programaciÓn didÁctica de relixiÓn · 2019. 10. 20. · os principios metodolóxicos desta...
TRANSCRIPT
1
CURSO
2019 / 2020
INSTITUTO DE EDUCACIÓN SECUNDARIA
“COSME LÓPEZ RODRÍGUEZ”
A RÚA
PROGRAMACIÓN
DIDÁCTICA
DE
RELIXIÓN
2
Compoñentes
No curso 2019-2020 o departamento de relixión católica está composto por:
Profesor Materias e cursos que
imparte
Cargo
Víctor Manuel Porto López Relixión Católica 1º ESO
Relixión Católica 2º ESO
Relixión Católica 3º ESO
Relixión Católica 4º ESO
Relixión Católica 1º BAC
Relixión Católica 2º BAC
Xefe de Departamento
Coordinador do Equipo da
Biblioteca
Coordinador do Itinerario do
PFPP
Titor de 1º B ESO
Reunión do departamento
O departamento de Relixión Católica celebrará unha reunión mensual, os xoves ás
8:30 horas, nestas reunión tratarase o desenvolvemento desta programación e
estableceránse as medidas correctoras, se é o caso, se estimen necesarias.
Plan anual do departamento
3
Metodoloxía
A metodoloxía desta programación de Relixión Católica baséase nos Obxectivos
Xerais da LOMCE e no Real Decreto para a Educación Secundaria Obrigatoria, nas
estratexias de metodoloxía didáctica do currículo de Relixión Católica para a Educación
Secundaria Obrigatoria (2015), e nas achegas específicas da Pedagoxía e Didáctica
Relixiosa.
Os principios metodolóxicos desta programación aparecen no apartado 6.1.
Criterios de cualificación
Os criterios de cualificación aparecen no apartado 7.1.
Actividades extraescolares
As actividades deste Departamento de Relixión realizaranse sempre en coordinación
e supervisión de Vicedirección. Por iso a temporalización de cada actividade concreta farase
nos primeiros días de clase cando se teñan os datos concretos de cada grupo.
Cu
rso
Actividades
Obxectivos
Actividades
Te
mp
ora
lizc
ión
1º
ES
O
Visita cultural a Tui e Santa Tegra
• Fomentar un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Ampriar os seus coñecementos sobre á arte.
• Valorar e respectar á natureza.
• Visita ó castro
• Visita guiada ao museo
• Coñecer o espazo natural
1ª
aval.
4
Visita cultural ó Mosteiro de Carboeiro
e Santiago de Compostela
• Crear un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Descubrir e apreciar a arte relixiosa.
• Valorar e respectar a natureza.
• Actividade guiada e obradoiros no mosteiro.
• Coñecer o espazo natural da zona.
• Vsita ao casco histórico Santiago 2
ª a
va
l.
Visita cultural a Vigo e Illa de Ons
• Potenciar un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Valorar e respectar a natureza.
• Ampliar os seus coñecementos sobre o mundo do mar.
• Obradoiros no museo do mar de Vigo
• Actividades guiadas na Illa de Ons.
3 ª
ava
l.
2º
ES
O
Ruta polos mosteiros da provincia de
Ourense
• Fomentar un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Descubrir e apreciar a arte relixiosa.
• Valorar e respectar a natureza.
• Actividades guiadas nos mosteiros.
• Coñecer o espazo natural da zona.
1ª
ava
l.
Visita cultural a Campo Lameiro e
Pontevedra
• Fortalecer un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Descubrir e apreciar a arte relixiosa.
• Valorar e respectar a natureza.
• Ampliar os seus coñecementos sobre a historia e a arte.
• Visita guiada e obradoiro no PAAR de Campo Lameiro.
• Visita do centro histórico de Pontevedra.
• Actividade guiada no Museo de Pontevedra.
2ª
ava
l.
Visita cultural á Coruña
• Crear un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Valorar e respectar a natureza.
• Ampriar os seus coñecementos sobre a ciencia.
• Visita ás instalacións da Voz de Galicia.
• Actividades guiadas no MUNCYT.
• Viista ó Museo de Belas Artes. 3ª
aval.
3º
ES
O
Camiño de Santiago (algunha das etapas)
• Potenciar un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Descubrir e apreciar a arte relixiosa.
• Valorar e respectar a natureza.
• Coñecer o espazo natural.
• Vivir o espírito da peregrinación.
2ª
aval.
Visita cultural a Guimarães (Portugal)
• Fomentar un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Valorar e respectar a natureza.
• Ampliar os seus coñecementos sobre a historia e a arte doutro pais.
• Obradoiros na Casa da Memoria.
• Visita guiada ó centro histórico de Guimarães.
• Visita guiada ó Paço dos Duques. 3
ª aval.
4º
ES
O
Visita cultural a Fisterra e a costa da
morte
• Fortalecre un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Descubrir e apreciar a arte relixiosa.
• Valorar e respectar a natureza.
• Un tramo do camiño de Santiago a Fisterra.
• Coñecer o faro de Fisterra.
• Coñecer o espazo natural da zona. 1
ª aval.
Vista cultural a Madrid e Alcalá de Henares
• Crear un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Descubrir e apreciar a arte relixiosa.
• Ampliar os seus coñecementos sobre a historia e a arte.
• Visita a cidade de Madrid.
• Asistir á representación dun musical.
• Visitar un museo.
• Visita guiada ao centro histórico de Alcalá de Henares 3
ª aval.
1º
BA
C
Visita cultural a Paris, Lisboa, Roma ou
Budapest
• Fomentar un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Descubrir e apreciar a arte relixiosa.
• Ampliar os seus coñecementos sobre a historia e a arte.
• Visita guiada a un museo.
• Visita guiada a varais das igrexas máis importantes.
• Visita guiada ao centro da cidade.
3ª
aval.
2º
BA
C
Visita cultural a Paris, Lisboa, Roma ou
Budapest
• Crear un bo clima de convivencia entre o alumnado.
• Descubrir e apreciar a arte relixiosa.
• Ampliar os seus coñecementos sobre a historia e a arte.
• Visita guiada a un museo.
• Visita guiada a varais das igrexas máis importantes.
• Visita guiada ao centro da cidade.
3ª
aval.
Outra información das actividades extraescolares aparece no apartado 13.
5
Memoria dos resultados académicos
Materia /
Curso
Curso
2014-2015
Curso
2015-2016
LOMCE 1º, 3º
de ESO e 1º
BAC
Curso
2016-2017
Lomce 2º, 4º
de ESO e 2º
BAC
Curso
2017-2018
Curso
2018-2019
Relixión
Católica
1º ESO
Nº Aprobados 100 % 100 % 100 % 100 % 100 %
Nº Suspensos 0 0 0 0 0
Relixión
Católica
2º ESO
Nº Aprobados 100 % 100 % 100 % 100 % 100 %
Nº Suspensos 0 0 0 0 0
Relixión
Católica
3º ESO
Nº Aprobados 100 % 100 % 100 % 100 % 100 %
Nº Suspensos 0 0 0 0 0
Relixión
Católica
4º ESO
Nº Aprobados 100 % 100 % 100 % 100 % 100 %
Nº Suspensos 0 0 0 0 0
Relixión
Católica
1º BAC
Nº Aprobados 100 % 100 % 100 % 100 % 100 %
Nº Suspensos 0 0 0 0 0
Relixión
Católica
2º BAC
Nº Aprobados 100 % 100 % 100 % 100 % 100 %
Nº Suspensos 0 0 0 0 0
Propostas de mellora
Incidir no traballo por proxectos, fomento da lectura e no uso das novas tecnoloxías.
6
Índice
Introdución xeral ......................................................................................................... 12
Programacións didácticas de ESO ........................................................................... 14
Programación didáctica de 1º de ESO ..................................................................... 15
1.- Introdución ......................................................................................................................................... 15
1.1.- Marco legal .................................................................................................................................. 15
1.2.- Contextualización ........................................................................................................................ 16
1.3.- Composición do Departamento................................................................................................... 18
2.- Obxectivos ......................................................................................................................................... 18
2.1.- Obxectivos xerais de Educación Secundaria Obrigatoria........................................................... 19
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Educación Secundaria Obrigatoria ............ 20
2.3.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 1º de Educación Secundaria Obrigatoria 21
3.- Contribución da materia ao desenvolvemento das competencias clave .......................................... 22
4.- Estándares de aprendizaxe .............................................................................................................. 28
4.1.- Temporalización .......................................................................................................................... 28
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe ........................................................................ 29
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia ................................................................ 32
5.- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe e competencias clave
................................................................................................................................................................ 33
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe ................................................................ 41
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos .......................................................... 41
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas ........................................................................ 41
6.2.- Materias e recursos didácticos.................................................................................................... 42
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación e cualificación ........................................... 43
7.1.- Criterios de cualificación ............................................................................................................. 43
7.2.- Instrumentos de avaliación ......................................................................................................... 44
7.3.- Procedementos de avaliación ..................................................................................................... 45
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das materias pendentes ................ 46
8.- Medidas de atención á diversidade................................................................................................... 46
9.- Concreción de elementos transversais. Educación en valores ........................................................ 47
9.1.- Elementos transversais ............................................................................................................... 47
9.2.- Educación en valores .................................................................................................................. 50
10.- Contribución ó plan anual de lectura............................................................................................... 53
11.- Contribución ó plan de convivencia ................................................................................................ 54
12.- Contribución ó plan TIC................................................................................................................... 54
7
13.- Actividades complementarias e extraescolares .............................................................................. 55
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica docente ................................ 56
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación ........................................... 58
Programación didáctica de 2º de ESO ..................................................................... 60
1.- Introdución ......................................................................................................................................... 60
1.1.- Marco legal .................................................................................................................................. 60
1.2.- Contextualización ........................................................................................................................ 61
1.3.- Composición do Departamento................................................................................................... 63
2.- Obxectivos ......................................................................................................................................... 63
2.1.- Obxectivos xerais de Educación Secundaria Obrigatoria........................................................... 64
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Educación Secundaria Obrigatoria ............ 65
2.3.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 2º de Educación Secundaria Obrigatoria 66
3.- Contribución da materia ao desenvolvemento das competencias clave .......................................... 67
4.- Estándares de aprendizaxe .............................................................................................................. 73
4.1.- Temporalización .......................................................................................................................... 73
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe ........................................................................ 74
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia ................................................................ 77
5.- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe e competencias clave
................................................................................................................................................................ 78
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe ................................................................ 87
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos .......................................................... 88
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas ........................................................................ 88
6.2.- Materias e recursos didácticos.................................................................................................... 89
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación e cualificación ........................................... 90
7.1.- Criterios de cualificación ............................................................................................................. 90
7.2.- Instrumentos de avaliación ......................................................................................................... 90
7.3.- Procedementos de avaliación ..................................................................................................... 91
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das materias pendentes ................ 92
8.- Medidas de atención á diversidade................................................................................................... 93
9.- Concreción de elementos transversais. Educación en valores ........................................................ 94
9.1.- Elementos transversais ............................................................................................................... 94
9.2.- Educación en valores .................................................................................................................. 96
10.- Contribución ó plan anual de lectura............................................................................................... 99
11.- Contribución ó plan de convivencia .............................................................................................. 100
12.- Contribución ó plan TIC................................................................................................................. 101
13.- Actividades complementarias e extraescolares ............................................................................ 101
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica docente .............................. 102
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación ......................................... 104
Programación didáctica de 3º de ESO .................................................................... 106
1.- Introdución ....................................................................................................................................... 106
1.1.- Marco legal ................................................................................................................................ 106
1.2.- Contextualización ...................................................................................................................... 107
8
1.3.- Composición do Departamento................................................................................................. 109
2.- Obxectivos ....................................................................................................................................... 109
2.1.- Obxectivos xerais de Educación Secundaria Obrigatoria......................................................... 110
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Educación Secundaria Obrigatoria .......... 111
2.3.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 3º de Educación Secundaria Obrigatoria112
3.- Contribución da materia ao desenvolvemento das competencias clave ........................................ 113
4.- Estándares de aprendizaxe ............................................................................................................ 120
4.1.- Temporalización ........................................................................................................................ 120
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe ...................................................................... 121
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia .............................................................. 124
5.- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe e competencias clave
.............................................................................................................................................................. 125
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe .............................................................. 135
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos ........................................................ 136
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas ...................................................................... 136
6.2.- Materias e recursos didácticos.................................................................................................. 137
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación e cualificación ......................................... 137
7.1.- Criterios de cualificación ........................................................................................................... 138
7.2.- Instrumentos de avaliación ....................................................................................................... 138
7.3.- Procedementos de avaliación ................................................................................................... 139
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das materias pendentes .............. 140
8.- Medidas de atención á diversidade................................................................................................. 141
9.- Concreción de elementos transversais. Educación en valores ...................................................... 142
9.1.- Elementos transversais ............................................................................................................. 142
9.2.- Educación en valores ................................................................................................................ 144
10.- Contribución ó plan anual de lectura............................................................................................. 147
11.- Contribución ó plan de convivencia .............................................................................................. 148
12.- Contribución ó plan TIC................................................................................................................. 149
13.- Actividades complementarias e extraescolares ............................................................................ 149
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica docente .............................. 150
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación ......................................... 152
Programación didáctica de 4º de ESO .................................................................... 154
1.- Introdución ....................................................................................................................................... 154
1.1.- Marco legal ................................................................................................................................ 154
1.2.- Contextualización ...................................................................................................................... 155
1.3.- Composición do Departamento................................................................................................. 157
2.- Obxectivos ....................................................................................................................................... 157
2.1.- Obxectivos xerais de Educación Secundaria Obrigatoria......................................................... 158
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Educación Secundaria Obrigatoria .......... 159
2.3.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 4º de Educación Secundaria Obrigatoria160
3.- Contribución da materia ao desenvolvemento das competencias clave ........................................ 161
4.- Estándares de aprendizaxe ............................................................................................................ 168
9
4.1.- Temporalización ........................................................................................................................ 168
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe ...................................................................... 169
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia .............................................................. 173
5.- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe e competencias clave
.............................................................................................................................................................. 174
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe .............................................................. 183
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos ........................................................ 184
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas ...................................................................... 184
6.2.- Materias e recursos didácticos.................................................................................................. 185
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación e cualificación ......................................... 186
7.1.- Criterios de cualificación ........................................................................................................... 186
7.2.- Instrumentos de avaliación ....................................................................................................... 187
7.3.- Procedementos de avaliación ................................................................................................... 187
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das materias pendentes .............. 188
8.- Medidas de atención á diversidade................................................................................................. 189
9.- Concreción de elementos transversais. Educación en valores ...................................................... 190
9.1.- Elementos transversais ............................................................................................................. 190
9.2.- Educación en valores ................................................................................................................ 192
10.- Contribución ó plan anual de lectura............................................................................................. 195
11.- Contribución ó plan de convivencia .............................................................................................. 196
12.- Contribución ó plan TIC................................................................................................................. 197
13.- Actividades complementarias e extraescolares ............................................................................ 197
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica docente .............................. 198
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación ......................................... 200
Programacións didácticas de Bacharelato ............................................................ 202
Programación didáctica de 1º BAC ......................................................................... 203
1.- Introdución ....................................................................................................................................... 203
1.1.- Marco legal ................................................................................................................................ 203
1.2.- Contextualización ...................................................................................................................... 204
1.3.- Composición do Departamento................................................................................................. 206
2.- Obxectivos ....................................................................................................................................... 206
2.1.- Obxectivos xerais de Bacharelato............................................................................................. 206
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Bacharelato .............................................. 207
3.- Contribución da materia ao desenvolvemento das competencias clave ........................................ 211
4.- Estándares de aprendizaxe ............................................................................................................ 218
4.1.- Temporalización ........................................................................................................................ 218
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe ...................................................................... 219
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia .............................................................. 222
5.- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe e competencias clave
.............................................................................................................................................................. 222
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe .............................................................. 231
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos ........................................................ 231
10
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas ...................................................................... 231
6.2.- Materias e recursos didácticos.................................................................................................. 232
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación e cualificación ......................................... 233
7.1.- Criterios de cualificación ........................................................................................................... 233
7.2.- Instrumentos de avaliación ....................................................................................................... 234
7.3.- Procedementos de avaliación ................................................................................................... 234
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das materias pendentes .............. 235
8.- Medidas de atención á diversidade................................................................................................. 235
9.- Concreción de elementos transversais. Educación en valores ...................................................... 236
9.1.- Elementos transversais ............................................................................................................. 236
9.2.- Educación en valores ................................................................................................................ 238
10.- Contribución ó plan anual de lectura............................................................................................. 241
11.- Contribución ó plan de convivencia .............................................................................................. 242
12.- Contribución ó plan TIC................................................................................................................. 243
13.- Actividades complementarias e extraescolares ............................................................................ 243
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica docente .............................. 244
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación ......................................... 246
Programación didáctica de 2º de BAC .................................................................... 248
1.- Introdución ....................................................................................................................................... 248
1.1.- Marco legal ................................................................................................................................ 248
1.2.- Contextualización ...................................................................................................................... 249
1.3.- Composición do Departamento................................................................................................. 251
2.- Obxectivos ....................................................................................................................................... 251
2.1.- Obxectivos xerais de Bacharelato............................................................................................. 251
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Bacharelato .............................................. 253
2.3.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 2º de Bacharelato ................................. 256
3.- Contribución da materia ao desenvolvemento das competencias clave ........................................ 257
4.- Estándares de aprendizaxe ............................................................................................................ 264
4.1.- Temporalización ........................................................................................................................ 254
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe ...................................................................... 264
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia .............................................................. 266
5.- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe e competencias clave
.............................................................................................................................................................. 267
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe .............................................................. 272
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos ........................................................ 272
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas ...................................................................... 272
6.2.- Materias e recursos didácticos.................................................................................................. 273
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación e cualificación ......................................... 274
7.1.- Criterios de cualificación ........................................................................................................... 274
7.2.- Instrumentos de avaliación ....................................................................................................... 275
7.3.- Procedementos de avaliación ................................................................................................... 275
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das materias pendentes .............. 276
11
8.- Medidas de atención á diversidade................................................................................................. 276
9.- Concreción de elementos transversais. Educación en valores ...................................................... 277
9.1.- Elementos transversais ............................................................................................................. 277
9.2.- Educación en valores ................................................................................................................ 279
10.- Contribución ó plan anual de lectura............................................................................................. 282
11.- Contribución ó plan de convivencia .............................................................................................. 283
12.- Contribución ó plan TIC................................................................................................................. 283
13.- Actividades complementarias e extraescolares ............................................................................ 284
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica docente .............................. 285
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación ......................................... 287
Anexos......................................................................................................................... 289
Anexo I.- Rúbrica sobre as aprendizaxes dos contidos da unidade didáctica..................................... 289
Anexo II. Rúbricas para avaliar competencias clave ........................................................................... 290
Anexo III. Rúbricas para avaliación de traballos en grupo ................................................................... 294
12
Introdución xeral
A presenza do ensino relixioso na escola responde, en primeiro lugar, á importancia que
esta materia ten dentro da educación para que o alumno poida conseguir un
desenvolvemento pleno e integral da súa personalidade. A necesidade de sentido do ser
humano é unha evidencia á que a escola necesariamente debe dar resposta. A educación
da dimensión relixiosa é parte fundamental para a maduración da persoa. Non podería
existir unha formación integral e unha educación de calidade, si non se permitise o
desenvolvemento de todas as dimensións inherentes ao ser humano, entre as cales
atópase a relixiosa. Esta capacidade básica da persoa adquire o seu auténtico cumprimento
cando se descobre o sentido da vida. O ensino da relixión católica nos centros escolares
axudará aos estudantes a ensanchar os espazos da racionalidade e adoptar unha actitude
de apertura ao sentido relixioso da vida, sexa cal fora a súa manifestación concreta.
A Declaración Universal de Dereitos Humanos de 1948 recoñece a liberdade relixiosa de
persoas e pobos. Pola súa banda, a Constitución Española non só recoñece a liberdade
relixiosa senón tamén garante «o dereito que asiste aos pais para que os seus fillos reciban
a formación relixiosa e moral que estea de acordo coas súas conviccións» no artigo 27.3.
Un dereito que tamén forma parte de tratados internacionais recoñecidos por España como
o Pacto Internacional de Dereitos Económicos Sociais e Culturais no seu artigo 13.3 e a
Carta dos Dereitos Fundamentais da Unión Europea, artigo 14.3, entre outros.
O ensino da relixión católica na escola responde á necesidade de respectar e ter en conta
o conxunto de valores e significados nos que a persoa naceu como hipótese explicativa da
realidade e que se denomina tradición.
Para iso, a relixión católica pretende contribuír á educación integral do estudante en dúas
direccións. Por unha banda, responde á dimensión relixiosa de todo ser humano e, por
outra, introdúceo na realidade á luz dunha hipótese ofrecida por unha historia e unha
13
tradición. Deste xeito, se promove o recoñecemento dun sentido da existencia dun xeito
coherente co propio desenvolvemento psico-evolutivo do alumnado.
A Lei Orgánica 8/2013, de 9 de decembro, para Mellora da Calidade Educativa, LOMCE,
no artigo 6.1, define o currículo como a regulación dos elementos que determinan os
procesos de ensino e aprendizaxe para cada un dos ensinos. Por iso, o contido do currículo
parte da experiencia humana e desenvólvese de xeito respectuoso coas etapas do
desenvolvemento infantil e adolescente, colaborando, neste sentido, coas aprendizaxes
instrumentais e transversais propios de cada etapa educativa.
O desenvolvemento do currículo se estrutura en catro grandes bloques que pretenden
recoller o saber antropolóxico cristián acumulado ao longo dos séculos. Eses bloques parten
do sentido relixioso do home, continúan co estudo da revelación; Deus maniféstase ao
home e faino nunha historia concreta, con personaxes e situacións que o alumnado debe
coñecer e que contribuirán á súa comprensión do mundo. Dita revelación culmina en
Xesucristo e a mensaxe evanxélica, centro do terceiro bloque do currículo e eixe
vertebrador da materia. Para rematar, estúdase a Igrexa como manifestación da presenza
continuada de Xesucristo na historia. Convén subliñar, que lonxe dunha finalidade
catequética ou de adoutrinamento, o ensino da relixión católica ilustra aos estudantes sobre
a identidade do cristianismo e a vida cristiá.
14
PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA
DEPARTAMENTO
DE
RELIXIÓN CATÓLICA
ESO
15
Programación de 1º de ESO
1. Introdución
1.1.- Marco legal
Na elaboración desta programación didáctica debemos ter en conta a Lei Orgánica
8/2013 de 9 de decembro (B.O.E. do 10 de decembro de 2013) para a Mellora da Calidade
Educativa (LOMCE), que modifica a LOE; Orde ECD/65/2015, de 21 de xaneiro (B.O.E. do
29 de xaneiro de 2015), pola que se describen as relacións entre as competencias, os
contidos e os criterios de avaliación da educación primaria, a educación secundaria e o
bacharelato; Decreto 86/2015 de 25 de xuño (D.O.G. do 29 de xuño de 2015), polo que se
establece o currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade
Autónoma de Galicia, de aplicación en E.S.O e Bacharelato no presente curso; Resolución
do 27 de xullo de 2015, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e
Innovación Educativa (D.O.G. do 29 de xullo de 2015, pola que se ditan instrucións no curso
Curso 1º de ESO
Profesor Víctor Manuel Porto López
Libro de
texto
Título Relixión Católica (Proxecto Ágape)
Editorial Edelvives
Autor J. C. González López e F. Segurado Castaño /
Equipo Kainós
Idioma Castelán
Ano de implantación 2015
Texto aprobado pola Conferencia Episcopal Española con data 12-06-2015
16
académico 2015/16 para a implantación do currículo da educación secundaria obrigatoria e
do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia.
Unha das principais novidades que incorpora esta lei na actividade educativa vén
derivada da nova definición de currículo, en concreto pola inclusión das denominadas
competencias clave, un concepto relativamente novidoso no sistema educativo español e
na súa práctica educativa. Polo que se refire, globalmente, á concepción que se ten de
obxectivos, contidos, metodoloxía e criterios de avaliación, as novidades son as que
produce, precisamente, a súa interrelación coas citadas competencias, que van orientar o
proceso de ensino-aprendizaxe.
A área de Relixión e Moral Católica fundaméntase nas esixencias que leva consigo
desenvolver, na escola, a educación integral e a aplicación duns dereitos expresados na
Declaración Universal de Dereitos Humanos (1948, art.º 26.3); a Constitución española
(1978, art.º 27.3); o Pacto Internacional de Dereitos Humanos, Económicos, Sociais e
Culturais (1966, art.º 13.3); a Carta dos Dereitos Fundamentais da Unión Europea (2000,
art.º 10 e 14.3), etc. Ademais, está garantida polo Acordo subscrito entre o Estado español
e a Santa Sé sobre Ensino e Asuntos Culturais (3-1-1979).
A práctica deste dereito leva consigo un ensino relixioso escolar e confesional. Este
ensino concrétase na área de Relixión e Moral Católica, unha materia específica e
rigorosamente escolar, ordinaria para os que a soliciten, equiparable ao resto das demais
materias no rigor científico, na formulación dos seus obxectivos e contidos, e na súa
significación educativa dentro do currículo. Así mesmo, contribúe á formación integral do
alumnado e ao pleno desenvolvemento da persoa en todas as súas capacidades.
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter confesional. A
súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos Xerais». Estes
deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular (realización da
programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.).
1.2.- Contextualización
O instituto IES Cosme López Rodríguez conta con 196 alumnos e está situado na
localidade de A Rúa cunha poboación de 4187 habitantes. Ademais recibe alumnado dos
concellos de Petín, Larouco, O Bolo e Vilamartín. Son todos concellos formados por un
elevado número de asentamentos de poboación de reducido tamaño nos produciuse un
estancamento e incluso retroceso demográfico e un acusado avellentamento da poboación
ata límites críticos nalgúns casos.
17
O territorio está vertebrado por unha infraestrutura de transporte caracterizada por redes
lentas, de trazados antigos, sinuosos e deficientemente dotadas en medios técnicos, que
comunican núcleos de poboación moi dispersos no espazo. Máis da metade do alumnado
ten que facer uso do transporte escolar, o que condiciona a organización de todo tipo de
actividades, sobre todo extraescolares.
A estrutura interna das economías familiares está diversificada. A estrutura agraria
caracterízase por: avellentamento da poboación, crecemento vexetativo negativo, perda de
iniciativas motivada por unha emigración secular, dispersión dos asentamentos de
poboación, elevado número de explotacións agrarias que funcionan en réxime de
autoconsumo, agricultura minifundista de policultivo tradicional.
A maioría das economías familiares, aínda que situadas nun medio rural, reciben ingresos
de rendas xeradas fóra da actividade agraria: sector servizos pouco especializados e
actividades relacionadas co sector louseiro cunha elevada taxa de desemprego.
Pretendemos que a nosa acción educativa xire en torno aos seguintes eixos
fundamentais:
- Unha educación que forme as persoas nos valores de respecto, tolerancia, liberdade,
igualdade, coeducación e non violencia, buscando unha convivencia que fomente a
solidariedade e que evite calquera tipo de discriminación.
- Unha educación participativa, democrática, plural, integral, que forme cidadás e
cidadáns capaces de participar responsablemente na vida social da súa comunidade
e que conduza á aceptación e ao respecto de todo tipo de diversidade (cultural,
ideolóxica, étnica, de xénero, etc.).
- Unha educación que valore o coñecemento e a adquisición do saber como una parte
fundamental do desenvolvemento persoal, que fomente a curiosidade cultural e
científica, que favoreza a reflexión e a análise como estratexia na adquisición do
coñecemento. Queremos formar aos alumnos e alumnas non só para habilitalos de
cara a unha formación académica ou profesional futura, senón particularmente para o
seu desenvolvemento persoal, e para favorecer a súa integración social. Prestarase
atención especial ao desenvolvemento afectivo emocional, a autoestima, a
capacidade de toma de decisións, o aproveitamento do tempo de lecer, etc.
- Unha educación que fomente o aprezo e valoración polo contorno e a cultura propia.
- Preocupámonos pola conservación e divulgación do patrimonio natural e cultural,
tanto material coma inmaterial, promovendo accións no contexto social da zona que
sensibilicen a toda a comunidade sobre o seu valor.
18
- Garantir o acceso á cultura e ás tecnoloxías da información e a comunicación é unha
forma de asegurar as posibilidades formativas futuras para toda a comunidade
educativa. O desenvolvemento dos hábitos lectores e o dominio das tecnoloxías da
información.
- Nun mundo globalizado como é o actual, con internet como unha canle esencial de
adquisición de coñecementos e a Unión Europea coma espazo común de traballo, o
centro considera imprescindible implementar accións conducentes á adquisición dun
axeitado nivel de comunicación na lingua inglesa.
- Un centro educativo aberto á innovación, tanto na promoción e uso das novas
tecnoloxías, como no campo metodolóxico, para garantir ao alumnado a mellor
formación posible.
- Un centro que desenvolva un traballo sistemático no campo da orientación e a titoría
tanto para favorecer o desenvolvemento persoal e a educación en valores, como
para garantir a información, formación e apoio necesarios na elección dos itinerarios
formativos e laborais axeitados.
- Un centro aberto ao entorno, que manteña relacións fluídas de colaboración e apoio
mutuo coas institucións públicas e as entidades socias, culturais, deportivas, etc. que
desenvolven a súa actividade na área de influenza do centro.
1.3.- Composición do Departamento
Víctor Manuel Porto López é profesor definitivo de Relixión Católica e exerce de xefe
do departamento. Imparte docencia en dous grupos de 1º de ESO, dous de 2º de ESO,
dous, de 3º ESO, dous de 4º de ESO, un de 1º de Bacharelato e por último outro de 2º de
BAC.
2.- Obxectivos
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter
confesional. A súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos
Xerais». Estes deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular
(realización da programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.). As seguintes
19
«Finalidades educativas da Educación Secundaria» sinalan as metas finais ás que deben
conducir todo curso e unidade didáctica de Relixión Católica.
2.1.- Obxectivos xerais de Educación Secundaria Obrigatoria
A Educación Secundaria Obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas
alumnas as capacidades que lles permitan:
▪ Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos
no respecto aos demais, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade
entre as persoas e grupos, exercitarse no diálogo afianzando os dereitos
humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes,
como valores comúns dunha sociedade plural e prepararse para o exercicio da
cidadanía democrática.
▪ Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en
equipo como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da
aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.
▪ Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e
oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de
sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar
os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como
calquera manifestación de violencia contra a muller.
▪ Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e
nas súas relacións cos demais, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de
calquera tipo, os comportamentos sexistas e resolver pacificamente os conflitos.
▪ Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información para, con
sentido crítico, adquirir novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no
campo das tecnoloxías, especialmente as da información e da comunicación.
▪ Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en
distintas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os
problemas nos diversos campos do coñecemento e da experiencia.
▪ Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o
sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender,
planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.
▪ Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua castelá
e galega, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e
20
no estudo da literatura.
▪ Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de xeito apropiado.
▪ Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias
e dos demais, así como o patrimonio artístico e cultural.
▪ Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o dos outros, respectar as
diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e incorporar a
educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento
persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a
súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde,
co consumo, co coidado dos seres vivos e co medio, contribuíndo á súa
conservación e mellora.
▪ Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das distintas manifestacións
artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Educación
Secundaria Obrigatoria
Os obxectivos xerais da área de Relixión Católica de ESO:
• Educar a dimensión transcendente e relixiosa, e a el partindo da experiencia
humana e «desde» e «para» a vida persoal, social, relixiosa e ambiental.
• Favorecer a maduración e o desenvolvemento integral da personalidade do
alumnado desde unha educación humanista, relixiosa e católica de calidade.
• Facilitar a elaboración do proxecto persoal de vida desde unha educación en
valores e virtudes humanas, morais, cívicas, democráticas, relixiosas e cristiás.
• Presentar a visión cristiá da persoa e a historia desde a realidade cotiá, desde o
respecto e en diálogo coas principais relixións, antropoloxías e cosmovisións de
hoxe.
• Ofrecer a cultura relixiosa e a mensaxe cristiá-católica en diálogo cos testemuños
de persoas exemplares e os problemas e interrogantes do mundo actual.
• Educar a dimensión cívica e moral desde a aplicación de testemuños exemplares,
valores, virtudes e compromisos para resolver problemas humanos e sociais.
• Desenvolver unha ensinanza-aprendizaxe da relixión que promova a apertura ao
Misterio, ao sentido relixioso da vida, á experiencia relixiosa e á educación na fe.
21
• Promover as competencias necesarias para dar un sentido pleno á vida e elaborar
respostas de sentido último ante as dificultades máis existenciais e cotiás.
• Educar na participación social e na práctica de compromisos solidarios que
melloren o medio, as relacións interpersoais e a vida pública.
• Valorar a intelixencia espiritual para fortalecer o mundo interior do alumnado e a
súa capacidade de autocoñecemento, aceptación, meditación, relaxación, paz
interior...
• Favorecer o diálogo e a crítica construtiva entre as mensaxes relixiosas e cristiás e
a actual cultura audiovisual, especialmente a da televisión e as TIC.
• Desenvolver a dimensión humanista e cívica do alumnado desde a ética universal
dos dereitos humanos e a doutrina social da Igrexa católica.
• Educar a intelixencia emocional para elixir e fortalecer os mellores sentimentos, e
así ser máis feliz cun mesmo, con Deus, cos demais e coa natureza.
• Coñecer a Relixión e Moral Católica desde as TIC, a investigación, a aprendizaxe
cooperativa e a participación en equipos de traballo.
• Ofrecer unha ensinanza integral da Biblia, promovendo a cultura bíblica e a
aplicación das súas ensinanzas para ser máis feliz na vida persoal e social.
2.3.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 1º de Educación Secundaria Obrigatoria Os obxectivos da área de Relixión Católica para 1º de ESO:
1. Coñecer e comparar criticamente as relixións da antigüidade coa realidade, co
cristianismo e cos seus principais valores e virtudes.
2. Investigar e interpretar correctamente o sentido relixioso e cristián sobre a creación
e a moral católica do medio.
3. Describir e valorar as características da Historia da Salvación e como Deus se
revela e intervén na historia da humanidade.
4. Comprender e indicar os principais feitos da vida de Xesús de Nazaret, a súa
mensaxe de salvación e os seus milagres, así como a súa centralidade na Historia
da Salvación.
5. Coñecer e enumerar as principais características dos Evanxeos, a moral de Xesús
de Nazaret e a moral cristiá.
6. Expresar e valorar as características da resurrección de Xesucristo en relación cos
Evanxeos, a Historia da Salvación e as investigacións actuais sobre a vida despois
da morte.
7. Investigar e describir as características do sacramento do Bautismo en relación
con Xesucristo e a súa presenza na Igrexa.
22
8. Coñecer e expresar as características do sacramento da Eucaristía en relación con
Xesucristo e a súa presenza na Igrexa e na misa.
9. Recoñecer e valorar as características da Confirmación e a presenza do Espírito
Santo neste sacramento e na vida da Igrexa.
10. Desenvolver a intelixencia espiritual por medio da reflexión e da interiorización das
experiencias espirituais do patriarca Xosé: a natureza, o autocoñecemento, a
contemplación e a reflexión sobre feitos da vida diaria.
11. Promover a intelixencia emocional por medio do coñecemento e a vivencia dos
sentimentos de relixiosidade, loanza, alegría, resurrección, oración, sacrificio,
fortaleza e desexo de Deus.
12. Tomar conciencia da importancia de clarificar, elixir e practicar os valores do
hinduísmo e o cristianismo, as benaventuranzas, os Dez Mandamentos, a
humanización, a confianza, a fraternidade, a esperanza, o compartir e a
autenticidade.
3.- Contribución da materia ao desenvolvemento das competencias clave
A área de Relixión Católica contribúe ao desenvolvemento das competencias desde
as súas finalidades educativas, obxectivos, contidos e actividades de aprendizaxe e
avaliación.
No libro de texto do alumnado desenvólvense as competencias nas actividades de
ensinanza-aprendizaxe de cada unidade. Especialmente, trabállanse as competencias
desde a intelixencia espiritual, a intelixencia emocional e a educación en valores, así como
as seguintes propostas polo currículo de Relixión Católica (2015):
- A competencia en comunicación lingüística (CL).
- As competencias sociais e cívicas (CSC).
- A competencia dixital (CD).
- A competencia para o sentido de iniciativa e espírito emprendedor (SIEE).
- A competencia de aprender a aprender (AA).
- A competencia de conciencia e expresións culturais (CEC).
- A competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía
(CMCT).
23
Os descritores competenciais:
Competencia clave Indicadores Descritores
Competencia matemática
e competencias básicas
en ciencia e tecnoloxía
(CMCT)
Coidado do medio e dos seres vivos
Interactuar co medio natural de xeito respectuoso.
Responsabilizarse co uso responsable dos recursos naturais para promover un desenvolvemento sustentable.
Respectar e preservar a vida dos seres vivos.
Tomar conciencia dos cambios producidos polo ser humano no ámbito natural.
Vida saudable
Desenvolver e promover hábitos de vida saudable en canto á alimentación e ao exercicio físico.
Xerar criterios persoais sobre a visión social da estética do corpo humano fronte ao seu coidado saudable.
A ciencia no día a día
Identificar a importancia da ciencia na nosa vida cotiá.
Aplicar métodos científicos rigorosos para mellorar a comprensión da realidade circundante en distintos ámbitos (biolóxico, xeolóxico, físico, químico, tecnolóxico, xeográfico...).
Manexar os coñecementos sobre ciencia e tecnoloxía para solucionar problemas, comprender o que acontece ao noso arredor e responder preguntas.
Manexo de elementos matemáticos
Distinguir e utilizar os elementos matemáticos básicos: operacións, magnitudes, porcentaxes, proporcións, formas xeométricas, criterios de medición e codificación numérica, etc.
Comprender e interpretar a información presentada en formato gráfico.
24
Razoamento lóxico e resolución de problemas
Organizar a información utilizando procedementos matemáticos.
Resolver problemas seleccionando os datos e as estratexias apropiadas.
Aplicar estratexias de resolución de problemas a situacións da vida cotiá.
Comunicación lingüística
(CL)
Comprensión: oral e escrita
Comprender o sentido dos textos escritos e orais.
Manter unha actitude favorable cara á lectura.
Expresión: oral e escrita
Expresarse oralmente con corrección, adecuación e coherencia.
Empregar o vocabulario adecuado, as estruturas lingüísticas e as normas ortográficas e gramaticais para elaborar textos escritos e orais.
Compoñer distintos tipos de textos creativamente con sentido literario.
Normas de comunicación
Respectar as normas de comunicación en calquera contexto: quenda de palabra, escoita atenta do interlocutor...
Manexar elementos de comunicación non verbal, ou en diferentes rexistros, nas diversas situacións comunicativas.
Comunicación noutras linguas
Entender o contexto sociocultural da lingua, así como a sús historia para un mellor uso desta.
Manter conversas noutras linguas sobre temas cotiáns en distintos contextos.
Utilizar os coñecementos sobre a lingua para buscar información e ler textos en calquera situación.
Producir textos escritos de diversa complexidade para o seu uso en situacións cotiás ou en materias diversas.
25
Competencia dixital
(CD)
Tecnoloxías da información
Empregar distintas fontes para a busca de información.
Seleccionar o uso das distintas fontes segundo a súa fiabilidade.
Elaborar información propia derivada de información obtida a través de medios tecnolóxicos.
Comunicación audiovisual
Utilizar as distintas canles de comunicación audiovisual para transmitir informacións diversas.
Comprender as mensaxes que veñen dos medios de comunicación.
Utilización de ferramentas dixitais
Manexar ferramentas dixitais para a construción de coñecemento.
Actualizar o uso das novas tecnoloxías para mellorar o traballo e facilitar a vida diaria.
Aplicar criterios éticos no uso das tecnoloxías.
Conciencia e expresións
culturais
(CEC)
Respecto polas manifestacións culturais propias e alleas
Mostrar respecto cara ao patrimonio cultural mundial nas súas distintas vertentes (artístico-literaria, etnográfica, científico-técnica...).
Valorar a interculturalidade como unha fonte de riqueza persoal e cultural.
Apreciar os valores culturais do patrimonio natural e da evolución do pensamento científico.
Expresión cultural e artística
Expresar sentimentos e emocións mediante códigos artísticos.
Apreciar a beleza das expresións artísticas e das manifestacións de creatividade.
Elaborar traballos e presentacións con sentido estético.
Competencias sociais e cívicas
(CSC)
Educación cívica e constitucional
Coñecer as actividades humanas, adquirir unha idea da realidade histórica a partir de distintas fontes.
26
Identificar as implicacións que ten vivir nun Estado social e democrático de dereito referendado por unha constitución.
Aplicar dereitos e deberes da convivencia cidadá no contexto da escola.
Relación cos demais
Desenvolver capacidade de diálogo cos demais en situacións de convivencia e traballo e para a resolución de conflitos.
Mostrar dispoñibilidade para a participación activa en ámbitos de participación establecidos.
Recoñecer riqueza na diversidade de opinións e ideas.
Compromiso social
Aprender a comportarse desde o coñecemento dos distintos valores.
Concibir unha escala de valores propia e actuar conforme a ela.
Evidenciar preocupación polos máis desfavorecidos.
Involucrarse ou promover accións cun fin social.
Sentido de iniciativa e espírito emprendedor
(SIEE)
Autonomía persoal
Optimizar recursos persoais apoiándose nas fortalezas propias.
Asumir as responsabilidades encomendadas e dar conta delas.
Ser constante no traballo, superando as dificultades.
Dirimir a necesidade de axuda en función da dificultade da tarefa.
Liderado
Xestionar o traballo do grupo coordinando tarefas e tempos.
Contaxiar entusiasmo pola tarefa e ter confianza nas posibilidades de alcanzar obxectivos.
Darlles prioridade á consecución de obxectivos grupais sobre os intereses
27
persoais.
Creatividade
Xerar novas posibilidades desde coñecementos previos dun tema.
Configurar unha visión de futuro realista e ambiciosa.
Encontrar posibilidades no ámbito que outros non aprecian.
Emprendemento
Optimizar o uso de recursos materiais e persoais para a consecución de obxectivos.
Mostrar iniciativa persoal para iniciar ou promover accións novas.
Asumir riscos no desenvolvemento das tarefas ou dos proxectos.
Actuar con responsabilidade social e sentido ético no traballo.
Aprender a aprender
(AA)
Perfil de aprendiz
Identificar potencialidades persoais como aprendiz: estilos de aprendizaxe, intelixencias múltiples, funcións executivas...
Xestionar os recursos e as motivacións persoais a prol da aprendizaxe.
Xerar estratexias para aprender en distintos contextos de aprendizaxe.
Ferramentas para estimular o pensamento
Aplicar estratexias para a mellora do pensamento creativo, crítico, emocional, interdependente...
Desenvolver estratexias que favorezan a comprensión rigorosa dos contidos.
Planificación e avaliación da aprendizaxe
Planificar os recursos necesarios e os pasos que se han de realizar no proceso de aprendizaxe.
Seguir os pasos establecidos e tomar decisións sobre os pasos seguintes en función dos resultados intermedios.
Avaliar a consecución de obxectivos de aprendizaxe.
Tomar conciencia dos procesos de aprendizaxe.
28
4.- Estándares de aprendizaxe
4.1.- Temporalización
Dun total de 35 sesións dedicadas en todo o curso ao programa de 1º de Educación
Secundaria Obrigatoria tentaremos partilas do seguinte xeito:
• 32 sesións divididas nos catro bloques de contidos: B1, B2, B3 e B4.
• 3 sesións dedicaranse a actividades de avaliación de traballos.
Actividades a desenvolver Número de
días
previstos
1ª avaliación
Unidade 1.- O home ao encontro con Deus 4
Unidade 2.- E Deus ao encontro do home 4
Unidade 3.- Israel, un pobo con moita historia 3
Exposición de traballos 1
2ª avaliación
Unidade 4.- Novas de primeira plana: Os Evanxeos 4
Unidade 5.- Xesús, home e Deus 3
Unidade 6.- Cunha misión 4
Exposición de traballos 1
3ª avaliación
Unidade 7.- A iniciativa cristiá 4
Unidade 8.- E agora o celebramos, tamén no servizo e a
enfermidade
3
Unidade 9.- A familia: o amor que procrea persoas 3
Exposición de traballos 1
29
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe
Unidades
Estándares de aprendizaxe
Bloques
de
contidos
Temporalización
1ª
Aval.
2ª
Aval.
3ª
Aval.
U. 1 1.1.Expresa por escrito as primeiras respostas
do home créente ante os misterios do mundo
nos que recoñece que a vida é dada.
Bloque I
X
2.1. Avalía, compartindo cos seus
compañeiros, mitos, ritos, expresións
artísticas e personaxes onde queda de
manifesto que a realidade é don de Deus.
X
U.2 1.1.Argumenta e expón con claridade os
testemuños da Biblia achega do proxecto
amoroso de Deus sobre o home e o mundo.
Bloque I
Bloque II
X
2.1. Admira e valora a narración bíblica da
creación do mundo.
X
3.1. Apreciar, valorar e contrastar os
diferentes relatos relixiosos achega da
creación.
X
4.1.Asimilar as diferenzas entre a explicación
teolóxica e científica da creación e a orixe do
mundo.
X
U.3 1.1. Describe o contexto histórico, social e
relixioso do Israel bíblico e constrúe unha liña
do tempo cos seus principais
acontecementos.
1.2. Mostra interese pola historia de Israel e
dialoga con respecto sobre os beneficios
desta historia para a humanidade.
X
X
30
Bloque II
2.1. Interpreta a relación dos personaxes e os
feitos bíblicos coa historia de Israel.
X
3.1. Busca e le relatos bíblicos interpretando
os xestos e palabras coas que Deus é
identificado como protagonista principal da
súa historia.
3.2. Fíxase e explica construtivamente, de
modo oral ou por escrito, accións significativas
do pobo xudeu que reflicten o desvelarse de
Deus na historia.
X
X
U.4 1.1. Realiza unha análise dalgúns textos
evanxélicos aplicando os criterios de narración
estudados.
Bloque
III
X
2.1. A partir da lectura de textos evanxélicos,
recoñece e argumenta o contido dalgunhas
crenzas e deseña os trazos da persoa de
Xesús e o seu perfil.
X
3.1. Ordena, elabora esquemas e explica coas
súas palabras os pasos do proceso formativo
dos evanxeos.
X
U.5 1.1.Identifica, clasifica e prepara exposicións
orais e/ou escritas de xeito xustificado achega
das diferenzas entre a natureza divina e
humana de Xesús nos relatos evanxeos.
Bloque
III
X
2.1. Recoñece nunha lista de relatos
evanxélicos as manifestacións de ambas
naturezas, humana e divina de Xesús.
X
3.1. Realiza cadros sinópticos e mapas
conceptuais a partir dunha sinxela exposición
da crenza de Xesús como Mesías e fillo de
Deus, Salvador e Redentor.
X
U.6
1.1. Esfórzase por comprender mediante a
realización de cadros sinópticos e/ou mapa
31
conceptuais as manifestacións das naturezas
humana e divina de Xesús expresadas nos
relatos evanxélicos.
Bloque
III
X
2.1. Esfórzase por comprender mediante a
relación con personaxes ou movementos
relixiosos da historia cristiá a transformación
da sociedade que con leva o compromiso co
reino de Deus.
X
U. 7 1.1. Sinala e explica a crenza fundamental na
presenza de Xesucristo na celebración dos
sacramentos de iniciación da Igrexa.
Bloque
IV
X
2.1. Dá mostras de respecto e/ou veneración
polos signos e normas do ritual litúrxico.
X
3.1. Recoñece e respecta a crenza que se
expresa nos sacramentos de iniciación como
símbolos da acción do Espírito para construír
a Igrexa.
3.2. Asocia a acción do Espírito nos
sacramentos de iniciación coas distintas
etapas e momentos da vida.
3.3. Toma conciencia e aprecia a acción do
Espírito para o crecemento da persoa.
X
X
X
U. 8 1.1. Coñece e dá mostras de respecto polo
sentido da estrutura do calendario litúrxico.
1.2. Sinala e explica a crenza fundamental na
presenza de Xesucristo na celebración dos
sacramentos de sanación e servizo da Igrexa.
Bloque
IV
X
X
2.1. Expresa o significado dos sacramentos
como acción do Espírito para construír a
Igrexa.
X
3.1. Asocia a acción do Espírito nos
sacramentos de sanación e servizo coas
distintas etapas e momentos da vida.
X
U. 9 1.1. Realiza cadros sinópticos e mapas X
32
conceptuais a partir dunha sinxela exposición
do ensino da Igrexa sobre o matrimonio.
Bloque I
Bloque II
Bloque
IV
2.1. Sinala, explica e deduce as distintas
formas de facer presente a Xesucristo na
Igrexa a través da posta en práctica dos
valores da familia.
X
3.1. Detecta e deduce algunhas
consecuencias prácticas que se desprenden
da lectura dalgúns pasaxes da Biblia.
X
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia
Contidos mínimos para 1º de ESO:
▪ As relixións e o cristianismo.
▪ A creación.
▪ A moral católica do coidado da natureza.
▪ Historia de Israel.
▪ Os evanxeos.
▪ A vida de Xesús.
▪ A morte e resurrección de Xesucristo.
▪ As Benaventuranzas.
▪ Os sacramentos de iniciación.
▪ O servizo e a enfermidade
▪ A familia.
33
5.- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de
aprendizaxe e competencias clave
As unidades da área de Relixión Católica de 1.º de Educación Secundaria e os seus
correspondentes contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe,
organizáronse e secuenciáronse en función dos seguintes criterios:
Os bloques de contidos do currículo de Relixión Católica (2015):
Bloque 1. O sentido relixioso do home.
Bloque 2. A revelación: Deus intervén na historia.
Bloque 3. Xesucristo, cumprimento da historia da Salvación.
Bloque 4. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa.
A integración de todos os contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe e
distribución do currículo de Relixión Católica (2015).
Na seguinte táboa, pódese consultar o bloque ao que pertence cada unidade, así como os
obxectivos, os contidos, os criterios de avaliación, os estándares de aprendizaxe do
currículo e as competencias clave que inclúe e desenvolve.
Ob
xe
cti
vo
s
Contidos
Criterios de
avaliación
Estándares de
aprendizaxe
Co
mp
ete
nc
ia
s c
lav
e
Unidade 1. O home ao encontro con Deus
O.1
O.2
O.3
O.10
O.11
O.12
.- A orixe da
experiencia relixiosa:
admiración, preguntas,
procura..
.- Os mitos e os ritos
como expresións da
experiencia do divino.
.- A representación da
divindade: chamáns,
1.Saber
recoñecer e
sinalar os
elementos
principais das
primitivas
relixións.
1.1.Expresa por escrito as
primeiras respostas do
home créente ante os
misterios do mundo nos
que recoñece que a vida é
dada.
CL
CSC
AA
2.Valorar o modo
de expresar nas
2.1. Avalía, compartindo
cos seus compañeiros,
CL
SIEE
34
pinturas, esculturas.
.- O avance da historia
marca o acontecer de
novas formas de
relixiosidade.
relixións antigas
que a realidade
é don de Deus.
mitos, ritos, expresións
artísticas e personaxes
onde queda de manifesto
que a realidade é don de
Deus.
CEC
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Unidade 2. E Deus ao encontro do home
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.10
O.11
O.12
.- O testemuño
bíblico de Deus:
creador, liberador,
promesa,
cumprimento e guía.
.- A creación de
Deus, un proxecto
de vida plena para o
home.
.- Relatos de
creación noutras
relixións actuais.
.- A orixe do
universo e do home
segundo a ciencia.
1.Describir o
sentido da creación
a partir das
narracións da
Biblia.
1.1.Argumenta e expón con
claridade os testemuños da
Biblia achega do proxecto
amoroso de Deus sobre o
home e o mundo.
CL
CSC
AA
SIEE
CEC
CD
2. Identificar a orixe
divina da realidade.
2.1. Admira e valora a
narración bíblica da
creación do mundo.
3. Apreciar, valorar
e contrastar os
diferentes relatos
relixiosos achega
da creación.
3.1. Apreciar, valorar e
contrastar os diferentes
relatos relixiosos achega
da creación.
4. Asimilar as
diferenzas entre a
explicación
teolóxica e
científica da
creación e a orixe
do mundo.
4.1.Asimilar as diferenzas
entre a explicación
teolóxica e científica da
creación e a orixe do
mundo.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Bloque II. A revelación. Deus intervén na historia
35
Unidade 3. Israel, un pobo con moita historia
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.6
O.10
O.11
O.12
.- Etapas da
historia de Israel.
.- As promesas de
Deus ao pobo
xudeu.
.- A elección de
Israel como o Pobo
de Deus.
.- As orixes e
desenvolvemento
da monarquía en
Israel.
.- A crítica dos
profetas ás alianzas
de Israel cos
imperios da época.
1. Coñecer os
principais
acontecementos da
historia de Israel
situándoos nas
súas coordenadas
xeográficas,
históricas, sociais e
relixiosas.
1.1. Describe o contexto
histórico, social e relixioso
do Israel bíblico e constrúe
unha liña do tempo cos
seus principais
acontecementos.
CLO
CSC
SIEE
CEC
CD
1.2. Mostra interese pola
historia de Israel e dialoga
con respecto sobre os
beneficios desta historia
para a humanidade.
2. Establecer
relacións entre
feitos e
manifestacións do
Antigo Testamento
con feitos e
personaxes da
historia de Israel.
2.1. Interpreta a relación
dos personaxes e os feitos
bíblicos coa historia de
Israel.
3. Sinalar e
identificar de xeito
sinxelo as
diferentes
construcións
culturais e literarias
dos textos bíblicos
mediante os cales
Divos manifestouse
nas distintas etapas
da historia de
Israel.
3.1. Busca e le relatos
bíblicos interpretando os
xestos e palabras coas que
Deus é identificado como
protagonista principal da
súa historia.
3.2. Fíxase e explica
construtivamente, de modo
oral ou por escrito, accións
significativas do pobo
xudeu que reflicten o
desvelarse de Deus na
historia.
36
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque II. A revelación. Deus intervén na historia
Unidade 4. Novas de primeira plana: Os Evanxeos
O.2
O.3
O.4
O.5
O.6
O.10
O.11
O.12
.- Os evanxeos e a
necesidade de
contar a experiencia
de Xesús.
.- As fontes para
coñecer os
acontecementos da
vida de Xesús e os
seus seguidores.
.- Elementos
característicos da
redacción e
composición dos
evanxeos.
.- A finalidade das
narracións
evanxélicas e a
forma de vida das
primeiras
comunidades
cristiás
1. Comentar e
identificar a
natureza narrativa
de diferentes
pasaxes dos
evanxeos.
1.1. Realiza unha análise
dalgúns textos evanxélicos
aplicando os criterios de
narración estudados.
C
AA
SIEE
CEC
CD
2. Expresar
mediante un cadro
sinóptico a
finalidade da
composición dos
diferentes
evanxeos.
2.1. A partir da lectura de
textos evanxélicos,
recoñece e argumenta o
contido dalgunhas crenzas
e deseña os trazos da
persoa de Xesús e o seu
perfil.
3. Coñecer e
comprender que o
proceso de
formación dos
evanxeos responde
ás necesidades dos
primeiros cristiáns
de vivir o novo
estilo de vida que
implica seguir a
Xesús.
