proje raporu ege university scientific research …
TRANSCRIPT
EGE ÜNĠVERSĠTESĠ BĠLĠMSEL ARAġTIRMA
PROJE RAPORU
EGE UNIVERSITY SCIENTIFIC
RESEARCH PROJECT REPORT
PROJE NO: 2013- EAMYO-001
TEKSTĠL VE HAZIR GĠYĠM SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ YÖNETĠMĠ VE
RĠSK ANALĠZĠ TEKNĠKLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ
PROJE YÖNETĠCĠSĠ
Doç. Dr. Sevda ALTAġ
PROJE YÜRÜTÜCÜLERĠ
Öğr. Gör. Dr. Alime Aslı ĠLLEEZ
Emel Akın Meslek Yüksekokulu
Emel Akın Vocational Training School
Bornova – ĠZMĠR
2015
II
ÖNSÖZ
Günümüzde bilim ve teknolojinin hızla ilerlemesi, geliĢen sanayinin sunduğu yeni
makine ve tezgahlar ile kimyasal maddelerin üretimde kullanılması, getirdiği olanakların
yanı sıra üretim süreçlerinin daha karmaĢık bir hal almasına ve çalıĢma hayatında yeni
risklerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Ortaya çıkan bu yeni riskler iĢ kazalarını ve
meslek hastalıklarını arttırıcı rol oynamakta ve iĢverenler tarafından iĢyerlerinde sürekli
olarak iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda yeni tedbirler almayı zorunlu kılmaktadır.
ĠĢyerinde iĢin yürütülmesi sırasında, çeĢitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa ve
güvenliğe zarar verebilecek koĢullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel
çalıĢmalar olarak tanımlanan iĢ sağlığı ve güvenliği olarak tanımlanmaktadır. ĠĢ
güvenliğinin amacı; çalıĢanları korumak, üretim güvenliğini sağlamak, iĢletme güvenliğini
sağlamaktır. ĠĢ yerlerinde iĢin yapılması ve yürütülmesi ile ilgili olarak oluĢan
tehlikelerden ve sağlığa zarar verebilecek koĢullardan korumak için ve daha iyi bir çalıĢma
ortamı sağlamak için yapılan metotlu çalıĢmalardır.
Bu çalıĢmada Ġzmir ili içerisinde faaliyet gösteren tekstil ve konfeksiyon firmalarında
iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda alınan önlemler ve yapılan faaliyetler incelenmiĢ ve
iĢletmelerin risk analizi yapılmıĢtır.
IV
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa
ġEKĠL DĠZĠNĠ VII
ÇĠZELGE DĠZĠNĠ VII
ÖZ VIII
ABSTRACT IX
1. GĠRĠġ 1
2. LĠTERATÜR ÖZETĠ 1
3. ĠġÇĠ SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠ 1
3.1. ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Dünya ve Türkiye‟deki Tarihi GeliĢimi 1
3.2. Türkiye‟deki Mevcut ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Sistemi 7
3.3. ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Kurulları 11
3.4. ĠĢ Kazası Kavramı 15
3.4.1. İş Kazası Nedenleri 16
3.4.2.İş Kazalarının Oluşumu 18
3.4.3. İş Kazalarının Artmasında Rol Oynayan Temel Etkenler 20
3.4.4. İş KazalarınınÜlkemizdeki Görünümü 20
3.5. Meslek Hastalığı Kavramı 21
3.5.1.Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması 22
3.5.2.Meslek Hastalıklarına Neden Olan Etkenler 22
3.5.3.Meslek Hastalıklarında Genel İlkeler 24
3.5.4.Meslek Hastalığını Bildirme 24
4. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ YÖNETĠM SĠSTEMĠ 26
4.1. ĠĢ Sağlığı Yönetim Sistemi 26
4.2. ĠĢ Güvenliği Yöentim Sistemi 26
4.3. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yöentim Sistemi 30
4.4. ÇalıĢma Alanı Analizi 31
4.5. Risk Önleme ve Kontrol 34
5. TEKSTĠL VE KONFEKSĠYON SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠ ETKĠLEYEN
UNSURLAR 36
6. MATERYAL VE METOD 47
V
6.1. AraĢtırmanın Amacı ve Konusu 47
6.2. Materyal 48
6.3. Metod 48
7. BULGULAR 53
7.1. Konfeksiyon ĠĢletmesi 53
7.2. NakıĢ ĠĢletmesi 58
7.3. Baskı ĠĢletmesi 60
7.4. Kot TaĢlama ĠĢletmesi 63
8. SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME 66
9. TeĢekkür 68
10. Kaynaklar 69
VI
ġEKĠL DĠZĠNĠ
ġekil Sayfa
4.1. ĠĢ Sağlığı Yönetim Sistemi ................................................................................. 26
4.2. Temel Güvenlik Yönetim Çatısı ......................................................................... 28
4.3. ÇalıĢma Alanı Riskleri TeĢhis Planı ................................................................... 33
5.1. 2008-2011 Yılları Arasında Giyim EĢyaları Ġmalatı ve Tüm Sektörlerde
100.000 ĠĢçide ĠĢ Kazası Oranları .............................................................................. 36
5.2. 2008-2011 Yılları Arasında Giyim EĢyaları Ġmalatı ve Tüm Sektörlerde
100.000 ĠĢçide Meslek Hastalığı Oranları ................................................................. 37
5.3. Tekstil ve Konfeksiyon Sektörlerinin Özellikleri ............................................... 37
5.4. (a) Gürültü Azaltıcı Kulak Tıkacı ÇeĢitleri ........................................................ 40
5.4. (b) Gürültü Azaltıcı Kulaklık ÇeĢitleri ............................................................... 40
5.5 (a) Sandalyede Kambur Oturma Pozisyonu ......................................................... 40
5.5 (b) Doğru Oturma Pozisyonu ............................................................................... 40
5.6. Doğru Yük Kaldırma Pozisyonu ......................................................................... 41
5.7 ÇalıĢanların ĠĢ Kazası Sonucu Organlarının Yaralanma Oranı ........................... 30
VII
ÇĠZELGE DĠZĠNĠ
Çizelge Sayfa
3.1. ĠĢ Kazalarının Temel Nedenleri (4M) ................................................................. 16
5.1. Hazır Giyim Sektöründeki Tehlike ve Riskler ................................................... 38
6.1. Olasılık Puanlaması ............................................................................................ 48
6.2. ġiddet Derecesi ................................................................................................... 49
6.3 Risk ġiddeti 5x5 Matris ....................................................................................... 49
6.4. Eylem Tablosu .................................................................................................... 50
7.1. Uygulamaya Dahil Olan ĠĢletmelerin ĠĢ Kollarına Göre Sınıflandırılması ........ 53
7.2. K1 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri .................................................... 53
7.3. K2 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri .................................................... 54
7.4. K3 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri .................................................... 56
7.5. N1 ve N2 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri ......................................... 59
7.6. B1 ve B2 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri ......................................... 60
7.6. KT ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri ................................................... 63
VIII
ÖZ
Günlük yaĢantımızın ortalama üçte birinin geçirildiği iĢ yerlerinde daha sağlıklı ve
güvenli Ģekilde yaĢamamız için alınması gereken tedbirlerde her çalıĢanın ve yöneticinin
temel sorumluluğu bulunmaktadır. ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkları sebebiyle binlerce
insanımız hayatını kaybetmekte, daha fazla sayıda insanımız da sakat kalmaktadır.
Ülkemizin bu Ģekilde kaybettiği ekonomik kayıpların ciddi rakamlara ulaĢması yanında
insanımızın da çektiği acıların dindirilmesi de, iĢ sağlığı ve güvenliğine iliĢkin
düzenlemelerinin sağlanmasının önemini artırmaktadır. ĠĢ kazaları ve meslek
hastalıklarından korunmanın yolu, kabul görmüĢ güncel ve en ileri iĢ güvenliği ve sağlığı
yönetim, uygulama ve takip sistemleridir.
Bu çalıĢmada Ġzmir ili içerisinde faaliyet gösteren tekstil ve konfeksiyon firmalarında iĢ
sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda alınan önlemler ve yapılan faaliyetler incelenmiĢ ve
iĢletmelerin risk analizi yapılmıĢtır.
Anahtar kelimeler: iĢ sağlığı ve güvenliği, tekstil iĢletmeleri, konfeksiyon
iĢletmeleri, risk analizi
IX
ABSTRACT
Our daily lives , measures should be taken to mean in our way of living a healthier
and safer place to put one-third of the work has a fundamental responsibility of every
employee and manager .
Due to accidents at work and occupational diseases killed thousands of our people ,
our people also maimed many more . Besides the economic losses reached serious figures
lost in this way the relief of suffering in our country, our people , increasing the importance
of ensuring the regulations on occupational health and safety The method for preventing
accidents at work and occupational diseases , latest and most advanced business
recognized safety and health management , application and tracking system.
In this study, operating in Izmir province textile and examined the measures and
actions taken in the field of occupational health and safety risk analysis was conducted in
the apparel companies and businesses
Key words: occupational health and safety, textile companies , apparel companies, risk
analysis
1
1. GĠRĠġ
Sanayi ve teknolojinin hızla geliĢmesi, yeni iĢ sahalarının açılmasıyla birlikte
yeterli önlemlerin alınmaması durumunda, çalıĢanların sağlığını ve güvenliğini tehdit
eden sonuçlar ortaya çıkmaktadır. ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği çalıĢmalarında öncelikli
amaç, çalıĢanların sağlığını korumaktır. ĠĢ yeri ortamında bulunan teknik ekipmanlar ile
çalıĢma koĢullarından kaynaklanan çeĢitli riskler nedeniyle çalıĢanların sağlığı
bozulabilir. Sağlığı bozulan ve hastalananların teĢhis ve tedavisi de bu uğraĢıların içine
girer, ama bu çalıĢmaların asıl amacı, iĢ yeri ortamında bulunan bu riskleri kontrol altına
almak suretiyle iĢyerini sağlıklı ve güvenli bir yer haline getirmek ve sonuç olarak da bu
ortamda bulunan ve çalıĢan kiĢilerin sağlığının olumsuz etkilenmesinin önüne
geçmektir.
Uluslararası ÇalıĢma TeĢkilatı‟nın kaynaklarına göre dünyada her yıl; 250 milyon
kiĢi iĢ kazasına, 160 milyon kiĢi meslek hastalıkları sonucu ortaya çıkan zararlara maruz
kalmaktadır. Dünyada her yıl, yaklaĢık 1 200 000 kiĢi, iĢ kazaları ve meslek hastalıkları
nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Bu kazaların maliyetinin; geliĢmiĢ ülkelerin;
gayrisafi milli hasılalarına oranı % 1‐ 1,3 arasında iken ülkemizde gayrisafi milli
hasılamıza oranı % 4,5‐5 arasındadır. Bu çalıĢmaların öncelikli hedefi iĢ kazalarından
ve meslek hastalıklarından çalıĢanları korumaktır.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği iĢ yerlerinde iĢin yapılması ve yürütümü ile ilgili
olarak oluĢan tehlikelerden ve sağlığa zarar gelebilecek koĢullardan korunmak ve daha
iyi bir çalıĢma ortamı sağlamak için yapılan sistemli çalıĢmalardır. İşçi Sağlığı ve İş
Güvenliği Hukuken, iĢin yapılması sırasında iĢçilerin karĢılaĢtıkları tehlikelerin ortadan
kaldırılması veya azaltılması konusunda, esas olarak iĢverene, kamu hukuku temelinde
getirilen yükümlere iliĢkin hukuk kurallarının bir bütünüdür. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği
Bilimsel açıdan ise, kaza olduktan sonra konuyu ele alan, kaza olasılıklarını ortadan
kaldırmaya yönelik çalıĢmalar yapan bilim dalıdır.
ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği çalıĢmalarının iki temel boyutu vardır. Bunlardan
birisi, çalıĢanların yapacakları iĢle ilgisini araĢtıran, belirleyen ve iĢyeri ortamında
oluĢabilecek bazı risklere karĢı alınacak tıbbi koruma yöntemlerini uygulamak ve
iĢyerinde çalıĢmalar esnasında sağlık sorunu olanların hastalıklarını teĢhis ve tedavisi ile
2
hastalığın yapılan iĢle ilgisini araĢtırarak gerekli önlemleri almak Ģeklinde ifade
edilebilecek tıbbi bir boyutudur. Bu ilgi alanına “ĠĢ Hekimliği” adı verilebilir.
Ġkinci boyut ise, iĢyeri ortamındaki sağlık ve güvenlik risklerinin saptanması,
bununla ilgili ölçümler yapılması ve bu risklerin kontrol altına alınması Ģeklinde
uğraĢıları içeren ve konunun daha çok teknik-mühendislik yanını oluĢturan “ĠĢ
Güvenliği” boyutudur. Her iki grupta yapılan çalıĢmalar birbirini tamamlayıcı
niteliktedir ve her ikisi de birlikte iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğinin bütününü oluĢturur.
Bir baĢka deyiĢle, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğinin amacı; kaza ve hastalık Ģeklinde
ortaya çıkan tehlikelerden çalıĢanları korumak, zarar verici etkileri asgariye indirmek,
mümkünse ortadan kaldırmak, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik halini
hedefleyip yaĢam kalitesini yüksek tutarak çalıĢanların mutlu olmalarını sağlamaktır.
