciencia e expresións culturais recibe un tratamento moi especí-
fico, relacionado cos contidos que son propios da historia da arte. A competencia social e cidadá desenvólvese tamén en tanto que a
arte reflicte as ideoloxías, as estruturas económicas e políticas e as formas de organización social que conforman as sociedades.
Ademais, as competencias lingüística, dixital e de aprender a aprender están presentes de maneira constante na súa vertente máis
instrumental, e deben impregnar todo o que sexa posible o desenvolvemento curricular da materia. A competencia clave de sentido de
iniciativa e espírito emprendedor debe estar moi presente nas vertentes máis actitudinais e procedementais da materia.
O tratamento metodolóxico da materia débese axustar ao nivel competencial inicial do alumnado, respectando os distintos ritmos e
estilos de aprendizaxe e tendo en conta a atención á diversidade. Historia da Arte permite desenvolver metodoloxías activas, nas que o
traballo individual e cooperativo estean permanentemente presentes, con elaboración de diferentes tipos de materiais, e integrando de
xeito especial as TIC.
A Historia da Arte a través das súas manifestacións concretas ha de ter en conta, ao menos, un doble referente: por un lado, o con-
texto histórico e cultural no que se produce a obra; e por , as características específicas da mesma. Además, consolida nos alumnos e
alumnas certos valores e actitudes fundamentais, como a capacidade de disfrute ante a contemplación do arte, o respecto pola crea-
ción artística, aínda que non exento de espíritu crítico, e de forma moi especial a valoración do patrimonio artístico e a responsabilidade
da súa conservación, pois tratase dun legado que ten que transmitirse ás xeracións futuras. Os contidos presentanse nos seguintes
bloques:
Bloque 1. Raíces do arte europeo: o legado do arte clásico.
Bloque 2. Nacemento da tradición artística occidental: o arte medieval.
Bloque 3. Desenvolvemento e evolución do arte europeo no mundo moderno.
Bloque 4. O século XIX: o arte dun mundo en transformación.
Bloque 5. A ruptura da tradición: o arte na primeira metade do século XX.
Bloque 6. A universalización do arte dende a segunda metade do século XX.
183
3.3.1.- Obxectivos, contidos, criterios de avaliación,estándares de aprendizaxe, indicadores de logro e competencias clave
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Bloque 1. Raíces da arte europea: o legado da arte clásica
n
B1.1. Grecia,
creadora da
linguaxe clási-
ca: principais
manifestacións.
B1.1. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte grega,
en relación co seu
contexto histórico e
cultural.
HAB1.1.1. Explica as características
esenciais da arte grega e a súa evolu-
ción no tempo a partir de fontes históri-
cas ou historiográficas.
Explica as características esenciais
da arte universal, a sú concepción
estética,a súa función social e a evo-
lución no tempo.
Clasifica as artes e as disciplinas
artísticas en base a diferentes crite-
rios que especifica e describe.
Explica as características esenciais
da arte grega e a súa evolución no
tempo.
Explica o urbanismo grego. Interpreta
e explica o plano ortogonal, e identi-
fica e describe a acrópolis e o ágora
explicando as súas funcións
CCEC
CCL
CAA
HAB1.1.2. Define o concepto de orde
arquitectónica e compara as tres ordes
da arquitectura grega.
Identifica e describe tipos de mate-
riais e elementos arquitectónicos
fundamentais, dende la época grega
ata a actualidade.
Define o concepto de orde arquitec-
tónica, explica a evolución da arqui-
tectura grega e a súa relación coa
polis, e identifica, explica e compara
as tres ordes arquitectónicas
CCEC
CCL
CAA
HAB1.1.3. Describe os tipos de templo
grego, con referencia ás características
arquitectónicas e a decoración escultó-
rica.
Identifica e describe os distintos tipos
de templo grego, con referencia ás
características arquitectónicas e á de-
coración escultórica
CCEC
CCL
HAB1.1.4. Describe as características
do teatro grego e a función das súas
partes.
Describe as características do teatro
grego e a función de cada unha das
súas partes
CCEC
CCL
HAB1.1.5. Explica a evolución da
figura humana masculina na escultura
grega a partir do "Kouros" de Anavy-
sos, o "Doríforo" (Policleto) e o "Apo-
xiomenos" (Lisipo).
Explica a evolución da escultura dende
a época grega ata a actualidade, identi-
ficando, tipos, materiais e técnicas es-
cultóricas principais.
Explica a evolución da escultura grega,
as súas características e os seus as-
pectos principais.
Explica a evolución da figura humana
na escultura grega.
Identifica e explica características
principais da cerámica grega
CCEC
CCL
CAA
184
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
n
B1.2. A función
social da arte
en Grecia.
B1.2. Explicar a
función social da arte
grega, especificando
o papel desempeña-
do polos/as clientes
e artistas, e as rela-
cións entre eles.
HAB1.2.1. Especifica quen eran os/as
principais clientes da arte grega, e a
consideración social da arte e dos/das
artistas.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da arquitectura grega,
indicando a súa autoría, estilo e con-
texto, e identificando as principais ca-
racterísticas arquitectónicas, a súa
función e adaptación aos espacios.
A acrópolis de Atenas; o Partenón; o
templo de Atenea Niké; Erecteion; o
teatro de Epidauro.
CCEC
CCL
CSC
d
e
m
n
B1.3. Comenta-
rio de obras de
arte: Grecia.
B1.3. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte grega, apli-
cando un método
que abranga diferen-
tes enfoques (técni-
co, formal, semánti-
co, cultural, socioló-
xico e histórico).
HAB1.3.1. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras arquitectónicas
gregas: Partenón, Tribuna das Cariáti-
des do Erecteion, templo de Atenea
Niké e teatro de Epidauro.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da arquitectura grega,
indicando autoría, estilo e contexto, e
identificando as principais característi-
cas, técnicas e a función.
Partenón, Tribuna das Cariátides do
Erecteion, templo de Atenea Niké e
teatro de Epidauro.
CCEC
CCL
CAA
HAB1.3.2. Identifica, analiza e comenta
as seguintes esculturas gregas: Kouros
de Anavysos, Auriga de Delfos, Discó-
bolo (Mirón), Doríforo (Policleto), unha
metopa do Partenón (Fidias), Hermes
con Dioniso neno (Praxíteles), Apo-
xiomenos (Lisipo), Vitoria de Samotra-
cia, Venus de Milo e friso do altar de
Zeus en Pérgamo (detalle de Atenea e
Gea).
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da escultura griega, indi-
cando autoría, estilo e contexto, e
identificando as principais característi-
cas, técnicas e a función.
Kurós de Anavyssos; Auriga de Delfos;
Discóbolo; Diadúmeno; Hermes con
Dionisos; Apoxiómenos; friso do altar
de Zeus en Pérgamo Victoria de Samo-
tracia; Laocoonte e os seus fillos.
CCEC
CCL
CAA
n
p
B1.4. Visión do
clasicismo en
Roma. A arte
na Hispania
romana e na
Gallaecia.
B1.4. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte romana,
en relación co seu
contexto histórico e
cultural.
HAB1.4.1. Explica as características
esenciais da arte romana e a súa evo-
lución no tempo a partir de fontes his-
tóricas ou historiográficas.
Explica os antecedentes da arte
romana
CCEC
CCL
CAA
HAB1.4.2. Especifica as achegas da
arquitectura romana en relación coa
grega.
Explica a arquitectura e a enxeñería
romana identificando, describindo e
comparando materiais e sistemas
constructivos. Establece relacións e
paralelismos coa arquitectura grega.
Explica a importancia da construcción
das calzadas romanas, comparando un
mapa de calzadas de Hispania cun
actual de estradas e identificando in-
fluencias na súa construcción
CCEC
CCL
CAA
HAB1.4.3. Describe as características
e funcións dos principais tipos de edifi-
cio romanos.
Describe e clasifica os tipos de edifi-
cios romanos diferenciando entre a
arquitectura residencial a arquitectura
pública.
Describe aspectos principais e función
dos arcos de triunfo, a basílica e as
termas.
CCEC
CCL
HAB1.4.4. Compara o templo e o
teatro romanos cos respectivos gregos.
Identifica, describe e compara os
templos, os teatros, o circo e os anfite-
atros romanos. Establece relacións e
CCEC
CCL
185
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
paralelismos coa arquitectura grega. CAA
HAB1.4.5. Explica os trazos principais
da cidade romana a partir de fontes
históricas ou historiográficas.
Explica o urbanismo na sociedade
romana. Describe a cidade romana e a
función dos foros.
CCEC
CCL
CAA
HAB1.4.6. Especifica as innovacións
da escultura romana en relación coa
grega.
Explica características e aspectos
fundamentais da escultura romana e a
súa relación coa arquitectura Establece
relacions e paralelismos coa escultura
grega.
CCEC
CCL
CAA
HAB1.4.7. Describe as características
xerais dos mosaicos e a pintura en
Roma a partir dunha fonte histórica ou
historiográfica.
Describe as características xerais dos
mosaicos e a pintura en Roma identifi-
cando estilos e técnicas.
Identifica e comenta O xuizo de Paris,
A batalla de Issos.
CCEC
CCL
CAA
n
B1.5. Función
social da arte
en Roma.
B1.5. Explicar a
función social da arte
romana, especifican-
do o papel desem-
peñado polos/as
clientes e artistas, e
as relacións entre
eles.
HAB1.5.1. Especifica quen eran os/as
principais clientes da arte romana, e a
consideración social da arte e dos/das
artistas.
Explica quen eran os/as principais
clientes da arte romana, e a considera-
ción social da arte e dos/das artistas.
CCEC
CCL
CSC
d
e
m
n
B1.6. Comenta-
rio de obras de
arte: Roma.
B1.6. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte romana, apli-
cando un método
que abranga diferen-
tes enfoques (técni-
co, formal, semánti-
co, cultural, socioló-
xico e histórico).
HAB1.6.1. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras arquitectónicas
romanas: Maison Carrée de Nimes,
Panteón de Roma, teatro de Mérida,
Coliseo de Roma, basílica de Maxen-
cio e Constantino en Roma, ponte de
Alcántara, acueduto de Segovia, arco
de Tito en Roma e columna de Traxa-
no en Roma.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da arquitectura romana,
indicando autoría, estilo e contexto, e
identificando as principais característi-
cas arquitectónicas, función e adapta-
ción aos espacios.
Maison Carrée, Panteón, Coliseo,
Columna de Trajano, Basílica de Ma-
jencio e Constantino, ponte de Alcánta-
ra, acueducto de Segovia e teatro de
Mérida.
CCEC
CCL
CAA
HAB1.6.2. Identifica, analiza e comenta
as seguintes esculturas romanas: Au-
gusto de Prima Porta, estatua ecuestre
de Marco Aurelio, relevo do Arco de
Tito (detalle dos soldados co candela-
bro e outros obxectos do Templo de
Xerusalén) e relevo da columna de
Traxano.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da escultura romana, in-
dicando autoría, estilo e contexto, e
identificando as principais característi-
cas, técnicas e función.
Augusto de Prima Porta, Ara Pacis,
estatua ecuestre de Marco Aurelio,
relevo da columna de Traxano, relevo
do Arco de Tito.
CCEC
CCL
CAA
d
e
g
m
n
B1.7. Traballo
de investigación
sobre historia
da arte.
B1.7. Realizar e
expor, individualmen-
te ou en grupo, tra-
ballos de investiga-
ción, utilizando tanto
medios tradicionais
como as novas tec-
noloxías.
HAB1.7.1. Realiza un traballo de
investigación sobre Fidias.
Realiza un traballo de investigación
sobre Fidias,, utilizando tanto medios
tradicionais como as novas tecnoloxí-
as.
CCEC
CCL
CAA
CD
CSIEE
HAB1.7.2. Realiza un traballo de
. Realiza un traballo de investigación
CCEC
186
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
investigación sobre o debate acerca da
autoría grega ou romana do grupo es-
cultórico de "Laocoonte e os seus fi-
llos".
sobre o debate acerca da autoría grega
ou romana do grupo escultórico de
"Laocoonte e os seus fillos”, utilizando
tanto medios tradicionais como as no-
vas tecnoloxías ".
CCL
CAA
CD
CSIEE
h
n
p
B1.8. Conser-
vación do pa-
trimonio: arte
grecorromana
B1.8. Respectar as
creacións artísticas
da Antigüidade gre-
corromana, valoran-
do a súa calidade en
relación coa súa
época e a súa impor-
tancia como patrimo-
nio escaso e insubs-
tituíble que cómpre
conservar.
HAB1.8.1. Confecciona un catálogo,
con breves comentarios, das obras
máis salientables da arte antiga que se
conservan en Galicia.
Identifica e describe obras fundamen-
tais da arte hispanorromana: obras
públicas, edificios para o lecer e outras
construccións.
Valora a importancia de coñecer o
patrimonio para comprender a Historia
e a actualidade.
Amosa actitude de interese, curiosida-
de e respecto polo patrimonio histórico
e cultural.
CCEC
CCL
CAA
CSIEE
Bloque 2. Nacemento da tradición artística occidental: a arte medieval
n
B2.1. Achega
cristiá na arqui-
tectura e na
iconografía.
B2.1. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte paleo-
cristiá, en relación co
seu contexto históri-
co e cultural.
HAB2.1.1. Explica as características
esenciais da arte paleocristiá e a súa
evolución no tempo a partir de fontes
históricas ou historiográficas.
Explica as características esenciais
da arte paleocristiana e a súa evolu-
ción no tempo.
CCEC
CCL
CAA
HAB2.1.2. Describe a orixe, a caracte-
rísticas e a función da basílica paleo-
cristiá.
Describe a orixe e as características
da basílica paleocristiá identificando
cada unha das súas partes e a súa
función.
Identifica e describe basílicas paleo-
cristiás identificando aspectos yee-
lementos principais relacionándoos
co seu contexto histórico.
CCEC
CCL
CSC
HAB2.1.3. Describe as características
e función dos baptisterios, mausoleos
e "martiria" paleocristiáns, e as súas
partes.
Describe as características e a
función dos mausoleos.
Explica a evolución da escultura
paleocristiá, as súas características
eos seus aspectos principais.
Identifica e describe obras funda-
mentais da escultura paleocristiá.
CCEC
CCL
HAB2.1.4. Explica a evolución da
pintura e o mosaico na arte paleocris-
tiá, con especial referencia á iconogra-
fía.
Explica a evolución da pintura e o
mosaico na arte paleocristiá, reali-
zando referencias á súa iconogra-
fía.
Identifica e describe obras funda-
mentais da pintura e os mosaicos
deste periodo.
CCEC
CCL
CAA
n
B2.2. Arte
B2.2. Recoñecer e
explicar as concep-
HAB2.2.1. Explica as características
esenciais da arte bizantina a partir de
Explica as características esenciais da
arte bizantina e a súa evolución no
CCEC
187
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
bizantina. cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte bizanti-
na, en relación co
seu contexto históri-
co e cultural.
fontes históricas ou historiográficas. tempo. CCL
CAA
HAB2.2.2. Explica a arquitectura
bizantina a través da igrexa de Santa
Sofía de Constantinopla.
Identifica, describe e comenta elemen-
tos e características da Igrexa de San-
ta Sofía en relación ao seu contexto.
CCEC
CCL
CAA
HAB2.2.3. Describe as características
do mosaico bizantino e dos temas ico-
nográficos do Pantocrátor e a Virxe e a
Déesis, así como a súa influencia na
arte occidental.
Describe as características do mosaico
bizantino.
Identifica, describe e comenta obras
fundamentais dos mosaicos deste
periodo: os mosaicos de San Vital.
CCEC
CCL
CAA
d
e
m
n
B2.3. Comenta-
rio de obras de
arte bizantina
B2.3. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte bizantina,
aplicando un método
que abranga diferen-
tes enfoques (técni-
co, formal, semánti-
co, cultural, socioló-
xico e histórico).
HAB2.3.1. Identifica, analiza e comenta
o mosaico do Cortexo da emperatriz
Teodora en San Vital de Rávena.
. Identifica,describe e comenta o
mosaico do Cortexo da emperatriz Te-
odora en San Vital de Rávena.
CCEC
CCL
CAA
n
p
B2.4. Arte
prerrománica.
B2.4. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte prerro-
mánica, relacionando
cada un dos seus
estilos cos seus res-
pectivos contextos
históricos e culturais.
HAB2.4.1. Define o concepto de arte
prerrománica e especifica as súas ma-
nifestacións en España e en Galicia.
Define o concepto de arte prerrománi-
ca e especifica as súas manifestacións
en España.
Identifica e describe características
xerais da arte visigoda, carolinxia, astu-
riana e mozárabe, os sitúa no seu con-
texto e expresa relacións con él. A arte
visigoda: arquitectura e orfebrería. A
arte carolinxia: arquitectura. A arte as-
turiana: arquitectura. A arte mozárabe:
arquitectura e miniaturas.
CCEC
CCL
HAB2.4.2. Identifica e clasifica razoa-
damente no seu estilo as seguintes
obras: San Pedro da Nave (Zamora),
Santa María do Naranco (Oviedo), San
Miguel da Escalada (León), Santa
Comba de Bande e San Miguel de Ce-
lanova (Ourense).
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da arquitectura prerromá-
nica, indicando a súa autoría, estilo e
contexto, identificando principais carac-
terísticas arquitectónicas e función.
San Pedro da Nave, San Xoan dos
Prados, San Salvador de Valdediós,
Santa María do Naranco San Miguel de
Lillo, e San Miguel da Escalada.
CCEC
CCL
CAA
n
B2.5. Configu-
ración e desen-
volvemento da
arte románica.
Igrexas e mos-
teiros. Iconogra-
fía románica.
B2.5. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte románi-
ca, en relación co
seu contexto históri-
co e cultural.
HAB2.5.1. Describe as características
xerais da arte románica a partir de fon-
tes históricas ou historiográficas.
Describe as características xerais da
arte románica de xeito contextualizado
e identifica as manifestacións principais
CCEC
CCL
CAA
HAB2.5.2. Describe as características
e as función das igrexas e dos mostei-
ros na arte románica.
Describe aspectos fundamentais da
arquitectura románica e a súa evolu-
ción, identificando diferentes escolas
ou estilos en Europa e España, esta-
blecendo relacións entre eles.
Describe as características das igrexas
CCEC
CCL
CSC
188
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
e mosteiros na arte románica, identifi-
cando e describindo cada unha das
súas partes e a súa función
HAB2.5.3. Explica as características da
escultura e a pintura románicas, con
especial referencia á iconografía.
Explica características e aspectos
fundamentais da escultura románica
establecendo referencias á iconografía.
Explica características e aspectos
fundamentais da pintura románica es-
tablecendo referencias á lconografía.
CCEC
CCL
n
B2.6. Función
social da arte
románica.
B2.6. Explicar a
función social da arte
románica, especifi-
cando o papel de
clientes e artistas, e
as relacións entre
eles.
HAB2.6.1. Especifica as relacións
entre artistas e clientes da arte románi-
ca.
. Explica as relacións entre artistas e
clientes da arte románica, especifican-
do o papel de clientes e artistas, e as
relacións entre eles..
CCEC
CCL
CSC
d
e
m
n
B2.7. Comenta-
rio de obras de
arte románica.
B2.7. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte románica,
aplicando un método
que abranga diferen-
tes enfoques (técni-
co, formal, semánti-
co, cultural, socioló-
xico e histórico).
HAB2.7.1. Identifica, analiza e comenta
as esculturas románicas do Xuízo Final
no tímpano de Santa Fe de Conques
(Francia). Identifica, analiza y comenta
las siguientes obras arquitectónicas
románicas: San Vicente de Cardona
(Barcelona), San Martín de Frómista,
Catedral de Santiago de Compostela. .
Identifica, analiza y comenta las si-
guientes esculturas románicas: La du-
da de Santo Tomás en el ángulo del
claustro de Santo Domingo de Silos
(Burgos), Juicio Final en el tímpano de
Santa Fe de Conques (Francia), Última
cena del capitel historiado del claustro
de San Juan de la Peña (Huesca), Pór-
tico de la Gloria de la catedral de San-
tiago. Identifica, analiza y comenta las
siguientes pinturas murales románicas:
bóveda de la Anunciación a los pasto-
res en el Panteón Real de San Isidoro
de León; ábside de San Clemente de
Tahull (Lleida).
Explica la importancia del arte románi-
co en el Camino de Santiago
Identifica, analiza, describe e clasifica
obras significativas da arquitectura
románica, indicando a súa autoría, esti-
lo e contexto, identificando principais
características arquitectónicas e fun-
ción.
As esculturas románicas do Xuízo Final
no tímpano de Santa Fe de Conques
(Francia). San Vicente de Cardona,
San Martín de Frómista, Catedral de
Santiago de Compostela. Capitel de la
última cena, Portada de San Pedro de
Moissac, Pórtico de la Gloria, Claustro
del monasterio de Silos. Frescos de
San Isidoro de León, el Anuncio de los
pastores, frescos de San Clemente de
Tahull.
Expó reflexións en torno á influencia da
arte románica sobre a peregrinación e
o turismo no Camiño de Santiago.
Amosa actitudes de interese hacia o
patrimonio artístico e cultural valorando
os motivos da súa importancia en di-
versos ámbitos de interacción, a nivel
individual, social e económico.
CCEC
CCL
CAA
n
B2.8. Achega
do Gótico: ex-
presión dunha
cultura urbana.
A catedral e a
arquitectura
civil. Modalida-
des escultóri-
cas. Pintura
italiana e fla-
menga, orixe da
B2.8, Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte gótica,
en relación co seu
contexto histórico e
cultural.
HAB2.8.1. Describe as características
xerais da arte gótica a partir de fontes
históricas ou historiográficas.
Describe a orixe, a evolución e as
características xerais da arte gótica de
manera contextualizada e identifica
manifestaciones principais.
CCEC
CCL
CAA
HAB2.8.2. Describe as características
e a evolución da arquitectura gótica e
especifica os cambios introducidos
respecto á románica.
Describe aspectos fundamentais da
arquitectura gótica, a súa orixe e a súa
evolución en Europa, e especifica os
cambios introducidos respecto á romá-
nica. Identifica periodos e cambios
principais, describe manifestacións
significativas e establece relacióne coa
CCEC
CCL
CAA
189
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
pintura moder-
na.
súa localización e cronoloxía.
HAB2.8.3. Describe as características
e a evolución da escultura gótica, e
especifica as súas diferenzas tipolóxi-
cas, formais e iconográficas respecto á
escultura románica.
Describe características e aspectos
fundamentales da escultura gótica;
orixe e evolución en Europa e en Es-
paña, e especifica as diferencias tipo-
lógicas, formales e iconográficas res-
pecto á escultura románica.
CCEC
CCL
CAA
HAB2.8.4. Recoñece e explica as
innovacións da pintura de Giotto e do
Trecento italiano respecto á pintura
románica e bizantina.
Explica características e aspectos
fundamentais da pintura gótica; orixe e
evolución en Europa e en España.
Identifica e describe as partes du n
retablo sinalando a súa función.
Explica o desenvolvemento e a impor-
tancia das vidrieiras góticas.
CCEC
CCL
CAA
HAB2.8.5. Explica as innovacións da
pintura flamenga do século XV e cita
algunhas obras dos seus principais
representantes.
Explica características e innovacións
da pintura gótica italiana e flamenca
diferenciando escolas e identificando
manifestacións principais.
CCEC
CCL
CAA
n
B2.9. Función
social da arte
gótica.
B2.9. Explicar a
función social da arte
gótica, especificando
o papel desempeña-
do por clientes e ar-
tistas, e as relacións
entre eles.
HAB2.9.1. Especifica as relacións
entre artistas e clientes da arte gótica,
e a súa variación respecto ao románi-
co.
. Explica as relacións entre artistas e
clientes da arte gótica, e a súa varia-
ción respecto ao románico, especifi-
cando o papel desempeñado por clien-
tes e artistas, e as relacións entre eles.
CCEC
CCL
CSC
CAA
d
e
m
n
B2.10. Comen-
tario de obras
de arte gótica.
B2.10. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte gótica, apli-
cando un método
que abranga diferen-
tes enfoques (técni-
co, formal, semánti-
co, cultural, socioló-
xico e histórico).
HAB2.10.1. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes obras arquitectóni-
cas góticas: fachada occidental da ca-
tedral de Reims, interior da planta su-
perior da Sainte Chapelle de París, ,
fachada occidental e interior de la ca-
tedral de León, interior de la catedral
de Barcelona, interior de la iglesia de
San Juan de los Reyes de Toledo.
Identifica, analiza, describe e clasifica
obras significativas da arquitectura
gótica, indicando autoría, estilo e con-
texto, identificando principais caracte-
rísticas arquitectónicas e función.
Fachada occidental da catedral de
Reims, interior da planta superior da
Sainte Chapelle de París, , fachada
occidental e interior de la catedral de
León, interior de la catedral de Barce-
lona, interior de la iglesia de San Juan
de los Reyes de Toledo.
CCEC
CCL
CAA
HAB2.10.2. Identifica, analiza e co-
menta o grupo da Anunciación e a Visi-
tación da catedral de Reims, tímpano
de la Portada del Sarmental de la ca-
tedral de Burgos, Retablo de Gil de
Siloé en la Cartuja de Miraflores (Bur-
gos).
Identifica, analiza, describe e clasifica
obras significativas da arquitectura
gótica, indicando autoría, estilo e con-
texto, identificando principais caracte-
rísticas arquitectónicas e función.
O grupo da Anunciación e a Visitación
da catedral de Reims, tímpano de la
Portada del Sarmental de la catedral
de Burgos, Retablo de Gil de Siloé en
la Cartuja de Miraflores (Burgos
CCEC
CCL
CAA
HAB2.10.3. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes pinturas góticas:
escena de "A fuxida a Exipto", de Giot-
. Identifica, analiza, describe e clasifica
obras significativas da pintura gótica,
indicando autoría, estilo e contexto,
CCEC
CCL
CAA
190
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
to, na Capela Scrovegni de Padua,
"Matrimonio Arnolfini", de Jan Van
Eyck, "O descendemento da cruz", de
Roger van der Weyden, e o "Xardín
das Delicias, de Hieronymus Bosch.
identificando principais características
arquitectónicas e función.
Escena de "A fuxida a Exipto", de
Giotto, na Capela Scrovegni de Padua,
"Matrimonio Arnolfini", de Jan Van
Eyck, "O descendemento da cruz", de
Roger van der Weyden, e o "Xardín
das Delicias, de Hieronymus Bosch.
n
p
B2.11. O
peculiar desen-
volvemento
artístico da Pe-
nínsula Ibérica.
Arte hispano-
musulmá. O
Románico no
Camiño de San-
tiago. O Gótico
e a súa longa
duración.