3.1. Ordena, elabora
esquemas e explica coas
súas palabras os pasos do
proceso formativo dos
evanxeos.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque III. Xesucristo, cumprimento da historia da salvación
Unidade 5. Xesús, home e Deus
O.2 .- As etapas da vida 1. Valorar a 1.1.Identifica, clasifica e CL
37
O.3
O.4
O.5
O.6
O.10
O.11
O.12
do home Xesús.
.- As expectativas
mesiánicas que
esperta este home.
.- O encontro con
Xesús, punto de
partida para
confesarlle como
fillo de Deus.
.- A experiencia da
resurrección de
Xesús, punto
culminante da
confesión na
divindade de
Xesús.
argumentación
rigorosa na
exposición da fe na
divindade de
Xesús.
prepara exposicións orais
e/ou escritas de xeito
xustificado achega das
diferenzas entre a natureza
divina e humana de Xesús
nos relatos evanxeos.
AA
SIEE
CD
2. Dar razón a
través de textos do
Novo Testamento
dos trazos da
natureza divina e
humana de Xesús.
2.1. Recoñece nunha lista
de relatos evanxélicos as
manifestacións de ambas
naturezas, humana e divina
de Xesús.
3. Construír
esquemas nos que
se formule a crenza
en Xesús,
verdadeiro Deus e
verdadeiro home,
explicar con
claridade o seu
contido.
3.1. Realiza cadros
sinópticos e mapas
conceptuais a partir dunha
sinxela exposición da
crenza de Xesús como
Mesías e fillo de Deus,
Salvador e Redentor.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque III. Xesucristo, cumprimento da historia da salvación
Unidade 6. Cunha misión
O.2
O.3
O.4
O.5
O.6
O.10
O.11
O.12
.- A Boa Noticia do
Reino de Deus é
festa e alegría para
todos os homes.
.- As
Benaventuranzas:
un programa de
vida feliz e plena.
.- As
1. Distinguir no
proxecto de vida do
Reino de Deus de
Xesús os trazos da
súa natureza divina
e humana,
confesados polas
primeiras
comunidades
1.1. Esfórzase por
comprender mediante a
realización de cadros
sinópticos e/ou mapa
conceptuais as
manifestacións das
naturezas humana e divina
de Xesús expresadas nos
relatos evanxélicos.
CL
CSC
AA
SIEE
CEC
CD
38
Benaventuranzas:
un proxecto de
esperanza para os
pobres do mundo.
.- O Reino de Deus
é don e tarefa para
o noso mundo.
.- As parábolas de
Xesús: a alternativa
do Reino de Deus
fronte á inxustiza.
cristiás.
2. Enumerar,
describir e
relacionar algúns
personaxes ou
acontecementos da
historia cristiá cos
diferentes aspectos
da misión de
Xesús.
2.1. Esfórzase por
comprender mediante a
relación con personaxes ou
movementos relixiosos da
historia cristiá a
transformación da
sociedade que con leva o
compromiso co reino de
Deus.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque III. Xesucristo, cumprimento da historia da salvación
Unidade 7. A iniciativa cristiá
O.2
O.3
O.6
O.7
O.8
O.9
O.10
O.11
O12
.- Os símbolos: a
expresión dunha
experiencia de vida.
.- Os sacramentos
son símbolos da
presenza de Deus
na historia.
.- O catecumenado:
o comezo da
andadura vida
cristiá.
.- Os sacramentos
de iniciación:
aprendendo a ser
cristiáns.
.- O ágape
eucarístico:
experiencia
1. Comprender e
identificar a
presenza de
Xesucristo hoxe na
Igrexa nos
diferentes
símbolos, ritos e
celebracións
sacramentais.
1.1. Sinala e explica a
crenza fundamental na
presenza de Xesucristo na
celebración dos
sacramentos de iniciación
da Igrexa.
CL
CSC
AA
SIEE
CD
2. Respectar os
signos e expresións
litúrxicas como
mediadores na
conciencia da
relación das
persoas e os
grupos coa
divindade.
2.1. Dá mostras de
respecto e/ou veneración
polos signos e normas do
ritual litúrxico.
39
culminante da fe
cristiá.
3. Recoñecer nas
oracións, símbolos
e ritos das
celebracións
sacramentais, as
crenzas na acción
do Espírito Santo
que dá vida á
Igrexa.
3.1. Recoñece e respecta a
crenza que se expresa nos
sacramentos de iniciación
como símbolos da acción
do Espírito para construír a
Igrexa.
3.2. Asocia a acción do
Espírito nos sacramentos
de iniciación coas distintas
etapas e momentos da
vida.
3.3. Toma conciencia e
aprecia a acción do Espírito
para o crecemento da
persoa.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa
Unidade 8. E agora o celebramos, tamén no servizo e a enfermidade
O.2
O.3
O.5
O.6
O.10
O.11
O.12
.- A liturxia e o culto:
actitude interior,
signos externos e
compromiso coa
xustiza.
.- A estrutura do
tempo litúrxico.
.- O sentido social
da acción litúrxica.
.- Os sacramentos
de sanación:
reconciliación e
unción de enfermos.
.- Os sacramentos
de servizo: orde
1. Identificar a
presenza de
Xesucristo hoxe na
acción da liturxia da
Igrexa.
1.1. Coñece e dá mostras
de respecto polo sentido da
estrutura do calendario
litúrxico.
CL
CSC
AA
SIEE
CD 1.2. Sinala e explica a
crenza fundamental na
presenza de Xesucristo na
celebración dos
sacramentos de sanación e
servizo da Igrexa.
2. Interpretar con
claridade o
significado destes
sacramentos como
acción do Espírito
2.1. Expresa o significado
dos sacramentos como
acción do Espírito para
construír a Igrexa.
40
sacerdotal e
matrimonio.
Santo na vida da
Igrexa.
3. Recoñecer e dar
razón das
situacións da vida
que se celebran
nos sacramentos
de sanación e
servizo.
3.1. Asocia a acción do
Espírito nos sacramentos
de sanación e servizo coas
distintas etapas e
momentos da vida.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa
Unidade 9. A familia: o amor que procrea persoas
O.2
O.3
O.4
O.5
O.6
O.10
O.11
O.12
.- Os eixes
fundamentais da
familia: amor e vida,
fe e xustiza.
.- Os alicerces
básicos da familia
que a Igrexa
propón.
.- Os valores sociais
da familia.
.- O sentido da
familia no Antigo e o
Novo Testamento.
.- A Sagrada
Familia, modelo de
familia cristiá.
1. Construír
esquemas nos que
se formulen cales
son as
características
fundamentais da
familia cristiá.
1.1. Realiza cadros
sinópticos e mapas
conceptuais a partir dunha
sinxela exposición do
ensino da Igrexa sobre o
matrimonio.
CL
CSC
AA
SIEE
CD
2. Comprender que
os valores do
matrimonio son un
modo de expresar
a presenza dos
valores de
Xesucristo hoxe na
Igrexa e na
sociedade.
2.1. Sinala, explica e
deduce as distintas formas
de facer presente a
Xesucristo na Igrexa a
través da posta en práctica
dos valores da familia.
3. Valorar, saber
comprender e
expresar a achega
do testemuño
bíblico sobre a
3.1. Detecta e deduce
algunhas consecuencias
prácticas que se
desprenden da lectura
dalgúns pasaxes da Biblia.
41
familia ao mundo
de hoxe.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Bloque II. A revelación. Deus intervén na historia
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe
a) Indicadores de catro niveis
Os estándares de aprendizaxe permiten definir os resultados de aprendizaxe e concretan
o que os alumnos e alumnas deben saber, comprender e facer na materia de Relixión
Católica. Serán observables, medibles e avaliables. A avaliación dos estándares informará
do grao de consecución do logro e en cada avaliación empregaranse catro niveis como
indicadores de logro:
Nivel 1: Aprendizaxe baixa
Nivel 2: Aprendizaxe media
Nivel 3: Aprendizaxe boa
Nivel 4: Aprendizaxe excelente
b) Indicadores de logro por determinar
Debido a que as programacións didácticas son flexibles, queda aberta a posibilidade de
crear novos indicadores de logro ao longo do curso se as circunstancias particulares do
alumnado, do profesorado ou do currículo así o requiren.
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas
Para alcanzar os obxectivos, as competencias e a aprendizaxe dos contidos, é
necesario optar por unha metodoloxía que axude a alcanzar tales metas. A metodoloxía
desta programación de Relixión Católica baséase nos Obxectivos Xerais da LOMCE e no
42
Real Decreto para a Educación Secundaria Obrigatoria, nas estratexias de metodoloxía
didáctica do currículo de Relixión Católica para a Educación Secundaria Obrigatoria (2015),
e nas achegas específicas da Pedagoxía e Didáctica Relixiosa.
Os principios metodolóxicos desta programación son:
- O proceso psicoevolutivo do alumnado: idade, desenvolvemento psicolóxico, social,
moral, familiar e relixioso.
- A concepción dunha aprendizaxe significativa, por competencias e desde o
desenvolvemento das intelixencias múltiples.
- O ritmo de aprendizaxe de cada alumno ou alumna e as súas experiencias e centros
de interese: as necesidades fisiolóxicas, psicolóxicas, sociais, intelectuais, morais,
relixiosas e de sentido á vida do alumnado. Os centros de interese son os intereses
«naturais» ou «artificiais» que se utilizan no proceso de ensinanza-aprendizaxe.
Concrétanse nos feitos de experiencia persoal da vida cotiá (problemas,
interrogantes, aspiracións, fracasos, necesidades, noticias...). Desde eles, motívase o
alumnado, partindo da súa vida, para traballar os contidos e as competencias como
respostas ás súas necesidades e experiencias.
- As narracións bíblicas, os relatos sagrados das relixións, as historias da vida diaria e
a literatura.
- A interdisciplinariedade polas súas propias características. O estudo do feito relixioso
e cristián leva consigo unha relación coas diferentes áreas curriculares.
- Promover o diálogo da fe cristiá coas relixións e a cultura actual.
- Capacitar o alumnado para ver, xulgar e actuar sobre si mesmo, os demais, a
sociedade e o medio.
- Adquisición dunha síntese científica e teolóxica dos principais conceptos,
procedementos e valores do feito relixioso, cristián e católico: trátase de capacitar o
alumnado en opinión, información, formación e educación relixiosa xeral e católica.
- O traballo cooperativo.
- As TIC. Utilización educativa dos recursos tecnolóxicos.
6.2.- Materias e recursos didácticos
Os materiais usados cos alumnos son diversos, varían en función das necesidades que
nos expón cada un dos temas:
43
• A guía fundamental e imprescindible é o libro de texto. Neste curso usaremos o
seguinte: “Relixión Católica” (1º ESO). Proxecto Ágape. J. C. González López e F.
Segurado Castaño / Equipo Kainós. Editorial Edelvives. Ano 2015. (Texto aprobado
pola Conferencia Episcopal Española con data 12-06-2015).
• Apoiámonos na utilización de internet a modo de biblioteca de aula. Os alumnos
poderán consultar nas páxinas, previamente seleccionadas polo profesor, todos
aqueles temas relacionados coa materia impartida na aula. Buscarán, así mesmo,
información, para a realización de traballos.
• Utilización das Novas Tecnoloxías (Web Quest, Power Point, actividades
interactivas...)
• Pizarra digital interactiva.
• Emprégase, o mesmo tempo, o visionado e comentario de documentais e películas
que fagan referencia á temática que se está abordando.
• Realizaremos análises de fotografías e de parábolas.
• Consultaremos a Biblia.
O alumno debe dispoñer desde o principio de curso de:
• Un caderno de traballo ou arquivador no que se debe coidar a presentación (hai
respectar as marxes, resaltar os títulos e os epígrafes, coidar a expresión escrita e a
ortografía, limpeza, etc.)
• O libro de texto.
• O portátil Abalar. O seu uso estará condicionado ás instrucións do profesorado.
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación e
cualificación.
7.1.- Criterios de cualificación
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado será continua, polo que implicará
un seguimento do proceso e dos resultados das aprendizaxes ao longo de todo o curso. En
cada avaliación intentarase que existan probas que recollan contidos da avaliación anterior,
de xeito que se poida valorar a progresión do alumnado na materia.
44
a) Traballo persoal do alumno/a. Na aula o alumno traballa facendo actividades,
tomando apuntamentos no seu caderno, lendo as leccións. Supón un 10% da
nota.
b) Participación na aula. Participación oral na clase, o interese e o esforzo.
Preguntas e/ou respostas, aclaracións, suxestións oportunas ó profesor e
compañeiros. Supón un máximo dun 10% da nota.
c) Traballo de investigación individual. Traballos propostos polo profesor para facer
individualmente. Traballos elaborados cos ordenadores. Busca de información en
diversas fontes: páxinas web e bibliografía diversa. Presentación e exposición ós
seus compañeiros. Supón ata un 30% da nota.
d) Fichas de traballo individual. Realización de fichas ou probas con exercicios sobre
cada tema que sexa explicado en clase ou de películas vistas na aula. Supón un
15% da nota.
e) Traballos en equipo. Traballos propostos polo profesor para facer en equipo.
Traballos elaborados cos ordenadores. Busca de información en diversas fontes:
páxinas web e bibliografía diversa. Este representará outro 20 % da nota de
avaliación.
f) O caderno do alumno/a. A presentación do caderno persoal limpo e completo.
Este supón un 15% da nota.
7.2.- Instrumentos de avaliación
Para avaliar a materia poderanse utilizar os seguintes instrumentos nos catro cursos da
ESO:
• Probas escritas. Os exercicios destas probas serán similares aos realizados na clase
no caderno e nas fichas de traballo.
• Realización e valoración das fichas de traballo individual feito na clase ou na casa.
• Traballos feitos individualmente ou en grupo.
• Valoración do caderno persoal de clase porque é un elemento importante para a
progresión do alumno e do control adquirido. O alumno deberá ter sempre o caderno
ó día, completo e con moi boa presentación.
• Anotacións procedimentais derivadas da observación directa, capacidade
organizativa, presentación dos traballos…etc.
• Valoración da curiosidade e interese pola materia, da participación, da creatividade,
investigación persoal e o esforzo.
45
• Valorarase a autonomía na aprendizaxe, a capacidade do alumno para recompilar
información, utilizar libros de consulta, buscas en páxinas web, dicionarios e resolver
as súas dubidas.
7.3.- Procedementos de avaliación
➢ Avaliación inicial
Nos primeiros días do curso escolar poderase realizar unha proba específica sinxela -
oral ou escrita- para avaliar o grao de dominio dos contidos mínimos que e
consideran imprescindibles para construír sobre eles as novas aprendizaxes propias
da materia. Esta proba non terá repercusión na cualificación da materia. Antes da
sesión da avaliación inicial, mediante observación directa nas clases, tamén se
recollerá información das particularidades da forma de aprender de cada alumno/a
(habilidades, estratexias e destrezas desenvolvidas, é dicir, manexo de
procedementos) así como información sobre o grao de integración social do alumno/a
(consigo mesmo, cos compañeiros e compañeiras e co profesorado).
A avaliación levarase a cabo tendo en conta os diferentes elementos que constitúen o
currículo, é dicir, as competencias básicas, os obxectivos, os contidos e os criterios
de avaliación.
➢ Avaliación ordinaria
Ao longo do curso realizaranse tres sesións de avaliación, unha por cada trimestre
(un exame escrito para cada avaliación). A última destas avaliacións coincidirá coa
avaliación final ordinaria do mes de xuño (aprobar a terceira avaliación quere dicir
acadar unha cualificación positiva en xuño).
➢ Avaliación extraordinaria
Coa lexislación vixente está previsto un exame extraordinario de setembro para o
alumnado que non acade cualificación positiva na convocatoria ordinaria de xuño. Na
data de setembro que acorde o centro educativo realizarase un exame escrito, sendo
necesario obter unha nota mínima de 5 para superalo. O alumnado que nesta
convocatoria non acade cualificación positiva e promocione de curso, levará a
materia pendente (e aprobará automaticamente tan pronto aprobe unha avaliación do
curso seguinte).
46
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das
materias pendentes
Van dirixidas fundamentalmente a aqueles alumnos con necesidades especiais en
canto a comprensión e aprendizaxe, coa finalidade de que cheguen ó cumprimento dos
obxectivos mínimos marcados para o curso.
O seu carácter combina o entretemento e aprendizaxe, algunhas das actividades máis
empregadas son:
▪ Realización de todo tipo de actividades con xogos de palabras e construción de
frases nas que han de buscar repostas a preguntas expostas no tema.
▪ Traballo con cómics, para facilitar a comprensión de textos.
▪ Lectura comprensiva ou guiada, incidindo na temática de cada unha das unidades
traballadas na aula.
Unha vez superada a materia nun curso posterior a aquel no que quedou pendente, a
materia considerarase aprobada.
No caso de que o alumno non escollese esta materia nun curso superior, debería superar
unha proba de exame nos meses dispostos para elo polo centro.
8.- Medidas de atención á diversidade
Na Educación Secundaria Obrigatoria todos os alumnos deben ter igualdade de
oportunidades para aprender. Esta igualdade non implica que o proceso de aprendizaxe en
todos os alumnos sexa o mesmo para chegar ao mesmo fin, polo que este proceso abarca
distintos ámbitos: estilos de aprendizaxe, intereses, motivacións, capacidades para
aprender, etc. Sendo diferente para cada alumno.
As propostas para o tratamento á individualidade son:
Páxinas motivadoras. O comezo de cada unidade iníciase cunha dobre páxina na que
de forma moi visual inténtase facer partícipe ao alumno do seu autoaprendizaxe.
47
Páxinas interiores. Formulación de diversas actividades:
➢ Actividades de inicio de unidade. Unha serie de actividades iniciais de recordo
do esencial para enlazar co tema que se trata, co fin de detectar os
coñecementos previos e xa que logo facilitar o proceso continuo do aprendido
co novo que ha de aprenderse. Con este tipo de actividades conséguese que o
proceso de aprendizaxe sexa globalizado.
➢ Actividades de aplicación e reforzo. Están expostas para que o alumno
alcance os obxectivos mínimos marcados polo currículo. Aparecen en todas as
unidades en gran número e variedade para que o alumno, coa realización das
mesmas, logre os obxectivos da área. Para que o alumno alcance esta meta,
ofrécenselle modelos resoltos, exemplos de textos, fotografías e outras fontes
documentais; pasos explicados de como realizar cada práctica e pautas para a
aplicación da técnica ou destreza que está practicando.
➢ Actividades de ampliación. Teñen un grao maior de complexidade e están
enfocadas a aqueles alumnos que alcancen satisfactoriamente as actividades
de reforzo e son capaces de avanzar dunha forma máis rápida e autónoma,
profundando noutros aspectos relacionados coa unidade. Inclúen propostas de
investigación, expresión avanzada, dedución de contidos, habilidade de
procedementos, etc.
Páxinas finais. Actividades de repaso e avaliación. Todas as unidades finalizan cunha
proposta para recoller os contidos da unidade e avaliar a adquisición dos contidos mínimos
e competencias básicas. Para iso, exponse distintos tipos de actividades: algunhas para
utilizar fontes de información tradicionais e dixitais elaborando o coñecemento adquirido;
outras, de aplicación das destrezas básicas da materia; outras, para a posta en práctica de
capacidades de traballo en equipo (respecto, autonomía, iniciativa, colaboración, diálogo,
valores de cooperación).
9.- Concreción de elementos transversais. Educación en valores.
9.1.- Elementos transversais
48
Traballaremos neste curso os seguintes elementos transversais que son valores
irrenunciables no ensino da Relixión Católica pero, loxicamente, adaptándoos ás
necesidades do alumnado, o desenvolvemento dos estudantes. Os elementos transversais
coa súa concreción son:
1. Comprensión Lectora e Expresión oral e escrita
✓ As habituais prácticas do Plan Lector do Centro.
✓ Practicar constantemente estes dous elementos tanto na lectura de textos bíblicos
como de documentos tanto en medios dixitais como en papel.
✓ Escoitar, dialogar, debater e expresar con total respecto nas interaccións entre
iguais e co profesor.
2. Comunicación Audiovisual
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras
propias do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos
demais, adquirindo unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e
maneira de ser dos demais.
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar aos demais e chegar a superar
os conflitos que xorden nas relacións cotiás analizando posturas e actitudes que
favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación, respecto, perdón.
3. Educación nas tecnoloxías da comunicación e información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos
aqueles adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e
ó benestar da sociedade.
✓ Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos
descubrimentos e avances tecnolóxicos e científicos.
4. Emprendemento
✓ Valorar os produtos con obxectividade e saber adquirilos e consumilos de forma
racional e equilibrada.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios económicos teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade e tomar unha postura crítica ó respecto.
49
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade desde unha visión cristiá. Coidar e
favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
5. Educación cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos
e facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade e valorar o
labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no ben
dos demais.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os
problemas dos demais.
6. Prevención de violencia
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de
distinto sexo e buscar solucións ó respecto.
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
Relación coas demais áreas
Por ser a Relixión Católica un elemento esencial na busca de respostas ós interrogantes
que o ser humano se fixo ó longo da historia e, por ser un ineludible feito cultural, a relixión
ten unha gran relación con calquera das áreas que o alumno/a debe estudar.
Deste xeito, na área de Relixión Católica establécese unha relación interdisciplinaria con
outras áreas do currículo: Xeografía e Historia, Bioloxía, Educación Plástica e Visual,
Matemáticas, Lingua Galega e Lingua Castelá.
50
9.2.- Educación en valores
Educación moral e cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos e
facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os problemas
dos demais.
✓ Analizar as causas dos desequilibrios sociais e as actitudes que os cristiáns deben
tomar ante eles.
✓ Valorar o labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no
ben dos demais.
✓ Colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
Educación para a paz
✓ Aceptarse como persoa, coas súas calidades e defectos, e adquirir actitudes de
aceptación, respecto e tolerancia cara ás demais persoas.
✓ Coñecer o contido da Declaración dos Dereitos Humanos e analizar as esixencias
que emanan deles.
✓ Coñecer o contexto cultural doutros pobos, valoralos e adquirir unha postura de
respecto.
✓ Descubrir feitos nos que se respectan os dereitos humanos e feitos nos que se
violan.
✓ Analizar posturas e actitudes que favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación,
respecto, perdón...
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras propias
do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos demais.
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar os demais e chegar a superar os
conflitos que xorden nas relacións cotiás.
✓ Coñecer a Doutrina Social da Igrexa ante os problemas que ameazan a paz mundial.
51
✓ Descubrir e valorar a historia criticamente desde unha perspectiva do tempo e das
circunstancias daquela época.
✓ Adquirir unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e maneira de ser
dos demais.
✓ Recoñecer e valorar as iniciativas da Igrexa na construción da paz e identificar
modelos de persoas construtoras de paz e chegar a valoralas.
Educación para a igualdade entre os sexos
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de distinto
sexo e buscar solucións ó respecto.
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
✓ Aceptar indiscriminadamente as tarefas que toca realizar (prescindindo do xa
establecido polo feito de ser home ou muller).
Educación para a saúde
✓ Descubrir todo aquilo que vai en contra da vida e da saúde.
✓ Apreciar, valorar e defender a vida humana e tomar actitudes de responsabilidade
ante a súa propia vida e a dos demais.
✓ Descubrir todo aquilo que vai contra a vida humana: atentados, eutanasia, abortos,
drogas... e adquirir un criterio responsable ante a vida.
✓ Valorar a Igrexa, as entidades e as persoas que defenden a vida humana.
✓ Descubrir e agradecer todo o positivo da vida.
✓ Coñecer entidades relixiosas e non relixiosas que se dedican con empeño ó coidado
da saúde e valorar a súa misión.
Educación do consumidor
✓ Aprender a coidar e a colaborar cos bens da Creación para poñelos ó servizo de
todas as persoas e os seres creados.
✓ Valorar os produtos de consumo con obxectividade e saber adquirilos e consumilos
de forma racional e equilibrada.
52
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade de consumo e tomar unha postura crítica ó
respecto.
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade de consumo desde unha visión cristiá.
Coidar e favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
✓ Analizar a Doutrina Social da Igrexa como resposta ós problemas da sociedade:
traballo, poder, guerra...
Educación ambiental
✓ Descubrir, apreciar e valorar os bens da natureza e do ambiente e colaborar na súa
conservación.
✓ Rexeitar comportamentos sociais que permiten a deterioración da natureza e do
ambiente.
✓ Reflexionar sobre cando se colabora co medio natural e cando non se colabora.
✓ Descubrir, apreciar e valorar a arte e todas as riquezas culturais que nos legaron e
coidalas.
✓ Descubrir e valorar costumes, tradicións, lendas, a historia doutros grupos e pobos.
Educación sexual
✓ Descubrir o que encerra a sexualidade humana e valorala desde a faceta do amor.
✓ Recoñecer a importancia de valorar o corpo (o seu e o dos demais) e a sexualidade
na súa xusta medida.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación exercen sobre o
corpo e a sexualidade humana e tomar medidas ó respecto.
✓ Valorar criticamente a formación recibida respecto á sexualidade e descubrir a
importancia dunha boa educación neste aspecto.
✓ Descubrir o matrimonio e a relación home-muller como complementariedade e
riqueza desde o amor.
✓ Descubrir e valorar, a través das diferentes opcións de vida, o enfoque que as
persoas lle dan á súa sexualidade (matrimonio, celibato...).
Educación vial
✓ Descubrir a importancia dunha educación vial para coidar e respectar vidas humanas.
✓ Tomar conciencia de que somos responsables da vida dos demais, de aí a
importancia de cumprir as normas de circulación.
✓ Analizar os problemas que se dan na estrada e buscar unha resposta cristiá de
respecto e valor pola vida.
✓ Coñecer a preocupación da Igrexa no apostolado da estrada.
53
Educación nas tecnoloxías da información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos aqueles
adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e ó benestar
da sociedade.
✓ Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos
descubrimentos e avances tecnolóxicos e científicos.
10.- Contribución ó plan anual de lectura
O desenvolvemento do Plan Lector na materia de Relixión en 1º de ESO consistirá en
acadar dous obxectivos:
1.- Potenciar e coñecer a Biblioteca do Instituto.
2.- Mellorar a comprensión lectora dos alumnos/as.
A potenciación da biblioteca o faremos do seguinte modo:
▪ Os alumnos e alumas consultarán os fondos bibliográficos da biblioteca do
noso centro educativo na busca de información e así poder realizar pequenos
traballos de investigación de temas propostos polo profesor.
▪ Proposta dun libro de lectura: “O neno co pixama a raias” de John Boyne.
Con esta iniciativa pretendemos incentivar o hábito de ler entre os nosos
alumnos. A lectura a realizarán na aula e na casa.
O obxectivo de todo proceso de ensinanza-aprendizaxe é lograr que os alumnos
comprendan o que se lles ensina.
O traballo específico para mellorar a comprensión lectora será o seguinte:
▪ Comprensión de conceptos.
▪ Busca das ideas principais dun texto.
▪ Interpretación dun texto.
▪ Realización de esquemas e cadros.
▪ Reflexión.
54
11.- Contribución ó plan de convivencia
A través da materia e tendo en conta o plan de convivencia do centro intentarase:
• Contribuír ao labor de concienciación sobre a importancia dunha axeitada
convivencia escolar que permita unha mellor realización ensinanza-aprendizaxe.
• Detectar o antes posible conflitos que poidan xurdir nas aulas para resolvelos de
maneira pacífica.
• Establecer normas de funcionamento e organización das clases, da materia, da
aula ou de calquera espazo que se utilice para impartir a materia.
• Motivar ao alumnado para que comece a interiorización da cultura do diálogo e a
mediación.
• Fomentar o respecto entre todos os membros da comunidade e a integración de
todos no centro.
• Fomentar a realización de actividades que potencien o respecto á diversidade.
12.- Contribución ao plan TIC
As novas tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) deben formar parte dun
proxecto educativo actual. As novas tecnoloxías ábrenlle aos educadores novos camiños e
formas para traballar na clase. Que poden resultar motivadoras para os alumnos. Aplicando
unha linguaxe máis próximo ós nosos alumnos e conectados a realidade.
Pretendo conseguir facer un ERE 2.0 para estar na súa onda.
Por todo iso, na materia de Relixión de 1º de ESO traballaremos de varias maneiras coas
novas tecnoloxías, de acordo coas posibilidades tecnolóxicas do noso centro:
▪ Utilización dos ordenadores das aulas de informática e das aulas abalar.
▪ Actividades de busca, transformación e comunicación da información de
Internet.
▪ Uso do encerado dixital interactivo. Os niveis de interacción e comunicación
entre o profesor e o alumno increméntanse, e tamén os dos alumnos entre sí,
polo que se potencia a aprendizaxe cooperativo.
▪ Emprego do libro dixital por parte do profesor.
▪ O uso na aula do blog coma mediador da aprendizaxe.
55
▪ Presentacións audiovisuais (PowerPoint) para cada un dos temas.
▪ As WebQuest. Estas poden servir para traballar algúns temas do curso cunha
metodoloxía indagadora, ao mesmo tempo que lles ensinan aos alumnos a
procurar información en Internet e a traballar en grupo.
Sempre cun uso ético e responsable da información e das ferramentas tecnolóxicas.
13.- Actividades complementarias e extraescolares
As actividades deste Departamento de Relixión realizaranse sempre en coordinación e
supervisión de Vicedirección. Por iso a temporalización de cada actividade concreta farase
nos primeiros días de clase cando se teñan os datos concretos de cada grupo. Ademais ha
de terse en conta que, como para algunha das actividades pode ser preciso utilizar días non
lectivos, será imprescindible contar co permiso especial das familias.
• Participación nun programa educativo do Plan Proxecta.
• Realizaranse actividades especiais na aula con motivo do DOMUND (Outubro), Día
dos Dereitos Humanos (10 de Novembro), Día Internacional para a Tolerancia (16 de
Novembro), Día Universal da Infancia (20 de Novembro), Día da Paz (30 de Xaneiro)
e Mans Unidas (Febreiro).
• Realizarase algunha excursión cultural-relixiosa cos alumnos, para que descubran as
raíces cristiáns da nosa sociedade e cultura. A nosa proposta para este curso é unha
vista a Tui e Santa Tegra, ó Mosteiro de Carboeiro e Santiago de Compostela, e por
último a Vigo e Illa de Ons para os alumnos matriculados na materia de Relixión
Católica.
• Participación nalgún encontro da Delegación Diocesana de Mocidade.
• Aberto a participar en actividades culturais doutros departamentos do Instituto.
• Participación nas diferentes actividades organizadas polo Equipo de Dinamización
Lingüística do centro.
• Como actividade extraescolares proponse a visita a algún dos lugares ou
monumentos estudados durante o curso académico.
56
Os obxectivos que pretendemos acadar con estas actividades:
- Achegar aos alumnos á cultura relixiosa do seu entorno.
- Recoñecer os distintos símbolos e obxectos relixiosos cristiás.
- Levar a cabo actividades conxuntas con outros departamentos.
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica
docente
Elementos a avaliar
Indicadores de logro
Resultado Non conseguido
Conseguido parcialmente
Totalmente conseguido
Programación didáctica
Non se adecúa ó contexto da aula.
Adecúase parcialmente ó contexto da aula.
Adecúase completamente ó contexto da aula.
Plans de mellora
Non se adoptaron medidas de mellora tralos resultados académicos obtidos.
Identificáronse as medidas de mellora a adoptar tralos resultados académicos obtidos.
Adoptáronse medidas de mellora segundo os resultados académicos obtidos.
Medidas de atención á diversidade
Non se adoptaron medidas de atención á diversidade adecuadas.
Identificáronse as medidas de atención á diversidade a adoptar.
Adoptáronse medidas de atención á diversidade adecuadas.
Temas transversais
Non se traballaron tódolos temas transversais na materia.
Traballáronse a maioría dos temas transversais na materia.
Traballáronse tódolos temas transversais na materia.
Programa de recuperación.
Non se estableceu un programa de recuperación para os alumnos.
Iniciouse o programa de recuperación para os alumnos que o necesiten.
Estableceuse un programa de recuperación eficaz para os alumnos que o necesiten.
Obxectivos da materia
Non se alcanzaron os obxectivos da materia establecidos.
Alcanzáronse parte dos obxectivos da materia establecidos para o curso.
Alcanzáronse os obxectivos da materia establecidos para este curso.
57
Competencias clave
Non se desenvolveron a maioría das competencias clave relacionadas coa materia.
Desenvolvéronse parte das competencias clave relacionadas coa materia.
Logrouse o desenvolvemento das Competencias clave relacionadas con esta materia.
Práctica docente
A práctica docente non foi satisfactoria.
A práctica docente foi parcialmente satisfactoria.
A práctica docente foi satisfactoria.
Programas de mellora para a práctica docente
Non se deseñaron programas de mellora para a práctica docente.
Identificáronse os puntos para deseñar un programa de mellora para a práctica docente.
Deseñáronse programas de mellora para a práctica docente.
Materiais e recursos didácticos
Os materiais e recursos didácticos non foron os adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron parcialmente adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron completamente adecuados.
Distribución de espazos e tempos
A distribución dos espazos e tempos non foi adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
A distribución dos espazos e tempos foi parcialmente adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
A distribución dos espazos e os tempos foi adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
Métodos didácticos e pedagóxicos
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados non contribuíron á mellora do clima da aula e do centro.
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados contribuíron parcialmente á mellora do clima na aula e do centro.
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados contribuíron á mellora do clima da aula.
Resultados da avaliación
Os resultados da avaliación nesta materia non foron satisfactorios.
Os resultados da avaliación nesta materia foron moderados.
Os resultados da avaliación nesta materia foron satisfactorios.
58
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación
Se establecen os mecanismos de revisión, avaliación e modificación das programacións
didácticas en relación cos resultados académicos e os procesos de mellora. Expóñense os
procedementos para valorar o axuste entre a Programación Didáctica e os resultados
Adecuación da programación didáctica
Resultados académicos
Propostas de
mellora
Preparación da clase e os materiais didácticos
Hai coherencia entre o programado e o desenvolvemento das clases
Existe unha distribución temporal equilibrada.
Adecúase o desenvolvemento da clase coas características do grupo
Utilización dunha
metodoloxía
adecuada
Tivéronse en conta aprendizaxes significativas.
Considérase a interdisciplinariedade (en actividades, tratamento dos contidos etc.).
A metodoloxía fomenta a motivación e o desenvolvemento das capacidades do alumno.
A metodoloxía inclúe o traballo de competencias e intelixencias múltiples.
Regularización da
práctica docente
Grao de seguimento dos alumnos.
Validez dos recursos utilizados na clase para as aprendizaxes.
Os criterios de promoción están acordados entre os profesores.
Avaliación das
aprendizaxes e
información que deles se dá ós alumnos e ás
familias
Os estándares de aprendizaxe avaliables atópanse vinculados ás competencias, contidos e criterios de avaliación.
Os instrumentos de avaliación permiten rexistrar numerosas variables da aprendizaxe.
Os criterios de cualificación están axustados á tipoloxía de actividades planificadas.
Os criterios de avaliación e os criterios de cualificación déronse a coñecer:
- aos alumnos
59
- ás familias
Utilización de
medidas para a
atención á
diversidade
Adóptanse medidas con antelación para coñecer as dificultades de aprendizaxe
Ofreceuse resposta ás diferentes capacidades e ritmos de aprendizaxe.
As medidas e recursos ofrecidos foron suficientes.
Aplícanse medidas extraordinarias recomendadas polo equipo docente atendendo aos informes psicopedagóxicos.
60
Programación de 2º de ESO
1.- Introdución
1.1.- Marco legal
Na elaboración desta programación didáctica debemos ter en conta a Lei Orgánica
8/2013 de 9 de decembro (B.O.E. do 10 de decembro de 2013) para a Mellora da Calidade
Educativa (LOMCE), que modifica a LOE; Orde ECD/65/2015, de 21 de xaneiro (B.O.E. do
29 de xaneiro de 2015), pola que se describen as relacións entre as competencias, os
contidos e os criterios de avaliación da educación primaria, a educación secundaria e o
bacharelato; Decreto 86/2015 de 25 de xuño (D.O.G. do 29 de xuño de 2015), polo que se
establece o currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade
Autónoma de Galicia, de aplicación en E.S.O e Bacharelato no presente curso; Resolución
do 27 de xullo de 2015, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e
Curso 2º de ESO
Profesor Víctor Manuel Porto López
No presente curso non haberá libro obrigatorio para a materia de Relixión aínda que se
aconsella:
Libro de
texto
aconsellado
Título Relixión Católica (Proxecto Ágape)
Editorial Edelvives
Autor Equipo Kainós
Idioma Castelán
Ano de implantación 2016
61
Innovación Educativa (D.O.G. do 29 de xullo de 2015, pola que se ditan instrucións no curso
académico 2015/16 para a implantación do currículo da educación secundaria obrigatoria e
do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia.
Unha das principais novidades que incorpora esta lei na actividade educativa vén
derivada da nova definición de currículo, en concreto pola inclusión das denominadas
competencias clave, un concepto relativamente novidoso no sistema educativo español e
na súa práctica educativa. Polo que se refire, globalmente, á concepción que se ten de
obxectivos, contidos, metodoloxía e criterios de avaliación, as novidades son as que
produce, precisamente, a súa interrelación coas citadas competencias, que van orientar o
proceso de ensino-aprendizaxe.
A área de Relixión e Moral Católica fundaméntase nas esixencias que leva consigo
desenvolver, na escola, a educación integral e a aplicación duns dereitos expresados na
Declaración Universal de Dereitos Humanos (1948, art.º 26.3); a Constitución española
(1978, art.º 27.3); o Pacto Internacional de Dereitos Humanos, Económicos, Sociais e
Culturais (1966, art.º 13.3); a Carta dos Dereitos Fundamentais da Unión Europea (2000,
art.º 10 e 14.3), etc. Ademais, está garantida polo Acordo subscrito entre o Estado español
e a Santa Sé sobre Ensino e Asuntos Culturais (3-1-1979).
A práctica deste dereito leva consigo un ensino relixioso escolar e confesional. Este
ensino concrétase na área de Relixión e Moral Católica, unha materia específica e
rigorosamente escolar, ordinaria para os que a soliciten, equiparable ao resto das demais
materias no rigor científico, na formulación dos seus obxectivos e contidos, e na súa
significación educativa dentro do currículo. Así mesmo, contribúe á formación integral do
alumnado e ao pleno desenvolvemento da persoa en todas as súas capacidades.
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter confesional. A
súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos Xerais». Estes
deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular (realización da
programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.).
1.2.- Contextualización
O instituto IES Cosme López Rodríguez conta con 196 alumnos e está situado na
localidade de A Rúa cunha poboación de 4187 habitantes. Ademais recibe alumnado dos
concellos de Petín, Larouco, O Bolo e Vilamartín. Son todos concellos formados por un
elevado número de asentamentos de poboación de reducido tamaño nos produciuse un
estancamento e incluso retroceso demográfico e un acusado avellentamento da poboación
ata límites críticos nalgúns casos.
62
O territorio está vertebrado por unha infraestrutura de transporte caracterizada por redes
lentas, de trazados antigos, sinuosos e deficientemente dotadas en medios técnicos, que
comunican núcleos de poboación moi dispersos no espazo. Máis da metade do alumnado
ten que facer uso do transporte escolar, o que condiciona a organización de todo tipo de
actividades, sobre todo extraescolares.
A estrutura interna das economías familiares está diversificada. A estrutura agraria
caracterízase por: avellentamento da poboación, crecemento vexetativo negativo, perda de
iniciativas motivada por unha emigración secular, dispersión dos asentamentos de
poboación, elevado número de explotacións agrarias que funcionan en réxime de
autoconsumo, agricultura minifundista de policultivo tradicional.
A maioría das economías familiares, aínda que situadas nun medio rural, reciben ingresos
de rendas xeradas fóra da actividade agraria: sector servizos pouco especializados e
actividades relacionadas co sector louseiro cunha elevada taxa de desemprego.
Pretendemos que a nosa acción educativa xire en torno aos seguintes eixos
fundamentais:
- Unha educación que forme as persoas nos valores de respecto, tolerancia, liberdade,
igualdade, coeducación e non violencia, buscando unha convivencia que fomente a
solidariedade e que evite calquera tipo de discriminación.
- Unha educación participativa, democrática, plural, integral, que forme cidadás e
cidadáns capaces de participar responsablemente na vida social da súa comunidade
e que conduza á aceptación e ao respecto de todo tipo de diversidade (cultural,
ideolóxica, étnica, de xénero, etc.).
- Unha educación que valore o coñecemento e a adquisición do saber como una parte
fundamental do desenvolvemento persoal, que fomente a curiosidade cultural e
científica, que favoreza a reflexión e a análise como estratexia na adquisición do
coñecemento. Queremos formar aos alumnos e alumnas non só para habilitalos de
cara a unha formación académica ou profesional futura, senón particularmente para o
seu desenvolvemento persoal, e para favorecer a súa integración social. Prestarase
atención especial ao desenvolvemento afectivo emocional, a autoestima, a
capacidade de toma de decisións, o aproveitamento do tempo de lecer, etc.
- Unha educación que fomente o aprezo e valoración polo contorno e a cultura propia.
- Preocupámonos pola conservación e divulgación do patrimonio natural e cultural,
tanto material coma inmaterial, promovendo accións no contexto social da zona que
sensibilicen a toda a comunidade sobre o seu valor.
63
- Garantir o acceso á cultura e ás tecnoloxías da información e a comunicación é unha
forma de asegurar as posibilidades formativas futuras para toda a comunidade
educativa. O desenvolvemento dos hábitos lectores e o dominio das tecnoloxías da
información.
- Nun mundo globalizado como é o actual, con internet como unha canle esencial de
adquisición de coñecementos e a Unión Europea coma espazo común de traballo, o
centro considera imprescindible implementar accións conducentes á adquisición dun
axeitado nivel de comunicación na lingua inglesa.
- Un centro educativo aberto á innovación, tanto na promoción e uso das novas
tecnoloxías, como no campo metodolóxico, para garantir ao alumnado a mellor
formación posible.
- Un centro que desenvolva un traballo sistemático no campo da orientación e a titoría
tanto para favorecer o desenvolvemento persoal e a educación en valores, como
para garantir a información, formación e apoio necesarios na elección dos itinerarios
formativos e laborais axeitados.
- Un centro aberto ao entorno, que manteña relacións fluídas de colaboración e apoio
mutuo coas institucións públicas e as entidades socias, culturais, deportivas, etc. que
desenvolven a súa actividade na área de influenza do centro.
1.3.- Composición do Departamento
Víctor Manuel Porto López é profesor definitivo de Relixión Católica e exerce de xefe
do departamento. Imparte docencia en dous grupos de 1º de ESO, dous de 2º de ESO,
dous, de 3º ESO, dous de 4º de ESO, un de 1º de Bacharelato e por último outro de 2º de
BAC.
2.- Obxectivos
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter
confesional. A súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos
Xerais». Estes deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular
(realización da programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.). As seguintes
«Finalidades educativas da Educación Secundaria» sinalan as metas finais ás que deben
conducir todo curso e unidade didáctica de Relixión Católica.
64
2.1.- Obxectivos xerais de Educación Secundaria Obrigatoria
A Educación Secundaria Obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas
alumnas as capacidades que lles permitan:
▪ Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos
no respecto aos demais, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade
entre as persoas e grupos, exercitarse no diálogo afianzando os dereitos
humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes,
como valores comúns dunha sociedade plural e prepararse para o exercicio da
cidadanía democrática.
▪ Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en
equipo como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da
aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.
▪ Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e
oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de
sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar
os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como
calquera manifestación de violencia contra a muller.
▪ Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e
nas súas relacións cos demais, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de
calquera tipo, os comportamentos sexistas e resolver pacificamente os conflitos.
▪ Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información para, con
sentido crítico, adquirir novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no
campo das tecnoloxías, especialmente as da información e da comunicación.
▪ Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en
distintas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os
problemas nos diversos campos do coñecemento e da experiencia.
▪ Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o
sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender,
planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.
▪ Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua castelá
e galega, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e
no estudo da literatura.
▪ Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de xeito apropiado.
▪ Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias
65
e dos demais, así como o patrimonio artístico e cultural.
▪ Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o dos outros, respectar as
diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e incorporar a
educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento
persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a
súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde,
co consumo, co coidado dos seres vivos e co medio, contribuíndo á súa
conservación e mellora.
▪ Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das distintas manifestacións
artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Educación
Secundaria Obrigatoria
Os obexectivos xerais da área de Relixión Católica de ESO:
• Educar a dimensión transcendente e relixiosa, e a el partindo da experiencia
humana e «desde» e «para» a vida persoal, social, relixiosa e ambiental.
• Favorecer a maduración e o desenvolvemento integral da personalidade do
alumnado desde unha educación humanista, relixiosa e católica de calidade.
• Facilitar a elaboración do proxecto persoal de vida desde unha educación en
valores e virtudes humanas, morais, cívicas, democráticas, relixiosas e cristiás.
• Presentar a visión cristiá da persoa e a historia desde a realidade cotiá, desde o
respecto e en diálogo coas principais relixións, antropoloxías e cosmovisións de
hoxe.
• Ofrecer a cultura relixiosa e a mensaxe cristiá-católica en diálogo cos testemuños
de persoas exemplares e os problemas e interrogantes do mundo actual.
• Educar a dimensión cívica e moral desde a aplicación de testemuños exemplares,
valores, virtudes e compromisos para resolver problemas humanos e sociais.
• Desenvolver unha ensinanza-aprendizaxe da relixión que promova a apertura ao
Misterio, ao sentido relixioso da vida, á experiencia relixiosa e á educación na fe.
• Promover as competencias necesarias para dar un sentido pleno á vida e elaborar
respostas de sentido último ante as dificultades máis existenciais e cotiás.
• Educar na participación social e na práctica de compromisos solidarios que
melloren o medio, as relacións interpersoais e a vida pública.
66
• Valorar a intelixencia espiritual para fortalecer o mundo interior do alumnado e a
súa capacidade de autocoñecemento, aceptación, meditación, relaxación, paz
interior...
• Favorecer o diálogo e a crítica construtiva entre as mensaxes relixiosas e cristiás e
a actual cultura audiovisual, especialmente a da televisión e as TIC.
• Desenvolver a dimensión humanista e cívica do alumnado desde a ética universal
dos dereitos humanos e a doutrina social da Igrexa católica.
• Educar a intelixencia emocional para elixir e fortalecer os mellores sentimentos, e
así ser máis feliz cun mesmo, con Deus, cos demais e coa natureza.
• Coñecer a Relixión e Moral Católica desde as TIC, a investigación, a aprendizaxe
cooperativa e a participación en equipos de traballo.
• Ofrecer unha ensinanza integral da Biblia, promovendo a cultura bíblica e a
aplicación das súas ensinanzas para ser máis feliz na vida persoal e social.
2.3.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 2º de Educación Secundaria Obrigatoria
Os obxectivos xerais de Relixión católica para 2º de ESO:
1. Investigar e valorar desde as competencias clave a relación que existe entre o ser
humano, Deus e a relixión na historia e a vida cotiá.
2. Coñecer e interpretar correctamente as características da dignidade humana en
relación coa achega da vida cristiá e a súa promoción na sociedade actual.
3. Tomar conciencia da importancia da acción humana e a moral católica para
aplicala en grupo a solucionar problemas persoais e sociais.
4. Comprender e fundamentar correctamente a relación existente entre a revelación
de Deus cos medios para relacionarse con El.
5. Describir a relación existente entre a revelación de Deus e a fe cristiá e
argumentar as achegas positivas que leva consigo para a felicidade da persoa e a
sociedade.
6. Coñecer e aplicar as claves necesarias para a interpretación correcta da Biblia e
as súas mensaxes de felicidade, liberación e salvación.
7. Expresar e explicar as principais características do Deus cristián en relación coa
fe cristiá e a comunicación humana.
8. Identificar e valorar as características, achegas actuais e relacións existentes
entre a fe cristiá, o Credo e a fe na vida eterna.
67
9. Coñecer desde as competencias clave e tomar conciencia das características da
Igrexa católica e as achegas relixiosas, solidarias, culturais e artísticas que realiza
á humanidade.
10. Desenvolver a intelixencia espiritual por medio das competencias clave, a
reflexión e interiorización das experiencias de autocoñecemento, sentido á vida,
lecturas profundas e relixiosas, o silencio, a meditación e compartir en grupo as
vivencias espirituais.
11. Promover a intelixencia emocional por medio do coñecemento e vivencia dos
sentimentos de espiritualidade, dignidade humana, empatía, escoitar,
comunicación, recollemento e sociabilidade.
12. Tomar conciencia da importancia de desenvolver unha xerarquía de valores e de
practicar os valores das dimensións humanas e do proxecto de vida, a liberdade,
a fe cristiá, a amizade, a identidade persoal, cambiar e a solidariedade.
3.- Contribución da materia ao desenvolvemento das competencias clave
A área de Relixión Católica contribúe ao desenvolvemento das competencias desde
as súas finalidades educativas, obxectivos, contidos e actividades de aprendizaxe e
avaliación.
No libro de texto do alumnado desenvólvense as competencias nas actividades de
ensinanza-aprendizaxe de cada unidade. Especialmente, trabállanse as competencias
desde a intelixencia espiritual, a intelixencia emocional e a educación en valores, así como
as seguintes propostas polo currículo de Relixión Católica (2015):
- A competencia en comunicación lingüística (CL).
- As competencias sociais e cívicas (CSC).
- A competencia dixital (CD).
- A competencia para o sentido de iniciativa e espírito emprendedor (SIEE).
- A competencia de aprender a aprender (AA).
- A competencia de conciencia e expresións culturais (CEC).
- A competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía
(CMCT).
68
Os descritores competenciais:
Competencia clave Indicadores Descritores
Competencia matemática
e competencias básicas
en ciencia e tecnoloxía
(CMCT)
Coidado do medio e dos seres vivos
Interactuar co medio natural de xeito respectuoso.
Responsabilizarse co uso responsable dos recursos naturais para promover un desenvolvemento sustentable.
Respectar e preservar a vida dos seres vivos.
Tomar conciencia dos cambios producidos polo ser humano no ámbito natural.
Vida saudable
Desenvolver e promover hábitos de vida saudable en canto á alimentación e ao exercicio físico.
Xerar criterios persoais sobre a visión social da estética do corpo humano fronte ao seu coidado saudable.
A ciencia no día a día
Identificar a importancia da ciencia na nosa vida cotiá.
Aplicar métodos científicos rigorosos para mellorar a comprensión da realidade circundante en distintos ámbitos (biolóxico, xeolóxico, físico, químico, tecnolóxico, xeográfico...).
Manexar os coñecementos sobre ciencia e tecnoloxía para solucionar problemas, comprender o que acontece ao noso arredor e responder preguntas.
Manexo de elementos matemáticos
Distinguir e utilizar os elementos matemáticos básicos: operacións, magnitudes, porcentaxes, proporcións, formas xeométricas, criterios de medición e codificación numérica, etc.
Comprender e interpretar a información presentada en formato gráfico.
69
Razoamento lóxico e resolución de problemas
Organizar a información utilizando procedementos matemáticos.
Resolver problemas seleccionando os datos e as estratexias apropiadas.
Aplicar estratexias de resolución de problemas a situacións da vida cotiá.
Comunicación lingüística
(CL)
Comprensión: oral e escrita
Comprender o sentido dos textos escritos e orais.
Manter unha actitude favorable cara á lectura.
Expresión: oral e escrita
Expresarse oralmente con corrección, adecuación e coherencia.
Empregar o vocabulario adecuado, as estruturas lingüísticas e as normas ortográficas e gramaticais para elaborar textos escritos e orais.
Compoñer distintos tipos de textos creativamente con sentido literario.
Normas de comunicación
Respectar as normas de comunicación en calquera contexto: quenda de palabra, escoita atenta do interlocutor...
Manexar elementos de comunicación non verbal, ou en diferentes rexistros, nas diversas situacións comunicativas.
Comunicación noutras linguas
Entender o contexto sociocultural da lingua, así como a súa historia para un mellor uso desta.
Manter conversas noutras linguas sobre temas cotiáns en distintos contextos.
Utilizar os coñecementos sobre a lingua para buscar información e ler textos en calquera situación.
Producir textos escritos de diversa complexidade para o seu uso en situacións cotiás ou en materias diversas.
Tecnoloxías da información Empregar distintas fontes
70
Competencia dixital
(CD)
para a busca de información. Seleccionar o uso das
distintas fontes segundo a súa fiabilidade.
Elaborar información propia derivada de información obtida a través de medios tecnolóxicos.
Comunicación audiovisual
Utilizar as distintas canles de comunicación audiovisual para transmitir informacións diversas.
Comprender as mensaxes que veñen dos medios de comunicación.
Utilización de ferramentas dixitais
Manexar ferramentas dixitais para a construción de coñecemento.
Actualizar o uso das novas tecnoloxías para mellorar o traballo e facilitar a vida diaria.
Aplicar criterios éticos no uso das tecnoloxías.
Conciencia e expresións
culturais
(CEC)
Respecto polas manifestacións culturais propias e alleas
Mostrar respecto cara ao patrimonio cultural mundial nas súas distintas vertentes (artístico-literaria, etnográfica, científico-técnica...).
Valorar a interculturalidade como unha fonte de riqueza persoal e cultural.
Apreciar os valores culturais do patrimonio natural e da evolución do pensamento científico.
Expresión cultural e artística
Expresar sentimentos e emocións mediante códigos artísticos.
Apreciar a beleza das expresións artísticas e das manifestacións de creatividade.
Elaborar traballos e presentacións con sentido estético.
Competencias sociais e cívicas
(CSC)
Educación cívica e constitucional
Coñecer as actividades humanas, adquirir unha idea da realidade histórica a partir de distintas fontes.
Identificar as implicacións que ten vivir nun Estado social e
71
democrático de dereito referendado por unha constitución.
Aplicar dereitos e deberes da convivencia cidadá no contexto da escola.
Relación cos demais
Desenvolver capacidade de diálogo cos demais en situacións de convivencia e traballo e para a resolución de conflitos.
Mostrar dispoñibilidade para a participación activa en ámbitos de participación establecidos.
Recoñecer riqueza na diversidade de opinións e ideas.
Compromiso social
Aprender a comportarse desde o coñecemento dos distintos valores.
Concibir unha escala de valores propia e actuar conforme a ela.
Evidenciar preocupación polos máis desfavorecidos.
Involucrarse ou promover accións cun fin social.
Sentido de iniciativa e espírito emprendedor
(SIEE)
Autonomía persoal
Optimizar recursos persoais apoiándose nas fortalezas propias.
Asumir as responsabilidades encomendadas e dar conta delas.
Ser constante no traballo, superando as dificultades.
Dirimir a necesidade de axuda en función da dificultade da tarefa.
Liderado
Xestionar o traballo do grupo coordinando tarefas e tempos.
Contaxiar entusiasmo pola tarefa e ter confianza nas posibilidades de alcanzar obxectivos.
Darlles prioridade á consecución de obxectivos grupais sobre os intereses persoais.
Creatividade Xerar novas posibilidades
72
desde coñecementos previos dun tema.
Configurar unha visión de futuro realista e ambiciosa.
Encontrar posibilidades no ámbito que outros non aprecian.
Emprendemento
Optimizar o uso de recursos materiais e persoais para a consecución de obxectivos.
Mostrar iniciativa persoal para iniciar ou promover accións novas.
Asumir riscos no desenvolvemento das tarefas ou dos proxectos.
Actuar con responsabilidade social e sentido ético no traballo.