ÇalıĢma Ģartları, çalıĢan kiĢinin bedensel ve ruhsal sağlığını doğrudan veya dolaylı
olarak etkileyebildiğinden, iĢ güvenliğinin sağlanması ile toplumun mutluluğu arasında
bir iliĢki kurmak mümkündür.
ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği son yıllarda önemi gittikçe artan ve uygulama
konusunda eksikliği olan iĢletmelere büyük cezalar getiren kanuni hükümleri
bulunmaktadır. Bu proje sonucunda elde edilen bilgi ve veriler, tekstil ve hazır giyim
sektöründe iĢ kazaları oluĢmadan önce önlemek, risk noktaları konusunda uyarıları
arttırmak ve yeni kurulacak iĢletmeler için de daha tasarım aĢamasından pek çok
tehlikenin önüne geçebilmek için önemli bir kaynak niteliğindedir.
3
2. LĠTERATÜR ÖZETĠ
Literatürde iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile yapılmıĢ pek çok çalıĢma
bulunmaktadır. YeĢil (2001) yaptığı çalıĢma ile hazır giyim iĢletmelerinde yönetici ve
iĢgörenlerin iĢ güvenliği ile ilgili düĢünceleri ve bu konudaki uygulamaların tespit
edilmesine yönelik bir çalıĢma gerçekleĢtirmiĢtir [1].
Dengizler‟in (2002) çalıĢmasında da Ġzmir‟de faaliyet gösteren konfeksiyon
iĢletmelerinde çalıĢan kiĢilerle iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda bir anket çalıĢması
gerçekleĢtirmiĢtir. Anket sonucunda konfeksiyon sektöründe çalıĢanlarda çalıĢma
Ģartlarından ya da iĢlerinden dolayı oluĢan sağlık problemleri olduğu tespit edilmiĢtir. ĠĢ
kazası riskinin genç çalıĢanlarda ve eğitim seviyesi düĢük çalıĢanlarda yüksek olduğu
görülmüĢtür. Konfeksiyon iĢletmelerinde iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusuna önem
verilmesi gerektiği, bu konuda iĢletmelerde sistem kurulması gerektiği ortaya çıkmıĢtır
[2].
Sanayi devriminden bugüne kadar ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği konusunda Dünya‟da
ve Türkiye‟de pek çok çalıĢma yapılmıĢ ve mevzuatlar hazırlanmıĢtır. Bu çalıĢmalar
çoğu zaman yetersiz kalmıĢ, etkili olamamıĢ ve sonucunda pek çok iĢ kazası ve meslek
hastalığı meydana gelmiĢtir. Akay (2006) çalıĢmasında Türkiye‟deki iĢ sağlığı ve iĢ
güvenliğinin genel yapısını incelemiĢ, Avrupa Birliği ile karĢılaĢtırmıĢ ve bir hizmet
modeli önerisinde bulunmuĢtur [3].
Çakıroğlu (2007), iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda sistemli olarak çalıĢmak
isteyen firmalara yol gösterici mahiyet bir çalıĢma yaparak, iĢ sağlığı ve güvenliği
yönetim sistemi kapsamında risk analizi ve denetim ve bir firma uygulamasına yer
verilmiĢtir [4]. Düzen (2008) de yaptığı çalıĢmada hazır giyim sektöründe iĢ sağlığı ve
güvenliğinin kalite ile iliĢkisini incelemiĢtir [5].
Risk uygun senaryolar ve onların birleĢmiĢ frekansları ve sonuçlarını dikkate alan,
istenilmeyen karĢıt sonuçların gerçekleĢmesi için potansiyel, olarak tanımlanmaktadır
[6]. Ġnsan hayatı ve çevre güvenliği ile ilgili risklerin değerlendirilmesi ve kontrol
edilmesine yönelik olarak, politikalar, tecrübeler ve kaynakların sistematik olarak
uygulanması, risk yönetimini oluĢturmaktadır. Risk yönetiminin amacı; risk
4
değerlendirmeleri sonucunda içeriği ayrıntılı olarak saptanan tehlikelerin önüne
geçebilmek için, tehlike oluĢmadan önce, gerekli önlemleri almaktır [7 ve 8].
Risk yönetim süreci; yönetim politikası, prosedürler ve görev tanımlarını kurma
bağlamında, içerik, tanımlama, inceleme, değerlendirme, izleme ve haberleĢme
uygulamalarının sistematik olarak ele alınmasıdır. Risk yönetim kavramı, kazaların
önlenmesi için sistematik ve gerçekçi bir çatı kurulmasını sağlar. Risk yönetim süreci
kavramı, sistematik tanımlamayı vurgulamalı, analiz ve tehlikelerin kontrolü ise etkili
ölçümler içermelidir. Risk kontrolünün, neye ihtiyacı olduğunu anlamaksızın uygulanan
bir risk yönetim süreci, güvenlik problemleri ile mücadelede doğru eylemleri içermez [9
ve 10].
ĠĢ sağlığı ve güvenlik konuları ile ilgili yapılan literatür çalıĢmasında benzer risk
analizlerinin çeĢitli çalıĢmalara konu olduğu tespit edilmiĢtir. Fakat tekstil ve
konfeksiyon sektörü ile ilgili aynı içerikte bir çalıĢmanın henüz bulunmadığı tespit
edilmiĢtir.
5
3. ĠġÇĠ SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠ
3.1. ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Dünya ve Türkiye’deki Tarihi GeliĢimi
Ġlk insan ile birlikte baĢlayan üretim sürecinde kullanılan teknik ve yöntemler
değiĢmiĢtir. TaĢın ve toprağın iĢlenmesi, madencilik tekniklerinin geliĢtirilmesi, ateĢin
bulunması, buhar gücünün kullanılması beraberinde çalıĢma yaĢamında sorunlar
getirmiĢtir. Bu sorunların çözümü için geliĢtirilen yöntemler de iĢçi sağlığı ve iĢ
güvenliği için günümüzde alınan önlemlerin temelini oluĢturmuĢtur.
Tarihte iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili bilinen en eski kaynak M.Ö. 2000‟li
yıllarda Babil Ġmparatorluğu‟nun kurucusu Hammurabi (M.Ö. 1819-1950) tarafından
hazırlanan Hammurabi Kanunlarında bulunan hükümlerdir. M.Ö. 370 tarihinde
Hipokrat ilk kez kurĢunun zararlı etkilerinden söz etmiĢ ve kurĢun koliğini
tanımlamıĢtır. Ġtalyan Berdardino Ramazzini (1633-1714), ilk kez bilimsel olarak iĢçi
sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda önemli çalıĢmalar yapmıĢ ve Ġtalya‟da ilk kez iĢ
hekimliği ortaya çıkmıĢ fakat geliĢmelerin devamı sanayi devrimi sonrası Ġngiltere‟de
olmuĢtur.
On dokuzuncu yüzyıldan itibaren sanayi devriminin getirdiği olumsuz çalıĢma
koĢullarının düzeltilmesinin sağlanması amacıyla sendikalar, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği
ile ilgili yasaların hazırlanması ve yaptırımlar uygulanması konusunda çeĢitli
etkinliklerde bulunmuĢlardır. Daha on sekizinci yüzyılda Avrupa‟da geliĢmeye baĢlayan
sosyal güvenlik ilkeleri on dokuzuncu yüzyılda yaygınlaĢmıĢ, çeĢitli sigorta kurumları
kurulmuĢ ve iĢ kazaları ile meslek hastalıkları sigortası uygulanmaya baĢlanmıĢtır.
Dünya‟daki meslek hastalıkları ve iĢ kazalarının önlemesine yönelik çalıĢmalarda
sendikaların katkıları yanında, 1919 yılında faaliyetine baĢlayan Uluslararası ÇalıĢma
Örgütü (ILO) “Milletler Cemiyeti” ne bağlı olarak bu konuda önemli çalıĢmalar yapmıĢ
ve 1946 yılında ise BirleĢmiĢ Milletler ile imzaladığı anlaĢma sonucu uzman bir kuruluĢ
durumuna gelmiĢtir. Günümüzde sağlanan bilimsel teknolojik geliĢmeler iĢ kazaları ve
meslek hastalıklarının nedenlerini ortadan kaldırma olanakları getirmiĢtir. Özellikle
Uluslararası ÇalıĢma Örgütü ve Dünya Sağlık Örgütü‟nün katkılarıyla olumsuz çalıĢma
6
ve sağlık koĢullarının düzeltilmesi amacıyla yasal düzenlemeler ve bilimsel çalıĢmalar
ile baĢlayan bu süreç kapsamlı bir iĢ güvenliği mevzuatının oluĢmasını sağlamıĢtır.
Dünya‟da bu geliĢmeler olurken, on altı ve on yedinci yüzyıllarda Osmanlı‟da
sanayileĢme sonucu üretim araçlarında ve üretim yöntemlerinde sağlanan geliĢmeler iĢçi
sağlığı ve iĢ güvenliği sorunlarını beraberinde getirmiĢtir. Tanzimat‟tan sonra iĢçi
sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda ilk giriĢimler baĢlamıĢ çalıĢan iĢçilerin yaĢama ve
çalıĢma koĢullarının iyileĢtirilmesi için “Polis Nizamnamesi” çıkartılmıĢtır. 1850
yıllarında Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda, askeri amaçlı üretimlerin yanı sıra, daha çok el
tezgahları olarak geliĢmeye baĢlayan sanayileĢme, daha sonraları kömür ocakları,
madenler, demir yolu yapımı, tütün iĢletmelerinin katılımı ile sürmüĢtür. Bu dönemlerde
çalıĢma koĢulları oldukça ağır olup, çalıĢma süreleri günde 16 saate kadar çıkmaktadır.
Bu yıllarda iĢçiler tezgah baĢında uyumakta ve yemek yemek zorunda kalmıĢlardır.
Kömür ocaklarında çalıĢan iĢçiler kısa süre içinde meslek hastalıklarına yakalanmakta
ve giderek artan iĢ kazalarında yaĢamlarını yitirmiĢlerdir. 1865 yılında Dilaver PaĢa
üretimi arttırmak amacıyla Dilaver PaĢa Nizamnamesi hazırlatmıĢ ve çalıĢma
koĢullarına düzen getirmeye çalıĢmıĢ ve madenlerde bir hekim bulundurulması hükme
bağlanmıĢtır. Yüz maddeden oluĢan Dilaver PaĢa Nizamnamesi daha çok üretimin
arttırılması yönelik olmasına karĢın, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili ilk yasal belge
olması açısından önemlidir. Tazminat‟tan sonra ikinci en önemli belge olan Maadin
Nizamnamesi, genellikle iĢ güvenliğini ilgilendiren önemli hükümler getirmiĢtir.
Dilaver PaĢa Nizamnamesi‟ne göre daha ileri ve kapsamlı hükümler getiren Maadin
Nizamnamesi de iĢverenler tarafından uygulanmamıĢ ve yaĢama geçememiĢtir. Osmanlı
döneminde yaĢanılan uzun savaĢlar ve iĢçilerin asker gitmesi nedeniyle iĢletmede
çalıĢanların büyük kısmı vasıfsız ve bayan iĢçilerden oluĢmuĢtur. Bu koĢullardan ötürü
Osmanlı döneminde iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda kapsamlı çalıĢmalar
yapılamamıĢ ve olumlu geliĢmeler sağlanamamıĢtır.
1920‟li yıllardan sonra, kömür iĢçilerinin çalıĢma koĢullarının iyileĢtirilmesine
yönelik hükümler getirilmiĢtir. Bu yasa ile hastalık ve iĢ kazaları durumunda yapılması
gerekli olan yardımlara iliĢkin düzenlemeler yapılmıĢtır. 1930 yılında 1593 sayılı Yasa
ile iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği yönünden bugün bile çok önemli olan hükümler
getirmiĢtir. ĠĢ yerine sağlık hizmetlerinin götürülmesi bu yasa ile baĢlatılmıĢtır.1936
yılında yürürlüğe giren ve çalıĢma yaĢamının birçok sorununu içeren 3008 sayılı ĠĢ
7
Yasası ile ülkemizde ilk defa iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda ayrıntılı ve sistemli
bir düzenlemeye gidilmiĢtir. 1967 yılında 931 sayılı ĠĢ Yasası çıkartılmıĢtır, 1971
yılında aynı yasa çok fazla değiĢtirilmeden 1457 sayılı ĠĢ Yasası (ĠĢ Kanunu) olarak
yürürlüğe konmuĢtur. 2003 tarihinde 4857 sayılı ĠĢ Kanunu, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği
açısından getirdiği hükümler dikkate alındığında, devletimizce çıkartılan en önemli
yasadır. 2012 tarihinde 6331 sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkarılmıĢtır.