B2.11. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte románi-
ca e gótica española
e hispano-musulmá,
relacionando cada un
dos seus estilos cos
seus respectivos
contextos históricos
e culturais.
HAB2.11.1. Explica as características e
evolución da arte románica e gótica en
España.
. Explica as características e evolución
da arte románica e gótica en España,
relacionando cada un dos seus estilos
cos seus respectivos contextos históri-
cos e culturais
CCEC
CCL
CAA
HAB2.11.2. Explica as características
xerais da arte islámica a partir de fon-
tes históricas ou historiográficas.
Explica a orixe e as características
xeraies da arte islámica situándoa nol
espacio e no tempo.
CCEC
CCL
CAA
HAB2.11.3. Describe os trazos esen-
ciais da mesquita e o pazo islámico.
Identifica e describe aspectos funda-
mentais da arquitectura califal, a arqui-
tectura almohade e a nazarí.
CCEC
CCL
CSC
HAB2.11.4. Explica a evolución da arte
hispanomusulmá.
Explica a evolución da arte hispano-
musulmá a través das súas manifesta-
cións arquitectónicas
CCEC
CCL
CAA
HAB2.11.5. Explica as características
da arte mudéxar e especifica, con
exemplos de obras concretas, as dife-
renzas entre o mudéxar popular e o
cortesán.
Describe aspectos fundamentais da
arquitectura mudéxar e especifica ma-
nifestacións en Toledo, Teruel e Sevi-
lla.
Explica influencias e aportacións da
arquitectura mudéxar na arte posterior
definindo o estilo neomudéxar e espe-
cificando e describindo manifestacións
principais.
CCEC
CCL
CAA
d
e
m
n
p
B2.12. Comen-
tario de obras
de arte medie-
val española.
B2.12. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte medieval es-
pañola, aplicando un
método que abranga
diferentes enfoques
(técnico, formal, se-
mántico, cultural,
sociolóxico e históri-
co).
HAB2.12.1. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes obras arquitectóni-
cas románicas: San Vicente de Cardo-
na (Barcelona), San Martín de Frómis-
ta e a catedral de Santiago de Com-
postela.
Analiza, describe e clasifica obras
significativasda arquitectura románica,
indicando a autoría, estilo e cotexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
: San Vicente de Cardona (Barcelona),
San Martín de Frómista e a catedral de
Santiago de Compostela.
CCEC
CCL
CAA
HAB2.12.2. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes esculturas románi-
cas: "A dúbida de San Tomé", no ángu-
lo do claustro de San Domingos de
Silos (Burgos), "Última cea" do capitel
historiado do claustro de San Xoán da
Peña (Huesca) e fachada de Praterías
e Pórtico da Gloria da catedral de San-
tiago.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da escultura románica,
indicando a autoría, estilo e cotexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
"A dúbida de San Tomé", no ángulo do
claustro de San Domingos de Silos
(Burgos), "Última cea" do capitel histo-
riado do claustro de San Xoán da Peña
(Huesca) e fachada de Praterías e Pór-
CCEC
CCL
CAA
191
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
tico da Gloria da catedral de Santiago.
HAB2.12.3. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes pinturas murais
románicas: bóveda da Anunciación aos
pastores no Panteón Real de San Isi-
doro de León, e ábsida de San Cle-
mente de Tahull (Lleida).
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da pintura románica, indi-
cando a autoría, estilo e cotexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
Bóveda da Anunciación aos pastores
no Panteón Real de San Isidoro de
León, e ábsida de San Clemente de
Tahull (Lleida).
CCEC
CCL
CAA
HAB2.12.4. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes obras arquitectóni-
cas góticas: fachada occidental e inte-
rior da catedral de León, interior da
catedral de Barcelona, e interior da
igrexa de San Xoán dos Reis, de Tole-
do.
Analiza, describe e clasifica obras
significativasda arquitectura gótica,
indicando a autoría, estilo e cotexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
Fachada occidental e interior da
catedral de León, interior da catedral
de Barcelona, e interior da igrexa de
San Xoán dos Reis, de Toledo.
CCEC
CCL
CAA
HAB2.12.5. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes esculturas góticas:
tímpano da Portada do Sarmental da
catedral de Burgos, e retablo de Gil de
Siloé, na Cartuxa de Miraflores (Bur-
gos).
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da escultura gótica, indi-
cando a autoría, estilo e cotexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
Tímpano da Portada do Sarmental da
catedral de Burgos, e retablo de Gil de
Siloé, na Cartuxa de Miraflores (Bur-
gos).
CCEC
CCL
CAA
HAB2.12.6. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes obras hispanomu-
sulmás: Mesquita de Córdoba, Aljafería
de Zaragoza, Giralda de Sevilla e Al-
hambra de Granada.
Analiza, describe e clasifica obras
significativasda arquitectura hispano-
musulmá, indicando a autoría, estilo e
cotexto, e identificando as principais
características da obra e a súa fun-
ción.
Mesquita de Córdoba, Aljafería de
Zaragoza, Giralda de Sevilla e Alham-
bra de Granada.
CCEC
CCL
CAA
d
e
g
m
n
B2.13. Traballo
de investigación
sobre historia
da arte.
B2.13. Realizar e
expor, individualmen-
te ou en grupo, tra-
ballos de investiga-
ción, utilizando tanto
medios tradicionais
como as novas tec-
noloxías.
HAB2.13.1. Realiza un traballo de
investigación sobre o tratamento ico-
nográfico e o significado da visión apo-
calíptica de Cristo e o Xuízo Final na
arte medieval.
Realiza un traballo de investigación
sobre o tratamento iconográfico e o
significado da visión apocalíptica de
Cristo e o Xuízo Final na arte medieval
CCEC
CCL
CAA
CD
CSIEE
h
n
p
B2.14. Conser-
vación do pa-
trimonio: arte
medieval.
B2.14. Respectar as
creacións da arte
medieval, valorando
a súa calidade en
relación coa súa
HAB2.14.1. Explica a importancia da
arte románica no Camiño de Santiago.
Explica a importancia da arte románica
no Camiño de Santiago, valorando a
súa importancia en relación coa súa
época e o seu valos como patrimonio
que hai que conservar.
CCEC
CCL
CSC
192
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
época e a súa impor-
tancia como patrimo-
nio que hai que con-
servar.
HAB2.14.2. Confecciona un catálogo,
con breves comentarios, das obras
máis salientables de arte medieval que
se conservan en Galicia.
Confecciona un catálogo, con breves
comentarios, das obras máis salienta-
bles de arte medieval que se conser-
van en Galicia.
CCEC
CCL
CAA
CSIEE
Bloque 3. Desenvolvemento e evolución da arte europea no mundo moderno
n
B3.1. Renace-
mento. Patróns
e artistas. Orixe
e desenvolve-
mento da nova
linguaxe en
arquitectura,
escultura e pin-
tura. Achegas
de grandes ar-
tistas do Rena-
cemento italia-
no.
B3.1. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte do Re-
nacemento, en rela-
ción co seu contexto
histórico e cultural.
HAB3.1.1. Explica as características
esenciais do Renacemento italiano e a
súa periodización a partir de fontes
históricas ou historiográficas.
Explica as características esenciais do
Renacemento italiano e a súa periodi-
zación.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.1.2. Especifica as características
da arquitectura renacentista italiana e
explica a súa evolución, desde o Quat-
trocento ao manierismo.
Describe características da arquitectu-
ra do Quattrocento e do Cinquecento, e
a súa evolución ao manierismo, de
manera contextualizada a través das
súas manifestacións principais.
Describe características fundamentais
da arquitectura manierista, identifican-
do e describendo manifestacións prin-
cipais.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.1.3. Especifica as características
da escultura renacentista italiana e
explica a súa evolución, desde o Quat-
trocento ao manierismo.
Describe características e aspectos
fundamentais da escultura do Quattro-
cento e Cinquecento, e a súa evolución
ao manierismo, de maneira contextua-
lizada a través das manifestaciones
principales.
Describe características fundamentais
da escultura manierista, identificando e
describindo manifestacións principais.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.1.4. Especifica as características
da pintura renacentista italiana e expli-
ca a súa evolución, desde o Quattro-
cento ao manierismo.
Describe características e aspectos
fundamentais da pintura do Quattro-
cento e Cinquecento, e a súa evolución
ao manierismo, de maneira contextua-
lizada a través das manifestaciones
principales
Describe características fundamenta-
les de la pintura manierista, identifican-
do y describiendo manifestaciones
principales.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.1.5. Compara a pintura italiana
do Quattrocento coa dos pintores góti-
cos flamengos contemporáneos.
. Compara a pintura italiana do Quat-
trocento coa dos pintores góticos fla-
mengos contemporáneos
CCEC
CCL
CAA
HAB3.1.6. Explica a peculiaridade da
pintura veneciana do Cinquecento e
cita os artistas máis representativos.
Describe características particulares da
pintura veneciana dol Cinquecento a
través das súas manifestacións e artis-
tas principais
CCEC
CCL
CAA
n
B3.2. Función
social da arte
no Renacemen-
to
B3.2. Explicar a
función social da arte
especificando o pa-
pel desempeñado
HAB3.2.1. Describe a práctica do
patrocinio no Renacemento italiano e
as novas reivindicacións dos artistas
en relación co seu recoñecemento so-
Señala a relevancia do mecenazgo e
as novas reivindicacións dos artistas
do Renacimento italiano
CCEC
CCL
CSC
193
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
por patróns, acade-
mias, clientes e artis-
tas, e as relacións
entre eles.
cial e a natureza do seu labor.
d
e
m
n
B3.3. Comenta-
rio de obras de
arte: arte do
Renacemento.
B3.3. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte do Renace-
mento, aplicando un
método que abranga
diferentes enfoques
(técnico, formal, se-
mántico, cultural,
sociolóxico e históri-
co).
HAB3.3.1. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras arquitectónicas do
Renacemento italiano: cúpula de Santa
María das Flores e interior da igrexa de
San Lorenzo, ambas en Florencia e de
Brunelleschi; pazo Médici-Riccardi en
Florencia, de Michelozzo; fachada de
Santa María Novella e do pazo Ruce-
llai, ambos en Florencia e de Alberti;
templo de San Pietro in Montorio en
Roma, de Bramante; cúpula e proxecto
de planta de San Pedro do Vaticano,
de Michelangelo; Il Gesù en Roma, de
Giacomo della Porta e Vignola; Villa
Capra (Villa Rotonda) en Vicenza, de
Palladio.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da arquitectuta renacen-
tista, indicando a autoría, estilo e co-
texto, e identificando as principais ca-
racterísticas da obra e a súa función.
Cúpula de Santa María das Flores e
interior da igrexa de San Lorenzo, am-
bas en Florencia e de Brunelleschi;
pazo Médici-Riccardi en Florencia, de
Michelozzo; fachada de Santa María
Novella e do pazo Rucellai, ambos en
Florencia e de Alberti; templo de San
Pietro in Montorio en Roma, de Bra-
mante; cúpula e proxecto de planta de
San Pedro do Vaticano, de Michelan-
gelo; Il Gesù en Roma, de Giacomo
della Porta e Vignola; Villa Capra (Villa
Rotonda) en Vicenza, de Palladio.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.3.2. Identifica, analiza e comenta
as seguintes esculturas do Renace-
mento italiano: primeiro panel da "Porta
do Paraíso" (da creación do mundo á
expulsión do Paraíso), de Ghiberti;
"Gattamelata", de Donatello; "Piedade"
do Vaticano, "David", "Moisés" e as
tumbas mediceas, de Michelangelo; "O
rapto das sabinas", de Giambologna.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da escultura renacentista,
indicando a autoría, estilo e cotexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
"Porta do Paraíso" (da creación do
mundo á expulsión do Paraíso), de
Ghiberti; "Gattamelata", de Donatello;
"Piedade" do Vaticano, "David", "Moi-
sés" e as tumbas mediceas, de Miche-
langelo; "O rapto das sabinas", de
Giambologna.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.3.3. Identifica, analiza e comenta
as seguintes pinturas do Renacemento
italiano: "O tributo da moeda" e A
"Trindade", de Masaccio; "Anunciación"
do Convento de San Marcos en Flo-
rencia, de Fra Angelico; "Madonna do
Duque de Urbino", de Piero della Fran-
cesca; "A Virxe das rochas", "A última
cea" e "A Gioconda", de Leonardo da
Vinci; "A Escola de Atenas" de Rafael;
a bóveda e o "Xuízo Final" da Capela
Sixtina, de Michelangelo; "A tempesta-
de", de Giorgione; "Venus de Urbino" e
"Carlos V en Mühlberg", de Tiziano; "O
lavatorio", de Tintoretto; "As vodas de
Caná", de Veronés.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da pintura renacentista,
indicando a autoría, estilo e cotexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
"O tributo da moeda" e A "Trindade",
de Masaccio; "Anunciación" do Con-
vento de San Marcos en Florencia, de
Fra Angelico; "Madonna do Duque de
Urbino", de Piero della Francesca; "A
Virxe das rochas", "A última cea" e "A
Gioconda", de Leonardo da Vinci; "A
Escola de Atenas" de Rafael; a bóveda
e o "Xuízo Final" da Capela Sixtina, de
Michelangelo; "A tempestade", de
Giorgione; "Venus de Urbino" e "Carlos
V en Mühlberg", de Tiziano; "O lavato-
rio", de Tintoretto; "As vodas de Caná",
de Veronés.
CCEC
CCL
CAA
194
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
n
B3.4. A recep-
ción da estética
renacentista na
Península Ibéri-
ca.
B3.4. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte españo-
la do Renacemento,
en relación co seu
contexto histórico e
cultural.
HAB3.4.1. Especifica as características
peculiares do Renacemento español
en comparación co italiano.
Explica as características peculiares
do Renacemento español en compara-
ción co italiano
Describe as características, o contexto
e a evolución do Renacemento español
sinalando autores e manifestacións
principais, e expresando relacións e
paralelismos col Renacemento nol res-
to de Europa.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.4.2. Describe a evolución da
arquitectura renacentista española.
Describe a evolución da arquitectura
renacentista española, identificando
periodos, características fundamentais
e obras principais de cada autor e pe-
riodo
CCEC
CCL
CAA
HAB3.4.3. Explica a peculiaridade da
escultura renacentista española.
Especifica a peculiaridade da escultura
renacentista española.
Describe la evolución de la escultura
renacentista española identificando
características fundamentales, autores
y obras principales.
Describe características del retablo y la
escultura en madera identificando auto-
res, temas y técnicas.
Describe características de la escultura
regia identificando autores, temas y
técnicas.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.4.4. Explica as características da
pintura de El Greco a través dalgunhas
das súas obras máis representativas.
Describe a evolución da pintura rena-
centista española identificando autores,
características fundamentais e obras
principais
CCEC
CCL
CAA
d
e
m
n
B3.5. Comenta-
rio de obras de
arte: arte espa-
ñola do Rena-
cemento.
B3.5. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte española do
Renacemento, apli-
cando un método
que abranga diferen-
tes enfoques (técni-
co, formal, semánti-
co, cultural, socioló-
xico e histórico).
HAB3.5.1. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras arquitectónicas do
Renacemento español: fachada da
Universidade de Salamanca; pazo de
Carlos V na Alhambra de Granada, de
Pedro Machuca; mosteiro de San Lo-
renzo de El Escorial, de Juan de Herre-
ra.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da arquitectura renacen-
tista española, indicando a autoría,
estilo e cotexto, e identificando as prin-
cipais características da obra e a súa
función.
Fachada da Universidade de Salaman-
ca; pazo de Carlos V na Alhambra de
Granada, de Pedro Machuca; mosteiro
de San Lorenzo de El Escorial, de Juan
de Herrera
CCEC
CCL
CAA
HAB3.5.2. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras escultóricas do Re-
nacemento español: "Sacrificio de Isa-
ac" do retablo de San Bieito de Valla-
dolid, de Alonso Berruguete; "Santo
enterro", de Juan de Juni.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da escultuta renacentista
española, indicando a autoría, estilo e
cotexto, e identificando as principais
características da obra e a súa fun-
ción.
: "Sacrificio de Isaac" do retablo de San
Bieito de Valladolid, de Alonso Berru-
guete; "Santo enterro", de Juan de Juni
CCEC
CCL
CAA
195
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
HAB3.5.3. Identifica, analiza e comenta
as seguintes pinturas de El Greco: "O
expolio", "A Santa Liga" ou "Adoración
do nome de Xesús", "O martirio de San
Mauricio", "O enterro do Señor de Or-
gaz", "A adoración dos pastores", "O
cabaleiro da man no peito".
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da pintura do Greco, indi-
cando, estilo e contexto, e identificando
as principais características da obra e
a súa función.
: "O expolio", "A Santa Liga" ou "Ado-
ración do nome de Xesús", "O martirio
de San Mauricio", "O enterro do Señor
de Orgaz", "A adoración dos pastores",
"O cabaleiro da man no peito
CCEC
CCL
CAA
n
B3.6. Unidade e
diversidade do
Barroco. Lin-
guaxe artística
ao servizo do
poder civil e
eclesiástico.
Urbanismo ba-
rroco. Igrexas e
pazos. Princi-
pais tendencias.
B3.6. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte do Ba-
rroco, en relación co
seu contexto históri-
co e cultural.
HAB3.6.1. Explica as características
esenciais do Barroco.
Explica as características esenciais do
Barroco en Italia identificando principa-
les manifestaciones y autores, estable-
ciendo relaciones con el barroco italia-
no.
CCEC
CCL
HAB3.6.2. Especifica as diferenzas
entre a concepción barroca da arte e a
renacentista.
Identifica relacións e diferenzas entre
a concepción barroca da arte e a rena-
centista, en relación co seu contexto
histórico e cultural.
.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.6.3. Compara a arquitectura
barroca coa renacentista.
Describe aspectos fundamentales de la
arquitectura barroca italiana y su evo-
lución, estableciendo relaciones y
comparaciones con la arquitectura re-
nacentista.
Describe aspectos fundamentales de la
arquitectura barroca europea y su evo-
lución, estableciendo relaciones y
comparaciones con la arquitectura ba-
rroca italiana.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.6.4. Explica as características
xerais do urbanismo barroco.
Explica as características xerais do
urbanismo barroco.
CCEC
CCL
HAB3.6.5. Compara a escultura
barroca coa renacentista a través da
representación de "David" por Miche-
langelo e por Bernini.
Describe aspectos fundamentales de la
escultura barroca italiana y su evolu-
ción estableciendo relaciones y compa-
raciones con la escultura renacentista.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.6.6. Describe as características
xerais da pintura barroca e especifica
as diferenzas entre a Europa católica e
a protestante.
Explica as características xerais da
pintura barroca e especifica as diferen-
zas entre a Europa católica e a protes-
tante.
Describe aspectos fundamentales de la
pintura barroca europea y su evolución.
CCEC
CCL
CAA
CSC
HAB3.6.7. Distingue e caracteriza as
grandes tendencias da pintura barroca
en Italia e os seus principais represen-
tantes.
Describe aspectos fundamentales de la
pintura barroca italiana y su evolución
estableciendo diferencias y relaciones
entre la corriente clasicista y la natura-
lista.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.6.8. Especifica as peculiaridades
da pintura barroca flamenga e holan-
Especifica as peculiaridades da pintura
barroca flamenga e holandesa.
CCEC
CCL
196
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
desa. Identifica relaciones y comparaciones
entre la pintura barroca en Francia,
Flandes y Holanda.
CAA
n
B3.7. Función
social da arte
no Barroco.
B3.7. Explicar a
función social da arte
especificando o pa-
pel desempeñado
por patróns, acade-
mias, clientes e artis-
tas, e as relacións
entre eles.
HAB3.7.1. Describe o papel desempe-
ñado no século XVIII polas academias
en toda Europa e, en particular, polo
Salón de París.
Describe o papel desempeñado no
século XVIII polas academias en toda
Europa e, en particular, polo Salón de
París.
CCEC
CCL
CSC
d
e
m
n
B3.8. Comenta-
rio de obras de
arte: arte do
Barroco.
B3.8. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte do Barroco,
aplicando un método
que abranga diferen-
tes enfoques (técni-
co, formal, semánti-
co, cultural, socioló-
xico e histórico).
HAB3.8.1. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras arquitectónicas do
Barroco europeo do século XVII: fa-
chada de San Pedro do Vaticano, de
Carlo Maderno; columnata da praza de
San Pedro do Vaticano, de Bernini;
San Carlos das Catro Fontes en Roma,
de Borromini; Pazo de Versalles, de Le
Vau, J.H. Mansart e Le Nôtre.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da arquitectura barroca,
indicando a autoría, estilo e contexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
Fachada de San Pedro do Vaticano, de
Carlo Maderno; columnata da praza de
San Pedro do Vaticano, de Bernini;
San Carlos das Catro Fontes en Roma,
de Borromini; Pazo de Versalles, de Le
Vau, J.H. Mansart e Le Nôtre.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.8.2. Identifica, analiza e comenta
as seguintes esculturas de Bernini:
"David", "Apolo" e "Dafne", "A éxtase
de Santa Teresa", "Cátedra de San
Pedro".
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da escultura de Bernini,
indicando a autoría, estilo e contexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
: "David", "Apolo" e "Dafne", "A éxtase
de Santa Teresa", "Cátedra de San
Pedro".
CCEC
CCL
CAA
HAB3.8.3. Identifica, analiza e comenta
as seguintes pinturas do Barroco euro-
peo do século XVII: "Vocación de San
Mateo" e "Morte da Virxe", de Cara-
vaggio; "Triunfo de Baco e Ariadna", na
bóveda do pazo Farnese de Roma, de
Annibale Carracci; "Adoración do nome
de Xesús", bóveda de Il Gesù en Ro-
ma, de Gaulli (Il Baciccia); "Adoración
dos Magos", "As tres Grazas" e "O
xardín do Amor", de Rubens; "A lección
de anatomía do doutor Tulpy", "A rolda
nocturna", de Rembrandt.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da pintura barroca, indi-
cando a autoría, estilo e contexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
: "Vocación de San Mateo" e "Morte da
Virxe", de Caravaggio; "Triunfo de Ba-
co e Ariadna", na bóveda do pazo Far-
nese de Roma, de Annibale Carracci;
"Adoración do nome de Xesús", bóve-
da de Il Gesù en Roma, de Gaulli (Il
Baciccia); "Adoración dos Magos", "As
tres Grazas" e "O xardín do Amor", de
Rubens; "A lección de anatomía do
doutor Tulpy", "A rolda nocturna", de
Rembrandt.
CCEC
CCL
CAA
n
B3.9. Barroco
hispánico. Ur-
banismo e ar-
quitectura. Ima-
xinaría barroca.
Achega da pin-
B3.9. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte españo-
la do Barroco, en
HAB3.9.1. Explica as características do
urbanismo barroco en España e a evo-
lución da arquitectura española duran-
te o século XVII.
Explica as características do urbanis-
mo barroco en España e a evolución
da arquitectura española durante o
século XVII, , señalando principales
autores y manifestaciones en relación
a su contexto.
CCEC
CCL
CAA
197
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
tura española:
grandes figuras
do Século de
Ouro.
relación co seu con-
texto histórico e cul-
tural.
HAB3.9.2. Explica as características da
imaxinaría barroca española do século
XVII e compara a escola castelá coa
andaluza.
Explica las características de la imagi-
nería barroca española y su evolución,
señalando principales autores y mani-
festaciones, y expresando relaciones y
comparaciones entre las escuelas
CCEC
CCL
CAA
HAB3.9.3. Explica as características
xerais da pintura española do século
XVII.
Explica las características de la pintura
española del siglo XVII y su evolución,
señalando principales autores y mani-
festaciones en relación a su contexto, y
comparando y relacionando los tres
focos principales: Valencia, Sevilla y
Madrid
CCEC
CCL
HAB3.9.4. Describe as características
e evolución da pintura de Velázquez a
través dalgunhas das súas obras máis
significativas.
. Describe las características y evolu-
ción de la pintura de Velázquez a tra-
vés de algunas de sus obras más signi-
ficativas.
CCEC
CCL
CAA
d
e
m
n
B3.10. Comen-
tario de obras
de arte: arte
española do
Barroco.
B3.10. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte española do
Barroco, aplicando
un método que
abranga diferentes
enfoques (técnico,
formal, semántico,
cultural, sociolóxico e
histórico).
HAB3.10.1. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes obras arquitectóni-
cas do Barroco español do século XVII:
Praza Maior de Madrid, de Xoán Gó-
mez de Mora; Retablo de Santo Estevo
de Salamanca, de Churriguera.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da arquitecura barroca
española, indicando a autoría, estilo e
contexto, e identificando as principais
características da obra e a súa fun-
ción.
Praza Maior de Madrid, de Xoán
Gómez de Mora; Retablo de Santo
Estevo de Salamanca, de Churriguera
CCEC
CCL
CAA
HAB3.10.2. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes esculturas do Ba-
rroco español do século XVII: "Piedad",
de Gregorio Fernández; "Inmaculada
do facistol", de Alonso Cano; "Magda-
lena penitente", de Pedro de Mena.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da esultura barroca espa-
ñola, indicando a autoría, estilo e con-
texto, e identificando as principais ca-
racterísticas da obra e a súa función.
: "Piedad", de Gregorio Fernández;
"Inmaculada do facistol", de Alonso
Cano; "Magdalena penitente", de Pe-
dro de Mena.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.10.3. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes pinturas españolas
do Barroco español do século XVII:
"Martirio de San Filipe", "O soño de
Xacob" e "O zambro", de Ribera; "Bo-
degón" do Museo do Prado, de Zurba-
rán; "O augador de Sevilla, "Os borra-
chos", "A fragua de Vulcano", "A rendi-
ción de Breda", "O Príncipe Baltasar
Carlos a cabalo", "A Venus do espello",
"As meninas" e "As fiandeiras", de Ve-
lázquez; "A Sagrada Familia do paxari-
ño", "A Inmaculada de El Escorial", "Os
nenos da concha" e "Nenos xogando
aos dados", de Murillo.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da pintura barroca espa-
ñola, indicando a autoría, estilo e co-
texto, e identificando as principais ca-
racterísticas da obra e a súa función.
"Martirio de San Filipe", "O soño de
Xacob" e "O zambro", de Ribera; "Bo-
degón" do Museo do Prado, de Zurba-
rán; "O augador de Sevilla, "Os borra-
chos", "A fragua de Vulcano", "A rendi-
ción de Breda", "O Príncipe Baltasar
Carlos a cabalo", "A Venus do espello",
"As meninas" e "As fiandeiras", de Ve-
lázquez; "A Sagrada Familia do paxari-
ño", "A Inmaculada de El Escorial", "Os
nenos da concha" e "Nenos xogando
aos dados", de Murillo.