Aprender a aprender
(AA)
Perfil de aprendiz
Identificar potencialidades persoais como aprendiz: estilos de aprendizaxe, intelixencias múltiples, funcións executivas...
Xestionar os recursos e as motivacións persoais a prol da aprendizaxe.
Xerar estratexias para aprender en distintos contextos de aprendizaxe.
Ferramentas para estimular o pensamento
Aplicar estratexias para a mellora do pensamento creativo, crítico, emocional, interdependente...
Desenvolver estratexias que favorezan a comprensión rigorosa dos contidos.
Planificación e avaliación da aprendizaxe
Planificar os recursos necesarios e os pasos que se han de realizar no proceso de aprendizaxe.
Seguir os pasos establecidos e tomar decisións sobre os pasos seguintes en función dos resultados intermedios.
Avaliar a consecución de obxectivos de aprendizaxe.
Tomar conciencia dos procesos de aprendizaxe.
73
4.- Estándares de aprendizaxe
4.1.- Temporalización
Dun total de 35 sesións dedicadas en todo o curso ao programa de 2º de Educación
Secundaria Obrigatoria tentaremos partilas do seguinte xeito:
• 32 sesións divididas nos catro bloques de contidos: B1, B2, B3 e B4.
• 3 sesións dedicaranse a actividades de avaliación escritas.
Actividades a desenvolver Número de
días
previstos
1ª avaliación
Unidade 1.- As persoas somos libres e intelixentes 4
Unidade 2.- Cara e cruz da persoa: dignidade, pecado e
perdón
4
Unidade 3.- Deus é Pai, Deus é Fillo, Deus é Espírito Santo 3
Exposición de traballos 1
2ª avaliación
Unidade 4.- Comprometidos coa palabra de Deus 4
Unidade 5.- A Biblia como palabra de Deus 4
Unidade 6.- A experiencia da fe no Antigo Testamento 3
Exposición de traballos 1
3ª avaliación
Unidade 7.- A fe que nos narra o Novo Testamento 3
Unidade 8.- Creo en Deus que é Pai, Fillo e Espírito Santo 4
Unidade 9.- Unha, santa, católica e apostólica… 3
Exposición de traballos 1
74
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe
Unidades
Estándares de aprendizaxe
Bloques
de
contidos
Temporalización
1ª
Aval.
2ª
Aval.
3ª
Aval.
U. 1 1.1. Distingue e debate de forma xustificada
e respectuosa, en diálogo coas ciencias,
acerca da orixe do ser humano.
Bloque I
X
2.1. Elabora unha presentación recollendo os
argumentos que expresan a dignidade do ser
humano en relación ós outros seres vivos.
X
3.1. Clasifica os valores e as accións do ser
humano que respectan ou destrúen a
creación.
X
3.2. Deseña en pequeno grupo un plan de
colaboración co centro educativo no que se
inclúan polo menos cinco necesidades e as
posibles solucións que o propio grupo levaría
a cabo conforme ós valores expresados nas
obras de misericordia.
X
U. 2 1.1. Valora, en situacións do seu entorno, a
dignidade de todo ser humano con
independencia das capacidades físicas,
cognitivas, intelectuais, sociais, etc.
Bloque I
Bloque II
X
2.1. Explica mediante un mural ou unha
presentación as actitudes propias de Xesús
cara a dignidade das persoas.
X
3.1. Identifica e explica, a partir de textos da
Biblia, os principios e fundamentos básicos
das experiencias de pecado e perdón.
X
3.2. Expresa opinións e xuízos sobre a
responsabilidade propia na ruptura e/ou
X
75
reconciliación co noso proxecto de vida.
U. 3 1.1.Os relatos das relixións politeístas
presentes en Israel e localiza e identifica
algúns trazos característicos das súas
divinidades.
Bloque II
X
2.1 Coñece, enumera e describe con
claridade as características do Deus cristiá.
X
2.2. Prepara con orde e rigor unha
presentación oral na que contrasta as
características das divinidades politeístas
coas do Deus cristiá.
X
3.1. Recoñece en varias obras de arte
distintas expresións da fe en Deus Trinidade.
X
4.1. Recoñece, describe e acepta as
consecuencias que ten para a persoa
humana a necesidade de tratar ao outro
fraternalmente para acadara súa identidade
a semellanza de Deus.
X
U. 4 1.1. Identifica, clasifica e compara as
características fundamentais dos Libros
Sagrados: a lei e os profetas.
Bloque I
X
1.2. Mostra interese pola presenza do divino
nos relatos bíblicos.
X
2.1. Le, localiza e esquematiza os criterios
recollidos na Dei Verbum en torno á
interpretación da Biblia.
X
3.1. Coñece e xustifica por escrito a razón de
ser e as consecuencias da existencia nos
Libros Sagrados do autor divino e o autor
humano.
X
U. 5 1.1.Identifica, clasifica e compara as
características fundamentais dos libros dos
sabios e os poetas da Biblia, mostrando
interese pola súa orixe divina.
X
76
2.1. Le, localiza e esquematiza os criterios
recollidos na Verbum Domini en torno á
importancia da Biblia na vida da Igrexa.
Bloque I
X
3.1. Elabora un resumo acerca da aportación
dos sabios e os poetas de Israel ó
coñecemento de Deus.
X
4.1. Argumenta de maneira oral e escrita e
con exemplos a importancia do Antigo
Testamento para coñecer o Novo.
X
U. 6 1.1.Busca e elixe personaxes significativos
do pobo de Israel e identifica e analiza a
resposta de fe en cada un deles.
Bloque I
X
2.1. Realiza un esquema no que relaciona a
diversidade de vivencias dos personaxes
bíblicos estudiados con algunhas das súas
vivencias persoais.
X
3.1. Interésase por coñecer e valorar a
resposta de fe das persoas ó Deus que se
revela nos acontecementos cotiás da vida.
X
U. 7 1.1.Busca e elixe personaxes significativos
das primeiras comunidades cristiás e
identifica e analiza a resposta de fe en cada
un deles.
Bloque I
X
2.1. Realiza unha exposición na que
relaciona a vivencia de fe de María, Pedro,
Pablo ou Tomás con algunhas das súas
vivencias persoais.
X
3.1.Interésase por coñecer e valora a
resposta de fe desas persoas ó Deus que se
revela nas circunstancias concretas das súas
vidas.
X
4.1. Localiza no mapa os lugares de orixe
das primeiras comunidades cristiás.
X
4.2. Explica as características dos principais X
77
problemas ós que se enfrontaron as
primeiras comunidades cristiás na súa
difusión do cristianismo no mundo.
U. 8 1.1.Elabora preguntas acerca das cuestións
máis difíciles de comprender do Credo.
Bloque II
X
2.1. Expresa o significado dos sacramentos
como acción do Espírito para construír a
Igrexa.
X
2.2. Relaciona as verdades de fe formuladas
no Credo con documentos da Igrexa dos
primeiros séculos.
X
3.1. Constrúe esquemas e clasifica de
maneira sistemática as verdades de fe
contidas no Credo.
X
3.2. Explica con claridade o significado dos
contidos de fe formulados no Credo: Deus, a
Igrexa e a vida eterna.
X
U. 9 1.1. Describe e valora a raíz da unidade e
santidade da Igrexa.
Bloque IV
X
2.1. Propón solucións ó problema da división
das igrexas cristiás.
X
2.2. Elabora materiais, utilizando as
tecnoloxías da información e a
comunicación, onde se reflicte a
universalidade e apostolicidade da Igrexa.
X
2.3. Elabora con outros compañeiros un
proxecto de misión da Igrexa ante as novas
necesidades do noso mundo.
X
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia
Contidos mínimos para 2º de ESO:
▪ Deus, persoa e relixión.
▪ Vida cristiá e dignidade da persoa.
78
▪ Acción humana e moral católica.
▪ Revelación e relación con Deus.
▪ A fe cristiá.
▪ A interpretación da Biblia.
▪ Deus un e trino.
▪ Fe, Credo e vida eterna.
▪ Identidade da Igrexa católica.
5.- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de
aprendizaxe e competencias clave
As unidades da área de Relixión Católica de 2.º de Educación Secundaria e os seus
correspondentes contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe,
organizáronse e secuenciáronse en función dos seguintes criterios:
Os bloques de contidos do currículo de Relixión Católica (2015):
Bloque 1. O sentido relixioso do home.
Bloque 2. A revelación: Deus intervén na historia.
Bloque 3. Xesucristo, cumprimento da historia da Salvación.
Bloque 4. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa.
A integración de todos os contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe e
distribución do currículo de Relixión Católica (2015).
Na seguinte táboa, pódese consultar o bloque ao que pertence cada unidade, así como os
obxectivos, os contidos, os criterios de avaliación, os estándares de aprendizaxe do
currículo e as competencias clave que inclúe e desenvolve.
79
Ob
xe
cti
vo
s
Contidos
Criterios de
avaliación
Estándares de
aprendizaxe
Co
mp
ete
nc
ias
c
lav
e
Unidade 1. As persoas somos libres e intelixentes
O.1
O.2
O.3
O.7
O.9
O.10
O.11
O.12
.- A persoa humana,
criatura de Deus libre
e intelixente.
.- Os trazos
fundamentais do ser
humano que se
desprenden da fe
cristiá na creación de
Deus.
.- O home, colaborador
do proxecto de
salvación de Deus
para o mundo.
1. Relacionar a
condición de
criatura do ser
humano coa súa
orixe divina.
1.1. Distingue e debate de
forma xustificada e
respectuosa, en diálogo
coas ciencias, acerca da
orixe do ser humano.
CL
CSC
AA
SIEE
CD
2. expresar
opinións e
xuízos acerca
das diferenzas
descubertas
entre o ser
humano creado
a imaxe de Deus
e os animais.
2.1. Elabora unha
presentación recollendo os
argumentos que expresan
a dignidade do ser humano
en relación ós outros seres
vivos.
3. Entender o
sentido e a
finalidade da
acción humana
como
cooperación das
persoas para
construír un
mundo conforme
ó valor da
misericordia e a
consolación.
3.1. Clasifica os valores e
as accións do ser humano
que respectan ou destrúen
a creación.
3.2. Deseña en pequeno
grupo un plan de
colaboración co centro
educativo no que se
inclúan polo menos cinco
necesidades e as posibles
solucións que o propio
grupo levaría a cabo
conforme ós valores
expresados nas obras de
80
misericordia.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Unidade 2. Cara e cruz da persoa: dignidade, pecado e perdón
O.1
O.2
O.3
O.5
O.6
O.9
O.10
O.11
O.12
.- O fundamento da
dignidade da persoa.
.- O concepto de
persoa segundo o
evanxeo.
.- As experiencias de
culpa e pecado, de
arrepentimento e
perdón.
1. Explicar a
orixe e o sentido
da dignidade do
ser humano
como criatura e
fillo de Deus.
1.1. Valora, en situacións
do seu entorno, a
dignidade de todo ser
humano con independencia
das capacidades físicas,
cognitivas, intelectuais,
sociais, etc.
CL
CSC
AA
SIEE
2. Xustificar as
características
da dignidade das
persoas a partir
dos textos dos
evanxeos.
2.1. Explica mediante un
mural ou unha
presentación as actitudes
propias de Xesús cara a
dignidade das persoas.
3. Mostrar
desexos de
superación de si
mesmo e das
persoas do seu
entorno.
3.1. Identifica e explica, a
partir de textos da Biblia, os
principios e fundamentos
básicos das experiencias
de pecado e perdón.
3.2. Expresa opinións e
xuízos sobre a
responsabilidade propia na
ruptura e/ou reconciliación
co noso proxecto de vida.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Bloque II. Xesucristo, cumprimento da Historia da Salvación
81
Unidade 3. Deus é Pai, Deus é Fillo, Deus é Espírito Santo
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.9
O.10
O.11
O.12
.- O camiño da
revelación de Deus ó
longo da historia.
.- A plenitude da
revelación cristiá en
Xesucristo:
fundamentacións
bíblica da confesión de
Deus un e trino.
.- As afirmacións
trinitarias da Igrexa
primitiva: valoración e
significado.
1.Mostrar
curiosidade e
interese por
descubrir a
evolución da
crenza en Deus
Trinidade.
1.1.Os relatos das relixións
politeístas presentes en
Israel e localiza e identifica
algúns trazos
característicos das súas
divinidades.
CL
CSC
AA
SIEE
CD
CEC
2. Recoñecer a
través de algúns
textos bíblicos o
carácter
relacional da
Divinidade na
revelación de
Xesús.
2.1 Coñece, enumera e
describe con claridade as
características do Deus
cristiá.
2.2. Prepara con orde e
rigor unha presentación
oral na que contrasta as
características das
divinidades politeístas coas
do Deus cristiá.
3. Relacionar a
fe na Trinidade
con distintas
expresións
artísticas que
manifestan esa
crenza.
3.1. Recoñece en varias
obras de arte distintas
expresións da fe en Deus
Trinidade.
4. Vincular o
sentido
comunitario da
Trinidade coa
dimensión
relacional
humana.
4.1. Recoñece, describe e
acepta as consecuencias
que ten para a persoa
humana a necesidade de
tratar ao outro
fraternalmente para
acadara súa identidade a
semellanza de Deus.
82
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque II. A revelación: Deus intervén na historia.
Unidade 4. Comprometidos coa palabra de Deus
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.6
O.9
O.11
O.12
.- A estrutura e
composición dos
Libros Sagrados.
.- A inspiración explica
a orixe divina e
humana da Biblia.
.- A interpretación da
Biblia: Tradición e
Maxisterio.
.- A importancia e o
sentido da lei e os
profetas na Biblia.
1.Coñecer e
definir a
estrutura e
organización dos
libros da Biblia.
1.1. Identifica, clasifica e
compara as características
fundamentais dos Libros
Sagrados: a lei e os
profetas.
CL
AA
SIEE
CEC
CD
1.2. Mostra interese pola
presenza do divino nos
relatos bíblicos.
2. Coñecer,
valorar,
respectar e
practicar algúns
dos criterios do
Maxisterio da
Igrexa en torno á
interpretación
bíblica.
2.1. Le, localiza e
esquematiza os criterios
recollidos na Dei Verbum
en torno á interpretación da
Biblia.
3. Recoñecer na
inspiración a
orixe da
sacralidade do
texto bíblico.
3.1. Coñece e xustifica por
escrito a razón de ser e as
consecuencias da
existencia nos Libros
Sagrados do autor divino e
o autor humano.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Unidade 5. A Biblia como palabra de Deus
O.1
O.2
O.3
.- Os Libros Sagrados
son palabras de Deus
ditas con palabras
1.Recoñecer e
expresar con
claridade que a
1.1.Identifica, clasifica e
compara as características
fundamentais dos libros
CL
AA
CD
83
O.4
O.5
O.6
O.11
O.12
humanas.
.- A interpretación da
Biblia polo Maxisterio:
a importancia de ler a
Biblia e poñela en
práctica.
.- A importancia e o
sentido da sabiduría e
a poesía na Biblia.
.- A revelación de
Deus no Antigo
Testamento axúdanos
a coñecer a vida e a
mensaxe de Xesús.
Biblia revela a
vontade de Deus
de ofrecer
esperanza e
xustiza ó mundo.
dos sabios e os poetas da
Biblia, mostrando interese
pola súa orixe divina.
CSC
SIEE
2. Coñecer,
valorar,
respectar e
practicar os
criterios do
Maxisterio da
Igrexa en torno á
importancia da
Biblia na vida da
Igrexa.
2.1. Le, localiza e
esquematiza os criterios
recollidos na Verbum
Domini en torno á
importancia da Biblia na
vida da Igrexa.
3. Realizar
análise de textos
sapiencias e
poéticos e
expresar o seu
contido relixioso.
3.1. Elabora un resumo
acerca da aportación dos
sabios e os poetas de
Israel ó coñecemento de
Deus.
4. Xustificar a
necesidade de
coñecer o Antigo
Testamento para
comprender
mellor o Novo.
4.1. Argumenta de maneira
oral e escrita e con
exemplos a importancia do
Antigo Testamento para
coñecer o Novo.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Unidade 6. A experiencia da fe no Antigo Testamento
O.1
O.2
O.3
.- A aceptación da
revelación: o
testemuño da fe en
1.Coñecer,
aceptar e
sintetizar como
1.1.Busca e elixe
personaxes significativos
do pobo de Israel e
CL
CSC
CD
84
O.4
O.5
O.6
O.11
O.12
Deus no Antigo
Testamento.
.- O testemuño de fe
en Israel: as
experiencias de
Abraham, Ana, Isaías
e Ester.
.- A fe consiste na
entrega da persoa a
Deus.
Deus revélase
na historia a
partir da análise
de algunhas
narracións
bíblicas.
identifica e analiza a
resposta de fe en cada un
deles.
CEC
AA
2. Mostrar
interese e
sintonía persoal
coa experiencia
de fe das
persoas do
Antigo
Testamento.
2.1. Realiza un esquema
no que relaciona a
diversidade de vivencias
dos personaxes bíblicos
estudados con algunhas
das súas vivencias
persoais.
3. Comprender e
valorar en textos
do Antigo
Testamento que
a fe é a resposta
do home á
iniciativa
salvífica de
Deus.
3.1. Interésase por coñecer
e valorar a resposta de fe
das persoas ó Deus que se
revela nos acontecementos
cotiás da vida.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Unidade 7. A fe que nos narra o Novo Testamento
O.1
O.2
O.3
O.5
O.6
O.7
O.11
.- A aceptación da
revelación: o
testemuño da fe en
Deus no Novo
Testamento.
.- O testemuño de fe
na Igrexa de Xesús: as
1.Coñecer,
aceptar e
sintetizar como
Deus revélase
na historia dos
primeiros
seguidores de
1.1.Busca e elixe
personaxes significativos
das primeiras comunidades
cristiás e identifica e
analiza a resposta de fe en
cada un deles.
CL
SIEE
AA
CSC
CD
CEC
85
O.12 experiencias de María,
Pedro, Pablo e Tomás.
.- A fe implica un novo
estilo de vida: seguir a
Xesús.
.- O valor do
testemuño de fe das
primeiras
comunidades cristiás
para a expansión da
Igrexa.
Xesús a partir da
análise dalgúns
2. Mostrar
interese e
sintonía persoal
coa experiencia
de fe das
persoas do Novo
Testamento.
2.1. Realiza unha
exposición na que
relaciona a vivencia de fe
de María, Pedro, Pablo ou
Tomás con algunhas das
súas vivencias persoais.
3. Comprender e
valorar nos
textos do Novo
Testamento que
a fe é a resposta
das persoas á
iniciativa
salvífica de
Deus.
3.1.Interésase por coñecer
e valora a resposta de fe
desas persoas ó Deus que
se revela nas
circunstancias concretas
das súas vidas.
4. Valorar e
comprender a
expansión do
cristianismo a
través das
posibilidades e
dificultades de
testemuñar a fe
nas primeiras
comunidades
cristiás.
4.1. Localiza no mapa os
lugares de orixe das
primeiras comunidades
cristiás.
4.2. Explica as
características dos
principais problemas ós
que se enfrontaron as
primeiras comunidades
cristiás na súa difusión do
cristianismo no mundo.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Unidade 8. Creo en Deus que é Pai, Fillo e Espírito Santo
86
O.1
O.2
O.3
O.4
O.7
O.8
O.9
O.11
O.12
.- As posibilidades e
dificultades de crer as
afirmacións sobre
Deus expresadas no
Credo.
.- O Credo, síntese da
acción salvífica de
Deus na historia: a fe
en Deus, a fe na
Igrexa e a fe na vida
eterna.
1,Valorar o
esforzo dos
primeiros cristiás
para formular o
contido da fe nun
Credo.
1.1.Elabora preguntas
acerca das cuestións máis
difíciles de comprender do
Credo.
CL
AA
SIEE
CD
CEC
2. Descubrir o
carácter histórico
da formulación
do Credo cristiá.
2.1. Expresa o significado
dos sacramentos como
acción do Espírito para
construír a Igrexa.
2.2. Relaciona as verdades
de fe formuladas no Credo
con documentos da Igrexa
dos primeiros séculos.
3. Recoñecer
con satisfacción
e formular con
precisión as
verdades da fe
cristiá afirmadas
no Credo.
3.1. Constrúe esquemas e
clasifica de maneira
sistemática as verdades de
fe contidas no Credo.
3.2. Explica con claridade o
significado dos contidos de
fe formulados no Credo:
Deus, a Igrexa e a vida
eterna.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque II. A revelación: Deus intervén na historia
Unidade 9. Unha, santa, católica e apostólica…
O.1
O.2
O.4
O.7
O.9
O.11
O.12
.- As notas da Igrexa:
unha, santa, católica e
apostólica.
1.Recoñecer,
describir e
xustificar que a
Igrexa é unha e
santa.
1.1. Describe e valora a
raiz da unidade e santidade
da Igrexa.
CL
AA
CSC
SIEE
CD
CEC 2. Recoñecer,
describir e
2.1. Propón solucións ó
problema da división das
87
xustificar que a
Igrexa é católica
e apostólica.
igrexas cristiás.
2.2. Elabora materiais,
utilizando as tecnoloxías da
información e a
comunicación, onde se
reflicte a universalidade e
apostolicidade da Igrexa.
2.3. Elabora con outros
compañeiros un proxecto
de misión da Igrexa ante as
novas necesidades do
noso mundo.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa.
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe
a) Indicadores de catro niveis
Os estándares de aprendizaxe permiten definir os resultados de aprendizaxe e concretan
o que os alumnos e alumnas deben saber, comprender e facer na materia de Relixión
Católica. Serán observables, medibles e avaliables. A avaliación dos estándares informará
do grao de consecución do logro e en cada avaliación empregaranse catro niveis como
indicadores de logro:
Nivel 1: Aprendizaxe baixa
Nivel 2: Aprendizaxe media
Nivel 3: Aprendizaxe boa
Nivel 4: Aprendizaxe excelente
b) Indicadores de logro por determinar
Debido a que as programacións didácticas son flexibles, queda aberta a posibilidade de
crear novos indicadores de logro ao longo do curso se as circunstancias particulares do
alumnado, do profesorado ou do currículo así o requiren.
88
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas
Para alcanzar os obxectivos, as competencias e a aprendizaxe dos contidos, é
necesario optar por unha metodoloxía que axude a alcanzar tales metas. A metodoloxía
desta programación de Relixión Católica baséase nos Obxectivos Xerais da LOMCE e no
Real Decreto para a Educación Secundaria Obrigatoria, nas estratexias de metodoloxía
didáctica do currículo de Relixión Católica para a Educación Secundaria Obrigatoria (2015),
e nas achegas específicas da Pedagoxía e Didáctica Relixiosa.
Os principios metodolóxicos desta programación son:
- O proceso psicoevolutivo do alumnado: idade, desenvolvemento psicolóxico, social,
moral, familiar e relixioso.
- A concepción dunha aprendizaxe significativa, por competencias e desde o
desenvolvemento das intelixencias múltiples.
- O ritmo de aprendizaxe de cada alumno ou alumna e as súas experiencias e centros
de interese: as necesidades fisiolóxicas, psicolóxicas, sociais, intelectuais, morais,
relixiosas e de sentido á vida do alumnado. Os centros de interese son os intereses
«naturais» ou «artificiais» que se utilizan no proceso de ensinanza-aprendizaxe.
Concrétanse nos feitos de experiencia persoal da vida cotiá (problemas,
interrogantes, aspiracións, fracasos, necesidades, noticias...). Desde eles, motívase o
alumnado, partindo da súa vida, para traballar os contidos e as competencias como
respostas ás súas necesidades e experiencias.
- As narracións bíblicas, os relatos sagrados das relixións, as historias da vida diaria e
a literatura.
- A interdisciplinariedade polas súas propias características. O estudo do feito relixioso
e cristián leva consigo unha relación coas diferentes áreas curriculares.
- Promover o diálogo da fe cristiá coas relixións e a cultura actual.
- Capacitar o alumnado para ver, xulgar e actuar sobre si mesmo, os demais, a
sociedade e o medio.
89
- Adquisición dunha síntese científica e teolóxica dos principais conceptos,
procedementos e valores do feito relixioso, cristián e católico: trátase de capacitar o
alumnado en opinión, información, formación e educación relixiosa xeral e católica.
- O traballo cooperativo.
- As TIC. Utilización educativa dos recursos tecnolóxicos.
6.2.- Materiais e recursos didácticos
Os materiais usados cos alumnos son diversos, varían en función das necesidades que
nos expón cada un dos temas:
• A guía fundamental e imprescindible de apoio será o libro: “Relixión Católica” (2º
ESO). Proxecto Ágape. Equipo Kainós. Editorial Edelvives. Ano 2016.
• Apoiámonos na utilización de internet a modo de biblioteca de aula. Os alumnos
poderán consultar nas páxinas, previamente seleccionadas polo profesor, todos
aqueles temas relacionados coa materia impartida na aula. Buscarán, así mesmo,
información, para a realización de traballos.
• Utilización das Novas Tecnoloxías (Web Quest, Power Point, actividades
interactivas...).
• Pizarra digital interactiva.
• Emprégase, o mesmo tempo, o visionado e comentario de documentais e películas
que fagan referencia á temática que se está abordando.
• Realizaremos análises de fotografías e de parábolas.
• Consultaremos a Biblia.
O alumno debe dispoñer desde o principio de curso de:
• Un caderno de traballo ou arquivador no que se debe coidar a presentación (hai
respectar as marxes, resaltar os títulos e os epígrafes, coidar a expresión escrita e a
ortografía, limpeza, etc.)
• O libro de texto (aconsellable).
• O portátil Abalar. O seu uso estará condicionado ás instrucións do profesorado.
90
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación, cualificación
e promoción
7.1.- Criterios de cualificación
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado será continua, polo que implicará
un seguimento do proceso e dos resultados das aprendizaxes ao longo de todo o curso. En
cada avaliación intentarase que existan probas que recollan contidos da avaliación anterior,
de xeito que se poida valorar a progresión do alumnado na materia.
g) Traballo persoal do alumno/a. Na aula o alumno traballa facendo actividades,
tomando apuntamentos no seu caderno, lendo as leccións. Supón un 10% da
nota.
h) Participación na aula. Participación oral na clase, o interese e o esforzo.
Preguntas e/ou respostas, aclaracións, suxestións oportunas ó profesor e
compañeiros. Supón un máximo dun 10% da nota.
i) Traballo de investigación individual. Traballos propostos polo profesor para facer
individualmente. Traballos elaborados cos ordenadores. Busca de información en
diversas fontes: páxinas web e bibliografía diversa. Presentación e exposición ós
seus compañeiros. Supón ata un 30% da nota.
j) Fichas de traballo individual. Realización de fichas ou probas con exercicios sobre
cada tema que sexa explicado en clase ou de películas vistas na aula. Supón un
15% da nota.
k) Traballos en equipo. Traballos propostos polo profesor para facer en equipo.
Traballos elaborados cos ordenadores. Busca de información en diversas fontes:
páxinas web e bibliografía diversa. Este representará outro 20 % da nota de
avaliación.
l) O caderno do alumno/a. A presentación do caderno persoal limpo e completo.
Este supón un 15% da nota.
7.2.- Instrumentos de avaliación
Para avaliar a materia poderanse utilizar os seguintes instrumentos nos catro cursos da
ESO:
91
• Probas escritas. Os exercicios destas probas serán similares aos realizados na clase
no caderno e nas fichas de traballo.
• Realización e valoración das fichas de traballo individual feito na clase ou na casa.
• Traballos feitos individualmente ou en grupo.
• Valoración do caderno persoal de clase porque é un elemento importante para a
progresión do alumno e do control adquirido. O alumno deberá ter sempre o caderno
ó día, completo e con moi boa presentación.
• Anotacións procedimentais derivadas da observación directa, capacidade
organizativa, presentación dos traballos…etc.
• Valoración da curiosidade e interese pola materia, da participación, da creatividade,
investigación persoal e o esforzo.
• Valorarase a autonomía na aprendizaxe, a capacidade do alumno para recompilar
información, utilizar libros de consulta, buscas en páxinas web, dicionarios e resolver
as súas dubidas.
7.3.- Procedementos de avaliación
➢ Avaliación inicial
Nos primeiros días do curso escolar poderase realizar unha proba específica sinxela -
oral ou escrita- para avaliar o grao de dominio dos contidos mínimos que e
consideran imprescindibles para construír sobre eles as novas aprendizaxes propias
da materia. Esta proba non terá repercusión na cualificación da materia. Antes da
sesión da avaliación inicial, mediante observación directa nas clases, tamén se
recollerá información das particularidades da forma de aprender de cada alumno/a
(habilidades, estratexias e destrezas desenvolvidas, é dicir, manexo de
procedementos) así como información sobre o grao de integración social do alumno/a
(consigo mesmo, cos compañeiros e compañeiras e co profesorado).
A avaliación levarase a cabo tendo en conta os diferentes elementos que constitúen o
currículo, é dicir, as competencias básicas, os obxectivos, os contidos e os criterios
de avaliación.
➢ Avaliación ordinaria
Ao longo do curso realizaranse tres sesións de avaliación, unha por cada trimestre
(un exame escrito para cada avaliación). A última destas avaliacións coincidirá coa
avaliación final ordinaria do mes de xuño (aprobar a terceira avaliación quere dicir
acadar unha cualificación positiva en xuño).
92
➢ Avaliación extraordinaria
Coa lexislación vixente está previsto un exame extraordinario de setembro para o
alumnado que non acade cualificación positiva na convocatoria ordinaria de xuño. Na
data de setembro que acorde o centro educativo realizarase un exame escrito, sendo
necesario obter unha nota mínima de 5 para superalo. O alumnado que nesta
convocatoria non acade cualificación positiva e promocione de curso, levará a
materia pendente (e aprobará automaticamente tan pronto aprobe unha avaliación do
curso seguinte).
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das
materias pendentes
Van dirixidas fundamentalmente a aqueles alumnos con necesidades especiais en
canto a comprensión e aprendizaxe, coa finalidade de que cheguen ó cumprimento dos
obxectivos mínimos marcados para o curso.
O seu carácter combina o entretemento e aprendizaxe, algunhas das actividades máis
empregadas son:
▪ Realización de todo tipo de actividades con xogos de palabras e construción de
frases nas que han de buscar repostas a preguntas expostas no tema.
▪ Traballo con cómics, para facilitar a comprensión de textos.
▪ Lectura comprensiva ou guiada, incidindo na temática de cada unha das unidades
traballadas na aula.
Alumnos coa materia pendente do curso anterior:
Sendo a materia de Relixión Católica unha materia de contido progresivo, a Relixión de
1º de ESO considerarase aprobada si o alumno supera a Relixión de 2º de ESO.
No suposto caso de que o alumno non se considerase apto, para aprobar a materia de
segundo, poderá presentarse a unha proba global no mes de maio, no caso de que esta
tampouco sexa superada, haberá outra no mes de setembro.
A materia perderá o seu carácter progresivo en caso de que o alumno, suspendendo a
materia de 1º de ESO non escolla a materia en Segundo.
Neste caso o alumno contará con tres probas ó longo do curso, os contidos de ditas probas
faranse coincidir cos que se imparten en cada unha das avaliacións de 1º de ESO.
93
No caso de que o alumno non superase a materia a través destas tres probas, terá un
exame global de toda a materia no mes de maio. No caso de non acadar o aprobado tería
unha proba no mes de setembro.
8.- Medidas de atención á diversidade
Na Educación Secundaria Obrigatoria todos os alumnos deben ter igualdade de
oportunidades para aprender. Esta igualdade non implica que o proceso de aprendizaxe en
todos os alumnos sexa o mesmo para chegar ao mesmo fin, polo que este proceso abarca
distintos ámbitos: estilos de aprendizaxe, intereses, motivacións, capacidades para
aprender, etc. Sendo diferente para cada alumno.
As propostas para o tratamento á individualidade son:
Páxinas motivadoras. O comezo de cada unidade iníciase cunha dobre páxina na que
de forma moi visual inténtase facer partícipe ao alumno do seu autoaprendizaxe.
Páxinas interiores. Formulación de diversas actividades:
➢ Actividades de inicio de unidade. Unha serie de actividades iniciais de recordo
do esencial para enlazar co tema que se trata, co fin de detectar os
coñecementos previos e xa que logo facilitar o proceso continuo do aprendido
co novo que ha de aprenderse. Con este tipo de actividades conséguese que o
proceso de aprendizaxe sexa globalizado.
➢ Actividades de aplicación e reforzo. Están expostas para que o alumno
alcance os obxectivos mínimos marcados polo currículo. Aparecen en todas as
unidades en gran número e variedade para que o alumno, coa realización das
mesmas, logre os obxectivos da área. Para que o alumno alcance esta meta,
ofrécenselle modelos resoltos, exemplos de textos, fotografías e outras fontes
documentais; pasos explicados de como realizar cada práctica e pautas para a
aplicación da técnica ou destreza que está practicando.
➢ Actividades de ampliación. Teñen un grao maior de complexidade e están
enfocadas a aqueles alumnos que alcancen satisfactoriamente as actividades
de reforzo e son capaces de avanzar dunha forma máis rápida e autónoma,
profundando noutros aspectos relacionados coa unidade. Inclúen propostas de
94
investigación, expresión avanzada, dedución de contidos, habilidade de
procedementos, etc.
Páxinas finais. Actividades de repaso e avaliación. Todas as unidades finalizan cunha
proposta para recoller os contidos da unidade e avaliar a adquisición dos contidos mínimos
e competencias básicas. Para iso, exponse distintos tipos de actividades: algunhas para
utilizar fontes de información tradicionais e dixitais elaborando o coñecemento adquirido;
outras, de aplicación das destrezas básicas da materia; outras, para a posta en práctica de
capacidades de traballo en equipo (respecto, autonomía, iniciativa, colaboración, diálogo,
valores de cooperación).
9.- Concreción dos elementos transversais. Educación en valores
9.1.- Elementos transversais
Traballaremos neste curso os seguintes elementos transversais que son valores
irrenunciables no ensino da Relixión Católica pero, loxicamente, adaptándoos ás
necesidades do alumnado, o desenvolvemento dos estudantes. Os elementos transversais
coa súa concreción son:
1. Comprensión Lectora e Expresión oral e escrita
✓ As habituais prácticas do Plan Lector do Centro.
✓ Practicar constantemente estes dous elementos tanto na lectura de textos bíblicos
como de documentos tanto en medios dixitais como en papel.
✓ Escoitar, dialogar, debater e expresar con total respecto nas interaccións entre
iguais e co profesor.
2. Comunicación Audiovisual
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras
propias do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos
demais, adquirindo unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e
maneira de ser dos demais.
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar aos demais e chegar a superar
os conflitos que xorden nas relacións cotiás analizando posturas e actitudes que
favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación, respecto, perdón.
95
3. Educación nas tecnoloxías da comunicación e información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos
aqueles adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e
ó benestar da sociedade.
✓ Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos
descubrimentos e avances tecnolóxicos e científicos.
4. Emprendemento
✓ Valorar os produtos con obxectividade e saber adquirilos e consumilos de forma
racional e equilibrada.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios económicos teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade e tomar unha postura crítica ó respecto.
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade desde unha visión cristiá. Coidar e
favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
5. Educación cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos
e facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade e valorar o
labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no ben
dos demais.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os
problemas dos demais.
6. Prevención de violencia
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de
distinto sexo e buscar solucións ó respecto.
96
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
Relación coas demais áreas
Por ser a Relixión Católica un elemento esencial na busca de respostas ós interrogantes
que o ser humano se fixo ó longo da historia e, por ser un ineludible feito cultural, a relixión
ten unha gran relación con calquera das áreas que o alumno/a debe estudar.
Deste xeito, na área de Relixión Católica establécese unha relación interdisciplinaria con
outras áreas do currículo: Xeografía e Historia, Música, Matemáticas, Tecnoloxía, Lingua
Galega e Lingua Castelá.
9.2.- Educación en valores
Educación moral e cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos e
facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os problemas
dos demais.
✓ Analizar as causas dos desequilibrios sociais e as actitudes que os cristiáns deben
tomar ante eles.
✓ Valorar o labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no
ben dos demais.
✓ Colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
Educación para a paz
✓ Aceptarse como persoa, coas súas calidades e defectos, e adquirir actitudes de
aceptación, respecto e tolerancia cara ás demais persoas.
97
✓ Coñecer o contido da Declaración dos Dereitos Humanos e analizar as esixencias
que emanan deles.
✓ Coñecer o contexto cultural doutros pobos, valoralos e adquirir unha postura de
respecto.
✓ Descubrir feitos nos que se respectan os dereitos humanos e feitos nos que se
violan.
✓ Analizar posturas e actitudes que favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación,
respecto, perdón...
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras propias
do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos demais.
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar os demais e chegar a superar os
conflitos que xorden nas relacións cotiás.
✓ Coñecer a Doutrina Social da Igrexa ante os problemas que ameazan a paz mundial.
✓ Descubrir e valorar a historia criticamente desde unha perspectiva do tempo e das
circunstancias daquela época.
✓ Adquirir unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e maneira de ser
dos demais.
✓ Recoñecer e valorar as iniciativas da Igrexa na construción da paz e identificar
modelos de persoas construtoras de paz e chegar a valoralas.
Educación para a igualdade entre os sexos
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de distinto
sexo e buscar solucións ó respecto.
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
✓ Aceptar indiscriminadamente as tarefas que toca realizar (prescindindo do xa
establecido polo feito de ser home ou muller).
Educación para a saúde
✓ Descubrir todo aquilo que vai en contra da vida e da saúde.
✓ Apreciar, valorar e defender a vida humana e tomar actitudes de responsabilidade
ante a súa propia vida e a dos demais.
98
✓ Descubrir todo aquilo que vai contra a vida humana: atentados, eutanasia, abortos,
drogas... e adquirir un criterio responsable ante a vida.
✓ Valorar a Igrexa, as entidades e as persoas que defenden a vida humana.
✓ Descubrir e agradecer todo o positivo da vida.
✓ Coñecer entidades relixiosas e non relixiosas que se dedican con empeño ó coidado
da saúde e valorar a súa misión.
Educación do consumidor
✓ Aprender a coidar e a colaborar cos bens da Creación para poñelos ó servizo de
todas as persoas e os seres creados.
✓ Valorar os produtos de consumo con obxectividade e saber adquirilos e consumilos
de forma racional e equilibrada.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade de consumo e tomar unha postura crítica ó
respecto.
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade de consumo desde unha visión cristiá.
Coidar e favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
✓ Analizar a Doutrina Social da Igrexa como resposta ós problemas da sociedade:
traballo, poder, guerra...
Educación ambiental
✓ Descubrir, apreciar e valorar os bens da natureza e do ambiente e colaborar na súa
conservación.
✓ Rexeitar comportamentos sociais que permiten a deterioración da natureza e do
ambiente.
✓ Reflexionar sobre cando se colabora co medio natural e cando non se colabora.
✓ Descubrir, apreciar e valorar a arte e todas as riquezas culturais que nos legaron e
coidalas.
✓ Descubrir e valorar costumes, tradicións, lendas, a historia doutros grupos e pobos.
Educación sexual
✓ Descubrir o que encerra a sexualidade humana e valorala desde a faceta do amor.
✓ Recoñecer a importancia de valorar o corpo (o seu e o dos demais) e a sexualidade
na súa xusta medida.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación exercen sobre o
corpo e a sexualidade humana e tomar medidas ó respecto.
✓ Valorar criticamente a formación recibida respecto á sexualidade e descubrir a
importancia dunha boa educación neste aspecto.
99
✓ Descubrir o matrimonio e a relación home-muller como complementariedade e
riqueza desde o amor.
✓ Descubrir e valorar, a través das diferentes opcións de vida, o enfoque que as
persoas lle dan á súa sexualidade (matrimonio, celibato...).
Educación vial
✓ Descubrir a importancia dunha educación vial para coidar e respectar vidas humanas.
✓ Tomar conciencia de que somos responsables da vida dos demais, de aí a
importancia de cumprir as normas de circulación.
✓ Analizar os problemas que se dan na estrada e buscar unha resposta cristiá de
respecto e valor pola vida.
✓ Coñecer a preocupación da Igrexa no apostolado da estrada.
Educación nas tecnoloxías da información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos aqueles
adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e ó benestar
da sociedade.
✓ Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos
descubrimentos e avances tecnolóxicos e científicos.
10.- Contribución ó plan anual de lectura
O desenvolvemento do Plan Lector na materia de Relixión en 2º de ESO consistirá en
acadar dous obxectivos:
1.- Potenciar e coñecer a Biblioteca do Instituto.
2.- Mellorar a comprensión lectora dos alumnos/as.
A potenciación da biblioteca o faremos do seguinte modo:
▪ Os alumnos e alumas consultarán os fondos bibliográficos da biblioteca do
noso centro educativo na busca de información e así poder realizar pequenos
traballos de investigación de temas propostos polo profesor.
100
▪ Proposta dun libro de lectura: “O principiño” de Antoine de Saint-Exupery
Con esta iniciativa pretendemos incentivar o hábito de ler entre os nosos
alumnos. A lectura a realizarán na aula e na casa.
O obxectivo de todo proceso de ensinanza-aprendizaxe é lograr que os alumnos
comprendan o que se lles ensina.
O traballo específico para mellorar a comprensión lectora será o seguinte:
▪ Comprensión de conceptos.
▪ Busca das ideas principais dun texto.
▪ Interpretación dun texto.
▪ Realización de esquemas e cadros.
▪ Reflexión.
11.- Contribución ó plan de convivencia
A través da materia e tendo en conta o plan de convivencia do centro intentarase:
• Contribuír ao labor de concienciación sobre a importancia dunha axeitada
convivencia escolar que permita unha mellor realización ensinanza-aprendizaxe.
• Detectar o antes posible conflitos que poidan xurdir nas aulas para resolvelos de
maneira pacífica.
• Establecer normas de funcionamento e organización das clases, da materia, da
aula ou de calquera espazo que se utilice para impartir a materia.
• Motivar ao alumnado para que comence a interiorización da cultura do diálogo e a
mediación.
• Fomentar o respecto entre todos os membros da comunidade e a integración de
todos no centro.
• Fomentar a realización de actividades que potencien o respecto á diversidade.
101
12.- Contribución ó plan TIC
As novas tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) deben formar parte dun
proxecto educativo actual. As novas tecnoloxías ábrenlle aos educadores novos camiños e
formas para traballar na clase. Que poden resultar motivadoras para os alumnos. Aplicando
unha linguaxe máis próximo ós nosos alumnos e conectados a realidade.
Pretendo conseguir facer un ERE 2.0 para estar na súa onda.
Por todo iso, na materia de Relixión de 2º de ESO traballaremos de varias maneiras coas
novas tecnoloxías, de acordo coas posibilidades tecnolóxicas do noso centro:
▪ Utilización dos ordenadores das aulas de informática e das aulas abalar.
▪ Actividades de busca, transformación e comunicación da información de
Internet.
▪ Uso do encerado dixital interactivo. Os niveis de interacción e comunicación
entre o profesor e o alumno increméntanse, e tamén os dos alumnos entre sí,
polo que se potencia a aprendizaxe cooperativo.
▪ Emprego do libro dixital por parte do profesor.
▪ O uso na aula do blog coma mediador da aprendizaxe.
▪ Presentacións audiovisuais (PowerPoint) para cada un dos temas.
▪ As WebQuest. Estas poden servir para traballar algúns temas do curso cunha
metodoloxía indagadora, ao mesmo tempo que lles ensinan aos alumnos a
procurar información en Internet e a traballar en grupo.
Sempre cun uso ético e responsable da información e das ferramentas tecnolóxicas.
13.- Actividades complementarias e extraescolares
As actividades deste Departamento de Relixión realizaranse sempre en coordinación e
supervisión de Vicedirección. Por iso a temporalización de cada actividade concreta farase
nos primeiros días de clase cando se teñan os datos concretos de cada grupo. Ademais ha
de terse en conta que, como para algunha das actividades pode ser preciso utilizar días non
lectivos, será imprescindible contar co permiso especial das familias.
• Participación nun programa educativo do Plan Proxecta.
102
• Realizaranse actividades especiais na aula con motivo do DOMUND (Outubro), Día
dos Dereitos Humanos (10 de Novembro), Día Internacional para a Tolerancia (16 de
Novembro), Día Universal da Infancia (20 de Novembro), Día da Paz (30 de Xaneiro)
e Mans Unidas (Febreiro).
• Realizarase algunha excursión cultural-relixiosa cos alumnos, para que descubran as
raíces cristiáns da nosa sociedade e cultura. A nosa proposta para este curso é unha
ruta polos mosteiros da provincia de Ourense, visita ao PARA de Campo Lameiro e
Pontevedra e por último visita á Coruña para os alumnos matriculados na materia de
Relixión Católica.
• Participación nalgún encontro da Delegación Diocesana de Mocidade.
• Aberto a participar en actividades culturais doutros departamentos do Instituto.
• Participación nas diferentes actividades organizadas polo Equipo de Dinamización
Lingüística do centro.
• Como actividade extraescolares proponse a visita a algún dos lugares ou
monumentos estudados durante o curso académico.
Os obxectivos que pretendemos acadar con estas actividades:
- Achegar aos alumnos á cultura relixiosa do seu entorno.
- Recoñecer os distintos símbolos e obxectos relixiosos cristiáns.
- Levar a cabo actividades conxuntas con outros departamentos.
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica
docente
Elementos a avaliar
Indicadores de logro
Resultado
Non conseguido Conseguido parcialmente
Totalmente conseguido
Programación didáctica.
Non se adecúa ó contexto da aula.
Adecúase parcialmente ó contexto da aula.
Adecúase completamente ó contexto da aula.
Plans de mellora.
Non se adoptaron medidas de mellora tralos resultados
Identificáronse as medidas de mellora a adoptar tralos resultados
Adoptáronse medidas de mellora segundo os resultados
103
académicos obtidos.
académicos obtidos.
académicos obtidos.
Medidas de atención á diversidade.
Non se adoptaron medidas de atención á diversidade adecuadas.
Identificáronse as medidas de atención á diversidade a adoptar.
Adoptáronse medidas de atención á diversidade adecuadas.
Temas transversais.
Non se traballaron tódolos temas transversais na materia.
Traballáronse a maioría dos temas transversais na materia.
Traballáronse tódolos temas transversais na materia.
Programa de recuperación.
Non se estableceu un programa de recuperación para os alumnos.
Iniciouse o programa de recuperación para os alumnos que o necesiten.
Estableceuse un programa de recuperación eficaz para os alumnos que o necesiten.
Obxectivos da materia.
Non se alcanzaron os obxectivos da materia establecidos.
Alcanzáronse parte dos obxectivos da materia establecidos para o curso.
Alcanzáronse os obxectivos da materia establecidos para este curso.
Competencias clave.
Non se desenvolveron a maioría das competencias clave relacionadas coa materia.
Desenvolvéronse parte das competencias clave relacionadas coa materia.
Logrouse o desenvolvemento das Competencias clave relacionadas con esta materia.
Práctica docente.
A práctica docente non foi satisfactoria.
A práctica docente foi parcialmente satisfactoria.
A práctica docente foi satisfactoria.
Programas de mellora para a práctica docente.
Non se deseñaron programas de mellora para a práctica docente.
Identificáronse os puntos para deseñar un programa de mellora para a práctica docente.
Deseñáronse programas de mellora para a práctica docente.
Materiais e recursos didácticos
Os materiais e recursos didácticos non foron os adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron parcialmente adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron completamente adecuados.
Distribución de espazos e tempos
A distribución dos espazos e tempos non foi adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
A distribución dos espazos e tempos foi parcialmente adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
A distribución dos espazos e os tempos foi adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
104
Métodos didácticos e pedagóxicos
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados non contribuíron á mellora do clima da aula e do centro.
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados contribuíron parcialmente á mellora do clima na aula e do centro.
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados contribuíron á mellora do clima da aula.
Resultados da avaliación
Os resultados da avaliación nesta materia non foron satisfactorios.
Os resultados da avaliación nesta materia foron moderados.
Os resultados da avaliación nesta materia foron satisfactorios.
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación
Se establecen os mecanismos de revisión, avaliación e modificación das programacións
didácticas en relación cos resultados académicos e os procesos de mellora. Expóñense os
procedementos para valorar o axuste entre a Programación Didáctica e os resultados
Adecuación da programación didáctica
Resultados académicos
Propostas de
mellora
Preparación da clase os materiais didácticos
Hai coherencia entre o programado e o desenvolvemento das clases.
Existe unha distribución temporal equilibrada.
Adecúase o desenvolvemento da clase coas características do grupo
Utilización dunha
metodoloxía
adecuada
Tivéronse en conta aprendizaxes significativas.
Considérase a interdisciplinariedade (en actividades, tratamento dos contidos etc.).
A metodoloxía fomenta a motivación e o desenvolvemento das capacidades do alumno.
A metodoloxía inclúe o traballo de competencias e intelixencias múltiples.
Regularización da
práctica
Grao de seguimento dos alumnos.
Validez dos recursos utilizados na clase para as aprendizaxes.
105
docente Os criterios de promoción están acordados entre os profesores.
Avaliación das
aprendizaxes e
información que deles se dá aos alumnos e ás
familias
Os estándares de aprendizaxe avaliables atópanse vinculados ás competencias, contidos e criterios de avaliación.
Os instrumentos de avaliación permiten rexistrar numerosas variables da aprendizaxe.
Os criterios de cualificación están axustados á tipoloxía de actividades planificadas.
Os criterios de avaliación e os criterios de cualificación déronse a coñecer:
- ós alumnos
- ás familias
Utilización de
medidas para a
atención á
diversidade
Adóptanse medidas con antelación para coñecer as dificultades de aprendizaxe
Ofreceuse resposta ás diferentes capacidades e ritmos de aprendizaxe.
As medidas e recursos ofrecidos foron suficientes.
Aplícanse medidas extraordinarias recomendadas polo equipo docente atendendo aos informes psicopedagóxicos.
106
Programación de 3º de ESO
1.- Introdución
1.1.- Marco legal
Na elaboración desta programación didáctica debemos ter en conta a Lei Orgánica
8/2013 de 9 de decembro (B.O.E. do 10 de decembro de 2013) para a Mellora da Calidade
Educativa (LOMCE), que modifica a LOE; Orde ECD/65/2015, de 21 de xaneiro (B.O.E. do
29 de xaneiro de 2015), pola que se describen as relacións entre as competencias, os
contidos e os criterios de avaliación da educación primaria, a educación secundaria e o
bacharelato; Decreto 86/2015 de 25 de xuño (D.O.G. do 29 de xuño de 2015), polo que se
Curso 3º de ESO
Profesor Víctor Manuel Porto López
No presente curso non haberá libro obrigatorio para a materia de Relixión aínda que se
aconsella:
Libro de
texto
aconsellado
Título Relixión Católica (Proxecto Ágape)
Editorial Edelvives
Autor J. C. González López e F. Segurado Castaño /
Equipo Kainós
Idioma Castelán
Ano de implantación 2015
107
establece o currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade
Autónoma de Galicia, de aplicación en E.S.O e Bacharelato no presente curso; Resolución
do 27 de xullo de 2015, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e
Innovación Educativa (D.O.G. do 29 de xullo de 2015, pola que se ditan instrucións no curso
académico 2015/16 para a implantación do currículo da educación secundaria obrigatoria e
do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia.
Unha das principais novidades que incorpora esta lei na actividade educativa vén derivada
da nova definición de currículo, en concreto pola inclusión das denominadas
competencias clave, un concepto relativamente novidoso no sistema educativo español e
na súa práctica educativa. Polo que se refire, globalmente, á concepción que se ten de
obxectivos, contidos, metodoloxía e criterios de avaliación, as novidades son as que
produce, precisamente, a súa interrelación coas citadas competencias, que van orientar o
proceso de ensino-aprendizaxe.
A área de Relixión e Moral Católica fundaméntase nas esixencias que leva consigo
desenvolver, na escola, a educación integral e a aplicación duns dereitos expresados na
Declaración Universal de Dereitos Humanos (1948, art.º 26.3); a Constitución española
(1978, art.º 27.3); o Pacto Internacional de Dereitos Humanos, Económicos, Sociais e
Culturais (1966, art.º 13.3); a Carta dos Dereitos Fundamentais da Unión Europea (2000,
art.º 10 e 14.3), etc. Ademais, está garantida polo Acordo subscrito entre o Estado español
e a Santa Sé sobre Ensino e Asuntos Culturais (3-1-1979).
A práctica deste dereito leva consigo un ensino relixioso escolar e confesional. Este
ensino concrétase na área de Relixión e Moral Católica, unha materia específica e
rigorosamente escolar, ordinaria para os que a soliciten, equiparable ao resto das demais
materias no rigor científico, na formulación dos seus obxectivos e contidos, e na súa
significación educativa dentro do currículo. Así mesmo, contribúe á formación integral do
alumnado e ao pleno desenvolvemento da persoa en todas as súas capacidades.
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter confesional. A
súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos Xerais». Estes
deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular (realización da
programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.).
1.2.- Contextualización
O instituto IES Cosme López Rodríguez conta con 196 alumnos e está situado na
localidade de A Rúa cunha poboación de 4187 habitantes. Ademais recibe alumnado dos
concellos de Petín, Larouco, O Bolo e Vilamartín. Son todos concellos formados por un
108
elevado número de asentamentos de poboación de reducido tamaño nos produciuse un
estancamento e incluso retroceso demográfico e un acusado avellentamento da poboación
ata límites críticos nalgúns casos.
O territorio está vertebrado por unha infraestrutura de transporte caracterizada por redes
lentas, de trazados antigos, sinuosos e deficientemente dotadas en medios técnicos, que
comunican núcleos de poboación moi dispersos no espazo. Máis da metade do alumnado
ten que facer uso do transporte escolar, o que condiciona a organización de todo tipo de
actividades, sobre todo extraescolares.
A estrutura interna das economías familiares está diversificada. A estrutura agraria
caracterízase por: avellentamento da poboación, crecemento vexetativo negativo, perda de
iniciativas motivada por unha emigración secular, dispersión dos asentamentos de
poboación, elevado número de explotacións agrarias que funcionan en réxime de
autoconsumo, agricultura minifundista de policultivo tradicional.
A maioría das economías familiares, aínda que situadas nun medio rural, reciben ingresos
de rendas xeradas fóra da actividade agraria: sector servizos pouco especializados e
actividades relacionadas co sector louseiro cunha elevada taxa de desemprego.
Pretendemos que a nosa acción educativa xire en torno aos seguintes eixos
fundamentais:
- Unha educación que forme as persoas nos valores de respecto, tolerancia, liberdade,
igualdade, coeducación e non violencia, buscando unha convivencia que fomente a
solidariedade e que evite calquera tipo de discriminación.
- Unha educación participativa, democrática, plural, integral, que forme cidadás e
cidadáns capaces de participar responsablemente na vida social da súa comunidade
e que conduza á aceptación e ao respecto de todo tipo de diversidade (cultural,
ideolóxica, étnica, de xénero, etc.).
- Unha educación que valore o coñecemento e a adquisición do saber como una parte
fundamental do desenvolvemento persoal, que fomente a curiosidade cultural e
científica, que favoreza a reflexión e a análise como estratexia na adquisición do
coñecemento. Queremos formar aos alumnos e alumnas non só para habilitalos de
cara a unha formación académica ou profesional futura, senón particularmente para o
seu desenvolvemento persoal, e para favorecer a súa integración social. Prestarase
atención especial ao desenvolvemento afectivo emocional, a autoestima, a
capacidade de toma de decisións, o aproveitamento do tempo de lecer, etc.