3.2. Türkiye’deki Mevcut ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Sistemi
Türkiye‟deki mevcut iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği sisteminin temeli, ÇalıĢma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde oluĢturulmuĢtur. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı bünyesinde iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği faaliyetlerinde bulunan dört birim
vardır. Bunlar;
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (ĠSGGM)
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün görevleri aĢağıda belirtilmiĢtir:
a) ĠĢ sağlığı ve güvenliği konularında, mevzuatın uygulanmasını sağlamak ve mevzuat
çalıĢması yapmak.
b) Ulusal politikalar belirlemek, bu politikalar çerçevesinde programlar hazırlamak.
c) Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluĢlarla iĢbirliği ve koordinasyonu sağlamak.
d) Etkin denetim sağlamak amacıyla gerekli önerilerde bulunmak, sonuçlarını izlemek.
e) (DeğiĢik: 15/5/2008-5763/31 md.) Standart çalıĢmaları yapmak, normlar hazırlamak
ve geliĢtirmek.
f) (DeğiĢik: 15/5/2008-5763/31 md.) Üretilen ve ithal edilen kiĢisel koruyucu
donanımların piyasa gözetimi ve denetimini yapmak, bu hususlarda usul ve esasları
belirlemek.
g) ĠĢ sağlığı ve güvenliği ile iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi konularında
inceleme ve araĢtırma çalıĢmalarını planlamak, programlamak ve uygulanmasını
sağlamak.
h) Faaliyet konuları ile ilgili yayın ve dokümantasyon çalıĢmaları yapmak ve
istatistikleri düzenlemek.
8
i) Meslekî eğitim görenler, rehabilite edilenler, özel risk grupları ve kamu hizmetlerinde
çalıĢanlar da dahil olmak üzere tüm çalıĢanların iĢ kazaları ve meslek hastalıklarına
karĢı korunmaları amacıyla gerekli çalıĢmaları yaparak tedbirlerin alınmasını sağlamak.
j) (DeğiĢik: 15/5/2008-5763/31 md.) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü ile ĠĢ Sağlığı ve
Güvenliği Enstitüsü Bölge Laboratuvar Müdürlüklerinin çalıĢmalarını düzenlemek,
yönetmek ve denetlemek.
k) (Ek: 15/5/2008-5763/31 md.) ĠĢyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önlemek ve
koruyucu hizmetleri yürütmek üzere görevlendirilecek iĢyeri hekimleri, iĢ güvenliği
uzmanları ve diğer görevlilerin iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim ve belgelendirme
usul ve esaslarını belirlemek.
l) (Ek: 15/5/2008-5763/31 md.) ĠĢ sağlığı ve güvenliği alanında ölçüm, analiz, teknik
kontrol, risk analizi ve değerlendirmesi, eğitim, danıĢmanlık, uzmanlık hizmetlerini
yapmak ve bu tür hizmetleri verecek özel ve tüzel kiĢi ve kuruluĢların niteliklerini
belirlemek, yetki vermek, yetkilerini iptal etmek, kontrol ve denetimini sağlamak.
m) (Ek: 23/7/2010-6009/50 md.) ĠĢyeri hekimi, iĢ güvenliği uzmanı, diğer teknik ve
sağlık personel ile iĢçilere eğitim vermek için kamu kurum ve kuruluĢları, üniversiteler
ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren Ģirketler ile ortak sağlık ve
güvenlik birimlerini yetkilendirmek, gerektiğinde yetkilerini iptal etmek, hizmetin etkin
ve verimli bir Ģekilde verilip verilmediğinin kontrol ve denetimini sağlamak, iĢyeri
hekimi ve iĢ güvenliği uzmanının eğitimleri sonundaki sınavları yapmak veya
yaptırmak, belgelerini vermek.
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (ĠSGÜM)
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösteren, ĠĢ Sağlığı ve
Güvenliği Enstitüsü, iĢ yerlerinde gaz, toz, gürültü, titreĢim ve termal konfor
ölçümlerini gerçekleĢtirmekte ve bu ölçümler ile ilgili olarak kendisine bağlı olarak
faaliyet gösteren laboratuvarlarda analiz çalıĢmalarını yürütmektedir.
ĠĢ TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı
ĠĢ TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı‟nın görevleri ĠĢ TeftiĢ Kurulu Yönetmeliği‟nde
aĢağıdaki Ģekilde belirlenmiĢtir:
9
1. ÇalıĢma hayatı ile ilgili mevzuat çerçevesinde programlı veya program dıĢı teftiĢ,
inceleme ve soruĢturma yapmak.
2. 4447 sayılı ĠĢsizlik Sigortası Kanunu ile 4904 sayılı Türkiye ĠĢ Kurumu Kanunu
uyarınca iĢyerlerinde inceleme yapmak, iĢ ve iĢlemleri teftiĢ etmek.
3. Kayıt dıĢı istihdamla mücadele etmek, bu amaçla sektörel analizlere dayalı
denetimleri yürütmek ve bu konularda alınması gerekli tedbirleri önermek.
4. Kayıt dıĢılık ile ilgili tespit yapılması halinde ilgili kurumlara gereği için bildirimde
bulunmak.
5. MüfettiĢlerin iĢ teftiĢi ile ilgili faaliyet ve iĢlemleri hakkında teftiĢ, inceleme ve
soruĢturmaları yürütmek.
6. Bakanın emri veya onayı üzerine Bakanlık merkez, taĢra ve yurtdıĢı teĢkilatı ile
bağlı ve ilgili kuruluĢların her türlü hesap, faaliyet ve iĢlemlerinin, ilgili mevzuat
çerçevesinde uygulanması ile buralardaki amir, memur ve diğer görevlilerin
görevleri ile hal ve hareketlerinin incelenmesini, teftiĢini, soruĢturmasını ve ön
incelemesini yapmak.
7. Özel kanunlarla verilen teftiĢ, denetim, soruĢturma ve diğer görevleri yürütmek.
8. ÇalıĢma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını izlemek.
9. ÇalıĢma Ģartları, çalıĢma ortamı, çalıĢma iliĢkileri, iĢ kazaları ve meslek hastalıkları,
kayıt dıĢılık, iĢ sağlığı ve güvenliğine yönelik ihlaller ve benzeri risk kriterlerine
dayanarak iĢyerleri ve sektörler düzeyinde analizler yapmak; müfettiĢ sayısı ve
Kurulun diğer kaynakları göz önünde bulundurularak denetlenecek sektörleri her yıl
için belirlenecek esaslara göre sınıflandırmak suretiyle riskli sektörlerdeki
iĢyerlerinin denetimine öncelik vermek.
10. ÇalıĢma hayatının denetimi ve raporlanmasına iliĢkin ilke, yöntem, standart ve
teknikleri geliĢtirmek, denetim rehberleri hazırlamak, denetimlerin etkinliğini ve
verimliliğini artırıcı tedbirleri almak, bu konuda görüĢ ve önerilerde bulunmak.
11. Sosyal değiĢimler, teknolojik geliĢmeler ve uluslararası mevzuatta ortaya çıkan
değiĢikliklerin çalıĢma hayatıyla ilgili mevzuata yansıtılması için görüĢ bildirmek.
12. Denetim sonuçlarına göre iĢgücü piyasasını geliĢtirecek ve çalıĢanların hayat
seviyelerini yükseltecek tavsiye ve tekliflerde bulunmak.
13. ÇalıĢma hayatı ile ilgili mevzuat çalıĢmaları yapmak, gerektiğinde, teftiĢ ve
denetimler sonucunda, mevzuatın aksayan yönleri, uygulanabilirliği, ilgili kurum ve
10
kuruluĢlarca alınması gereken önlemleri belirleyen Genel Değerlendirme Raporu
hazırlamak.k) Sanayi ve Ticarette ĠĢ TeftiĢi Hakkındaki 81 numaralı Milletlerarası
ÇalıĢma SözleĢmesinin 20‟nci maddesine göre ĠĢ TeftiĢi Genel Değerlendirme
Raporunu hazırlayarak Milletlerarası ÇalıĢma Bürosu Genel Müdürlüğü‟ne
göndermek.
14. Uluslararası sözleĢmeler çerçevesinde iĢyerlerinde uygulamaları incelemek ve
izlemek.
15. Denetim sonuçlarına iliĢkin istatistikleri tutmak, derlemek, değerlendirmek ve
yorumlamak.
16. Bakanlığın amaçlarını daha iyi gerçekleĢtirmek, mevzuata, plan ve programa uygun
çalıĢmasını temin etmek amacıyla gerekli teklifleri hazırlamak ve Bakana sunmak.
17. Bakan tarafından teftiĢ hizmetleri ile ilgili olarak verilen benzer görevleri yapmak.
ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve AraĢtırma Merkezi (ÇASGEM)
1. Bakanlık, bağlı kuruluĢlar ile bağlı kuruluĢun ilgili kuruluĢlarının personeli ile özel
veya kamu sektöründe faaliyet gösteren iĢyerlerindeki iĢçi, iĢveren veya yönetici
personelin eğitimlerini sağlamak amacıyla; çalıĢma hayatı, sosyal güvenlik, iĢçi
iĢveren iliĢkileri, iĢ sağlığı ve güvenliği, iĢyeri hekimliği, toplam kalite yönetimi, iĢ
teftiĢi, istihdam, verimlilik, iĢ piyasası etütleri, ergonomi, çevre , ilk yardım, iĢ
istatistikleri ve benzeri konularda eğitim programları hazırlamak, seminerler
düzenlemek ve bu konular ile ilgili araĢtırmalar yapmak,
2. ÇalıĢma ve sosyal güvenlik sorunları üzerine ulusal ve uluslararası bölge seminerleri
düzenlemek,
3. ÇalıĢma ve sosyal güvenlik konularında araĢtırma ve incelemeler yapmak ve bu
konularda gerekli bilgi ve belgeleri toplamak,
4. ĠĢyerlerinin çalıĢma konuları ve iĢ verimi ile ilgili sorunlarını, ilgililerin ve iĢ
sahiplerinin olurunu alarak incelemek ve bu konularda önerilerde bulunmak,
5. Türkçe ve yabancı dillerde amacına uygun derlemeler yapmak ve yayınlarda
bulunmak,
6. Amacına uygun bir Ģekilde yerli ve yabancı yayın, dokümantasyon, filmler,
fotoğraflar ve slaytlar temin ederek, bunlardan yeterince faydalanılmasını sağlamak.
11
Sosyal Güvenlik Kurumu BaĢkanlığı (SGK)
Kurumun görevleri Ģunlardır:
1. Ulusal kalkınma strateji ve politikaları ile yıllık uygulama programlarını dikkate
alarak sosyal güvenlik politikalarını uygulamak, bu politikaların geliĢtirilmesine
yönelik çalıĢmalar yapmak.
2. Hizmet sunduğu gerçek ve tüzel kiĢileri hak ve yükümlülükleri konusunda
bilgilendirmek, haklarının kullanılmasını ve yükümlülüklerinin yerine getirilmesini
kolaylaĢtırmak.
3. Sosyal güvenliğe iliĢkin konularda; uluslararası geliĢmeleri izlemek, Avrupa Birliği
ve uluslararası kuruluĢlar ile iĢbirliği yapmak, yabancı ülkelerle yapılacak sosyal
güvenlik sözleĢmelerine iliĢkin gerekli çalıĢmaları yürütmek, usûlüne göre
yürürlüğe konulmuĢ uluslararası antlaĢmaları uygulamak.
4. Sosyal güvenlik alanında, kamu idareleri arasında koordinasyon ve iĢbirliğini
sağlamak.
5. Bu Kanun ve diğer kanunlar ile Kuruma verilen görevleri yapmak.
ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı haricinde ise, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği
faaliyetlerinde bulunan diğer kamu kurum ve kuruluĢlar;
Sağlık Bakanlığı
Çevre ve Orman Bakanlığı
BaĢbakanlık Acil Durum ve Afet Yönetim Genel Müdürlüğü
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Türk Standartları Enstitüsü
Türkiye Bilimsel ve Teknik AraĢtırma Kurumu
Milli Prodüktivite Merkezi
3.3. ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Kurulları
ĠĢ sağlığı ve güvenliği; iĢyerlerinde iĢ kazalarının ve meslek hastalıklarının
önlenmesi için gerekli bütün faaliyetleri kapsayan bir konu olup, iĢveren ile iĢçinin
12
birlikte etkili iletiĢim, eĢgüdüm ve katılımıyla yönetilebilecek bir yapıdır. ĠĢyerinde
bulunan herkesi kapsayan bir yaklaĢım, kaza ve hastalıkları önleme çalıĢmalarında
baĢarıyı doğrudan etkilemektedir.
ĠĢverenin kazaları önlemek için iĢçiyi gözetme borcu olduğu kadar, iĢçinin de
iĢverenin bu borcunu yerine getirebilmesine destek olma zorunluluğu vardır. ĠĢverenin
sağlık ve güvenlik risklerini etkili bir biçimde yönetme sorumluluğu bulunduğu kadar
iĢçinin de verilen eğitimleri alma, oluĢturulan talimatları uygulama, alınan tedbirleri
koruma ve iĢyerlerinde gördüğü tehlikeleri bildirerek sürekli iyileĢmeye katılım sağlama
görevi vardır
Durum böyle olunca sağlıklı ve güvenli iĢyeri oluĢturmada her iki tarafın karĢılıklı
iletiĢiminin sağlanacağı, değerlendirmede bulunabileceği, faaliyetlerini
programlayabileceği, ortaya çıkan problemlere çözüm bulabileceği ve baĢarı
seviyelerini gözden geçirebileceği bir ortam ve zemin oluĢturulması gerekir ki bu zemin
iĢyerlerinde kurulan iĢ sağlığı ve güvenliği kuruludur.