CCEC
CCL
CAA
198
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
n
B3.11. Século
XVIII. Mante-
mento do Ba-
rroco. Refina-
mento rococó.
Neoclasicismo
e Romanticis-
mo.
B3.11. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arte do sécu-
lo XVIII, relacionando
cada un dos seus
estilos cos seus res-
pectivos contextos
históricos e culturais.
HAB3.11.1. Explica o século XVIII
como época de coexistencia de vellos
e novos estilos artísticos nun contexto
histórico de cambios profundos.
Explica el siglo XVIII y los comienzos
del XIX como una frontera entre dos
épocas, por su diversidad de estilos y
orientaciones artísticas, estableciendo
relaciones con su contexto histórico.
CCEC
CCL
CAA
CSC
HAB3.11.2. Compara o Barroco tardío
e o Rococó, e especifica a diferente
concepción da vida e a arte que ence-
rran.
Expresa relaciones e influencias del
Barroco sobre el Rococó señalando las
diferentes concepciones artísticas de
cada uno en relación a su contexto.
CCEC
CCL
CAA
CSC
HAB3.11.3. Explica as razóns do
xurdimento do Neoclasicismo e as sú-
as características xerais en arquitectu-
ra, escultura e pintura.
Identifica, describe y compara las
características del Neoclasicismo y del
Rococó, su origen y evolución, identifi-
cando y clasificando principales auto-
res y manifestaciones artísticas arqui-
tectónicas, escultóricas y pictóricas, en
relación a su contexto y su concepción
artística.
CCEC
CCL
CSC
HAB3.11.4. Comenta a escultura
neoclásica a través da obra de Cano-
va.
Describe características principales de
la escultura de Canova señalando refe-
rencias en sus obras principales
CCEC
CCL
CAA
HAB3.11.5. Especifica as posibles
coincidencias entre o Neoclasicismo e
o Romanticismo na pintura de David.
Especifica as posibles coincidencias
entre o Neoclasicismo e o Romanticis-
mo na pintura de David.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.11.6. Distingue entre a corrente
tradicional e a clasicista da arquitectura
barroca española do século XVIII.
Distingue entre a corrente tradicional e
a clasicista da arquitectura barroca
española do século XVIII.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.11.7. Explica a figura de Salzillo
como derradeiro representante da ima-
xinaría relixiosa española en madeira
policromada.
Explica a figura de Salzillo como
derradeiro representante da imaxinaría
relixiosa española en madeira policro-
mada.
CCEC
CCL
CAA
d
e
m
n
p
B3.12. Comen-
tario de obras
de arte: arte do
século XVIII.
B3.12. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte do século
XVIII, aplicando un
método que abranga
diferentes enfoques
(técnico, formal, se-
mántico, cultural,
sociolóxico e históri-
co).
HAB3.12.1. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes obras arquitectóni-
cas do século XVIII: fachada do Hospi-
cio de San Fernando de Madrid, de
Pedro de Ribera; fachada do Obradoiro
da catedral de Santiago de Composte-
la, de Casas e Novoa; Pazo Real de
Madrid, de Juvara e Sacchetti; Panteón
de París, de Soufflot; Museo do Prado
en Madrid, de Juan de Villanueva.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da arquitectura do XVIII,
indicando a autoría, estilo e cotexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
Fachada do Hospicio de San Fernando
de Madrid, de Pedro de Ribera; facha-
da do Obradoiro da catedral de Santia-
go de Compostela, de Casas e Novoa;
Pazo Real de Madrid, de Juvara e
Sacchetti; Panteón de París, de Souf-
flot; Museo do Prado en Madrid, de
Juan de Villanueva.
CCEC
CCL
CAA
HAB3.12.2. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes obras escultóricas
do século XVIII: "A oración no horto",
de Salzillo; "Eros e Psique" e "Paulina
Bonaparte", de Canova.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da escultura do XVIII,
indicando a autoría, estilo e cotexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
CCEC
CCL
CAA
199
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
: "A oración no horto", de Salzillo; "Eros
e Psique" e "Paulina Bonaparte", de
Canova.
HAB3.12.3. Identifica, analiza e co-
menta as seguintes obras de David: "O
xuramento dos Horacios" e "A morte de
Marat".
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da pintura de David, indi-
cando, estilo e contexto, e identificando
as principais características da obra e
a súa función.
"O xuramento dos Horacios" e "A morte
de Marat".
CCEC
CCL
CAA
d
e
g
m
n
B3.13. Traballo
de investigación
en historia da
arte.
B3.13. Realizar e
expor, individualmen-
te ou en grupo, tra-
ballos de investiga-
ción, utilizando tanto
medios tradicionais
como as novas tec-
noloxías.
HAB3.13.1. Realiza un traballo de
investigación sobre o proceso de cons-
trución da nova basílica de San Pedro
do Vaticano ao longo dos séculos XVI
e XVII.
. Realiza un traballo de investigación
sobre o proceso de construción da no-
va basílica de San Pedro do Vaticano
ao longo dos séculos XVI e XVII, , utili-
zando tanto medios tradicionais como
as novas tecnoloxías
CCEC
CCL
CAA
CD
CSIEE
h
n
p
B3.14. Conser-
vación do pa-
trimonio: arte
moderna.
B3.14. Respectar as
creacións da arte da
Idade Moderna, valo-
rando a súa calidade
en relación coa súa
época e a súa impor-
tancia como patrimo-
nio que hai que con-
servar.
HAB3.14.1. Confecciona un catálogo,
con breves comentarios, das obras
máis salientables da arte dos séculos
XVI ao XVIII que se conservan en Ga-
licia.
Confecciona un catálogo, con breves
comentarios, das obras máis salienta-
bles da arte dos séculos XVI ao XVIII
que se conservan en Galicia, valorando
a súa calidade en relación coa súa
época e a súa importancia como patri-
monio que hai que conservar..
CCEC
CCL
CAA
CSIEE
Bloque 4. O século XIX: a arte dun mundo en transformación
n
B4.1. A figura
de Goya.
B4.1. Analizar a obra
de Goya e identificar
nela os trazos pro-
pios das correntes da
súa época e os que
anticipan diversas
vangardas posterio-
res.
HAB4.1.1. Analiza a evolución da obra
de Goya como pintor e gravador, des-
de a súa chegada á Corte ata o seu
exilio final en Bordeos.
Describe las características y evolución
de la pintura de Goya.
CCEC
CCL
CAA
HAB4.1.2. Compara a visión de Goya
nas series de gravados "Os caprichos"
e "Os disparates ou proverbios".
Compara a visión de Goya nas series
de gravados "Os caprichos" e "Os dis-
parates ou proverbios
CCEC
CCL
CAA
d
e
m
n
B4.2. Comenta-
rio de obras de
arte: Goya.
B4.2. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
de Goya, aplicando
un método que
abranga diferentes
enfoques (técnico,
formal, semántico,
cultural, sociolóxico e
histórico).
HAB4.2.1. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras de Goya: "O para-
sol", "A familia de Carlos IV", "O 2 de
maio de 1808 en Madrid" ("A loita cos
mamelucos"), "Os fusilamentos do 3 de
maio de 1808"; desastre nº 15 ("E non
hai remedio") da serie "Os desastres
da guerra"; "Saturno devorando un
fillo" e "A leiteira de Bordeos".
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da pintura de Goya, indi-
cando , estilo e contexto, e identifican-
do as principais características da obra
e a súa función.
: "O parasol", "A familia de Carlos IV",
"O 2 de maio de 1808 en Madrid" ("A
loita cos mamelucos"), "Os fusilamen-
tos do 3 de maio de 1808"; desastre nº
15 ("E non hai remedio") da serie "Os
desastres da guerra"; "Saturno devo-
rando un fillo" e "A leiteira de Bordeos".
CCEC
CCL
CAA
n
B4.3. A Revolu-
ción Industrial e
B4.3. Recoñecer e
explicar as concep-
HAB4.3.1. Describe as características
e a evolución da arquitectura do ferro
. Describe as características e a
evolución da arquitectura do ferro no
CCEC
CCL
200
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
o impacto dos
novos materiais
na arquitectura.
Do Historicismo
ao Modernismo.
A Escola de
Chicago. Na-
cemento do
urbanismo mo-
derno.
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arquitectura
do século XIX, rela-
cionando cada un
dos seus estilos cos
seus respectivos
contextos históricos
e culturais.
no século XIX, en relación cos avances
e as necesidades da revolución indus-
trial.
século XIX, en relación cos avances e
as necesidades da revolución industrial
CAA
CSC
CMCCT
HAB4.3.2. Explica as diferenzas entre
enxeñeiros e arquitectos na primeira
metade do século XIX.
Explica as diferenzas entre enxeñeiros
e arquitectos na primeira metade do
século XIX.
CCEC
CCL
CAA
HAB4.3.3. Explica as características do
neoclasicismo arquitectónico durante o
Imperio de Napoleón.
Explica as características do neoclasi-
cismo arquitectónico durante o Imperio
de Napoleón
CCEC
CCL
HAB4.3.4. Explica as características do
historicismo en arquitectura e a súa
evolución cara ao eclecticismo.
Explica as características do histori-
cismo en arquitectura e a súa evolu-
ción cara ao eclecticismo en España e
Europa
CCEC
CCL
CAA
HAB4.3.5. Explica as características e
principais tendencias da arquitectura
modernista.
Explica el art nouveau: arquitectura,
artes decorativas y artes gráficas.
Describe el origen, la evolución y las
características de la arquitectura mo-
dernista en España, a través de sus
autores y manifestaciones principales,
y en relación a su contexto.
CCEC
CCL
HAB4.3.6. Especifica as achegas da
Escola de Chicago á arquitectura.
. Especifica as achegas da Escola de
Chicago á arquitectura.
CCEC
CCL
HAB4.3.7. Describe as características
e os obxectivos das remodelacións
urbanas de París, Barcelona e Madrid
na segunda metade do século XIX.
. Describe as características e os
obxectivos das remodelacións urbanas
de París, Barcelona e Madrid na se-
gunda metade do século XIX.
CCEC
CCL
d
e
m
n
B4.4. Comenta-
rio de obras de
arte: arquitectu-
ra do século
XIX.
B4.4. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arquitectura do
século XIX, aplican-
do un método que
abranga diferentes
enfoques (técnico,
formal, semántico,
cultural, sociolóxico e
histórico).
HAB4.4.1. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras arquitectónicas:
templo da Madalena en París, de Vig-
non; Parlamento de Londres, de Barry
e Pugin; Auditorio de Chicago, de Su-
llivan e Adler; torre Eiffel de París;
templo da Sagrada Familia en Barce-
lona, de Gaudí.
Analiza, describe e clasifica obras
arquitectónicas, indicando a autoría,
estilo e contexto, e identificando as
principais características da obra e a
súa función.
: templo da Madalena en París, de
Vignon; Parlamento de Londres, de
Barry e Pugin; Auditorio de Chicago, de
Sullivan e Adler; torre Eiffel de París;
templo da Sagrada Familia en Barcelo-
na, de Gaudí.
CCEC
CCL
CAA
n
B4.5. Evolución
da pintura: Ro-
manticismo,
Realismo, Im-
presionismo e
Simbolismo. Os
postimpresio-
nistas, xerme
das vangardas
pictóricas do
século XX.
B4.5. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da pintura do
século XIX, relacio-
nando cada un dos
seus estilos cos seus
respectivos contex-
tos históricos e cultu-
rais.
HAB4.5.1. Describe as características
do Romanticismo na pintura e distin-
gue entre o romanticismo da liña de
Ingres e o romanticismo da cor de Ge-
ricault e Delacroix.
Describe el origen, la evolución y las
características de la pintura Romántica
a través de sus autores y manifesta-
ciones principales, y en relación a su
contexto.
Describe las características del roman-
ticismo francés a través de las obras
de Gericault y Delacroix.
CCEC
CCL
CAA
HAB4.5.2. Compara as visións román-
ticas da paisaxe en Constable e Tur-
Describe el romanticismo alemán y el
romanticismo inglés, estableciendo
relaciones entre ellos a través de las
CCEC
CCL
201
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
ner. obras de Constable y Turner, especifi-
cando las referencias a su tratamiento
del paisaje.
CAA
HAB4.5.3. Explica o Realismo e a súa
aparición no contexto dos cambios
sociais e culturais de mediados do sé-
culo XIX.
Explica el origen, la evolución y las
características de la pintura realista,
señalando manifestaciones y autores
principales en relación a su contexto
CCEC
CCL
CSC
HAB4.5.4. Compara o Realismo co
Romanticismo.
Expresa relaciones, paralelismos y
comparaciones entre la pintura román-
tica y la pintura realista
CCEC
CCL
CAA
HAB4.5.5. Describe as características
xerais do Impresionismo e o Neoim-
presionismo.
Describe el origen, la evolución y las
características del Impresionismo a
través de sus autores y manifestacio-
nes principales, y en relación a su con-
texto.
CCEC
CCL
HAB4.5.6. Define o concepto de
postimpresionismo e especifica as
achegas de Cézanne e Van Gogh co-
mo precursores das grandes correntes
artísticas do século XX.
Describe el Postimpresionismo y
especifica las aportaciones de Cézan-
ne y Van Gogh.
CCEC
CCL
CAA
HAB4.5.7. Explica o Simbolismo de
finais do século XIX como reacción
fronte ao Realismo e ao Impresionis-
mo.
Describe el origen, la evolución y las
características del Simbolismo a través
de sus autores y manifestaciones prin-
cipales, y en relación a su contexto.
CCEC
CCL
CAA
n
B4.6. Función
social da arte
no século XIX.
B4.6. Explicar a
evolución cara á in-
dependencia dos
artistas respecto aos
clientes, especifican-
do o papel desem-
peñado polas aca-
demias, os salóns,
as galerías privadas
e os marchantes.
HAB4.6.1. Explica os cambios que se
producen no século XIX nas relacións
entre artistas e clientes, referidos á
pintura.
Explica os cambios que se producen
no século XIX nas relacións entre artis-
tas e clientes, referidos á pintura.
CCEC
CCL
CSC
d
e
m
n
B4.7. Comenta-
rio de obras de
arte: o século
XIX.
B4.7. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da pintura do século
XIX, aplicando un
método que abranga
diferentes enfoques
(técnico, formal, se-
mántico, cultural,
sociolóxico e históri-
co).
HAB4.7.1. Identifica, analiza e comenta
as seguintes pinturas do século XIX:
"O baño turco", de Ingres; "A balsa da
Medusa", de Gericault; "A liberdade
guiando o pobo", de Delacroix; "O ca-
rro de feo", de Constable; "Chuvia,
vapor e velocidade", de Turner; "O en-
terro de Ornans", de Courbet; "O ánxe-
lus", de Millet; "Almorzo sobre a her-
ba", de Manet; "Impresión, sol nacente"
e a serie sobre a Catedral de Ruán, de
Monet; "Le Moulin de la Galette", de
Renoir; "Unha tarde de domingo na
Grande Jatte", de Seurat; "Xogadores
de cartas" e "Mazás e laranxas", de
Cézanne; "A noite estrelada" e "O se-
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da pintura do século XX,
indicando a autoría, estilo e contexto, e
identificando as principais característi-
cas da obra e a súa función.
: "O baño turco", de Ingres; "A balsa da
Medusa", de Gericault; "A liberdade
guiando o pobo", de Delacroix; "O ca-
rro de feo", de Constable; "Chuvia,
vapor e velocidade", de Turner; "O en-
terro de Ornans", de Courbet; "O ánxe-
lus", de Millet; "Almorzo sobre a herba",
de Manet; "Impresión, sol nacente" e a
serie sobre a Catedral de Ruán, de
Monet; "Le Moulin de la Galette", de
Renoir; "Unha tarde de domingo na
CCEC
CCL
CAA
202
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
gador", de Van Gogh; "Visión despois
do sermón" e "O mercado" ("Ta mate-
te"), de Gauguin.
Grande Jatte", de Seurat; "Xogadores
de cartas" e "Mazás e laranxas", de
Cézanne; "A noite estrelada" e "O se-
gador", de Van Gogh; "Visión despois
do sermón" e "O mercado" ("Ta mate-
te"), de Gauguin.
n
B4.8. Escultura:
mantemento do
clasicismo. Ro-
din.
B4.8. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da escultura do
século XIX, relacio-
nando cada un dos
seus estilos cos seus
respectivos contex-
tos históricos e cultu-
rais.
HAB4.8.1. Relaciona a produción e o
academicismo dominante na escultura
do século XIX coas transformacións
levadas a cabo nas cidades (monu-
mentos conmemorativos en prazas,
parques e avenidas, e esculturas fune-
rarias nos novos cemiterios).
Explica el origen, la evolución y las
características de la escultura del siglo
XIX a través de sus autores y manifes-
taciones principales, y en relación a su
contexto.
Expone relaciones entre la escultura y
las transformaciones urbanas.
Explica la evolución de la escultura en
España: Neoclasicismo, Romanticismo,
Realismo y naturalismo
CCEC
CCL
CAA
CSC
HAB4.8.2. Explica as características da
renovación escultórica emprendida por
Rodin.
Explica as características da renova-
ción escultórica emprendida por Rodin.
CCEC
CCL
d
e
m
n
B4.9. Comenta-
rio de obras de
arte: século
XIX.
B4.9. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da escultura do sécu-
lo XIX, aplicando un
método que abranga
diferentes enfoques
(técnico, formal, se-
mántico, cultural,
sociolóxico e históri-
co).
HAB4.9.1. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras de Rodin: "O pen-
sador" e "Os burgueses de Calais".
Identifica, analiza, describe, comenta y
clasifica las obras de Rodin, especifi-
cando sus aportaciones a la renova-
ción escultórica: Los burgueses de
Calais, y El pensador.
CCEC
CCL
CAA
d
e
g
m
n
B4.10. Traballo
de investigación
en historia da
arte.
B4.10. Realizar e
expor, individualmen-
te ou en grupo, tra-
ballos de investiga-
ción, utilizando tanto
medios tradicionais
como as novas tec-
noloxías.
HAB4.10.1. Realiza un traballo de
investigación sobre as exposicións
universais do século XIX e a súa im-
portancia desde o punto de vista arqui-
tectónico.
. Realiza un traballo de investigación
sobre as exposicións universais do
século XIX e a súa importancia desde
o punto de vista arquitectónico, utili-
zando tanto medios tradicionais como
as novas tecnoloxías.
CCEC
CCL
CAA
CD
CSIEE
HAB4.10.2. Realiza un traballo de
investigación sobre a influencia da fo-
tografía e o gravado xaponés no de-
senvolvemento do Impresionismo, con
referencias a obras concretas.
Realiza un traballo de investigación
sobre a influencia da fotografía e o
gravado xaponés no desenvolvemento
do Impresionismo, con referencias a
obras concretas, utilizando tanto me-
dios tradicionais como as novas tecno-
loxías
CCEC
CCL
CAA
CD
CSIEE
h
n
p
B4.11. Conser-
vación do pa-
trimonio: arte do
século XIX.
B4.11. Respectar as
creacións da arte do
século XIX, valoran-
do a súa calidade en
relación coa súa
época e a súa impor-
tancia como patrimo-
nio que hai que con-
HAB4.11.1. Confecciona un catálogo,
con breves comentarios, das obras
máis salientables da arte do século XIX
que se conservan en Galicia.
Explica la evolución de la pintura en
España: El Romanticismo y sus dife-
rentes géneros, y el paso al siglo XX.
CCEC
CCL
CAA
CSIEE
203
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
servar.
Bloque 5. A ruptura da tradición: a arte na primeira metade do século XX
n
B5.1. O fenó-
meno das van-
gardas nas ar-
tes plásticas:
Fauvismo, Cu-
bismo, Futuris-
mo, Expresio-
nismo, pintura
abstracta, Da-
daísmo e Su-
rrealismo.
B5.1. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais das vangardas
artísticas das artes
plásticas na primeira
metade do século
XX, relacionando
cada unha delas cos
seus respectivos
contextos históricos
e culturais.
HAB5.1.1. Define o concepto de
vangarda artística en relación co acele-
rado ritmo de cambios na sociedade da
época e a liberdade creativa dos/das
artistas iniciada na centuria anterior.
Define los nuevos <<ismos>> de las
vanguardias a partir de las renovacio-
nes tanto en la iconografía como en las
características formales
CCEC
CCL
CSC
HAB5.1.2. Describe a orixe e as
características do Fauvismo.
Explica el origen, la evolución y las
características del Fauvismo a través
de sus autores y manifestaciones prin-
cipales, y en relación a su contexto.
CCEC
CCL
HAB5.1.3. Describe o proceso de
xestación e as características do Cu-
bismo, distinguindo entre o Cubismo
analítico e o sintético.
Explica el origen, la evolución y las
características del Cubismo a través de
sus autores y manifestaciones principa-
les.
CCEC
CCL
CAA
CSC
HAB5.1.4. Describe o ideario e os
principios do futurismo.
Describe el ideario y principios básicos
del futurismo a través de sus autores y
manifestaciones principales y en rela-
ción a su contexto.
CCEC
CCL
HAB5.1.5. Identifica os antecedentes
do expresionismo no século XIX, expli-
ca as súas características xerais e es-
pecifica as diferenzas entre os grupos
alemáns "A ponte" e "O xinete azul".
Explica el origen, la evolución y las
características del Expresionismo a
través de sus autores y manifestacio-
nes principales, y en relación a su con-
texto, identificando sus antecedentes
en el siglo XIX, y especifica las diferen-
cias entre los grupos alemanes El
Puente y El jinete azul.
CCEC
CCL
CAA
HAB5.1.6. Describe o proceso de
xestación e as características da pintu-
ra abstracta, distingue a vertente cro-
mática e a xeométrica, e especifica
algunhas das súas correntes máis sig-
nificativas, como o Suprematismo ruso
ou o Neoplasticismo.
Explica el origen, la evolución y las
características de la pintura abstracta
través de sus autores y manifestacio-
nes principales, y en relación a su con-
texto.
CCEC
CCL
CAA
HAB5.1.7. Describe as características
do Dadaísmo como actitude provoca-
dora nun contexto de crise.
Explica el origen, la evolución y las
características del Dadaísmo
CCEC
CCL
CSC
HAB5.1.8. Explica a orixe, as caracte-
rísticas e os obxectivos do Surrealis-
mo.
Explica el origen, la evolución, los
objetivos y las características del Su-
rrealismo a través de sus autores y
manifestaciones principales, y en rela-
ción a su contexto.
CCEC
CCL
HAB5.1.9. Explica a importancia dos
pintores españois Picasso, Miró e Dalí
no desenvolvemento das vangardas
artísticas.
Explica la importancia de los pintores
españoles Picasso, Miró y Dalí en el
desarrollo de las vanguardias artísti-
cas.
CCEC
CCL
204
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
HAB5.1.10. Explica a renovación
temática, técnica e formal da escultura
na primeira metade do século XX, dis-
tinguindo as obras relacionadas coas
vangardas pictóricas e as que utilizan
recursos ou linguaxes independentes.
Explica la renovación temática, técnica
y formal de la escultura en la primera
mitad del siglo XX a través de sus au-
tores y manifestaciones principales, y
en relación a su contexto.
CCEC
CCL
CAA
n
e
B5.2. Comenta-
rio de obras de
arte: a plástica
na primeira me-
tade do século
XX.
B5.2. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da plástica da primei-
ra metade do século
XX, aplicando un
método que abranga
diferentes enfoques
(técnico, formal, se-
mántico, cultural,
sociolóxico e históri-
co).
HAB5.2.1. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras: "A alegría de vivir",
de Matisse; "As señoritas de Aviñón",
"Retrato de Ambroise Vollard", "Natu-
reza morta con cadeira de reixa de
cana" e "Guernica", de Picasso; "A
cidade que emerxe", de Boccioni; "O
berro", de Munch; "A rúa", de Kirchner;
"Lírica" e "Sobre branco II", de Kan-
dinsky; "Cadrado negro", de Malevich;
"Composición II", de Mondrian;
"L.H.O.O.Q.", de Duchamp; "O elefante
das Celebes", de Ernst; "A chave dos
campos", de Magritte; "O entroido de
Arlequín" e "Mulleres e paxaros á luz
da lúa", de Miró; "O xogo lúgubre" e "A
persistencia da memoria", de Dalí.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da pintura de principios
do XX, indicando a autoría, estilo e
contexto, e identificando as principais
características da obra e a súa fun-
ción.
: "A alegría de vivir", de Matisse; "As
señoritas de Aviñón", "Retrato de Am-
broise Vollard", "Natureza morta con
cadeira de reixa de cana" e "Guernica",
de Picasso; "A cidade que emerxe", de
Boccioni; "O berro", de Munch; "A rúa",
de Kirchner; "Lírica" e "Sobre branco
II", de Kandinsky; "Cadrado negro", de
Malevich; "Composición II", de Mon-
drian; "L.H.O.O.Q.", de Duchamp; "O
elefante das Celebes", de Ernst; "A
chave dos campos", de Magritte; "O
entroido de Arlequín" e "Mulleres e
paxaros á luz da lúa", de Miró; "O xogo
lúgubre" e "A persistencia da memo-
ria", de Dalí.
CCEC
CCL
CAA
HAB5.2.2. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras escultóricas: "O
profeta", de Gargallo; "Formas únicas
de continuidade no espazo", de Boc-
cioni; "Fonte", de Duchamp; "Muller
peiteándose ante un espello", de Xulio
González; "Mademoiselle Pogany I", de
Brancusi; "Lagosta, nasa e cola de
peixe", de Calder; "Figura reclinada",
de Henry Moore.
Analiza, describe e clasifica obras
significativas da escultura, indicando a
autoría, estilo e contexto, e identifican-
do as principais características da obra
e a súa función.
: "O profeta", de Gargallo; "Formas
únicas de continuidade no espazo", de
Boccioni; "Fonte", de Duchamp; "Muller
peiteándose ante un espello", de Xulio
González; "Mademoiselle Pogany I", de
Brancusi; "Lagosta, nasa e cola de
peixe", de Calder; "Figura reclinada",
de Henry Moore.
CCEC
CCL
CAA
n
B5.3. Renova-
ción da linguaxe
arquitectónica:
o funcionalismo
do Movemento
Moderno e a
arquitectura
orgánica.
B5.3. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arquitectura
da primeira metade
do século XX, rela-
cionando cada unha
delas cos seus res-
pectivos contextos
históricos e culturais.
HAB5.3.1. Explica o proceso de
configuración e os trazos esenciais do
Movemento Moderno en arquitectura.
Explica o proceso de configuración e
os trazos esenciais do Movemento
Moderno en arquitectura
CCEC
CCL
CAA
HAB5.3.2. Especifica as achegas da
arquitectura orgánica ao Movemento
Moderno.