- Unha educación que fomente o aprezo e valoración polo contorno e a cultura propia.
109
- Preocupámonos pola conservación e divulgación do patrimonio natural e cultural,
tanto material coma inmaterial, promovendo accións no contexto social da zona que
sensibilicen a toda a comunidade sobre o seu valor.
- Garantir o acceso á cultura e ás tecnoloxías da información e a comunicación é unha
forma de asegurar as posibilidades formativas futuras para toda a comunidade
educativa. O desenvolvemento dos hábitos lectores e o dominio das tecnoloxías da
información.
- Nun mundo globalizado como é o actual, con internet como unha canle esencial de
adquisición de coñecementos e a Unión Europea coma espazo común de traballo, o
centro considera imprescindible implementar accións conducentes á adquisición dun
axeitado nivel de comunicación na lingua inglesa.
- Un centro educativo aberto á innovación, tanto na promoción e uso das novas
tecnoloxías, como no campo metodolóxico, para garantir ao alumnado a mellor
formación posible.
- Un centro que desenvolva un traballo sistemático no campo da orientación e a titoría
tanto para favorecer o desenvolvemento persoal e a educación en valores, como
para garantir a información, formación e apoio necesarios na elección dos itinerarios
formativos e laborais axeitados.
- Un centro aberto ao entorno, que manteña relacións fluídas de colaboración e apoio
mutuo coas institucións públicas e as entidades socias, culturais, deportivas, etc. que
desenvolven a súa actividade na área de influenza do centro.
1.3.- Composición do Departamento
Víctor Manuel Porto López é profesor definitivo de Relixión Católica e exerce de xefe
do departamento. Imparte docencia en dous grupos de 1º de ESO, dous de 2º de ESO,
dous, de 3º ESO, dous de 4º de ESO, un de 1º de Bacharelato e por último outro de 2º de
BAC.
2.- Obxectivos
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter
confesional. A súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos
Xerais». Estes deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular
110
(realización da programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.). As seguintes
«Finalidades educativas da Educación Secundaria» sinalan as metas finais ás que deben
conducir todo curso e unidade didáctica de Relixión Católica.
2.1.- Obxectivos xerais de Educación Secundaria Obrigatoria
A Educación Secundaria Obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas
alumnas as capacidades que lles permitan:
▪ Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos
no respecto aos demais, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade
entre as persoas e grupos, exercitarse no diálogo afianzando os dereitos
humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes,
como valores comúns dunha sociedade plural e prepararse para o exercicio da
cidadanía democrática.
▪ Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en
equipo como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da
aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.
▪ Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e
oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de
sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar
os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como
calquera manifestación de violencia contra a muller.
▪ Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e
nas súas relacións cos demais, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de
calquera tipo, os comportamentos sexistas e resolver pacificamente os conflitos.
▪ Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información para, con
sentido crítico, adquirir novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no
campo das tecnoloxías, especialmente as da información e da comunicación.
▪ Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en
distintas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os
problemas nos diversos campos do coñecemento e da experiencia.
▪ Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o
sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender,
planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.
▪ Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua castelá
111
e galega, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e
no estudo da literatura.
▪ Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de xeito apropiado.
▪ Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias
e dos demais, así como o patrimonio artístico e cultural.
▪ Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o dos outros, respectar as
diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e incorporar a
educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento
persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a
súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde,
co consumo, co coidado dos seres vivos e co medio, contribuíndo á súa
conservación e mellora.
▪ Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das distintas manifestacións
artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Educación
Secundaria Obrigatoria
Os obxectivos xerais da área de Relixión Católica de ESO:
• Educar a dimensión transcendente e relixiosa, e a el partindo da experiencia
humana e «desde» e «para» a vida persoal, social, relixiosa e ambiental.
• Favorecer a maduración e o desenvolvemento integral da personalidade do
alumnado desde unha educación humanista, relixiosa e católica de calidade.
• Facilitar a elaboración do proxecto persoal de vida desde unha educación en
valores e virtudes humanas, morais, cívicas, democráticas, relixiosas e cristiás.
• Presentar a visión cristiá da persoa e a historia desde a realidade cotiá, desde o
respecto e en diálogo coas principais relixións, antropoloxías e cosmovisións de
hoxe.
• Ofrecer a cultura relixiosa e a mensaxe cristiá-católica en diálogo cos testemuños
de persoas exemplares e os problemas e interrogantes do mundo actual.
• Educar a dimensión cívica e moral desde a aplicación de testemuños exemplares,
valores, virtudes e compromisos para resolver problemas humanos e sociais.
• Desenvolver unha ensinanza-aprendizaxe da relixión que promova a apertura ao
Misterio, ao sentido relixioso da vida, á experiencia relixiosa e á educación na fe.
112
• Promover as competencias necesarias para dar un sentido pleno á vida e elaborar
respostas de sentido último ante as dificultades máis existenciais e cotiás.
• Educar na participación social e na práctica de compromisos solidarios que
melloren o medio, as relacións interpersoais e a vida pública.
• Valorar a intelixencia espiritual para fortalecer o mundo interior do alumnado e a
súa capacidade de autocoñecemento, aceptación, meditación, relaxación, paz
interior...
• Favorecer o diálogo e a crítica construtiva entre as mensaxes relixiosas e cristiás e
a actual cultura audiovisual, especialmente a da televisión e as TIC.
• Desenvolver a dimensión humanista e cívica do alumnado desde a ética universal
dos dereitos humanos e a doutrina social da Igrexa católica.
• Educar a intelixencia emocional para elixir e fortalecer os mellores sentimentos, e
así ser máis feliz cun mesmo, con Deus, cos demais e coa natureza.
• Coñecer a Relixión e Moral Católica desde as TIC, a investigación, a aprendizaxe
cooperativa e a participación en equipos de traballo.
• Ofrecer unha ensinanza integral da Biblia, promovendo a cultura bíblica e a
aplicación das súas ensinanzas para ser máis feliz na vida persoal e social.
2.3.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 3º de Educación Secundaria Obrigatoria
Os obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 3º de ESO:
1. Descubrir e coñecer o desexo do infinito e de Deus que existe no ser humano, e a
diversidade de camiños persoais e cristiáns que existen para encontrarse con El.
2. Analizar e interpretar a necesidade humana de darlle sentido á propia vida e o
sentido cotián e último da vida que dan o cristianismo e as relixións monoteístas.
3. Investigar e interpretar correctamente o pecado e os sacramentos do Perdón e da
Unción de enfermos.
4. Investigar e fundamentar correctamente a relación existente entre Xesucristo, a
vocación cristiá e o sacramento da Orde sacerdotal.
5. Coñecer e aplicar a moral cristiá da vida humana en relación con Xesucristo, a Igrexa
e a busca de solucións aos atentados actuais contra a vida.
6. Valorar a mensaxe de Xesús sobre o consumo e aplicar a moral cristiá e católica do
consumo para promover un consumo xusto, solidario, ecolóxico e cristián.
113
7. Describir e valorar a misión e a organización da Igrexa católica en relación con
Xesucristo, a súa tripla misión e os servizos de humanización e salvación que realiza.
8. Investigar os principais acontecementos da historia da Igrexa durante os seus
primeiros quince séculos e a presenza de Xesucristo, que continúa ata o fin da
historia.
9. Recoñecer e valorar a achega fundamental da fe cristiá na creación da arte e da
cultura cristiá e da humanidade.
10. Desenvolver a intelixencia espiritual por medio da reflexión e interiorización das
experiencias de autocoñecemento, sentido á vida, vocación persoal, meditación e
peregrinación.
11. Promover a intelixencia emocional por medio do coñecemento e da vivencia dos
sentimentos de choro, providencia, arrepentimento, fe, vida, xenerosidade,
colaboración, vocación e piedade.
12. Tomar conciencia da importancia de ter unha xerarquía de valores e de practicar os
valores do perdón, a fe, o servizo, a celebración, a caridade, a solidariedade, a
cooperación e a tolerancia.
3.- Contribución da materia ao desenvolvemento das competencias clave
A área de Relixión Católica contribúe ao desenvolvemento das competencias desde
as súas finalidades educativas, obxectivos, contidos e actividades de aprendizaxe e
avaliación.
No libro de texto do alumnado desenvólvense as competencias nas actividades de
ensinanza-aprendizaxe de cada unidade. Especialmente, trabállanse as competencias
desde a intelixencia espiritual, a intelixencia emocional e a educación en valores, así como
as seguintes propostas polo currículo de Relixión Católica (2015):
- A competencia en comunicación lingüística (CL).
- As competencias sociais e cívicas (CSC).
- A competencia dixital (CD).
- A competencia para o sentido de iniciativa e espírito emprendedor (SIEE).
- A competencia de aprender a aprender (AA).
- A competencia de conciencia e expresións culturais (CEC).
114
- A competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía
(CMCT).
Descritores competenciais:
Competencia clave Indicadores Descritores
Competencia matemática
e competencias básicas
en ciencia e tecnoloxía
(CMCT)
Coidado do ámbito
natural e dos seres
vivos
Interactuar co ámbito natural de
xeito respectuoso.
Respectar e preservar a vida dos
seres vivos do seu ámbito.
Tomar conciencia dos cambios
producidos polo ser humano no
ámbito natural e as repercusións
para a vida futura.
Comprometerse co uso
responsable dos recursos
naturais para promover un
desenvolvemento sostible.
Vida saudable
Desenvolver e promover hábitos
de vida saudable en canto á
alimentación e ao exercicio físico.
Xerar criterios persoais sobre a
visión social da estética do corpo
humano fronte ao seu coidado
saudable.
A ciencia no día a día
Recoñecer a importancia da
ciencia na nosa vida cotiá.
Aplicar métodos científicos
rigorosos para mellorar a
comprensión da realidade
circundante en distintos ámbitos
(biolóxico, xeolóxico, físico,
químico, tecnolóxico,
xeográfico...).
Manexar os coñecementos sobre
115
ciencia e tecnoloxía para
solucionar problemas,
comprender o que acontece ao
noso redor e responder a
preguntas.
Manexo de elementos
matemáticos
Coñecer e utilizar os elementos
matemáticos básicos: operacións,
magnitudes, porcentaxes,
proporcións, formas xeométricas,
criterios de medición e
codificación numérica, etc.
Comprender e interpretar a
información presentada en
formato gráfico.
Razoamento lóxico e
resolución de
problemas
Organizar a información utilizando
procedementos matemáticos.
Resolver problemas
seleccionando os datos e as
estratexias apropiadas.
Aplicar estratexias de resolución
de problemas a situacións da vida
cotiá.
Comunicación lingüística
(CL)
Comprensión: oral e
escrita
Comprender o sentido dos textos
escritos e orais.
Manter unha actitude favorable
cara á lectura.
Expresión: oral e
escrita
Expresarse oralmente con
corrección, adecuación e
coherencia.
Utilizar o vocabulario adecuado,
as estruturas lingüísticas e as
normas ortográficas e gramaticais
para elaborar textos escritos e
orais.
Compoñer distintos tipos de
116
textos creativamente con sentido
literario.
Normas de
comunicación
Respectar as normas de
comunicación en calquera
contexto: quenda de palabra,
escoita atenta ao interlocutor...
Manexar elementos de
comunicación non verbal, ou en
diferentes rexistros, nas diversas
situacións comunicativas.
Comunicación noutras
linguas
Entender o contexto sociocultural
da lingua, así como a súa historia
para un mellor uso desta.
Manter conversacións noutras
linguas sobre temas cotiáns en
distintos contextos.
Utilizar os coñecementos sobre a
lingua para buscar información e
ler textos en calquera situación.
Producir textos escritos de
diversa complexidade para o seu
uso en situacións cotiás ou en
materias diversas.
Competencia dixital
(CD)
Tecnoloxías da
información
Empregar distintas fontes para a
busca de información.
Seleccionar o uso das distintas
fontes segundo a súa fiabilidade.
- Elaborar e dar a coñecer
información propia derivada de
información obtida a través de
medios tecnolóxicos.
Comunicación
audiovisual
Utilizar as distintas canles de
comunicación audiovisual para
transmitir informacións diversas.
Comprender as mensaxes que
117
veñen dos medios de
comunicación.
Utilización de
ferramentas dixitais
Manexar ferramentas dixitais para
a construción de coñecemento.
Actualizar o uso das novas
tecnoloxías para mellorar o
traballo e facilitar a vida diaria.
Aplicar criterios éticos no uso das
tecnoloxías.
Conciencia e expresións
culturais
(CEC)
Respecto polas
manifestacións
culturais propias e
alleas
Mostrar respecto cara ao
patrimonio cultural mundial nas
súas distintas vertentes (artístico-
literaria, etnográfica, científico-
técnica...).
Valorar a interculturalidade como
unha fonte de riqueza persoal e
cultural.
Apreciar os valores culturais do
patrimonio natural e da evolución
do pensamento científico.
Expresión cultural e
artística
Expresar sentimentos e emocións
mediante códigos artísticos.
Apreciar a beleza das expresións
artísticas e das manifestacións de
creatividade.
Elaborar traballos e presentacións
con sentido estético.
Competencias sociais e
cívicas
(CSC)
Educación cívica e
constitucional
Coñecer as actividades humanas,
adquirir unha idea da realidade
histórica a partir de distintas
fontes, e identificar as
implicacións que ten vivir nun
Estado social e democrático de
dereito referendado por unha
constitución.
118
Aplicar dereitos e deberes da
convivencia cidadá no contexto
da escola.
Relación cos demais
Desenvolver capacidade de
diálogo cos demais en situacións
de convivencia e traballo e para a
resolución de conflitos.
Mostrar dispoñibilidade para a
participación activa en ámbitos de
participación establecidos.
Recoñecer riqueza na diversidade
de opinións e ideas.
Compromiso social
Aprender a comportarse desde o
coñecemento dos distintos
valores.
Concibir unha escala de valores
propia e actuar conforme a ela.
Evidenciar preocupación polos
máis desfavorecidos e respecto
aos distintos ritmos e
potencialidades.
Involucrarse ou promover accións
cun fin social.
Sentido de iniciativa e
espírito emprendedor
(SIEE)
Autonomía persoal
Optimizar recursos persoais
apoiándose nas fortalezas
propias.
Asumir as responsabilidades
encomendadas e dar conta delas.
Ser constante no traballo,
superando as dificultades.
Dirimir a necesidade de axuda en
función da dificultade da tarefa.
Liderado
Xestionar o traballo do grupo
coordinando tarefas e tempos.
Contaxiar entusiasmo pola tarefa
119
e ter confianza nas posibilidades
de alcanzar obxectivos.
Darlle prioridade á consecución
de obxectivos de grupo ante os
intereses persoais.
Creatividade
Xerar novas e diverxentes
posibilidades desde
coñecementos previos dun tema.
Configurar unha visión de futuro
realista e ambiciosa.
Encontrar posibilidades no ámbito
que outros non aprecian.
Emprendemento
Optimizar o uso de recursos
materiais e persoais para a
consecución de obxectivos.
Mostrar iniciativa persoal para
iniciar ou promover accións
novas.
Asumir riscos no
desenvolvemento das tarefas ou
dos proxectos.
Actuar con responsabilidade
social e sentido ético no traballo.
Aprender a aprender
(AA)
Perfil de aprendiz
Identificar potencialidades
persoais como aprendiz: estilos
de aprendizaxe, intelixencias
múltiples, funcións executivas...
Xestionar os recursos e as
motivacións persoais en favor da
aprendizaxe.
Xerar estratexias para aprender
en distintos contextos de
aprendizaxe.
Ferramentas para
estimular o
Aplicar estratexias para a mellora
do pensamento creativo, crítico,
120
pensamento emocional, interdependente...
Desenvolver estratexias que
favorezan a comprensión rigorosa
dos contidos.
Planificación e
avaliación da
aprendizaxe
Planificar os recursos necesarios
e os pasos que hai que realizar
no proceso de aprendizaxe.
Seguir os pasos establecidos e
tomar decisións sobre os pasos
seguintes en función dos
resultados intermedios.
Avaliar a consecución de
obxectivos de aprendizaxe.
Tomar conciencia dos procesos
de aprendizaxe.
4.- Estándares de aprendizaxe
4.1.- Temporalización
Dun total de 35 sesións dedicadas en todo o curso ao programa de 3º de Educación
Secundaria Obrigatoria tentaremos partilas do seguinte xeito:
• 32 sesións divididas nos catro bloques de contidos: B1, B2, B3 e B4.
• 3 sesións dedicaranse a actividades de avaliación escritas.
Actividades a desenvolver Número de
días
previstos
1ª avaliación
Unidade 1.- O sentido da vida 4
Unidade 2.- O risco da vida 4
Unidade 3.- Ser cristián ten as súas consecuencias. A moral 3
121
da persoa
Exposición de traballos 1
2ª avaliación
Unidade 4.- O proxecto de Xesús é o proxecto da Igrexa 4
Unidade 5.- A Igrexa: sacramento de salvación 3
Unidade 6.- A Igrexa: corpo de Cristo 3
Exposición de traballos 1
3ª avaliación
Unidade 7.- Na Igrexa e a súa historia Xesús continúa
presente. Primeiros pasos do camiño
4
Unidade 8.- Na Igrexa e na súa historia Xesús continúa
presente. Tomamos velocidade.
4
Unidade 9.- Na Igrexa e na súa historia Xesús continúa
presente.as veces se sae do camiño
3
Exposición de traballos 1
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe
Unidades
Estándares de aprendizaxe
Bloques
de
contidos
Temporalización
1ª
Aval.
2ª
Aval.
3ª
Aval.
U. 1 1.1.Valora e comparte en grupo situacións ou
circunstancias nas que recoñece a exixencia
humana de felicidade das persoas.
Bloque I
Bloque II
Bloque
III
X
2.1. Deduce de feitos belos e dolorosos o
razoable de a experiencia persoal de apertura
á plenitude da vida.
X
2.2. Selecciona e comenta escenas de
películas ou documentais que mostran a
diversidade de respostas á procura de sentido
da vida.
X
U.2. 1.1.Identifica, analiza e comenta situacións
actuais onde se expresa o pecado como
X
122
rexeitamento ou suplantación de Deus.
Bloque I
Bloque II
2.1. Fíxase no vestimenta e a construción
literaria do texto sagrado de Xn 2-3.
2.2. Analiza o contido de a verdade revelada
no texto bíblico.
2.3. Comenta o sentido relixioso do relato do
pecado orixinal e saca conclusións prácticas
empregando unha linguaxe actual.
X
X
X
3.1. Expresa opinións e xuízos sobre as
consecuencias que teñen para as persoas a s
experiencias de pecado e perdón.
X
U.3 1.1. Valora a coherencia e utilidade a práctica
da caridade en orde a mellorar a vida das
persoas e da sociedade conforme ao reinado
de Deus.
Bloque I
Bloque
IV
X
2.1. Explica os principios morais do
cristianismo a partir dos textos bíblicos e os
exemplos da historia en que se sustentan.
X
3.1. Crea e comparte textos, videoclips,
curtos, para describir as con secuencias que
na vida dos cristiáns supuxo o encontro con
Cristo.
X
U.4. 1.1. Recoñece nos textos e nalgunhas accións
das comunidades cristiás as expresións de fe
na divindade de Xesús e as explica con
claridade e orde.
Bloque
III
Bloque
X
2.1. Busca, selecciona e narra a biografía
dalgunhas persoas convertidas ao
cristianismo.
2.2. Argumenta e expresa xuízos
respectuosos sobre a novidade que o
X
X
123
encontro con Cristo introduciu na forma de
entender o mundo, segundo as biografías
seleccionadas.
IV
3.1. Utiliza os conceptos de «os Doce»,
«comunidades primitivas», «pluralidade
eclesial» e «comuñón» para valorar o
proxecto da Igrexa.
X
U.5. 1.1.Busca, selecciona e presenta a
experiencia de persoas que atoparon a Cristo
grazas á Igrexa.
Bloque
IV
X
2.1. Xustificar as relacións que existen entre
as accións que realizan actualmente os
cristiáns e as que realizou Xesús.
X
3.1. Expón e debate sobre o sentido do
concepto «Pobo de Deus» apoiándose nos
textos da Escritura e o Maxisterio.
X
U.6. 1.1.Elabora un informe achega das tarefas
que realiza algunha parroquia do seu barrio
xustificando esa organización a partir do
concepto de «Corpo de Cristo».
Bloque I
Bloque
IV
X
2.1. Elabora un informe detallado do modo de
preparar e celebrar algunha acción litúrxica e
valora a consecución do obxectivo pretendido.
X
3.1. Realiza unha entrevista achega da
opinión que ten a xerarquía da Igrexa sobre
algún problema de actualidade.
X
U.7. 1.1..- Apreciar e gozar dá riqueza e a beleza
que xera a fe nas obras de arte paleocristiás.
Bloque I
Bloque
IV
X
1.2-Apreciar e gozar dá riqueza e a beleza
que xera a fe nas obras de arte paleocristiáns.
X
1.3. Apreciar e gozar dá riqueza e a beleza
que xera a fe nas obras de arte paleocristiáns.
X
U.8. 1.1. Enumera e describe algún feitos esenciais
da expansión da fe cristiá en territorios
X
124
xermánicos e británicos.
Bloque
IV
2.1. Formula xuízos e opinións sobre o sentido
e alcance da controversia iconoclasta.
X
3.1. Escoita e le testemuños cristiáns de vida
monástica e debate achega da plenitude de
vida que neles se expresa.
X
4.1. Elabora un mapa relativo ao nacemento e
a expansión da relixión musulmá.
X
U.9. 1.1.Enumera e describe algúns feitos
esenciais do desenvolvemento da fe cristiá na
Europa medieval.
Bloque
IV
X
2.1. Escoita e le testemuños de vida de
cristiáns e debate achega da plenitude de vida
que neles se expresa.
X
X
2.1. Escoita e le testemuños de vida de
cristiáns e debate achega da plenitude de vida
que neles se expresa.
3.1. Reflexiona, discute e propón solucións ao
problema de convivencia entre as relixións
cristiá e musulmá á mantenta do ocorrido nas
Cruzadas.
X
X 3.2. Aplica correctamente os códigos estéticos
e relixiosos da arte románico e gótico para
describir o contido artístico dunha obra de arte
románico e gótico.
4.1. Recoñece e expresa a experiencia
relixiosa e o contido das crenzas cristiás
manifestadas polos autores nas obras de arte
medievais.
X
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia
Contidos mínimos para 3º de ESO:
▪ O desexo humano de Deus
125
▪ O sentido da vida para as relixións monoteístas
▪ Os sacramentos de curación
▪ A vocación e a Orde
▪ A moral católica da vida humana
▪ A moral católica do consumo
▪ Misión e organización católica
▪ A historia da Igrexa
▪ A arte e a cultura cristiana
5- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de
aprendizaxe e competencias clave
As unidades da área de Relixión Católica de 3.º de Educación Secundaria e os seus
correspondentes contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe,
organizáronse e secuenciáronse en función dos seguintes criterios:
Os bloques de contidos do currículo de Relixión Católica (2015):
Bloque 1. O sentido relixioso do home.
Bloque 2. A revelación: Deus intervén na historia.
Bloque 3. Xesucristo, cumprimento da historia da Salvación.
Bloque 4. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa.
A integración de todos os contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe e
distribución do currículo de Relixión Católica (2015).
Na seguinte táboa, pódese consultar o bloque ao que pertence cada unidade, así como os
obxectivos, os contidos, os criterios de avaliación, os estándares de aprendizaxe do
currículo e as competencias clave que inclúe e desenvolve.
126
Ob
xe
cti
vo
s
Contidos
Criterios de avaliación
Estándares de aprendizaxe
Co
mp
ete
nc
ias
cla
ve
Unidade 1. O sentido da vida
O.1
O.2
O.5
O.10
O.11
O.12
.- A relevancia da
pregunta polo sentido
da vida.
.- As persoas son unha
realidade aberta a
Deus.
.- As respostas da
nosa sociedade actual:
filosofía, relixións,
cristianismo.
1.Recoñecer e
identificar nas
preguntas e
inquietudes da
súa vida o
desexo de
plenitude que ten
a persoa.
1.1.Valora e comparte
en grupo situacións ou
circunstancias nas que
recoñece a exixencia
humana de felicidade
das persoas.
CL
CSC
AA
2.Valorar,
comparar e
expresar
razoadamente
as distintas
respostas que o
ser humano o
finito dá á
pregunta por o
sentido da vida.
2.1. Deduce de feitos
belos e dolorosos o
razoable de a
experiencia persoal de
apertura á plenitude da
vida.
CL
SIEE
CEC
CD
2.2. Selecciona e
comenta escenas de
películas ou
documentais que
mostran a diversidade
de respostas á procura
de sentido da vida.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Bloque II. A revelación: Deus intervén na historia
Bloque III: Xesucristo, cumprimento da Historia da Salvación
Unidade 2. O risco da vida
O.1 .- O relato da creación 1. Descubrir e 1.1.Identifica, analiza e CL
127
O.2
O.3
O.7
O.8
O.10
O.11
O.12
e a caída do home no
libro do Xénese.
.- O sentido da vida:
paraíso o desterro.
.- A vivencia da
tentación, a caída e o
pecado.
.- A experiencia do
perdón.
.- A recuperación da
esperanza en Cristo:
Romanos e Apocalipse
valorar a
argumentación
da Biblia acerca
de que o pecado
radica no
rexeitamento á
intervención de
Deus na propia
vida.
comenta situacións
actuais onde se
expresa o pecado
como rexeitamento ou
suplantación de Deus.
CSC
AA
SIEE
2. Utilizar
técnicas do
comentario
literario de texto
para distinguir o
contido da
verdade
revelada do
ropaxe literario
no relato do
Xénese.
2.1. Fíxase no
vestimenta e a
construción literaria do
texto sagrado de Xn 2-
3.
CL
2.2. Analiza o contido
de a verdade revelada
no texto bíblico
2.3. Comenta o sentido
relixioso do relato do
pecado orixinal e saca
conclusións prácticas
empregando unha
linguaxe actual.
3. Descubrir que
o perdón
fortalece e
reconstrúe o
proxecto de vida
de Deus sobre
as persoas.
3.1. Expresa opinións e
xuízos sobre as
consecuencias que
teñen para as persoas
a s experiencias de
pecado e perdón.
CL
CSC
AA
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Bloque II. A revelación: Deus intervén na historia
128
Unidade 3. Ser cristián ten as súas consecuencias. A moral da persoa
O.1
O.2
O.5
O.7
O.8
O.9
O.10
O.11
O.12
.- A moral: máis aló do
mero cumprir normas
está para servira a
vida.
.- As actitudes básicas
da vida de un cristián:
fe, esperanza e
caridade.
.- O amor, a liberdade
e o ben.
.- Exemplos prácticos
de caridade na Igrexa
antiga.
1.Interese por
descubrir os
principios morais
fundamentais do
cristianismo.
1.1. Valora a
coherencia e utilidade a
práctica da caridade en
orde a mellorar a vida
das persoas e da
sociedade conforme ao
reinado de Deus.
CL
CSC
SIEE
CEC
CD
2.Relacionar
estes principios
coa práctica das
primeiras
comunidades
cristiás.
2.1. Explica os
principios morais do
cristianismo a partir dos
textos bíblicos e os
exemplos da historia en
que se sustentan.
CL
CEC
3.Comprender
que o encontro
con Cristo e a
pertenza á
Igrexa con leva
unha nova forma
de comportarse
na vida.
3.1. Crea e comparte
textos, videoclips,
curtos, para describir
as con secuencias que
na vida dos cristiáns
supuxo o encontro con
Cristo.
CL
SIEE
CD
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: A Igrexa
Unidade 4. O proxecto de Xesús é o proxecto da Igrexa
O.1
O.2
O.5
O.7
O.8
O.9
.- O reino de Deus é o
proxecto de vida de
Xesús.
.- O reino de Deus de
Xesús é o proxecto de
vida da Igrexa.
1. Identificar e
expresar con
precisión e
claridade os
motivos da
devoción a
1.1. Recoñece nos
textos e nalgunhas
accións das
comunidades cristiás
as expresións de fe na
divindade de Xesús e
CL
AA
129
O10
O.11
O.12
.- A fe da Igrexa na
divindade de Xesús.
.- A experiencia de
oración a Xesús dos
cristiáns.
Xesús como
Deus nas
primeiras
comunidades
cristiás.
as explica con
claridade e orde.
2. Recoñecer e
apreciar que o
encontro con
Cristo cambia a
forma de
comprender a
propia relixión, o
mundo e a
historia.
2.1. Busca, selecciona
e narra a biografía
dalgunhas persoas
convertidas ao
cristianismo.
CL
SIEE
CEC
CD
2.2. Argumenta e
expresa xuízos
respectuosos sobre a
novidade que o
encontro con Cristo
introduciu na forma de
entender o mundo,
segundo as biografías
seleccionadas
3. Dar razón do
modo como as
primeiras
comunidades de
cristiáns
transformaron o
seu proxecto
persoal no
proxecto do
Reino de Deus.
3.1. Utiliza os
conceptos de «os
Doce», «comunidades
primitivas»,
«pluralidade eclesial» e
«comuñón» para
valorar o proxecto da
Igrexa.
CL
AA
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque III: Xesucristo, cumprimento da Historia da Salvación
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: A Igrexa
Unidade 5. A Igrexa: sacramento de salvación
130
O.1
O.2
O.4
O.7
O.8
O.9
O10
O.11
O.12
.- A Igrexa é unha
asemblea de homes e
mulleres santos e
pecadores.
.- A Igrexa é o Pobo
de Deus.
.- A salvación que a
Igrexa ofrece ao noso
mundo.
.- Instrumentos da
Igrexa para achegar ás
persoas de hoxe a
Cristo.
1. Mostrar
curiosidade e
aprecio pola
experiencia das
persoas que
pertencen á
Igrexa.
1.1.Busca, selecciona e
presenta a experiencia
de persoas que
atoparon a Cristo
grazas á Igrexa.
CL
SIEE
CD
2. Valorar e
tomar conciencia
do vínculo
indisoluble entre
o encontro das
persoas con
Cristo e a
pertenza á
Igrexa.
2.1. Xustificar as
relacións que existen
entre as accións que
realizan actualmente os
cristiáns e as que
realizou Xesús.
CL
AA
CSC
3. Buscar
argumentos na
Escritura e no
Maxisterio que
expliquen as
afirmacións
achega da
natureza da
Igrexa como
Pobo de Deus e
Sacramento de
Salvación e
expresalos
razoadamente.
3.1. Expón e debate
sobre o sentido do
concepto «Pobo de
Deus» apoiándose nos
textos da Escritura e o
Maxisterio.
CL
AA
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: A Igrexa
Unidade 6. A Igrexa: corpo de Cristo
131
O.1
O.2
O.4
O.5
O.6
O.7
O.8
O.9
O10
O.11
O.12
.- A Igrexa é unha
estrutura plural e
diversa.
.- A Igrexa é o corpo
de Cristo.
.- Os distintos
carismas e ministerios
na Igrexa.
.- A misión universal
da Igrexa: onte, hoxe e
mañá.
1.Tomar
conciencia das
distintas
actividades que
realiza a Igrexa
na actualidade e
fundamentar
esta actuación a
partir da Biblia.
1.1.Elabora un informe
achega das tarefas que
realiza algunha
parroquia do seu barrio
xustificando esa
organización a partir do
concepto de «Corpo de
Cristo».
CL
CSC
AA
SIEE
2.Expresar
xuízos de valor
sobre as accións
litúrxicas e
sacramentais da
Igrexa:
Eucaristía,
oración, piedade
popular…
2.1. Elabora un informe
detallado do modo de
preparar e celebrar
algunha acción litúrxica
e valora a consecución
do obxectivo
pretendido.
CL
AA
SIEE
3. Valorar o
papel que
desempeña a
xerarquía da
Igrexa na
organización e
dinamismo das
comunidades
cristiás.
3.1. Realiza unha
entrevista achega da
opinión que ten a
xerarquía da Igrexa
sobre algún problema
de actualidade.
CL
SIEE
AA
CD
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: A Igrexa
Unidade 7. Na Igrexa e a súa historia Xesús continúa presente. Primeiros pasos do
camiño
O.1 .- A apertura das 1.Determinar e 1.1..- Apreciar e gozar CL
132
O.2
O.7
O.8
O.9
O10
O.12
comunidades
primitivas cristiás fóra
de Palestina.
.- Adaptación e
fidelidade do Evanxeo
aos novos contextos
culturais.
.- O testemuño de fe
dos cristiáns: mártires
e pais da fe.
.- As primeiras
formulacións
teolóxicas da fe cristiá:
os credos.
.- A arte primitiva
cristián.
.- Apreciar e gozar dá
riqueza e a beleza que
xera a fe nas obras de
arte paleocristiáns.
narrar os
principais feitos
históricos do
nacemento das
primeiras igrexas
en relación coa
vivencia da súa
fe.
dá riqueza e a beleza
que xera a fe nas obras
de arte paleocristiás.
AA
SIEE
CD
CSC
2.Valorar
criticamente o
coñecemento
dalgúns feitos do
comezo do
cristianismo á luz
da experiencia
de plenitude que
promete Cristo.
2.1.-Apreciar e gozar
dá riqueza e a beleza
que xera a fe nas obras
de arte paleocristiáns.
CL
SIEE
AA
CSC
3. Apreciar e
gozar da riqueza
e a beleza que
xera a fe nas
obras de arte
paleocristiá.
3.1.. Apreciar e gozar
dá riqueza e a beleza
que xera a fe nas obras
de arte paleocristiáns.
CL
CD
AA
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: A Igrexa
Unidade 8. Na Igrexa e na súa historia Xesús continúa presente. Tomamos
velocidade.
O.1
O.2
O.7
O.8
O.9
.- A identidade do
cristianismo como
relixión oficial do
Imperio romano.
.- A misión esténdese
1.Determinar e
narrar os
principais feitos
históricos dela
expansión do
1.1. Enumera e
describe algún feitos
esenciais da
expansión da fe cristiá
en territorios
CL
AA
SIEE
CEC
133
O.12 máis allá das fronteiras
do Imperio.
.- A controversia
iconoclasta: pros e
contras das igrexas.
.- O estilo de vida de
as comunidades
monásticas.
.- A irrupción da
relixión musulmán na
historia.
.- A influencia do
encontro entre
cristiáns e musulmáns
de España
cristianismo alén
do Imperio
Romano en
relación coa
vivencia da fe
xermánicos e
británicos.
2.Valorar
criticamente o
acontecemento
da oficialización
da relixión
cristina á luz de
la experiencia de
plenitude que
promete Cristo.
2.1. Formula xuízos e
opinións sobre o
sentido e alcance da
controversia
iconoclasta.
CL
CEC
CSC
3. Relacionar
algunhas
institucións
actuais da Igrexa
con as orixes do
monacato.
3.1. Escoita e le
testemuños cristiáns
de vida monástica e
debate achega da
plenitude de vida que
neles se expresa.
CL
AA
SIEE
CSC
4. Situar nas
súas
coordenadas
históricas,
xeográficas e
culturais a
relación das
igrexas cristiás
coa nacente
relixión musulmá.
4.1. Elabora un mapa
relativo ao nacemento
e a expansión da
relixión musulmá.
CL
CD
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: A Igrexa
Unidade 9. Na Igrexa e na súa historia Xesús continúa presente.as veces se sae do
134
camiño
O.1
O.2
O.4
O.7
O.8
O.9
O10
O.12
.- O contexto histórico
e social da vida da
Igrexa na Idade
Media.
.- O testemuño de vida
de dous personaxes
destacados:
Carlomagno e
Gregorio VII.
.- A evolución da vida
monástica: Cluny,
Císter, franciscanos e
dominicos.
.- A vivencia da fe na
arte románico e gótico.
1.Determinar e
narrar os
principais feitos
históricos dos
cambios
producidos nas
igrexas cristiás
ao final da Idade
Media.
1.1.Enumera e
describe algúns feitos
esenciais do
desenvolvemento da
fe cristiá na Europa
medieval.
CL
AA
2.Valorar
criticamente a
achega ao
cristianismo
dalgúns
personaxes
relevantes da
época á luz da
experiencia de
plenitude que
promete Cristo.
2.1. Escoita e le
testemuños de vida de
cristiáns e debate
achega da plenitude
de vida que neles se
expresa.
CL
CSC
AA
2.1. Escoita e le
testemuños de vida de
cristiáns e debate
achega da plenitude
de vida que neles se
expresa.
3. Apreciar e
gozar da riqueza
e a beleza que
xera a fe nas
obras da arte
románico e
gótico.
3.1. Reflexiona,
discute e propón
solucións ao problema
de convivencia entre
as relixións cristiá e
musulmá á mantenta
do ocorrido nas
Cruzadas.
CL
AA
CSC
SIEE
CD
CEX
135
3.2. Aplica
correctamente os
códigos estéticos e
relixiosos da arte
románico e gótico para
describir o contido
artístico dunha obra de
arte románico e gótico.
4.1. Recoñece e
expresa a experiencia
relixiosa e o contido
das crenzas cristiás
manifestadas polos
autores nas obras de
arte medievais.
CL
AA
CEX
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: A Igrexa
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe
a) Indicadores de catro niveis
Os estándares de aprendizaxe permiten definir os resultados de aprendizaxe e concretan
o que os alumnos e alumnas deben saber, comprender e facer na materia de Relixión
Católica. Serán observables, medibles e avaliables. A avaliación dos estándares informará
do grao de consecución do logro e en cada avaliación empregaranse catro niveis como
indicadores de logro:
Nivel 1: Aprendizaxe baixa
Nivel 2: Aprendizaxe media
Nivel 3: Aprendizaxe boa
Nivel 4: Aprendizaxe excelente
136
b) Indicadores de logro por determinar
Debido a que as programacións didácticas son flexibles, queda aberta a posibilidade de
crear novos indicadores de logro ao longo do curso se as circunstancias particulares do
alumnado, do profesorado ou do currículo así o requiren.
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas
Para alcanzar os obxectivos, as competencias e a aprendizaxe dos contidos, é
necesario optar por unha metodoloxía que axude a alcanzar tales metas. A metodoloxía
desta programación de Relixión Católica baséase nos Obxectivos Xerais da LOMCE e no
Real Decreto para a Educación Secundaria Obrigatoria, nas estratexias de metodoloxía
didáctica do currículo de Relixión Católica para a Educación Secundaria Obrigatoria (2015),
e nas achegas específicas da Pedagoxía e Didáctica Relixiosa.
Os principios metodolóxicos desta programación son:
- O proceso psicoevolutivo do alumnado: idade, desenvolvemento psicolóxico, social,
moral, familiar e relixioso.
- A concepción dunha aprendizaxe significativa, por competencias e desde o
desenvolvemento das intelixencias múltiples.
- O ritmo de aprendizaxe de cada alumno ou alumna e as súas experiencias e centros
de interese: as necesidades fisiolóxicas, psicolóxicas, sociais, intelectuais, morais,
relixiosas e de sentido á vida do alumnado. Os centros de interese son os intereses
«naturais» ou «artificiais» que se utilizan no proceso de ensinanza-aprendizaxe.
Concrétanse nos feitos de experiencia persoal da vida cotiá (problemas,
interrogantes, aspiracións, fracasos, necesidades, noticias...). Desde eles, motívase o
alumnado, partindo da súa vida, para traballar os contidos e as competencias como
respostas ás súas necesidades e experiencias.
- As narracións bíblicas, os relatos sagrados das relixións, as historias da vida diaria e
a literatura.
- A interdisciplinariedade polas súas propias características. O estudo do feito relixioso
e cristián leva consigo unha relación coas diferentes áreas curriculares.
137
- Promover o diálogo da fe cristiá coas relixións e a cultura actual.
- Capacitar o alumnado para ver, xulgar e actuar sobre si mesmo, os demais, a
sociedade e o medio.
- Adquisición dunha síntese científica e teolóxica dos principais conceptos,
procedementos e valores do feito relixioso, cristián e católico: trátase de capacitar o
alumnado en opinión, información, formación e educación relixiosa xeral e católica.
- O traballo cooperativo.
- As TIC. Utilización educativa dos recursos tecnolóxicos.
6.2.- Materiais e recursos didácticos
Os materiais usados cos alumnos son diversos, varían en función das necesidades que
nos expón cada un dos temas:
• A guía fundamental e imprescindible de apoio será o libro: “Relixión Católica” (3º
ESO). Proxecto Ágape. Equipo Kainós. Editorial Edelvives. Ano 2016.
• Apoiámonos na utilización de internet a modo de biblioteca de aula. Os alumnos
poderán consultar nas páxinas, previamente seleccionadas polo profesor, todos
aqueles temas relacionados coa materia impartida na aula. Buscarán, así mesmo,
información, para a realización de traballos.
• Utilización das Novas Tecnoloxías (Web Quest, Power Point, actividades
interactivas...).
• Pizarra digital interactiva.
• Emprégase, o mesmo tempo, o visionado e comentario de documentais e películas
que fagan referencia á temática que se está abordando.
• Realizaremos análises de fotografías e de parábolas.
• Consultaremos a Biblia.
O alumno debe dispoñer desde o principio de curso de:
• Un caderno de traballo ou arquivador no que se debe coidar a presentación (hai
respectar as marxes, resaltar os títulos e os epígrafes, coidar a expresión escrita e a
ortografía, limpeza, etc.)
• O libro de texto (aconsellable).
• O ordenador. O seu uso estará condicionado ás instrucións do profesorado.
138
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación e cualificación
7.1.- Criterios de cualificación
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado será continua, polo que implicará
un seguimento do proceso e dos resultados das aprendizaxes ao longo de todo o curso. En
cada avaliación intentarase que existan probas que recollan contidos da avaliación anterior,
de xeito que se poida valorar a progresión do alumnado na materia.
a) Traballo persoal do alumno/a. Na aula o alumno traballa facendo actividades,
tomando apuntamentos no seu caderno, lendo as leccións. Supón un 10% da
nota.
b) Participación na aula. Participación oral na clase, o interese e o esforzo.
Preguntas e/ou respostas, aclaracións, suxestións oportunas ó profesor e
compañeiros. Supón un máximo dun 10% da nota.
c) Traballo de investigación individual. Traballos propostos polo profesor para facer
individualmente. Traballos elaborados cos ordenadores. Busca de información en
diversas fontes: páxinas web e bibliografía diversa. Presentación e exposición ós
seus compañeiros. Supón ata un 30% da nota.
d) Fichas de traballo individual. Realización de fichas ou probas con exercicios sobre
cada tema que sexa explicado en clase ou de películas vistas na aula. Supón un
15% da nota.
e) Traballos en equipo. Traballos propostos polo profesor para facer en equipo.
Traballos elaborados cos ordenadores. Busca de información en diversas fontes:
páxinas web e bibliografía diversa. Este representará outro 20% da nota de
avaliación.
f) O caderno do alumno/a. A presentación do caderno persoal limpo e completo.
Este supón un 15% da nota.
7.2.- Instrumentos de avaliación
Para avaliar a materia poderanse utilizar os seguintes instrumentos nos catro cursos da
ESO:
139
• Probas escritas. Os exercicios destas probas serán similares aos realizados na clase
no caderno e nas fichas de traballo.
• Realización e valoración das fichas de traballo individual feito na clase ou na casa.
• Traballos feitos individualmente ou en grupo.
• Valoración do caderno persoal de clase porque é un elemento importante para a
progresión do alumno e do control adquirido. O alumno deberá ter sempre o caderno
ó día, completo e con moi boa presentación.
• Anotacións procedimentais derivadas da observación directa, capacidade
organizativa, presentación dos traballos…etc.
• Valoración da curiosidade e interese pola materia, da participación, da creatividade,
investigación persoal e o esforzo.
• Valorarase a autonomía na aprendizaxe, a capacidade do alumno para recompilar
información, utilizar libros de consulta, buscas en páxinas web, dicionarios e resolver
as súas dubidas.
7.3.- Procedementos de avaliación
➢ Avaliación inicial
Nos primeiros días do curso escolar poderase realizar unha proba específica sinxela -
oral ou escrita- para avaliar o grao de dominio dos contidos mínimos que e
consideran imprescindibles para construír sobre eles as novas aprendizaxes propias
da materia. Esta proba non terá repercusión na cualificación da materia. Antes da
sesión da avaliación inicial, mediante observación directa nas clases, tamén se
recollerá información das particularidades da forma de aprender de cada alumno/a
(habilidades, estratexias e destrezas desenvolvidas, é dicir, manexo de
procedementos) así como información sobre o grao de integración social do alumno/a
(consigo mesmo, cos compañeiros e compañeiras e co profesorado).
A avaliación levarase a cabo tendo en conta os diferentes elementos que constitúen o
currículo, é dicir, as competencias básicas, os obxectivos, os contidos e os criterios
de avaliación.
➢ Avaliación ordinaria
Ao longo do curso realizaranse tres sesións de avaliación, unha por cada trimestre
(un exame escrito para cada avaliación). A última destas avaliacións coincidirá coa
140
avaliación final ordinaria do mes de xuño (aprobar a terceira avaliación quere dicir
acadar unha cualificación positiva en xuño).
➢ Avaliación extraordinaria
Coa lexislación vixente está previsto un exame extraordinario de setembro para o
alumnado que non acade cualificación positiva na convocatoria ordinaria de xuño. Na
data de setembro que acorde o centro educativo realizarase un exame escrito, sendo
necesario obter unha nota mínima de 5 para superalo. O alumnado que nesta
convocatoria non acade cualificación positiva e promocione de curso, levará a
materia pendente (e aprobará automaticamente tan pronto aprobe unha avaliación do
curso seguinte).
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das
materias pendentes
Van dirixidas fundamentalmente a aqueles alumnos con necesidades especiais en
canto a comprensión e aprendizaxe, coa finalidade de que cheguen ó cumprimento dos
obxectivos mínimos marcados para o curso.
O seu carácter combina o entretemento e aprendizaxe, algunhas das actividades máis
empregadas son:
▪ Realización de todo tipo de actividades con xogos de palabras e construción de
frases nas que han de buscar repostas a preguntas expostas no tema.
▪ Traballo con cómics, para facilitar a comprensión de textos.
▪ Lectura comprensiva ou guiada, incidindo na temática de cada unha das unidades
traballadas na aula.
Alumnos coa materia pendente do curso anterior:
Sendo a materia de Relixión Católica unha materia de contido progresivo, a Relixión de
2º de ESO considerarase aprobada si o alumno supera a Relixión de 3º de ESO.
No suposto caso de que o alumno non se considerase apto, para aprobar a materia de
segundo, poderá presentarse a unha proba global no mes de maio, no caso de que esta
tampouco sexa superada, haberá outra no mes de setembro.
A materia perderá o seu carácter progresivo en caso de que o alumno, suspendendo a
materia de 2º de ESO non escolla a materia en Terceiro.
141
Neste caso o alumno contará con tres probas ó longo do curso, os contidos de ditas probas
faranse coincidir cos que se imparten en cada unha das avaliacións de 2º de ESO.
No caso de que o alumno non superase a materia a través destas tres probas, terá un
exame global de toda a materia no mes de maio. No caso de non acadar o aprobado tería
unha proba no mes de setembro.
8.- Medidas de atención á diversidade
Na Educación Secundaria Obrigatoria todos os alumnos deben ter igualdade de
oportunidades para aprender. Esta igualdade non implica que o proceso de aprendizaxe en
todos os alumnos sexa o mesmo para chegar ao mesmo fin, polo que este proceso abarca
distintos ámbitos: estilos de aprendizaxe, intereses, motivacións, capacidades para
aprender, etc. Sendo diferente para cada alumno.
As propostas para o tratamento á individualidade son:
Páxinas motivadoras. O comezo de cada unidade iníciase cunha dobre páxina na que
de forma moi visual inténtase facer partícipe ao alumno do seu autoaprendizaxe.
Páxinas interiores. Formulación de diversas actividades:
➢ Actividades de inicio de unidade. Unha serie de actividades iniciais de recordo
do esencial para enlazar co tema que se trata, co fin de detectar os
coñecementos previos e xa que logo facilitar o proceso continuo do aprendido
co novo que ha de aprenderse. Con este tipo de actividades conséguese que o
proceso de aprendizaxe sexa globalizado.
➢ Actividades de aplicación e reforzo. Están expostas para que o alumno
alcance os obxectivos mínimos marcados polo currículo. Aparecen en todas as
unidades en gran número e variedade para que o alumno, coa realización das
mesmas, logre os obxectivos da área. Para que o alumno alcance esta meta,
ofrécenselle modelos resoltos, exemplos de textos, fotografías e outras fontes
documentais; pasos explicados de como realizar cada práctica e pautas para a
aplicación da técnica ou destreza que está practicando.
➢ Actividades de ampliación. Teñen un grao maior de complexidade e están
enfocadas a aqueles alumnos que alcancen satisfactoriamente as actividades
142
de reforzo e son capaces de avanzar dunha forma máis rápida e autónoma,
profundando noutros aspectos relacionados coa unidade. Inclúen propostas de
investigación, expresión avanzada, deducción de contidos, habilidade de
procedementos, etc.
Páxinas finais. Actividades de repaso e avaliación. Todas as unidades finalizan cunha
proposta para recoller os contidos da unidade e avaliar a adquisición dos contidos mínimos
e competencias básicas. Para iso, exponse distintos tipos de actividades: algunhas para
utilizar fontes de información tradicionais e dixitais elaborando o coñecemento adquirido;
outras, de aplicación das destrezas básicas da materia; outras, para a posta en práctica de
capacidades de traballo en equipo (respecto, autonomía, iniciativa, colaboración, diálogo,
valores de cooperación).
9.- Concreción dos elementos transversais. Educación en valores
9.1.- Elementos transversais
Traballaremos neste curso os seguintes elementos transversais que son valores
irrenunciables no ensino da Relixión Católica pero, loxicamente, adaptándoos ás
necesidades do alumnado, o desenvolvemento dos estudantes. Os elementos transversais
coa súa concreción son:
1. Comprensión Lectora e Expresión oral e escrita
✓ As habituais prácticas do Plan Lector do Centro.
✓ Practicar constantemente estes dous elementos tanto na lectura de textos bíblicos
como de documentos tanto en medios dixitais como en papel.
✓ Escoitar, dialogar, debater e expresar con total respecto nas interaccións entre
iguais e co profesor.
2. Comunicación Audiovisual
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras
propias do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos
demais, adquirindo unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e
maneira de ser dos demais.
143
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar aos demais e chegar a superar
os conflitos que xorden nas relacións cotiás analizando posturas e actitudes que
favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación, respecto, perdón.
3. Educación nas tecnoloxías da comunicación e información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos
aqueles adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e
ó benestar da sociedade.
✓ Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos
descubrimentos e avances tecnolóxicos e científicos.
4. Emprendemento
✓ Valorar os produtos con obxectividade e saber adquirilos e consumilos de forma
racional e equilibrada.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios económicos teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade e tomar unha postura crítica ó respecto.
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade desde unha visión cristiá. Coidar e
favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
5. Educación cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos
e facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade e valorar o
labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no ben
dos demais.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os
problemas dos demais.
6. Prevención de violencia
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
144
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de
distinto sexo e buscar solucións ó respecto.
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
Relación coas demais áreas
Por ser a Relixión Católica un elemento esencial na busca de respostas ós interrogantes
que o ser humano se fixo ó longo da historia e, por ser un ineludible feito cultural, a relixión
ten unha gran relación con calquera das áreas que o alumno/a debe estudar.
Deste xeito, na área de Relixión Católica establécese unha relación interdisciplinaria con
outras áreas do currículo: Xeografía e Historia, Bioloxía, Música, Educación Plástica e
Visual, Matemáticas, Tecnoloxía, Cultura Clásica, Lingua Galega e Lingua Castelá.
9.2.- Educación en valores
Educación moral e cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos e
facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os problemas
dos demais.
✓ Analizar as causas dos desequilibrios sociais e as actitudes que os cristiáns deben
tomar ante eles.
✓ Valorar o labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no
ben dos demais.
✓ Colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
145
Educación para a paz
✓ Aceptarse como persoa, coas súas calidades e defectos, e adquirir actitudes de
aceptación, respecto e tolerancia cara ás demais persoas.
✓ Coñecer o contido da Declaración dos Dereitos Humanos e analizar as esixencias
que emanan deles.
✓ Coñecer o contexto cultural doutros pobos, valoralos e adquirir unha postura de
respecto.
✓ Descubrir feitos nos que se respectan os dereitos humanos e feitos nos que se
violan.
✓ Analizar posturas e actitudes que favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación,
respecto, perdón...
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras propias
do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos demais.
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar os demais e chegar a superar os
conflitos que xorden nas relacións cotiás.
✓ Coñecer a Doutrina Social da Igrexa ante os problemas que ameazan a paz mundial.
✓ Descubrir e valorar a historia criticamente desde unha perspectiva do tempo e das
circunstancias daquela época.
✓ Adquirir unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e maneira de ser
dos demais.
✓ Recoñecer e valorar as iniciativas da Igrexa na construción da paz e identificar
modelos de persoas construtoras de paz e chegar a valoralas.
Educación para a igualdade entre os sexos
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de distinto
sexo e buscar solucións ó respecto.
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
✓ Aceptar indiscriminadamente as tarefas que toca realizar (prescindindo do xa
establecido polo feito de ser home ou muller).
146
Educación para a saúde
✓ Descubrir todo aquilo que vai en contra da vida e da saúde.
✓ Apreciar, valorar e defender a vida humana e tomar actitudes de responsabilidade
ante a súa propia vida e a dos demais.
✓ Descubrir todo aquilo que vai contra a vida humana: atentados, eutanasia, abortos,
drogas... e adquirir un criterio responsable ante a vida.
✓ Valorar a Igrexa, as entidades e as persoas que defenden a vida humana.
✓ Descubrir e agradecer todo o positivo da vida.
✓ Coñecer entidades relixiosas e non relixiosas que se dedican con empeño ó coidado
da saúde e valorar a súa misión.
Educación do consumidor
✓ Aprender a coidar e a colaborar cos bens da Creación para poñelos ó servizo de
todas as persoas e os seres creados.
✓ Valorar os produtos de consumo con obxectividade e saber adquirilos e consumilos
de forma racional e equilibrada.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade de consumo e tomar unha postura crítica ó
respecto.
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade de consumo desde unha visión cristiá.
Coidar e favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
✓ Analizar a Doutrina Social da Igrexa como resposta ós problemas da sociedade:
traballo, poder, guerra...
Educación ambiental
✓ Descubrir, apreciar e valorar os bens da natureza e do ambiente e colaborar na súa
conservación.
✓ Rexeitar comportamentos sociais que permiten a deterioración da natureza e do
ambiente.
✓ Reflexionar sobre cando se colabora co medio natural e cando non se colabora.
✓ Descubrir, apreciar e valorar a arte e todas as riquezas culturais que nos legaron e
coidalas.
✓ Descubrir e valorar costumes, tradicións, lendas, a historia doutros grupos e pobos.
Educación sexual
✓ Descubrir o que encerra a sexualidade humana e valorala desde a faceta do amor.
✓ Recoñecer a importancia de valorar o corpo (o seu e o dos demais) e a sexualidade
na súa xusta medida.
147
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación exercen sobre o
corpo e a sexualidade humana e tomar medidas ó respecto.
✓ Valorar criticamente a formación recibida respecto á sexualidade e descubrir a
importancia dunha boa educación neste aspecto.