ĠĢverenler iĢ sağlığı ve güvenliği kurullarınca iĢ sağlığı ve güvenliği mevzuatına
uygun olarak verilen kararları uygulamakla yükümlüdürler. Bir iĢyerinde iĢ sağlığı ve
güvenliği kurulu kurulması için 3 Ģart vardır;
50 ve daha fazla iĢçi çalıĢtırma,
Sanayiden sayılan bir iĢyeri olma,
6 aydan daha fazla süreli iĢ yapma
50 ve daha fazla iĢçi sayısı kapsamına iĢyerinde sigortalı iĢçi olarak görünen
herkes girmektedir. Örneğin, iĢyerinin sahibi olup o iĢyerinde sigortalı olarak görünen
kiĢiler, ĠĢyerini yöneten müdürler, genel müdürler ve Ģirket ortakları da iĢçi sayısı tespit
edilirken toplam iĢçi sayısına katılırlar.
Birden çok iĢyeri sahibi olan iĢletmelerde ise sanayi iĢletmesi sayılıyor ve 6 aydan
daha fazla süre ile çalıĢma Ģartlarını sağlıyorsa 50 ve daha fazla iĢçi çalıĢtıran her bir
iĢyeri için ayrı bir kurul oluĢturulması gerekir.
Birden çok iĢyeri olan iĢverenin, (iĢyerlerinin tümüne iĢletme diyoruz)
iĢletmesinde eğer her bir iĢyerinde 50 ve daha fazla iĢçi çalıĢtırıyorsa iĢ sağlığı ve
güvenliği kurulu oluĢturma zorunluluğu bulunmaktadır. ĠĢletmeyi oluĢturan iĢyerlerinde
13
birden çok iĢ sağlığı ve güvenliği kurulu varsa bunlar arasında iletiĢim kurulması
gereklidir.
ĠĢyerinin ĠĢ Kanunu kapsamına girmesi ve sanayiden sayılması da iĢ sağlığı ve
güvenliği kurulu kurma zorunluluğu için gerekli diğer bir ön koĢuldur.
Kurulun Görev ve Yetkileri
Kurulun ĠSG ile ilgili birçok görev ve yetkileri vardır. Bunlar Ģu Ģekilde
sıralanabilir;
İç yönetmelik; ĠSG ile ilgili uyulması gereken kuralların belirlenmesi kurulun
öncelikli görevidir. Bu çalıĢmanın yapılması için kurul baĢkanı sekretere görev
verebilir. Sekreter, kurul üyeleri ve bütün yöneticiler ile eĢgüdüm halinde kanun, tüzük,
yönetmelik ve tebliğlerle belirlenen kurallar ve iĢyerindeki tehlikeleri göz önünde
bulundurarak bir iç yönetmelik taslağı hazırlar. Ġç yönetmelik taslağı kurul gündeminde
tartıĢılır, gerektiğinde değiĢtirilir,
Yeterli olup olmadığı değerlendirilir ve bu değerlendirme sonunda kurul baĢkanı
da taslağı onaylarsa yönetmelik iĢyerinde ilan edilir. ĠĢçilerin bu iç yönetmelikle ilgili
olarak eğitimden geçirilmesinde fayda olduğu gibi, yönetmelik her iĢçinin her an
ulaĢabileceği bir yerde olmalıdır.
Yönetmelikte belirlenen kurallara uyulup uyulmadığı kurul üyeleri veya kurulun
belirleyeceği kiĢiler tarafından 1 ay, 3 ay gibi belirli aralıklarla denetlenir ve sonuçlar
bir rapor haline getirilerek kurul gündemine alınır, iç yönetmelikte; iĢyerinin ĠSG
politikası, iĢçinin hak ve sorumlulukları, iĢyerini ilgilendiren mevzuatlar ve nasıl
ulaĢılabileceği yer alır.
ĠSG kurulu ve üyeleri, genel güvenlik kuralları, iĢyerindeki tehlikelere karĢı
iĢçilerin davranıĢlarını tanımlayan kurallar, kazaların raporlanması, acil durum
önlemleri ve kiĢisel koruyucularla ilgili temel bilgiler asgari olarak sunulur.
İşçilere rehberlik yapma; Kurul çalıĢanlara sağlıklı ve güvenli çalıĢmanın yol ve
yöntemlerini gösterecek çalıĢmalar yapar. HazırlanmıĢ olan iĢyeri iç yönetmeliği, iĢyeri
iletiĢim yöntemleri ve iĢçilerin hak ve sorumluluklarının neler olduğunun öğrenilmesini
sağlar. Yapılan bildirimleri değerlendirerek iĢçilerin tereddütlerinin giderilmesini sağlar.
14
Tehlike ve kontrol yöntemlerini değerlendirme; Kurul, iĢyerindeki tehlikelerin
belirlenmesinde, tehlikelerin oluĢturacağı risklerin değerlendirmesinde ve kontrol
yöntemlerinin tespitinde en üst karar organıdır. BaĢkanın onayının ardından risk kontrol
yöntemleri olarak kabul edilmiĢ tedbirler faaliyet programına dahil edilir, iç denetimle
tedbirlerin etkinliği sorgulanır.
Kaza, hastalık ve aksaklıkların araştırılması; ĠĢyerinde meydana gelen kazaların,
meslek hastalıklarının, tehlike bildirimlerinin veya kaza yapma olasılığı bulunan
tehlikeli olayların sebeplerinin neler olduğunun araĢtırılması aynı tür olay tekrarının
önlenmesi, tehlikelerin ortadan kaldırılması veya kontrol edilmesi için zorunlu bir
çalıĢmadır. Bu sebeple kurul görevlendirdiği kiĢi veya kiĢilerce bütün aksaklıkların
araĢtırılmasını ve tekrarını önleyecek tedbirler geliĢtirmesini sağlayacak incelemeler
yapar veya yaptırır. Raporlar kurul gündemine alınarak önerilen tedbirler
değerlendirilir. BaĢkanın onayı ile tedbirler faaliyet programına alınarak uygulanır. Ġç
denetimle tedbirlerin etkinliği sorgulanır.
İSG öğretimi ve eğitimi; Kurul, bütün iĢçileri kapsayacak Ģekilde iĢ baĢı yaptırdığı
andan itibaren ĠĢyerinde iĢçinin hak ve sorumluluklarının neler olduğu ve ĠĢyerindeki
ĠSG yaklaĢımını ve genel kurallarını, karĢılaĢabileceği bütün riskleri ve risklerin kontrol
yöntemlerini iĢçiye öğretmek ve öğrenilen bilgilerin davranıĢlara dönüĢmesini
sağlayacak eğitim plan ve programlarının yapılmasını sağlamak ve kurul baĢkanının
onay vermesi ile birlikte bu programlarını uygulamak durumundadır.
Kurul bu programları iĢçilerin eğitimini düzenleyen ÇalıĢanların ĠĢ Sağlığı ve
Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik çerçevesinde yapar ve
uygular. Kurul, eğitimin etkinliğini iç denetimlerle takip edip değerlendirir. Amacına
ulaĢmayan eğitimlerin baĢarısızlık sebeplerini araĢtırır ve mümkün olan en kısa sürede
baĢarısız olan iĢçilere yönelik eğitimin tekrar yapılmasını sağlar.
Bakım ve onarımlarda güvenliğin sağlanması; Bakım ve onarım gibi faaliyetler,
ki bu faaliyetlere temizlik de katılabilir, iĢyerindeki risklere karĢı kontrol yöntemlerinin
uygulama zorluğu olan faaliyetlerdir. Örneğin, makinelerin dönen parçalarının
bulunduğu yerde bakım yapılacağı zaman bakımcı bu bölümü kapatan koruyucuyu
kaldırmak durumundadır.
15
Dönen parçaların hareketinin oluĢturduğu tehlikeyi kontrol etmek için makinenin
koruyucusu kaldırılmadan önce enerjinin kesilmesi ve makinenin kontrolsüz
çalıĢtırılmasını önlemek için de makineyi çalıĢtırma butonlarının ve enerji beslemesi
yapan pano Ģart ellerinin etiket ve/veya kilitle kontrol altına alınması gerekir. Kurul bu
ve buna benzer normal üretim çalıĢmasının dıĢındaki faaliyetlere özel karĢılaĢabilecek
tehlikeleri, oluĢturacağı riskleri ve kontrol yöntemlerini belirlemek veya belirlenmesini
sağlamak durumundadır.
Olağanüstü durumlarla mücadele etme; ĠĢyerinde meydana gelebilecek yangın,
üretim faaliyetlerinden kaynaklanmayan deprem, fırtına ve sel gibi doğal olaylar,
sabotajlar ve savaĢ halleri ve benzeri durumlara iĢyerinin hazırlıklı olması için bir acil
durum planı hazırlanması, organizasyon yapılması, mücadele ekipleri oluĢturulması ve
ekiplerin görevlerini yapabilmeleri için gerekli eğitimin alınması, ekiplerin
gerçekleĢebilecek olağanüstü duruma tepki verme yeteneklerinin canlı tutulması için
olağanüstü durum senaryoları hazırlanarak müdahale ve tahliye tatbikatlarının
yapılması, iĢyerinde olağanüstü durumlarla mücadelede temel gerekliliklerdir.
Yıllık rapor hazırlanması; Kurul, yılda bir kez iĢ sağlığı ve güvenliği faaliyetleri
ile ilgili durum tespiti yapmak üzere bir değerlendirme raporu hazırlar. Bir yıl boyunca
yapılanlar gözden geçirilir.
3.4. ĠĢ Kazası Kavramı
506 sayılı Kanunun 11.maddesine göre, “ĠĢ kazası,
a) Sigortalının iĢ yerinde bulunduğu sırada,
b) ĠĢveren tarafından yürütülmekte olan iĢ dolayısıyla,
c) Sigortalının, iĢveren tarafından görev ile baĢka bir yere gönderilmesi yüzünden
asıl iĢini yapmaksızın geçen zamanlarda,
d) Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
e) Sigortalıların, iĢverence sağlanan bir taĢıtla iĢin yapıldığı yere toplu olarak
götürülüp getirilmeleri sırasında meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan
bedence veya ruhça arızaya uğratan olaydır [11].
16
Kaza; olaylar zincirinde beklenmedik ve hatalı davranıĢ ya da teknik arıza
nedeniyle ortaya çıkan, sonucunda her zaman bir sakatlanma, ölüm ya da tahrip
görülmese bile belirli bir faaliyetin tamamlanmasını engelleyen bir olaylar zinciridir.
3.4.1. İş Kazası Nedenleri
Çevresel Etkenler: Aydınlatma, ısı, nem, gurultu, makineler, kaygan zemin vb.
Ġnsana Bağlı Etkenler: Dikkatsizlik, acemilik, yorgunluk, ihmalkarlık vb.
Eğitim yetersizliği ve verilmemesi sıralanabilir.
Çizelge 3.1. ĠĢ Kazalarının Temel Nedenleri (4M) [11]
Bir iĢ kazası aĢağıdaki faktörlerden herhangi biri veya birkaçını kapsayacak
Ģekilde meydana gelebilir [11].
ĠNSAN (MAN):
1. Psikolojik Nedenler:
• Unutkanlık, sıkıntı, üzüntü, keder,
• Çevre etkileri,
• Ġstem dıĢı davranıĢ,
• Ġhmalci davranıĢ, hatalı davranıĢ vb.
2. Fiziksel Nedenler:
• Yorgunluk,
• Uykusuzluk,
17
• Alkol,
• Hastalık vb.
3. ĠĢyeri Nedenleri:
• Ġnsan iliĢkileri,
• Takım çalıĢması,
• ĠletiĢim vb.
MACHINE (Makine)
• Hatalı makine ve ekipman yerleĢimi,
• Eksik veya kusurlu koruyucular,
• Yetersiz standardizasyon,
• Yetersiz kontrol ve bakım,
• Yetersiz mühendislik hizmetleri vb.
MEDIA (Ortam-Çevre)
• Yetersiz çalıĢma bilgisi,
• Uygun olmayan çalıĢma metodu,
• Uygun olmayan çalıĢma yeri ve ortamı vb.
MANAGEMENT (Yönetim)
• Yetersiz yönetim organizasyonu,
• TamamlanmamıĢ kurallar ve talimatlar,
• Yetersiz güvenlik yönetim planı,
• Eğitim ve öğretim yetersizliği,
• Uygun olmayan nezaret, yönetim ve rehberlik,
• Uygun olmayan personel istihdamı,
• Yetersiz sağlık kontrolleri vb.
18
3.4.2. İş Kazalarının Oluşumu
ĠĢ kazalarının oluĢumunu arka arkaya dizilmiĢ beĢ domino taĢına veya birbirine
geçmiĢ be halkaya benzetebiliriz [11].
Kazalar zinciri:
• Birinci halka insan yaradılıĢıdır.
• Ġkinci halka insanın fiziksel ve ruhsal yapı farklılığıdır.
• Üçüncü halka ise güvensiz davranıĢ ve güvensiz koĢullardır.
• Dördüncü halka olasılık.
• BeĢinci halka ise sonuçtur.