Especifica as achegas da arquitectura
orgánica ao Movemento Moderno.
CCEC
CCL
CAA
e
B5.4. Comenta-
B5.4. Clasificar,
HAB5.4.1. Identifica, analiza e comenta
Analiza, describe e clasifica obras
CCEC
205
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
n rio de obras de
arte: arquitectu-
ra da primeira
metade do sé-
culo XX.
analizar e comentar
obras significativas
da arquitectura da
primeira metade do
século XX, aplicando
un método que
abranga diferentes
enfoques (técnico,
formal, semántico,
cultural, sociolóxico e
histórico).
as seguintes obras arquitectónicas:
edificio da Bauhaus en Dessau (Ale-
maña), de Gropius; pavillón de Alema-
ña en Barcelona, de Mies van der Ro-
he; Vila Saboia en Poissy (Francia), de
Le Corbusier; casa Kaufman (Casa da
Cascada), de Frank Lloyd Wright.
arquitectónicasa, indicando a autoría,
estilo e contexto, e identificando as
principais características da obra e a
súa función.
edificio da Bauhaus en Dessau (Ale-
maña), de Gropius; pavillón de Alema-
ña en Barcelona, de Mies van der Ro-
he; Vila Saboia en Poissy (Francia), de
Le Corbusier; casa Kaufman (Casa da
Cascada), de Frank Lloyd Wright.
CCL
CAA
d
e
g
m
n
B5.5. Traballo
de investigación
en Historia da
Arte.
B5.5. Realizar e
expor, individualmen-
te ou en grupo, tra-
ballos de investiga-
ción, utilizando tanto
medios tradicionais
coma as novas tec-
noloxías.
HAB5.5.1. Realiza un traballo de
investigación sobre o Grupo de Artistas
e Técnicos Españois Para o Progreso
da Arquitectura Contemporánea
(GATEPAC).
. Realiza un traballo de investigación
sobre o Grupo de Artistas e Técnicos
Españois Para o Progreso da Arquitec-
tura Contemporánea (GATEPAC
CCEC
CCL
CAA
CD
CSIEE
d
h
m
n
p
B5.6. Conser-
vación do pa-
trimonio: arte do
século XX.
B5.6. Respectar as
manifestacións da
arte da primeira me-
tade do século XX,
valorando a súa im-
portancia como ex-
presión da profunda
renovación da lin-
guaxe artística na
que se sustenta a
liberdade creativa
actual.
HAB5.6.1. Selecciona unha obra
arquitectónica, unha escultura ou unha
pintura da primeira metade do século
XX, das existentes en Galicia, e xustifi-
ca a súa elección.
. Selecciona unha obra arquitectónica,
unha escultura ou unha pintura da pri-
meira metade do século XX, das exis-
tentes en Galicia, e xustifica a súa
elección.
CCEC
CCL
CAA
CSIEE
Bloque 6. A universalización da arte desde a segunda metade do século XX
n
B6.1. Predomi-
nio do Move-
mento Moderno
ou Estilo Inter-
nacional en
arquitectura. A
arquitectura á
marxe do estilo
internacional:
High Tech, ar-
quitectura Pos-
moderna e De-
construción.
B6.1. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais da arquitectura
desde a segunda
metade do século
XX, enmarcándoa
nas novas relacións
entre clientes, artis-
tas e público que
caracterizan ao
mundo actual.
HAB6.1.1. Explica o papel desempe-
ñado no proceso de universalización
da arte polos medios de comunicación
de masas e as exposicións e feiras
internacionais de arte.
Explica el papel de las galerías, las
ferias de arte, las exposiciones en la
actualidad.
Define la institución y explica el origen
y la función de los museos en diferen-
tes etapas.
CCEC
CCL
CSC
HAB6.1.2. Explica as razóns do
mantemento e a difusión internacional
do Movemento Moderno en arquitectu-
ra.
Explica el nuevo espíritu que marcó las
primeras décadas del siglo XX y sus
principales características
CCEC
CCL
HAB6.1.3. Distingue e describe as
características doutras tendencias ar-
quitectónicas á marxe do Movemento
Moderno ou Estilo Internacional, en
particular a High Tech, a posmoderna
e a deconstrución.
Explica e describe as características
doutras tendencias arquitectónicas á
marxe do Movemento Moderno ou Esti-
lo Internacional, en particular a High
Tech, a posmoderna e a deconstru-
ción.
CCEC
CCL
CAA
d
e
B6.2. Comenta-
rio de obras de
arte: arquitectu-
B6.2. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
HAB6.2.1. Identifica, analiza e comenta
as seguintes obras: "Unité d’habitation"
en Marsella, de Le Corbusier; edificio
Analiza, describe e clasifica obras
significativas , indicando a autoría, esti-
lo e contexto, e identificando as princi-
CCEC
CCL
206
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
m
n
ra desde a se-
gunda metade
do século XX.
da arquitectura des-
de a segunda meta-
de do século XX,
aplicando un método
que abranga diferen-
tes enfoques (técni-
co, formal, semánti-
co, cultural, socioló-
xico e histórico).
Seagram en Nova York, de M. van der
Rohe e Philip Johnson; o museo Gug-
genheim de Nova York, de F. Lloyd
Wright; a Casa da Ópera de Sydney,
de J. Utzon; o centro Pompidou de
París, de R. Piano e R. Rogers; o AT &
T Building de Nova York, de Philip
Johnson; o museo Guggenheim de
Bilbao, de F. O. Gehry.
pais características da obra e a súa
función.
"Unité d’habitation" en Marsella, de Le
Corbusier; edificio Seagram en Nova
York, de M. van der Rohe e Philip
Johnson; o museo Guggenheim de
Nova York, de F. Lloyd Wright; a Casa
da Ópera de Sydney, de J. Utzon; o
centro Pompidou de París, de R. Piano
e R. Rogers; o AT & T Building de No-
va York, de Philip Johnson; o museo
Guggenheim de Bilbao, de F. O.
Gehry.
CAA
n
B6.3. Artes
plásticas: das
segundas van-
gardas á pos-
modernidade.
B6.3. Recoñecer e
explicar as concep-
cións estéticas e as
características esen-
ciais das artes plásti-
cas desde a segunda
metade do século
XX, no marco das
novas relacións entre
clientes, artistas e
público que caracte-
rizan o mundo actual.
HAB6.3.1. Explica e compara o Infor-
malismo europeo e o Expresionismo
abstracto norteamericano.
Explica e compara o Informalismo
europeo e o Expresionismo abstracto
norteamericano.
Describe el origen, la evolución y las
características fundamentales del Ex-
presionismo y el Informalismo europeo
a través de sus autores y manifesta-
ciones principales, en relación a su
contexto, y estableciendo relaciones
entre ellos
CCEC
CCL
CAA
HAB6.3.2. Explica a abstracción
postpictórica.
Explica a abstracción postpictórica
Describe a orixe, a evolución e as
características fundamentais da abs-
tracción pictóricaa través dos seus au-
tores e manifestacións principais, e en
relación ao seu contexto.
CCEC
CCL
HAB6.3.3. Explica o Minimalismo.
. Explica o Minimalismo
Describe a orixe, a evolución e as
características fundamentais do mini-
malismo e postminimalismo a través
dos seus autores e manifestacións
principais, e en relación ao seu contex-
to.
CCEC
CCL
HAB6.3.4. Explica a arte cinética e a
Op-Art.
Explica a arte cinética e a Op-Art
Describe a orixe, a evolución e as
características fundamentais da arte
cinética e a Op-Art través dos seus
autores e manifestacións principais, e
en relación ao seu contexto.
Describe el origen, la evolución y las
características fundamentales del op-
art a partir del análisis de la obra Vega
200, de Vasarely.
CCEC
CCL
HAB6.3.5. Explica a arte conceptual.
Explica a arte conceptual
Describe a orixe, a evolución e as
características fundamentais da arte
conceptual a través dos seus autores e
manifestacións principais, e en relación
CCEC
CCL
207
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
ao seu contexto.
HAB6.3.6. Explica a Arte Povera.
Explica a Arte Povera.
Describe a orixe, a evolución e as
características fundamentais da arte
Poveraa través dos seus autores e
manifestacións principais, e en relación
ao seu contexto.
CCEC
CCL
HAB6.3.7. Distingue e explica algu-
nhas das principais correntes figurati-
vas: Pop-Art, Nova Figuración, Hipe-
rrealismo.
Describe el origen, la evolución y las
características fundamentales del pop-
art y el figurativismo a través de sus
autores y manifestaciones principales,
y en relación a su contexto.
Analiza la influencia de la sociedad de
consumo en el pop-art.
CCEC
CCL
CAA
HAB6.3.8. Explica en que consisten as
seguintes manifestacións de arte non
duradeira: Happening, Body Art e Land
Art.
Describe el origen, la evolución y las
características fundamentales de las
siguientes manifestaciones no durade-
ras: Happening, Body Art y Land Art.
CCEC
CCL
HAB6.3.9. Describe os formulacións
xerais da posmodernidade, referida ás
artes plásticas.
CCEC
CCL
d
e
m
n
B6.4. Comenta-
rio de obras de
arte: a arte
desde a segun-
da metade do
século XX.
B6.4. Clasificar,
analizar e comentar
obras significativas
da arte desde a se-
gunda metade do
século XX, aplicando
un método que
abranga diferentes
enfoques (técnico,
formal, semántico,
cultural, sociolóxico e
histórico).
HAB6.4.1. Identifica o autor e a corren-
te artística (non necesariamente o títu-
lo), e analiza e comenta as seguintes
obras: "Pintura" (Museo Nacional Cen-
tro de Arte Reina Sofía de Madrid), de
Tapies; "Grito nº 7", de Antonio Saura;
"One: number 31, 1950", de J. Pollock;
"Ctesiphon III", de F. Stella; "Equiva-
lente VIII", de Carl André; "Vega 200",
de Vasarely; "Unha e tres cadeiras", de
J. Kosuth; "Iglú con árbore", de Mario
Merz; "Marilyn Monroe" (serigrafía de
1967), de A. Warhol; "O Papa que be-
rra" (estudo a partir do retrato do Papa
Inocencio X), de Francis Bacon; "A
Gran Vía madrileña en 1974", de Anto-
nio López.
. Identifica o autor e a corrente artística
(non necesariamente o título), e analiza
e comenta as seguintes obras: "Pintu-
ra" (Museo Nacional Centro de Arte
Reina Sofía de Madrid), de Tapies;
"Grito nº 7", de Antonio Saura; "One:
number 31, 1950", de J. Pollock; "Cte-
siphon III", de F. Stella; "Equivalente
VIII", de Carl André; "Vega 200", de
Vasarely; "Unha e tres cadeiras", de J.
Kosuth; "Iglú con árbore", de Mario
Merz; "Marilyn Monroe" (serigrafía de
1967), de A. Warhol; "O Papa que be-
rra" (estudo a partir do retrato do Papa
Inocencio X), de Francis Bacon; "A
Gran Vía madrileña en 1974", de Anto-
nio López.
n
B6.5. Novos
sistemas vi-
suais: fotogra-
fía, cine e tele-
visión, cartelis-
mo e cómic.
Combinación de
linguaxes ex-
presivas.
B6.5. Explicar o
desenvolvemento e a
extensión dos novos
sistemas visuais,
como a fotografía, o
cine, a televisión,o
cartelismo ou o có-
mic, especificando o
modo en que combi-
nan diversas lingua-
xes expresivas.
HAB6.5.1. Explica brevemente o
desenvolvemento dos novos sistemas
visuais e as características da súa lin-
guaxe expresiva: fotografía, cartel, ci-
ne, cómic, producións televisivas, vi-
deoarte e arte por computador.
Explica el desarrollo de nuevos siste-
mas visuales y su lenguaje expresivo:
el cartel, la fotografía, el cine, el cómic
y el diseño gráfico.
CCEC
CCL
i
B6.6. Impacto
B6.6. Describir as
HAB6.6.1. Especifica as posibilidades
Expone reflexiones sobre el impacto de
CCEC
208
Historia da Arte. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
n das novas tec-
noloxías na
difusión e na
creación artísti-
ca.
posibilidades que
abriron as novas tec-
noloxías, e explicar
os seus efectos tanto
para a creación artís-
tica como para a di-
fusión da arte.
que ofrecen as novas tecnoloxías para
a creación artística e para a difusión da
arte.
las nuevas tecnologías en la creación y
difusión del arte.
CCL
CMCCT
CD
n
B6.7. Arte e
cultura visual de
masas.
B6.7. Identificar a
presenza da arte na
vida cotiá, e distin-
guir os ámbitos en
que se manifesta.
HAB6.7.1. Define o concepto de
cultura visual de masas, e describe os
seus trazos esenciais.
Explica el concepto de cultura visual de
masas y enumera sus diferentes for-
mas de expresión.
CCEC
CCL
CSC
HAB6.7.2. Identifica a arte nos diferen-
tes ámbitos da vida cotiá.
Señala e indica manifestaciones
artísticas en su entorno.
CCEC
CCL
CSC
h
n
p
B6.8. O patri-
monio artístico
como riqueza
cultural. A preo-
cupación pola
súa conserva-
ción. A
UNESCO.
B6.8. Respectar as
manifestacións da
arte de todos os
tempos, valorándoas
como patrimonio cul-
tural herdado que se
debe conservar e
transmitir ás xera-
cións futuras, e ex-
plicar que é o Patri-
monio Mundial da
UNESCO, así como
a súa orixe e a súa
finalidade.
HAB6.8.1. Explica a orixe do Patrimo-
nio Mundial da UNESCO e os seus
obxectivos.
Explica qué son los bienes culturales y
el Patrimonio Mundial.
Explica las tendencias en la conserva-
ción y restauración de una obra de
arte.
Valora la importancia de la protección y
la transmisión del patrimonio artístico y
cultural, y reflexiona sobre los motivos
de la destrucción intencionada de una
obra artística
CCEC
CCL
HAB6.8.2. Realiza un traballo de
investigación relacionado cos bens
artísticos de España e de Galicia ins-
critos no catálogo do Patrimonio Mun-
dial da UNESCO.
Identifica ciudades y bienes culturales
españoles que son Patrimonio Mundial
de la Humanidad.
Muestra actitudes de interés, curiosi-
dad y respeto hacia la diversidad del
Patrimonio Cultural y su conservación.
CCEC
CCL
CAA
CD
CSIEE
Bloque 7. O vocabulario artístico
e
n
B7.1. Vocabula-
rio artístico.
B7.1. Utilizar a
terminoloxía especí-
fica da arte nas ex-
posicións orais e
escritas, denominan-
do con precisión os
elementos e as téc-
nicas principais.
HAB7.1.1. Utiliza con corrección a
terminoloxía específica das artes en
exposicións orais e escritas.
Utiliza con corrección a terminoloxía
específica das artes en exposicións
orais e escritas, denominando con pre-
cisión os elementos e as técnicas prin-
cipais.
CCEC
CCL
3.3.2.- Orientacións metodolóxicas
A metodoloxía a empregar nas clases de Ciencias Sociais, Arte, Xeografía e Historia, consistirá basicamente nunha
combinación de elementos teóricos con supostos de carácter práctico, e na complementariedade entre as explicacións teórico-prácticas
aportadas polo profesor e o traballo desenvolvido polo alumno na aula, tanto individual como colectivamente; a propósito do explicado
polo profesor, e resolvendo para elo os supostos prácticos incluídos no libro de texto ou en calquera outro material aportado polo
profesor da materia, atendendo e tendo en conta as necesidades educativas dos seus alumnos. Farase un seguimento frecuente do
traballo desenvolvido polos alumnos a través da valoración dos cadernos, traballos presentados, observación directa na aula, etc.
209
Sempre que sexa posible, tratarase de empregar unha metodoloxía constructivista que posibilite que os alumnos “aprendan a
aprender”, e polo tanto non sexan meros reproductores de conceptos aprendidos, de xeito que o propio alumno participe activamente
no proceso de ensinanza-aprendizaxe partindo dos seus coñecementos previos, e a partir deles, e coa información aportada polo
profesor e o manual construirá un corpo sólido de coñecementos sobre os diversos temas a estudar. Deste xeito, pensamos que as
aprendizaxes serán significativas e polo tanto máis facilmente evocables que aquelas adquiridas exclusivamente de xeito memorístico
ou mecánico.
O uso de material multimedia e as TIC son fundamentais para visualizar con claridade os aspectos básicos dos temas e
outros aspectos complementarios de interese.
A metodoloxía ten que ter en conta os diferentes ritmos de aprendizaxe, favorecer a capacidade dos alumnos de aprender por si
mesmos e promover a aprendizaxe en equipo. Nesta etapa será nomeadamente activa e participativa, favorecendo o traballo individual
e o cooperativo do alumnado, así como o logro dos obxectivos e das competencias correspondentes.
Promoverase a integración e o uso das tecnoloxías da información e da comunicación na aula, como recurso metodolóxico eficaz para
desenvolver as tarefas de ensino e aprendizaxe. Para unha adquisición eficaz das competencias e a súa integración efectiva no currí-
culo, deberán deseñarse actividades de aprendizaxe integradas que lle permitan ao alumnado avanzar cara aos resultados de aprendi-
zaxe de máis dunha competencia ao mesmo tempo. Para isto, aproveitaranse as posibilidades que ofrecen as metodoloxías de proxec-
tos, entre outras, así como os recursos e as actividades da biblioteca escolar.
No cadro inferior fíxanse os modelos, principios metodolóxicos e formas de agrupamento que pode desenvolver o profesorado para
alcanzar os estándares de aprendizaxe avaliables previstos en cada bloque de contidos, así como a adquisición das competencias.
Cada docente aplicará as que considere convenientes na súa programación de aula e nas conseguintes rúbricas.
MODELOS METODOLÓXICOS PRINCIPIOS METODOLÓXICOS AGRUPAMENTOS
ivo/expositivo.
izaxe cooperativa.
ación.
ormativa.
3.3.3.- Recursos para a avaliación
A Avaliación será continua para poder solucionar os problemas que atopemos na súa aplicación sen esperar a rematar o curso, pois
dese xeito poderemos deducir modificacións que afecten ó futuro do seu desenvolvemento. Para iso seguiremos os tres pasos clásicos
en calquera proceso de avaliación educativa:
- Avaliación inicial: que faremos ó comezo do curso. Pretendemos con ela valorar os coñecementos previos e esquemas
mentais dos alumnos e coñece-lo punto de partida para establecer axeitadamente as estratexias de aprendizaxe e seleccionar as
actividades de ensino-aprendizaxe máis apropiadas. Como instrumentos para esta avaliación inicial usaremos enquisas, probas obxec-
tivas, composicións escritas, entrevistas, remuíños de ideas, etc.
- Avaliación formativa: que faremos ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe. Permitiranos ver a grao de progreso
dos alumnos e as dificultades que atopan para poder facer as adaptacións necesarias. Usaremos unha variada gama de procedemen-
tos: producción do alumno (composicións escritas, traballos complementarios, controles periódicos, exames parciais, etc.), participa-
ción nas tarefas de clases, interese, colaboración nos traballos en grupo, etc.
210
- Avaliación sumativa, parcial e final: ao remate de cada bloque faremos unha valoración dos obxectivos acadados que
nos permita saber se podemos continuar nesa liña de progresión ou debemos retomar certos aspectos porque unha parte importante
dos alumnos non é capaz de acadar os obxectivos recollidos nos criterios de avaliación clarificados no desenvolvemento curricular.
Os resultados da avaliación deberán ser reflectidos nunha cualificación periódica, comunicada aos alumnos; para esta cuali-
ficación teremos en conta tódolos elementos observados no proceso de avaliación.
En canto ás ferramentas de avaliación deberán reunir requisitos básicos para poder cumprir o fin que se lles asigna, e que
serán:
- Probas escritas.- Deben conter unha proporción razoable de contidos conceptuais e procedementais e na súa valoración
debe haber equilibrio no peso específico de cada un dos tipos. A periodicidade pode ser moi variable pero, en todo caso, alomenos
dúas probas escritas por avaliación, que deberán ser fixadas con antelación suficiente e procurará manterse a necesaria coordinación
coas outras disciplinas para evita-la concentración nunhas datas determinadas. Esto non exclúe que ó longo do curso, e sobre aspec-
tos moi concretos que non precisan dunha preparación inmediata, se poidan realizar probas “espontaneas” sen previo aviso. Normal-
mente nas probas escritas os contidos a avaliar serán os traballados no período inmediatamente anterior, aínda que determinados
conceptos e procedementos que se consideran básicos (vocabulario científico, mapas, esquemas/resumo de unidades didácticas,
técnicas de análise, comentario e explicación de documentos) poidan ser incluídos ó longo de todo o curso.
- Participación.- Neste aspecto pretendemos valora-la participación dos alumnos na marcha da clase. Se, como pretende-
mos, conseguimos un ensino activo e participativo, debemos ter en conta a participación individual mediante o interese polas activida-
des, preguntas que fai, respostas ás preguntas do Profesor ou dos compañeiros, actitude e participación nos traballos en grupo. Terase
tamén en conta a actitude de respecto cara os demais membros da comunidade escolar, respecto a quenda de palabra, ás normas de
convivencia, coidado do material, etc.
- Actividades complementarias.- Programarase algunha actividade complementaria que terá que realizarse na súa meiran-
de parte fóra da aula (ficha resumo de lectura de libros, ficheiros de información periodística, investigacións sobre o contorno, recollida
e tratamento de información variada, etc.). Nestes casos a marxe de iniciativa dos alumnos e moito meirande que nas actividades da
aula. Valorarase nestes casos o rigor no manexo da información, a orixinalidade do planeamento, o coidado na redacción e presenta-
ción e o cumprimento dos prazos previstos. Ase mesmo teranse en conta tamén os traballos voluntarios de aqueles alumnos que de-
sexen amplia-los seus coñecementos e mellora-la súa cualificación final.
Inserido no plan lector do centro, os estudantes realizarán lecturas (libros, artigos, recensións, capítulos de libros, etc.)
relacionadas co currículo, concretadas na programación, e que poderán ser suxeito de avaliación.
Os referentes para a comprobación do grao de adquisición das competencias e o logro dos obxectivos da etapa nas avaliacións conti-
nua e final da materia serán os criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe que figuran no apartado 1 da presente programa-
ción.
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado de Historia do Arte, será continua, formativa e integradora, terá un carácter
formativo e será un instrumento para a mellora tanto dos procesos de ensino como dos procesos de aprendizaxe.
A avaliación deberá ser integradora, e deberá terse en conta desde todas as materias a consecución dos obxectivos establecidos para
a etapa e do desenvolvemento das competencias correspondente. O carácter integrador da avaliación non impedirá que o profesorado
realice de xeito diferenciado a avaliación de cada materia tendo en conta os criterios de avaliación e os estándares de aprendizaxe de
cada unha delas.
Estableceranse as medidas máis adecuadas para que as condicións de realización das avaliacións se adapten ás necesidades do
alumnado con necesidades educativas especiais. Estas adaptacións non se terán en conta en ningún caso para minorar as cualifica-
cións obtidas.
No seguinte cadro móstranse os procedementos e instrumentos de avaliación entre os que cada profesor elexirá os que maís se adap-
ten á súa programación de aula, así como o sistema de cualificación.
211
PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN SISTEMA DE CUALIFICACIÓN
iario.
e-
cialmente creadas para a avaliación.
individual (cualificacións).
i-
vidual (anotacións e puntualizacións).
ance
colectivo.
o-
lectivo.
unidade.
o-
rrespondentes á unidade.
correspondentes á unidade.
avaliación externa.
x-
tuais.
ncións.
imedia.
Cualificación cuantitativa:
Probas de avaliación de contidos.
Cualificación cualitativa: terá como
clave para o diagnóstico a rúbrica corres-
pondente á unidade.
Probas de avaliación por
competencias.
Observación directa.
3.3.4.- Criterios de cualificación
Os alumnos deberán enfrontarse en cada avaliación a probas tomando como modelo as empregadas nas PAAU. No conxunto de
probas, xuntos ou por separado, deben estar sempre presentes estes elementos que a continuación se relacionan:
Clasificación e comentario de dúas obras reproducidas fotograficamente
preguntas breves de definición de conceptos ou similares.
No Bacharelato a cualificación asignada ós alumnos en cada unha das avaliacións será o resultado da valoración dos
seguintes factores, ós que corresponde a ponderación que de seguido achegamos:
• 90 % como mínimo do resultado dos exames
• 10 % como máximo para valorar a actitude dos alumnos cara a materia, e con tal fin utilizaremos como instrumentos a valoración
a participación, a asistencia e o traballo na aula.
Consideramos que a avaliación na área de Arte de 2º de Bacharelato debe ser continua pero non acumulativa,
senón SELECTIVA, isto é, en cada avaliación o profesor escollerá unha serie de contidos (termos, conceptos,
enunciados teóricos, procedementos, etc.) que poderán ser obxecto de exame nas probas das seguintes avalia-
cións. Con elo pretendemos, non só, que os alumnos non perdan de vista unha visión global da materia, senón
tamén facilitar o proceso de recuperación para aqueles alumnos que non acadaran unha cualificación positiva na
avaliación. Non obstante, e dependendo da dinámica do curso, é posible substituír este proceso de recuperación
por unha proba específica.
A nota da AVALIACIÓN FINAL sairá da media das cualificacións obtidas ao longo do curso das probas feitas e tendo
en conta a relación de contidos de cada proba e de cada avaliación no conxunto do total da materia. É dicir, non na media aritmética
das avaliacións, senón da superación e a consecución dos obxectivos e a asimilación dos contidos baseada no conxunto de exames,
probas e resto de instrumentos de avaliación. Nesa media manterase os valores porcentuais indicados anteriormente.
212
3.3.5.- Contidos transversais
Comprensión lectora.
Textos propostos.- Mujeres artistas en el museo; Listado de bienes españoles catalogados Patrimonio Mundial por la UNESCO ; La
restauración de las pinturas del ábside de la catedral de Valencia ; El arte en tu vida: la protección del patrimonio artístico . El arte
griego; El arte romano ; Las ruinas de Pompeya y Timgad; Conceptos fundamentales de Arte; Artes paleocristiano y bizantino; Los
iconos rusos: imágenes sagradas; El arte hispanomusulmán); El neomudéjar: un estilo contemporáneo; El arte románico ; el Camino de
Santiago: un turismo alternativo; El arte gótico ; El sistema constructivo gótico; Las partes de un retablo; Carta de Valores. Asociación
Carta Europea de abadías y sitios cistercienses. El Renacimiento italiano. El manierismo; El saco de Roma;El Renacimiento europeo ;
El Bosco y el surrealismo; El Renacimiento en España; A. VENTURI, Historia del arte italiano; El Barroco en Italia; los modelos de
Caravaggio; El arte barroco en Europa; El arte barroco en España; Las meninas: una obra muy influyente; Rococó y Neoclasicismo; J.