✓ Descubrir o matrimonio e a relación home-muller como complementariedade e
riqueza desde o amor.
✓ Descubrir e valorar, a través das diferentes opcións de vida, o enfoque que as
persoas lle dan á súa sexualidade (matrimonio, celibato...).
Educación vial
✓ Descubrir a importancia dunha educación vial para coidar e respectar vidas humanas.
✓ Tomar conciencia de que somos responsables da vida dos demais, de aí a
importancia de cumprir as normas de circulación.
✓ Analizar os problemas que se dan na estrada e buscar unha resposta cristiá de
respecto e valor pola vida.
✓ Coñecer a preocupación da Igrexa no apostolado da estrada.
Educación nas tecnoloxías da información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos aqueles
adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e ó benestar
da sociedade.
✓ Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos
descubrimentos e avances tecnolóxicos e científicos.
10.- Contribución ó plan anual de lectura
O desenvolvemento do Plan Lector na materia de Relixión en 3º de ESO consistirá en
acadar dous obxectivos:
1.- Potenciar e coñecer a Biblioteca do Instituto.
2.- Mellorar a comprensión lectora dos alumnos/as.
148
A potenciación da biblioteca o faremos do seguinte modo:
▪ Os alumnos e alumas consultarán os fondos bibliográficos da biblioteca do
noso centro educativo na busca de información e así poder realizar pequenos
traballos de investigación de temas propostos polo profesor.
▪ Proposta dun libro de lectura: “Diario de Ana Frank” de Ana Frank ou
“Encerrados en la casa de atrás” de Sharon Dogar.
Con esta iniciativa pretendemos incentivar o hábito de ler entre os nosos
alumnos. A lectura a realizarán na aula e na casa.
O obxectivo de todo proceso de ensinanza-aprendizaxe é lograr que os alumnos
comprendan o que se lles ensina.
O traballo específico para mellorar a comprensión lectora será o seguinte:
▪ Comprensión de conceptos.
▪ Busca das ideas principais dun texto.
▪ Interpretación dun texto.
▪ Realización de esquemas e cadros.
▪ Reflexión.
11.- Contribución ó plan de convivencia
A través da materia e tendo en conta o plan de convivencia do centro intentarase:
• Contribuír ao labor de concienciación sobre a importancia dunha axeitada
convivencia escolar que permita unha mellor realización ensinanza-aprendizaxe.
• Detectar o antes posible conflitos que poidan xurdir nas aulas para resolvelos de
maneira pacífica.
• Establecer normas de funcionamento e organización das clases, da materia, da
aula ou de calquera espazo que se utilice para impartir a materia.
• Motivar ao alumnado para que comece a interiorización da cultura do diálogo e a
mediación.
• Fomentar o respecto entre todos os membros da comunidade e a integración de
todos no centro.
• Fomentar a realización de actividades que potencien o respecto á diversidade.
149
12.- Contribución ó plan TIC
As novas tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) deben formar parte dun
proxecto educativo actual. As novas tecnoloxías ábrenlle aos educadores novos camiños e
formas para traballar na clase. Que poden resultar motivadoras para os alumnos. Aplicando
unha linguaxe máis próximo ós nosos alumnos e conectados a realidade.
Pretendo conseguir facer un ERE 2.0 para estar na súa onda.
Por todo iso, na materia de Relixión de 3º de ESO traballaremos de varias maneiras coas
novas tecnoloxías, de acordo coas posibilidades tecnolóxicas do noso centro:
▪ Utilización dos ordenadores das aulas de informática.
▪ Actividades de busca, transformación e comunicación da información de
Internet.
▪ Uso do encerado dixital interactivo. Os niveis de interacción e comunicación
entre o profesor e o alumno increméntanse, e tamén os dos alumnos entre sí,
polo que se potencia a aprendizaxe cooperativo.
▪ Emprego do libro dixital por parte do profesor.
▪ O uso na aula do blog coma mediador da aprendizaxe.
▪ Presentacións audiovisuais (PowerPoint) para cada un dos temas.
▪ As WebQuest. Estas poden servir para traballar algúns temas do curso cunha
metodoloxía indagadora, ao mesmo tempo que lles ensinan aos alumnos a
procurar información en Internet e a traballar en grupo.
Sempre cun uso ético e responsable da información e das ferramentas tecnolóxicas.
13.- Actividades complementarias e extraescolares
As actividades deste Departamento de Relixión realizaranse sempre en coordinación e
supervisión de Vicedirección. Por iso a temporalización de cada actividade concreta farase
nos primeiros días de clase cando se teñan os datos concretos de cada grupo. Ademais ha
de terse en conta que, como para algunha das actividades pode ser preciso utilizar días non
lectivos, será imprescindible contar co permiso especial das familias.
150
• Participación nun programa educativo do Plan Proxecta.
• Realizaranse actividades especiais na aula con motivo do DOMUND (Outubro), Día
dos Dereitos Humanos (10 de Novembro), Día Internacional para a Tolerancia (16 de
Novembro), Día Universal da Infancia (20 de Novembro), Día da Paz (30 de Xaneiro)
e Mans Unidas (Febreiro).
• Realizarase algunha excursión cultural-relixiosa cos alumnos, para que descubran as
raíces cristiáns da nosa sociedade e cultura. As nosas propostas para este curso é
facer algunhas das etapas do Camiño Francés a Santiago de Compostela ou as tres
que continúan cara a Fisterra, unha visita á cidade de Santiago de Compostela, ou
unha visita a cidade de Guimarães (Portugal) cos alumnos matriculados na materia
de Relixión Católica.
• Participación nalgún encontro da Delegación Diocesana de Mocidade.
• Aberto a participar en actividades culturais doutros departamentos do Instituto.
• Participación nas diferentes actividades organizadas polo Equipo de Dinamización
Lingüística do centro.
• Como actividade extraescolares proponse a visita a algún dos lugares ou
monumentos estudados durante o curso académico.
Os obxectivos que pretendemos acadar con estas actividades:
- Achegar aos alumnos á cultura relixiosa do seu entorno.
- Recoñecer os distintos símbolos e obxectos relixiosos cristiáns.
- Levar a cabo actividades conxuntas con outros departamentos.
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica
docente
Elementos a avaliar
Indicadores de logro
Resultado
Non conseguido Conseguido parcialmente
Totalmente conseguido
Programación didáctica.
Non se adecúa ó contexto da aula.
Adecúase parcialmente ó
Adecúase completamente ó
151
contexto da aula. contexto da aula.
Plans de mellora.
Non se adoptaron medidas de mellora tralos resultados académicos obtidos.
Identificáronse as medidas de mellora a adoptar tralos resultados académicos obtidos.
Adoptáronse medidas de mellora segundo os resultados académicos obtidos.
Medidas de atención á diversidade.
Non se adoptaron medidas de atención á diversidade adecuadas.
Identificáronse as medidas de atención á diversidade a adoptar.
Adoptáronse medidas de atención á diversidade adecuadas.
Temas transversais.
Non se traballaron tódolos temas transversais na materia.
Traballáronse a maioría dos temas transversais na materia.
Traballáronse tódolos temas transversais na materia.
Programa de recuperación.
Non se estableceu un programa de recuperación para os alumnos.
Iniciouse o programa de recuperación para os alumnos que o necesiten.
Estableceuse un programa de recuperación eficaz para os alumnos que o necesiten.
Obxectivos da materia.
Non se alcanzaron os obxectivos da materia establecidos.
Alcanzáronse parte dos obxectivos da materia establecidos para o curso.
Alcanzáronse os obxectivos da materia establecidos para este curso.
Competencias clave.
Non se desenvolveron a maioría das competencias clave relacionadas coa materia.
Desenvolvéronse parte das competencias clave relacionadas coa materia.
Logrouse o desenvolvemento das Competencias clave relacionadas con esta materia.
Práctica docente.
A práctica docente non foi satisfactoria.
A práctica docente foi parcialmente satisfactoria.
A práctica docente foi satisfactoria.
Programas de mellora para a práctica docente.
Non se deseñaron programas de mellora para a práctica docente.
Identificáronse os puntos para deseñar un programa de mellora para a práctica docente.
Deseñáronse programas de mellora para a práctica docente.
Materiais e recursos didácticos
Os materiais e recursos didácticos non foron os adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron parcialmente adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron completamente adecuados.
Distribución de espazos e tempos
A distribución dos espazos e tempos non foi adecuada
A distribución dos espazos e tempos foi parcialmente
A distribución dos espazos e os tempos foi adecuada
152
ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
Métodos didácticos e pedagóxicos
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados non contribuíron á mellora do clima da aula e do centro.
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados contribuíron parcialmente á mellora do clima na aula e do centro.
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados contribuíron á mellora do clima da aula.
Resultados da avaliación
Os resultados da avaliación nesta materia non foron satisfactorios.
Os resultados da avaliación nesta materia foron moderados.
Os resultados da avaliación nesta materia foron satisfactorios.
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación
Se establecen os mecanismos de revisión, avaliación e modificación das programacións
didácticas en relación cos resultados académicos e os procesos de mellora. Expóñense os
procedementos para valorar o axuste entre a Programación Didáctica e os resultados
Adecuación da programación didáctica
Resultados académicos
Propostas de
mellora
Preparación da clase os materiais didácticos
Hai coherencia entre o programado e o desenvolvemento das clases.
Existe unha distribución temporal equilibrada.
Adecúase o desenvolvemento da clase coas características do grupo
Utilización dunha
metodoloxía
adecuada
Tivéronse en conta aprendizaxes significativas.
Considérase a interdisciplinariedade (en actividades, tratamento dos contidos etc.).
A metodoloxía fomenta a motivación e o desenvolvemento das capacidades do alumno.
A metodoloxía inclúe o traballo de
153
competencias e intelixencias múltiples.
Regularización da
práctica docente
Grao de seguimento dos alumnos.
Validez dos recursos utilizados na clase para as aprendizaxes.
Os criterios de promoción están acordados entre os profesores.
Avaliación das
aprendizaxes e
información que deles se dá aos alumnos e ás
familias
Os estándares de aprendizaxe avaliables atópanse vinculados ás competencias, contidos e criterios de avaliación.
Os instrumentos de avaliación permiten rexistrar numerosas variables da aprendizaxe.
Os criterios de cualificación están axustados á tipoloxía de actividades planificadas.
Os criterios de avaliación e os criterios de cualificación déronse a coñecer:
- aos alumnos
- ás familias
Utilización de
medidas para a
atención á
diversidade
Adóptanse medidas con antelación para coñecer as dificultades de aprendizaxe
Ofreceuse resposta ás diferentes capacidades e ritmos de aprendizaxe.
As medidas e recursos ofrecidos foron suficientes.
Aplícanse medidas extraordinarias recomendadas polo equipo docente atendendo aos informes psicopedagóxicos.
154
Programación de 4º de ESO
1.- Introdución
1.1.- Marco legal
Na elaboración desta programación didáctica debemos ter en conta a Lei Orgánica
8/2013 de 9 de decembro (B.O.E. do 10 de decembro de 2013) para a Mellora da Calidade
Educativa (LOMCE), que modifica a LOE; Orde ECD/65/2015, de 21 de xaneiro (B.O.E. do
29 de xaneiro de 2015), pola que se describen as relacións entre as competencias, os
contidos e os criterios de avaliación da educación primaria, a educación secundaria e o
bacharelato; Decreto 86/2015 de 25 de xuño (D.O.G. do 29 de xuño de 2015), polo que se
establece o currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade
Curso 4º de ESO
Profesor Víctor Manuel Porto López
No presente curso non haberá libro obrigatorio para a materia de Relixión aínda que se
aconsella:
Libro de
texto
aconsellado:
Título Relixión Católica (Proxecto Ágape)
Editorial Edelvives
Autor J. C. González López e F. Segurado Castaño /
Equipo Kainós
Idioma Castelán
Ano de implantación 2016
155
Autónoma de Galicia, de aplicación en E.S.O e Bacharelato no presente curso; Resolución
do 27 de xullo de 2015, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e
Innovación Educativa (D.O.G. do 29 de xullo de 2015, pola que se ditan instrucións no curso
académico 2015/16 para a implantación do currículo da educación secundaria obrigatoria e
do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia.
Unha das principais novidades que incorpora esta lei na actividade educativa vén derivada
da nova definición de currículo, en concreto pola inclusión das denominadas
competencias clave, un concepto relativamente novidoso no sistema educativo español e
na súa práctica educativa. Polo que se refire, globalmente, á concepción que se ten de
obxectivos, contidos, metodoloxía e criterios de avaliación, as novidades son as que
produce, precisamente, a súa interrelación coas citadas competencias, que van orientar o
proceso de ensino-aprendizaxe.
A área de Relixión e Moral Católica fundaméntase nas esixencias que leva consigo
desenvolver, na escola, a educación integral e a aplicación duns dereitos expresados na
Declaración Universal de Dereitos Humanos (1948, art.º 26.3); a Constitución española
(1978, art.º 27.3); o Pacto Internacional de Dereitos Humanos, Económicos, Sociais e
Culturais (1966, art.º 13.3); a Carta dos Dereitos Fundamentais da Unión Europea (2000,
art.º 10 e 14.3), etc. Ademais, está garantida polo Acordo subscrito entre o Estado español
e a Santa Sé sobre Ensino e Asuntos Culturais (3-1-1979).
A práctica deste dereito leva consigo un ensino relixioso escolar e confesional. Este
ensino concrétase na área de Relixión e Moral Católica, unha materia específica e
rigorosamente escolar, ordinaria para os que a soliciten, equiparable ao resto das demais
materias no rigor científico, na formulación dos seus obxectivos e contidos, e na súa
significación educativa dentro do currículo. Así mesmo, contribúe á formación integral do
alumnado e ao pleno desenvolvemento da persoa en todas as súas capacidades.
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter confesional. A
súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos Xerais». Estes
deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular (realización da
programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.).
1.2.- Contextualización
O instituto IES Cosme López Rodríguez conta con 196 alumnos e está situado na
localidade de A Rúa cunha poboación de 4187 habitantes. Ademais recibe alumnado dos
concellos de Petín, Larouco, O Bolo e Vilamartín. Son todos concellos formados por un
156
elevado número de asentamentos de poboación de reducido tamaño nos produciuse un
estancamento e incluso retroceso demográfico e un acusado avellentamento da poboación
ata límites críticos nalgúns casos.
O territorio está vertebrado por unha infraestrutura de transporte caracterizada por redes
lentas, de trazados antigos, sinuosos e deficientemente dotadas en medios técnicos, que
comunican núcleos de poboación moi dispersos no espazo. Máis da metade do alumnado
ten que facer uso do transporte escolar, o que condiciona a organización de todo tipo de
actividades, sobre todo extraescolares.
A estrutura interna das economías familiares está diversificada. A estrutura agraria
caracterízase por: avellentamento da poboación, crecemento vexetativo negativo, perda de
iniciativas motivada por unha emigración secular, dispersión dos asentamentos de
poboación, elevado número de explotacións agrarias que funcionan en réxime de
autoconsumo, agricultura minifundista de policultivo tradicional.
A maioría das economías familiares, aínda que situadas nun medio rural, reciben ingresos
de rendas xeradas fóra da actividade agraria: sector servizos pouco especializados e
actividades relacionadas co sector louseiro cunha elevada taxa de desemprego.
Pretendemos que a nosa acción educativa xire en torno aos seguintes eixos
fundamentais:
- Unha educación que forme as persoas nos valores de respecto, tolerancia, liberdade,
igualdade, coeducación e non violencia, buscando unha convivencia que fomente a
solidariedade e que evite calquera tipo de discriminación.
- Unha educación participativa, democrática, plural, integral, que forme cidadás e
cidadáns capaces de participar responsablemente na vida social da súa comunidade
e que conduza á aceptación e ao respecto de todo tipo de diversidade (cultural,
ideolóxica, étnica, de xénero, etc.).
- Unha educación que valore o coñecemento e a adquisición do saber como una parte
fundamental do desenvolvemento persoal, que fomente a curiosidade cultural e
científica, que favoreza a reflexión e a análise como estratexia na adquisición do
coñecemento. Queremos formar aos alumnos e alumnas non só para habilitalos de
cara a unha formación académica ou profesional futura, senón particularmente para o
seu desenvolvemento persoal, e para favorecer a súa integración social. Prestarase
atención especial ao desenvolvemento afectivo emocional, a autoestima, a
capacidade de toma de decisións, o aproveitamento do tempo de lecer, etc.
- Unha educación que fomente o aprezo e valoración polo contorno e a cultura propia.
157
- Preocupámonos pola conservación e divulgación do patrimonio natural e cultural,
tanto material coma inmaterial, promovendo accións no contexto social da zona que
sensibilicen a toda a comunidade sobre o seu valor.
- Garantir o acceso á cultura e ás tecnoloxías da información e a comunicación é unha
forma de asegurar as posibilidades formativas futuras para toda a comunidade
educativa. O desenvolvemento dos hábitos lectores e o dominio das tecnoloxías da
información.
- Nun mundo globalizado como é o actual, con internet como unha canle esencial de
adquisición de coñecementos e a Unión Europea coma espazo común de traballo, o
centro considera imprescindible implementar accións conducentes á adquisición dun
axeitado nivel de comunicación na lingua inglesa.
- Un centro educativo aberto á innovación, tanto na promoción e uso das novas
tecnoloxías, como no campo metodolóxico, para garantir ao alumnado a mellor
formación posible.
- Un centro que desenvolva un traballo sistemático no campo da orientación e a titoría
tanto para favorecer o desenvolvemento persoal e a educación en valores, como
para garantir a información, formación e apoio necesarios na elección dos itinerarios
formativos e laborais axeitados.
- Un centro aberto ao entorno, que manteña relacións fluídas de colaboración e apoio
mutuo coas institucións públicas e as entidades socias, culturais, deportivas, etc. que
desenvolven a súa actividade na área de influenza do centro.
1.3.- Composición do Departamento
Víctor Manuel Porto López é profesor definitivo de Relixión Católica e exerce de xefe
do departamento. Imparte docencia en dous grupos de 1º de ESO, dous de 2º de ESO,
dous, de 3º ESO, dous de 4º de ESO, un de 1º de Bacharelato e por último outro de 2º de
BAC.
2.- Obxectivos
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter
confesional. A súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos
Xerais». Estes deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular
158
(realización da programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.). As seguintes
«Finalidades educativas da Educación Secundaria» sinalan as metas finais ás que deben
conducir todo curso e unidade didáctica de Relixión Católica.
2.1.- Obxectivos xerais de Educación Secundaria Obrigatoria
A Educación Secundaria Obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas
alumnas as capacidades que lles permitan:
▪ Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos
no respecto aos demais, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade
entre as persoas e grupos, exercitarse no diálogo afianzando os dereitos
humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes,
como valores comúns dunha sociedade plural e prepararse para o exercicio da
cidadanía democrática.
▪ Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en
equipo como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da
aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.
▪ Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e
oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de
sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar
os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como
calquera manifestación de violencia contra a muller.
▪ Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e
nas súas relacións cos demais, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de
calquera tipo, os comportamentos sexistas e resolver pacificamente os conflitos.
▪ Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información para, con
sentido crítico, adquirir novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no
campo das tecnoloxías, especialmente as da información e da comunicación.
▪ Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en
distintas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os
problemas nos diversos campos do coñecemento e da experiencia.
▪ Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o
sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender,
planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.
▪ Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua castelá
159
e galega, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e
no estudo da literatura.
▪ Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de xeito apropiado.
▪ Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias
e dos demais, así como o patrimonio artístico e cultural.
▪ Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o dos outros, respectar as
diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e incorporar a
educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento
persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a
súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde,
co consumo, co coidado dos seres vivos e co medio, contribuíndo á súa
conservación e mellora.
▪ Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das distintas manifestacións
artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Educación
Secundaria Obrigatoria
Os obxectivos xerais da área de Relixión Catílica de ESO:
• Educar a dimensión transcendente e relixiosa, e a el partindo da experiencia
humana e «desde» e «para» a vida persoal, social, relixiosa e ambiental.
• Favorecer a maduración e o desenvolvemento integral da personalidade do
alumnado desde unha educación humanista, relixiosa e católica de calidade.
• Facilitar a elaboración do proxecto persoal de vida desde unha educación en
valores e virtudes humanas, morais, cívicas, democráticas, relixiosas e cristiás.
• Presentar a visión cristiá da persoa e a historia desde a realidade cotiá, desde o
respecto e en diálogo coas principais relixións, antropoloxías e cosmovisións de
hoxe.
• Ofrecer a cultura relixiosa e a mensaxe cristiá-católica en diálogo cos testemuños
de persoas exemplares e os problemas e interrogantes do mundo actual.
• Educar a dimensión cívica e moral desde a aplicación de testemuños exemplares,
valores, virtudes e compromisos para resolver problemas humanos e sociais.
160
• Desenvolver unha ensinanza-aprendizaxe da relixión que promova a apertura ao
Misterio, ao sentido relixioso da vida, á experiencia relixiosa e á educación na fe.
• Promover as competencias necesarias para dar un sentido pleno á vida e elaborar
respostas de sentido último ante as dificultades máis existenciais e cotiás.
• Educar na participación social e na práctica de compromisos solidarios que
melloren o medio, as relacións interpersoais e a vida pública.
• Valorar a intelixencia espiritual para fortalecer o mundo interior do alumnado e a
súa capacidade de autocoñecemento, aceptación, meditación, relaxación, paz
interior...
• Favorecer o diálogo e a crítica construtiva entre as mensaxes relixiosas e cristiás e
a actual cultura audiovisual, especialmente a da televisión e as TIC.
• Desenvolver a dimensión humanista e cívica do alumnado desde a ética universal
dos dereitos humanos e a doutrina social da Igrexa católica.
• Educar a intelixencia emocional para elixir e fortalecer os mellores sentimentos, e
así ser máis feliz cun mesmo, con Deus, cos demais e coa natureza.
• Coñecer a Relixión e Moral Católica desde as TIC, a investigación, a aprendizaxe
cooperativa e a participación en equipos de traballo.
• Ofrecer unha ensinanza integral da Biblia, promovendo a cultura bíblica e a
aplicación das súas ensinanzas para ser máis feliz na vida persoal e social.
2.3.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 4º de Educación Secundaria Obrigatoria
Obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 4º de ESO:
1. Identificar e comparar criticamente desde as competencias clave as
características das relixións universais na historia e a vida cotiá.
2. Coñecer e valorar correctamente as características e achegas da experiencia
relixiosa e a revelación de Deus á persoa e á sociedade actual.
3. Investigar e aplicar as ensinanzas e a relación entre Deus e a historia da Igrexa
desde a Idade Moderna ata a Idade Contemporánea.
4. Fundamentar correctamente a relación existente entre Xesucristo, o Mesías, e a
moral católica da vida pública no mundo contemporáneo.
5. Coñecer e valorar positivamente a relación existente entre Xesucristo, a Igrexa e a
súa misión salvadora e humanizadora de felicidade para a persoa e a sociedade.
161
6. Comprender e aplicar as características do sacramento do Matrimonio en relación
coa Igrexa, a vida persoal e a sociedade actual.
7. Expresar e explicar as características, achegas actuais, aplicacións e relacións
existentes entre a fe cristiá e a moral cristiá da sexualidade.
8. Identificar e aplicar a situacións actuais as características da autoridade e a
verdade na Biblia e na Igrexa.
9. Coñecer desde as competencias clave as achegas dos cristiáns para construír a
civilización do amor no mundo actual, e tomar conciencia delas.
10. Desenvolver a intelixencia espiritual por medio das competencias clave, a
reflexión e interiorización de experiencias para o desenvolvemento da paz, a
actitude relixiosa, o agradecemento, a práctica da fe cristiá, a comunicación con
Xesús, a poesía amorosa, a afectividade, a verdade e a espiritualidade ecolóxica.
11. Promover a intelixencia emocional por medio do coñecemento e a vivencia dos
sentimentos de busca de sentido, éxtase relixiosa, aproveitamento do tempo,
entrega persoal, namoramento, sinceridade, eternidade e salvar o matrimonio.
12. Tomar conciencia da importancia de interiorizar e practicar os valores do diálogo,
fidelidade, compromiso social, crítica moral, coherencia persoal e cristiá, amor,
verdade, seguir un bo mestre e cambiar o mundo.
3.- Contribución da materia ao desenvolvemento das competencias clave
A área de Relixión Católica contribúe ao desenvolvemento das competencias desde
as súas finalidades educativas, obxectivos, contidos e actividades de aprendizaxe e
avaliación.
No libro de texto do alumnado desenvólvense as competencias nas actividades de
ensinanza-aprendizaxe de cada unidade. Especialmente, trabállanse as competencias
desde a intelixencia espiritual, a intelixencia emocional e a educación en valores, así como
as seguintes propostas polo currículo de Relixión Católica (2015):
- A competencia en comunicación lingüística (CL).
- As competencias sociais e cívicas (CSC).
- A competencia dixital (CD).
- A competencia para o sentido de iniciativa e espírito emprendedor (SIEE).
- A competencia de aprender a aprender (AA).
162
- A competencia de conciencia e expresións culturais (CEC).
- A competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía
(CMCT).
Descritores competenciais:
Competencia clave Indicadores Descritores
Competencia matemática
e competencias básicas
en ciencia e tecnoloxía
(CMCT)
Coidado do ámbito
natural e dos seres
vivos
Interactuar co ámbito natural de
xeito respectuoso.
Respectar e preservar a vida dos
seres vivos do seu ámbito.
Tomar conciencia dos cambios
producidos polo ser humano no
ámbito natural e as repercusións
para a vida futura.
Comprometerse co uso
responsable dos recursos
naturais para promover un
desenvolvemento sostible.
Vida saudable
Desenvolver e promover hábitos
de vida saudable en canto á
alimentación e ao exercicio físico.
Xerar criterios persoais sobre a
visión social da estética do corpo
humano fronte ao seu coidado
saudable.
A ciencia no día a día
Recoñecer a importancia da
ciencia na nosa vida cotiá.
Aplicar métodos científicos
rigorosos para mellorar a
comprensión da realidade
circundante en distintos ámbitos
(biolóxico, xeolóxico, físico,
163
químico, tecnolóxico,
xeográfico...).
Manexar os coñecementos sobre
ciencia e tecnoloxía para
solucionar problemas,
comprender o que acontece ao
noso redor e responder a
preguntas.
Manexo de elementos
matemáticos
Coñecer e utilizar os elementos
matemáticos básicos: operacións,
magnitudes, porcentaxes,
proporcións, formas xeométricas,
criterios de medición e
codificación numérica, etc.
Comprender e interpretar a
información presentada en
formato gráfico.
Razoamento lóxico e
resolución de
problemas
Organizar a información utilizando
procedementos matemáticos.
Resolver problemas
seleccionando os datos e as
estratexias apropiadas.
Aplicar estratexias de resolución
de problemas a situacións da vida
cotiá.
Comunicación lingüística
(CL)
Comprensión: oral e
escrita
Comprender o sentido dos textos
escritos e orais.
Manter unha actitude favorable
cara á lectura.
Expresión: oral e
escrita
Expresarse oralmente con
corrección, adecuación e
coherencia.
Utilizar o vocabulario adecuado,
as estruturas lingüísticas e as
normas ortográficas e gramaticais
164
para elaborar textos escritos e
orais.
Compoñer distintos tipos de
textos creativamente con sentido
literario.
Normas de
comunicación
Respectar as normas de
comunicación en calquera
contexto: quenda de palabra,
escoita atenta ao interlocutor...
Manexar elementos de
comunicación non verbal, ou en
diferentes rexistros, nas diversas
situacións comunicativas.
Comunicación noutras
linguas
Entender o contexto sociocultural
da lingua, así como a súa historia
para un mellor uso desta.
Manter conversacións noutras
linguas sobre temas cotiáns en
distintos contextos.
Utilizar os coñecementos sobre a
lingua para buscar información e
ler textos en calquera situación.
Producir textos escritos de
diversa complexidade para o seu
uso en situacións cotiás ou en
materias diversas.
Competencia dixital
(CD)
Tecnoloxías da
información
Empregar distintas fontes para a
busca de información.
Seleccionar o uso das distintas
fontes segundo a súa fiabilidade.
Elaborar e dar a coñecer
información propia derivada de
información obtida a través de
medios tecnolóxicos.
165
Comunicación
audiovisual
Utilizar as distintas canles de
comunicación audiovisual para
transmitir informacións diversas.
Comprender as mensaxes que
veñen dos medios de
comunicación.
Utilización de
ferramentas dixitais
Manexar ferramentas dixitais para
a construción de coñecemento.
Actualizar o uso das novas
tecnoloxías para mellorar o
traballo e facilitar a vida diaria.
Aplicar criterios éticos no uso das
tecnoloxías.
Conciencia e expresións
culturais
(CEC)
Respecto polas
manifestacións
culturais propias e
alleas
Mostrar respecto cara ao
patrimonio cultural mundial nas
súas distintas vertentes (artístico-
literaria, etnográfica, científico-
técnica...).
Valorar a interculturalidade como
unha fonte de riqueza persoal e
cultural.
Apreciar os valores culturais do
patrimonio natural e da evolución
do pensamento científico.
Expresión cultural e
artística
Expresar sentimentos e emocións
mediante códigos artísticos.
Apreciar a beleza das expresións
artísticas e das manifestacións de
creatividade.
Elaborar traballos e presentacións
con sentido estético.
Competencias sociais e
cívicas
(CSC)
Educación cívica e
constitucional
Coñecer as actividades humanas,
adquirir unha idea da realidade
histórica a partir de distintas
fontes, e identificar as
166
implicacións que ten vivir nun
Estado social e democrático de
dereito referendado por unha
constitución.
Aplicar dereitos e deberes da
convivencia cidadá no contexto
da escola.
Relación cos demais
Desenvolver capacidade de
diálogo cos demais en situacións
de convivencia e traballo e para a
resolución de conflitos.
Mostrar dispoñibilidade para a
participación activa en ámbitos de
participación establecidos.
Recoñecer riqueza na diversidade
de opinións e ideas.
Compromiso social
Aprender a comportarse desde o
coñecemento dos distintos
valores.
Concibir unha escala de valores
propia e actuar conforme a ela.
Evidenciar preocupación polos
máis desfavorecidos e respecto
aos distintos ritmos e
potencialidades.
Involucrarse ou promover accións
cun fin social.
Sentido de iniciativa e
espírito emprendedor
(SIEE)
Autonomía persoal
Optimizar recursos persoais
apoiándose nas fortalezas
propias.
Asumir as responsabilidades
encomendadas e dar conta delas.
Ser constante no traballo,
superando as dificultades.
Dirimir a necesidade de axuda en
167
función da dificultade da tarefa.
Liderado
Xestionar o traballo do grupo
coordinando tarefas e tempos.
Contaxiar entusiasmo pola tarefa
e ter confianza nas posibilidades
de alcanzar obxectivos.
Darlle prioridade á consecución
de obxectivos de grupo ante os
intereses persoais.
Creatividade
Xerar novas e diverxentes
posibilidades desde
coñecementos previos dun tema.
Configurar unha visión de futuro
realista e ambiciosa.
Encontrar posibilidades no ámbito
que outros non aprecian.
Emprendemento
Optimizar o uso de recursos
materiais e persoais para a
consecución de obxectivos.
Mostrar iniciativa persoal para
iniciar ou promover accións
novas.
Asumir riscos no
desenvolvemento das tarefas ou
dos proxectos.
Actuar con responsabilidade
social e sentido ético no traballo.
Aprender a aprender
(AA) Perfil de aprendiz
Identificar potencialidades
persoais como aprendiz: estilos
de aprendizaxe, intelixencias
múltiples, funcións executivas...
Xestionar os recursos e as
motivacións persoais en favor da
aprendizaxe.
Xerar estratexias para aprender
168
en distintos contextos de
aprendizaxe.
Ferramentas para
estimular o
pensamento
Aplicar estratexias para a mellora
do pensamento creativo, crítico,
emocional, interdependente...
Desenvolver estratexias que
favorezan a comprensión rigorosa
dos contidos.
Planificación e
avaliación da
aprendizaxe
Planificar os recursos necesarios
e os pasos que hai que realizar
no proceso de aprendizaxe.
Seguir os pasos establecidos e
tomar decisións sobre os pasos
seguintes en función dos
resultados intermedios.
Avaliar a consecución de
obxectivos de aprendizaxe.
Tomar conciencia dos procesos
de aprendizaxe.
4.- Estándares de aprendizaxe
4.1.- Temporalización
Dun total de 35 sesións dedicadas en todo o curso ao programa de 4º de Educación
Secundaria Obrigatoria tentaremos partilas do seguinte xeito:
• 32 sesións divididas nos catro bloques de contidos: B1, B2, B3 e B4.
• 3 sesións dedicaranse a actividades de avaliación escritas.
169
Actividades a desenvolver Número de
días
previstos
1ª avaliación
Unidade 1.- O home, Deus, as relixións e o cristianismo 4
Unidade 2.- As probas de fidelidade de Deus ó home (AT e
NT)
3
Unidade 3.- O Mesías, unha forza de salvación para este
mundo
3
Exposición de traballos 1
2ª avaliación
Unidade 4.- As misións 4
Unidade 5.- Na historia Xesús faise presente. O
renacemento
3
Unidade 6.- Na historia Xesús faise presente. Barroco e
Ilustración
3
Exposición de traballos 1
3ª avaliación
Unidade 7.- Na historia de Xesús faise presente. O século
dos grandes contrastes (Século XX)
4
Unidade 8.- Na historia Xesús faise presente. Historia da
doutrina social
4
Unidade 9.- Unha Igrexa aberta ó futuro (mozos) 4
Exposición de traballos 1
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe
Unidades
Estándares de aprendizaxe
Bloques
de
contidos
Temporalización
1ª
Aval.
2ª
Aval.
3ª
Aval.
U. 1 1.1. Realiza cadros sinópticos e esquemas
nos que formula con claridade a crítica á
relixión e a proposta de sentido dos diversos
ateísmos.
Bloque I
X
170
1.2. Razoa e deduce do testemuño do diálogo
interrelixioso, porqué a revelación é a
plenitude da busca do sentido da vida.
Bloque II
X
2.1. Identifica e deduce dos trazos dominantes
e as prácticas dos novos movementos
relixiosos, as razóns da preferencia da
auténtica experiencia relixiosa de salvación
cristiá.
X
3.1. Analiza e debate as principais diferenzas
entre revelación de Deus no cristianismo e as
relixións á hora de dar razón da esperanza e
da fe no noso mundo.
U. 2 1.1. Recoñece e dá razón a partir dunha lista
de textos bíblicos do sentido dos termos
usados na Biblia para describir a misericordia
e fidelidade de Deus.
Bloque I
Bloque II
Bloque
III
X
2.1. Identifica e aprecia a fidelidade
permanente de Deus que atopa na historia de
Israel, durante a vida de Xesús e nas
primeiras comunidades cristiás.
X
U. 3 1.1. Utiliza os libros históricos da Biblia para
referirse á orixe da esperanza na chegada dun
Mesías.
Bloque II
X
1.2. Asocia o sentido da esperanza mesiánica
coa monarquía de Israel nos libros dos
Salmos.
X
2.1. Esquematiza o sentido da esperanza
mesiánica a propósito da promesa dinástica ó
rei David.
X
2.2. Identifica, clasifica e compara os trazos
do Mesías sufrinte e o Mesías político a partir
de textos fundamentais do libro do profeta
Isaías.
X
171
3.1. Valora e comprende o esforzo de Xesús e
os evanxelistas por presentar a novidade de
Xesús, o Mesías sufrinte, como criterio de
vida.
X
U. 4 1.1. Localiza, selecciona e argumenta en
textos evanxélicos a chamada de Xesús a
construír a Igrexa como comunidade en
misión.
Bloque
IV
X
2.1. Le de maneira comprensiva relatos do
Novo Testamento e identifica e describe a
través deles a misión salvífica de Xesús.
X
3.1. Busca, identifica e relaciona persoas e
institucións que actualizan hoxe a misión de
Xesús.
X
3.2. Expón en grupo como e porqué
comunidades e grupos cristiás continúan hoxe
a misión de Xesús.
X
U. 5 1.1. Enumera e describe as situacións
referentes á crise da Igrexa durante a Idade
Moderna.
Bloque I
X
2.1. Valora as decisións acordadas no seo das
Igrexas reformadas polo seu interese para
explicar a situación actual do ecumenismo.
X
2.2. adquire o hábito de reflexionar buscando
o ben ante as eleccións que se lle ofrecen.
X
2.3. Distingue e é consciente das diferentes
formas de vivir a liberdade e valora máis e
prefire a que recoñece como máis humana.
X
3.1. Identifica e valora persoas na Igrexa que
son autoridade polo servizo ou polo testemuño
da súa vida e explica cómo recoñecen nelas a
verdade.
X
3.2. Localiza e xustifica tres acontecementos
da historia moderna nos que a Igrexa
X
172
defendeu a verdade do ser humano.
4.1. Relata ordenadamente algún feito
histórico significativo na resolución das
tensións entre as Igrexas católica e
protestante.
X
U. 6 1.1.Recoñece e dá razón a partir dunha lista
de textos bíblicos do sentido dos termos
usados na Biblia para describir a misericordia
e fidelidade de Deus.
Bloque
IV
X
2.1. Identifica e aprecia a fidelidade
permanente de Deus que atopa na historia de
Israel, durante a vida de Xesús e nas
primeiras comunidades cristiás.
X
2.2. Mostra interese e sintonía persoal coa
experiencia das persoas que narra a Biblia, ó
tomar conciencia dos momentos da súa
historia nos que puido recoñecer e agradecer
a fidelidade de Deus.
X
U. 7 1.1. Narra e expón personaxes e feitos
significativos de aproximación da Igrexa á
realidade social do século XX.
Bloque
IV
X
2.1. elabora xuízos a partires do testemuño de
persoas crentes que experimentaron o horror
dos campos de concentración alemáns e
exemplifican unha forma novo de usar a razón
e a liberdade para expresar a esperanza dun
mundo en paz.
X
2.2. Adquire o hábito mediante o debate en
grupo de reflexionar buscando o ben ante as
eleccións que se lle ofrecen no diálogo entre a
Igrexa cos crentes non cristiás e con os
cristiás non católicos.
X
3.1. Identifica, recoñece e valora distintas
figuras na Igrexa que son testemuño de
X
173
autoridade desde o diálogo coa sociedade do
século XX.
U. 8 1.1. Recoñece e argumenta opinións e xuízos
morais referidos ós principios da moral social
cristiá.
Bloque
IV
X
2.1. Explica e xustifica as accións realizadas
por diversas institucións eclesiais como
resposta á urxencia moral que se desprende
da conciencia da misión da Igrexa.
X
2.2. Investiga e debate sobre as inciativas
eclesiais do súa contorna que colaboran na
construción da civilización do amor desde as
claves da Doutrina Social da Igrexa.
X
U. 9 1.1. Elabora en grupo un informe expresando
opinións sobre as consecuencias que
determi9nados comportamentos eclesiais
poden ter para mellorar a vida das persoas na
nosa sociedade.
Bloque I
Bloque
IV
X
2.1. Enumera e suscita algúns retos e
iniciativas eclesiais á sociedade actual en orde
á construción da civilización do amor:
solidariedade, espiritualidade, ecoloxía.
X
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia
Contidos mínimos para 4º de ESO:
• O diálogo con outras relixións
• A revelación de Deus
• As misións
• Historia da Igrexa na Idade Moderna e Contemporánea
• Historia da Igrexa no século XX
• A moral católica da vida pública
174
• Compromisos dos discípulos de Xesús
• Dutrina Social da Igrexa
• Moral católica da sexualidade
• Autoridad eclesial
• Misión da Igrexa no mundo
5.- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de
aprendizaxe e competencias clave
As unidades da área de Relixión Católica de 4.º de Educación Secundaria e os seus
correspondentes contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe,
organizáronse e secuenciáronse en función dos seguintes criterios:
Os bloques de contidos do currículo de Relixión Católica (2015):
Bloque 1. O sentido relixioso do home.
Bloque 2. A revelación: Deus intervén na historia.
Bloque 3. Xesucristo, cumprimento da historia da Salvación.
Bloque 4. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa.
A integración de todos os contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe e
distribución do currículo de Relixión Católica (2015).
Na seguinte táboa, pódese consultar o bloque ao que pertence cada unidade, así como os
obxectivos, os contidos, os criterios de avaliación, os estándares de aprendizaxe do
currículo e as competencias clave que inclúe e desenvolve.
Ob
xe
cti
vo
s
Contidos
Criterios de
avaliación
Estándares de
aprendizaxe
Co
mp
ete
nc
ia
s c
lav
e
Unidade 1. O home, Deus, as relixións e o cristianismo
175
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.9
O.11
O.12
• A revelación de
Deus nas
relixións e na
historia.
• A plenitude na
experiencia
relixiosa cristiá.
1. Formular con
claridade os
intentos dos
diversos ateísmos
de dar resposta á
busca de sentido
dos seres
humanos.
1.1. Realiza cadros
sinópticos e esquemas nos
que formula con claridade a
crítica á relixión e a
proposta de sentido dos
diversos ateísmos.
CL
CSC
AA
SIEE
CD
1.2. Razoa e deduce do
testemuño do diálogo
interrelixioso, porqué a
revelación é a plenitude da
busca do sentido da vida.
2.Valorar e expoñer
criticamente
criticamente en que
consiste a
salvación nos
novos movementos
relixiosos.
2.1. Identifica e deduce dos
trazos dominantes e as
prácticas dos novos
movementos relixiosos, as
razóns da preferencia da
auténtica experiencia
relixiosa de salvación
cristiá.
3. Relacionar,
comparar e
distinguir as
propostas
anteriores do
testemuño do
cristianismo e as
relixións acerca da
intervención
salvadora de Deus
na historia.
3.1. Analiza e debate as
principais diferenzas entre
revelación de Deus no
cristianismo e as relixións á
hora de dar razón da
esperanza e da fe no noso
mundo.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Bloque II. A revelación: Deus intervén na historia
176
Unidade 2. As probas de fidelidade de Deus ó home (AT e NT)
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.8
O.9
O.11
O.12
• O testemuño da
fidelidade de
Deus á alianza
co ser humano
abraca a Biblia
de principio a fin.
1.Sintetizar o
significado da
fidelidade e a
misericordia de
Deus a partir das
palabras
empregadas nos
diversos libros da
Biblia.
1.1. Recoñece e dá razón a
partir dunha lista de textos
bíblicos do sentido dos
termos usados na Biblia
para describir a
misericordia e fidelidade de
Deus.
CL
CSC
SIEE
CEC
CD
2. Recoñecer e
valorar en relatos
do Antigo e Novo
Testamento as
accións de Deus
fiel ao longo da
historia.
2.1. Identifica e aprecia a
fidelidade permanente de
Deus que atopa na historia
de Israel, durante a vida de
Xesús e nas primeiras
comunidades cristiás.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Bloque II. A revelación: Deus intervén na historia
Bloque III. Xesucristo, cumprimento da Historia da Salvación
Unidade 3. O Mesías, unha forza de salvación para este mundo
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.9
O.11
O.12
• A esperanza na
chegada dun
Mesías: da
figura mesiánica
do rei David á do
Servo de Yahvé.
• O cumprimento
da promesa:
Mesías é Xesús.
1.Referirse con
propiedade e
exactitude á orixe e
sentido da
esperanza
mesiánica nos
libros da Biblia.
1.1. Utiliza os libros
históricos da Biblia para
referirse á orixe da
esperanza na chegada dun
Mesías.
CL
CSC
AA
SIEE
CEC
CD 1.2. Asocia o sentido da
esperanza mesiánica coa
monarquía de Israel nos
libros dos Salmos.
177
2. Comparar e
apreciar a
evolución e a
novidade na
promesa mesiánica
entre o dito a
propósito do rei
David e as
referencias ó
Mesías sufrinte e o
Mesías político.
2.1. Esquematiza o sentido
da esperanza mesiánica a
propósito da promesa
dinástica ó rei David.
2.2. Identifica, clasifica e
compara os trazos do
Mesías sufrinte e o Mesías
político a partir de textos
fundamentais do libro do
profeta Isaías.
3. Fundamentar a
novidade na
esperanza
mesiánica na
crenza en Mesías é
Xesús.
3.1. Valora e comprende o
esforzo de Xesús e os
evanxelistas por presentar
a novidade de Xesús, o
Mesías sufrinte, como
criterio de vida.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque II. A revelación: Deus intervén na historia
Unidade 4. As misións
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.8
O.9
O.11
O.12
• A chamada de
Xesús a
colaborar con Él
xerou unha
comunidade en
misión desde
entón ata os
nosos días.
1.Descubrir e
fundamentar
nalgúns textos do
Novo Testamento a
iniciativa de Cristo
para formar unha
comunidade en
misión que orixina
a Igrexa.
1.1. Localiza, selecciona e
argumenta en textos
evanxélicos a chamada de
Xesús a construír a Igrexa
como comunidade en
misión.
CL
CSC
AA
SIEE
CD
2. Coñecer,
apreciar e xustificar
a invitación de
Xesús a colaborar
2.1. Le de maneira
comprensiva relatos do
Novo Testamento e
identifica e describe a
178
na súa misión «ata
ó final dos tempos»
(Mt 28,20) e «ata o
confín da terra» (Fe
1, 8)
través deles a misión
salvífica de Xesús.
3. Relacionar
persoas e
institucións
eclesiais
contemporáneas
que actualizan a
misión encargada
por Xesús á Igrexa
primitiva.
3.1. Busca, identifica e
relaciona persoas e
institucións que actualizan
hoxe a misión de Xesús.
3.2. Expón en grupo como
e porqué comunidades e
grupos cristiás continúan
hoxe a misión de Xesús.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa
Unidade 5. Na historia Xesús faise presente. O renacemento
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.9
O.11
O.12
• Experiencias da
historia cristiá: a
pertenza a Cristo
na Igrexa ilumina
todas as
dimensións do
ser humano,
afecto e
liberdade.
• A autoridade
eclesial ó servizo
da verdade: a
reforma católica
e protestante.
1.Determinar e
narrar os principais
feitos históricos da
vida da Igrexa
durante o tempo do
Renacemento e do
comezo da Idade
Moderna.
1.1. Enumera e describe as
situacións referentes á
crise da Igrexa durante a
Idade Moderna.
CL
CSC
AA
SIEE
CD
2. Descubrir e
formular opinións
sobre a forma nova
de usar a razón e a
liberdade e de
expresar a
2.1. Valora as decisións
acordadas no seo das
Igrexas reformadas polo
seu interese para explicar a
situación actual do
ecumenismo.
179
afectividade da
persoa durante o
Renacemento e a
Idade Moderna.
2.2. adquire o hábito de
reflexionar buscando o ben
ante as eleccións que se lle
ofrecen.
2.3. Distingue e é
consciente das diferentes
formas de vivir a liberdade
e valora máis e prefire a
que recoñece como máis
humana.
3. Recoñecer e
argumentar cando
e en que
circunstancia a
autoridade das
Igrexas católicas e
protestante
exerceuse como
servizo da verdade
que Cristo xenera.
3.1. Identifica e valora
persoas na Igrexa que son
autoridade polo servizo ou
polo testemuño da súa vida
e explica cómo recoñecen
nelas a verdade.
3.2. Localiza e xustifica tres
acontecementos da historia
moderna nos que a Igrexa
defendeu a verdade do ser
humano.
4. Describir feitos e
personaxes
significativos no
esforzo,
desenvolver as
tensións orixinadas
polas crises e a
igrexas e a reforma
protestante.
4.1. Relata ordenadamente
algún feito histórico
significativo na resolución
das tensións entre as
Igrexas católica e
protestante.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Unidade 6. Na historia Xesús faise presente. Barroco e Ilustración
180
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.8
O.11
O.12
• O testemuño da
fidelidade de
Deus á alianza
co ser humano
abarca á Biblia
de principio a fin.
1.Sintetizar o
significado da
fidelidade e a
misericordia de
Deus a partir das
palabras
empregadas nos
diversos libros da
Biblia.
1.1.Recoñece e dá razón a
partir dunha lista de textos
bíblicos do sentido dos
termos usados na Biblia
para describir a
misericordia e fidelidade de
Deus.
CL
CSC
AA
SIEE
CEC
CD
2. Recoñecer e
validar en relatos
do antigo
Testamento e Novo
Testamento as
accións de Deus
fiel ó longo da
historia.
2.1. Identifica e aprecia a
fidelidade permanente de
Deus que atopa na historia
de Israel, durante a vida de
Xesús e nas primeiras
comunidades cristiás.
2.2. Mostra interese e
sintonía persoal coa
experiencia das persoas
que narra a Biblia, ó tomar
conciencia dos momentos
da súa historia nos que
puido recoñecer e
agradecer a fidelidade de
Deus.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa
Unidade 7. Na historia de Xesús faise presente. O século dos grandes contrastes
(Século XX)
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
• Experiencias da
historia cristiá: a
pertenza a Cristo
na Igrexa ilumina
todas as
1.Describir os
acontecementos
históricos más
destacados dos
séculos XIX e XX.
1.1. Narra e expón
personaxes e feitos
significativos de
aproximación da Igrexa á
realidade social do século
CL
CSC
AA
SIEE
CEC
181
O.8
O.11
O.12
dimensións do
ser humano:
traballo, guerra,
Holocausto e
diálogo.
• A autoridade
eclesial ó servizo
da verdade.
XX. CD
2. Valorar cómo a
experiencia de
seguimento de
Cristo xenera unha
forma nova de usar
a razón e a
liberdade para
defender a xustiza
e a paz no mundo.
2.1. Elabora xuízos a
partires do testemuño de
persoas crentes que
experimentaron o horror
dos campos de
concentración alemáns e
exemplifican unha forma
novo de usar a razón e a
liberdade para expresar a
esperanza dun mundo en
paz.
2.2. Adquire o hábito
mediante o debate en
grupo de reflexionar
buscando o ben ante as
eleccións que se lle ofrecen
no diálogo entre a Igrexa
cos crentes non cristiás e
con os cristiás non
católicos.
3. Describe o modo
de exercer a
autoridade na
Igrexa desde o
diálogo e ó servizo
da verdade.
3.1. Identifica, recoñece e
valora distintas figuras na
Igrexa que son testemuño
de autoridade desde o
diálogo coa sociedade do
século XX.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa
Unidade 8. Na historia Xesús faise presente. Historia da doutrina social.
182
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.7
O.10
O.11
O.12
• A misión do
cristián no
mundo: a
Doutrina Social
da Igrexa coma
instrumento
fundamental
para construír a
civilización do
amor.
1.Mostrar interese
e curiosidade por
coñecer os
principios da moral
cristiá e as súas
aplicacións
concretas nas
situacións
particulares da
sociedade do
século XIX e XX.
1.1. Recoñece e argumenta
opinións e xuízos morais
referidos ós principios da
moral social cristiá.
CL
AA
SIEE
CEC
CD
2. Relacionar a
misión do cristián
coas propostas
morais contidas
nas máis
destacadas
encíclicas sociais
da Igrexa en orde á
construción do
reinado de Deus no
mundo.
2.1. Explica e xustifica as
accións realizadas por
diversas institucións
eclesiais como resposta á
urxencia moral que se
desprende da conciencia
da misión da Igrexa.
2.2. Investiga e debate
sobre as iniciativas
eclesiais do súa contorna
que colaboran na
construción da civilización
do amor desde as claves
da Doutrina Social da
Igrexa.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa
Unidade 9. Unha Igrexa aberta ó futuro (mozos)
O.1
O.2
O.3
O.4
• A Igrexa mira ó
futuro: a misión
alternativa do
cristián no
1.Manifestar
desexos de
continuar
mellorando a
1.1. Elabora en grupo un
informe expresando
opinións sobre as
consecuencias que
CL
CSC
AA
SIEE
183
O.5
O.7
O.10
O.11
O.12
mundo: soñar a
civilización do
amor.
resposta da Igrexa
á mellora das
persoas e as
sociedades do
mundo actual.
determi9nados
comportamentos eclesiais
poden ter para mellorar a
vida das persoas na nosa
sociedade.
CD
2. Fundamentar as
propostas
alternativas
eclesiais e morais
da Igrexa do futuro
para continuar coa
misión do cristián
coa construción do
reinado de Deus no
mundo.
2.1. Enumera e suscita
algúns retos e iniciativas
eclesiais á sociedade
actual en orde á
construción da civilización
do amor: solidariedade,
espiritualidade, ecoloxía.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. O sentido relixioso do home
Bloque IV. Permanencia de Xesucristo na historia: a Igrexa
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe
a) Indicadores de catro niveis
Os estándares de aprendizaxe permiten definir os resultados de aprendizaxe e concretan
o que os alumnos e alumnas deben saber, comprender e facer na materia de Relixión
Católica. Serán observables, medibles e avaliables. A avaliación dos estándares informará
do grao de consecución do logro e en cada avaliación empregaranse catro niveis como
indicadores de logro:
Nivel 1: Aprendizaxe baixa
Nivel 2: Aprendizaxe media
Nivel 3: Aprendizaxe boa
Nivel 4: Aprendizaxe excelente
184
b) Indicadores de logro por determinar
Debido a que as programacións didácticas son flexibles, queda aberta a posibilidade de
crear novos indicadores de logro ao longo do curso se as circunstancias particulares do
alumnado, do profesorado ou do currículo así o requiren.
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas
Para alcanzar os obxectivos, as competencias e a aprendizaxe dos contidos, é
necesario optar por unha metodoloxía que axude a alcanzar tales metas. A metodoloxía
desta programación de Relixión Católica baséase nos Obxectivos Xerais da LOMCE e no
Real Decreto para a Educación Secundaria Obrigatoria, nas estratexias de metodoloxía
didáctica do currículo de Relixión Católica para a Educación Secundaria Obrigatoria (2015),
e nas achegas específicas da Pedagoxía e Didáctica Relixiosa.
Os principios metodolóxicos desta programación son:
- O proceso psicoevolutivo do alumnado: idade, desenvolvemento psicolóxico, social,
moral, familiar e relixioso.
- A concepción dunha aprendizaxe significativa, por competencias e desde o
desenvolvemento das intelixencias múltiples.
- O ritmo de aprendizaxe de cada alumno ou alumna e as súas experiencias e centros
de interese: as necesidades fisiolóxicas, psicolóxicas, sociais, intelectuais, morais,
relixiosas e de sentido á vida do alumnado. Os centros de interese son os intereses
«naturais» ou «artificiais» que se utilizan no proceso de ensinanza-aprendizaxe.
Concrétanse nos feitos de experiencia persoal da vida cotiá (problemas,
interrogantes, aspiracións, fracasos, necesidades, noticias...). Desde eles, motívase o
alumnado, partindo da súa vida, para traballar os contidos e as competencias como
respostas ás súas necesidades e experiencias.
- As narracións bíblicas, os relatos sagrados das relixións, as historias da vida diaria e
a literatura.
185
- A interdisciplinariedade polas súas propias características. O estudo do feito relixioso
e cristián leva consigo unha relación coas diferentes áreas curriculares.
- Promover o diálogo da fe cristiá coas relixións e a cultura actual.
- Capacitar o alumnado para ver, xulgar e actuar sobre si mesmo, os demais, a
sociedade e o medio.
- Adquisición dunha síntese científica e teolóxica dos principais conceptos,
procedementos e valores do feito relixioso, cristián e católico: trátase de capacitar o
alumnado en opinión, información, formación e educación relixiosa xeral e católica.
- O traballo cooperativo.
- As TIC. Utilización educativa dos recursos tecnolóxicos.