Birinci halka
Ġnsan oğlunun yapısını değiĢtirmek mümkün değildir. Dolayısı ile zincirin birinci
halkası ile oynayamayız
İkinci halka
Ġnsan oğlunun yaradılıĢ farklılığıdır. Zeki, atak, durgun, dalgın, unutkan, telaĢlı,
sakin, dikkatsiz, fevri, heyecanlı, kızgın, sabırsız, inatçı gibi. Ġnsanoğlunun bu yaradılıĢ
farklılığını da değiĢtirmemiz elimizde değildir.
Üçüncü halka
ĠĢyeri çalıĢma Ģartlarından kaynaklanan güvensiz koĢullar ve güvensiz
davranıĢlardır.
• Güvensiz koĢullar: Ġzolasyon yapılmamıĢ elektrik, koruma güvenliği olmayan makine,
bakımı yapılmamıĢ iĢ makinesi, uygun olmayan iskele vb.‟dir.
• Güvensiz davranıĢlar: ĠĢçinin yapması gereken bir hareketin yapmaması veya
yapmaması gereken bir hareketi yapmasıdır. Koruyucu malzeme kullanmama, tehlikeli
bölgede çalıĢma, verilen emri uygulamama vb.‟dir.
İş Güvenliğine Aykırı Hareketlerin Nedenleri:
• KiĢisel özürler
• Bilgi ve tecrübe noksanlığı
19
• Fiziksel uygunsuzluklar
• Uygun olmayan çalıĢma ortamı
İnsan Hataları
Önlenebilmesi mümkün olan insan hataları gerçekte dört ana sebepten meydana
gelmektedir.
• Bilgi
• Tavır ve hareket
• Kabiliyet
• Uygunsuzluk
Ġnsan hataları iki grupta toplanabilir;
a. Personelin iĢ güvenliği önlemlerine aykırı hareketleri
• Giyim kurallarına uymama ve cihaz hatalarını düzeltmeden çalıĢma
• Emniyetsiz, süratli çalıĢma
• Emniyetsiz cihazları çalıĢtırma
• Emniyetsiz cihaz ve teçhizatı kullanma
• Emniyetsiz iĢ yükleme
• Emniyetsiz duruĢ ve pozisyonda çalıĢma
• Dikkatin dağılması, sinirlenme, kızdırılma v.s.
• Hatalı kiĢisel koruyucu donanım kullanma
b. Emniyetsiz çalıĢma ortamı.
• Yeteri derecede korunmamıĢ makine ve cihazlar
• Gerekli koruyucu malzemenin olmaması
• Hatalı, pürüzlü, kaygan, çatlak ve çukur satıhlar
• ÇalıĢma yeri dağınıklığı
• Yetersiz ıĢık
20
• Yetersiz havalandırma
• Emniyetsiz havalandırma
• Emniyetsiz çalıĢma metodu
Dördüncü halka
Olasılıktır. Örneğin zımpara tasından sıçrayan bir çapağın, temas etmeden geçme
olasılığı, alna temas ederek çizik açması, göz bebeğine giderek kor etmesi olasılıkları
vardır.
Beşinci halka
Sonuçtur. Bu sonuç maddi hasar, yaralanma, uzuv kaybı veya olum olabilir [11]..
3.4.3. İş Kazalarının Artmasında Rol Oynayan Temel Etkenler
• Denetim yetersizliği
• Geri teknoloji kullanımı
• Eğitimsizlik
• Koruyucu önlem yetersizliği
• Sağlığa elveriĢli olmayan koĢullar
• Deneyimsiz eleman istihdamı
Kazaların oluĢumunda güvensiz koĢullar ve güvensiz davranıĢların oranı %
98„dir. %98‟ in dağılımı; % 88 güvensiz davranıĢlar % 10 güvensiz koĢullardır.
Geriye kalan % 2 ise adına kader dediğimiz “kaçınılmazlık” halidir. Örnek;
deprem, doğal afet vb.
Buna dayanarak; kazalar zincirindeki “güvensiz koĢullar” ve “güvensiz
davranıĢları” teĢkil eden üçüncü halka veya üçüncü domino tasının ortadan kaldırılması,
diğer bir ifadeyle, is yerlerinde gerekli tedbirlerin alınması ve uygun davranıĢlarda
bulunulması halinde iĢ kazalarının % 98 oranında önlenmesi mümkün olmaktadır [11].
3.4.4. İş Kazalarının Ülkemizdeki Görünümü:
Sosyal Sigortalar Kurumu istatistiklerine göre; iĢ kazalarının yaklaĢık % 31‟i, bir
ila üç iĢçi çalıĢtıran küçük iĢyerlerinde meydana gelmektedir.
21
50‟den az iĢçi çalıĢtıran iĢ yerlerinde meydana gelen kazalar, bütün kazaların
yaklaĢık % 65‟idir. Bu durum küçük iĢyerlerine daha fazla önem vermenin gereğini
göstermektedir.
50‟den az iĢçi çalıĢtıran iĢyerlerinde iĢ mevzuatı gereği; iĢyeri hekimi ile iĢ
güvenliği uzmanı çalıĢtırma ve ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurulu ile iĢyeri sağlık birimi
oluĢturma zorunluluğu bulunmamaktadır.
ĠĢ kazalarının yaklaĢık % 25‟i çalıĢma süreleri bir yıldan az olan kıdemsiz
iĢçilerde görülmüĢtür. Bu durum is kazalarının oluĢumunda; eğitim, tecrübe, alıĢkanlık
eksikliklerinin önemini göstermektedir.
ĠĢe baĢladıktan sonraki bir saat içinde meydana gelen iĢ kazalarının oranı yaklaĢık
%25‟dir. Bu durum; ise uyum sağlanması, dikkati iĢ üzerinde yoğunlaĢtırmadan ise
baĢlanması neticesinde meydana gelmektedir.
ĠĢ kazalarının ortalama %1,75‟i sakatlıkla sonuçlanmaktadır. Bunların %74‟u, 15
– 35 yaĢ grubu arasında meydana gelmektedir. Bu durum çalıĢan genç nüfus için önemli
bir sorun teĢkil etmektedir. Kazaların %0,87‟si ölümle sonuçlanmaktadır. Bu ölümlerin
yaklaĢık %74‟u kazadan hemen sonra meydana gelmektedir [11].
Ağır yaralanma ya da ölümle sonuçlanan her bir kazanın temelinde; 300 adet
yaralanmasız ve 29 adet hafif yaralanma ile sonuçlanan benzer kaza olayları
bulunmaktadır.
Ağır yaralanma / olum→→→ 1
Hafif yaralanma→→→→→→ 29
Yaralanmasız→→→→→→→ 300 [11]
3.5. Meslek Hastalığı Kavramı
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu‟nun 11. maddesi B bendine göre meslek
hastalığı tanımı aĢağıdaki Ģekilde yapılmaktadır.
Meslek hastalığı, sigortalının çalıĢtırıldığı iĢin niteliğine göre tekrarlanan bir
sebeple veya iĢin yürütüm Ģartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık,
sakatlık veya ruhi arıza halleridir [5].
22
3.5.1. Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması:
Sosyal Sigortalar Sağlık ĠĢlemleri Tüzüğü‟ne göre meslek hastalıkları beĢ grupta
toplanmıĢtır. Bunlar;
Kimyasal maddelerden olanlar,
Mesleki deri hastalıkları,
Pnomokonyozlar ve diğer mesleki solumun sistemi hastalıkları,
Mesleki bulaĢıcı hastalıklar,
Fiziki etkenlerle olan meslek hastalıklarıdır [5].
3.5.2. Meslek Hastalıklarına Neden Olan Etkenler:
Fiziksel Etkenler
1. Yetersiz havalandırma
2. Gurultu
3. Vibrasyon (TitreĢim)
4. Yetersiz aydınlatma
5. AĢırı sıcak veya aĢırı soğuk
6. Uygun olmayan yerleĢme
7. Basınç değiĢimleri
8. Bedensel duruĢ bozuklukları
9. Hatalı yük kaldırma hareketleri
10. Elektrik
Fiziksel etkenler, halsizlik ve yorgunluktan kansere, çeĢitli göz rahatsızlıklarından
bazı kemik ve eklem hastalıklarına, iĢitme bozukluklarından dolaĢım sistemi
hastalıklarına, hatta bazen de ölüme kadar değiĢebilen çeĢitli sağlık sorunlarına yol
açabilmektedir.
Kimyasal Etkenler
1. Madenler (Örneğin ağır metallerden kurĢun ve civanın zehirlemesi)
23
2. Solventler (Deri hastalıkları, bağımlılık, sinir felci, karaciğer, kemik iliği ve
beyinde hasar)
3. Ġnsan sağlığına zararlı gazlar, buharlar, duman (CO, Hidrojen siyanür, Hidrojen
sülfür gibi gazlar akut ve öldürücü zehirlenmelere neden olabilirler).
4. Ġnsan sağlığına zararlı tozlar (silis, kömür, asbest, pamuk akciğer dokusu
üzerinde pnomokonyoz (toz hastalıkları) hastalıklarına neden olurlar. Pamuk, keten,
kenevir tozu ince solumun yollarında spazm ve daralmaya, nefes darlığına neden
olurlar. Asbestte kanser etkisi vardır).
5. Asitler ve alkaliler (Ġrritasyon ve yanıklar)
6. Boyalar
7. Plastik maddeler
8. Aoresoller
9. Deterjan ve diğer temizlik maddeleri
Biyolojik Etkenler
1. Bakteri
2. Virüs
3. Mantar
4. Böcek
5. Ġnsan sağlığı yönünden biyolojik etkenler Ģarbon, tetanos, bağırsak parazitleri
ve diğer parazitler, kuduz, tüberküloz, AIDS gibi hastalıklara neden olmaktadır.
Ergonomik Etkenler
Bunlar arasında; aydınlatma, monoton tekrarlayan iĢ, ağır yük sayılabilir.
Psikososyal Etkenler
Bunlar arasında stres, ruhsal bozukluk, iliĢkiler, monoton iĢ, hızlı tempo
sayılabilir [5].
24
3.5.3. Meslek Hastalıklarında Genel İlkeler:
Meslek hastalıklarının tanısında hem klinik yönden, hem de iĢyeri ortamında
değerlendirmeler yapılır. Hastalığa klinik olarak tanı koymak önemlidir, ancak
hastalığın nedeninin de iĢyeri ortamında gösterilmesi gerekir. Klinik yönden
değerlendirmede hastalığın öyküsü alınır, ayrıca kiĢinin mesleksel öyküsü de
öğrenilmelidir. Bu öyküde kiĢinin olası etkilenme yolları da soruĢturulmalıdır. Tanı için
gereken laboratuar testlerinden de yararlanılır.
Hastanın iĢyeri ortamından uzaklaĢtırılması daha fazla maruziyetin önlenmesi
bakımından önemlidir. Ayrıca hastanın tedavisi bakımından uygun yöntemler de
kullanılır.
Meslek hastalıklarından korunma bakımından ilk yapılması gereken, hastalık
etkeni olan maddenin kaynağında kontrol altına alınmasıdır. Bu amaçla mühendislik
kontrol yöntemlerinden yararlanılır.
ĠĢin planlanması yapılırken, tehlikeli maddenin elimine edilmesi veya
etkilenmenin önlenmesi amacı ile iĢyeri ortamında gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
Ayrıca etkilenmeyi azaltmak amacı ile rotasyonlu çalıĢma veya çalıĢma süresinin
kısaltılması gibi yönetsel düzenlemeler de yapılabilir. Etkilenmenin önlenmesi amacı ile
bu düzenlemelerden birkaç tanesi birlikte kullanılır. Güvenli ÇalıĢma Uygulamaları
çalıĢma hayatı ile ilgili genel kuralların yanı sıra iĢyerine özel bazı düzenlemelerin de
yapılmasını gerektirebilir. Korunma bakımından bir yaklaĢım da kiĢisel koruyucu
malzeme kullanılmasıdır. Ancak bu yaklaĢım, korunmada diğer teknik ve idari
yöntemler tam olarak uygulandıktan sonra hala gerek varsa kullanılmalıdır. KiĢisel
koruyucu malzeme kullanımının korunmada son basamak olduğu unutulmamalıdır.
ÇalıĢanların sağlığının korunması bakımından sayılan teknik ve idari önlemlerin
yanı sıra ise giriĢ muayenesi, aralıklı kontrol muayenesi, sağlık eğitimi gibi tıbbi
yaklaĢımlar da önemlidir [5].
3.5.4. Meslek Hastalığını Bildirme:
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu‟nun 28. Maddesi gereğince; iĢveren, bir
sigortalının meslek hastalığına tutulduğunu öğrenirse veya durum kendisine bildirilirse
25
bunu, örneği kurumca hazırlanan haber verme kağıdı ile öğrendiği günden baĢlayarak
iki gün içinde kuruma bildirmekle yükümlüdür.
Bu yükümlülüğü yerine getirmeyen veya haber verme kağıdında belirtilen bilgiyi
kasten yanlıĢ bildiren iĢveren hakkında 27. maddenin 2. fıkrası hükmü uygulanır [5].