Ortega y Gasset, Velázquez; El arte del siglo XIX; El arte del siglo XX; Niemeyer: el arquitecto que llegó del futuro ; Un pionero del
grafiti ; El polifacético artista visual y activista chino Ai Weiwe .
Expresión oral y escrita.
Expresión de reflexiones sobre los orígenes y la evolución de la creación artística, su función social, su estudio y su conservación
Clasificaciones de las artes y las disciplinas artísticas
Explicación de los enfoques o metodologías en la interpretación de una obra artística, de las variaciones entre el canon de Polícleto y el
de Praxíteles, de las características del barroco que rompen con el renacentismo, de la diferencia entre la escultura arcaica y la escul-
tura clásica, de las principales diferencias entre la pintura francesa, la flamenca y la holandesa en el Barroco, de las diferencias entre el
surrealismo de Dalí y el de Miró, de las principales diferencias que hay entre la arquitectura califal y la almohade, del manierismo y sus
diferencias con el arte renacentista del siglo XVI
Definición de los bienes de interés cultural y reflexión sobre la importancia de su reconocimiento en su conservación y restauración
Descripción y comentario de obras fundamentales del arte griego, de las partes de un teatro griego, de obras fundamentales del arte
romano: arquitectura, escultura, pintura y mosaicos , de obras fundamentales del arte paleocristiano y bizantino, de obras fundamenta-
les del arte prerrománico: arte visigodo, arte carolingio, el arte mozárabe, arte asturiano, de obras fundamentales del arte islámico, del
arte mudéjar, de obras fundamentales del arte románico: arquitectura, escultura y pintura, de elementos sustentantes de la arquitectu-
ra románica, obras fundamentales del arte gótico: la arquitectura, la escultura y la pintura, de obras del arte del Renacimiento italiano,
el quattrocento, el cinquecento, Miguel Ángel: del clasicismo al manierismo ,y el manierismo, de la arquitectura, la escultura y la pintura
del renacimiento europeo, de la pintura renacentista alemana; importancia de Alberto Durero, de la arquitectura, la escultura y la pintura
del renacimiento en España, de los periodos en la evolución de la arquitectura renacentista española;, de obras fundamentales de la
arquitectura, la escultura y la pintura del barroco en Italia, de obras fundamentales de la arquitectura, la escultura y la pintura del barro-
co en Europa y España, obras fundamentales de la arquitectura, la escultura y la pintura del arte Rococó y Neoclasicismo, de obras
fundamentales de la arquitectura, la escultura y la pintura del arte del siglo XIX , de obras fundamentales de la arquitectura, y del siglo
XX
Análisis del origen de algunas ciudades romanas y su estructura, descripción de las tipologías de edificios que tuvieron amplia difusió,
de los beneficios e influencias de las calzadas romanas, de los temas principales en la pintura y la escultura románicas, de la influencia
de la monarquía francesa en el renacimiento, de la influencia de el Bosco en artistas posteriores,de la importancia de Felipe II en la
introducción del manierismo en España, de la evolución del Greco, de la importancia de Caravaggio, de los rasgos que definen la
escultura neoclásica, de la revolución tecnológica en la arquitectura, de los cambios en la escultura moderna por los nuevos materiales,
de las novedades constructivas que aportó la construcción de la cúpula de Santa María de las Flores en Florencia
Descripción y esquema de las principales basílicas paleocristianas y sus particularidades, características del mosaico bizantino a partir
de la escena de la procesión de la vírgenes de San Apolinar el Nuevo, de las partes de un monasterio, de las características de la
arquitectura española del siglo XVII y sus etapas, de los principales focos pictóricos en España, de los edificios más destacados de la
arquitectura asturiana, de los rasgos que definen la pintura romántica, de las etapas que se distinguen en la obra de Picasso, de las
características de la escultura visigoda,
Comunicación audiovisual.
Lectura e interpretación de imaxes: as covas de Altamira, o pórtico das Cariátides, mapas, planos urbanos, fotografías de edificios
ou obras de arte...
213
Identificación nun mapa de cidades españolas Patrimonio da Humanidade
Lectura e interpretación de líneas cronolóxicas de hitos artísticos e históricos relacionados
Clasificacións das artes e as disciplinas artísticas
Representación da planta e o alzado dun edificio; tipos de muros, elementos arquitectónicos sustentantes, tipos de arcos e as súas
partes, diferenciación entre tipos de cubertas e bóvedas.
Observación, lectura e interpretación de obras pictóricas e escultóricas, e identificación de materiais, técnicas e xéneros, así como
obras das artes decorativas e obras relacionadas cos novos sistemas visuais
Descripción e comentario de obras fundamentales da historia da arte (ver listado da CIUG)
Expresión das diferencias netre distintos estilos pictóricos e escultóricos
El tratamiento de las tecnologías de la información y de la comunicación.
Reflexión sobre el impacto de las nuevas tecnologías en la creación y difusión artísticas
Localización de información en Internet sobre el Patrimonio de la Humanidad, sobre herencias de Hispania,sobre Beato de Liébana;
manuscritos carolingios, el camino de Santiago y la catedral de Santiago de Compostela, sobre la pintura gótica con los principales
pintores de cada zona, sus características y sus obras más destacadas, sobre el cuadro de las meninas de Velázquez
Emprendimiento
Comentario comparativo de una obra arquitectónica, una obra escultórica y una obra pictórica de la misma época
Descripción y comentario de obras cumbre de la historia del arte : arquitectura, escultura, cerámica y mosaicos (ver listado da CIUG)
Educación cívica y constitucional.
Visibilización del papel de las mujeres en la Historia del Arte y análisis de las relaciones desiguales de género en el estudio, la difusión
y la creación artística
Fundamentación de la importancia y el valor de la diversidad del patrimonio artístico y cultural, su transmisión, su conservación y su
restauración
La democratización de los museos: valoraciones sobre la situación de las personas que no pueden acceder al conocimiento y los re-
cursos académicos, artísticos y culturales
Fundamentación de la importancia y el valor de la diversidad del patrimonio artístico y cultural
Valores personales.
Actitudes de esfuerzo, perseverancia y responsabilidad en la ejecución de trabajos y tareas; actitudes de cooperación, respeto y em-
patía en situaciones de interacción social; asimilación y desarrollo de estrategias de aprendizaje: ensayo, elaboración, organización y
de control de la comprensión
3.3.6.- Contidos mínimos
Os contidos mínimos son os que marca a CIUG para a proba de selectividade
3.3.7.- Temporalización
1º AVALIACIÓN
Raíces da arte europea: o legado da arte clásica.
Nacemento da tradición artística occidental: a arte medieval.
2º AVALIACIÓN
Desenvolvemento e evolución da arte europea no mundo moderno.
3º AVALIACIÓN
século XIX: a arte dun mundo en transformación.
214
A ruptura da tradición: a arte na primeira metade do século XX.
A arte no noso tempo: universalización da arte.
A arte e a cultura visual de masas.
3.3.8.- Materiais e recursos didácticos
No 2º de Bacharelato non temos manual de referencia polo cal o profesor da materia recorrerá, cando o estime oportuno, a aqueles
materiais e recursos didácticos dos que está dotado o Departamento de Xeografía e Historia, a Biblioteca do centro, e calquera outro
que estime oportuno atendendo especialmente ao desenvolvemento das TIC.
Na aula virtual da web do instituto haberá material didáctico especialmente concibido para cada tema.
3.3.9.-.- Criterios de recuperación
A recuperación daquelas avaliacións nas que os alumnos non acadaran unha avaliación positiva, farase empregando o criterio da
avaliación continua selectiva xa exposto nos criterios de cualificación. Segundo alí se expón nos exames correspondentes ás
avaliacións 2ª e 3ª os alumnos deberán responder a cuestións ou resolver supostos prácticos referidos ó conxunto de contidos
previamente seleccionados polo profesor e referidos á materia das anteriores avaliacións. Se o alumno supera as probas posteriores
nas que tería que render contas da materia antes suspensa, entenderase que o anterior suspenso queda recuperado. Sen prexuízo do
anterior, parece tamén axeitado reforzar mediante algunha/as tarefa/as concreta/as a realizar polo alumno na aula ou na casa pero
sempre baixo a supervisión do profesor, a aprendizaxe daqueles aspectos nos que se perciba maior dificultade de comprensión e
realización, de xeito que a recuperación non consista só en superar un exame antes non superado, senón en aprender procedementos
e conceptos antes non ben asimilados.
Contémplase para aqueles alumnos cunha avaliación negativa ao final do curso un exame final que de telo superado permitiríalles
acadar unha cualificación final positiva.
Aínda sendo a avaliación continua, formativa e integrada no proceso de ensino-aprendizaxe, aqueles estudiantes que por circunstan-
cias varias perdan o dereito a avaliación continua, realizarán un exame final na convocatoria de xuño, e de non superala en setembro,
coas características recollidas no parágrafo anterior.
3.3.10.- Atención á diversidade
Procurarase prestar unha atención personalizada ós alumnos, detectando as necesidades especiais dende o comezo (neste senso
parece interesante realizar avaliacións iniciais, tanto de aspectos xenéricos a principios do curso, como nalgúns casos ó comezo
dalgúns temas), e dándolles resposta a través de reforzos, adaptacións curriculares, ou calquera medio que pareza axeitado en cada
caso.
O profesorado tamén intentará, na medida das súas posibilidades, responder e satisfacer as demandas e curiosidades dos alumnos
nos ámbitos da Xeografía, a Historia e a Arte, así como fomentar as súas inquedanzas individuais e colectivas
3.3.11.- Actividades complementarias e extraescolares
No momento de entregar ante Xefatura de estudios esta programación do Departamento de Xeografía e Historia non existe previsión
das actividades que se podan realizar e nas que o noso Departamento poda ter unha implicación directa. En caso de levarse a cabo
algunha, será recollida na memoria do curso.
215
3.4.- PROGRAMACIÓN DE HISTORIA DE ESPAÑA DE 2º DE BACHARELATO
O estudo da historia de España é esencial para o coñecemento e comprensión non só do noso pasado senón tamén do mundo actual.
Non menos importante é o carácter formativo da materia de Historia de España, xa que desenvolve capacidades e técnicas intelectuais
propias do pensamento abstracto e formal, tales como a observación, a análise, a interpretación, a capacidade de comprensión e o
sentido crítico. Por outra banda, a historia contribúe decisivamente á formación de cidadáns e cidadás responsables, conscientes dos
seus dereitos e das súas obrigas, así como da herdanza recibida e do seu compromiso coas xeracións futuras.
Historia de España de segundo curso de bacharelato pretende ofrecer unha visión de conxunto dos procesos históricos fundamentais
dos territorios que configuran o actual Estado español, prestando, cando cumpra, unha especial atención a Galicia, pero sen esquecer
por iso a súa pluralidade interna e a súa pertenza a outros ámbitos máis amplos, coma o europeo e o iberoamericano. Neste sentido, a
materia recolle, na análise dos procesos históricos, tanto os aspectos compartidos como os diferenciais.
Concibida como materia común para todas as modalidades de bacharelato, ofrécelles aos alumnos e ás alumnas que chegan á vida
adulta a posibilidade de coñeceren a historia de España de xeito continuo e sistemático. Na distribución cronolóxica dos contidos ou-
tórgaselle unha maior importancia ao coñecemento da historia contemporánea, sen renunciar por iso aos referidos ás etapas anterio-
res, pois en grande medida a pluralidade da España actual só é comprensible se nos remontamos a procesos e feitos que teñen a súa
orixe nun pasado remoto. Deste xeito, dedícase un primeiro bloque aos comezos da nosa historia, desde os primeiros humanos á
monarquía visigoda; o segundo refírese á Idade Media, desde a conquista musulmá da Península; os dous seguintes estudan a Idade
Moderna, ata as vésperas da Revolución Francesa; e os oito restantes a Idade Contemporánea.
A través do estudo da Historia de España, o alumnado deberá adquirir determinados valores e hábitos de comportamento, como a
actitude crítica cara ás fontes, o recoñecemento da diversidade de España ou a valoración do patrimonio cultural e histórico recibido.
Así mesmo, tal estudo deberá contribuír a fomentar unha especial sensibilidade cara á sociedade do presente e a súa problemática,
que anime a adoptar unha actitude responsable e solidaria coa defensa da liberdade, a igualdade de entre homes e mulleres, os derei-
tos humanos, a non-discriminación e os valores democráticos.
A materia é rica en achegas ao coñecemento competencial. As competencias clave sociais e cívicas, e de conciencia e expresións
culturais reciben un tratamento moi específico relacionado cos contidos que son propios da historia de España. Ademais, as compe-
tencias lingüística, dixital e de aprender a aprender están presentes de maneira constante na súa vertente máis instrumental, e deben
impregnar todo o que sexa posible o desenvolvemento curricular da materia. O traballo competencial matemático e en ciencias e tecno-
loxía trátase de xeito puntual. A competencia clave de sentido de iniciativa e espírito emprendedor debe estar moi presente nas verten-
tes máis actitudinais e competenciais da materia.
O tratamento metodolóxico da materia débese axustar ao nivel competencial inicial do alumnado, respectando os ritmos e os estilos de
aprendizaxe, e tendo en conta a atención á diversidade. A materia de Historia de España permite desenvolver metodoloxías activas,
nas que o traballo individual e cooperativo estean permanentemente presentes, con elaboración de diferentes tipos de materiais, inte-
grando de xeito especial as tecnoloxías da información e da comunicación.
Os bloques de contidos que articulan o área son os seguintes:
Bloque 0. Cómo se escribe a Historia, criterios comúns.
Bloque 1. A península ibérica desde os primeiros humanos ata a desaparición da monarquía visigoda (711).
Bloque 2. A Idade Media: tres culturas e un mapa político en constante cambio (711-1474).
Bloque 3. A formación da Monarquía Hispánica e a súa expansión mundial (1474-1700).
Bloque 4. España na órbita francesa: o reformismo dos primeiros Borbóns (1700-1788).
Bloque 5. A crise do Antigo Réxime (1788-1833): Liberalismo frente a Absolutismo.
Bloque 6. A conflictiva construcción do Estado Liberal (1833-1874).
Bloque 7. A Restauración borbónica: implantación e afianzamiento dun novo sistema político (1874-1902).
Bloque 8. Pervivencias e transformacións económicas no século XIX: un desenvolvemento insuficiente.
Bloque 9. A crise do sistema da Restauración e a caída da Monarquía (1902-1931).
Bloque 10. A Segunda República. A Guerra Civil nun contexto de crise internacional (1931-1939).
Bloque 11. A Dictadura franquista (1939-1975).
216
Bloque 12. Normalización democrática de España e integración en Europa (desde 1975).
3.4.1.-Obxectivos,contidos,criterios de avaliación,estándares de aprendizaxe, indicadores de logro e competencias clave
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Bloque 0: Como se escribe a Historia. Criterios comúns
d
e
g
h
i
l
m
B0.1. Método histórico. Fontes e
perspectivas.
B0.1. Localizar fontes
primarias (históricas) e
secundarias (historio-
gráficas) en bibliotecas,
internet, etc., e extraer
información salientable
sobre o tratado, valo-
rando criticamente a
súa fiabilidade.
HEB0.1.1. Procura informa-
ción de interese (en libros e
internet) sobre a importancia
cultural e artística dun per-
sonaxe historicamente sa-
lientable, un feito ou un pro-
ceso histórico, e elabora
unha breve exposición.
Recompila, organiza
e analiza información
relevante de diversas
fontes sobre o tema
para completar os
seus traballos,
responder cuestións
e expor dita
información
oralmente e/ou por
escrito.
CCL
CD
CAA
CSC
CSIEE
CCEC
d
e
h
i
l
B0.2. Análise e comentario de
fontes.
B0.2. Elaborar mapas e
liñas de tempo, locali-
zando as fontes ade-
cuadas, utilizando os
datos proporcionados
ou servíndose dos co-
ñecementos xa adquiri-
dos.
HEB0.2.1. Representa unha
liña do tempo situando nu-
nha ringleira os principais
acontecementos relativos a
determinados feitos ou pro-
cesos históricos.
Utiliza e interpreta
liñas do tempo para
localizar e ordenar
feitos históricos
relevantes.
Representa unha liña
do tempo onde sitúa
acontecementos
relativos a
determinados feitos
ou procesos
históricos.
CCL
CAA
CSC
h
i
l
B0.3. Utilidade das fontes.
B0.3. Comentar e
interpretar fontes prima-
rias (históricas) e se-
cundarias (historiográfi-
cas), relacionando a
súa información cos
coñecementos previos.
HEB0.3.1. Responde a
cuestións propostas a partir
de fontes históricas e histo-
riográficas.
Responde a cues-
tións expostas a par-
tir de fontes históri-
cas e historiográficas.
CMCCT
CAA
CSC
d
e
h
i
l
B0.4. Mapas e liñas do tempo.
B0.4. Recoñecer a
utilidade das fontes
para o/a historiador/a, á
parte da súa fiabilidade.
HEB0.4.1. Distingue o
carácter das fontes históri-
cas non só como informa-
ción, senón tamén como
proba para responder ás
preguntas que se formulan
os/as historiadores/as.
Considera as fontes
históricas como a
materia prima da His-
toria.
CMCCT
CAA
CSC
Bloque 1. A Península Ibérica desde os primeiros humanos ata a desaparición da monarquía Visigo-
da (711)
217
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
d
e
h
i
l
n
p
B1.1. Da prehistoria á monarquía
visigoda: prehistoria (evolución do
Paleolítico ao Neolítico; pintura
cantábrica e levantina; importancia
da metalurxia); configuración das
áreas celta e ibérica (Tartesos,
indoeuropeos e colonizadores
orientais; cultura castrexa); Hispa-
nia romana (conquista e romaniza-
ción da Península; legado cultural
romano; exemplo galego); monar-
quía visigoda (ruralización da eco-
nomía; poder da Igrexa e a nobre-
za).
B1.1. Explicar as
características dos prin-
cipais feitos e procesos
históricos da Península
Ibérica desde a prehis-
toria ata a desaparición
da monarquía visigoda,
e identificar as súas
causas e consecuen-
cias.
HEB1.1.1. Explica as
diferenzas entre a economía
e a organización social do
Paleolítico e do Neolítico, e
as causas do cambio.
Explica os trazos do
Neolítico e indica as
diferenzas co
Paleolítico.
CCL
CCS
HEB1.1.2. Identifica as
diferenzas entre unha imaxe
de pintura cantábrica e outra
de pintura levantina.
Compara unha imaxe
de pintura cantábrica
e outra de pintura
levantina.
CCEC
HEB1.1.3. Describe os
avances no coñecemento
das técnicas metalúrxicas e
explica as súas repercu-
sións.
. Describe os
avances no
coñecemento das
técnicas metalúrxicas
e explica as súas
repercusións.
CCL
CMCCT
CSC
HEB1.1.4. Resume as
características principais do
reino de Tartesos e cita as
fontes históricas para o seu
coñecemento.
. Resume as
características
principais do reino de
Tartesos e cita as
fontes históricas para
o seu coñecemento.
CCL
CAA
CSC
HEB1.1.5. Explica o diferen-
te nivel de desenvolvemento
das áreas celta e ibérica en
vésperas da conquista ro-
mana en relación coa in-
fluencia recibida dos indoeu-
ropeos, o reino de Tartesos
e os colonizadores fenicios
e gregos.
Compara as
características
sociais e económicas
e bélicas dos pobos
que habitaban a
Península antes da
conquista romana.
CCL
CSC
CCEC
HEB1.1.6. Debuxa un mapa
esquemático da Península
Ibérica e delimita nel as áre-
as ibérica e celta.
Analiza os
asentamentos dos
distintos pobos que
habitaron a península
ibérica desde a
prehistoria ata o final
do reino visigodo a
través de mapas
esquemáticos.
CAA
CSC
HEB1.1.7. Define o concep-
to de romanización e descri-
be os medios empregados
para levala a cabo.
Recoñece a
influencia da cultura
romana nos pobos
que habitaban a
península ibérica e
explica o éxito da
romanización.
CCL
CSC
CCEC
218
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
HEB1.1.8. Compara o ritmo
e grao de romanización dos
territorios peninsulares.
Analiza o grao de
romanización dos
diferentes territorios
peninsulares.
CCL
CSC
CCEC
HEB1.1.9. Resume as
características da monar-
quía visigoda e explica por
que alcanzou tanto poder a
igrexa e a nobreza.
Identifica as
características do
reino visigodo,
analiza o proceso de
unificación territorial
e explica a súa
evolución.
CCL
CSC
HEB1.1.10. Procura infor-
mación de interese (en li-
bros e internet) sobre o
mantemento cultural e artís-
tico do legado romano na
España actual, e elabora
unha breve exposición.
Recompila, organiza
e analiza información
relevante sobre a
pervivencia do
legado cultural
romano para
responder cuestións
e expor dita
información
oralmente e/ou por
escrito.
CCL
CD
CAA
CSIEE
CCEC
HEB1.1.11. Representa
unha liña do tempo desde
250 a.C. ata 711 d.C., e si-
túa nela os principais acon-
tecementos históricos.
Elabora e analiza
liñas do tempo e
eixes cronolóxicos
para situar feitos
desde 250 a.C. ata
711 d.C.
CMCCT
CAA
CSC
HEB1.1.12. Partindo de
fontes historiográficas, res-
ponde a cuestións ou situa-
cións.
Utiliza fontes
historiográficas para
explicar os principais
feitos e procesos
históricos da
península ibérica
desde a prehistoria
ata a desaparición da
monarquía visigoda.
CCL
CSC
Bloque 2. A Idade Media: tres culturas e un mapa político en constante cambio (711-1474)
d
e
h
i
n
B2.1. Al-Andalus: conquista mu-
sulmá da Península; evolución polí-
tica de Al-Andalus; revitalización
económica e urbana; estrutura so-
cial; relixión, cultura e arte.
B2.1. Explicar a evolu-
ción dos territorios mu-
sulmáns na Península,
describindo as súas
etapas políticas e os
cambios económicos,
sociais e culturais que
HEB2.1.1. Explica as
causas da invasión musul-
má e da súa rápida ocupa-
ción da Península.
Explica as causas da
invasión musulmá e
recoñece diversos
factores que influíron
na súa rápida expan-
sión.
CCL
CSC
219
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
introduciron. HEB2.1.2. Representa unha
liña do tempo desde 711 ata
1474 e sitúa nunha ringleira
os principais acontecemen-
tos relativos a Al-Andalus e
noutra os relativos aos rei-
nos cristiáns.
Analiza unha liña do
tempo e localiza as
etapas de al-Ándalus.
CMCCT
CAA
CSC
HEB2.1.3. Describe a
evolución política de Al-
Andalus.
Explica a evolución
política
de al-Ándalus.
CCL
CSC
HEB2.1.4. Resume os
cambios económicos, so-
ciais e culturais introducidos
polos musulmáns en Al-
Andalus.
Sintetiza os cambios
económicos, sociais
e culturais introduci-
dos polos musulmáns
en al-Ándalus.
CCL
CSC
CCEC
d
e
h
i
p
B2.2. Os reinos cristiáns do século
XIII ao XV: evolución política; na-
cemento das Cortes. Os reinos
cristiáns na baixa Idade Media (sé-
culos XIV e XV): diferente evolu-
ción e organización política das
coroas de Castela, Aragón e Nava-
rra. Proceso de reconquista e re-
poboación.
B2.2. Explicar a evolu-
ción e configuración
política dos reinos cris-
tiáns, en relación co
proceso de reconquista
e o concepto patrimo-
nial da monarquía.
HEB2.2.1. Describe as
grandes etapas e as causas
xerais que conducen ao
mapa político da Península
Ibérica ao remate da Idade
Media.
Explica as principais
causas e fases do
mapa político da pe-
nínsula ibérica ao fi-
nal da Idade Media.
CCL
CSC
HEB2.2.2. Explica a orixe
das Cortes nos reinos cris-
tiáns e as súas principais
funcións.
Explica a orixe das
Cortes, o seu funcio-
namento e a súa
composición.
CCL
CSC
HEB2.2.3. Compara a
organización política da co-
roa de Castela, a de Aragón
e o reino de Navarra ao re-
mate da Idade Media.
Compara a organiza-
ción política da Coroa
de Castela, a Coroa
de Aragón e o Reino
de Navarra ao final
da Idade Media.
CCL
CAA
CSC
HEB2.2.4. Comenta o
ámbito territorial e as carac-
terísticas de cada sistema
de repoboación, así como
as súas causas e as súas
consecuencias.
Define e compara os
distintos modelos de
repoboación.
CCL
CAA
CSC
d
e
h
i
p
B2.3. Os reinos cristiáns na Idade
Media: réxime señorial e sociedade
estamental. Tensións sociais.
B2.3. Diferenciar as tres
grandes fases da evo-
lución económica dos
reinos cristiáns durante
toda a Idade Media (es-
tancamento, expansión
e crise), e sinalar os
seus factores e as súas
características.
HEB2.3.1. Describe as
grandes fases da evolución
económica dos territorios
cristiáns durante a Idade
Media.
Explica as grandes
fases da evolución
económica dos terri-
torios cristiáns duran-
te a Idade Media.
CCL
CSC
220
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
d
e
h
i
p
B2.4. Os reinos cristiáns na Idade
Media: do estancamento á expan-
sión económica. Crises agraria e
demográfica.
B2.4. Analizar a estrutu-
ra social dos reinos
cristiáns e describir o
réxime señorial e as
características da so-
ciedade estamental.
HEB2.4.1. Explica a orixe e
as características do réxime
señorial e a sociedade es-
tamental no ámbito cristián.
Analiza as causas da
feudalización e expli-
ca a sociedade es-
tamental dos reinos
cristiáns.
CCL
CMCCT
CSC
d
e
g
h
m
n
p
B2.5. O Camiño de Santiago. Unha
cultura plural: cristiáns, musulmáns
e xudeus. Manifestacións artísti-
cas.
B2.5. Describir as
relacións culturais de
cristiáns, musulmáns e
xudeus, e especificar as
súas colaboracións e as
influencias mutuas.
HEB2.5.1. Describe o labor
dos centros de tradución.
Explica en que
consistían os centros
de tradución como
transmisores de
grande parte do sa-
ber clásico e oriental
a Europa.
CCL
CSC
CCEC
HEB2.5.2. Procura informa-
ción de interese (en libros e
internet) sobre a importancia
cultural e artística do Cami-
ño de Santiago, e elabora
unha breve exposición.