6.2.- Materiais e recursos didácticos
Os materiais usados cos alumnos son diversos, varían en función das necesidades que
nos expón cada un dos temas:
• A guía fundamental e imprescindible de apoio será o libro: “Relixión Católica” (4º
ESO). Proxecto Ágape. Equipo Kainós. Editorial Edelvives. Ano 2016.
• Apoiámonos na utilización de internet a modo de biblioteca de aula. Os alumnos
poderán consultar nas páxinas, previamente seleccionadas polo profesor, todos
aqueles temas relacionados coa materia impartida na aula. Buscarán, así mesmo,
información, para a realización de traballos.
• Utilización das Novas Tecnoloxías (Web Quest, Power Point, actividades
interactivas...).
• Pizarra digital interactiva.
• Emprégase, o mesmo tempo, o visionado e comentario de documentais e películas
que fagan referencia á temática que se está abordando.
• Realizaremos análises de fotografías e de parábolas.
• Consultaremos a Biblia.
O alumno debe dispoñer desde o principio de curso de:
• Un caderno de traballo ou arquivador no que se debe coidar a presentación (hai
respectar as marxes, resaltar os títulos e os epígrafes, coidar a expresión escrita e a
ortografía, limpeza, etc.)
186
• O libro de texto (aconsellable).
• O ordenador. O seu uso estará condicionado ás instrucións do profesorado.
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación e cualificación
7.1.- Criterios de cualificación
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado será continua, polo que implicará un
seguimento do proceso e dos resultados das aprendizaxes ao longo de todo o curso. En
cada avaliación intentarase que existan probas que recollan contidos da avaliación anterior,
de xeito que se poida valorar a progresión do alumnado na materia.
a) Traballo persoal do alumno/a. Na aula o alumno traballa facendo actividades,
tomando apuntamentos no seu caderno, lendo as leccións. Supón un 10% da
nota.
b) Participación na aula. Participación oral na clase, o interese e o esforzo.
Preguntas e/ou respostas, aclaracións, suxestións oportunas ó profesor e
compañeiros. Supón un máximo dun 10% da nota.
c) Traballo de investigación individual. Traballos propostos polo profesor para facer
individualmente. Traballos elaborados cos ordenadores. Busca de información en
diversas fontes: páxinas web e bibliografía diversa. Presentación e exposición ós
seus compañeiros. Supón ata un 30% da nota.
d) Fichas de traballo individual. Realización de fichas ou probas con exercicios sobre
cada tema que sexa explicado en clase ou de películas vistas na aula. Supón un
15% da nota.
e) Traballos en equipo. Traballos propostos polo profesor para facer en equipo.
Traballos elaborados cos ordenadores. Busca de información en diversas fontes:
páxinas web e bibliografía diversa. Este representará outro 20% da nota de
avaliación.
f) O caderno do alumno/a. A presentación do caderno persoal limpo e completo.
Este supón un 15% da nota.
187
7.2.- Instrumentos de avaliación
Para avaliar a materia poderanse utilizar os seguintes instrumentos nos catro cursos da
ESO:
• Probas escritas. Os exercicios destas probas serán similares aos realizados na clase
no caderno e nas fichas de traballo.
• Realización e valoración das fichas de traballo individual feito na clase ou na casa.
• Traballos feitos individualmente ou en grupo.
• Valoración do caderno persoal de clase porque é un elemento importante para a
progresión do alumno e do control adquirido. O alumno deberá ter sempre o caderno
ó día, completo e con moi boa presentación.
• Anotacións procedimentais derivadas da observación directa, capacidade
organizativa, presentación dos traballos…etc.
• Valoración da curiosidade e interese pola materia, da participación, da creatividade,
investigación persoal e o esforzo.
• Valorarase a autonomía na aprendizaxe, a capacidade do alumno para recompilar
información, utilizar libros de consulta, buscas en páxinas web, dicionarios e resolver
as súas dubidas.
7.3.- Procedementos de avaliación
➢ Avaliación inicial
Nos primeiros días do curso escolar poderase realizar unha proba específica sinxela -
oral ou escrita- para avaliar o grao de dominio dos contidos mínimos que e
consideran imprescindibles para construír sobre eles as novas aprendizaxes propias
da materia. Esta proba non terá repercusión na cualificación da materia. Antes da
sesión da avaliación inicial, mediante observación directa nas clases, tamén se
recollerá información das particularidades da forma de aprender de cada alumno/a
(habilidades, estratexias e destrezas desenvolvidas, é dicir, manexo de
procedementos) así como información sobre o grao de integración social do alumno/a
(consigo mesmo, cos compañeiros e compañeiras e co profesorado).
A avaliación levarase a cabo tendo en conta os diferentes elementos que constitúen o
currículo, é dicir, as competencias básicas, os obxectivos, os contidos e os criterios
de avaliación.
188
➢ Avaliación ordinaria
Ao longo do curso realizaranse tres sesións de avaliación, unha por cada trimestre
(un exame escrito para cada avaliación). A última destas avaliacións coincidirá coa
avaliación final ordinaria do mes de xuño (aprobar a terceira avaliación quere dicir
acadar unha cualificación positiva en xuño).
➢ Avaliación extraordinaria
Coa lexislación vixente está previsto un exame extraordinario de setembro para o
alumnado que non acade cualificación positiva na convocatoria ordinaria de xuño. Na
data de setembro que acorde o centro educativo realizarase un exame escrito, sendo
necesario obter unha nota mínima de 5 para superalo. O alumnado que nesta
convocatoria non acade cualificación positiva e promocione de curso, levará a
materia pendente (e aprobará automaticamente tan pronto aprobe unha avaliación do
curso seguinte).
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das
materias pendentes
Van dirixidas fundamentalmente a aqueles alumnos con necesidades especiais en
canto a comprensión e aprendizaxe, coa finalidade de que cheguen ó cumprimento dos
obxectivos mínimos marcados para o curso.
O seu carácter combina o entretemento e aprendizaxe, algunhas das actividades máis
empregadas son:
▪ Realización de todo tipo de actividades con xogos de palabras e construción de
frases nas que han de buscar repostas a preguntas expostas no tema.
▪ Traballo con cómics, para facilitar a comprensión de textos.
▪ Lectura comprensiva ou guiada, incidindo na temática de cada unha das unidades
traballadas na aula.
Alumnos coa materia pendente do curso anterior:
Sendo a materia de Relixión Católica unha materia de contido progresivo, a Relixión de
3º de ESO considerarase aprobada si o alumno supera a Relixión de 4º de ESO.
No suposto caso de que o alumno non se considerase apto, para aprobar a materia de
segundo, poderá presentarse a unha proba global no mes de maio, no caso de que esta
tampouco sexa superada, haberá outra no mes de setembro.
189
A materia perderá o seu carácter progresivo en caso de que o alumno, suspendendo a
materia de 3º de ESO non escolla a materia en Cuarto.
Neste caso o alumno contará con tres probas ó longo do curso, os contidos de ditas probas
faranse coincidir cos que se imparten en cada unha das avaliacións de 3º de ESO.
No caso de que o alumno non superase a materia a través destas tres probas, terá un
exame global de toda a materia no mes de maio. No caso de non acadar o aprobado tería
unha proba no mes de setembro.
8.- Medidas de atención á diversidade
Na Educación Secundaria Obrigatoria todos os alumnos deben ter igualdade de
oportunidades para aprender. Esta igualdade non implica que o proceso de aprendizaxe en
todos os alumnos sexa o mesmo para chegar ao mesmo fin, polo que este proceso abarca
distintos ámbitos: estilos de aprendizaxe, intereses, motivacións, capacidades para
aprender, etc. Sendo diferente para cada alumno.
As propostas para o tratamento á individualidade son:
Páxinas motivadoras. O comezo de cada unidade iníciase cunha dobre páxina na que
de forma moi visual inténtase facer partícipe ao alumno do seu autoaprendizaxe.
Páxinas interiores. Formulación de diversas actividades:
➢ Actividades de inicio de unidade. Unha serie de actividades iniciais de recordo
do esencial para enlazar co tema que se trata, co fin de detectar os
coñecementos previos e xa que logo facilitar o proceso continuo do aprendido
co novo que ha de aprenderse. Con este tipo de actividades conséguese que o
proceso de aprendizaxe sexa globalizado.
➢ Actividades de aplicación e reforzo. Están expostas para que o alumno
alcance os obxectivos mínimos marcados polo currículo. Aparecen en todas as
unidades en gran número e variedade para que o alumno, coa realización das
mesmas, logre os obxectivos da área. Para que o alumno alcance esta meta,
ofrécenselle modelos resoltos, exemplos de textos, fotografías e outras fontes
documentais; pasos explicados de como realizar cada práctica e pautas para a
aplicación da técnica ou destreza que está practicando.
190
➢ Actividades de ampliación. Teñen un grao maior de complexidade e están
enfocadas a aqueles alumnos que alcancen satisfactoriamente as actividades
de reforzo e son capaces de avanzar dunha forma máis rápida e autónoma,
profundando noutros aspectos relacionados coa unidade. Inclúen propostas de
investigación, expresión avanzada, dedución de contidos, habilidade de
procedementos, etc.
Páxinas finais. Actividades de repaso e avaliación. Todas as unidades finalizan cunha
proposta para recoller os contidos da unidade e avaliar a adquisición dos contidos mínimos
e competencias básicas. Para iso, exponse distintos tipos de actividades: algunhas para
utilizar fontes de información tradicionais e dixitais elaborando o coñecemento adquirido;
outras, de aplicación das destrezas básicas da materia; outras, para a posta en práctica de
capacidades de traballo en equipo (respecto, autonomía, iniciativa, colaboración, diálogo,
valores de cooperación).
9.- Concreción dos elementos transversais. Educación en valores
9.1.- Elementos transversais
Traballaremos neste curso os seguintes elementos transversais que son valores
irrenunciables no ensino da Relixión Católica pero, loxicamente, adaptándoos ás
necesidades do alumnado, o desenvolvemento dos estudantes. Os elementos transversais
coa súa concreción son:
1. Comprensión Lectora e Expresión oral e escrita
✓ As habituais prácticas do Plan Lector do Centro.
✓ Practicar constantemente estes dous elementos tanto na lectura de textos bíblicos
como de documentos tanto en medios dixitais como en papel.
✓ Escoitar, dialogar, debater e expresar con total respecto nas interaccións entre
iguais e co profesor.
2. Comunicación Audiovisual
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras
propias do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos
191
demais, adquirindo unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e
maneira de ser dos demais.
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar aos demais e chegar a superar
os conflitos que xorden nas relacións cotiás analizando posturas e actitudes que
favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación, respecto, perdón.
3. Educación nas tecnoloxías da comunicación e información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos
aqueles adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e
ó benestar da sociedade.
✓ Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos
descubrimentos e avances tecnolóxicos e científicos.
4. Emprendemento
✓ Valorar os produtos con obxectividade e saber adquirilos e consumilos de forma
racional e equilibrada.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios económicos teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade e tomar unha postura crítica ó respecto.
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade desde unha visión cristiá. Coidar e
favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
5. Educación cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos
e facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade e valorar o
labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no ben
dos demais.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os
problemas dos demais.
192
6. Prevención de violencia
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de
distinto sexo e buscar solucións ó respecto.
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
Relación coas demais áreas
Por ser a Relixión Católica un elemento esencial na busca de respostas ós interrogantes
que o ser humano se fixo ó longo da historia e, por ser un ineludible feito cultural, a relixión
ten unha gran relación con calquera das áreas que o alumno/a debe estudar.
Deste xeito, na área de Relixión Católica establécese unha relación interdisciplinaria con
outras áreas do currículo: Xeografía e Historia, Bioloxía, Música, Educación Plástica e
Visual, Matemáticas, Tecnoloxía, Cultura Clásica, Lingua Galega e Lingua Castelá .
9.2.- Educación en valores
Educación moral e cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos e
facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os problemas
dos demais.
✓ Analizar as causas dos desequilibrios sociais e as actitudes que os cristiáns deben
tomar ante eles.
193
✓ Valorar o labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no
ben dos demais.
✓ Colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
Educación para a paz
✓ Aceptarse como persoa, coas súas calidades e defectos, e adquirir actitudes de
aceptación, respecto e tolerancia cara ás demais persoas.
✓ Coñecer o contido da Declaración dos Dereitos Humanos e analizar as esixencias
que emanan deles.
✓ Coñecer o contexto cultural doutros pobos, valoralos e adquirir unha postura de
respecto.
✓ Descubrir feitos nos que se respectan os dereitos humanos e feitos nos que se
violan.
✓ Analizar posturas e actitudes que favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación,
respecto, perdón...
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras propias
do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos demais.
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar os demais e chegar a superar os
conflitos que xorden nas relacións cotiás.
✓ Coñecer a Doutrina Social da Igrexa ante os problemas que ameazan a paz mundial.
✓ Descubrir e valorar a historia criticamente desde unha perspectiva do tempo e das
circunstancias daquela época.
✓ Adquirir unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e maneira de ser
dos demais.
✓ Recoñecer e valorar as iniciativas da Igrexa na construción da paz e identificar
modelos de persoas construtoras de paz e chegar a valoralas.
Educación para a igualdade entre os sexos
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de distinto
sexo e buscar solucións ó respecto.
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
194
✓ Aceptar indiscriminadamente as tarefas que toca realizar (prescindindo do xa
establecido polo feito de ser home ou muller).
Educación para a saúde
✓ Descubrir todo aquilo que vai en contra da vida e da saúde.
✓ Apreciar, valorar e defender a vida humana e tomar actitudes de responsabilidade
ante a súa propia vida e a dos demais.
✓ Descubrir todo aquilo que vai contra a vida humana: atentados, eutanasia, abortos,
drogas... e adquirir un criterio responsable ante a vida.
✓ Valorar a Igrexa, as entidades e as persoas que defenden a vida humana.
✓ Descubrir e agradecer todo o positivo da vida.
✓ Coñecer entidades relixiosas e non relixiosas que se dedican con empeño ó coidado
da saúde e valorar a súa misión.
Educación do consumidor
✓ Aprender a coidar e a colaborar cos bens da Creación para poñelos ó servizo de
todas as persoas e os seres creados.
✓ Valorar os produtos de consumo con obxectividade e saber adquirilos e consumilos
de forma racional e equilibrada.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade de consumo e tomar unha postura crítica ó
respecto.
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade de consumo desde unha visión cristiá.
Coidar e favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
✓ Analizar a Doutrina Social da Igrexa como resposta ós problemas da sociedade:
traballo, poder, guerra...
Educación ambiental
✓ Descubrir, apreciar e valorar os bens da natureza e do ambiente e colaborar na súa
conservación.
✓ Rexeitar comportamentos sociais que permiten a deterioración da natureza e do
ambiente.
✓ Reflexionar sobre cando se colabora co medio natural e cando non se colabora.
✓ Descubrir, apreciar e valorar a arte e todas as riquezas culturais que nos legaron e
coidalas.
✓ Descubrir e valorar costumes, tradicións, lendas, a historia doutros grupos e pobos.
Educación sexual
✓ Descubrir o que encerra a sexualidade humana e valorala desde a faceta do amor.
195
✓ Recoñecer a importancia de valorar o corpo (o seu e o dos demais) e a sexualidade
na súa xusta medida.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación exercen sobre o
corpo e a sexualidade humana e tomar medidas ó respecto.
✓ Valorar criticamente a formación recibida respecto á sexualidade e descubrir a
importancia dunha boa educación neste aspecto.
✓ Descubrir o matrimonio e a relación home-muller como complementariedade e
riqueza desde o amor.
✓ Descubrir e valorar, a través das diferentes opcións de vida, o enfoque que as
persoas lle dan á súa sexualidade (matrimonio, celibato...).
Educación vial
✓ Descubrir a importancia dunha educación vial para coidar e respectar vidas humanas.
✓ Tomar conciencia de que somos responsables da vida dos demais, de aí a
importancia de cumprir as normas de circulación.
✓ Analizar os problemas que se dan na estrada e buscar unha resposta cristiá de
respecto e valor pola vida.
✓ Coñecer a preocupación da Igrexa no apostolado da estrada.
Educación nas tecnoloxías da información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos aqueles
adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e ó benestar
da sociedade.
✓ Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos
descubrimentos e avances tecnolóxicos e científicos.
10.- Contribución ó plan anual de lectura
O desenvolvemento do Plan Lector na materia de Relixión en 4º de ESO consistirá en
acadar dous obxectivos:
1.- Potenciar e coñecer a Biblioteca do Instituto.
2.- Mellorar a comprensión lectora dos alumnos/as.
196
A potenciación da biblioteca o faremos do seguinte modo:
▪ Os alumnos e alumas consultarán os fondos bibliográficos da biblioteca do
noso centro educativo na busca de información e así poder realizar pequenos
traballos de investigación de temas propostos polo profesor.
▪ Proposta dun libro de lectura: “A cripta de apóstolo” de Pere Tobaruela ou “O
códice do Santo Lugar” de Pere Tobaruela.
Con esta iniciativa pretendemos incentivar o hábito de ler entre os nosos
alumnos. A lectura a realizarán na aula e na casa.
O obxectivo de todo proceso de ensinanza-aprendizaxe é lograr que os alumnos
comprendan o que se lles ensina.
O traballo específico para mellorar a comprensión lectora será o seguinte:
▪ Comprensión de conceptos.
▪ Busca das ideas principais dun texto.
▪ Interpretación dun texto.
▪ Realización de esquemas e cadros.
▪ Reflexión.
11.- Contribución ó plan de convivencia
A través da materia e tendo en conta o plan de convivencia do centro intentarase:
• Contribuír ao labor de concienciación sobre a importancia dunha axeitada
convivencia escolar que permita unha mellor realización ensinanza-aprendizaxe.
• Detectar o antes posible conflitos que poidan xurdir nas aulas para resolvelos de
maneira pacífica.
• Establecer normas de funcionamento e organización das clases, da materia, da
aula ou de calquera espazo que se utilice para impartir a materia.
• Motivar ao alumnado para que comece a interiorización da cultura do diálogo e a
mediación.
• Fomentar o respecto entre todos os membros da comunidade e a integración de
todos no centro.
• Fomentar a realización de actividades que potencien o respecto á diversidade.
197
12.- Contribución ao plan TIC
As novas tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) deben formar parte dun
proxecto educativo actual. As novas tecnoloxías ábrenlle aos educadores novos camiños e
formas para traballar na clase. Que poden resultar motivadoras para os alumnos. Aplicando
unha linguaxe máis próximo ós nosos alumnos e conectados a realidade.
Pretendo conseguir facer un ERE 2.0 para estar na súa onda.
Por todo iso, na materia de Relixión de 4º de ESO traballaremos de varias maneiras coas
novas tecnoloxías, de acordo coas posibilidades tecnolóxicas do noso centro:
▪ Utilización dos ordenadores das aulas de informática.
▪ Actividades de busca, transformación e comunicación da información de
Internet.
▪ Uso do encerado dixital interactivo. Os niveis de interacción e comunicación
entre o profesor e o alumno increméntanse, e tamén os dos alumnos entre sí,
polo que se potencia a aprendizaxe cooperativo.
▪ Emprego do libro dixital por parte do profesor.
▪ O uso na aula do blog coma mediador da aprendizaxe.
▪ Presentacións audiovisuais (PowerPoint) para cada un dos temas.
▪ As WebQuest. Estas poden servir para traballar algúns temas do curso cunha
metodoloxía indagadora, ao mesmo tempo que lles ensinan aos alumnos a
procurar información en Internet e a traballar en grupo.
Sempre cun uso ético e responsable da información e das ferramentas tecnolóxicas.
13.- Actividades complementarias e extraescolares
As actividades deste Departamento de Relixión realizaranse sempre en coordinación e
supervisión de Vicedirección. Por iso a temporalización de cada actividade concreta farase
nos primeiros días de clase cando se teñan os datos concretos de cada grupo. Ademais ha
de terse en conta que, como para algunha das actividades pode ser preciso utilizar días non
lectivos, será imprescindible contar co permiso especial das familias.
198
• Participación nun programa educativo do Plan Proxecta.
• Realizaranse actividades especiais na aula con motivo do DOMUND (Outubro), Día
dos Dereitos Humanos (10 de Novembro), Día Internacional para a Tolerancia (16 de
Novembro), Día Universal da Infancia (20 de Novembro), Día da Paz (30 de Xaneiro)
e Mans Unidas (Febreiro).
• Realizarase algunha excursión cultural-relixiosa cos alumnos, para que descubran as
raíces cristiáns da nosa sociedade e cultura. As nosas propostas para este curso é
facer unha visita a Fisterra e a costa da morte e Madrid cos alumnos matriculados na
materia de Relixión Católica.
• Participación nalgún encontro da Delegación Diocesana de Mocidade.
• Aberto a participar en actividades culturais doutros departamentos do Instituto.
• Participación nas diferentes actividades organizadas polo Equipo de Dinamización
Lingüística do centro.
• Como actividade extraescolares proponse a visita a algún dos lugares ou
monumentos estudados durante o curso académico.
Os obxectivos que pretendemos acadar con estas actividades:
- Achegar aos alumnos á cultura relixiosa do seu entorno.
- Recoñecer os distintos símbolos e obxectos relixiosos cristiáns.
- Levar a cabo actividades conxuntas con outros departamentos.
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica
docente
Elementos a avaliar
Indicadores de logro
Resultado
Non conseguido Conseguido parcialmente
Totalmente conseguido
Programación didáctica.
Non se adecúa ó contexto da aula.
Adecúase parcialmente ó contexto da aula.
Adecúase completamente ó contexto da aula.
Plans de mellora.
Non se adoptaron medidas de mellora tralos
Identificáronse as medidas de mellora a adoptar
Adoptáronse medidas de mellora segundo os
199
resultados académicos obtidos.
tralos resultados académicos obtidos.
resultados académicos obtidos.
Medidas de atención á diversidade.
Non se adoptaron medidas de atención á diversidade adecuadas.
Identificáronse as medidas de atención á diversidade a adoptar.
Adoptáronse medidas de atención á diversidade adecuadas.
Temas transversais.
Non se traballaron tódolos temas transversais na materia.
Traballáronse a maioría dos temas transversais na materia.
Traballáronse tódolos temas transversais na materia.
Programa de recuperación.
Non se estableceu un programa de recuperación para os alumnos.
Iniciouse o programa de recuperación para os alumnos que o necesiten.
Estableceuse un programa de recuperación eficaz para os alumnos que o necesiten.
Obxectivos da materia.
Non se alcanzaron os obxectivos da materia establecidos.
Alcanzáronse parte dos obxectivos da materia establecidos para o curso.
Alcanzáronse os obxectivos da materia establecidos para este curso.
Competencias clave.
Non se desenvolveron a maioría das competencias clave relacionadas coa materia.
Desenvolvéronse parte das competencias clave relacionadas coa materia.
Logrouse o desenvolvemento das Competencias clave relacionadas con esta materia.
Práctica docente.
A práctica docente non foi satisfactoria.
A práctica docente foi parcialmente satisfactoria.
A práctica docente foi satisfactoria.
Programas de mellora para a práctica docente.
Non se deseñaron programas de mellora para a práctica docente.
Identificáronse os puntos para deseñar un programa de mellora para a práctica docente.
Deseñáronse programas de mellora para a práctica docente.
Materiais e recursos didácticos
Os materiais e recursos didácticos non foron os adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron parcialmente adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron completamente adecuados.
Distribución de espazos e tempos
A distribución dos espazos e tempos non foi adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
A distribución dos espazos e tempos foi parcialmente adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
A distribución dos espazos e os tempos foi adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
200
Métodos didácticos e pedagóxicos
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados non contribuíron á mellora do clima da aula e do centro.
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados contribuíron parcialmente á mellora do clima na aula e do centro.
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados contribuíron á mellora do clima da aula.
Resultados da avaliación
Os resultados da avaliación nesta materia non foron satisfactorios.
Os resultados da avaliación nesta materia foron moderados.
Os resultados da avaliación nesta materia foron satisfactorios.
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación
Se establecen os mecanismos de revisión, avaliación e modificación das programacións
didácticas en relación cos resultados académicos e os procesos de mellora. Expóñense os
procedementos para valorar o axuste entre a Programación Didáctica e os resultados
Adecuación da programación didáctica
Resultados académicos
Propostas de
mellora
Preparación da clase os materiais didácticos
Hai coherencia entre o programado e o desenvolvemento das clases.
Existe unha distribución temporal equilibrada.
Adecúase o desenvolvemento da clase coas características do grupo
Utilización dunha
metodoloxía
adecuada
Tivéronse en conta aprendizaxes significativas.
Considérase a interdisciplinariedade (en actividades, tratamento dos contidos etc.).
A metodoloxía fomenta a motivación e o desenvolvemento das capacidades do alumno.
A metodoloxía inclúe o traballo de competencias e intelixencias múltiples.
Regularización da
Grao de seguimento dos alumnos.
Validez dos recursos utilizados na clase para
201
práctica docente
as aprendizaxes.
Os criterios de promoción están acordados entre os profesores.
Avaliación das
aprendizaxes e
información que deles se dá aos alumnos e ás
familias
Os estándares de aprendizaxe avaliables atópanse vinculados ás competencias, contidos e criterios de avaliación.
Os instrumentos de avaliación permiten rexistrar numerosas variables da aprendizaxe.
Os criterios de cualificación están axustados á tipoloxía de actividades planificadas.
Os criterios de avaliación e os criterios de cualificación déronse a coñecer:
- aos alumnos
- ás familias
Utilización de
medidas para a
atención á
diversidade
Adóptanse medidas con antelación para coñecer as dificultades de aprendizaxe
Ofreceuse resposta ás diferentes capacidades e ritmos de aprendizaxe.
As medidas e recursos ofrecidos foron suficientes.
Aplícanse medidas extraordinarias recomendadas polo equipo docente atendendo aos informes psicopedagóxicos.
202
PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA
DEPARTAMENTO
DE
RELIXIÓN CATÓLICA
BACHARELATO
203
1.- Introdución
1.1.- Marco legal
Na elaboración desta programación didáctica debemos ter en conta a Lei Orgánica
8/2013 de 9 de decembro (B.O.E. do 10 de decembro de 2013) para a Mellora da Calidade
Educativa (LOMCE), que modifica a LOE; Orde ECD/65/2015, de 21 de xaneiro (B.O.E. do
29 de xaneiro de 2015), pola que se describen as relacións entre as competencias, os
contidos e os criterios de avaliación da educación primaria, a educación secundaria e o
bacharelato; Decreto 86/2015 de 25 de xuño (D.O.G. do 29 de xuño de 2015), polo que se
establece o currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade
Autónoma de Galicia, de aplicación en E.S.O e Bacharelato no presente curso; Resolución
do 27 de xullo de 2015, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e
Innovación Educativa (D.O.G. do 29 de xullo de 2015, pola que se ditan instrucións no curso
académico 2015/16 para a implantación do currículo da educación secundaria obrigatoria e
do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia.
Unha das principais novidades que incorpora esta lei na actividade educativa vén derivada
da nova definición de currículo, en concreto pola inclusión das denominadas
competencias clave, un concepto relativamente novidoso no sistema educativo español e
na súa práctica educativa. Polo que se refire, globalmente, á concepción que se ten de
obxectivos, contidos, metodoloxía e criterios de avaliación, as novidades son as que
Curso 1º de BAC
Profesor Víctor Manuel Porto López
Libro de
texto
Sen libro
Programación de 1º de BAC
204
produce, precisamente, a súa interrelación coas citadas competencias, que van orientar o
proceso de ensino-aprendizaxe.
A área de Relixión e Moral Católica fundaméntase nas esixencias que leva consigo
desenvolver, na escola, a educación integral e a aplicación duns dereitos expresados na
Declaración Universal de Dereitos Humanos (1948, art.º 26.3); a Constitución española
(1978, art.º 27.3); o Pacto Internacional de Dereitos Humanos, Económicos, Sociais e
Culturais (1966, art.º 13.3); a Carta dos Dereitos Fundamentais da Unión Europea (2000,
art.º 10 e 14.3), etc. Ademais, está garantida polo Acordo subscrito entre o Estado español
e a Santa Sé sobre Ensino e Asuntos Culturais (3-1-1979).
A práctica deste dereito leva consigo un ensino relixioso escolar e confesional. Este
ensino concrétase na área de Relixión e Moral Católica, unha materia específica e
rigorosamente escolar, ordinaria para os que a soliciten, equiparable ao resto das demais
materias no rigor científico, na formulación dos seus obxectivos e contidos, e na súa
significación educativa dentro do currículo. Así mesmo, contribúe á formación integral do
alumnado e ao pleno desenvolvemento da persoa en todas as súas capacidades.
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter confesional. A
súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos Xerais». Estes
deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular (realización da
programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.).
1.2.- Contextualización
O instituto IES Cosme López Rodríguez conta con 196 alumnos e está situado na
localidade de A Rúa cunha poboación de 4187 habitantes. Ademais recibe alumnado dos
concellos de Petín, Larouco, O Bolo e Vilamartín. Son todos concellos formados por un
elevado número de asentamentos de poboación de reducido tamaño nos produciuse un
estancamento e incluso retroceso demográfico e un acusado avellentamento da poboación
ata límites críticos nalgúns casos.
O territorio está vertebrado por unha infraestrutura de transporte caracterizada por redes
lentas, de trazados antigos, sinuosos e deficientemente dotadas en medios técnicos, que
comunican núcleos de poboación moi dispersos no espazo. Máis da metade do alumnado
ten que facer uso do transporte escolar, o que condiciona a organización de todo tipo de
actividades, sobre todo extraescolares.
A estrutura interna das economías familiares está diversificada. A estrutura agraria
caracterízase por: avellentamento da poboación, crecemento vexetativo negativo, perda de
iniciativas motivada por unha emigración secular, dispersión dos asentamentos de
205
poboación, elevado número de explotacións agrarias que funcionan en réxime de
autoconsumo, agricultura minifundista de policultivo tradicional.
A maioría das economías familiares, aínda que situadas nun medio rural, reciben ingresos
de rendas xeradas fóra da actividade agraria: sector servizos pouco especializados e
actividades relacionadas co sector louseiro cunha elevada taxa de desemprego.
Pretendemos que a nosa acción educativa xire en torno aos seguintes eixos
fundamentais:
- Unha educación que forme as persoas nos valores de respecto, tolerancia, liberdade,
igualdade, coeducación e non violencia, buscando unha convivencia que fomente a
solidariedade e que evite calquera tipo de discriminación.
- Unha educación participativa, democrática, plural, integral, que forme cidadás e
cidadáns capaces de participar responsablemente na vida social da súa comunidade
e que conduza á aceptación e ao respecto de todo tipo de diversidade (cultural,
ideolóxica, étnica, de xénero, etc.).
- Unha educación que valore o coñecemento e a adquisición do saber como una parte
fundamental do desenvolvemento persoal, que fomente a curiosidade cultural e
científica, que favoreza a reflexión e a análise como estratexia na adquisición do
coñecemento. Queremos formar aos alumnos e alumnas non só para habilitalos de
cara a unha formación académica ou profesional futura, senón particularmente para o
seu desenvolvemento persoal, e para favorecer a súa integración social. Prestarase
atención especial ao desenvolvemento afectivo emocional, a autoestima, a
capacidade de toma de decisións, o aproveitamento do tempo de lecer, etc.
- Unha educación que fomente o aprezo e valoración polo contorno e a cultura propia.
- Preocupámonos pola conservación e divulgación do patrimonio natural e cultural,
tanto material coma inmaterial, promovendo accións no contexto social da zona que
sensibilicen a toda a comunidade sobre o seu valor.
- Garantir o acceso á cultura e ás tecnoloxías da información e a comunicación é unha
forma de asegurar as posibilidades formativas futuras para toda a comunidade
educativa. O desenvolvemento dos hábitos lectores e o dominio das tecnoloxías da
información.
- Nun mundo globalizado como é o actual, con internet como unha canle esencial de
adquisición de coñecementos e a Unión Europea coma espazo común de traballo, o
centro considera imprescindible implementar accións conducentes á adquisición dun
axeitado nivel de comunicación na lingua inglesa.
206
- Un centro educativo aberto á innovación, tanto na promoción e uso das novas
tecnoloxías, como no campo metodolóxico, para garantir ao alumnado a mellor
formación posible.
- Un centro que desenvolva un traballo sistemático no campo da orientación e a titoría
tanto para favorecer o desenvolvemento persoal e a educación en valores, como
para garantir a información, formación e apoio necesarios na elección dos itinerarios
formativos e laborais axeitados.
- Un centro aberto ao entorno, que manteña relacións fluídas de colaboración e apoio
mutuo coas institucións públicas e as entidades socias, culturais, deportivas, etc. que
desenvolven a súa actividade na área de influenza do centro.
1.3.- Composición do Departamento
Víctor Manuel Porto López é profesor definitivo de Relixión Católica e exerce de xefe
do departamento. Imparte docencia en dous grupos de 1º de ESO, dous de 2º de ESO,
dous, de 3º ESO, dous de 4º de ESO, un de 1º de Bacharelato e por último outro de 2º de
BAC.
2.- Obxectivos
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter
confesional. A súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos
Xerais». Estes deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular
(realización da programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.). As seguintes
«Finalidades educativas da Educación Secundaria» sinalan as metas finais ás que deben
conducir todo curso e unidade didáctica de Relixión Católica.
2.1.- Obxectivos xerais de Bacharelato
No marco da LOMCE, o Bacharelato ten como finalidade proporcionar ao alumnado
formación, madurez intelectual e humana, coñecementos e habilidades que lles permitan
desenvolver funcións sociais e incorporarse á vida activa con responsabilidade e
competencia. Así mesmo, capacitará ao alumnado para acceder á educación superior.
207
O Bacharelato contribuirá a desenvolver nos alumnos e as alumnas as capacidades que
lles permitan:
▪ Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha
conciencia cívica responsable, inspirada polos valores da Constitución Española así
como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construción
dunha sociedade xusta e equitativa.
▪ Consolidar unha madurez persoal e social que lles permita actuar de forma
responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Prever e resolver
pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.
▪ Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres,
analizar e valorar criticamente as desigualdades existentes e impulsar a igualdade
real e a non discriminación das persoas con discapacidade.
▪ Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para
o eficaz aproveitamento da aprendizaxe, e como medio de desenvolvemento persoal.
▪ Dominar, tanto na súa expresión oral como escrita, a lingua castelá e, no seu caso, a
lingua cooficial da súa comunidade autónoma.
▪ Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras.
▪ Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e a
comunicación.
▪ Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus
antecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de forma
solidaria no desenvolvemento e mellóraa da súa contorna social.
▪ Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais e dominar as
habilidades básicas propias da modalidade elixida.
▪ Comprender os elementos e os procedementos fundamentais da investigación e dos
métodos científicos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e a
tecnoloxía no cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o
respecto cara ao medio ambiente.
▪ Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa,
traballo en equipo, confianza nun mesmo e sentido crítico.
▪ Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o criterio estético, como
fontes de formación e enriquecemento cultural.
▪ Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e
social.
208
▪ Afianzar actitudes de respecto e prevención no ámbito da seguridade vial.
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Bacharelato
Os obcetivos xerais da área de Relixión Católica de Bacharelato:
A educación, entendida como un proceso que pretende o pleno desenvolvemento da
personalidade do alumnado, favorece a maduración do conxunto das súas dimensións,
axudándolle a formarse a súa identidade á vez que lle introduce de xeito activo na
sociedade.
A dimensión relixiosa, co seu sentido globalizador, é unha das que máis contribúe
ao logro dunha auténtica maduración da persoa. O carácter integral da
educación reclama unha concepción da realidade, unha cosmovisión, na que se descobre o
verdadeiro sentido do que uno é e do que fai.
A etapa de Bacharelato supón, desde o punto de vista psicoevolutivo, a procura
da autonomía, o que con leva un permanente contraste entre o presente e a
tradición para afrontar o futuro. O alumnado comeza a reler a súa historia á
luz da súa propia experiencia, cuestionando o depósito transmitido de saberes, crenzas e
experiencias recibidas.
O ensino da relixión católica axuda a iluminar a historia persoal e social, a respectar
e interpretar o conxunto de valores e significados presentes na realidade,
ofrecendo claves de interpretación que dan sentido ao que facemos.
O artigo 24 do Real Decreto 1105/2014, establece que o Bacharelato ten a
finalidade de proporcionar ao alumnado formación, madurez intelectual e humana,
coñecementos e habilidades que lle permita desenvolver funcións sociais e
incorporarse á vida activa con responsabilidade e competencia. A devanditos logros
pode contribuír de xeito satisfactorio o ensino da relixión, facilitando o desenvolvemento
do xuízo crítico, ensinando a observar e analizar a realidade con respecto, en claves
de liberdade, responsabilidade, verdade e apertura á cuestión do sentido.
O presente currículo toma en consideración a aprendizaxe por competencias busca,
desde a antropoloxía cristiá, a consecución e dominio das mesmas. Dado que a
competencia supón unha combinación de habilidades prácticas, coñecementos,
motivación, valores éticos, actitudes, emocións e outros compoñentes sociais, esfórzase por
reflectir a achega específica que este ensino ofrece ao proceso
humanizador que con leva a educación.
209
A importancia que a materia de relixión outorga á inculturación da fe, nos
distintos contextos, é un feito positivo que a converte nun magnífico instrumento
para a comunicación e o diálogo nun mundo cada vez máis plural. Á súa vez, asume
como punto de partida os obxectivos que se fixan na etapa para o desenvolvemento das
diversas capacidades.
Convén destacar no haber desta materia a axuda á promoción dos
dereitos humanos e ao exercicio da verdadeira cidadanía, fomentando a
corresponsabilidade na construción dunha sociedade xusta e equitativa. Preocúpase
tamén de conseguir no alumnado unha madurez persoal e social que lle permita
actuar de forma responsable e autónoma, desde un espírito crítico e construtivo.
Esta materia promove tamén o desenvolvemento da sensibilidade artística e literaria,
así como o criterio estético, mostrando a beleza, a verdade e o ben como fontes do
enriquecemento persoal e cultural.
Para o logro destes obxectivos, a través dos procesos de ensino-aprendizaxe,
o currículo de relixión en Bacharelato propón a división dos seus contidos en catro
bloques temáticos: antropoloxía cristiá, doutrina social da Igrexa, relación razón,
fe e ciencia e, para rematar, a Igrexa como xeradora de cultura ao longo da historia.
Deste xeito, preténdese que o alumnado dispoña dos suficientes
coñecementos, procedementos e actitudes que lle permita dar resposta, desde a
cosmovisión cristiá, aos retos que lle presenta o mundo contemporáneo.
Os contidos procedimentais da materia de relixión católica facilitan estratexias e
procedementos fundamentais para a comprensión do feito cristián. Estes contidos
adquírense ao longo do desenvolvemento curricular e colaboran, de xeito
eficaz, á consecución das competencias asignadas no currículo de Bacharelato.
Concretamente os contidos procedimentais de Relixión Católica desenvolverán
especialmente as seguintes competencias: Comunicación lingüística, Aprender a aprender,
Competencias sociais e cívicas e Conciencia e expresións culturais.
Entre os contidos procedimentais básicos da materia de Relixión Católica
atopamos os seguintes:
− Observación da realidade. O feito relixioso nace da apertura do ser humano á
realidade total. A materia de Relixión Católica pretende colaborar na formación
da dimensión natural que nace do asombro ante o real e empúxanos a preguntas
últimas sobre o sentido. Observar é máis que ver e require dun adestramento en
disposicións específicas que non eviten as dimensións espirituais do real.
210
− Procura de información, manexo e interpretación de fontes bíblicas. O estudo do
cristianismo require o manexo das Sagradas Escrituras e textos referidos ás
mesmas que forman parte do corpus teolóxico acumulado ao longo da historia.
− Reflexión crítica. O desenvolvemento da materia axuda a coñecer a xénese das
ideas
dominantes, a detectar prexuízos fronte á verdade, a examinar con profundidade as
propias ideas e sentimentos fundamentais.
− Exposición e argumentación respectuosa das crenzas relixiosas propias e alleas.
A materia de Relixión Católica contribúe á formación de competencias que
permitan expoñer e defender a racionalidade das propias crenzas relixiosas e o
respecto polas alleas.
Para rematar, hai que destacar que a materia contribúe á consecución de contidos
de carácter actitudinal que son coherentes cos obxectivos de cada etapa.
Permite coñecer e apreciar os valores e normas básicas de convivencia; desenvolver
hábitos de traballo, esforzo e responsabilidade no estudo; a confianza en si mesmo
para un desenvolvemento adecuado da personalidade. Tamén favorece de xeito directo
a adquisición de habilidades para a prevención e resolución pacífica de todo tipo de conflitos
e o coñecemento, comprensión e respecto das diferentes culturas. Por outra banda,
favorece o respecto pola diversidade entre persoas, a igualdade de dereitos e
oportunidades de homes e mulleres e a non discriminación.
A aprendizaxe desta materia ha de contribuír a que os alumnos e alumnas desenvolvan as
seguintes capacidades:
1. Recoñecer e respectar a necesidade de sentido no home.
2. Comparar manifestacións históricas que permitan desvelar desde sempre o sentido
relixioso do ser humano.
3. Dar razón da raíz divina da dignidade humana.
4. Identificar e contrastar no momento actual diversas respostas de sentido.
5. Coñecer e valorar o contexto en que nace e o ensino da doutrina social da Igrexa.
6. Identificar a dignidade humana como clave para unha convivencia xusta entre os
homes, diferenciándoa dos recoñecementos que o Estado realiza a través das leis.
7. Coñecer e aplicar os principios fundamentais da doutrina social da Igrexa a
diversos contextos.
8. Coñecer e distinguir os diferentes métodos utilizados pola persoa para coñecer a
211
verdade.
9. Coñecer e aceptar con respecto os momentos históricos de conflito entre
a ciencia e a fe, sabendo dar razóns xustificadas da actuación da Igrexa.
10. Ser consciente da necesidade de relación entre ciencia e ética para que exista
verdadeiro progreso humano.
11. Coñecer e comparar diferentes acepcións do térmo cultura.
12. Ser consciente que a persoa é xeradora de cultura.
13. Caer na conta do cambio que o monacato introduce na configuración do tempo e
o traballo.
3.- Contribución da materia ao desenvolvemento das competencias clave
A área de Relixión Católica contribúe ao desenvolvemento das competencias desde
as súas finalidades educativas, obxectivos, contidos e actividades de aprendizaxe e
avaliación.
No libro de texto do alumnado desenvólvense as competencias nas actividades de
ensinanza-aprendizaxe de cada unidade. Especialmente, trabállanse as competencias
desde a intelixencia espiritual, a intelixencia emocional e a educación en valores, así como
as seguintes propostas polo currículo de Relixión Católica (2015):
- A competencia en comunicación lingüística (CL).
- As competencias sociais e cívicas (CSC).
- A competencia dixital (CD).
- A competencia para o sentido de iniciativa e espírito emprendedor (SIEE).
- A competencia de aprender a aprender (AA).
- A competencia de conciencia e expresións culturais (CEC).
- A competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía
(CMCT).
Descritores competenciais:
Competencia clave Indicadores Descritores
Coidado do ámbito
natural e dos seres
vivos
Interactuar co ámbito natural de
xeito respectuoso.
Respectar e preservar a vida dos
212
Competencia matemática
e competencias básicas
en ciencia e tecnoloxía
(CMCT)
seres vivos do seu ámbito.
Tomar conciencia dos cambios
producidos polo ser humano no
ámbito natural e as repercusións
para a vida futura.
Comprometerse co uso
responsable dos recursos
naturais para promover un
desenvolvemento sostible.
Vida saudable
Desenvolver e promover hábitos
de vida saudable en canto á
alimentación e ao exercicio físico.
Xerar criterios persoais sobre a
visión social da estética do corpo
humano fronte ao seu coidado
saudable.
A ciencia no día a día
Recoñecer a importancia da
ciencia na nosa vida cotiá.
Aplicar métodos científicos
rigorosos para mellorar a
comprensión da realidade
circundante en distintos ámbitos
(biolóxico, xeolóxico, físico,
químico, tecnolóxico,
xeográfico...).
Manexar os coñecementos sobre
ciencia e tecnoloxía para
solucionar problemas,
comprender o que acontece ao
noso redor e responder a
preguntas.
Manexo de elementos
matemáticos
Coñecer e utilizar os elementos
matemáticos básicos: operacións,
magnitudes, porcentaxes,
proporcións, formas xeométricas,
213
criterios de medición e
codificación numérica, etc.
Comprender e interpretar a
información presentada en
formato gráfico.
Razoamento lóxico e
resolución de
problemas
Organizar a información utilizando
procedementos matemáticos.
Resolver problemas
seleccionando os datos e as
estratexias apropiadas.
Aplicar estratexias de resolución
de problemas a situacións da vida
cotiá.
Comunicación lingüística
(CL)
Comprensión: oral e
escrita
Comprender o sentido dos textos
escritos e orais.
Manter unha actitude favorable
cara á lectura.
Expresión: oral e
escrita
Expresarse oralmente con
corrección, adecuación e
coherencia.
Utilizar o vocabulario adecuado,
as estruturas lingüísticas e as
normas ortográficas e gramaticais
para elaborar textos escritos e
orais.
Compoñer distintos tipos de
textos creativamente con sentido
literario.
Normas de
comunicación
Respectar as normas de
comunicación en calquera
contexto: quenda de palabra,
escoita atenta ao interlocutor...
Manexar elementos de
comunicación non verbal, ou en
diferentes rexistros, nas diversas
214
situacións comunicativas.
Comunicación noutras
linguas
Entender o contexto sociocultural
da lingua, así como a súa historia
para un mellor uso desta.
Manter conversacións noutras
linguas sobre temas cotiáns en
distintos contextos.
Utilizar os coñecementos sobre a
lingua para buscar información e
ler textos en calquera situación.
Producir textos escritos de
diversa complexidade para o seu
uso en situacións cotiás ou en
materias diversas.
Competencia dixital
(CD)
Tecnoloxías da
información
Empregar distintas fontes para a
busca de información.
Seleccionar o uso das distintas
fontes segundo a súa fiabilidade.
- Elaborar e dar a coñecer
información propia derivada de
información obtida a través de
medios tecnolóxicos.
Comunicación
audiovisual
Utilizar as distintas canles de
comunicación audiovisual para
transmitir informacións diversas.
Comprender as mensaxes que
veñen dos medios de
comunicación.
Utilización de
ferramentas dixitais
Manexar ferramentas dixitais para
a construción de coñecemento.
Actualizar o uso das novas
tecnoloxías para mellorar o
traballo e facilitar a vida diaria.
- Aplicar criterios éticos no uso
das tecnoloxías.
215
Conciencia e expresións
culturais
(CEC)
Respecto polas
manifestacións
culturais propias e
alleas
Mostrar respecto cara ao
patrimonio cultural mundial nas
súas distintas vertentes (artístico-
literaria, etnográfica, científico-
técnica...).
Valorar a interculturalidade como
unha fonte de riqueza persoal e
cultural.
Apreciar os valores culturais do
patrimonio natural e da evolución
do pensamento científico.
Expresión cultural e
artística
Expresar sentimentos e emocións
mediante códigos artísticos.
Apreciar a beleza das expresións
artísticas e das manifestacións de
creatividade.
Elaborar traballos e presentacións
con sentido estético.
Competencias sociais e
cívicas
(CSC)
Educación cívica e
constitucional
Coñecer as actividades humanas,
adquirir unha idea da realidade
histórica a partir de distintas
fontes, e identificar as
implicacións que ten vivir nun
Estado social e democrático de
dereito referendado por unha
constitución.
Aplicar dereitos e deberes da
convivencia cidadá no contexto
da escola.
Relación cos demais
Desenvolver capacidade de
diálogo cos demais en situacións
de convivencia e traballo e para a
resolución de conflitos.
Mostrar dispoñibilidade para a
participación activa en ámbitos de
216
participación establecidos.
Recoñecer riqueza na diversidade
de opinións e ideas.
Compromiso social
Aprender a comportarse desde o
coñecemento dos distintos
valores.
Concibir unha escala de valores
propia e actuar conforme a ela.
Evidenciar preocupación polos
máis desfavorecidos e respecto
aos distintos ritmos e
potencialidades.
Involucrarse ou promover accións
cun fin social.
Sentido de iniciativa e
espírito emprendedor
(SIEE)
Autonomía persoal
Optimizar recursos persoais
apoiándose nas fortalezas
propias.
Asumir as responsabilidades
encomendadas e dar conta delas.
Ser constante no traballo,
superando as dificultades.
Dirimir a necesidade de axuda en
función da dificultade da tarefa.
Liderado
Xestionar o traballo do grupo
coordinando tarefas e tempos.
Contaxiar entusiasmo pola tarefa
e ter confianza nas posibilidades
de alcanzar obxectivos.
Darlle prioridade á consecución
de obxectivos de grupo ante os
intereses persoais.
Creatividade
Xerar novas e diverxentes
posibilidades desde
coñecementos previos dun tema.
Configurar unha visión de futuro
217
realista e ambiciosa.
Encontrar posibilidades no ámbito
que outros non aprecian.
Emprendemento
Optimizar o uso de recursos
materiais e persoais para a
consecución de obxectivos.
Mostrar iniciativa persoal para
iniciar ou promover accións
novas.
Asumir riscos no
desenvolvemento das tarefas ou
dos proxectos.
Actuar con responsabilidade
social e sentido ético no traballo.
Aprender a aprender
(AA)
Perfil de aprendiz
Identificar potencialidades
persoais como aprendiz: estilos
de aprendizaxe, intelixencias
múltiples, funcións executivas...
Xestionar os recursos e as
motivacións persoais en favor da
aprendizaxe.
Xerar estratexias para aprender
en distintos contextos de
aprendizaxe.
Ferramentas para
estimular o
pensamento
Aplicar estratexias para a mellora
do pensamento creativo, crítico,
emocional, interdependente...
Desenvolver estratexias que
favorezan a comprensión rigorosa
dos contidos.
Planificación e
avaliación da
aprendizaxe
Planificar os recursos necesarios
e os pasos que hai que realizar
no proceso de aprendizaxe.
Seguir os pasos establecidos e
tomar decisións sobre os pasos
218
seguintes en función dos
resultados intermedios.
Avaliar a consecución de
obxectivos de aprendizaxe.
Tomar conciencia dos procesos
de aprendizaxe.
4.- Estándares de aprendizaxe
4.1.- Contidos e temporalización
Dun total de 35 sesións dedicadas en todo o curso ao programa de 1º de Bacharelato
tentaremos partilas do seguinte xeito:
• 32 sesións divididas nos catro bloques de contidos: B1, B2, B3 e B4.
• 3 sesións dedicaranse a actividades de avaliación escritas.
Actividades a desenvolver Número de
días
previstos
1ª avaliación
Unidade 1.- O ser humano como misterio 4
Unidade 2.- Críticas á resposta relixiosa 3
Unidade 3.- Humanismos crentes: Deus, fonte da persoa 4
Exposición de traballos 1
2ª avaliación
Unidade 4.- Deus faise home para salvarnos 3
Unidade 5.- O seguimento de Cristo 3
Unidade 6.- O desexo de Deus para o ser humano, reino e
salvación
3
Exposición de traballos 1
3ª avaliación
Unidade 7.- Vivir con Deus hoxe 4
Unidade 8.- Ciencia e Relixión. Diálogo e debate 4
219
Unidade 9.- Cristiáns, vida pública e Doutrina Social da
Igrexa
4
Exposición de traballos 1
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe
Unidades
Estándares de aprendizaxe
Bloques
de
contidos
Temporalización
1ª
Aval.
2ª
Aval.
3ª
Aval.
U. 1 1.1.Reflexiona sobre acontecementos
mostrados nos medios de comunicación.
Bloque I
X
2.1.Emite xuízos de valor sobre a necesidade
de sentido.
X
3.1.Compara con textos bíblicos que vinculan
a dignidade do ser humano á súa condición de
criatura.
X
4.1.Estuda, analiza e define o concepto de
cultura en diferentes épocas e contrástao co
carácter antropolóxico do ensino da Igrexa.
X
U.2 1.1.Reflexiona sobre acontecementos
mostrados nos medios de comunicación e
emite xuízos de valor sobre a necesidade de
sentido.
Bloque I
X
2.1.Cualifica as respostas de sentido que
ofrece o ateísmo, agnosticismo ou laicismo e
contrástaas coa proposta de salvación que
ofrecen as relixións.
X
U.3 1.1. Reflexiona sobre acontecementos
mostrados nos medios de comunicación e
emite xuízos de valor sobre a necesidade de
sentido.
X
220
2.1. Descobre, a partir dun visionado que
mostre a inxustiza, a incapacidade da lei para
fundamentar a dignidade humana.
Bloque I
Bloque
III
X
2.2.Compara con textos eclesIais que vinculan
a dignidade do ser humano á súa condición de
criatura.
X
3.1. Cualifica as respostas de sentido que
ofrece o ateísmo, agnosticismo ou laicismo e
contrástaas coa proposta de salvación que
ofrecen as relixións.
X
U.4 1.1. Reflexiona sobre acontecementos
mostrados nos medios de comunicación e
emite xuízos de valor sobre a necesidade de
sentido.
Bloque I
X
2.1.Descobre, a partir dun visionado que
mostre a inxustiza, a incapacidade da lei para
fundamentar a dignidade humana.
X
2.2.Compara con textos eclesiaIs que vinculan
a dignidade do ser humano á súa condición de
criatura.
X
U.5 1.1.Reflexiona sobre acontecementos
mostrados nos medios de comunicación e
emite xuízos de valor sobre a necesidade de
sentido.
Bloque II
X
2.1.Comprende e define con palabras
persoais o significado de ben común, destino
universal dos bens e subsidiariedade. Aplica a
situacións concretas ditos propios da proposta
de Xesús.
X
3.1.Propón proxectos ou solucións que
poderían levarse a cabo nas políticas
nacionais ou internacionais para facer o
mundo máis humano.
X
4.1.Nomea e explica as indicacións de Xesús X
221
aos seus seguidores en defensa dos máis
débiles.
U:6 1.1.Investiga, obtén datos e analiza sacando
conclusións, comportamentos de Xesús nos
que defende a dignidade do ser humano.
Bloque II
Bloque
IV
X
2.1.Nomea e explica situacións históricas nas
que a Igrexa defendeu con radicalidade ao
home e xustifica a elección realizada.
X
3.1. Reflexiona sobre os signos de salvación
de Deus mostrados por Xesús na Biblia e
emite xuízos de valor sobre a necesidade de
sentido e salvación.
X
4.1. Selecciona obras de arte, investiga sobre
o autor e descobre o seu sentido relixioso.
Confecciona un material creativo que permita
coñecer a eses artistas.
X
U.7 1.1.Reflexiona sobre acontecementos
mostrados nos medios de comunicación e
emite xuízos de valor sobre a necesidade de
sentido.
Bloque
III
X
2.1.Cualifica as respostas de sentido que
ofrece o ateísmo, agnosticismo ou laicismo e
contrástaas coa proposta de salvación que
ofrecen as relixións.
X
U.8 1.1.Identifica, a través das fontes, os
diferentes métodos de coñecer a verdade na
filosofía, a teoloxía, a ciencia e a técnica.
Distingue que aspectos da realidade permite
coñecer cada método.
Bloque
III
X
2.2. Infórmase con rigor e debate
respectuosamente, sobre o caso de Galileo,
Newton e Darwin. Escribe a súa opinión,
xustificando razoadamente as causas e as
consecuencias de devanditos conflitos.