26
4. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ YÖNETĠM SĠSTEMĠ
4.1. ĠĢ Sağlığı Yönetim Sistemi
Sağlık, bir fabrikanın girdileri olarak kabul edilirse , sağlık üreten bu sistemin
fabrikanın girdilerine ayrıntılı bakmak gerekir. Sağlık denilen çok önemli ürünün elde
edildiği bir sistemin (fabrikanın), girdilerinin oldukça çeĢitli olduğunu (beslenme, ücret,
yasalar, alt yapı hizmetleri, kiĢisel hijyen,spor , güvenlik v.b.) ve bu girdileri sağlayan
meslek gruplarının da (hukukçular, iktisatçılar, beslenme uzmanları, mühendisler,
hekimler, hemĢireler, spor uzmanları,v.b.) çok disiplinli olduğu açıkça ve rahatlıkla
görülür[4].
ġekil 4.1. ĠĢ Sağlığı Yönetim Sistemi
O halde sağlığın en yüksek düzeyde elde edilmesi, sağlığı korunacak kiĢiden
baĢlayıp ve en üst düzey yöneticiye kadar bir çok kiĢinin görev aldığı ve sorumluluk
taĢıdığı, bir yönetim sistemini gerektirir. ĠĢ ortamında sağlığı koruyan ve geliĢtiren bu
yönetim sisteminin adı ‘ĠĢ Sağlığı Yönetim Sistemi’ dir [5].
4.2. ĠĢ Güvenliği Yönetim Sistemi
Güvenlik kültürünün yapısal hali çoğunlukla kuruluĢ için güvenli yönetim sistemi
olarak tanımlanan düzenlemeleri kapsar.
Güçlü güvenlik kültürüne sahip kuruluĢların tüm personelin desteği ve
sahiplenmesiyle, etkili bir güvenlik sistemi olacaktır. Bununla birlikte, ĠĢ Güvenliği
Yönetim Sisteminin (ĠSGYS) geniĢleyen yapısı güvenlikle ilgili olan planlama, kontrol,
denetim gibi faaliyetlerin performansını garantilemeyi sağlar. Bunun karĢılığında ĠĢ
27
Güvenliği Yönetim Sistemi (ĠGYS) güçlü güvenlik kültürünü destekler ve arttırır.
Özellikle, sistem çevreyi Ģekillendirecektir ve ayrıca çalıĢanların hareket ve
davranıĢlarını güvenliğe doğru etkileyecektir. ĠGYS‟nin varlığı, kuruluĢun diğer iĢlerini
güvenliğinden ayrı tutmamalıdır [4].
Güvenlik planları tanımlanmıĢ ve uygulanmıĢ olmaktadır. ĠGYS‟i,
organizasyonun güvenlik kültürünü arttırmak ve güvenlik performansını baĢarmak için
özel planlardan oluĢur. Bunlar [4];
1. Tüm operasyon aĢamalarında güvenlikle eylemlerin denetimi, kontrolü ve planı
yardımıyla güvenlik performansını arttırma
2. Bireysel ve takım davranıĢları ile güvenliği güçlendirmek ve güvenlik
kültürünü desteklemek ve büyütmek.
Güvenlik yönetim sisteminin tipik bileĢenleri, doğrulayıcı eylemlerin
tanımlanması ve uygulanmasıyla birlikte güvenlik gereksinimlerinin doğru
tanımlanması ve uygulama için planlama, denetim, sistem uygulaması, revizyonunu
gerektirmektedir.
ĠGYS‟nin ek bileĢenleri;
Ġnsan faktörleri sistemi
Tecrübe geribildirimi
Olası ve belirleyici değerlendirme
ĠĢletmede güvenliğe dayalı operasyonların izlenmesi
Güvenlik performansının ileri geliĢimi için stratejik planlama
28
ġekil 4.2. Temel Güvenlik Yönetim Çatısı
ġekil 4.2. Temel güvenlik yönetim çatısını söyle dört süreçle tanımlar [4]:
Güvenlik gerekliliklerini ve kurumu tanımlama
Planlama,kontrol ve destek
Uygulama
Denetleme, revizyon, geribildirim.
BaĢarısız iĢ güvenliği politikaları iĢ kazalarına neden olabilir. Bunun için, ĠĢ
Güvenliği Yönetim uygulamalarına Ģirkette yer vermek potansiyel riskleri önceden
belirleme yeteneği için gereklidir. Endüstride güvenli yönetim uygulamalarının en
yaygın yaklaĢımları ĠĢ Güvenliği sözleĢmeleri, düzenlemeleri, ve kıyaslamadır. Ayrıca
29
birçok organizasyon kendi iĢ güvenliği yönetim sistemlerini geliĢtirmek için Ulusal ve
uluslar arası güvenlik standartların rehber olarak kullanmaktadırlar. ĠĢ Güvenliği
yönetim sistemi, iĢ kazaların engellemeyi ve çalıĢan sağlığını korumayı ve iĢ
güvenliğini arttırmayı hedefleyen standartlardan , prosedürlerden ve planlardan ve
gözlemlerden oluĢmaktadır. Ayrıca Güvenli yönetim sisteminin ana fonksiyonları; iĢ
alanı, tehlike analizi, kontrol mekanizmasının geliĢimi ve uygulaması, geribildirim
sistemleridir. Organizasyonlarda Güvenli Yönetim sistem adaptasyonunu harekete
geçiren bir çok güç vardır. Bunları içerir [4]:
Rekabetin artması
Yasa ve kanunlara uyma
Toplumun iyi niyetinin artması
Finansal kayıpların azaltılması
Kesin görev tanımlarından kaçınma
Güvenli çalıĢma için mekanizma geliĢtirme
Sürekli geliĢimi destekleyen kalite giriĢimlerini destekleme
Kaynak dağılımını ve risk tanımlamasını sistematik olarak geliĢtirme
ÇalıĢan sorumluluğuna ve bağlılığına destek.
Güvenlik eğitimi; kuruluĢ içinde, bireysel yeterliliği arttırmayı değil de güvenlik
kültürünü geliĢtirmeyi hedeflemelidir. ÇalıĢanlar; güvenli çalıĢma koĢulları için sağlık
ve güvenlik sorunlarını ve bunların önemini anlamalı ve bilincinde olmalıdır. En
sonunda, ne olursa olsun organizasyon yönetimi, personelin sağlık, güvenlik ve
refahından sorumludur. Yöneticiler etkili sağlık ve güvenlik uygulamalarını sağlamak
ve baĢlatmak için uygun bilgi ve eğitim sağlamalıdırlar [4].
ĠĢ sağlığı ve güvenliği enstitüsü 17,500‟ü aĢkın üyesiyle birlikte; ĠĢ Sağlığı ve
Güvenliği konusunda bireylerde profesyonel bağlılığı yol göstericisi konumundadır. ĠĢ
sağlığı ve güvenliği konusunda bireysel uygulamacıların yanı sıra, her aĢamada sağlık
ve güvenlik bilincini arttırmayı hedefler ve etkili iĢyeri güvenlik kültürünü geliĢtirmeyi
hedefleyen iki eğitim paketi sunar. „Güvenli Yönetim‟ konusu denetmen ve yöneticileri
hedefler ve merkez iĢ stratejilerinde iĢ sağlığı ve güvenliği programını birleĢtirmenin
30
önemini belirtmek için tasarlanmıĢtır. „Güvenli ÇalıĢma‟ astları; makine ve press
operatörlerini, ofis ve süreç operatörlerini ve resmi olmayan iĢ sağlığı ve güvenliği
denetimi yapan gözlemcileri hedef alan eğitimleri içerir [4].
4.3. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi
ĠĢyerlerinde iĢlerin gerçekleĢtirilmesi esnasında, çeĢitli nedenlerden kaynaklanan
sağlığa zarar verebilecek kaza ve diğer etkenlerden korunmak ve daha iyi çalıĢma
ortamı sağlamak amacıyla sistemli ve bilimsel bir Ģekilde tehlikelerin ve risklerin
belirlenmesi ve bu tehlikelere ve risklere yönelik önlemlerin alınması çalıĢmalarının
gerçekleĢtirildiği yaklaĢıma ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi denir.
Ġngiliz Standartları Enstitüsü ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim sistemini;
organizasyonun yönetim sisteminin bir parçası ve organizasyonun iĢ risklerini yönetme
kolaylığı olarak tanımlamaktadır. ĠSGYS; organizasyonel yapıyı, faaliyetleri,
sorumlulukları, uygulamaları, prosedürleri, süreçleri planlamayı ve kaynakların elde
edilmesini, geliĢtirmesini, değerlendirilmesini ve organizasyonun ĠSG politikasının
sürekliliğini sağlar [4].
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim sistemi; iĢ sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin
kuruluĢların genel stratejileri ile uyumlu olarak sistematik Ģekilde ele alınıp sürekli
iyileĢtirme yaklaĢımı çerçevesinde çözümlenmesi için bir araçtır. Ülkemizde ĠSG
faaliyetleri kiĢisel koruyucuların kullanımı çağrıĢtırmakta ve geleneksel olarak ayrıca
yapılması gereken is olarak algılanmaktadır. ĠSG yönetim sisteminde çalıĢanlar,
yönetenler ve denetleyenlerin rol ve sorumlulukları açık hale getirilerek çalıĢanların
katılımını sağlanacaktır.
Bu sistemle çalıĢanlar, ĠSG risklerinin belirlendiği ve önlemlerle asgari seviyeye
indirildiği, yasalara uyan hedeflerin yönetim programları ile hayata geçirildiği uygun
ĠSG eğitimlerinin uygun kiĢilere verildiği, acil durumlara hazır, performansını izleyen,
izleme sonuçlarını iyileĢtirme faaliyetlerini baĢlatmak için kullanan, faaliyetlerini
denetleyen, yaptıklarını gözden geçiren ve dökümante eden bir kuruluĢta ĠSG
faaliyetlerine gereken önemi veren bir sistemin parçası olacaklardır.
ĠĢ sağlığı ve güvenliği danıĢmanlığına gelince, çoğu zaman, müĢteri ne istediğini
bilir ve bu da bir „Yönetim Sistemidir‟. Genellikle bu „sistem‟; kurumun güvenli
iĢlemesi için yapılacak Ģeyleri tanımlayan ve bunların kimsenin adlandırmadığı doğru
31
yerlere dağıtan fazla dokümantasyonu içerir. DanıĢman kurum ise uygun
dokümantasyonun sağlanması için sıkı çalıĢacaktır, ancak neredeyse her zaman,
sistemin, kurumun ĠSG performansına ya da çalıĢma alanındaki yaralı insan sayısına
etkisi yoktur. Bununla beraber, üst yönetime kurumdaki ĠSG kontrolü hakkında soru
sorulduğunda hepsi bir ağızdan bu sistemin yönetiĢim süreci olduğuna iĢaret ederler [4].
İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetim Sistemi Unsurları
ĠSGYS konusunda uluslar arası bir standart olmadığı için Kanada ĠĢ Sağlığı ve
Güvenliği Merkezi 11 ĠSGYS unsuru belirlemiĢtir. Bunlar;
Bireysel Sorumluluk
ĠSG akımına katılım
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kuralları
Doğru çalıĢma prosedürleri
AlıĢanların oryantasyonu ve eğitimi
ĠĢyeri denetimi
Kaza araĢtırma ve raporlama
Acil durum prosedürleri
Sağlık ve ilk yardım
Sağlık ve Güvenliği arttırmak
ĠĢyerine özgü parçalar
ĠĢ sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin tüm unsurları birbirleriyle iliĢkilidir.
Tüm parçalar, diğer parçalarla bağlantı kurar. Bundan dolayı sistem bir bütündür. Bu
unsurlar Ģunlardır: Yönetim Liderliği ve ÇalıĢanların Katılımı, ÇalıĢma Alanı Analizi,
Risk Önleme ve Kontrol, ĠSG Eğitimi‟dir [4].
4.4. ÇalıĢma Alanı Analizi
ÇalıĢma Alanı analizi, yöneticiler ve çalıĢanların, tüm iĢyeri ve çalıĢma koĢullarını
belirlemesi ve potansiyel veya var olan riskleri elimine etmesini ifade etmektedir.
Periyodik güncelleĢtirme sistemini de kapsayan geniĢ çaplı bir taban araĢtırması
32
yapılmalıdır. ÇalıĢma Alanı analizini yapmaya yardımcı olması için Ģunlara dikkat
edilmelidir;
Firma içindeki risklerin farkına varılmalıdır,
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği takımları kurulmalıdır,
Risklerin Raporlanması için çalıĢanlar teĢvik edilmelidir,
Raporlanan riskleri için uygun bir sistem kurulmalıdır,
ĠĢ yeri risklerinin ve düzeltilmiĢ risklerin incelenmesinin yürütecek eğitilmiĢ
kadroya sahip olunmalıdır.
Herhangi bir süreçteki değiĢikliğin veya yeni risklerin gözden geçirilmesi
sağlanmalıdır.
ĠĢ sağlığı ve güvenliği uzmanlarından destek istenmelidir.
ÇalıĢma alanı analizi, sadece var olan riskleri değil, değiĢikliği risk yaratabilecek
olan koĢullar ve süreçleri de belirleyen, çok çeĢitli çalıĢma alanı incelemelerini kapsar.