Recompila, organiza
e analiza información
relevante sobre o
Camiño de Santiago
a través de diversas
fontes.
CCL
CD
CAA
CSIEE
CCEC
Bloque 3. A formación da monarquía hispánica e a súa expansión mundial (1474-1700)
d
e
h
i
p
B3.1. Os Reis Católicos: unión
dinástica de Castela e Aragón; re-
organización do Estado; política
relixiosa; conquista de Granada;
descuberta de América; incorpora-
ción de Navarra; relacións con Por-
tugal.
B3.1. Analizar o reinado
dos Reis Católicos co-
mo unha etapa de tran-
sición entre a Idade
Media e a Idade Mo-
derna, e identificar as
reminiscencias medie-
vais e os feitos salien-
tables que abren o ca-
miño á modernidade.
HEB3.1.1. Define o concep-
to de unión dinástica aplica-
do a Castela e Aragón en
tempos dos Reis Católicos e
describe as características
do novo Estado.
Explica que supuxo a
«unión dinástica» en
Castela e Aragón na
época dos Reis
Católicos e describe
as características do
novo Estado.
CCL
CSC
HEB3.1.2. Explica as
causas e as consecuencias
dos feitos máis relevantes
de 1492.
Analiza as causas e
as consecuencias
dos feitos máis
importantes de 1492.
CCL
CSC
HEB3.1.3. Analiza as
relacións dos Reis Católicos
con Portugal e os obxectivos
que perseguían.
Explica en que
consistiron e as
consecuencias que
produciron as
relacións dos Reis
Católicos con
Portugal.
CCL
CAA
CSC
d
e
h
i
B3.2. Auxe do Imperio no século
XVI: dominios de Carlos I e de Fili-
pe II; modelo político dos Austrias;
conflitos internos; conflitos relixio-
sos no seo do Imperio; conflitos
exteriores; exploración e coloniza-
ción de América e do Pacífico; polí-
B3.2. Explicar a evolu-
ción e a expansión da
monarquía hispánica
durante o século XVI,
diferenciando os reina-
dos de Carlos I e Filipe
HEB3.2.1. Compara os
imperios territoriais de Car-
los I e de Filipe II, e explica
os problemas que provoca-
ron.
Realiza unha
comparativa entre os
imperios territoriais
de Carlos I e Filipe II
e os problemas que
provocaron.
CCL
CAA
CSC
221
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
tica económica respecto a Améri-
ca; a revolución dos prezos e o
custo do Imperio.
II. HEB3.2.2. Explica a expan-
sión colonial en América e
no Pacífico durante o século
XVI.
Explica a expansión
colonial en América e
no Pacífico durante o
século XVI.
CCL
CSC
HEB3.2.3. Analiza a política
respecto a América no sécu-
lo XVI e as súas conse-
cuencias para España, Eu-
ropa e a poboación ameri-
cana.
Analiza as
consecuencias para
España, Europa e a
poboación americana
da política realizada
en América no século
XVI.
CCL
CAA
CSC
d
e
h
i
B3.3. Crise e decadencia do
Imperio no século XVII: os validos;
expulsión dos mouriscos; proxec-
tos de reforma de Olivares; guerra
dos Trinta Anos e perda da hexe-
monía en Europa en favor de Fran-
cia; rebelións de Cataluña e Portu-
gal en 1640; Carlos II e o problema
sucesorio; crise demográfica e
económica.
B3.3. Explicar as
causas e as conse-
cuencias da decadencia
da monarquía hispánica
no século XVII, relacio-
nando os problemas
internos, a política exte-
rior e a crise económica
e demográfica.
HEB3.3.1. Describe a
práctica do valemento e os
seus efectos na crise da
monarquía.
Explica en que
consistiu a práctica
do valemento, o seu
máximo
representante e os
efectos que produciu
na monarquía
española.
CCL
CSC
HEB3.3.2. Explica os
principais proxectos de re-
forma do Conde Duque de
Olivares.
Explica os principais
proxectos de reforma
do Conde Duque de
Olivares.
CCL
CSC
HEB3.3.3. Analiza as
causas da guerra dos Trinta
Anos e as súas consecuen-
cias para a monarquía his-
pánica e para Europa.
Analiza as causas da
guerra dos Trinta
Anos, e as súas
consecuencias para
a monarquía
hispánica e para
Europa.
CCL
CSC
CAA
HEB3.3.4. Compara e
comenta as rebelións de
Cataluña e Portugal de
1640.
Explica e realiza
unha comparación
entre as rebelións de
Cataluña e Portugal
de 1640.
CCL
CSC
CAA
HEB3.3.5. Explica os
principais factores da crise
demográfica e económica
do século XVII, e as súas
consecuencias.
Explica en que
consistiron a crise
demográfica e
económica do século
XVII e as súas
consecuencias.
CCL
CSC
HEB3.3.6. Representa unha
liña do tempo desde 1474
ata 1700, e sitúa nela os
principais acontecementos
Analiza unha liña do
tempo das
monarquías dos Reis
CMCCT
CAA
CSC
222
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
históricos. Católicos e dos
Austrias.
d
e
g
h
i
m
n
p
B3.4. Século de Ouro español: do
Humanismo á Contrarreforma; Re-
nacemento e Barroco na literatura
e na arte.
B3.4. Recoñecer as
grandes achegas cultu-
rais e artísticas do Sé-
culo de Ouro español,
extraendo información
de interese en fontes
primarias e secundarias
(en bibliotecas, internet,
etc.).
HEB3.4.1. Procura informa-
ción de interese (en libros e
internet) e elabora unha
breve exposición sobre os
seguintes pintores do Sécu-
lo de Ouro español: El Gre-
co, Ribera, Zurbarán, Veláz-
quez e Murillo.
Busca información a
través de diversas
fontes sobre Diego
de Velázquez.
Analiza as
características da
súa obra como fonte
histórica.
CCL
CD
CAA
CSC
CCEC
Bloque 4. España na órbita francesa: o reformismo dos primeiros Borbóns (1700-1788)
d
e
h
i
B4.1. Cambio dinástico e Guerra
de Sucesión: unha contenda civil e
europea; a Paz de Utrecht e o novo
equilibrio europeo; os pactos de
familia con Francia.
B4.1. Analizar a Guerra
de Sucesión española
como contenda civil e
europea, e explicar as
súas consecuencias
para a política exterior
española e a nova orde
internacional.
HEB4.1.1. Explica as
causas da Guerra de Suce-
sión Española e a composi-
ción dos bandos en conflito.
Describe as causas
da Guerra de
Sucesión española e
a composición dos
bandos en conflito.
CCL
CSC
HEB4.1.2. Representa unha
liña do tempo desde 1700
ata 1788, e sitúa nela os
principais acontecementos
históricos.
Representa unha liña
do tempo onde sitúa
acontecementos
relativos a
determinados feitos
ou procesos
históricos ocorridos
entre 1700 e 1788.
CMCCT
CAA
CSC
HEB4.1.3. Detalla as carac-
terísticas da nova orde eu-
ropea xurdida da Paz de
Utrecht e o papel de España
nela.
Explica en
profundidade as
características
principais da nova
orde que xurdiu en
Europa despois da
Paz de Utrecht e o
papel que
desempeñou España
nela.
CCL
CSC
d
e
h
i
p
B4.2. Reformas institucionais: novo
modelo de Estado; Administración
en América; Facenda Real; rela-
cións Igrexa-Estado.
B4.2. Describir as
características do novo
modelo de Estado, es-
pecificando o alcance
das reformas promovi-
das polos primeiros
monarcas da dinastía
borbónica.
HEB4.2.1. Define os decre-
tos de nova planta e explica
a súa importancia na confi-
guración do novo Estado
borbónico.
Explica en que
consistiron os
decretos de nova
planta e a
importancia que
tiveron na
configuración do
novo Estado
borbónico.
CCL
CSC
HEB4.2.2. Elabora un Elabora un esquema
CCL
223
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
esquema comparativo do
modelo político dos Austrias
e dos Borbóns.
comparativo do
modelo político dos
Austrias e dos
Borbóns.
CSC
CAA
HEB4.2.3. Explica as
medidas que adoptaron ou
proxectaron os primeiros
Borbóns para sanear a Fa-
cenda Real.
Describe as medidas
iniciais adoptadas
polos Borbóns para
sanear a Facenda
Real.
CCL
CSC
HEB4.2.4. Describe as
relacións Igrexa-Estado e as
causas da expulsión dos
xesuítas.
Explica as relacións
Igrexa-Estado e as
causas que
propiciaron a
expulsión das
xesuítas.
CCL
CSC
d
e
h
i
m
p
B4.3. Economía e política econó-
mica: recuperación demográfica;
problemas da agricultura, a indus-
tria e o comercio; liberalización do
comercio con América.
B4.3. Comentar a
situación inicial dos
sectores económicos,
detallando os cambios
introducidos e os ob-
xectivos da nova políti-
ca económica.
HEB4.3.1. Compara a
evolución demográfica do
século XVIII coa da centuria
anterior.
Realiza unha
comparativa entre a
evolución
demográfica do
século XVIII e a
evolución
demográfica anterior.
CCL
CSC
CAA
HEB4.3.2. Desenvolve os
principais problemas da
agricultura e as medidas
impulsadas por Carlos III
neste sector.
Explica os problemas
e as medidas
adoptadas por Carlos
III para impulsar o
sector agrícola.
CCL
CSC
HEB4.3.3. Explica a política
industrial da monarquía e as
medidas adoptadas respec-
to ao comercio con América.
Expón a política
industrial da
monarquía e as
medidas adoptadas
respecto ao comercio
con América.
CCL
CSC
d
e
h
i
m
p
B4.4. Engalaxe económica de
Cataluña. Estancamento económi-
co de Galicia.
B4.4. Explicar a engala-
xe económica de Cata-
luña, en comparación
coa evolución económi-
ca do resto de España.
HEB4.4.1. Especifica as
causas da engalaxe econó-
mica de Cataluña no século
XVIII.
Explica con detalle as
causas do
despegamento
económico de
Cataluña no século
XVIII.
CCL
CSC
d
e
h
i
p
B4.5. A Ilustración en España e
Galicia: proxectistas, anovadores e
ilustrados; despotismo ilustrado;
novo concepto de educación; So-
ciedades Económicas de Amigos
B4.5. Expor os concep-
tos fundamentais do
pensamento ilustrado,
identificando as súas
vías de difusión.
HEB4.5.1. Comenta as
ideas fundamentais da Ilus-
tración e define o concepto
de despotismo ilustrado.
Desenvolve as ideas
fundamentais da
Ilustración e define o
concepto de
despotismo ilustrado.
CCL
CAA
CSC
CCEC
224
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
do País; prensa periódica. HEB4.5.2. Razoa a impor-
tancia das Sociedades Eco-
nómicas de Amigos do País
e da prensa periódica na
difusión dos valores da Ilus-
tración.
Valora a importancia
que tiveron as
Sociedades
Económicas de
Amigos do País e da
prensa periódica na
difusión dos valores
da Ilustración.
CCL
CSC
CCEC
Bloque 5. A crise do Antigo Réxime (1788-1833): Liberalismo fronte a Absolutismo
d
e
h
i
p
B5.1. Impacto da Revolución
Francesa: relacións entre España e
Francia; Guerra da Independencia.
B5.1. Analizar as
relacións entre España
e Francia desde a Re-
volución Francesa ata a
Guerra da Independen-
cia, e especificar en
cada fase os principais
acontecementos e as
súas repercusións para
España.
HEB5.1.1. Resume os
cambios que experimentan
as relacións entre España e
Francia desde a Revolución
Francesa ata o comezo da
Guerra de Independencia.
Sintetiza os cambios
que experimentaron
as relacións entre
España e Francia
nunha liña do tempo
entre a Revolución
Francesa e o comezo
da guerra da Inde-
pendencia.
CCL
CSC
HEB5.1.2. Describe a
Guerra da Independencia:
as súas causas, a composi-
ción dos bandos en conflito
e o desenvolvemento dos
acontecementos.
Detalla as causas, a
composición dos
bandos en conflito e
o desenvolvemento
dos acontecementos
da guerra da Inde-
pendencia.
CCL
CSC
a
d
e
h
i
p
B5.2. Primeiro intento de revolu-
ción liberal, Cortes de Cádiz e
Constitución de 1812.
B5.2. Comentar o labor
lexislador das Cortes de
Cádiz, en relación co
ideario do liberalismo.
HEB5.2.1. Compara as
Cortes de Cádiz coas esta-
mentais do Antigo Réxime.
Realiza unha compa-
rativa entre as Cortes
de Cádiz e as Cortes
estamentales do An-
tigo Réxime.
CCL
CSC
CAA
HEB5.2.2. Comenta as
características esenciais da
Constitución de 1812.
Desenvolve as
características esen-
ciais da Constitución
de 1812.
CCL
CSC
CAA
d
e
h
i
p
B5.3. Reinado de Fernando VII:
restauración do absolutismo; trienio
liberal; reacción absolutista.
B5.3. Describir as fases
do reinado de Fernando
VII, e explicar os princi-
pais feitos de cada
unha.
HEB5.3.1. Detalla as fases
do conflito entre liberais e
absolutistas durante o rei-
nado de Fernando VII.
Desenvolve de
maneira detallada as
fases do conflito en-
tre liberais e absolu-
tistas durante o rei-
nado de Fernando
VII.
CCL
CSC
HEB5.3.2. Define o carlismo
e resume a súa orixe e os
apoios con que contaba ini-
cialmente.
Explica o carlismo, a
súa orixe e os apoios
iniciais que recibiu.
CCL
CSC
225
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
HEB5.3.3. Representa unha
liña do tempo desde 1788
ata 1833 e sitúa nela os
principais acontecementos
históricos.
Representa unha liña
do tempo desde 1788
ata 1833, e sitúa nela
os principais aconte-
cementos históricos.
CMCCT
CAA
CSC
HEB5.3.4. Representa nun
esquema as diferenzas, en
canto a sistema político e
estrutura social, entre o An-
tigo Réxime e o réxime libe-
ral burgués.
Esquematiza as
diferenzas políticas e
de estrutura social
entre o Antigo Réxi-
me e o réxime liberal
burgués.
CCL
CAA
CSC
d
e
h
i
B5.4. Emancipación da América
española: protagonismo crioulo;
fases do proceso; repercusións
para España.
B5.4. Explicar o proce-
so de independencia
das colonias america-
nas, diferenciando as
súas causas e as súas
fases, así como as re-
percusións económicas
para España.
HEB5.4.1. Explica as
causas e o desenvolvemen-
to do proceso de indepen-
dencia das colonias ameri-
canas.
Expón as causas e o
desenvolvemento do
proceso de indepen-
dencia das colonias
americanas.
CCL
CSC
HEB5.4.2. Especifica as
repercusións económicas
para España da indepen-
dencia das colonias ameri-
canas.
Describe o impacto
económico para Es-
paña da independen-
cia das colonias ame-
ricanas.
CCL
CSC
d
e
g
h
i
l
m
n
B5.5. A obra de Goya como
testemuño da época.
B5.5. Relacionar as
pinturas e os gravados
de Goya cos acontece-
mentos deste período, e
identificar nelas o refle-
xo da situación e os
feitos contemporáneos.
HEB5.5.1. Procura informa-
ción de interese (en libros e
internet) sobre Goya e ela-
bora unha breve exposición
sobre a súa visión da gue-
rra.
Recompila, organiza
e analiza información
relevante sobre Goya
e elabora unha breve
exposición sobre a
súa visión da guerra.
CCL
CD
CSC
CCEC
Bloque 6. A conflitiva construción do Estado liberal (1833-1874)
d
e
h
i
p
B6.1. O carlismo como derradeiro
bastión absolutista: ideario e apo-
ios sociais; as dúas primeiras gue-
rras carlistas.
B6.1. Describir o
fenómeno do carlismo
como resistencia abso-
lutista fronte á revolu-
ción liberal, analizando
os seus compoñentes
ideolóxicos, as súas
bases sociais, a súa
evolución no tempo e
as súas consecuencias.
HEB6.1.1. Identifica o
ámbito xeográfico do carlis-
mo e explica o seu ideario e
os seus apoios sociais.
Recoñece o ámbito
xeográfico onde se
desenvolveu e foi
máis favorable o
carlismo e explica o
seu ideario e os seus
apoios sociais.
CAA
CSC
HEB6.1.2. Especifica as
causas e consecuencias das
dúas primeiras guerras car-
listas.
Desenvolve as
causas e as
consecuencias das
dúas primeiras
guerras carlistas.
CCL
CSC
HEB6.1.3. Representa unha
liña do tempo desde 1833
Representa unha liña CMCCT
226
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
ata 1874 e sitúa nela os
principais acontecementos
históricos.
do tempo onde sitúa
acontecementos
relativos a
determinados feitos
ou procesos
históricos ocorridos
entre 1833 e 1874.
CAA
CSC
d
e
h
i
p
B6.2. Triunfo e consolidación do
liberalismo no reinado de Isabel II:
primeiros partidos políticos; prota-
gonismo político dos militares; le-
xislación económica de signo libe-
ral; nova sociedade de clases.
B6.2. Analizar a transi-
ción definitiva do Antigo
Réxime ao réxime libe-
ral burgués durante o
reinado de Isabel II,
explicar o protagonismo
dos militares e especifi-
cando os cambios polí-
ticos, económicos e
sociais.
HEB6.2.1. Describe as
características dos partidos
políticos que xurdiron duran-
te o reinado de Isabel II.
Explica que
caracterizaba a cada
un dos partidos
políticos que xurdiron
durante o reinado de
Isabel II.
CCL
CSC
HEB6.2.2. Resume as
etapas da evolución política
do reinado de Isabel II des-
de a súa minoría de idade, e
explica o papel dos milita-
res.
Sintetiza as etapas
políticas do reinado
de Isabel II. Explica o
papel xogado polos
militares.
CCL
CSC
HEB6.2.3. Explica as
medidas de liberalización do
mercado da terra levadas a
cabo durante o reinado de
Isabel II.
Explica o proceso
desamortizador que
liberalizou a terra no
reinado de Isabel II
CCL
CAA
CSC
HEB6.2.4. Compara as
desamortizacións de Mendi-
zábal e Madoz, e especifica
os obxectivos dunha e outra.
Realiza unha
comparativa entre as
desamortizacións de
Mendizábal e Madoz,
e especifica os
obxectivos dunha e
doutra.
CCL
CAA
CSC
HEB6.2.5. Especifica as
características da nova so-
ciedade de clases e compá-
raa coa sociedade estamen-
tal do Antigo Réxime.
Explica as característi-
cas da nova sociedade
de clases e compáraa
coa sociedade estamen-
tal do Antigo Réxime.
CCL
CSC
CCEC
d
e
h
i
B6.3. Proceso constitucional.
B6.3. Explicar o proce-
so constitucional duran-
te o reinado de Isabel II,
en relación coas corren-
tes ideolóxicas dentro
do liberalismo e a súa
loita polo poder.
HEB6.3.1. Compara o
Estatuto Real de 1834 e as
Constitucións de 1837 e
1845.
Realiza unha comparati-
va entre o Estatuto Real
de 1834 e as Constitu-
cións de 1837 e 1845.
CCL
CAA
CSC
d
e
h
i
B6.4. Sexenio Democrático:
revolución de 1868 e caída da mo-
narquía isabelina; procura de alter-
nativas políticas e monarquía de
B6.4. Explicar o Sexe-
nio Democrático como
período de procura de
alternativas democráti-
HEB6.4.1. Explica as etapas
políticas do Sexenio Demo-
crático.
Describe as distintas
etapas políticas do
Sexenio
Democrático.
CCL
CSC
227
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
p Amadeo I; primeira República; gue-
rra de Cuba, terceira guerra carlista
e insurrección cantonal.
cas á monarquía isabe-
lina, especificando os
grandes conflitos inter-
nos e externos que de-
sestabilizaron o país.
HEB6.4.2. Describe as
características esenciais da
Constitución democrática de
1869.
Describe as
particularidades da
Constitución
democrática de 1869.
CCL
CSC
HEB6.4.3. Identifica os
grandes conflitos do sexenio
e explica as súas conse-
cuencias políticas.
Localiza e describe
os grandes conflitos
ocorridos durante o
Sexenio Democrático
e as súas
repercusións
políticas.
CAA
CSC
c
d
e
h
i
p
B6.5. Inicios do movemento obreiro
español: condicións de vida da
poboación obreira e labrega; a
Asociación Internacional de Traba-
lladores e o xurdimento das corren-
tes anarquista e socialista.
B6.5. Describir as
condicións de vida das
clases traballadoras e
os inicios do movemen-
to obreiro en España,
en relación co desen-
volvemento do move-
mento obreiro interna-
cional.
HEB6.5.1. Relaciona a
evolución do movemento
obreiro español durante o
Sexenio Democrático coa do
movemento obreiro interna-
cional.
Conecta o movemento
obreiro español e a súa
evolución coa evolución
do movemento obreiro
internacional, durante o
Sexenio Democrático.
Compara e relaciona a
evolución do momento
obreiro español durante
o período do Sexenio
Democrático coa do mo-
vemento obreiro interna-
cional
CCL
CAA
CSC
Bloque 7. A Restauración Borbónica: implantación e afianzamento dun novo sistema político (1874-
1902)
d
e
h
i
p
B7.1. Teoría e realidade do siste-
ma canovista: inspiración no mode-
lo inglés; a Constitución de 1876 e
o bipartidismo; quenda de partidos,
caciquismo e fraude electoral.
B7.1. Explicar o sistema
político da Restaura-
ción, distinguindo a súa
teoría e o seu funcio-
namento real.
HEB7.1.1. Explica os
elementos fundamentais do
sistema político ideado por
Cánovas.
Describe os
principais puntos do
sistema político de
Cánovas.
CCL
CAA
CSC
HEB7.1.2. Especifica as
características esenciais da
Constitución de 1876.
Explica os principais
puntos da
Constitución de 1876.
CCL
CSC
HEB7.1.3. Describe o
funcionamento real do sis-
tema político da Restaura-
ción.
Explica o auténtico
funcionamento do
sistema político
durante a
Restauración.
CCL
CSC
HEB7.1.4. Representa unha
liña do tempo desde 1874
ata 1902 e sitúa nela os
principais acontecementos
históricos.
Sitúa nunha liña do
tempo entre 1874 e
1902 os principais
acontecementos
históricos.
CMCCT
CAA
CSC
d
e
B7.2. Oposición ao sistema:
catalanismo, nacionalismo vasco,
B7.2. Analizar os
movementos políticos e
HEB7.2.1. Resume a orixe e
a evolución do catalanismo,
Resume a orixe e a
evolución do
CCL
CSC
228
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
h
i
p
rexionalismo galego e movemento
obreiro.
sociais excluídos do
sistema, especificando
a súa evolución durante
o período estudado.
o nacionalismo vasco e o
rexionalismo galego.
catalanismo, o
nacionalismo vasco e
o rexionalismo
galego.
CCEC
HEB7.2.2. Analiza as
correntes ideolóxicas do
movemento obreiro e labre-
go español, así como a súa
evolución durante o derra-
deiro cuarto do século XIX.
Analiza as diferentes
correntes ideolóxicas
do movemento
obreiro e campesiño
español, así como a
súa evolución
durante o derradeiro
cuarto do século XIX.
Explica as ideoloxías
que influíron e
constituíron o
movemento obreiro
español e a súa
evolución no
derradeiro cuarto do
século XIX
CCL
CAA
CSC
CCEC
d
e
h
i
B7.3. Éxitos políticos: estabilidade
e consolidación do poder civil; li-
quidación do problema carlista;
solución temporal do problema de
Cuba.
B7.3. Describir os
principais logros do
reinado de Afonso XII e
a rexencia de María
Cristina, inferindo as
súas repercusións na
consolidación do novo
sistema político.
HEB7.3.1. Compara o papel
político dos militares no rei-
nado de Afonso XII co das
etapas precedentes do sé-
culo XIX.
Contrasta o papel
dos militares durante
o reinado de Alfonso
XII co papel dos
militares en etapas
anteriores.
CCL
CAA
CSC
HEB7.3.2. Describe a orixe,
o desenvolvemento e as
repercusións da terceira
guerra carlista.
. Describe a orixe, o
desenvolvemento e as
repercusións da terceira
guerra carlista
CCL
CSC
d
e
h
i
B7.4. Perda das derradeiras
colonias e crise de 1898: guerra de
Cuba e con Estados Unidos; Tra-
tado de París; rexeneracionismo.
B7.4. Explicar o desas-
tre colonial e a crise do
98, identificando as
súas causas e as súas
consecuencias.
HEB7.4.1. Explica a política
española respecto ao pro-
blema de Cuba.
Explica a política
española respecto ao
problema de Cuba.
CCL
CSC
HEB7.4.2. Sinala os princi-
pais feitos do desastre colo-
nial de 1898 e as conse-
cuencias territoriais do Tra-
tado de París.
Explica as principais
consecuencias
derivadas do
desastre colonial de
1898 e do Tratado de
París.
CCL
CSC
HEB7.4.3. Especifica as
consecuencias para España
da crise do 98 nos ámbitos
económico, político e ideo-
lóxico.
Explica as principais
consecuencias para
España da crise do
98 no ámbito
económico, político e
ideolóxico.
CCL
CSC
CCEC
229
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Bloque 8. Continuidade e transformacións económicas no século XIX: un desenvolvemento insufi-
ciente
d
e
h
i
l
p
B8.1. Lento crecemento da poboa-
ción: mantemento dun réxime de-
mográfico antigo; excepción de
Cataluña.
B8.1. Explicar a evolu-
ción demográfica de
España ao longo do
século XIX, comparan-
do o crecemento da
poboación española no
seu conxunto co de
Cataluña e o dos países
máis avanzados de
Europa.
HEB8.1.1. Identifica os
factores do lento crecemen-
to demográfico español no
século XIX.
Explica os factores do
lento crecemento demo-
gráfico en España du-
rante o século XIX.
CCL
CSC
HEB8.1.2. Compara a
evolución demográfica de
Cataluña coa do resto de
España no século XIX.
. Compara a evolución
demográfica de Catalu-
ña coa do resto de Es-
paña no século XIX.
. Compara a evolución
demográfica das princi-
pais cidades españolas.
CCL
CAA
CSC
d
e
h
i
l
p
B8.2. Economía española no XIX:
agricultura protexida e estancada
(efectos das desamortizacións;
baixos rendementos); deficiente
industrialización (industria téxtil
catalá, siderurxia e a minaría); difi-
cultades dos transportes (condicio-
namentos xeográficos; rede de
ferrocarrís); comercio (proteccio-
nismo fronte a librecambismo);
finanzas (a peseta como unidade
monetaria; desenvolvemento da
banca moderna; problemas da Fa-
cenda; investimentos estranxeiros.