X
222
U.9 1.1.Identifica problemas sociais de finais do
século XIX. Estuda a súa evolución ata a
actualidade e analiza as respostas da doutrina
social da Igrexa.
Bloque II
Bloque
IV
X
2.1. Elabora unha definición persoal sobre os
térmos legal, ético e moral. Explica
publicamente as diferenzas entre os térmos
coa axuda de medios audiovisuais.
X
2.1. Elabora unha definición persoal sobre os
térmos legal, ético e moral. Explica
publicamente as diferenzas entre os térmos
coa axuda de medios audiovisuais.
X
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia
Contidos mínimos para 1º de BAC:
▪ Concepto de relixión. A experiencia relixiosa e os seus elementos: símbolos e ritos.
▪ Relixión natural e relixións reveladas: principais relixións actuáis
▪ Os humanismos: o humanismo Cristián.
▪ Fe cristiá e compromiso social. Doctrina social da Igrexa: orixe, principios e
fundamentos.
▪ Relación fe-ciencia: desencuentros e complementariedade.
▪ Fenomenoloxía e socioloxía da relixión: a relixiosidade popular e os medios de
comunicación.
▪ A fe cristiá como relación persoal con Xesús, Fillo de Deus.
▪ Cristián na vida pública, fonte de esperanza fronte o mal no mundo.
5.- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de
aprendizaxe e competencias clave
223
As unidades da área de Relixión Católica de 1º de Bacharelato e os seus
correspondentes contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe,
organizáronse e secuenciáronse en función dos seguintes criterios:
Os bloques de contidos do currículo de Relixión Católica (2015):
Bloque 1. Antropoloxía cristiá.
Bloque 2. Doutrina social da Igrexa.
Bloque 3. Relación entre a razón, a ciencia e a fe.
Bloque 4. A Igrexa xeradora de cultura ao longo da historia.
A integración de todos os contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe e
distribución do currículo de Relixión Católica (2015).
Na seguinte táboa, pódese consultar o bloque ao que pertence cada unidade, así como os
obxectivos, os contidos, os criterios de avaliación, os estándares de aprendizaxe do
currículo e as competencias clave que inclúe e desenvolve.
Ob
xe
cti
vo
s
Contidos
Criterios de
avaliación
Estándares de
aprendizaxe
Co
mp
ete
nc
ia
s c
lav
e
Unidade 1. O ser humano como misterio
O.1
O.2
O.3
.- O home, ser
relixioso que busca un
sentido á vida.
.- Expresións
históricas do sentido
relixioso.
.- Diversas posturas
ante o feito relixioso na
sociedade actual.
.- Significado do
término e dimensións
da cultura.
1.Recoñecer e
respectar a
necesidade de
sentido no home.
1.1.Reflexiona sobre
acontecementos
mostrados nos medios
de comunicación.
AA
CD
SIEE
2.Comparar
manifestacións
históricas que
permitan
desvelar desde
sempre o sentido
relixioso do ser
humano.
2.1.Emite xuízos de
valor sobre a
necesidade de sentido.
CMCT
AA
CSC
3.Dar razón da 3.1.Compara con CL
224
raíz divina da
dignidade
humana.
textos bíblicos que
vinculan a dignidade do
ser humano á súa
condición de criatura.
AA
4.Coñecer e
comparar
diferentes
acepcións do
termino cultura.
4.1.Estuda, analiza e
define o concepto de
cultura en diferentes
épocas e contrástao co
carácter antropolóxico
do ensino da Igrexa.
CEC
CL
AA
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. Antropoloxía cristiá.
Unidade 2. Críticas á resposta relixiosa
O.1
O.2
O.3
O.4
.- O home, ser
relixioso que busca un
sentido á súa vida.
.- Diversas posturas
ante o feito relixioso na
sociedade actual.
1. Recoñecer e
respectar a
necesidade de
sentido no home.
1.1.Reflexiona sobre
acontecementos
mostrados nos medios
de comunicación e
emite xuízos de valor
sobre a necesidade de
sentido.
CL
AA
CSC
CEC
2.Identificar e
contrastar no
momento actual
diversas
respostas de
sentido.
2.1.Cualifica as
respostas de sentido
que ofrece o ateísmo,
agnosticismo ou
laicismo e contrástaas
coa proposta de
salvación que ofrecen
as relixións.
CL
AA
CSC
CEC
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque 1. Antropoloxía cristiá
Unidade 3. Humanismos crentes: Deus, fonte da persoa
225
O.1
O.2
O.3
O.4
O.6
O.8
O.9
O.10
.- O home, ser
relixioso que busca un
sentido á vida.
.- O misterio da persoa
humana. Fundamento
da súa dignidade.
.- Diversas posturas
ante o feito relixioso na
sociedade actual.
1.Recoñecer e
respectar a
necesidade de
sentido do home.
1.1. Reflexiona sobre
acontecementos
mostrados nos medios
de comunicación e
emite xuízos de valor
sobre a necesidade de
sentido.
CL
AA
CSC
CEC
2.Dar razón da
raíz divina da
dignidade
humana.
2.1. Descobre, a partir
dun visionado que
mostre a inxustiza, a
incapacidade da lei
para fundamentar a
dignidade humana.
CL
AA
CSC
CEC
2.2.Compara con
textos eclesiais que
vinculan a dignidade do
ser humano á súa
condición de criatura.
3.Identificar e
contrastar no
momento actual
diversas
respostas de
sentido.
3.1. Cualifica as
respostas de sentido
que ofrece o ateísmo,
agnosticismo ou
laicismo e contrástaas
coa proposta de
salvación que ofrecen
as relixións.
CL
AA
CSC
CEC
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque 1. Antropoloxía cristiá.
Bloque 3. Relación entre a razón, a ciencia e a fe.
Unidade 4. Deus faise home para salvarnos
O.1
O.2
O.3
.- O home, ser
relixioso que busca un
sentido á vida.
1. Recoñecer e
respectar a
necesidade de
1.1. Reflexiona sobre
acontecementos
mostrados nos medios
CL
AA
CSC
226
O.6
O.8
.- O misterio da persoa
humana. Fundamento
da súa dignidade.
sentido do home. de comunicación e
emite xuízos de valor
sobre a necesidade de
sentido.
CEC
2.Dar razón da
raíz divina da
dignidade
humana.
2.1.Descobre, a partir
dun visionado que
mostre a inxustiza, a
incapacidade da lei
para fundamentar a
dignidade humana.
CL
AA
CAC
CEC
2.2.Compara con
textos eclesiaIs que
vinculan a dignidade do
ser humano á súa
condición de criatura.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque 1. Antropoloxía cristiá.
Unidade 5. O seguimento de Cristo
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.8
.- A identidade do ser
humano.
.- Principios
fundamentais da
doutrina social da
Igrexa.
.- A persoa, a vida, o
traballo, as relacións
internacionais e a
economía á luz da
doutrina eclesial.
.- A acción
evanxelizadora da
Igrexa e a promoción
dos dereitos humanos.
1. Recoñecer e
respectar a
necesidade de
sentido no home.
1.1.Reflexiona sobre
acontecementos
mostrados nos medios
de comunicación e
emite xuízos de valor
sobre a necesidade de
sentido.
CL
AA
CSC
2. Identificar a
dignidade
humana como
clave para unha
convivencia
xusta entre os
homes,
2.1.Comprende e
define con palabras
persoais o significado
de ben común, destino
universal dos bens e
subsidiariedade. Aplica
a situacións concretas
CL
AA
CEC
SIEE
227
diferenciándoa
dos
recoñecementos
que o Estado
realiza a través
das leis.
ditos propios da
proposta de Xesús.
3.Deducir as
consecuencias
que implica a
doutrina social
da Igrexa no
traballo, as
relacións
internacionais e
a economía.
3.1.Propón proxectos
ou solucións que
poderían levarse a
cabo nas políticas
nacionais ou
internacionais para
facer o mundo máis
humano.
CL
CMCT
CSC
SIEE
4.Recoñecer os
esforzos que a
Igrexa realizou
ao longo dos
séculos para que
se respecte a
dignidade do ser
humano e os
seus dereitos.
4.1.Nomea e explica as
indicacións de Xesús
aos seus seguidores en
defensa dos máis
débiles.
CL
CEC
AA
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque 2. Doutrina social da Igrexa.
Unidade 6. O desexo de Deus para o ser humano, reino e salvación
O.1
O.2
O.3
O.4
O.5
O.8
.- O misterio da persoa
humana. Fundamento
da súa dignidade.
.- A acción
evanxelizadora da
Igrexa e a promoción
1.Dar razón da
raíz divina da
dignidade
humana.
1.1.Investiga, obtén
datos e analiza
sacando conclusións,
comportamentos de
Xesús nos que defende
a dignidade do ser
AA
CL
CSC
228
dos dereitos humanos.
.- O home, ser
relixioso que busca un
sentido á vida.
.- A expresión da fe
xera beleza a través
da arte.
humano.
2.Recoñecer os
esforzos que a
Igrexa realizou
ao longo dos
séculos para que
se respecte a
dignidade do ser
humano e os
seus dereitos.
2.1.Nomea e explica
situacións históricas
nas que a Igrexa
defendeu con
radicalidade ao home e
xustifica a elección
realizada.
CL
CSC
3. Recoñecer e
respectar a
necesidade de
sentido no home.
3.1. Reflexiona sobre
os signos de salvación
de Deus mostrados por
Xesús na Biblia e emite
xuízos de valor sobre a
necesidade de sentido
e salvación.
AA
CL
4. Comprender
que algunhas
creacións
culturais son a
expresión da fe.
4.1. Selecciona obras
de arte, investiga sobre
o autor e descobre o
seu sentido relixioso.
Confecciona un
material creativo que
permita coñecer a eses
artistas.
AA
CEC
SIEE
CD
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque 2. Doutrina social da Igrexa.
Bloque 4. A Igrexa xeradora de cultura ao longo da historia.
Unidade 7. Vivir con Deus hoxe
O.1
O.2
O.3
O.4
.- O home, ser
relixioso que busca un
sentido á vida.
.- Diversas posturas
1.Recoñecer e
respectar a
necesidade de
sentido no home.
1.1.Reflexiona sobre
acontecementos
mostrados nos medios
de comunicación e
CL
AA
CSC
CEC
229
O.8
O.9
O.10
O.11
O.12
ante o feito relixioso na
sociedade actual.
emite xuízos de valor
sobre a necesidade de
sentido.
2.Identificar e
contrastar no
momento actual
diversas
respostas de
sentido.
2.1.Cualifica as
respostas de sentido
que ofrece o ateísmo,
agnosticismo ou
laicismo e contrástaas
coa proposta de
salvación que ofrecen
as relixións.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque 3. Relación entre a razón, a ciencia e a fe.
Unidade 8. Ciencia e Relixión. Diálogo e debate
O.4
O.6
O.8
O.9
O.10
O.11
O.12
.- Formas de
coñecemento ao longo
da historia coas que o
ser humano descobre
a realidade e a
verdade.
.- Percorrido histórico
das relacións entre a
ciencia e a fe.
.- Vínculo indisoluble
entre ciencia e ética.
1.Coñecer e
distinguir os
diferentes
métodos
utilizados pola
persoa para
coñecer a
verdade.
1.1.Identifica, a través
das fontes, os
diferentes métodos de
coñecer a verdade na
filosofía, a teoloxía, a
ciencia e a técnica.
Distingue que aspectos
da realidade permite
coñecer cada método.
CMCT
CSC
CEC
SIEE
2.Coñecer e
aceptar con
respecto os
momentos
históricos de
conflito entre a
ciencia e a fe,
sabendo dar
razóns
xustificadas da
2.2. Infórmase con rigor
e debate
respectuosamente,
sobre o caso de
Galileo, Newton e
Darwin. Escribe a súa
opinión, xustificando
razoadamente as
causas e as
consecuencias de
CL
AA
CSC
CEC
230
actuación da
Igrexa.
devanditos conflitos.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque 3. Relación entre a razón, a ciencia e a fe.
Unidade 9. Cristiáns, vida pública e Doutrina Social da Igrexa
O.5
O.6
O.7
O.10
O.11
O.12
.- Orixe e evolución da
doutrina social de la
Igrexa.
.- Principios
fundamentais de la
doutrina social de la
Igrexa.
1.Coñecer e
valorar o
contexto en que
nace o ensino da
doutrina social
da Igrexa.
1.1.Identifica
problemas sociais de
finais do século XIX.
Estuda a súa evolución
ata a actualidade e
analiza as respostas da
doutrina social da
Igrexa.
CSC
CEC
AA
2.Identificar a
dignidade
humana como
clave para unha
convivencia
xusta entre os
homes,
diferenciándoa
dos
recoñecementos
que o Estado
realiza a través
das leis.
2.1. Elabora unha
definición persoal sobre
os térmos legal, ético e
moral. Explica
publicamente as
diferenzas entre os
térmos coa axuda de
medios audiovisuais.
CL
AA
CSC
CMCT
CD
3. Coñecer e
aplicar os
principios
fundamentais da
doutrina social
da Igrexa a
diversos
2.1. Elabora unha
definición persoal sobre
os térmos legal, ético e
moral. Explica
publicamente as
diferenzas entre os
térmos coa axuda de
CL
CEC
AA
231
contextos. medios audiovisuais.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque 2. Doutrina social da Igrexa.
Bloque 4. A Igrexa xeradora de cultura ao longo da historia.
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe
a) Indicadores de catro niveis
Os estándares de aprendizaxe permiten definir os resultados de aprendizaxe e concretan
o que os alumnos e alumnas deben saber, comprender e facer na materia de Relixión
Católica. Serán observables, medibles e avaliables. A avaliación dos estándares informará
do grao de consecución do logro e en cada avaliación empregaranse catro niveis como
indicadores de logro:
Nivel 1: Aprendizaxe baixa
Nivel 2: Aprendizaxe media
Nivel 3: Aprendizaxe boa
Nivel 4: Aprendizaxe excelente
b) Indicadores de logro por determinar
Debido a que as programacións didácticas son flexibles, queda aberta a posibilidade de
crear novos indicadores de logro ao longo do curso se as circunstancias particulares do
alumnado, do profesorado ou do currículo así o requiren.
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas
Para alcanzar os obxectivos, as competencias e a aprendizaxe dos contidos, é
necesario optar por unha metodoloxía que axude a alcanzar tales metas. A metodoloxía
desta programación de Relixión Católica baséase nos Obxectivos Xerais da LOMCE e no
232
Real Decreto para Bacharelato, nas estratexias de metodoloxía didáctica do currículo de
Relixión Católica para Bacharelato (2015), e nas achegas específicas da Pedagoxía e
Didáctica Relixiosa.
Os principios metodolóxicos desta programación son:
- O proceso psicoevolutivo do alumnado: idade, desenvolvemento psicolóxico, social,
moral, familiar e relixioso.
- A concepción dunha aprendizaxe significativa, por competencias e desde o
desenvolvemento das intelixencias múltiples.
- O ritmo de aprendizaxe de cada alumno ou alumna e as súas experiencias e centros
de interese: as necesidades fisiolóxicas, psicolóxicas, sociais, intelectuais, morais,
relixiosas e de sentido á vida do alumnado. Os centros de interese son os intereses
«naturais» ou «artificiais» que se utilizan no proceso de ensinanza-aprendizaxe.
Concrétanse nos feitos de experiencia persoal da vida cotiá (problemas,
interrogantes, aspiracións, fracasos, necesidades, noticias...). Desde eles, motívase o
alumnado, partindo da súa vida, para traballar os contidos e as competencias como
respostas ás súas necesidades e experiencias.
- As narracións bíblicas, os relatos sagrados das relixións, as historias da vida diaria e
a literatura.
- A interdisciplinariedade polas súas propias características. O estudo do feito relixioso
e cristián leva consigo unha relación coas diferentes áreas curriculares.
- Promover o diálogo da fe cristiá coas relixións e a cultura actual.
- Capacitar o alumnado para ver, xulgar e actuar sobre si mesmo, os demais, a
sociedade e o medio.
- Adquisición dunha síntese científica e teolóxica dos principais conceptos,
procedementos e valores do feito relixioso, cristián e católico: trátase de capacitar o
alumnado en opinión, información, formación e educación relixiosa xeral e católica.
- O traballo cooperativo.
- As TIC. Utilización educativa dos recursos tecnolóxicos.
6.2.- Materiais e recursos didácticos
Os materiais usados cos alumnos son diversos, varían en función das necesidades que
nos expón cada un dos temas:
233
• Apoiámonos na utilización de internet a modo de biblioteca de aula. Os alumnos
poderán consultar nas páxinas, previamente seleccionadas polo profesor, todos
aqueles temas relacionados coa materia impartida na aula. Buscarán, así mesmo,
información, para a realización de traballos.
• Utilización das Novas Tecnoloxías (Web Quest, Power Point, actividades
interactivas...).
• Pizarra digital interactiva.
• Emprégase, o mesmo tempo, o visionado e comentario de documentais e películas
que fagan referencia á temática que se está abordando.
• Realizaremos análises de fotografías e de parábolas.
O alumno debe dispoñer desde o principio de curso de:
• Un caderno de traballo ou arquivador no que se debe coidar a presentación (hai
respectar as marxes, resaltar os títulos e os epígrafes, coidar a expresión escrita e a
ortografía, limpeza, etc.)
• O ordenador. O seu uso estará condicionado ás instrucións do profesorado.
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación e cualificación
7.1.- Criterios de cualificación
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado será continua, polo que implicará un
seguimento do proceso e dos resultados das aprendizaxes ao longo de todo o curso. En
cada avaliación intentarase que existan probas que recollan contidos da avaliación anterior,
de xeito que se poida valorar a progresión do alumnado na materia.
a) Traballo persoal do alumno/a. Na aula o alumno traballa facendo actividades,
tomando apuntamentos no seu caderno, lendo as leccións. Supón un 15% da
nota.
b) Participación na aula. Participación oral na clase, o interese e o esforzo.
Preguntas e/ou respostas, aclaracións, suxestións oportunas ó profesor e
compañeiros. Supón un máximo dun 15% da nota.
c) Traballo de investigación individual ou en grupo. Traballos propostos polo profesor
para facer individualmente ou en grupo. Traballos elaborados cos ordenadores.
234
Busca de información en diversas fontes: páxinas web e bibliografía diversa.
Presentación e exposición ós seus compañeiros. Este representará un 50 % da
nota de avaliación.
d) Fichas de traballo individual. Realización de fichas ou probas con exercicios sobre
cada tema que sexa explicado en clase ou de películas vistas na aula. Supón un
20% da nota.
7.2.- Instrumentos de avaliación
Para avaliar a materia poderanse utilizar os seguintes instrumentos nos dous curso de
Bacharelato:
• Probas escritas. Os exercicios destas probas serán similares aos realizados na clase
no caderno e nas fichas de traballo.
• Realización e valoración das fichas de traballo individual feito na clase ou na casa.
• Traballos feitos individualmente ou en grupo.
• Valoración do caderno persoal de clase porque é un elemento importante para a
progresión do alumno e do control adquirido. O alumno deberá ter sempre o caderno
ó día, completo e con moi boa presentación.
• Anotacións procedimentais derivadas da observación directa, capacidade
organizativa, presentación dos traballos…etc.
• Valoración da curiosidade e interese pola materia, da participación, da creatividade,
investigación persoal e o esforzo.
• Valorarase a autonomía na aprendizaxe, a capacidade do alumno para recompilar
información, utilizar libros de consulta, buscas en páxinas web, dicionarios e resolver
as súas dubidas.
7.3.- Procedementos de avaliación
➢ Avaliación inicial
Nos primeiros días do curso escolar poderase realizar unha proba específica sinxela -
oral ou escrita- para avaliar o grao de dominio dos contidos mínimos que e
consideran imprescindibles para construír sobre eles as novas aprendizaxes propias
da materia. Esta proba non terá repercusión na cualificación da materia. Antes da
sesión da avaliación inicial, mediante observación directa nas clases, tamén se
235
recollerá información das particularidades da forma de aprender de cada alumno/a
(habilidades, estratexias e destrezas desenvolvidas, é dicir, manexo de
procedementos) así como información sobre o grao de integración social do alumno/a
(consigo mesmo, cos compañeiros e compañeiras e co profesorado).
A avaliación levarase a cabo tendo en conta os diferentes elementos que constitúen o
currículo, é dicir, as competencias básicas, os obxectivos, os contidos e os criterios
de avaliación.
➢ Avaliación ordinaria
Ao longo do curso realizaranse tres sesións de avaliación, unha por cada trimestre
(un exame escrito para cada avaliación). A última destas avaliacións coincidirá coa
avaliación final ordinaria do mes de xuño (aprobar a terceira avaliación quere dicir
acadar unha cualificación positiva en xuño).
➢ Avaliación extraordinaria
Coa lexislación vixente está previsto un exame extraordinario de setembro para o
alumnado que non acade cualificación positiva na convocatoria ordinaria de xuño. Na
data de setembro que acorde o centro educativo realizarase un exame escrito, sendo
necesario obter unha nota mínima de 5 para superalo. O alumnado que nesta
convocatoria non acade cualificación positiva e promocione de curso, levará a
materia pendente (e aprobará automaticamente tan pronto aprobe unha avaliación do
curso seguinte).
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das
materias pendentes
Para recuperar a materia o alumno deberá entregar as actividades que propoña o
profesor nos prazos acordados, ben durante o curso nos períodos de recuperación ou,
chegado o caso, no mes de setembro.
8.- Medidas de atención á diversidade
Antes de comezar a unidade debemos ter en conta que hai que garantir a todo o
alumnado o acceso aos contidos do noso currículo, para que lles aporte unha capacitación e
formación básica e humanizadora.
236
Para iso teremos en conta no desenvolvemento das sesións:
• Favorecer o achegamento e o diálogo interrelixioso.
• Ter maior soltura nos ambientes relixiosos e en conversacións sobre temática
relixiosa (cristiá).
• Participar con seguridade en manifestacións ou celebracións relixiosas.
• Controlar a irracionalidade ante a relixión.
• Apreciar e respectar o diferente.
• Relacionarnos con persoas doutras relixións e crenzas.
• Rexeitar a intolerancia e a discriminación por motivos relixiosos.
• Ser obxectivos en temas e situacións vinculadas á relixión.
9.- Concreción dos elementos transversais. Educación en valores
9.1.- Elementos transversais
Traballaremos neste curso os seguintes elementos transversais que son valores
irrenunciables no ensino da Relixión Católica pero, loxicamente, adaptándoos ás
necesidades do alumnado, o desenvolvemento dos estudantes. Os elementos transversais
coa súa concreción son:
1. Comprensión Lectora e Expresión oral e escrita
✓ As habituais prácticas do Plan Lector do Centro.
✓ Practicar constantemente estes dous elementos tanto na lectura de textos bíblicos
como de documentos tanto en medios dixitais como en papel.
✓ Escoitar, dialogar, debater e expresar con total respecto nas interaccións entre
iguais e co profesor.
2. Comunicación Audiovisual
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras
propias do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos
demais, adquirindo unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e
maneira de ser dos demais.
237
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar aos demais e chegar a superar
os conflitos que xorden nas relacións cotiás analizando posturas e actitudes que
favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación, respecto, perdón.
3. Educación nas tecnoloxías da comunicación e información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos
aqueles adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e
ó benestar da sociedade.
✓ Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos
descubrimentos e avances tecnolóxicos e científicos.
4. Emprendemento
✓ Valorar os produtos con obxectividade e saber adquirilos e consumilos de forma
racional e equilibrada.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios económicos teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade e tomar unha postura crítica ó respecto.
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade desde unha visión cristiá. Coidar e
favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
5. Educación cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos
e facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade e valorar o
labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no ben
dos demais.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os
problemas dos demais.
6. Prevención de violencia
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
238
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de
distinto sexo e buscar solucións ó respecto.
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
Relación coas demais áreas
Por ser a Relixión Católica un elemento esencial na busca de respostas ós interrogantes
que o ser humano se fixo ó longo da historia e, por ser un ineludible feito cultural, a relixión
ten unha gran relación con calquera das áreas que o alumno/a debe estudar.
Deste xeito, na área de Relixión Católica establécese unha relación interdisciplinaria con
outras áreas do currículo: Xeografía e Historia, Bioloxía, Música, Educación Plástica e
Visual, Matemáticas, Tecnoloxía, Cultura Clásica, Lingua Galega, Lingua Castelá e
Filosofía.
9.2.- Educación en valores
Educación moral e cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos e
facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os problemas
dos demais.
✓ Analizar as causas dos desequilibrios sociais e as actitudes que os cristiáns deben
tomar ante eles.
✓ Valorar o labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no
ben dos demais.
✓ Colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
239
Educación para a paz
✓ Aceptarse como persoa, coas súas calidades e defectos, e adquirir actitudes de
aceptación, respecto e tolerancia cara ás demais persoas.
✓ Coñecer o contido da Declaración dos Dereitos Humanos e analizar as esixencias
que emanan deles.
✓ Coñecer o contexto cultural doutros pobos, valoralos e adquirir unha postura de
respecto.
✓ Descubrir feitos nos que se respectan os dereitos humanos e feitos nos que se
violan.
✓ Analizar posturas e actitudes que favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación,
respecto, perdón...
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras propias
do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos demais.
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar os demais e chegar a superar os
conflitos que xorden nas relacións cotiás.
✓ Coñecer a Doutrina Social da Igrexa ante os problemas que ameazan a paz mundial.
✓ Descubrir e valorar a historia criticamente desde unha perspectiva do tempo e das
circunstancias daquela época.
✓ Adquirir unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e maneira de ser
dos demais.
✓ Recoñecer e valorar as iniciativas da Igrexa na construción da paz e identificar
modelos de persoas construtoras de paz e chegar a valoralas.
Educación para a igualdade entre os sexos
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de distinto
sexo e buscar solucións ó respecto.
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
✓ Aceptar indiscriminadamente as tarefas que toca realizar (prescindindo do xa
establecido polo feito de ser home ou muller).
240
Educación para a saúde
✓ Descubrir todo aquilo que vai en contra da vida e da saúde.
✓ Apreciar, valorar e defender a vida humana e tomar actitudes de responsabilidade
ante a súa propia vida e a dos demais.
✓ Descubrir todo aquilo que vai contra a vida humana: atentados, eutanasia, abortos,
drogas... e adquirir un criterio responsable ante a vida.
✓ Valorar a Igrexa, as entidades e as persoas que defenden a vida humana.
✓ Descubrir e agradecer todo o positivo da vida.
✓ Coñecer entidades relixiosas e non relixiosas que se dedican con empeño ó coidado
da saúde e valorar a súa misión.
Educación do consumidor
✓ Aprender a coidar e a colaborar cos bens da Creación para poñelos ó servizo de
todas as persoas e os seres creados.
✓ Valorar os produtos de consumo con obxectividade e saber adquirilos e consumilos
de forma racional e equilibrada.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade de consumo e tomar unha postura crítica ó
respecto.
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade de consumo desde unha visión cristiá.
Coidar e favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
✓ Analizar a Doutrina Social da Igrexa como resposta ós problemas da sociedade:
traballo, poder, guerra...
Educación ambiental
✓ Descubrir, apreciar e valorar os bens da natureza e do ambiente e colaborar na súa
conservación.
✓ Rexeitar comportamentos sociais que permiten a deterioración da natureza e do
ambiente.
✓ Reflexionar sobre cando se colabora co medio natural e cando non se colabora.
✓ Descubrir, apreciar e valorar a arte e todas as riquezas culturais que nos legaron e
coidalas.
✓ Descubrir e valorar costumes, tradicións, lendas, a historia doutros grupos e pobos.
Educación sexual
✓ Descubrir o que encerra a sexualidade humana e valorala desde a faceta do amor.
✓ Recoñecer a importancia de valorar o corpo (o seu e o dos demais) e a sexualidade
na súa xusta medida.
241
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación exercen sobre o
corpo e a sexualidade humana e tomar medidas ó respecto.
✓ Valorar criticamente a formación recibida respecto á sexualidade e descubrir a
importancia dunha boa educación neste aspecto.
✓ Descubrir o matrimonio e a relación home-muller como complementariedade e
riqueza desde o amor.
✓ Descubrir e valorar, a través das diferentes opcións de vida, o enfoque que as
persoas lle dan á súa sexualidade (matrimonio, celibato...).
Educación vial
✓ Descubrir a importancia dunha educación vial para coidar e respectar vidas humanas.
✓ Tomar conciencia de que somos responsables da vida dos demais, de aí a
importancia de cumprir as normas de circulación.
✓ Analizar os problemas que se dan na estrada e buscar unha resposta cristiá de
respecto e valor pola vida.
✓ Coñecer a preocupación da Igrexa no apostolado da estrada.
Educación nas tecnoloxías da información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos aqueles
adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e ó benestar
da sociedade.
Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos descubrimentos e
avances tecnolóxicos e científicos.
10.- Contribución ó plan anual de lectura
O desenvolvemento do Plan Lector na materia de Relixión en 1º de Bacharelato
consistirá en acadar dous obxectivos:
1.- Potenciar e coñecer a Biblioteca do Instituto.
2.- Mellorar a comprensión lectora dos alumnos/as.
A potenciación da biblioteca o faremos do seguinte modo:
242
▪ Os alumnos e alumas consultarán os fondos bibliográficos da biblioteca do
noso centro educativo na busca de información e así poder realizar pequenos
traballos de investigación de temas propostos polo profesor.
O obxectivo de todo proceso de ensinanza-aprendizaxe é lograr que os alumnos
comprendan o que se lles ensina.
O traballo específico para mellorar a comprensión lectora será o seguinte:
▪ Comprensión de conceptos.
▪ Busca das ideas principais dun texto.
▪ Interpretación dun texto.
▪ Realización de esquemas e cadros.
▪ Reflexión.
11.- Contribución ó plan de convivencia
A través da materia e tendo en conta o plan de convivencia do centro intentarase:
• Contribuír ao labor de concienciación sobre a importancia dunha axeitada
convivencia escolar que permita unha mellor realización ensinanza-aprendizaxe.
• Detectar o antes posible conflitos que poidan xurdir nas aulas para resolvelos de
maneira pacífica.
• Establecer normas de funcionamento e organización das clases, da materia, da
aula ou de calquera espazo que se utilice para impartir a materia.
• Motivar ao alumnado para que comece a interiorización da cultura do diálogo e a
mediación.
• Fomentar o respecto entre todos os membros da comunidade e a integración de
todos no centro.
• Fomentar a realización de actividades que potencien o respecto á diversidade.
243
12.- Contribución ó plan TIC
As novas tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) deben formar parte dun
proxecto educativo actual. As novas tecnoloxías ábrenlle aos educadores novos camiños e
formas para traballar na clase. Que poden resultar motivadoras para os alumnos. Aplicando
unha linguaxe máis próximo ós nosos alumnos e conectados a realidade.
Pretendo conseguir facer un ERE 2.0 para estar na súa onda.
Por todo iso, na materia de Relixión de 1º de Bacharelato traballaremos de varias
maneiras coas novas tecnoloxías, de acordo coas posibilidades tecnolóxicas do noso
centro:
▪ Utilización dos ordenadores das aulas de informática.
▪ Actividades de busca, transformación e comunicación da información de
Internet.
▪ Uso do encerado dixital interactivo. Os niveis de interacción e comunicación
entre o profesor e o alumno increméntanse, e tamén os dos alumnos entre sí,
polo que se potencia a aprendizaxe cooperativo.
▪ Emprego do libro dixital por parte do profesor.
▪ O uso na aula do blog coma mediador da aprendizaxe.
▪ Presentacións audiovisuais (PowerPoint) para cada un dos temas.
Sempre cun uso ético e responsable da información e das ferramentas tecnolóxicas.
13.- Actividades complementarias e extraescolares
As actividades deste Departamento de Relixión realizaranse sempre en coordinación e
supervisión de Vicedirección. Por iso a temporalización de cada actividade concreta farase
nos primeiros días de clase cando se teñan os datos concretos de cada grupo. Ademais ha
de terse en conta que, como para algunha das actividades pode ser preciso utilizar días non
lectivos, será imprescindible contar co permiso especial das familias.
• Participación nun programa educativo do Plan Proxecta.
244
• Realizaranse actividades especiais na aula con motivo do DOMUND (Outubro), Día
dos Dereitos Humanos (10 de Novembro), Día Internacional para a Tolerancia (16 de
Novembro), Día Universal da Infancia (20 de Novembro), Día da Paz (30 de Xaneiro)
e Mans Unidas (Febreiro).
• Realizarase algunha excursión cultural-relixiosa cos alumnos, para que descubran as
raíces cristiáns da nosa sociedade e cultura. A nosa proposta para este curso é unha
excursión a Paris, Lisboa, Roma ou Budapest para os alumnos matriculados na
materia de Relixión Católica.
• Participación nalgún encontro da Delegación Diocesana de Mocidade.
• Aberto a participar en actividades culturais doutros departamentos do Instituto.
• Participación nas diferentes actividades organizadas polo Equipo de Dinamización
Lingüística do centro.
• Como actividade extraescolares proponse a visita a algún dos lugares ou
monumentos estudados durante o curso académico.
Os obxectivos que pretendemos acadar con estas actividades:
- Achegar aos alumnos á cultura relixiosa do seu entorno.
- Recoñecer os distintos símbolos e obxectos relixiosos cristiáns.
- Levar a cabo actividades conxuntas con outros departamentos.
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica
docente
Elementos a avaliar
Indicadores de logro
Resultado
Non conseguido Conseguido parcialmente
Totalmente conseguido
Programación didáctica.
Non se adecúa ó contexto da aula.
Adecúase parcialmente ó contexto da aula.
Adecúase completamente ó contexto da aula.
Plans de mellora.
Non se adoptaron medidas de mellora tralos resultados académicos obtidos.
Identificáronse as medidas de mellora a adoptar tralos resultados académicos obtidos.
Adoptáronse medidas de mellora segundo os resultados académicos obtidos.
245
Medidas de atención á diversidade.
Non se adoptaron medidas de atención á diversidade adecuadas.
Identificáronse as medidas de atención á diversidade a adoptar.
Adoptáronse medidas de atención á diversidade adecuadas.
Temas transversais.
Non se traballaron tódolos temas transversais na materia.
Traballáronse a maioría dos temas transversais na materia.
Traballáronse tódolos temas transversais na materia.
Programa de recuperación.
Non se estableceu un programa de recuperación para os alumnos.
Iniciouse o programa de recuperación para os alumnos que o necesiten.
Estableceuse un programa de recuperación eficaz para os alumnos que o necesiten.
Obxectivos da materia.
Non se alcanzaron os obxectivos da materia establecidos.
Alcanzáronse parte dos obxectivos da materia establecidos para o curso.
Alcanzáronse os obxectivos da materia establecidos para este curso.
Competencias clave.
Non se desenvolveron a maioría das competencias clave relacionadas coa materia.
Desenvolvéronse parte das competencias clave relacionadas coa materia.
Logrouse o desenvolvemento das Competencias clave relacionadas con esta materia.
Práctica docente.
A práctica docente non foi satisfactoria.
A práctica docente foi parcialmente satisfactoria.
A práctica docente foi satisfactoria.
Programas de mellora para a práctica docente.
Non se deseñaron programas de mellora para a práctica docente.
Identificáronse os puntos para deseñar un programa de mellora para a práctica docente.
Deseñáronse programas de mellora para a práctica docente.
Materiais e recursos didácticos
Os materiais e recursos didácticos non foron os adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron parcialmente adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron completamente adecuados.
Distribución de espazos e tempos
A distribución dos espazos e tempos non foi adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
A distribución dos espazos e tempos foi parcialmente adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
A distribución dos espazos e os tempos foi adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
Métodos didácticos e
Os métodos didácticos e
Os métodos didácticos e
Os métodos didácticos e
246
pedagóxicos pedagóxicos utilizados non contribuíron á mellora do clima da aula e do centro.
pedagóxicos utilizados contribuíron parcialmente á mellora do clima na aula e do centro.
pedagóxicos utilizados contribuíron á mellora do clima da aula.
Resultados da avaliación
Os resultados da avaliación nesta materia non foron satisfactorios.
Os resultados da avaliación nesta materia foron moderados.
Os resultados da avaliación nesta materia foron satisfactorios.
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación
Se establecen os mecanismos de revisión, avaliación e modificación das programacións
didácticas en relación cos resultados académicos e os procesos de mellora. Expóñense os
procedementos para valorar o axuste entre a Programación Didáctica e os resultados
Adecuación da programación didáctica
Resultados académicos
Propostas de mellora
Preparación da clase os materiais didácticos
Hai coherencia entre o programado e o desenvolvemento das clases.
Existe unha distribución temporal equilibrada.
Adecúase o desenvolvemento da clase coas características do grupo
Utilización dunha
metodoloxía
adecuada
Tivéronse en conta aprendizaxes significativas.
Considérase a interdisciplinariedade (en actividades, tratamento dos contidos etc.).
A metodoloxía fomenta a motivación e o desenvolvemento das capacidades do alumno.
A metodoloxía inclúe o traballo de competencias e intelixencias múltiples.
Regularización da
práctica docente
Grao de seguimento dos alumnos.
Validez dos recursos utilizados na
247
clase para as aprendizaxes.
Os criterios de promoción están acordados entre os profesores.
Avaliación das
aprendizaxes e
información que deles se dá aos alumnos e ás
familias
Os estándares de aprendizaxe avaliables atópanse vinculados ás competencias, contidos e criterios de avaliación.
Os instrumentos de avaliación permiten rexistrar numerosas variables da aprendizaxe.
Os criterios de cualificación están axustados á tipoloxía de actividades planificadas.
Os criterios de avaliación e os criterios de cualificación déronse a coñecer:
- aos alumnos
- ás familias
Utilización de
medidas para a
atención á
diversidade
Adóptanse medidas con antelación para coñecer as dificultades de aprendizaxe
Ofreceuse resposta ás diferentes capacidades e ritmos de aprendizaxe.
As medidas e recursos ofrecidos foron suficientes.
Aplícanse medidas extraordinarias recomendadas polo equipo docente atendendo aos informes psicopedagóxicos.
248
Programación de 2º de BAC
1.- Introdución
1.1.- Marco legal
Na elaboración desta programación didáctica debemos ter en conta a Lei Orgánica
8/2013 de 9 de decembro (B.O.E. do 10 de decembro de 2013) para a Mellora da Calidade
Educativa (LOMCE), que modifica a LOE; Orde ECD/65/2015, de 21 de xaneiro (B.O.E. do
29 de xaneiro de 2015), pola que se describen as relacións entre as competencias, os
contidos e os criterios de avaliación da educación primaria, a educación secundaria e o
bacharelato; Decreto 86/2015 de 25 de xuño (D.O.G. do 29 de xuño de 2015), polo que se
establece o currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade
Autónoma de Galicia, de aplicación en E.S.O e Bacharelato no presente curso; Resolución
do 27 de xullo de 2015, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e
Innovación Educativa (D.O.G. do 29 de xullo de 2015, pola que se ditan instrucións no curso
académico 2015/16 para a implantación do currículo da educación secundaria obrigatoria e
do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia.
Unha das principais novidades que incorpora esta lei na actividade educativa vén derivada
da nova definición de currículo, en concreto pola inclusión das denominadas
competencias clave, un concepto relativamente novidoso no sistema educativo español e
na súa práctica educativa. Polo que se refire, globalmente, á concepción que se ten de
obxectivos, contidos, metodoloxía e criterios de avaliación, as novidades son as que
Curso 2º de BAC
Profesor Víctor Manuel Porto López
Libro de
texto
Sen libro
249
produce, precisamente, a súa interrelación coas citadas competencias, que van orientar o
proceso de ensino-aprendizaxe.
A área de Relixión e Moral Católica fundaméntase nas esixencias que leva consigo
desenvolver, na escola, a educación integral e a aplicación duns dereitos expresados na
Declaración Universal de Dereitos Humanos (1948, art.º 26.3); a Constitución española
(1978, art.º 27.3); o Pacto Internacional de Dereitos Humanos, Económicos, Sociais e
Culturais (1966, art.º 13.3); a Carta dos Dereitos Fundamentais da Unión Europea (2000,
art.º 10 e 14.3), etc. Ademais, está garantida polo Acordo subscrito entre o Estado español
e a Santa Sé sobre Ensino e Asuntos Culturais (3-1-1979).
A práctica deste dereito leva consigo un ensino relixioso escolar e confesional. Este
ensino concrétase na área de Relixión e Moral Católica, unha materia específica e
rigorosamente escolar, ordinaria para os que a soliciten, equiparable ao resto das demais
materias no rigor científico, na formulación dos seus obxectivos e contidos, e na súa
significación educativa dentro do currículo. Así mesmo, contribúe á formación integral do
alumnado e ao pleno desenvolvemento da persoa en todas as súas capacidades.
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter confesional. A
súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos Xerais». Estes
deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular (realización da
programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.).
1.2.- Contextualización
O instituto IES Cosme López Rodríguez conta con 196 alumnos e está situado na
localidade de A Rúa cunha poboación de 4187 habitantes. Ademais recibe alumnado dos
concellos de Petín, Larouco, O Bolo e Vilamartín. Son todos concellos formados por un
elevado número de asentamentos de poboación de reducido tamaño nos produciuse un
estancamento e incluso retroceso demográfico e un acusado avellentamento da poboación
ata límites críticos nalgúns casos.
O territorio está vertebrado por unha infraestrutura de transporte caracterizada por redes
lentas, de trazados antigos, sinuosos e deficientemente dotadas en medios técnicos, que
comunican núcleos de poboación moi dispersos no espazo. Máis da metade do alumnado
ten que facer uso do transporte escolar, o que condiciona a organización de todo tipo de
actividades, sobre todo extraescolares.
A estrutura interna das economías familiares está diversificada. A estrutura agraria
caracterízase por: avellentamento da poboación, crecemento vexetativo negativo, perda de
250
iniciativas motivada por unha emigración secular, dispersión dos asentamentos de
poboación, elevado número de explotacións agrarias que funcionan en réxime de
autoconsumo, agricultura minifundista de policultivo tradicional.
A maioría das economías familiares, aínda que situadas nun medio rural, reciben ingresos
de rendas xeradas fóra da actividade agraria: sector servizos pouco especializados e
actividades relacionadas co sector louseiro cunha elevada taxa de desemprego.
Pretendemos que a nosa acción educativa xire en torno aos seguintes eixos fundamentais:
- Unha educación que forme as persoas nos valores de respecto, tolerancia, liberdade,
igualdade, coeducación e non violencia, buscando unha convivencia que fomente a
solidariedade e que evite calquera tipo de discriminación.
- Unha educación participativa, democrática, plural, integral, que forme cidadás e
cidadáns capaces de participar responsablemente na vida social da súa comunidade
e que conduza á aceptación e ao respecto de todo tipo de diversidade (cultural,
ideolóxica, étnica, de xénero, etc.).
- Unha educación que valore o coñecemento e a adquisición do saber como una parte
fundamental do desenvolvemento persoal, que fomente a curiosidade cultural e
científica, que favoreza a reflexión e a análise como estratexia na adquisición do
coñecemento. Queremos formar aos alumnos e alumnas non só para habilitalos de
cara a unha formación académica ou profesional futura, senón particularmente para o
seu desenvolvemento persoal, e para favorecer a súa integración social. Prestarase
atención especial ao desenvolvemento afectivo emocional, a autoestima, a
capacidade de toma de decisións, o aproveitamento do tempo de lecer, etc.
- Unha educación que fomente o aprezo e valoración polo contorno e a cultura propia.
- Preocupámonos pola conservación e divulgación do patrimonio natural e cultural,
tanto material coma inmaterial, promovendo accións no contexto social da zona que
sensibilicen a toda a comunidade sobre o seu valor.
- Garantir o acceso á cultura e ás tecnoloxías da información e a comunicación é unha
forma de asegurar as posibilidades formativas futuras para toda a comunidade
educativa. O desenvolvemento dos hábitos lectores e o dominio das tecnoloxías da
información.
- Nun mundo globalizado como é o actual, con internet como unha canle esencial de
adquisición de coñecementos e a Unión Europea coma espazo común de traballo, o
centro considera imprescindible implementar accións conducentes á adquisición dun
axeitado nivel de comunicación na lingua inglesa.
251
- Un centro educativo aberto á innovación, tanto na promoción e uso das novas
tecnoloxías, como no campo metodolóxico, para garantir ao alumnado a mellor
formación posible.
- Un centro que desenvolva un traballo sistemático no campo da orientación e a titoría
tanto para favorecer o desenvolvemento persoal e a educación en valores, como
para garantir a información, formación e apoio necesarios na elección dos itinerarios
formativos e laborais axeitados.
- Un centro aberto ao entorno, que manteña relacións fluídas de colaboración e apoio
mutuo coas institucións públicas e as entidades socias, culturais, deportivas, etc. que
desenvolven a súa actividade na área de influenza do centro.
1.3.- Composición do Departamento
Víctor Manuel Porto López é profesor definitivo de Relixión Católica e exerce de xefe
do departamento. Imparte docencia en dous grupos de 1º de ESO, dous de 2º de ESO,
dous, de 3º ESO, dous de 4º de ESO, un de 1º de Bacharelato e por último outro de 2º de
BAC.
2.- Obxectivos
A área de Relixión Católica é unha materia opcional curricular de carácter
confesional. A súa identidade resúmese nas súas «Finalidades Educativas» ou «Obxectivos
Xerais». Estes deben ser a meta e a directriz no seu deseño e desenvolvemento curricular
(realización da programación xeral do curso, de cada unidade didáctica, etc.). As seguintes
«Finalidades educativas de Bacharelato» sinalan as metas finais ás que deben conducir
todo curso e unidade didáctica de Relixión Católica.
2.1.- Obxectivos xerais de Bacharelato
No marco da LOMCE, o Bacharelato ten como finalidade proporcionar ao alumnado
formación, madurez intelectual e humana, coñecementos e habilidades que lles permitan
desenvolver funcións sociais e incorporarse á vida activa con responsabilidade e
competencia. Así mesmo, capacitará ao alumnado para acceder á educación superior.
252
O Bacharelato contribuirá a desenvolver nos alumnos e as alumnas as capacidades que
lles permitan:
▪ Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha
conciencia cívica responsable, inspirada polos valores da Constitución Española así
como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construción
dunha sociedade xusta e equitativa.
▪ Consolidar unha madurez persoal e social que lles permita actuar de forma
responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Prever e resolver
pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.
▪ Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres,
analizar e valorar criticamente as desigualdades existentes e impulsar a igualdade
real e a non discriminación das persoas con discapacidade.
▪ Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para
o eficaz aproveitamento da aprendizaxe, e como medio de desenvolvemento persoal.
▪ Dominar, tanto na súa expresión oral como escrita, a lingua castelá e, no seu caso, a
lingua cooficial da súa comunidade autónoma.
▪ Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras.
▪ Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e a
comunicación.
▪ Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus
antecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de forma
solidaria no desenvolvemento e mellóraa da súa contorna social.
▪ Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais e dominar as
habilidades básicas propias da modalidade elixida.
▪ Comprender os elementos e os procedementos fundamentais da investigación e dos
métodos científicos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e a
tecnoloxía no cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o
respecto cara ao medio ambiente.
▪ Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa,
traballo en equipo, confianza nun mesmo e sentido crítico.
▪ Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o criterio estético, como
fontes de formación e enriquecemento cultural.
▪ Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e
social.
253
▪ Afianzar actitudes de respecto e prevención no ámbito da seguridade vial.
2.2.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Bacharelato
Os obxectivos xerais da área de Relixión Católica de Bacharelato:
A educación, entendida como un proceso que pretende o pleno desenvolvemento da
personalidade do alumnado, favorece a maduración do conxunto das súas dimensións,
axudándolle a formarse a súa identidade á vez que lle introduce de xeito activo na
sociedade.
A dimensión relixiosa, co seu sentido globalizador, é unha das que máis contribúe
ao logro dunha auténtica maduración da persoa. O carácter integral da
educación reclama unha concepción da realidade, unha cosmovisión, na que se descobre o
verdadeiro sentido do que uno é e do que fai.
A etapa de Bacharelato supón, desde o punto de vista psicoevolutivo, a procura
da autonomía, o que con leva un permanente contraste entre o presente e a
tradición para afrontar o futuro. O alumnado comeza a reler a súa historia á
luz da súa propia experiencia, cuestionando o depósito transmitido de saberes, crenzas e
experiencias recibidas.
O ensino da relixión católica axuda a iluminar a historia persoal e social, a respectar
e interpretar o conxunto de valores e significados presentes na realidade,
ofrecendo claves de interpretación que dan sentido ao que facemos.
O artigo 24 do Real Decreto 1105/2014, establece que o Bacharelato ten a
finalidade de proporcionar ao alumnado formación, madurez intelectual e humana,
coñecementos e habilidades que lle permita desenvolver funcións sociais e
incorporarse á vida activa con responsabilidade e competencia. A devanditos logros
pode contribuír de xeito satisfactorio o ensino da relixión, facilitando o desenvolvemento
do xuízo crítico, ensinando a observar e analizar a realidade con respecto, en claves
de liberdade, responsabilidade, verdade e apertura á cuestión do sentido.
O presente currículo toma en consideración a aprendizaxe por competencias busca,
desde a antropoloxía cristiá, a consecución e dominio das mesmas. Dado que a
competencia supón unha combinación de habilidades prácticas, coñecementos,
motivación, valores éticos, actitudes, emocións e outros compoñentes sociais, esfórzase por
reflectir a achega específica que este ensino ofrece ao proceso
humanizador que con leva a educación.
254
A importancia que a materia de relixión outorga á inculturación da fe, nos
distintos contextos, é un feito positivo que a converte nun magnífico instrumento
para a comunicación e o diálogo nun mundo cada vez máis plural. Á súa vez, asume
como punto de partida os obxectivos que se fixan na etapa para o desenvolvemento das
diversas capacidades.
Convén destacar no haber desta materia a axuda á promoción dos
dereitos humanos e ao exercicio da verdadeira cidadanía, fomentando a
corresponsabilidade na construción dunha sociedade xusta e equitativa. Preocúpase
tamén de conseguir no alumnado unha madurez persoal e social que lle permita
actuar de forma responsable e autónoma, desde un espírito crítico e construtivo.
Esta materia promove tamén o desenvolvemento da sensibilidade artística e literaria,
así como o criterio estético, mostrando a beleza, a verdade e o ben como fontes do
enriquecemento persoal e cultural.
Para o logro destes obxectivos, a través dos procesos de ensino-aprendizaxe,
o currículo de relixión en Bacharelato propón a división dos seus contidos en catro
bloques temáticos: antropoloxía cristiá, doutrina social da Igrexa, relación razón,
fe e ciencia e, para rematar, a Igrexa como xeradora de cultura ao longo da historia.
Deste xeito, preténdese que o alumnado dispoña dos suficientes
coñecementos, procedementos e actitudes que lle permita dar resposta, desde a
cosmovisión cristiá, aos retos que lle presenta o mundo contemporáneo.
Os contidos procedimentais da materia de relixión católica facilitan estratexias e
procedementos fundamentais para a comprensión do feito cristián. Estes contidos
adquírense ao longo do desenvolvemento curricular e colaboran, de xeito
eficaz, á consecución das competencias asignadas no currículo de Bacharelato.
Concretamente os contidos procedimentais de Relixión Católica desenvolverán
especialmente as seguintes competencias: Comunicación lingüística, Aprender a aprender,
Competencias sociais e cívicas e Conciencia e expresións culturais.
Entre os contidos procedimentais básicos da materia de Relixión Católica
atopamos os seguintes:
− Observación da realidade. O feito relixioso nace da apertura do ser humano á
realidade total. A materia de Relixión Católica pretende colaborar na formación
da dimensión natural que nace do asombro ante o real e empúxanos a preguntas
últimas sobre o sentido. Observar é máis que ver e require dun adestramento en
disposicións específicas que non eviten as dimensións espirituais do real.
255
− Procura de información, manexo e interpretación de fontes bíblicas. O estudo do
cristianismo require o manexo das Sagradas Escrituras e textos referidos ás
mesmas que forman parte do corpus teolóxico acumulado ao longo da historia.
− Reflexión crítica. O desenvolvemento da materia axuda a coñecer a xénese das
ideas
dominantes, a detectar prexuízos fronte á verdade, a examinar con profundidade as
propias ideas e sentimentos fundamentais.
− Exposición e argumentación respectuosa das crenzas relixiosas propias e alleas.
A materia de Relixión Católica contribúe á formación de competencias que
permitan expoñer e defender a racionalidade das propias crenzas relixiosas e o
respecto polas alleas.
Para rematar, hai que destacar que a materia contribúe á consecución de contidos
de carácter actitudinal que son coherentes cos obxectivos de cada etapa.
Permite coñecer e apreciar os valores e normas básicas de convivencia; desenvolver
hábitos de traballo, esforzo e responsabilidade no estudo; a confianza en si mesmo
para un desenvolvemento adecuado da personalidade. Tamén favorece de xeito directo
a adquisición de habilidades para a prevención e resolución pacífica de todo tipo de conflitos
e o coñecemento, comprensión e respecto das diferentes culturas. Por outra banda,
favorece o respecto pola diversidade entre persoas, a igualdade de dereitos e
oportunidades de homes e mulleres e a non discriminación.
A aprendizaxe desta materia ha de contribuír a que os alumnos e alumnas desenvolvan as
seguintes capacidades:
1. Recoñecer e respectar a necesidade de sentido no home.
2. Comparar manifestacións históricas que permitan desvelar desde sempre o sentido
relixioso do ser humano.
3. Dar razón da raíz divina da dignidade humana.
4. Identificar e contrastar no momento actual diversas respostas de sentido.
5. Coñecer e valorar o contexto en que nace e o ensino da doutrina social da Igrexa.
6. Identificar a dignidade humana como clave para unha convivencia xusta entre os
homes, diferenciándoa dos recoñecementos que o Estado realiza a través das leis.
7. Coñecer e aplicar os principios fundamentais da doutrina social da Igrexa a
diversos contextos.
8. Coñecer e distinguir os diferentes métodos utilizados pola persoa para coñecer a
256
verdade.
9. Coñecer e aceptar con respecto os momentos históricos de conflito entre
a ciencia e a fe, sabendo dar razóns xustificadas da actuación da Igrexa.
10. Ser consciente da necesidade de relación entre ciencia e ética para que exista
verdadeiro progreso humano.
11. Coñecer e comparar diferentes acepcións do térmo cultura.
12. Ser consciente que a persoa é xeradora de cultura.
13. Caer na conta do cambio que o monacato introduce na configuración do tempo e
o traballo.
2.3.- Obxectivos xerais da área de Relixión Católica para 2º de Bacharelato
Tendo en conta que este curso de segundo de Bacharelato supón o salto dos alumnos á
Universidade procurarase que os obxectivos de Relixión completen a formación xa adquirida
en cursos anteriores constituíndo na práctica un repaso e síntese dos cursos anteriores.
1. Enmarcar as relixións, e en especial a fe cristiá, no contexto da resposta ao problema
do sentido da vida.
2. Adquirir un panorama xeral organizado da doutrina social da Igrexa, das súas raíces, os
seus principios inamovibles e a súa evolución histórica.
3. Captar a importancia do “proxecto persoal de vida” como instrumento para canalizar a
propia vida e comprender as implicacións da proposta cristiá nese proxecto.
4. Elaborar unha axeitada comprensión do que significa “ser persoa” a partir das dúas
vertentes fundamentais da experiencia humana: a interioridade e o encontro cos demais
e co mundo.