Etkili yönetim, iĢi ve çalıĢma alanını, sakıncalı olayları önlemek veya önceden
sezinlemek için, aktif olarak analiz eder. Tüm çalıĢma alanı risklerini teĢhis etmek için
önerilen plan, ġekil 4.3. ÇalıĢma Alanı Riskleri teĢhis Planı‟nda gösterilmiĢtir. Buna
göre [4]:
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği için geniĢ kapsamlı taban araĢtırması ve periyodik olarak
geniĢ kapsamlı güncelleĢtirilmiĢ araĢtırmaların yapılması,
PlanlanmıĢ veya yeni tesisat, bina, süreç, materyal ve ekipmanın değiĢim
analizinin yapılması,
AlıĢılmıĢ Risk Analizinin yapılması,
Günlük ve periyodik iĢ sağlığı ve güvenliği incelemelerinin yapılması gereklidir.
33
ġekil 4.3. ÇalıĢma Alanı Riskleri TeĢhis Planı
Risk önleme ve risk kontrolünün geliĢtirilmesine, temel olan aktiviteler ise çeĢitli
kaynaklardan yararlanılması sonucunda Ģunlar belirtilmiĢtir:
GeniĢ Kapsamlı AraĢtırmalar: GeniĢ kapsamlı araĢtırmalarda; endüstriyel
sağlık araĢtırması, tüm firma içinde kullanılan kimyasalların ve zararlı maddelerin
listesinin yapılması, risk değerlendirme programlarının gözden geçirilmesi, hava
kalitesinin ölçümlerinin yapılması, gürültü seviyesi ölçümü, havalandırma programının
gözden geçirilmesi, ergonomik risk faktörlerinin gözden geçirilmesi gibi faaliyetler
yapılabilir.
Yenilik Analizi: Firma içinde değiĢiklikler yapılacaksa değiĢim analizi / yenilik
analizi yapılmalıdır. Bu değiĢiklikler; yeni bir bina kurmak veya kiralamak, yeni
ekipmanlar almak, yeni maddeler kullanmak, yen süreçler oluĢturmak ve yeni personel
olabilir. Yenilik analizi, problemler oluĢmadan önlemeye yardımcı olur.
Risk Analizi: PlanlanmıĢ veya mevcut kontrollerin yeterli olup olmadığını
belirlemek, zarar ortaya çıkmadan riskleri kontrol edilebilir duruma getirmek amacıyla
34
risk analizi yapılır. Bir çok risk analizi yöntemi vardır. Bunlardan bazıları; „Böyle olsa‟
metodu (what if), Kontrol Listesi, Hata Modu Etki Analizi, Tehlike ÇalıĢabilirlik
Analizi, Hata Ağaç Analizi, Olay Ağaç Analizi, 5x5 Matris Yöntemidir.
Sağlık ve Güvenlik Tetkikleri: Rutin ĠSG denetimleri, çeĢitli aĢamalarda
gözden kaçan gözden kaçan risklerin tespit edilmesini sağlar. Tetkik iĢyerinin tüm
fonksiyonlarını kapamalıdır. Belirli aralıklarla yapılmalıdır. Firma içi denetimler
risklerin kontrol edilmesi ve tanınması için eğitilmelidirler. Belirlenen risklerin düzeltici
faaliyetleri izlenmelidir. Tetkiklerden sağlanan bilgiler, risk önleme ve kontrol
programının iyileĢtirilmesinde kullanılmalıdır[4].
4.5. Risk Önleme ve Kontrol
Tüm mevcut ve potansiyel riskler önlenmeli veya kontrol altına alınmalıdır. Risk
Önleme ve Kontrol için Kullanılan Yöntemler:
Mühendislik Kontrolleri: Riskleri kaynağında kontrol etme firmaların
uygulayabileceği en iyi stratejidir. Mühendislik kontrolleri ile risklerin kaynağında
kontrolü sağlanır. Mühendislik kontrollerinin dayandığı temel kavram; mümkün
olduğunca iĢ çevresi ve iĢin kendisi, risk oluĢumunu azaltma veya riskleri elimine etme
Ģeklinde planlanmalıdır. Binaların ve ekipmanların tasarlanması veya riskleri yok
etmenin planlanması mühendisli kontrollerine örnek teĢkil etmektedir.
Güvenli ĠĢ Uygulamaları: Firmanın iĢyeri kurallarını ve diğer süreçlerinin özel
kurallarını içerir. Solunum sistemini koruma, risk iletiĢimi, laboratuar kimyasalları ile
ilgili sağlık bilgisi gibi bazı özel alanları içermektedir.
ĠĢletme Kontrolleri: ÇalıĢanların risklerle karĢılaĢmalarını azaltma kontrol
hedeflerine ek olarak, çalıĢanlar için yardım ve çalıĢanların rotasyon egzersizlerini de
kapsamaktadır.
KiĢisel Koruma Donanımları: KiĢisel Koruma Donanımı; bir veya birden fazla
sağlık ve güvenlik tehlikesine karĢı korunmak için kiĢilerce giyilmek, takılmak veya
taĢınmak amacıyla tasarlanmıĢ herhangi bir cihaz, alet veya malzemeyi ifade
etmektedir.
Risk Düzeltici Faaliyetleri Ġzleme Sistemi: ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim
Sistemi‟nin bir önemli noktası da tüm risk önleme ve kontrol programlarına rağmen
35
riske engel olamamak ve riskin oluĢmasına meydan vermektir. Burada düzeltme
faaliyetleri ile ilgili çalıĢanların ve yönetimin tuttuğu kayıtlar ile ilgili dokümantasyon
önemlidir. Bu kayıtlar düzeltme faaliyetlerinin izlenmesini sağlamaktadır.
Önleyici Bakım Sistemi: Etkili bir Ģekilde risk kontrollerinin devam
ettirilmesini sağlamaktadır. Ekipman arızalarına bağlı olarak ortaya çıkabilecek olan,
yeni riskleri önlemektedir. Güvenilir listeleme ve dokümantasyonun sürdürülmesi
faaliyetleri gereklidir. Bilgiye dayalı listeleme ile hangi bakıma ihtiyaç duyulduğu ve ne
kadar aralıklarla bakıma ihtiyaç duyulduğunun bilinmesi sağlanmaktadır.
Acil Durum Hazırlıkları: Firmalar, olası acil durumların farkında olmak
zorundadır. Ortaya çıkabilecek riskleri, en iyi Ģekilde kontrol etmek ve önlemek
planlanmalıdır. Acil durum planı içinde; olası acil durumların araĢtırılması, acil
durumların iĢyerindeki etkisinin azaltılması için planlama, acil durumlarla ilgili
çalıĢanları bilgilendirme ve çalıĢanlara eğitim verme, gereken acil durum tatbikatları
olmalıdır.
Medikal Programlar: Firmaların medikal programları; ĠĢ Sağlığı ve
Güvenliği‟nin önemli bir parçasıdır. Hastalık ve yaralanmalara sebep olan riskleri
önlemek için oluĢturulur. Yaralanma ve hastalıkların belirlenmesinde, tedavi
edilmesinde yararlanılır ve iĢle bağlantılı olan ciddi hastalık ve yaralanmaları
engellemektedir. Büyük firmalarda uzman tıp doktorlarından da faydalanılabilmektedir
[4].
36
5. TEKSTĠL ve KONFEKSĠYON SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠ
ETKĠLEYEN UNSURLAR
Tekstil ve konfeksiyon sektörü ülkemiz GSYĠH’sinin %10’luk kısmını
sağlamaktadır. Türkiye genelinde ihracata yönelik üretim yapan ve %90’ı KOBĠ olan
18.500 civarında imalatçı/ihracatçı firma bulunmaktadır. Bu denli önemli bir sektörün
2008-2011 yılları arasında giyim eĢyaları imalatı ve tüm sektörlerde 100.000 iĢçide iĢ
kazası oranları ġekil 5.1‟deyer almaktadır [12].
ġekil 5.1. 2008-2011 yılları arasında giyim eĢyaları imalatı ve tüm sektörlerde 100.000 iĢçide iĢ kazası
oranları
Sektörün 2008-2011 yılları arasındaki ve tüm sektörlerde 100.000 iĢçide meslek
hastalığı oranları ise ġekil 5.2. yer almaktadır [12].
37
ġekil 5.2. 2008-2011 yılları arasında giyim eĢyaları imalatı ve tüm sektörlerde 100.000 iĢçide meslek
hastalığı oranları
Konfeksiyon sektörü (hazır giyim sektörü) özelliği gereği emek yoğun bir
sektörüdür (ġekil 5.3). Tekstil sektörü, kullanılan makinelerin çok yüksek maliyetlerde
olmasından dolayı sermaye yoğun bir tablo sergilerken, konfeksiyon iĢletmelerinde
kullanılan makine ve ekipmanlar daha ucuz makinelerdir. Fakat tekstil sektöründe
otomasyonun yüksek olması sayesinde çalıĢan sayısı az, buna rağmen konfeksiyon
sektöründe makine çok olduğu için kullanıcının da yüksek olduğu gözlemlenmektedir
[12].
ġekil 5.3. Tekstil ve konfeksiyon sektörlerinin özellikleri
Tekstil ve konfeksiyon sektörüne özgü yaĢanabilecek tehlikeler ve sorunlar çeĢitli
kaynaklara göre Çizelge 5.1‟deki gibi özetlenmiĢtir [12].
38
Çizelge 5.1. Hazır Giyim Sektöründeki Tehlike ve Riskler
Yukarıdaki çizelgede çeĢitli kaynaklara göre özetlenen sorunların oluĢturduğu
temel bazı riskleri gruplayarak inceleyecek olursak 7 baĢlıkta toplamamız mümkündür.
Bunlar;
Gürültü
Elle taĢıma ve ergonomi
Makine Güvenliği
Kimyasallar
Yangın
Elektrik
Kayma ve takılma
Gürültü : Ġnsan ve toplum üzerinde olumsuz etkiler meydana getiren istenmeyen
seslerdir. Tekstil ve Konfeksiyon sektöründe çoğunlukla makine kaynaklı olan bu
tehlike bazı durumlarda insanların çalıĢmasını oldukça güçleĢtirmektedir [12].
39
Gürültünün iĢitme duyusu dıĢındaki etkileri:
1- Gürültü kiĢilerde sadece iĢitme duyu kaybına değil genel sağlık üzerinde de
zarar verir,
50-65 dB arası
2- Konsantre olamama, uyku bölünmesi, dağılması veya uykuya geç baĢlamaya
neden olur.
3-Kızgınlık-saldırganlık gibi belirtiler ortaya çıkar.
4-Yapılan araĢtırmalar, gürültünün merkezi ve otonom sinir sistemini etkilediğini
göstermiĢtir.
5-DavranıĢ bozukluklarına neden olur,
6-Strese neden olur.
65-90 dB arasında;
7-Kan basıncı değiĢir, solunum hızlanır ve beyin sıvısındaki basınç azalır.
8-Metabolik ve hormonal bozukluklar yapar.
9-Psikolojik etkiler yapar.
10-Performans düĢmesi yaratır.
80-85 dB arası gürültüye sürekli maruz kalan kiĢinin;
11-Kan basıncının yükselir. Terleme artar. Kan dolaĢımının bozulur. Yüksek
tansiyona neden olur.
12-ĠĢitme eĢiği yükselir. KiĢi baĢkaları ile konuĢurken duymak ve duyurmak için
yüksek sesle bağırmak,
90-120 dB arası;
13-BaĢ ağrısı yapar.
14-Fizyolojik rahatsızlıklar görülür.
120 dB üstünde;
15-Ġç kulakta ani bozukluk yanında denge bozulması ortaya çıkar,
40
140 dB üstünde;
16- Kulak zarı patlar ve beyinde de ciddi hasar yaratır,
gibi olumsuzluklara sebep olmaktadır.
Gürültüden korunmak için kullanılabilecek olan tıkaç ve kulaklıklarla ilgili örnekler
ġekil 5.4 (a) ve (b)‟de yer almaktadır [12].
ġekil 5.4. (a) Gürültü Azaltıcı Kulak Tıkacı ÇeĢitleri ġekil 5.4. (b) Gürültü Azaltıcı Kulaklık ÇeĢitleri
ÇalıĢma Pozisyonu ve Ergonomi :
ÇalıĢma pozisyonu açısından;
ÇalıĢanlar kas-iskelet sistemlerini zorlayan pozisyonlarda çalıĢmaktadır. (Ör;
Sürekli öne eğilerek, sandalyede kambur oturarak ġekil 5.5.(a)) Doğru oturma
pozisyonu Sırt ve alt bacakların yere dik olarak çalıĢılmasıdır (ġekil 5.5. (b)).
ÇalıĢanlar uzun süre oturarak, ayakta veya tekrarlayan iĢ yapmaktadır ve çalıĢma
alanlarını kendilerine göre ayarlama ve düzenleme imkânları mevcut değildir.
ġekil5.5 (a) Sandalyede Kambur Oturma
Pozisyonu
ġekil 5.5 (b) Doğru Oturma Pozisyonu
41
Elle taĢıma
Ağır cisimler veya yükler elle taĢınmaktadır.(Ör; Makaralar dolusu iplik ve
kumaĢ toplarının bulunduğu kutular.)