O caso galego.
B8.2. Analizar os
sectores económicos e
especificar a situación
herdada, as transfor-
macións de signo liberal
e as consecuencias que
se derivan delas.
HEB8.2.1. Explica os
efectos económicos das
desamortizacións de Mendi-
zábal e Madoz.
Describe os efectos
económicos que
produciron as
desamortizacións de
Mendizábal e Madoz.
CCL
CSC
HEB8.2.2. Especifica as
causas dos baixos rende-
mentos da agricultura espa-
ñola do século XIX.
Explica as causas
dos baixos
rendementos da
agricultura española
durante o século XIX.
CCL
CSC
HEB8.2.3. Describe a
evolución da industria téxtil
catalá, a siderurxia e a mi-
naría ao longo do século
XIX.
Explica a evolución
da industria téxtil
catalá, a siderurxia e
a minaría ao longo do
século XIX.
CCL
CSC
HEB8.2.4. Compara a
revolución industrial españo-
la coa dos países máis
avanzados de Europa.
Realiza a
comparación entre a
revolución industrial
española e a de
países máis
avanzados en
Europa.
CCL
CAA
CSC
HEB8.2.5. Relaciona as
dificultades do transporte e
o comercio interior cos con-
dicionamentos xeográficos.
Explica como
influíron os
condicionamentos
xeográficos no
transporte e no
desenvolvemento do
comercio interior.
CCL
CAA
CSC
HEB8.2.6. Explica os
obxectivos da rede ferrovia-
Explica que
obxectivos se
CCL
CSC
230
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
ria e as consecuencias da
lei xeral de ferrocarrís de
1855.
perseguían coa
construción da rede
ferroviaria e que
consecuencias tivo a
lei xeral de ferrocarrís
de 1855.
HEB8.2.7. Compara os
apoios, os argumentos e as
actuacións de proteccionis-
tas e librecambistas ao lon-
go do século XIX.
Explica como
afectaron as políticas
proteccionistas ao
sector agrario e ao
comercio interior e
exterior español.
CCL
CAA
CSC
HEB8.2.8. Explica o proceso
que conduciu á unidade
monetaria e á banca moder-
na.
Describe o proceso
que conduciu á
unidade monetaria e
á banca moderna.
CCL
CSC
HEB8.2.9. Explica a reforma
Mon-Santillán da Facenda
pública e os seus efectos.
Expón a reforma
Mon-Santillán da
Facenda pública e os
seus efectos.
CCL
CSC
HEB8.2.10. Especifica como
os investimentos en España
de Francia e de Inglaterra
afectaron o modelo de de-
senvolvemento económico
español durante o século
XIX.
Coñece a
importancia dos
investimentos
estranxeiros no
desenvolvemento do
sector siderúrxico e
das industrias
derivadas da
agricultura.
CCL
CSC
Bloque 9. A crise do sistema da Restauración e a caída da monarquía (1902-1931)
d
e
h
i
p
B9.1. Intentos de modernización do
sistema: revisionismo político dos
primeiros gobernos de Afonso XIII;
oposición de republicanos e nacio-
nalistas cataláns, vascos, galegos
e andaluces.
B9.1. Relacionar o
rexeneracionismo xur-
dido da crise do 98 co
revisionismo político
dos primeiros gobernos,
e especificar as súas
actuacións máis impor-
tantes.
HEB9.1.1. Define en que
consistiu o revisionismo polí-
tico inicial do reinado de
Afonso XIII, e as principais
medidas adoptadas.
Explica os gobernos
de Canalejas e
Maura, o chamado
revisionismo político,
ao principio do
reinado de Afonso
XIII.
CCL
CSC
HEB9.1.2. Representa unha
liña do tempo desde 1902
ata 1931, e sitúa nela os
principais acontecementos
históricos.
Representa nunha
liña do tempo os
principais
acontecementos
históricos ocorridos
entre 1902 e 1931.
CMCCT
CAA
CSC
231
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
HEB9.1.3. Elabora un
esquema cos factores inter-
nos e externos da quebra do
sistema político da Restau-
ración.
Interpreta e completa
un esquema sobre a
quebra do sistema
político da
restauración.
CCL
CAA
CSC
d
e
h
i
B9.2. Quebra do sistema: impacto
dos acontecementos exteriores
(intervención en Marrocos; I Guerra
Mundial; Revolución Rusa); cre-
cente axitación social (Semana
Tráxica de Barcelona; crise xeral
de 1917; "trienio bolchevique" en
Andalucía).
B9.2. Analizar as
causas da quebra do
sistema político da Res-
tauración e identificar
os factores internos e
os externos.
HEB9.2.1. Especifica a
evolución das forzas políti-
cas de oposición ao siste-
ma: republicanos e naciona-
listas.
Explica as formas en
que evolucionaron as
forzas políticas de
oposición ao sistema:
republicanos e
nacionalistas.
CCL
CSC
HEB9.2.2. Explica as
repercusións da I Guerra
Mundial e da Revolución
Rusa en España.
Describe que consecuen-
cias tivo para España a
Primeira Guerra Mundial.
CCL
CSC
HEB9.2.3. Analiza as
causas, os principais feitos e
as consecuencias da inter-
vención de España en Ma-
rrocos entre 1904 e 1927.
Investiga e describe
as causas, os
principais feitos e as
consecuencias da
intervención de
España en Marrocos
entre 1904 e 1927.
CCL
CSC
HEB9.2.4. Analiza a crise
xeral de 1917: as súas cau-
sas, manifestacións e con-
secuencias.
Investiga e describe
as causas, os
principais
acontecementos e as
consecuencias da
crise xeral de 1917.
CCL
CSC
d
e
h
i
B9.3. Ditadura de Primo de Rivera:
directorio militar e directorio civil;
remate da guerra de Marrocos;
caída da ditadura; afundimento da
monarquía.
B9.3. Explicar a ditadu-
ra de Primo de Rivera
como solución autorita-
ria á crise do sistema, e
describir as súas carac-
terísticas, etapas e ac-
tuacións.
HEB9.3.1. Especifica as
causas do golpe de estado
de Primo de Rivera e os
apoios con que contou ini-
cialmente.
Describe as causas
do golpe de estado
de Primo de Rivera e
os seus apoios
iniciais.
CCL
CSC
HEB9.3.2. Describe a
evolución da ditadura de
Primo de Rivera, desde o
directorio militar ao directo-
rio civil e o seu remate.
Expón a evolución da
ditadura de Primo de
Rivera, desde o
directorio militar ao
directorio civil e o seu
remate.
CCL
CSC
HEB9.3.3. . Explica as
causas da caída da monar-
quía.
Explica as causas da
caída da monarquía.
CCL
CSC
d
e
B9.4. Crecemento económico e
cambios demográficos no primeiro
B9.4. Explicar a evolu-
ción económica e de-
HEB9.4.1. Analiza os
efectos da I Guerra Mundial
Describe que
consecuencias
CCL
CSC
232
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
h
i
p
terzo do século: efectos da Guerra
Mundial na economía española;
intervencionismo estatal da ditadu-
ra; transición ao réxime demográfi-
co moderno; movementos migrato-
rios; transvasamento de poboación
da agricultura á industria.
mográfica no primeiro
terzo do século XX, en
relación coa situación
herdada do século XIX.
sobre a economía española. económicas tivo para
España a Primeira
Guerra Mundial.
HEB9.4.2. Describe a
política económica da dita-
dura de Primo de Rivera.
Explica en que
consistiu a política
económica da
ditadura de Primo de
Rivera.
CCL
CSC
HEB9.4.3. Explica os
factores da evolución demo-
gráfica de España no primei-
ro terzo do século XX.
Describe e explica como
evolucionou a demogra-
fía en España durante o
primeiro terzo do século
XX e que factores influí-
ron.
CCL
CSC
Bloque 10. A II República. A Guerra Civil nun contexto de crise internacional (1931-1939)
d
e
h
i
B10.1. A II República como solu-
ción democrática ao afundimento
do sistema da Restauración.
B10.1. Explicar a II
República como solu-
ción democrática ao
afundimento do sistema
político da Restaura-
ción, enmarcándoa no
contexto internacional
de crise económica e
conflitividade social.
HEB10.1.1. Explica as
causas que levaron á pro-
clamación da II República e
relaciona as súas dificulta-
des coa crise económica
mundial dos anos 30.
Identifica as
circunstancias que
favoreceron a
proclamación da
Segunda República.
CCL
CAA
CSC
HEB10.1.2. Diferencia as
forzas de apoio e oposición
á República nos seus come-
zos, e describe as súas ra-
zóns e as principais actua-
cións.
Contrasta as forzas
de apoio e oposición
á República nos seus
comezos, e describe
as súas razóns e as
principais actuacións.
CCL
CAA
CSC
a
b
d
e
h
i
p
B10.2. Evolución política durante a
II República: bienio reformista
(Constitución de 1931; política de
reformas; Estatuto de Cataluña;
forzas de oposición á República);
bienio radical-cedista (política res-
tauradora e radicalización popular;
revolución de Asturias); Fronte Po-
pular (primeiras actuacións do Go-
berno; preparación do golpe mili-
tar).
B10.2. Diferenciar as
etapas da República ata
o comezo da Guerra
Civil, especificando os
feitos e as actuacións
principais en cada
unha.
HEB10.2.1. Resume as
reformas impulsadas duran-
te o bienio reformista da
República.
Resume as reformas
impulsadas durante o
bienio reformista da
República.
CCL
CSC
HEB10.2.2. Especifica as
características esenciais da
Constitución de 1931.
Enumera as
características
esenciais da
Constitución de 1931.
CCL
CSC
HEB10.2.3. Analiza o
proxecto de reforma agraria:
as súas razóns, o seu de-
senvolvemento e os seus
efectos.
Explica as orixes da
reforma agraria da
Segunda República,
o seu
desenvolvemento e
as súas
consecuencias.
CCL
CSC
HEB10.2.4. Compara as
actuacións do bienio radical-
Explica en que
consistiu a política do
CCL
CSC
233
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
cedista coas do bienio ante-
rior.
bienio dereitista e
compáraa coa levada
a cabo polo bienio
reformista.
CAA
HEB10.2.5. Describe as
causas, o desenvolvemento
e as consecuencias da Re-
volución de Asturias de
1934.
Investiga e explica as
causas, o
desenvolvemento e
as consecuencias da
Revolución de
Asturias de 1934.
CCL
CSC
HEB10.2.6. Explica as
causas da formación da
Fronte Popular e as actua-
cións tras o seu triunfo elec-
toral, ata o comezo da gue-
rra.
Explica as causas da
formación da Fronte
Popular e as
actuacións tras o seu
triunfo electoral ata o
comezo da guerra.
CCL
CSC
b
d
e
h
i
p
B10.3. Guerra Civil: sublevación e
desenvolvemento da guerra; di-
mensión internacional do conflito;
evolución das dúas zonas; conse-
cuencias da guerra.
B10.3. Analizar a
Guerra Civil, identifi-
cando as súas causas e
as consecuencias, a
intervención internacio-
nal e o curso dos acon-
tecementos nas dúas
zonas.
HEB10.3.1. Especifica os
antecedentes da Guerra
Civil.
Explica os
antecedentes da
Guerra Civil.
CCL
CSC
HEB10.3.2. Relaciona a
Guerra Civil española co
contexto internacional.
Relaciona a Guerra
Civil española co
contexto
internacional.
CCL
CAA
CSC
HEB10.3.3. Compara a
evolución política e a situa-
ción económica dos dous
bandos durante a guerra.
Compara a evolución
política e a situación
económica dos dous
bandos durante a
guerra.
CCL
CAA
CSC
HEB10.3.4. Especifica os
custos humanos e as con-
secuencias económicas e
sociais da guerra.
Explica os custos
humanos e as
consecuencias
económicas e sociais
da guerra.
CCL
CSC
HEB10.3.5. Sintetiza nun
esquema as grandes fases
da guerra, desde o punto de
vista militar.
Esquematiza as grandes
fases militares da gue-
rra.
CCL
CSC
HEB10.3.6. Representa
unha liña do tempo desde
1931 ata 1939, e sitúa nela
os principais acontecemen-
tos históricos.
. Representa unha liña
do tempo desde 1931
ata 1939, e sitúa nela os
principais acontecemen-
tos históricos.
CMCCT
CAA
CSC
d
B10.4. Idade de Prata da cultura
española: da xeración do 98 á do
B10.4. Valorar a impor-
tancia da Idade de Pra-
HEB10.4.1. Procura infor-
mación de interese (en li-
. Procura información de
interese (en libros e in-
CCL
234
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
e
g
h
i
m
n
p
36. ta da cultura española,
e expor as achegas das
xeracións e das figuras
máis representativas.
bros e internet) e elabora
unha breve exposición sobre
a Idade de Prata da cultura
española.
ternet) e elabora unha
breve exposición sobre
os máximos expoñentes
da Idade de Prata da
cultura española.
CD
CAA
CSC
CSIEE
CCEC
Bloque 11. A ditadura franquista (1939-1975)
b
c
d
e
h
i
p
B11.1. Características e evolución
do franquismo: postguerra (grupos
ideolóxicos e apoios sociais do
franquismo; oscilantes relacións co
exterior; configuración política do
novo Estado; represión política;
autarquía económica); anos do
"desenvolvemento" (plans de de-
senvolvemento e o crecemento
económico; transformacións so-
ciais; reafirmación política do réxi-
me; política exterior; crecente opo-
sición ao franquismo); fin do fran-
quismo (inestabilidade política;
dificultades exteriores; efectos da
crise económica internacional de
1973).
B11.1. Analizar as
características do fran-
quismo e a súa evolu-
ción no tempo e especi-
ficar as transformacións
políticas, económicas e
sociais que se produci-
ron, en relación coa
cambiante situación
internacional.
HEB11.1.1. Elabora un
esquema cos grupos ideoló-
xicos e os apoios sociais do
franquismo na súa etapa
inicial.
Esquematiza os
grupos ideolóxicos e
os apoios sociais
recibidos polo
franquismo na súa
etapa inicial.
CCL
CAA
CSC
HEB11.1.2. Diferencia
etapas na evolución de Es-
paña durante o franquismo,
e resume os trazos esen-
ciais de cada unha.
Distingue as etapas
de evolución de
España durante o
franquismo e
enumera as súas
principais
características.
CCL
CAA
CSC
HEB11.1.3. Explica a
organización política do Es-
tado franquista.
Describe e esquematiza
a organización política
do Estado franquista.
CCL
CSC
HEB11.1.4. Explica as
relacións exteriores, a evo-
lución política e a situación
económica de España des-
de o remate da Guerra Civil
ata 1959.
Describe as relacións
exteriores, a
evolución política e a
situación económica
de España desde o
remate da Guerra
Civil ata 1959.
CCL
CSC
HEB11.1.5. Explica as
relacións exteriores, a evo-
lución política e as transfor-
macións económicas e so-
ciais de España desde 1959
ata 1973.
Relaciona a
evolución política do
réxime coa evolución
da política exterior.
CCL
CSC
HEB11.1.6. Especifica as
causas da crise final do
franquismo desde 1973.
Explica cales foron
as causas que
provocaron o final do
franquismo.
CCL
CSC
HEB11.1.7. Relaciona a
evolución política do réxime
cos cambios que se produ-
cen no contexto internacio-
Asocia a evolución
política do réxime cos
cambios que se
producen no contexto
CCL
CSC
CAA
235
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
nal. internacional.
HEB11.1.8. Explica a
política económica do fran-
quismo nas súas etapas e a
evolución económica do
país.
Describe as etapas da
política económica de
Franco e a evolución
económica do país
CCL
CSC
HEB11.1.9. Describe as
transformacións que expe-
rimenta a sociedade espa-
ñola durante os anos do
franquismo, así como as
súas causas.
Explica as
transformacións que
sufriu a sociedade
española durante os
anos do franquismo e
as súas causas.
CCL
CSC
HEB11.1.10. Especifica os
grupos de oposición política
ao réxime franquista e co-
menta a súa evolución no
tempo.
Explica cales foron os
grupos de oposición ao
réxime e cal foi a súa
evolución no tempo.
CCL
CSC
HEB11.1.11. Representa
unha liña do tempo desde
1939 ata 1975, e sitúa nela
os principais acontecemen-
tos históricos.
Representa unha liña do
tempo desde 1939 ata
1975, e sitúa nela os
principais acontecemen-
tos históricos.
CMCCT
CAA
CSC
b
d
e
g
h
i
m
p
B11.2. Cultura española durante o
franquismo: cultura oficial; cultura
do exilio; cultura interior á marxe
do sistema.
B11.2. Describir a
diversidade cultural do
período, distinguindo as
súas manifestacións.
HEB11.2.1. Procura infor-
mación de interese (en li-
bros e internet) e elabora
unha breve exposición sobre
a cultura do exilio durante o
franquismo.
. Procura información de
interese (en libros e in-
ternet) e elabora unha
breve exposición sobre a
cultura do exilio durante
o franquismo.
Analiza e interpreta a
cultura española durante
o franquismo: a cultura
oficial, a cultura do exilio
e a cultura interior á
marxe do sistema
CCL
CD
CSIEE
CCEC
Bloque 12. Normalización democrática de España e integración en Europa (desde 1975)
a
b
d
e
h
i
p
B12.1. Transición á democracia:
crise económica mundial; alternati-
vas políticas ao franquismo, conti-
nuísmo, reforma ou ruptura; o pa-
pel do Rei; a lei para a reforma
política; primeiras eleccións demo-
cráticas.
B12.1. Describir as
dificultades da transi-
ción á democracia des-
de o franquismo nun
contexto de crise eco-
nómica, e explicar as
medidas que permitiron
a celebración das pri-
meiras eleccións demo-
cráticas.
HEB12.1.1. Explica as
alternativas políticas que se
propuñan tras a morte de
Franco, e quen defendía
cada unha.
Describe as opcións
políticas existentes
despois da morte de
Franco e o seu
ideario político.
CCL
CSC
HEB12.1.2. Describe o
papel desempeñado polo
Rei durante a transición.
Explica o papel que
representou o Rei
durante a transición.
CCL
CSC
HEB12.1.3. Describe as
actuacións impulsadas polo
presidente de Goberno
Explica as actuacións
realizadas polo
presidente de
CCL
CSC
236
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
Adolfo Suárez para a refor-
ma política do réxime fran-
quista: lei para a reforma
política de 1976, lei de am-
nistía de 1977, etc.
Goberno, Adolfo
Suárez, para a
reforma política do
réxime franquista.
HEB12.1.4. Explica as
causas e os obxectivos dos
Pactos da Moncloa.
Describe as causas e
os obxectivos dos
pactos da Moncloa.
CCL
CSC
a
b
c
d
e
h
i
p
B12.2. Período constituínte: Pactos
da Moncloa; preautonomías de
Cataluña e o País Vasco; Constitu-
ción de 1978 e Estado das auto-
nomías. O caso de Galicia.
B12.2. Caracterizar o
novo modelo de Estado
democrático establecido
na Constitución de
1978, especificando as
actuacións previas en-
camiñadas a alcanzar o
máis amplo acordo so-
cial e político.
HEB12.2.1. Explica o
proceso de elaboración e
aprobación da Constitución
de 1978 e as súas caracte-
rísticas esenciais.
Describe o proceso
de elaboración e
aprobación da
Constitución de 1978,
e as súas
características
fundamentais.
CCL
CSC
HEB12.2.2. Describe como
se estableceron as preauto-
nomías de Cataluña e o Pa-
ís Vasco.
. Explica como se
estableceron as preau-
tonomías de Cataluña e
o País Vasco.
CCL
CSC
a
b
c
d
e
h
i
B12.3. Gobernos constitucionais:
problema do terrorismo; golpe de
Estado frustrado de 1981; ingreso
na OTAN; plena integración en
Europa.
B12.3. Analizar a
evolución económica,
social e política de Es-
paña desde o primeiro
Goberno constitucional
de 1979 ata a aguda
crise económica inicia-
da en 2008, sinalando
as ameazas máis sa-
lientables ás que se
enfronta e os efectos da
plena integración en
Europa.
HEB12.3.1. Elabora un
esquema coas etapas políti-
cas desde 1979 ata a actua-
lidade, segundo o partido no
poder, e sinala os principais
acontecementos de cada
unha delas.
Esquematiza as etapas
políticas desde 1979 ata
a actualidade, segundo
o partido no poder, sina-
lando os principais acon-
tecementos en cada
unha delas.
CCL
CAA
CSC
HEB12.3.2. Comenta os
feitos máis salientables do
proceso de integración en
Europa e as consecuencias
para España desta integra-
ción.
Explica algúns dos feitos
máis importantes e as
súas consecuencias
sobre o proceso de inte-
gración España en Eu-
ropa
Describe os feitos e as
consecuencias principais
da integración de Espa-
ña en Europa
CCL
CAA
CSC
HEB12.3.3. Analiza a
evolución económica e so-
cial de España desde a se-
gunda crise do petróleo en
1979 ata o comezo da crise
financeira mundial de 2008.
Explica a evolución
política e social de Es-
paña desde 1979, coa
segunda crise do petró-
leo, ata a crise financeira
mundial de 2008.
CCL
CSC
HEB12.3.4. Analiza o
impacto da ameaza terroris-
ta sobre a normalización
democrática de España,
describe a xénese e evolu-
ción das organizacións te-
rroristas que actuaron desde
Razoa e investiga o
impacto da ameaza te-
rrorista sobre a normali-
zación democrática de
España. Analiza a orixe
e evolución das diferen-
tes organizacións terro-
CCL
CSC
237
Historia de España. 2º de bacharelato
Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Indicadores de logro Competencias
clave
a transición democrática ata
os nosos días (ETA,
GRAPO, etc.) e reflexiona
sobre outros temas relacio-
nados: a cidadanía amea-
zada, os movementos aso-
ciativos de vítimas, a media-
ción en conflitos, etc.
ristas que actuaron des-
de a transición democrá-
tica ata a actualidade.
HEB12.3.5. Representa
unha liña do tempo desde
1975 ata os nosos días, e
sitúa nela os principais
acontecementos históricos.
. Representa unha liña
do tempo desde 1975
ata os nosos días, e
sitúa nela os principais
acontecementos históri-
cos. . Representa unha
liña do tempo desde
1975 ata os nosos días,
e sitúa nela os principais
acontecementos históri-
cos.
CMCCT
CAA
CSC
a
b
d
e
h
B12.4. Papel de España no mundo
actual.
B12.4. Resumir o papel
de España no mundo
actual, especificando a
súa posición na Unión
Europea e as súas rela-
cións con outros ámbi-
tos xeopolíticos.
HEB12.4.1. Explica a
posición e o papel da Espa-
ña actual na Unión Europea
e no mundo.
. Detalla a posición e o
papel da España actual
na Unión Europea e no
mundo.
CCL
CSC
3.4.2.-Orientacións metodolóxicas
A metodoloxía a empregar nas clases de Ciencias Sociais, Arte, Xeografía e Historia, consistirá basicamente nunha combinación de
elementos teóricos con supostos de carácter práctico, e na complementariedade entre as explicacións teórico-prácticas aportadas polo
profesor e o traballo desenvolvido polo alumno na aula, tanto individual como colectivamente; a propósito do explicado polo profesor, e
resolvendo para elo os supostos prácticos incluídos no libro de texto ou en calquera outro material aportado polo profesor da materia,
atendendo e tendo en conta as necesidades educativas dos seus alumnos. Farase un seguimento frecuente do traballo desenvolvido
polos alumnos a través da valoración dos cadernos, traballos presentados, observación directa na aula, etc.
Sempre que sexa posible, tratarase de empregar unha metodoloxía constructivista que posibilite que os alumnos “aprendan a
aprender”, e polo tanto non sexan meros reproductores de conceptos aprendidos, de xeito que o propio alumno participe activamente
no proceso de ensinanza-aprendizaxe partindo dos seus coñecementos previos, e a partir deles, e coa información aportada polo
profesor e o manual construirá un corpo sólido de coñecementos sobre os diversos temas a estudar. Deste xeito, pensamos que as
aprendizaxes serán significativas e polo tanto máis facilmente evocables que aquelas adquiridas exclusivamente de xeito memorístico
ou mecánico.
O uso de material multimedia e as TIC son fundamentais para visualizar con claridade os aspectos básicos dos temas e
outros aspectos complementarios de interese.A metodoloxía ten que ter en conta os diferentes ritmos de aprendizaxe, favorecer a
capacidade dos alumnos de aprender por si mesmos e promover a aprendizaxe en equipo. Nesta etapa será nomeadamente activa e
participativa, favorecendo o traballo individual e o cooperativo do alumnado, así como o logro dos obxectivos e das competencias
correspondentes.
Promoverase a integración e o uso das tecnoloxías da información e da comunicación na aula, como recurso metodolóxico eficaz para
desenvolver as tarefas de ensino e aprendizaxe. Para unha adquisición eficaz das competencias e a súa integración efectiva no currí-
culo, deberán deseñarse actividades de aprendizaxe integradas que lle permitan ao alumnado avanzar cara aos resultados de aprendi-
238
zaxe de máis dunha competencia ao mesmo tempo. Para isto, aproveitaranse as posibilidades que ofrecen as metodoloxías de proxec-
tos, entre outras, así como os recursos e as actividades da biblioteca escolar.
No cadro inferior fíxanse os modelos, principios metodolóxicos e formas de agrupamento que pode desenvolver o profesorado para
alcanzar os estándares de aprendizaxe avaliables previstos en cada bloque de contidos, así como a adquisición das competencias.
Cada docente aplicará as que considere convenientes na súa programación de aula e nas conseguintes rúbricas.
MODELOS METODOLÓXICOS PRINCIPIOS METODOLÓXICOS AGRUPAMENTOS
cción.
3.4.3.- Recursos para a avaliación
Os referentes para a comprobación do grao de adquisición das competencias e o logro dos obxectivos da etapa nas avaliacións conti-
nua e final da materia serán os criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe que figuran no apartado 1 da presente programa-
ción.
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado será continua, formativa e integradora, terá un carácter formativo e será un
instrumento para a mellora tanto dos procesos de ensino como dos procesos de aprendizaxe.
A avaliación deberá ser integradora, e deberá terse en conta desde todas as materias a consecución dos obxectivos establecidos para
a etapa e do desenvolvemento das competencias correspondente. O carácter integrador da avaliación non impedirá que o profesorado
realice de xeito diferenciado a avaliación de cada materia tendo en conta os criterios de avaliación e os estándares de aprendizaxe de
cada unha delas.