5. Coñecer as composicións artísticas de contido cristián máis significativas da cultura
occidental e da nosa cultura máis próxima, así como desenvolver a sensibilidade
artística e relixiosa ante a contemplación e o estudo de obras de arte de contido
relixioso.
257
3.- Contribución ao desenvolvemento das competencias clave
A área de Relixión Católica contribúe ao desenvolvemento das competencias desde
as súas finalidades educativas, obxectivos, contidos e actividades de aprendizaxe e
avaliación.
No libro de texto do alumnado desenvólvense as competencias nas actividades de
ensinanza-aprendizaxe de cada unidade. Especialmente, trabállanse as competencias
desde a intelixencia espiritual, a intelixencia emocional e a educación en valores, así como
as seguintes propostas polo currículo de Relixión Católica (2015):
- A competencia en comunicación lingüística (CL).
- As competencias sociais e cívicas (CSC).
- A competencia dixital (CD).
- A competencia para o sentido de iniciativa e espírito emprendedor (SIEE).
- A competencia de aprender a aprender (AA).
- A competencia de conciencia e expresións culturais (CEC).
- A competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía
(CMCT).
Descritores competenciais:
Competencia clave Indicadores Descritores
Coidado do ámbito
natural e dos seres
vivos
Interactuar co ámbito natural de
xeito respectuoso.
Respectar e preservar a vida dos
seres vivos do seu ámbito.
Tomar conciencia dos cambios
producidos polo ser humano no
ámbito natural e as repercusións
para a vida futura.
Comprometerse co uso
responsable dos recursos
naturais para promover un
desenvolvemento sostible.
258
Competencia matemática
e competencias básicas
en ciencia e tecnoloxía
(CMCT)
Vida saudable
Desenvolver e promover hábitos
de vida saudable en canto á
alimentación e ao exercicio físico.
Xerar criterios persoais sobre a
visión social da estética do corpo
humano fronte ao seu coidado
saudable.
A ciencia no día a día
Recoñecer a importancia da
ciencia na nosa vida cotiá.
Aplicar métodos científicos
rigorosos para mellorar a
comprensión da realidade
circundante en distintos ámbitos
(biolóxico, xeolóxico, físico,
químico, tecnolóxico,
xeográfico...).
Manexar os coñecementos sobre
ciencia e tecnoloxía para
solucionar problemas,
comprender o que acontece ao
noso redor e responder a
preguntas.
Manexo de elementos
matemáticos
Coñecer e utilizar os elementos
matemáticos básicos: operacións,
magnitudes, porcentaxes,
proporcións, formas xeométricas,
criterios de medición e
codificación numérica, etc.
Comprender e interpretar a
información presentada en
formato gráfico.
Razoamento lóxico e
resolución de
problemas
Organizar a información utilizando
procedementos matemáticos.
Resolver problemas
seleccionando os datos e as
259
estratexias apropiadas.
Aplicar estratexias de resolución
de problemas a situacións da vida
cotiá.
Comunicación lingüística
(CL)
Comprensión: oral e
escrita
Comprender o sentido dos textos
escritos e orais.
Manter unha actitude favorable
cara á lectura.
Expresión: oral e
escrita
Expresarse oralmente con
corrección, adecuación e
coherencia.
Utilizar o vocabulario adecuado,
as estruturas lingüísticas e as
normas ortográficas e gramaticais
para elaborar textos escritos e
orais.
Compoñer distintos tipos de
textos creativamente con sentido
literario.
Normas de
comunicación
Respectar as normas de
comunicación en calquera
contexto: quenda de palabra,
escoita atenta ao interlocutor...
Manexar elementos de
comunicación non verbal, ou en
diferentes rexistros, nas diversas
situacións comunicativas.
Comunicación noutras
linguas
Entender o contexto sociocultural
da lingua, así como a súa historia
para un mellor uso desta.
Manter conversacións noutras
linguas sobre temas cotiáns en
distintos contextos.
Utilizar os coñecementos sobre a
lingua para buscar información e
260
ler textos en calquera situación.
Producir textos escritos de
diversa complexidade para o seu
uso en situacións cotiás ou en
materias diversas.
Competencia dixital
(CD)
Tecnoloxías da
información
Empregar distintas fontes para a
busca de información.
Seleccionar o uso das distintas
fontes segundo a súa fiabilidade.
- Elaborar e dar a coñecer
información propia derivada de
información obtida a través de
medios tecnolóxicos.
Comunicación
audiovisual
Utilizar as distintas canles de
comunicación audiovisual para
transmitir informacións diversas.
- Comprender as mensaxes que
veñen dos medios de
comunicación.
Utilización de
ferramentas dixitais
Manexar ferramentas dixitais para
a construción de coñecemento.
Actualizar o uso das novas
tecnoloxías para mellorar o
traballo e facilitar a vida diaria.
- Aplicar criterios éticos no uso
das tecnoloxías.
Conciencia e expresións
culturais
(CEC)
Respecto polas
manifestacións
culturais propias e
alleas
Mostrar respecto cara ao
patrimonio cultural mundial nas
súas distintas vertentes (artístico-
literaria, etnográfica, científico-
técnica...).
Valorar a interculturalidade como
unha fonte de riqueza persoal e
cultural.
Apreciar os valores culturais do
261
patrimonio natural e da evolución
do pensamento científico.
Expresión cultural e
artística
Expresar sentimentos e emocións
mediante códigos artísticos.
Apreciar a beleza das expresións
artísticas e das manifestacións de
creatividade.
Elaborar traballos e presentacións
con sentido estético.
Competencias sociais e
cívicas
(CSC)
Educación cívica e
constitucional
Coñecer as actividades humanas,
adquirir unha idea da realidade
histórica a partir de distintas
fontes, e identificar as
implicacións que ten vivir nun
Estado social e democrático de
dereito referendado por unha
constitución.
- Aplicar dereitos e deberes da
convivencia cidadá no contexto
da escola.
Relación cos demais
Desenvolver capacidade de
diálogo cos demais en situacións
de convivencia e traballo e para a
resolución de conflitos.
Mostrar dispoñibilidade para a
participación activa en ámbitos de
participación establecidos.
Recoñecer riqueza na diversidade
de opinións e ideas.
Compromiso social
Aprender a comportarse desde o
coñecemento dos distintos
valores.
Concibir unha escala de valores
propia e actuar conforme a ela.
Evidenciar preocupación polos
262
máis desfavorecidos e respecto
aos distintos ritmos e
potencialidades.
Involucrarse ou promover accións
cun fin social.
Sentido de iniciativa e
espírito emprendedor
(SIEE)
Autonomía persoal
Optimizar recursos persoais
apoiándose nas fortalezas
propias.
Asumir as responsabilidades
encomendadas e dar conta delas.
Ser constante no traballo,
superando as dificultades.
Dirimir a necesidade de axuda en
función da dificultade da tarefa.
Liderado
Xestionar o traballo do grupo
coordinando tarefas e tempos.
Contaxiar entusiasmo pola tarefa
e ter confianza nas posibilidades
de alcanzar obxectivos.
Darlle prioridade á consecución
de obxectivos de grupo ante os
intereses persoais.
Creatividade
Xerar novas e diverxentes
posibilidades desde
coñecementos previos dun tema.
Configurar unha visión de futuro
realista e ambiciosa.
Encontrar posibilidades no ámbito
que outros non aprecian.
Emprendemento
Optimizar o uso de recursos
materiais e persoais para a
consecución de obxectivos.
Mostrar iniciativa persoal para
iniciar ou promover accións
novas.
263
Asumir riscos no
desenvolvemento das tarefas ou
dos proxectos.
Actuar con responsabilidade
social e sentido ético no traballo.
Aprender a aprender
(AA)
Perfil de aprendiz
Identificar potencialidades
persoais como aprendiz: estilos
de aprendizaxe, intelixencias
múltiples, funcións executivas...
Xestionar os recursos e as
motivacións persoais en favor da
aprendizaxe.
Xerar estratexias para aprender
en distintos contextos de
aprendizaxe.
Ferramentas para
estimular o
pensamento
Aplicar estratexias para a mellora
do pensamento creativo, crítico,
emocional, interdependente...
Desenvolver estratexias que
favorezan a comprensión rigorosa
dos contidos.
Planificación e
avaliación da
aprendizaxe
Planificar os recursos necesarios
e os pasos que hai que realizar
no proceso de aprendizaxe.
Seguir os pasos establecidos e
tomar decisións sobre os pasos
seguintes en función dos
resultados intermedios.
Avaliar a consecución de
obxectivos de aprendizaxe.
Tomar conciencia dos procesos
de aprendizaxe.
264
4.- Estándares de aprendizaxe
4.1.- Temporalización
Dun total de 28 sesións dedicadas en todo o curso ao programa de 2º de Bacharelato
tentaremos partilas do seguinte xeito:
• 25 sesións divididas nos catro bloques de contidos: B1, B2, B3 e B4.
• 3 sesións dedicaranse a actividades de avaliación de traballos.
Actividades a desenvolver Número de
días
previstos
1ª avaliación
Unidade 1.- O descubrimento máis importante 4
Unidade 2.- Ser persoa, para que? 4
Exposición de traballos 1
2ª avaliación
Unidade 3.- Un camiño por onde transitar: a DSI 5
Unidade 4.- Humanizar a ciencia e a técnica 4
Exposición de traballos 1
3ª avaliación
Unidade 5.- Eu teño dereitos 4
Unidade 6.- A fe está de moda 4
Exposición de traballos 1
4.2.- Concreción para cada estándar de aprendizaxe
Unidades
Estándares de aprendizaxe
Bloques
de
contidos
Temporalización
1ª
Aval.
2ª
Aval.
3ª
Aval.
265
U. 1 1.1. Comprende e respecta o significado
bíblico da afirmación «home e muller
creounos».
Bloque I
X
1.2. Valora a diversidade sexual segundo a
proposta cristiá.
1.3. Adopta unha postura crítica ante
propostas culturais contrarias á afirmación
bíblica.
U. 2 1.1.Coñece e explica os diferentes problemas
bioéticos relacionados coa orixe, o
desenvolvemento e o final da vida.
Bloque I
X
1.2. Posúe argumentos para defender ou dar
razóns desde a posición cristiá ante situacións
reais ou supostas que se propoñen en clase.
1.3. Explica a razón profunda que ten a Igrexa
para considerar fundamental o respecto á
vida.
U. 3 1.1. Propón proxectos ou solucións que
poderían levar a cabo nas políticas nacionais
ou internacionais para facer o mundo máis
humano.
Bloque II
X
1.2. Entende, valora e coñece o papel dos
cristiáns na vida pública.
1.3. Adopta unha postura crítica e respectuosa
ante as diferentes opcións políticas.
2.1.Descobre, valora e xustifica o sentido
humanizador que ten o traballo.
2.2. Entende o papel da economía e adopta
unha postura crítica ante os diversos modelos
económicos.
2.3.Valora todos os intentos que se fomenten
sobre o diálogo e o respecto para alcanzar a
paz e a cooperación.
U. 4 1.1. Selecciona, estuda e expón a biografía X
266
dun investigador cristián resaltando as súas
achegas ao ámbito da ciencia e a técnica.
Bloque
III 1.2. Coñece e valora o aprecio e o
recoñecemento da Igrexa pola ciencia.
1.3. Coñece e valora o aprecio e o
recoñecemento da Igrexa pola tecnoloxía.
U. 5 1.1. Nomea e explica situacións históricas nas
que a Igrexa defendeu con radicalidade ao
home e xustifica a elección realizada.
Bloque
IV
X
1.2.Coñece e acepta as limitacións existentes
na Declaración Universal dos Dereitos
Humanos.
1.3. Esfórzase por levar á práctica no seu
ambiente cotián os DDHH reforzándoos cun
coñecemento práctico do evanxeo.
U. 6 1.1. Selecciona obras de arte, investiga sobre
o autor e descobre o seu sentido relixioso.
Confecciona un material creativo que permita
coñecer a eses artistas.
Bloque
IV
X
1.2. Entende e valora a relación existente
entre arte e fe.
1.3.Analiza e valora a presenza dos temas
relixiosos e sociais no cinema.
4.3.- Grao mínimo de consecución para superar a materia
Contidos mínimos para 2º de BAC:
▪ Concepto de persona
▪ Home e muller creados a imaxe de Deus
▪ Dignidade humana. Cuestións sobre a vida humana
▪ Qué dice a DSI sobre a persoa e os seus dereitos
▪ Ciencia e técnica no ámbito da fe
▪ Declaración dos dereitos do home e o cidadán. Cristianismo e dereitos humanos
267
▪ A arte cristiana como expresión de fe
▪ Significación da arte relixiosa cristiá
5.- Relación obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares de
aprendizaxe e competencias clave
As unidades da área de Relixión Católica de 2º de Bacharelato e os seus
correspondentes contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe,
organizáronse e secuenciáronse en función dos seguintes criterios:
Os bloques de contidos do currículo de Relixión Católica (2015):
Bloque 1. Antropoloxía cristiá.
Bloque 2. Doutrina social da Igrexa.
Bloque 3. Relación entre a razón, a ciencia e a fe.
Bloque 4. A Igrexa xeradora de cultura ao longo da historia.
A integración de todos os contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe e
distribución do currículo de Relixión Católica (2015).
Na seguinte táboa, pódese consultar o bloque ao que pertence cada unidade, así como os
obxectivos, os contidos, os criterios de avaliación, os estándares de aprendizaxe do
currículo e as competencias clave que inclúe e desenvolve.
Ob
xe
cti
vo
s
Contidos
Criterios de
avaliación
Estándares de
aprendizaxe
Co
mp
ete
nc
ia
s c
lav
e
Unidade 1. O descubrimento máis importante
O.1
O.2
O.3
.- A orixe do concepto
de «persoa».
.- Definición de persoa.
.- Ser persoa.
1.Recoñecer e
apreciar o
carácter sexuado
da persoa e a
1.1. Comprende e
respecta o significado
bíblico da afirmación
«home e muller
CL
CD
AA
CEC
268
.- O personalismo
como corrente de
pensamento a favor da
persoa humana.
súa importancia
para construír a
súa identidade.
creounos». SIEE
CMCT 1.2. Valora a
diversidade sexual
segundo a proposta
cristiá.
1.3. Adopta unha
postura crítica ante
propostas culturais
contrarias á afirmación
bíblica.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. Antropoloxía cristiá.
Unidade 2. Ser persoa, para que?
O.1
O.2
O.3
O.4
O.8
O.9
.- A importancia da
dignidade do ser
humano e a súa
desprotección.
.- O mundo actual e a
cuestión bioética.
.- As diversas
incomprensións
actuais respecto da
vida.
.- Vida e dignidade,
dúas realidades
inseparables.
1.Comprender e
respectar os
principios
fundamentais da
Igrexa respecto
da vida.
1.1.Coñece e explica
os diferentes
problemas bioéticos
relacionados coa orixe,
o desenvolvemento e o
final da vida.
CL
AA
SIEE
CSC
CEC
1.2. Posúe argumentos
para defender ou dar
razóns desde a
posición cristiá ante
situacións reais ou
supostas que se
propoñen en clase.
1.3. Explica a razón
profunda que ten a
Igrexa para considerar
fundamental o respecto
á vida.
269
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque I. Antropoloxía cristiá.
Unidade 3. Un camiño por onde transitar: a DSI
O.1
O.2
O.3
O.4
O.8
O.9
O.10
O.11
O.12
.- A DSI, a persoa e os
seus dereitos.
.- A DSI e a vida.
.-A DSI e o traballo.
.- A DSI e as relacións
internacionais.
.- A DSI e a
economía.
.- A DSI, guía do
actuar cristián.
1.Recoñecer e
apreciar o
cambio que a
Doutrina Social
da Igrexa
outorga á persoa
e á vida.
1.1. Propón proxectos
ou solucións que
poderían levar a cabo
nas políticas nacionais
ou internacionais para
facer o mundo máis
humano.
CL
CD
AA
SIEE
CSC
CEC
CMCT
1.2. Entende, valora e
coñece o papel dos
cristiáns na vida
pública.
1.3. Adopta unha
postura crítica e
respectuosa ante as
diferentes opcións
políticas.
2. Deducir as
consecuencias
que implica a
Doutrina Social
da Igrexa no
traballo, as
relacións
internacionais e
a economía.
2.1.Descobre, valora e
xustifica o sentido
humanizador que ten o
traballo.
CL
CD
AA
SIEE
CSC
CEC
2.2. Entende o papel
da economía e adopta
unha postura crítica
ante os diversos
modelos económicos.
2.3.Valora todos os
intentos que se
fomenten sobre o
diálogo e o respecto
para alcanzar a paz e a
270
cooperación.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque II. Dutrina Social da Igrexa
Unidade 4. Humanizar a ciencia e a técnica
O.4
O.6
O.8
O.9
O.10
O.11
O.12
.- Un mundo de
ciencia e de técnica.
.- Os límites da
ciencia.
.- Achegas dos
investigadores
cristiáns á ciencia e á
técnica no contexto
actual.
1.Recoñecer o
valor social das
achegas
realizadas polos
investigadores
cristiáns.
1.1. Selecciona, estuda
e expón a biografía dun
investigador cristián
resaltando as súas
achegas ao ámbito da
ciencia e a técnica.
CL
CMCT
CD
AA
SIEE
CSC
CEC 1.2. Coñece e valora o
aprecio e o
recoñecemento da
Igrexa pola ciencia.
1.3. Coñece e valora o
aprecio e o
recoñecemento da
Igrexa pola tecnoloxía.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque III. Realación entre a razón, a ciencia e a fe
Unidade 5. Eu teño dereitos
O.4
O.5
O.6
O.7
O.10
O.11
O.12
.- A acción
evanxelizadora da
Igrexa e a promoción
dos dereitos humanos.
1.Recoñecer os
esforzos que a
Igrexa realizou
ao longo dos
séculos para que
se respecte a
dignidade do ser
humano e os
seus dereitos.
1.1. Nomea e explica
situacións históricas
nas que a Igrexa
defendeu con
radicalidade ao home e
xustifica a elección
realizada.
CL
CD
SIEE
CEC
1.2.Coñece e acepta as
limitacións existentes
na Declaración
271
Universal dos Dereitos
Humanos.
1.3. Esfórzase por levar
á práctica no seu
ambiente cotián os
DDHH reforzándoos
cun coñecemento
práctico do evanxeo.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. A Igrexa xeradora de cultura ao longo da historia
Unidade 6. A fe está de moda
O.4
O.5
O.6
O.7
O.8
O.9
O.10
O.11
O.12
.- A expresión da fe
xera beleza a través
da arte.
1.Comprender
que algunhas
creacións
culturais son
expresión da fe.
1.1. Selecciona obras
de arte, investiga sobre
o autor e descobre o
seu sentido relixioso.
Confecciona un
material creativo que
permita coñecer a eses
artistas.
CL
CD
SIEE
CEC
1.2. Entende e valora a
relación existente entre
arte e fe.
1.3. Analiza e valora a
presenza dos temas
relixiosos e sociais no
cinema.
Na unidade desenvólvense os seguintes bloques correspondentes ao actual
Currículo de Relixión Católica:
Bloque IV. A Igrexa xeradora de cultura ao longo da historia
272
5.1.- Indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe
a) Indicadores de catro niveis
Os estándares de aprendizaxe permiten definir os resultados de aprendizaxe e concretan
o que os alumnos e alumnas deben saber, comprender e facer na materia de Relixión
Católica. Serán observables, medibles e avaliables. A avaliación dos estándares informará
do grao de consecución do logro e en cada avaliación empregaranse catro niveis como
indicadores de logro:
Nivel 1: Aprendizaxe baixa
Nivel 2: Aprendizaxe media
Nivel 3: Aprendizaxe boa
Nivel 4: Aprendizaxe excelente
b) Indicadores de logro por determinar
Debido a que as programacións didácticas son flexibles, queda aberta a posibilidade de
crear novos indicadores de logro ao longo do curso se as circunstancias particulares do
alumnado, do profesorado ou do currículo así o requiren.
6.- Concrecións metodolóxicas. Materiais e recursos didácticos
6.1.- Criterios metodolóxicos e estratexias didácticas
Para alcanzar os obxectivos, as competencias e a aprendizaxe dos contidos, é
necesario optar por unha metodoloxía que axude a alcanzar tales metas. A metodoloxía
desta programación de Relixión Católica baséase nos Obxectivos Xerais da LOMCE e no
Real Decreto para Bacharelato, nas estratexias de metodoloxía didáctica do currículo de
Relixión Católica para Bacharelato (2015), e nas achegas específicas da Pedagoxía e
Didáctica Relixiosa.
273
Os principios metodolóxicos desta programación son:
- O proceso psicoevolutivo do alumnado: idade, desenvolvemento psicolóxico, social,
moral, familiar e relixioso.
- A concepción dunha aprendizaxe significativa, por competencias e desde o
desenvolvemento das intelixencias múltiples.
- O ritmo de aprendizaxe de cada alumno ou alumna e as súas experiencias e centros
de interese: as necesidades fisiolóxicas, psicolóxicas, sociais, intelectuais, morais,
relixiosas e de sentido á vida do alumnado. Os centros de interese son os intereses
«naturais» ou «artificiais» que se utilizan no proceso de ensinanza-aprendizaxe.
Concrétanse nos feitos de experiencia persoal da vida cotiá (problemas,
interrogantes, aspiracións, fracasos, necesidades, noticias...). Desde eles, motívase o
alumnado, partindo da súa vida, para traballar os contidos e as competencias como
respostas ás súas necesidades e experiencias.
- As narracións bíblicas, os relatos sagrados das relixións, as historias da vida diaria e
a literatura.
- A interdisciplinariedade polas súas propias características. O estudo do feito relixioso
e cristián leva consigo unha relación coas diferentes áreas curriculares.
- Promover o diálogo da fe cristiá coas relixións e a cultura actual.
- Capacitar o alumnado para ver, xulgar e actuar sobre si mesmo, os demais, a
sociedade e o medio.
- Adquisición dunha síntese científica e teolóxica dos principais conceptos,
procedementos e valores do feito relixioso, cristián e católico: trátase de capacitar o
alumnado en opinión, información, formación e educación relixiosa xeral e católica.
- O traballo cooperativo.
- As TIC. Utilización educativa dos recursos tecnolóxicos.
6.2.- Materiais e recursos didácticos
Os materiais usados cos alumnos son diversos, varían en función das necesidades que
nos expón cada un dos temas:
• Apoiámonos na utilización de internet a modo de biblioteca de aula. Os alumnos
poderán consultar nas páxinas, previamente seleccionadas polo profesor, todos
aqueles temas relacionados coa materia impartida na aula. Buscarán, así mesmo,
información, para a realización de traballos.
• Utilización das Novas Tecnoloxías (Power Point, actividades interactivas...).
274
• Pizarra digital interactiva.
• Emprégase, o mesmo tempo, o visionado e comentario de documentais e películas
que fagan referencia á temática que se está abordando.
• Realizaremos análises de fotografías e de parábolas.
O alumno debe dispoñer desde o principio de curso de:
• O ordenador. O seu uso estará condicionado ás instrucións do profesorado.
7.- Criterios, instrumentos e procedementos de avaliación e cualificación
7.1.- Criterios de cualificación
A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado será continua, polo que implicará un
seguimento do proceso e dos resultados das aprendizaxes ao longo de todo o curso. En
cada avaliación intentarase que existan probas que recollan contidos da avaliación anterior,
de xeito que se poida valorar a progresión do alumnado na materia.
a) Traballo persoal do alumno/a. Na aula o alumno traballa facendo actividades,
tomando apuntamentos no seu caderno, lendo as leccións. Supón un 15% da
nota.
b) Participación na aula. Participación oral na clase, o interese e o esforzo.
Preguntas e/ou respostas, aclaracións, suxestións oportunas ó profesor e
compañeiros. Supón un máximo dun 15% da nota.
c) Traballo de investigación individual ou en grupo. Traballos propostos polo profesor
para facer individualmente ou en grupo. Traballos elaborados cos ordenadores.
Busca de información en diversas fontes: páxinas web e bibliografía diversa.
Presentación e exposición ós seus compañeiros. Este representará un 50 % da
nota de avaliación.
d) Fichas de traballo individual. Realización de fichas ou probas con exercicios sobre
cada tema que sexa explicado en clase ou de películas vistas na aula. Supón un
20% da nota.
275
7.2.- Instrumentos de avaliación
Para avaliar a materia poderanse utilizar os seguintes instrumentos nos dous curso de
Bacharelato:
• Probas escritas. Os exercicios destas probas serán similares aos realizados na clase
no caderno e nas fichas de traballo.
• Realización e valoración das fichas de traballo individual feito na clase ou na casa.
• Traballos feitos individualmente ou en grupo.
• Valoración do caderno persoal de clase porque é un elemento importante para a
progresión do alumno e do control adquirido. O alumno deberá ter sempre o caderno
ó día, completo e con moi boa presentación.
• Anotacións procedimentais derivadas da observación directa, capacidade
organizativa, presentación dos traballos…etc.
• Valoración da curiosidade e interese pola materia, da participación, da creatividade,
investigación persoal e o esforzo.
• Valorarase a autonomía na aprendizaxe, a capacidade do alumno para recompilar
información, utilizar libros de consulta, buscas en páxinas web, dicionarios e resolver
as súas dubidas.
7.3.- Procedementos de avaliación
➢ Avaliación inicial
Nos primeiros días do curso escolar poderase realizar unha proba específica sinxela -
oral ou escrita- para avaliar o grao de dominio dos contidos mínimos que e
consideran imprescindibles para construír sobre eles as novas aprendizaxes propias
da materia. Esta proba non terá repercusión na cualificación da materia. Antes da
sesión da avaliación inicial, mediante observación directa nas clases, tamén se
recollerá información das particularidades da forma de aprender de cada alumno/a
(habilidades, estratexias e destrezas desenvolvidas, é dicir, manexo de
procedementos) así como información sobre o grao de integración social do alumno/a
(consigo mesmo, cos compañeiros e compañeiras e co profesorado).
A avaliación levarase a cabo tendo en conta os diferentes elementos que constitúen o
currículo, é dicir, as competencias básicas, os obxectivos, os contidos e os criterios
de avaliación.
276
➢ Avaliación ordinaria
Ao longo do curso realizaranse tres sesións de avaliación, unha por cada trimestre
(un exame escrito para cada avaliación). A última destas avaliacións coincidirá coa
avaliación final ordinaria do mes de xuño (aprobar a terceira avaliación quere dicir
acadar unha cualificación positiva en xuño).
➢ Avaliación extraordinaria
Coa lexislación vixente está previsto un exame extraordinario de setembro para o
alumnado que non acade cualificación positiva na convocatoria ordinaria de xuño. Na
data de setembro que acorde o centro educativo realizarase un exame escrito, sendo
necesario obter unha nota mínima de 5 para superalo. O alumnado que nesta
convocatoria non acade cualificación positiva e promocione de curso, levará a
materia pendente (e aprobará automaticamente tan pronto aprobe unha avaliación do
curso seguinte).
7.4.- Organización das actividades de seguimento e avaliación das
materias pendentes
Para recuperar a materia o alumno deberá entregar as actividades que propoña o
profesor nos prazos acordados, ben durante o curso nos períodos de recuperación ou,
chegado o caso, no mes de setembro.
8.- Medidas de atención á diversidade
Antes de comezar a unidade debemos ter en conta que hai que garantir a todo o
alumnado o acceso aos contidos do noso currículo, para que lles aporte unha capacitación e
formación básica e humanizadora.
Para iso teremos en conta no desenvolvemento das sesións:
• Favorecer o achegamento e o diálogo interrelixioso.
• Ter maior soltura nos ambientes relixiosos e en conversacións sobre temática
relixiosa (cristiá).
• Participar con seguridade en manifestacións ou celebracións relixiosas.
• Controlar a irracionalidade ante a relixión.
277
• Apreciar e respectar o diferente.
• Relacionarnos con persoas doutras relixións e crenzas.
• Rexeitar a intolerancia e a discriminación por motivos relixiosos.
• Ser obxectivos en temas e situacións vinculadas á relixión.
9.- Concreción dos elementos transversais. Educación en valores
9.1.- Elementos transversais
Traballaremos neste curso os seguintes elementos transversais que son valores
irrenunciables no ensino da Relixión Católica pero, loxicamente, adaptándoos ás
necesidades do alumnado, o desenvolvemento dos estudantes. Os elementos transversais
coa súa concreción son:
1. Comprensión Lectora e Expresión oral e escrita
✓ As habituais prácticas do Plan Lector do Centro.
✓ Practicar constantemente estes dous elementos tanto na lectura de textos bíblicos
como de documentos tanto en medios dixitais como en papel.
✓ Escoitar, dialogar, debater e expresar con total respecto nas interaccións entre
iguais e co profesor.
2. Comunicación Audiovisual
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras
propias do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos
demais, adquirindo unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e
maneira de ser dos demais.
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar aos demais e chegar a superar
os conflitos que xorden nas relacións cotiás analizando posturas e actitudes que
favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación, respecto, perdón.
3. Educación nas tecnoloxías da comunicación e información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
278
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos
aqueles adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e
ó benestar da sociedade.
✓ Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos
descubrimentos e avances tecnolóxicos e científicos.
4. Emprendemento
✓ Valorar os produtos con obxectividade e saber adquirilos e consumilos de forma
racional e equilibrada.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios económicos teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade e tomar unha postura crítica ó respecto.
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade desde unha visión cristiá. Coidar e
favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
5. Educación cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos
e facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade e valorar o
labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no ben
dos demais.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os
problemas dos demais.
6. Prevención de violencia
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de
distinto sexo e buscar solucións ó respecto.
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
279
Relación coas demais áreas
Por ser a Relixión Católica un elemento esencial na busca de respostas ós interrogantes
que o ser humano se fixo ó longo da historia e, por ser un ineludible feito cultural, a relixión
ten unha gran relación con calquera das áreas que o alumno/a debe estudar.
Deste xeito, na área de Relixión Católica establécese unha relación interdisciplinaria con
outras áreas do currículo: Xeografía e Historia, Bioloxía, Música, Educación Plástica e
Visual, Matemáticas, Tecnoloxía, Cultura Clásica, Lingua Galega, Lingua Castelá e
Filosofía.
9.2.- Educación en valores
Educación moral e cívica
✓ Descubrir os valores que xorden do Evanxeo e que comprometen o cristián a
colaborar no ben da sociedade.
✓ Analizar o grao de responsabilidade persoal e doutras persoas ante a familia, a
sociedade, o mundo e a Creación.
✓ Recoñecer os valores éticos e morais que existen nas diversas relixións, valoralos e
facer un paralelismo cos que xorden do Evanxeo de Xesús.
✓ Descubrir a maneira de colaborar xuntos na edificación da sociedade.
✓ Reflexionar e analizar as causas que provocan situacións de marxinación e de
inxustiza social e chegar a sensibilizarse ante as necesidades e ante os problemas
dos demais.
✓ Analizar as causas dos desequilibrios sociais e as actitudes que os cristiáns deben
tomar ante eles.
✓ Valorar o labor da Igrexa e doutras institucións que colaboran desinteresadamente no
ben dos demais.
✓ Colaborar no ben da sociedade e adquirir actitudes solidarias e comprometidas.
Educación para a paz
✓ Aceptarse como persoa, coas súas calidades e defectos, e adquirir actitudes de
aceptación, respecto e tolerancia cara ás demais persoas.
✓ Coñecer o contido da Declaración dos Dereitos Humanos e analizar as esixencias
que emanan deles.
✓ Coñecer o contexto cultural doutros pobos, valoralos e adquirir unha postura de
respecto.
280
✓ Descubrir feitos nos que se respectan os dereitos humanos e feitos nos que se
violan.
✓ Analizar posturas e actitudes que favorecen o vivir en paz: diálogo, aceptación,
respecto, perdón...
✓ Dialogar, debater e expoñer temas, xuízos e opinións, respectando as regras propias
do intercambio comunicativo e procurando non ferir a sensibilidade dos demais.
✓ Buscar solucións para chegar a aceptar e valorar os demais e chegar a superar os
conflitos que xorden nas relacións cotiás.
✓ Coñecer a Doutrina Social da Igrexa ante os problemas que ameazan a paz mundial.
✓ Descubrir e valorar a historia criticamente desde unha perspectiva do tempo e das
circunstancias daquela época.
✓ Adquirir unha actitude critica construtiva ante as crenzas, ideoloxías e maneira de ser
dos demais.
✓ Recoñecer e valorar as iniciativas da Igrexa na construción da paz e identificar
modelos de persoas construtoras de paz e chegar a valoralas.
Educación para a igualdade entre os sexos
✓ Interesarse por coñecer, respectar e apreciar os compañeiros e compañeiras
independentemente do seu sexo e da súa aparencia.
✓ Colaborar con todas as persoas sexan dun ou doutro sexo.
✓ Analizar o grao de aceptación ou rexeitamento que existe cara ás persoas de distinto
sexo e buscar solucións ó respecto.
✓ Amosar unha actitude crítica ante situacións nas que se produza calquera tipo de
discriminación por razón de sexo.
✓ Descubrir e rexeitar as posturas extremas (machismo e feminismo) e valorar os
demais indiscriminadamente.
✓ Aceptar indiscriminadamente as tarefas que toca realizar (prescindindo do xa
establecido polo feito de ser home ou muller).
Educación para a saúde
✓ Descubrir todo aquilo que vai en contra da vida e da saúde.
✓ Apreciar, valorar e defender a vida humana e tomar actitudes de responsabilidade
ante a súa propia vida e a dos demais.
✓ Descubrir todo aquilo que vai contra a vida humana: atentados, eutanasia, abortos,
drogas... e adquirir un criterio responsable ante a vida.
✓ Valorar a Igrexa, as entidades e as persoas que defenden a vida humana.
✓ Descubrir e agradecer todo o positivo da vida.
281
✓ Coñecer entidades relixiosas e non relixiosas que se dedican con empeño ó coidado
da saúde e valorar a súa misión.
Educación do consumidor
✓ Aprender a coidar e a colaborar cos bens da Creación para poñelos ó servizo de
todas as persoas e os seres creados.
✓ Valorar os produtos de consumo con obxectividade e saber adquirilos e consumilos
de forma racional e equilibrada.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación teñen sobre as
persoas en relación coa sociedade de consumo e tomar unha postura crítica ó
respecto.
✓ Analizar feitos que fan referencia á sociedade de consumo desde unha visión cristiá.
Coidar e favorecer todo o que axude a unha repartición equitativa dos bens da terra.
✓ Analizar a Doutrina Social da Igrexa como resposta ós problemas da sociedade:
traballo, poder, guerra...
Educación ambiental
✓ Descubrir, apreciar e valorar os bens da natureza e do ambiente e colaborar na súa
conservación.
✓ Rexeitar comportamentos sociais que permiten a deterioración da natureza e do
ambiente.
✓ Reflexionar sobre cando se colabora co medio natural e cando non se colabora.
✓ Descubrir, apreciar e valorar a arte e todas as riquezas culturais que nos legaron e
coidalas.
✓ Descubrir e valorar costumes, tradicións, lendas, a historia doutros grupos e pobos.
Educación sexual
✓ Descubrir o que encerra a sexualidade humana e valorala desde a faceta do amor.
✓ Recoñecer a importancia de valorar o corpo (o seu e o dos demais) e a sexualidade
na súa xusta medida.
✓ Descubrir e analizar a influencia que os medios de comunicación exercen sobre o
corpo e a sexualidade humana e tomar medidas ó respecto.
✓ Valorar criticamente a formación recibida respecto á sexualidade e descubrir a
importancia dunha boa educación neste aspecto.
✓ Descubrir o matrimonio e a relación home-muller como complementariedade e
riqueza desde o amor.
✓ Descubrir e valorar, a través das diferentes opcións de vida, o enfoque que as
persoas lle dan á súa sexualidade (matrimonio, celibato...).
282
Educación vial
✓ Descubrir a importancia dunha educación vial para coidar e respectar vidas humanas.
✓ Tomar conciencia de que somos responsables da vida dos demais, de aí a
importancia de cumprir as normas de circulación.
✓ Analizar os problemas que se dan na estrada e buscar unha resposta cristiá de
respecto e valor pola vida.
✓ Coñecer a preocupación da Igrexa no apostolado da estrada.
Educación nas tecnoloxías da información
✓ Tomar conciencia dos beneficios e das vantaxes que nos achega a tecnoloxía,
favorecer o progreso e responsabilizarnos para que este continúe para ben da
humanidade.
✓ Valorar os beneficios que achega a tecnoloxía da información e valorar todos aqueles
adiantos tecnolóxicos e científicos que axudan á realización da persoa e ó benestar
da sociedade.
Descubrir e valorar as persoas que colaboran coa creación a través dos descubrimentos e
avances tecnolóxicos e científicos.
10.- Contribución ó plan anual de lectura
O desenvolvemento do Plan Lector na materia de Relixión en 2º de Bacharelato
consistirá en acadar dous obxectivos:
1.- Potenciar e coñecer a Biblioteca do Instituto.
2.- Mellorar a comprensión lectora dos alumnos/as.
A potenciación da biblioteca o faremos do seguinte modo:
▪ Os alumnos e alumas consultarán os fondos bibliográficos da biblioteca do
noso centro educativo na busca de información e así poder realizar pequenos
traballos de investigación de temas propostos polo profesor.
O obxectivo de todo proceso de ensinanza-aprendizaxe é lograr que os alumnos
comprendan o que se lles ensina.
O traballo específico para mellorar a comprensión lectora será o seguinte:
▪ Comprensión de conceptos.
283
▪ Busca das ideas principais dun texto.
▪ Interpretación dun texto.
▪ Realización de esquemas e cadros.
▪ Reflexión.
11.- Contribución ó plan de convivencia
A través da materia e tendo en conta o plan de convivencia do centro intentarase:
• Contribuír ao labor de concienciación sobre a importancia dunha axeitada
convivencia escolar que permita unha mellor realización ensinanza-aprendizaxe.
• Detectar o antes posible conflitos que poidan xurdir nas aulas para resolvelos de
maneira pacífica.
• Establecer normas de funcionamento e organización das clases, da materia, da
aula ou de calquera espazo que se utilice para impartir a materia.
• Motivar ao alumnado para que comece a interiorización da cultura do diálogo e a
mediación.
• Fomentar o respecto entre todos os membros da comunidade e a integración de
todos no centro.
• Fomentar a realización de actividades que potencien o respecto á diversidade.
12.- Contribución ó plan TIC
As novas tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) deben formar parte dun
proxecto educativo actual. As novas tecnoloxías ábrenlle aos educadores novos camiños e
formas para traballar na clase. Que poden resultar motivadoras para os alumnos. Aplicando
unha linguaxe máis próximo ós nosos alumnos e conectados a realidade.
Pretendo conseguir facer un ERE 2.0 para estar na súa onda.
Por todo iso, na materia de Relixión de 2º de Bacharelato traballaremos de varias
maneiras coas novas tecnoloxías, de acordo coas posibilidades tecnolóxicas do noso
centro:
▪ Utilización dos ordenadores das aulas de informática.
284
▪ Actividades de busca, transformación e comunicación da información de
Internet.
▪ Uso do encerado dixital interactivo. Os niveis de interacción e comunicación
entre o profesor e o alumno increméntanse, e tamén os dos alumnos entre sí,
polo que se potencia a aprendizaxe cooperativo.
▪ Emprego do libro dixital por parte do profesor.
▪ O uso na aula do blog coma mediador da aprendizaxe.
▪ Presentacións audiovisuais (PowerPoint) para cada un dos temas.
Sempre cun uso ético e responsable da información e das ferramentas tecnolóxicas.
13.- Actividades complementarias e extraescolares
As actividades deste Departamento de Relixión realizaranse sempre en coordinación e
supervisión de Vicedirección. Por iso a temporalización de cada actividade concreta farase
nos primeiros días de clase cando se teñan os datos concretos de cada grupo. Ademais ha
de terse en conta que, como para algunha das actividades pode ser preciso utilizar días non
lectivos, será imprescindible contar co permiso especial das familias.
• Participación nun programa educativo do Plan Proxecta.
• Realizaranse actividades especiais na aula con motivo do DOMUND (Outubro), Día
dos Dereitos Humanos (10 de Novembro), Día Internacional para a Tolerancia (16 de
Novembro), Día Universal da Infancia (20 de Novembro), Día da Paz (30 de Xaneiro)
e Mans Unidas (Febreiro).
• Realizarase algunha excursión cultural-relixiosa cos alumnos, para que descubran as
raíces cristiáns da nosa sociedade e cultura. A nosa proposta para este curso é unha
excursión a Paris, Lisboa, Roma ou Budapest para os alumnos matriculados na
materia de Relixión Católica.
• Participación nalgún encontro da Delegación Diocesana de Mocidade.
• Aberto a participar en actividades culturais doutros departamentos do Instituto.
285
• Participación nas diferentes actividades organizadas polo Equipo de Dinamización
Lingüística do centro.
• Como actividade extraescolares proponse a visita a algún dos lugares ou
monumentos estudados durante o curso académico.
Os obxectivos que pretendemos acadar con estas actividades:
- Achegar aos alumnos á cultura relixiosa do seu entorno.
- Recoñecer os distintos símbolos e obxectos relixiosos cristiáns.
- Levar a cabo actividades conxuntas con outros departamentos.
14.- Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica
docente
Elementos a avaliar
Indicadores de logro
Resultado
Non conseguido Conseguido parcialmente
Totalmente conseguido
Programación didáctica.
Non se adecúa ó contexto da aula.
Adecúase parcialmente ó contexto da aula.
Adecúase completamente ó contexto da aula.
Plans de mellora.
Non se adoptaron medidas de mellora tralos resultados académicos obtidos.
Identificáronse as medidas de mellora a adoptar tralos resultados académicos obtidos.
Adoptáronse medidas de mellora segundo os resultados académicos obtidos.
Medidas de atención á diversidade.
Non se adoptaron medidas de atención á diversidade adecuadas.
Identificáronse as medidas de atención á diversidade a adoptar.
Adoptáronse medidas de atención á diversidade adecuadas.
Temas transversais.
Non se traballaron tódolos temas transversais na materia.
Traballáronse a maioría dos temas transversais na materia.
Traballáronse tódolos temas transversais na materia.
Programa de Non se estableceu Iniciouse o Estableceuse un
286
recuperación. un programa de recuperación para os alumnos.
programa de recuperación para os alumnos que o necesiten.
programa de recuperación eficaz para os alumnos que o necesiten.
Obxectivos da materia.
Non se alcanzaron os obxectivos da materia establecidos.
Alcanzáronse parte dos obxectivos da materia establecidos para o curso.
Alcanzáronse os obxectivos da materia establecidos para este curso.
Competencias clave.
Non se desenvolveron a maioría das competencias clave relacionadas coa materia.
Desenvolvéronse parte das competencias clave relacionadas coa materia.
Logrouse o desenvolvemento das Competencias clave relacionadas con esta materia.
Práctica docente.
A práctica docente non foi satisfactoria.
A práctica docente foi parcialmente satisfactoria.
A práctica docente foi satisfactoria.
Programas de mellora para a práctica docente.
Non se deseñaron programas de mellora para a práctica docente.
Identificáronse os puntos para deseñar un programa de mellora para a práctica docente.
Deseñáronse programas de mellora para a práctica docente.
Materiais e recursos didácticos
Os materiais e recursos didácticos non foron os adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron parcialmente adecuados.
Os materiais e recursos didácticos foron completamente adecuados.
Distribución de espazos e tempos
A distribución dos espazos e tempos non foi adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
A distribución dos espazos e tempos foi parcialmente adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
A distribución dos espazos e os tempos foi adecuada ós métodos didácticos e pedagóxicos utilizados.
Métodos didácticos e pedagóxicos
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados non contribuíron á mellora do clima da aula e do centro.
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados contribuíron parcialmente á mellora do clima na aula e do centro.
Os métodos didácticos e pedagóxicos utilizados contribuíron á mellora do clima da aula.
Resultados da avaliación
Os resultados da avaliación nesta materia non foron satisfactorios.
Os resultados da avaliación nesta materia foron moderados.
Os resultados da avaliación nesta materia foron satisfactorios.
287
15.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación
Se establecen os mecanismos de revisión, avaliación e modificación das programacións
didácticas en relación cos resultados académicos e os procesos de mellora. Expóñense os
procedementos para valorar o axuste entre a Programación Didáctica e os resultados
Adecuación da programación didáctica
Resultados académicos
Propostas de mellora
Preparación da clase os materiais didácticos
Hai coherencia entre o programado e o desenvolvemento das clases.
Existe unha distribución temporal equilibrada.
Adecúase o desenvolvemento da clase coas características do grupo
Utilización dunha
metodoloxía
adecuada
Tivéronse en conta aprendizaxes significativas.
Considérase a interdisciplinariedade (en actividades, tratamento dos contidos etc.).
A metodoloxía fomenta a motivación e o desenvolvemento das capacidades do alumno.
A metodoloxía inclúe o traballo de competencias e intelixencias múltiples.
Regularización da
práctica docente
Grao de seguimento dos alumnos.
Validez dos recursos utilizados na clase para as aprendizaxes.
Os criterios de promoción están acordados entre os profesores.
Avaliación das
aprendizaxes e
información que deles se dá aos alumnos e ás
familias
Os estándares de aprendizaxe avaliables atópanse vinculados ás competencias, contidos e criterios de avaliación.
Os instrumentos de avaliación permiten rexistrar numerosas variables da aprendizaxe.
288
Os criterios de cualificación están axustados á tipoloxía de actividades planificadas.
Os criterios de avaliación e os criterios de cualificación déronse a coñecer:
- aos alumnos
- ás familias
Utilización de
medidas para a
atención á
diversidade
Adóptanse medidas con antelación para coñecer as dificultades de aprendizaxe
Ofreceuse resposta ás diferentes capacidades e ritmos de aprendizaxe.
As medidas e recursos ofrecidos foron suficientes.
Aplícanse medidas extraordinarias recomendadas polo equipo docente atendendo aos informes psicopedagóxicos.
289
Anexos
Anexo I.- Rúbrica sobre as aprendizaxes dos contidos da unidade didáctica
Descritor 4 3 2 1
A introdución do
apartado
Describe de
forma precisa o
contido principal
do tema. Se
expresa
empregando un
vocabulario
específico e
apropiado ao
contido.
Describe de
forma elemental o
contido principal
do tema. Se
expresa
empregando un
vocabulario
axustado ao
contido.
Describe de
forma confusa o
contido principal
do tema. Se
expresa
empregando un
vocabulario
pouco apropiado.
Non describe de
forma acertada o
contido principal
do tema. Non se
expresa
empregando un
vocabulario
apropiado.
Desenvolvemento
dos contidos:
epígrafes
Comprende
adecuadamente
os contidos de
cada epígrafe.
Resume cada
apartado
detalladamente.
Realiza mapas
conceptuais e
esquemas. Extrae
ensinanzas que
sabe aplicar a
súa vida persoal.
Comprende
basicamente os
contidos de cada
epígrafe. Resume
cada apartado de
forma elemental.
Completa mapas
conceptuais e
esquemas. Extrae
ensinanzas que
sabe aplicar a
súa vida persoal.
Comprende de
forma pouco
precisa los
contidos de cada
epígrafe. Lle
costa completar
frases a partir de
expresións ou
palabras
relacionadas co
contido. Extrae
algunhas
ensinanzas dos
contidos.
Non comprende
con claridade os
contidos de cada
epígrafe. Lle
costa completar
frases a partir de
expresións ou
palabras
relacionadas co
contido. Non
obtén ensinanzas
dos contidos.
Amosa interese e
comprende o
vocabulario
Comprende o
vocabulario
específico do
Amosa pouco
interese polo
vocabulario
Non amosa
interese polo
vocabulario
290
Vocabulario específico do
novo tema.
Emprega
axeitadamente o
vocabulario nas
súas exposicións.
novo tema.
Emprega
ocasionalmente o
vocabulario nas
súas exposicións.
específico do
novo tema.
Apenas emprega
o vocabulario nas
súas exposicións.
específico do
novo tema. Non
emprega o
vocabulario nas
súas exposicións.
Imaxen, mapas e
esquemas
Interpreta de xeito
eficaz e precisa
as imaxes, os
mapas
conceptuais e os
esquemas
presentes na
dobre páxina de
contidos.
Interpreta
axeitadamente as
imaxes, os mapas
conceptuais e os
esquemas
presentes na
dobre páxina de
contidos.
Ten algunha
dificultade en
interpretar
axeitadamente as
imaxes, os mapas
conceptuais e os
esquemas
presentes na
dobre páxina de
contidos.
Ten serios
problemas á hora
de interpretar
axeitadamente as
imaxes, os mapas
conceptuais e os
esquemas
presentes na
dobre páxina de
contidos.
Anexo II. Rúbricas para avaliar competencias clave
Competencia lingüística (CL)
Ben, desta
ca
Suficie
nte
Xusto
, P
ouco
Nada
4 3 2 1
Exprésase de forma oral en múltiples situacións comunicativas
Comprende distintos tipos de textos
É capaz de buscar, recompilar información dun texto
Exprésase de forma escrita en múltiples modalidades, formatos e soportes
Escoita con interese e atención
Móstrase disposto ao diálogo crítico
Recoñece o diálogo como ferramenta primordial para á convivencia
Mostra ter interese pola interacción cos demais
291
Competencia matemática e competencias en ciencia e
Tecnoloxía
(CMCT)
Ben, desta
ca
Suficie
nte
Xusto
, P
ouco
Nada
4 3 2 1
Analiza gráficos e representacións matemáticas
Asume os criterios éticos asociadas á ciencia e a tecnoloxía
Toma decisións baseadas en probas e argumentos
Utiliza e manipula ferramentas e máquinas tecnolóxicas
Apoia a investigación científica e valora o coñecemento científico
Respecta os datos e a súa veracidade
Competencia dixital
(CD) Ben, desta
ca
Suficie
nte
Xusto
, P
ouco
Nada
4 3 2 1
Utiliza recursos tecnolóxicos para a comunicación
Usa información de xeito crítico e sistemático
Procesa información de xeito crítico e sistemático
Busca e obtén información dixital
Trata a información dixital
Mostra ter unha actitude activa, crítica e realista cara os medios
tecnolóxicos
Valora as fortalezas dos medios tecnolóxicos
Valora as debilidades dos medios tecnolóxicos
292
Competencia para aprender a aprender
(AA) Ben, desta
ca
Suficie
nte
Xusto
, P
ouco
Nada
4 3 2 1
Emprega estratexias de planificación das tarefas
Emprega estratexias de resolución das tarefas
Mostra motivación por aprender
Mostra ter a necesidade de aprender
Mostra curiosidade por novas aprendizaxes
Síntese protagonista do proceso de aprendizaxe
Mostra ter confianza en sí mesmo
Competencias sociales e cívicas
(CSC) Ben, desta
ca
Suficie
nte
Xusto
, P
ouco
Nada
4 3 2 1
Comprende códigos de conduta aceptados en distintas sociedades e contornos
Comprende o concepto de igualdade
Comprende o concepto de non discriminación entre e diferentes grupos
étnicos o culturales
Comprende o concepto de democracia
Comprende o concepto de xustiza
Comprende o concepto de dereitos humanos
Sabe comunicarse de xeito construtivo en distintos contornos
Sabe comunicarse mostrando tolerancia
Manifesta solidariedade e interés por resolver problemas sociais
293
Sentido da iniciativa e espírito emprendedor
(SIEE) Ben, desta
ca
Suficie
nte
Xusto
, P
ouco
Nada
4 3 2 1
Mostra ter iniciativa na vida social e profesional
É capaz de analizar e planificar
É capaz de organizar e xestionar
É capaz de adaptarse ao cambio
É capaz de resolver problemas
É capaz de avaliar e autoavaliar
Actúa de xeito creativo e imaxinativo
Mostra ter autoestima
Conciencia e expresións culturales
(CEC) Ben, desta
ca
Suficie
nte
Xusto
, P
ouco
Nada
4 3 2 1
Aplica diferentes habilidades perceptivas
Aplica diferentes habilidades de sentido estético
Desenvolve a imaxinación
Desenvolve a creatividade
Respecta o dereito a diversidade cultural
Respecta o diálogo entre culturas
Ten interese polas obras artísticas e culturais
Ten respecto polas obras artísticas e culturais
Mostra disfrutar das obras artísticas e culturais
Valora críticamente as obras artísticas e culturais
294
Anexo III. Rúbricas para avaliación de traballos en grupo
Descritor 4 3 2 1 Puntuación
total
Organización
O estudante
pode describir
a intención e o
plan do mural
completo e
como o seu
parte
contribúe para
completalo.
Traballa en
equipo para
ter un plan
xeral de que
se fará antes
de empezar.
O estudante
planeou
cuidadosamente
o seu parte do
mural e pode
describir como
el ou ela
realizará o
traballo. Explica
ademais unha
visión do seu
parte. Obtén
opinións dos
membros do
equipo sobre o
plan para a súa
contribución
antes de
empezar.
O estudante
ha planeado o
seu parte do
mural e pode
describir como
el ou ela
realizará o
traballo.
Explica
ademais unha
visión do seu
parte. Non
solicita moitas
opinións do
grupo cando
fai o plan.
Empeza a
realizar o
traballo sen
ningunha
evidencia de
achaiadura ou
enfoque.
Precisión do tema
A porción do
mural do
estudante
encaixa coa o
tema asignado
e todos os
elementos do
grupo están
postos con
precisión no
trasfondo. Por
exemplo: o
estudante ten
debuxado
A porción do
mural do
estudante
encaixa coa o
tema asignado
e a maior parte
dos elementos
do equipo están
posto con
precisión no
trasfondo.
A porción do
mural do
estudante
encaixa co
tema
asignado.
A porción do
mural do
estudante non
encaixa co
tema
asignado.
295
unha palma
enana e
púxoa na
historia de
fondo nun
mural sobre
un bosque
tropical.
Colaboración e traballo en equipo
O grupo
traballou ben
en conxunto,
contribuíndo
con
cantidades
significantivas
de traballo de
calidade.
Todos os
membros do
grupo
participaron
en discusións
e escoitáronse
activamente.
O grupo polo
xeral traballou
ben en
conxunto,
contribuíndo un
pouco de
traballo de
calidade. Todos
os membros do
grupo
participaron en
discusións e
escoitáronse
activamente.
O grupo
traballou
bastante ben
en conxunto,
contribuíndo
con algo de
traballo. A
mayoría de os
membros do
grupo
participaron
en discusións
e escoitáronse
activamente.
O mural
parece ser o
traballo de 1-2
estudantes no
grupo e/ou
houbo pouca
discusión,
traballo en
grupo ou
participación
activa.
Tiempo e esforzo
O tempo da
clase foi
usado
eficazmente.
Moito tempo e
esforzo
gastouse na
planeación e
creación do
mural. Está
calro que os
estudantes
traballaron en
casa así como
O tempo da
clase usouse
eficazmente,
pero non parece
que se fixo
moito traballo
fóra da clase.
O tempo da
clase non
sempre se
usou
eficazmente,
pero o traballo
adicional foi
feito na casa
ou durante
outros
momentos do
día.
O tempo da
clase non foi
usado
eficazmente e
non houbo
ningún outro
esforzo
adicional
noutros
momentos ou
noutros
lugares.
296
tamén na
escola.
297
A Rúa de Valdeorras, outubro de 2019
Xefe do Departamento de Relixión
Víctor Manuel Porto López