Estableceranse as medidas máis adecuadas para que as condicións de realización das avaliacións se adapten ás necesidades do
alumnado con necesidades educativas especiais. Estas adaptacións non se terán en conta en ningún caso para minorar as cualifica-
cións obtidas.
No seguinte cadro móstranse os procedementos e instrumentos de avaliación entre os que cada profesor elexirá os que maís se adap-
ten á súa programación de aula, así como o sistema de cualificación.
PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN SISTEMA DE CUALIFICACIÓN
e-
cialmente creadas para a avaliación.
individual (cualificacións).
i-
unidade.
o-
rrespondentes á unidade.
correspondentes á unidade.
Cualificación cuantitativa:
Probas de avaliación de contidos.
Cualificación cualitativa: terá como
clave para o diagnóstico a rúbrica corres-
pondente á unidade.
Probas de avaliación por
239
vidual (anotacións e puntualizacións).
colectivo.
o-
lectivo.
xterna.
x-
tuais.
ncións.
imedia.
competencias.
Observación directa.
CUESTIONARIOS, que poden ser utilizados para sondear ideas previas, comparar os marcos conceptuais de comezo finais de
curso,facer un chequeo sobre algúns aspectos concretos de xeito áxil e rápido, etc...
EXAMES E OUTRAS PROBAS ORAIS E ESCRITAS
Os exames poden resultar unha fonte de información útil para diversos fins: reproducir contidos conceptuais relevantes,relacionar
contidos próximos,expresar opinións ou xuizos de valor, aplicar contidos procedimentais,formular e resolver problemas de diversa
índole.
PROBAS DE COMPOSICIÓN E ENSAIO
Trátase de probas que permiten valorar diversas actividades, dende aprendizaxes de tipo elemental (coñecer datas e
sucesos,clasificacións etc...) ata chegar a actividades que conlevan procesos de descomposición – integración, esto é, analizar e
sintetizar.
Poderían consistir en:
Elaboración de resumes, esquemas e mapas conceptuais, elaboración de sínteses, comentario de textos e imaxes artísticas,preguntas
nas que se pide desenvolver un tema concreto.
Con estas probas podemos valorar a capacidade dos alumnos para a selección e organización das ideas principais dun tema
traballado, a súa capacidade de análise e tamén o seu xuízo crítico.
PROBAS OBXECTIVAS
Son probas que se caracterizan pola súa brevidade tanto na formulación da pregunta como na súa posible solución, que está
previamente determinada;permiten comprobar un amplo rango de tarefas de coñecemento e comprensión, poden ser cualificadas con
facilidade e a súa interpretación é exacta;resultan moi útiles para avaliar o coñecemento de datos, dominio da terminoloxía, precisión
de conceptos, etc...
INFORMES, PROXECTOS...
Neste apartado entrarían unha grande variedade de traballos, que teñan por obxecto algún aspecto da Xeografía, a Historia ou a
Historia da Arte. Coa avaliación destas probas pretendemos incentivar e premiar dalgún xeito tódalas tarefas realizadas polos alumnos,
tanto individualmente como en grupos, durante ó curso e tanto as executadas na aula como as desenvolvidas na biblioteca, na casa,
etc... En todo caso deben servir ó profesor para valorar a comprensión dos temas estudiados e tratados na a
3.4.4.- Criterios de cualificación
Os alumnos deberán enfrontarse en cada avaliación a probas tomando como modelo as
empregadas nas ABAU. O modelo dos exames e o número de exames variará ao longo das
avaliacións sempre buscando adaptalos as necesidades da ABAU:
Na primeira avaliación (Bloque 1 ao 4) se avaliara en dous exames (Bloque 1 e 2 e bloque 3
e 4) baseado nas definicións e preguntas modelo correspondente ao bloques 1 ao 4 cun valor
de 10 puntos cada exame.
Na segunda avaliación haberá dous exames de composicións históricas segundo modelo
ABAU cun valor de 10 puntos cada exame.
Na terceira avaliación haberá dous ou tres exames dependendo do cumprimento do
programa. Un exame das definicións e das preguntas modelo de tódolos bloques e un ou
240
dous de composicións históricas segundo modelo ABAU cun valor de 10 puntos cada
exame.
No Bacharelato a cualificación asignada ós alumnos en cada unha das avaliacións será o
resultado da valoración dos seguintes factores, ós que corresponde a ponderación que de seguido
achegamos:
• 90 % como mínimo do resultado dos exames
• 10 % como máximo para valorar a actitude dos alumnos cara a materia, e con tal fin
utilizaremos como instrumentos e recursos de avaliación descritos nesta programación.
Consideramos que a avaliación na área de Historia de 2º de Bacharelato debe ser continua
pero non acumulativa, senón SELECTIVA, isto é, en cada avaliación o profesor escollerá unha
serie de contidos (termos, conceptos, enunciados teóricos, procedementos, etc.) que poderán ser
obxecto de exame nas probas das seguintes avaliacións. Con elo pretendemos, non só, que os alum-
nos non perdan de vista unha visión global da materia, senón tamén facilitar o proceso de recupera-
ción para aqueles alumnos que non acadaran unha cualificación positiva na avaliación. Non obstan-
te, e dependendo da dinámica do curso, é posible substituír este proceso de recuperación por unha
proba específica.
A nota da AVALIACIÓN FINAL sairá da media das cualificacións obtidas ao longo do
curso das probas feitas e tendo en conta a relación de contidos de cada proba e de cada avaliación
no conxunto do total da materia. É dicir, non na media aritmética das avaliacións, senón da
superación e a consecución dos obxectivos, na asimilación dos contidos e estandares de aprendizaxe
e na consecución das capacidades establecidas nesta programación. Nesa media manterase os
valores porcentuais indicados anteriormente.
3.4.5.- Contidos transversais
Comprensión lectora.
Textos expositivos ao inicio de cada unidade: A Dama de Elche, Toma de Numancia, Edicto de Milán, Historia dos xacementos de
Atapuerca, A cidadanía romana A lingua, A muller e o poder nos reinos cristiáns,
A debate: - Beneficia a España a pertenza á Unión Europea?
- ¿Cazadores ou carroñeiros?
- A tres culturas: ¿convivencia ou coexistencia?
- A Armada Invencible: ¿unha derrota militar?
- A influencia francesa na nova monarquía
- Quen asesinou a Prim?
- Unha falsa reforma agraria?
- A república polas armas ou polos votos?
- O partido único: ferramenta de poder de Franco
- A Marcha Verde e o problema do Sáhara español
- A legalización do PCE
Saber máis: - Os almogávares
- As expedicions marítimas e a expedición Malaspina-Bustamente
241
- As Xuntas de Defensa
- O mecanismo do fraude electoral
- O ancho de vía español
- Abd el-Krim e a loita pola independencia do Rift
- Mendicidad e pobreza a comenzos del siglo XX
- O dereito de voto das mulleres
- Os intelectuais e artistas ante a guerra civil
- A educación baixo o franquismo
- A cultura durante o franquismo
Expresión oral e escrita.
Definición de términos.
Explicación de conceptos
Elaboración de informes sobre,: - a oposición e a crise económica e as suas consecuencias, a evolución humana na península
ibérica e as características dla prehistoria na Península, as Cortes medievais, a Inquisición española, a Ilustración española, a actitude
política de Goya e su obra desde 1808 ata a sua morte en 1828,ol papel dlos partidos políticos no reinado de Isabel II, a abolición de la
esclavitud en las colonias españolas durante el siglo XIX, el sistema electoral, sus vicios y efectos en la vida política, los cambios que
aportó el ferrocarril al desarrollo del capitalismo español, la cuestión marroquí en la España del primer tercio del siglo XX, La prensa
como fuente histórica, la cuestión marroquí en la España del primer tercio del siglo XX, las condiciones de vida de los obreros
industriales durante el primer tercio del siglo XX en España, la reforma agraria en la Segunda República Fotoperiodismo y prensa como
fuentes históricas, las colectivizaciones en la España republicana durante la guerra civil, la política exterior del franquismo hasta la
década de 1950, la oposición y la represión franquista
Comprender o presente: - A reforma dla Constitución , a función da arte rupestre, o deseño urbano fundamental das cidades
romanas, o republicanismo e os seus valores, o catalanismo da Restauración, pasado e presente ol anarquismo en España,ol
movemento feminista en España, a imaxe da Segunda República na memoria dos españoles,a reparación ás víctimas da guerra e da
posguerra, o Val dos Caídos: do enaltecemento ao franquismo á reconciliación, a emigración
Explicación das etapas de dominación musulmá, a crise da monarquía e levantamento contra os franceses;os Cen Mil Fillos de San
Luis, restauración do absolutismo; a cuestión sucesoria: a división entre isabelinos e carlistas; as causas da emancipación americana
Completar o esquema das unidades engadindo a cultura e o arte
Redacción dos modelos de organización política das grandes Coroas cristiás medievais
Comentario dun mapa histórico
Valoración da importancia actual do Camiño de Santiago
Comentario de textos históricos
Redacción das características fundamentais do novo Estado creado polos Borbóns: Lexislación, Administración, Exército e Igrexa
Completar o esquema da unidade: A España do XVIII, engadindo: A evolución demográfica, a cultura española do XVIII, as
características da Ilustración española, a estrutura da sociedade estamental e o comercio exterior
Comentario dunha obra de arte
Elaboración dun mapa conceptual
Análise e comentario das reformas realizadas ata 1936 e a partir dese ano e do significado do concepto de «revolución liberal»; dunha
caricatura política; do programa dun partido político; dunha taboa estatística etc,
Comunicación audiovisual.
Lectura e interpretación de imaxes: unha fotografía que amosa a sede das institucions da UE en Bruselas,mapa referente ao proceso
de unificación europeo, mapa do mundo romano, mapa da Hispania prerromana, mapa das fases da conquista de Hispania, mapa da
242
rede comercial do Imperio romano, pirámide da sociedade hispanorromana, división do Imperio romano e invasions dos pobos
xermánicos, mapa da expansión do reino visigodo, un porto na Antigüedade, Carlos V e un mapa do mundo a metade do XVII, o 2 de
Mayo de Goya, mapa referente ao ciclo revolucionario 1776-1830, Mapa referente a Europa a mediados do XIX, ilustración dunha
manifestación radical en Madrid en 1871, mapa referente a Europa durante o periodo comprendido entre 1868 e 1874, mapa referente
aos imperios coloniales a principios do XX, mapa referente a Europa na segunda metade do XIX, mapa referente a Europa en 1930,
fotografía que amosa o centro de Madrid no primeiro tercio do XX, mapa referente á poboación activa en Europa entre 1890 e 1930,
mapa referente as democracias e dictaduras en Europa entre 1933 e 1939, mapa referente á participación internacional na guerra civil
española, cadro que amosa a Franco, mapa referente a Europa trala Segunda Guerra Mundial, mapa referente aos bloques entre 1945
e 1975, fotografía referente ao xuramento do seu cargo de Xoan Carlos I,
Línea do tempo referente a os principais feitos ocorridos entre 1980 e 2015 , Al-Ándalus e reinos cristianos dende 711 a 1146, os Reis
Católicos e os Austrias de 1474-1556, século XVIII en España: reformismo borbónico e Ilustración, a crise do Antigo Réxime e a
revolución liberal, dende 1808 ata 1833, etapas nas que se divide o sexenio, feitos históricos, políticos, sociais e culturalis ocorridos
entre 1902 e 1931, principais feitos económicos e sociais entre 1895 y 1926, feitos históricos, políticos, sociais e culturales entre 1931
y 1936, principales feitos da guerra civil, principales feitos entre 1939 e 1959, entre 1959 y 1975, entre 1975 y 1977 e a etapa
constitucional entre 1978 e 1982
Resumes, cadros, táboas, gráficos, estatísticas e esquemas informativos
Localización dos principaies xacementos con fósiles humanos en España
Análisis de planos: plano de Caesaraugusta
O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación.
Localización, selección, organización e exposición de información consultada nos medios dixitais acerca de: os principales
acontecementos e feitos históricos, económicos, políticos, sociais e culturais ocorridos durante o periodo entre 1980 e 2015, a España
medieval, a Monarquía Hispánica durante a época dos Reis Católicos e os Austrias, o XVIII en España: reformismo borbónico e
Ilustración, as rexencias de María Cristina e Espartero e o reinado de Isabel II, Sexenio democrático, dende o ano 1868 ata 1875, a
monarquía da Restauración, as transformacions económicas e sociais no XIX, o primeiro tercio do XX, principais acontecementos e
feitos económicos e políticos durante o periodo referente ao primeiro tercio do XX en España ,á guerra civil, os anos entre 1939 e
1959, 1945 e 1975, a reforma política entre 1975 e 1977 y la etapa constitucional entre 1978 y 1982
Búsqueda de información en Internet sobre: algún xacemento arqueolóxico da Península, os bisontes da cova de Altamira e a escena
da cuoa de El Cogul, os aspectos bélicos dos pobos iberos, algún vestixio romano próximo á túa localidade, a evolución da
poboación da provincia de cada alumno no XVIII, a obra de Francisco de Goya
Emprendemento.
Análise de documentos
Desenvolvemento dun tema: A España democrática
Comprender o presente: A reforma da Constitución. O Camiño de Santiag. A guerra de sucesión e a organización territorial. A crise
financiera de 1866. O republicanismo e os seus valores. O catalanismo da Restauración. A prensa como fonte histórica. Pasado e
presente do anarquismo en España. O movemento feminista en España. Fotoperiodismo e prensa como fontes histórica.A imaxe da
Segunda República na memoria dos españois. Fotoperiodismo e prensa como fontes históricas. A reparación ás víctimas da guerra e
da posguerra. O Val dos Caídos: do enaltecemento ao franquismo á reconciliación. Transición: Ruptura pactada
Elaborar un eixe cronolóxico cos acontecementos ou periodos da prehistoria na Península
Analizar a pervivencia do legado romano
Comentario dun mapa histórico
Comentario dunha obra de arte
Elaboración dun mapa conceptual
Análise e comentario dunha caricatura política, dun cartel de propaganda política
Análise comparativo de dous gráficos estadísticos
Interpretar documentais de propaganda: El NO-DO
243
Educación cívica y constitucional
Condena de todo tipo de terrorismo como medio de imposición de ideas ou sistemas políticos ou relixiosos
Actitudes de interese e respecto hacia o patrimonio histórico, artístico e cultural e cara á súa diversidade
Valoración da importancia da interculturalidade e a confluencia de culturas no desenvolvemento e evolución dos procesos históricos .
Rechazo das situacións de opresión, ausencia de libertade ou marcadas diferencias sociais
Fomento da tolerancia como pauta de conducta na vida social e política
Estimación das actitudes persoales e colectivas nas primeiras loitas sociaies, sindicais e obreiras
Valoración da situación tradicional da muller en España, dos avances logrados durante o século XX e da situación de desigualdade
persistente aún na actualidade
Valoración da democracia como sistema político baseado nos principios de tolerancia, da convivencia, do respecto á pluralidade de
ideas
A Ley de Memoria Histórica
O respecto aos dereitos das persoas migrantes e refuxiadas
3.4.6.- Contidos mínimos
Os contidos mínimos da asignatura son os que marca a CIUG para a proba de selectividade e que pasamos a
reproducir:
Bloque 1: Prehistoria e Historia Antiga
Definicións: Aula egia • B rbaros • astro • onventus • Economía redadora • uerras c ntabras •
Megalitismo
PREGUNTAS a
desenvolver:
1. O Neolítico: características e cambios con respecto á época Paleolítica (cambios económicos,
sociais e culturais).
2. Os pobos prerromanos da Península Ibérica (pobos do sur e do levante, meseteños e do
occidente peninsular)
3. Conquista e romanización (etapas da conquista, elementos de romanización: organización
político-administrativa do territorio, lingua e cultura, obras públicas).
4. A monarquía visigoda (organización política).
Bloque 2: Historia Medieval
Definicións: • arta de oboamento • Manso • Marca His nica • Mesta • Moz rabe • Presura • Taifas
PREGUNTAS a
desenvolver:
5. Os musulmáns na Península Ibérica (etapas políticas e realidade socioeconómica).
6. Reconquista e repoboación (etapas da Reconquista, modelos de repoboación).
7. O Réxime feudal e a sociedade estamental.
8. As crises baixomedievais (crises demográficas, problemas sociais, o caso galego: as revoltas
irmandiñas do século XV)
Bloque 3: Séculos XVI-XVII
244
Definicións: • onverso • ran Armada • Mourisco • Terzos • Uni n de Armas • alido • Xuntas do eino de
Galicia
PREGUNTAS a
desenvolver:
9. A nova monarquía dos Reis Católicos (unión dinástica, reorganización político-administrativa).
10. A configuración do imperio español no século XVI (a herdanza de Carlos I, os cambios en
tempos de Felipe II: rebelión de Flandes, incorporación de Portugal, guerra contra Inglaterra).
11. A crise socio-económica do século XVII (a crise demográfica, o deterioro da economía, os
problemas da facenda real).
12. O valimento do conde-duque de Olivares e a crise da monarquía (os proxectos de reforma, as
revoltas de Cataluña e Portugal).
13. Economía e sociedade na Galicia dos Austrias (a agricultura e as súas transformacións, a
importancia da pesca na Galicia litoral, a estrutura social: sociedade rendista e peso da fidalguía)
Bloque 4: Século XVIII
Definicións: • Antigo ime • atastro de Ensenada • ecretos de Nova Planta • es otismo Ilustrado • Motín
de Es uilache • Paz de Utrecht • egalismo borb nico
PREGUNTAS a
desenvolver:
14. O cambio dinástico e a guerra de Sucesión (causas da guerra, bandos en conflito, a paz de
Utrecht)
15. Os Decretos de Nova Planta e os seus efectos.
16. O reformismo borbónico en Galicia (a matrícula de mar, o arsenal de Ferrol, a apertura do
comercio colonial).
17. As ideas fundamentais do pensamento ilustrado
Bloques 5-8: Século XIX
Definicións:
Afrancesados • Abdicaci ns de Baiona • aci uismo • antonalismo • esamortizaci n •
Encasillado • Estatuto eal • Ludismo • Manifesto dos Persas • Manifesto de andhurst •
Pragm tica anci n de 1830 • Pronunciamento • Pucheirazo • e eneracionismo • istema de
uenda • ufra io censatario e universal • Tratado de alençay • Uni n Liberal
Composicións
históricas
1. A crise da monarquía absoluta (abdicacións, ocupación napoleónica).
2. As Cortes de Cádiz e a constitución de 1812.
3.A restauración de Fernando VII e do absolutismo (as etapas do reinado).
4. A construción do estado liberal (principios do liberalismo e diferenzas entre as diferentes
familias políticas).
5. A Revolución Gloriosa e a constitución de 1869.
6. A primeira república (proxecto de constitución federal e cantonalismo).
7. A Restauración (retorno da monarquía e constitución de 1876).
8. A vida política da Restauración (quenda, caciquismo e fraude electoral).
9. A cuestión nacional no último terzo do século XIX.
10. A reforma agraria liberal: as desamortizacións
11. Os principais sectores industriais e o papel do ferrocarril.
12. O movemento obreiro (Sexenio Democrático e Restauración)
Bloques 9-12: Século XX
245
Definicións:
• Agrarismo • Bienio Negro • Brigadas Internacionais • E A • ontubernio de Munich • esastre
de Annual • irectorio Militar • E ediente Picasso • AI • ET das X N • ronte Po ular • Lei
ara a eforma Política • Le i n ndor • Nacional-catolicismo • Pacto de an ebasti n • Pactos
da Moncloa • Plan de Estabilizaci n • Plata unta • anjurjada • ecci n eminina • emana
Tr ica • indicato vertical • U • Uni n Patri tica
Composicións
históricas
13. A crise da Restauración, a desarticulación do sistema canovista).
14. A crise de 1917, os gobernos de concentración e a guerra de Marrocos.
15. A ditadura de Primo de Rivera (golpe de estado e etapas: delimitación temporal e
características principais).
16. O establecemento da II República (forzas políticas e constitución de 1931).
17. As grandes reformas da República.
18. A guerra civil: sublevación, bandos en conflito e a súa dimensión internacional.
19. O franquismo: características e institucionalización.
20. O franquismo: as formas de oposición ao Réxime.
21. O franquismo: política económica
22. A agonía do franquismo e os inicios da Transición.
23. As primeiras eleccións democráticas e a constitución de 1978.
24. A crise da UCD e o golpe de estado
25. A consolidación da democracia: os gobernos do PSOE.
.
3.4.7.- Temporalización
1ª avaliación
Bloque 1. A Península Ibérica desde os primeiros humanos ata a desaparición da monarquía
Visigoda (711)
Bloque 2. A Idade Media: tres culturas e un mapa político en constante cambio (711-1474)
Bloque 3. A formación da monarquía hispánica e a súa expansión mundial (1474-1700)
Bloque 4. España na órbita francesa: o reformismo dos primeiros Borbóns (1700-1788)
2ª avaliación:
Bloque 5. A crise do Antigo Réxime (1788 -1833): Liberalismo fronte a Absolutismo.
Bloque 6. A conflitiva construción do Estado Liberal (1833-1874).
Bloque 7. A Restauración Borbónica: implantación e afianzamento dun novo Sistema
Político (1874 – 1902).
Bloque 8. Continuidade e transformacións económicas no século XIX: un desenvolvemento
insuficiente.
3ª avaliación :
Bloque 9. A crise do Sistema da Restauración e a caída da Monarquía (1902-1931).
Bloque 10. A Segunda República. A Guerra Civil nun contexto de Crisis Internacional
(1931-1939).
Bloque 11. La Ditadura Franquista (1939-1975).
Bloque 12. Normalización Democrática de España e Integración en Europa (desde 1975).
246
3.4.8.- Materiais e recursos didáctico
No 2º de Bacharelato non temos manual de referencia polo cal o profesor da materia recorrerá,
cando o estime oportuno, a aqueles materiais e recursos didácticos dos que está dotado o
Departamento de Xeografía e Historia, a Biblioteca do centro, e calquera outro que estime
oportuno atendendo especialmente ao desenvolvemento das TIC.
Na aula virtual da web do instituto haberá material didáctico especialmente concibido para cada
tema.
3.4.9.- Criterios de recuperación
A recuperación daquelas avaliacións nas que os alumnos non acadaran unha avaliación
positiva farase empregando o criterio da avaliación continua selectiva xa exposto nos criterios de
cualificación. Segundo alí se expón nos exames correspondentes ás avaliacións 2ª e 3ª os alumnos
deberán responder a cuestións ou resolver supostos prácticos referidos ó conxunto de contidos
previamente seleccionados polo profesor e referidos á materia das anteriores avaliacións. Se o
alumno supera as probas posteriores nas que tería que render contas da materia antes suspensa,
entenderase que o anterior suspenso queda recuperado. Sen prexuízo do anterior, parece tamén
axeitado reforzar mediante algunha/as tarefa/as concreta/as a realizar polo alumno na aula ou na
casa pero sempre baixo a supervisión do profesor, a aprendizaxe daqueles aspectos nos que se
perciba maior dificultade de comprensión e realización, de xeito que a recuperación non consista só
en superar un exame antes non superado, senón en aprender procedementos e conceptos antes non
ben asimilados.
Contémplase para aqueles alumnos cunha avaliación negativa ao final do curso un exame
final de mínimos (referido ós contidos mínimos) que de telo superado permitiríalles acadar unha
cualificación final positiva na materia. Ese exame final de mínimos (referido ós contidos mínimos)
será o modelo da proba extraordinaria de xuño, que será valorada de 1 a 10 puntos.
Aqueles estudantes que por circunstancias varias perdan o dereito a avaliación continua,
realizarán un exame final na convocatoria de maio, e de non superala en xuño, coas características
recollidas no paragrafo anterior.
3.4.10.- Atención á diversidade
Procurarase prestar unha atención personalizada ós alumnos, detectando as necesidades
especiais dende o comezo (neste senso parece interesante realizar avaliacións iniciais, tanto de
aspectos xenéricos a principios do curso, como nalgúns casos ó comezo dalgúns temas), e dándolles
resposta a través de reforzos, adaptacións curriculares, ou calquera medio que pareza axeitado en
cada caso.
O profesorado tamén intentará, na medida das súas posibilidades, responder e satisfacer as
demandas e curiosidades dos alumnos nos ámbitos da Xeografía, a Historia e a Arte, así como
fomentar as súas inquedanzas individuais e colectivas
3.4.11.- Actividades complementarias e extraescolares No momento de entregar ante Xefatura de estudios esta programación do Departamento de
Xeografía e Historia non existe previsión das actividades que se podan realizar e nas que o noso
Departamento poda ter unha implicación directa. En caso de levarse a cabo algunha, será recollida
na memoria do curso.
247
4.- OUTROS ELEMENTOS DA PROGRAMACIÓN
4.1.- O TRATAMENTO E FOMENTO DA LECTURA
As características propias das materias do noso departamento obriga a necesarias lecturas de
documentos que por si mesmas permiten conseguir os obxectivos do plan lector do noso centro.
Facer un relato pormenorizado das mesmas obrigaríanos a encher un espacio demasiado
amplo que non engadiría nada de relevancia e, por iso, entendemos que as programacións das
materias son o suficientemente aclaratorias sobre este aspecto.
4.2.- A CONSTANCIA DE INFORMACIÓN AO ALUMNADO
O noso departamento comprométese, no primeiro día e na aula, a informar
pormenorizadamente aos alumnos dos aspectos máis relevantes do noso proxecto didáctico.
Tamén, e dentro do posible, comprométese a deixar un resumo da programación das
materias nas aulas correspondentes.
Por último, colgara este proxecto didáctico na páxina web do centro e informara diso a
tódolos alumnos para que consulten a mesma en calquera momento e soliciten calquera aclaración
que consideren oportuna.
4.3 PROCEDEMENTOS PARA AVALIAR A PROGRAMACIÓN
A Programación será avaliada por medio de tres procedementos complementarios
Primeiro co seguimento da Programación nas reunións de Departamento que se fará una vez ao
mes como establece a normativa.
Segundo coa toma en consideración dos resultados de cada avaliación nos diferentes niveis,
considerando introducir as correspondentes adaptacións da programación cando fose aconsellable.
Terceiro, coa Memoria de fin de curso escolar na que se recollerán todos os aspectos relativos ao
cumprimento da programación e valoraranse os resultados finais establecendose as posibles
melloras na programación para o seguinte curso escolar.
248
4.4 FIRMA DOS MEMBROS DO DEPARTAMENTO
Divina Arnoso Romero (xefa de estudos de adultos)
Consuelo Ramil Fonte
Jaime Lamas Fernández (xefe de departamento)
María Concepción Cartelle Férnandez.
Manuel González Älvarez
María Dolores del Rio Montero
María del Carmen Rodríguez García