Yükler, zorlu Ģekillerde kaldırılmaktadır. (Ör; Vücuttan uzak, omuz hizasının
üstünde veya diz hizasının altında
Her iki durum da iskelet sisteminde zorlanmalara sebep olmaktadır. Yük taĢıma
sırasında iskelet sistemine zarar gelmemesi için doğru yük kaldırma pozisyonu ġekil
5.6‟da yer almaktadır [12].
ġekil 5.6. Doğru Yük Kaldırma Pozisyonu
ĠĢletmelerde bazı olumsuz koĢullar yüklerin taĢınmasında mutlaka insan gücünü
zorlayıcı koĢullar oluĢmasına neden olmaktadır.
El arabası ve transpalet gibi yüklerin taĢınmasında kullanılan ekipmanlar düzgün
çalıĢmamaktadır.
Yüklerin taĢınmasında kullanılan ekipmanları çekmek veya itmek kayda değer
güç gerektirir.
Zemin yüklerin taĢınmasını zorlaĢtıracak Ģekilde eğimlidir.
Dar alanlar yüklerin itilmesi ve çekilmesini zorlaĢtırmaktadır.
Elle yük taĢınması sırasında oluĢabilecek tehlikeli durumlar Ģunlardır;
Kas-iskelet sistemi hastalıkları (bel & boyun fıtığı)
Elle taĢınan ağır yüklerin kaldırılamayıp düĢmesi
Ürün veya iĢgünü kaybı
42
Kasların yorulması ve yaĢanacak ağrılardan dolayı dikkatin dağılması sonucunda
oluĢabilecek iĢ kazaları
ĠĢ yerlerinde, çalıĢma pozisyonlarından dolayı kas ve iskelet sistemlerinde bir
sorun oluĢmasını önleyebilmek için alınabilecek önlerler ise Ģunlardır;
Ayarlanabilir ve ergonomik sandalyeler
ÇalıĢma pozisyonu veya görev değiĢtirilmesi
Elle taĢımanın mümkün olduğu ölçüde azaltılması
Elle taĢıma konusunda eğitim
Ağır yüklerin yardımlaĢarak taĢınması
TaĢıma ekipmanlarının periyodik kontrollerinin yapılması
Makine Güvenliği : Giderek otomasyona dönen sektörde makineye giren hammadde
veya yarı mamul ile çıkan ürünün kontrol altına alınması gerekmektedir. Bazı
durumlarda bu mümkün olamamaktadır. Buna neden olan olumsuzluklar Ģunlardır;
Makine ve iĢ ekipmanlarının kullanım talimatları mevcut değildir.
Makine ve iĢ ekipmanlarının koruyucusu bulunmayan hareketli parçaları
mevcuttur.
Makine ve iĢ ekipmanlarının düzgün çalıĢıp çalıĢmadığının ve koruyucu
aksamları ile önleyici tedbirlerinin iyi durumda olup olmadığının belirlenmesi
için gerekli periyodik kontroller yapılmamaktadır.
Makine ve iĢ ekipmanlarının üzerinde acil durdurma butonu mevcut değildir.
Makine ve iĢ ekipmanlarının üzerinde bulunan acil durdurma butonları
ulaĢılabilir ve çalıĢır durumda değildir.
Koruyucusu bulunan makine ve iĢ ekipmanlarının koruyucusu devre dıĢı
bırakılarak çalıĢtırılması mümkündür.
Yukarıda saydıklarımız ve benzeri durumlar neticesinde yaralanma veya ölümle
sonuçlanabilecek kazalar meydana gelebilmekte ya da yanlıĢ kullanım, hareketli
parçalara yabancı cisimlerin sıkıĢması ve arızalar ürün veya iĢgünü kaybına, makine ve
43
iĢ ekipmanlarının zarar görmesine veya kullanılamaz hale gelmesine neden
olabilmektedir [12].
Bu konuda mutlaka alınması gereken bazı önlemler vardır. Bunlar;
Her makinenin baĢında mutlaka kullanma kılavuzunun bulunması
Makine koruyucuları daha güvenli bir çalıĢma ortamı sağlamak için var
oldukları için mutlaka kullanılmalıdır.
Makinelerin periyodik kontrolleri aksatılmamalıdır.
Kimyasallar: Leke çıkarma ve temizleme iĢlemlerinde oluĢabilecek bazı sorunlar
sebebiyle dikkat edilmesi gereken bir durumdur. Trikloretilen, trikloretan,
bromokoloroetan gibi kimyasalların ortam havasına karıĢması, kullanımı esnasında
dökülmesi, cilde teması sonucu dermatitler, deri kanserleri, baĢ ağrısı, dalgınlık,
koordinasyon bozukluğu, ciğerlerde tahriĢ sorunları ortaya çıkmaktadır.
Bunlarla ilgili alınabilecek önlemler Ģunlardır;
Tehlikeli kimyasalların kayıt altına alınması, bilgilendirme ve eğitim
Tehlikeli kimyasalların etiketlenmesi
Tehlikeli kimyasalların kullanımı (lokal havalandırma, görev değiĢimi)
Yangın : Yanma olayının meydana gelebilmesi için üç unsurun bir arada olması
gereklidir. Bu unsurlar, yanıcı madde, ısı ve oksijendir. Bu Ģartlardan her hangi birinin
olmaması veya yeterli miktarda bulunmaması halinde yanma olayı gerçekleĢmez. Belirli
Ģartlar oluĢturulduğunda ise hemen hemen bütün maddeler yanabilir. O halde, meydana
gelmiĢ bir yanma olayını söndürmek için, yanma unsurlarından en az birinin devre dıĢı
bırakılması gerekmektedir.
ĠĢletmelerde yangının oluĢabilmesi için uygun olan pek çok koĢul vardır.
Sigara
Buhar kazanı veya buhar jeneratörleri
Toz
Uygun olmayan depolama biçimleri
44
Bu konuda alınabilecek önlemler Ģunlardır;
Sigara içme yasağı
Sigara içilmesi için çalıĢma ortamından ayrı bir oda tahsis edilmesi
Sigara söndürmek için metal söndürücüler kullanılması
Buhar kazanı veya buhar jeneratörlerinin periyodik bakımı
ĠĢyerinde çalıĢır durumda ve ulaĢılabilir noktalarda yangın söndürücüler
bulunması
Acil çıkıĢların iĢaretlenmesi
Yangın merdiveni
Yangının erken algılanmasına yönelik duman ve ısı dedektörü gibi yangın
algılama sistemleri
Elektrik : Elektrik sanayi kuruluĢları için vazgeçilmez bir etkendir. Fakat olumlu
yönlerinin yanında doğru kullanılmadığı zaman iĢ hayatı için çok büyük riskler de
taĢıyabilir.
TopraklanmamıĢ prizler
Açık uçlu elektrik kabloları
YıpranmıĢ, hasarlı, kirli(yağ, su vb.), bakımsız veya arızalı kablolar, fiĢler,
prizler ve uzatma kabloları
Aynı uzatma kablosu ile birden fazla makine ve ekipman çalıĢtırılması
ĠĢ ortamında oluĢabilecek sorunlar Ģunlardır;
Elektrik çarpması sonucu yaralanma, kalıcı hasar veya ölüm
Yangın
Ürün veya makine kaybı
Bu konuda alınabilecek önlemleri alttaki baĢlıklarda özetleyebiliriz;
45
Geçici olarak kullanılan tesisat, elektrikli ekipman ve el aleti (dıĢarıda, nemli
ortamda kullanılan vb.) kaçak akım rölesi ile korunması
Acil durumda elektrik enerjisinin kolayca kesilebilmesi
Kaçak akım rölelerinin kontrol ve bakımları düzenli olarak yapılmaktadır.
Topraklamanın düzgün yapılması
Arızalı veya hasarlı kablo veya tesisatın tamiri ve bakımı [12]
Kayma ve Takılma : ÇalıĢanların en çok zarar gören organları ile istatistik ġekil
5.7‟deki figür üzerinde yer almaktadır.
ġekil 5.7 ÇalıĢanların ĠĢ Kazası Sonucu Organlarının Yaralanma Oranı
Bu oranlardan da anlaĢılacağı gibi kayma ve takılma tehlikesi ve buna bağlı olarak
oluĢan yaralanmalar büyük orandadır. Bu tehlikeyi oluĢturabilecek durumlar Ģunlardır;
Islak zemin
Kaygan ve dengesiz ayakkabılar
Zemindeki seviye değiĢiklikleri, pürüzlü alanlar, delikler ve hasarlar
Zeminde sürüklenen kablolar, dökülmüĢ cisimler
TaĢınması mümkün olmayan engeller
46
ĠĢ yerinde kayma ve takılma sonucunda kiĢinin vücudunda çatlak, kırık,
yaralanma oluĢabileceği olay kiĢinin ölümüyle de sonuçlanabilir. Bu konuda
alınabilecek önlemler Ģunlardır;
Zeminin ıslak bırakılmaması veya uyarı levhalarının konulması
ÇalıĢanlara kaymaz ve dengeli ayakkabılar temin edilmesi
Zeminin düzenli ve temiz tutulması
TaĢınması mümkün olmayan engellerin iĢaretlenmesi
Diğer Tehdit Unsurları : Tekstil ve konfeksiyon sektöründe iĢ güvenliği ve iĢçi
sağlığını tehdit edici diğer etkenler Ģunlardır;
Termal konfor
Sıcak yüzeyler
Pamuk tozu
Kadın çalıĢanlar [12]
47
6. MATERYAL VE YÖNTEM
6.1. AraĢtırmanın Amacı ve Konusu
Bu projenin amacı tekstil ve hazır giyim sektöründe iĢ kazaları oluĢmadan önce
riskleri gözlemleyip bir risk analizi yapmak ve kurulu iĢletmelerde risk noktaları
konusunda uyarıları arttırmak, yeni kurulacak iĢletmeler için de daha tasarım
aĢamasından pek çok tehlikenin önüne geçebilmektir.
Risk analizi çalıĢmaları tehlike potansiyeli bulunan maddelerle ilgili her türlü
bilimsel bilginin düzenlenmesi ve analiz edilmesine yönelik sistematik bir yaklaĢımdır.
ĠĢletme ve iĢyerlerine risk analizi yaparak; tehlikelerin sınıflandı, risklerin belirlenmesi,
risklerin değerlendirilmesi ve risklerin kabul edilebilir seviyelere çekilmesi
sağlanabilmektedir.
Risk Analizi iĢletme faaliyetleri sırasında oluĢabilecek potansiyel tehlikelerin
tanımlanması ve bunlara iliĢkin risklerin değerlendirilmesi, böylece beklenen veya olası
risklerle ilgili kontrol tedbirlerinin alınmasına iliĢkin yöntem ve esasların sistematik bir
Ģekilde belirlenmesini sağlayarak, yaralanmaların ve sağlık bozulmalarının asgari
seviyelere indirilmesini sağlamaktır.
Tehlike ve risk değerlendirme çalıĢmaları;
ĠĢe baĢlamada, iĢyerinin kurulup üretime baĢlamasından hemen sonra,
ĠĢyerinin daha önce kurulmuĢ ve risk analizi ve değerlendirme çalıĢmalarının hiç
yapılmamıĢ olması halinde,
DeğiĢiklik durumunda: ĠĢyerinde, iĢ, yer, el, teknoloji değiĢikliği, yeni ve ciddi
bir tehlikenin ortaya çıkması, uygulamaların gözden geçirilirken yeni bir durumun tespit
edilmiĢ olması, durumlarından birinin gerçekleĢmesi halinde,
ĠĢ kazası, meslek hastalığı, olay vb. durumunda
ĠĢyerinin tamamını ya da büyük kısmını etkileyebilecek bir kaza, iĢ kazası,
meslek hastalığı ya da olay vb. durumun meydana gelmiĢ olması halinde ve
Düzenli aralıklar ile yapılması gerekmektedir.
48
6.2. Materyal
ÇalıĢmanın uygulama aĢamasında Ġzmir il sınırları içerisinde faal halde olan 8
tekstil/konfeksiyon iĢletmesinde 5x5 Matris yöntemine göre risk analizi yapılmıĢ ve
elde edilen sonuçlar değerlendirilmiĢtir.
6.3. Metod
ÇalıĢmanın uygulama aĢamasına dahil olan iĢletmelerin 5x5 Matris yöntemine
göre risk analizleri yapılmıĢtır. Bu sistem doğrultusunda Risk ġiddeti olayın olma
olasılığı ile olayın yaratacağı etkinin Ģiddetinin çarpımına eĢittir (1) .
R (Risk ġiddeti) = O X ġ (1)
Olasılık ( O ) : ĠĢyerinde bir olayın gerçekleĢme olasılığını gösterir.
ġiddet Puanı (ġ) : ĠĢyerinde bir olayın gerçekleĢmesi durumunda yaratacağı etkidir.
Olasılık ve ġiddet Puanının belirlenmesinde aĢağıdaki Çizelge 6.1. ve 6.2‟den
yararlanılmaktadır.
Çizelge 6.1. Olasılık Puanlaması
Şart01 Şart02 Şart03
OL
AS
ILIK
5
Tanımlanan işi
personelin çoğu aynı
zamanda yapıyor. 50
den fazla Personel
5
Tanımlanan iş bir kişi
tarafından çok sık
yapılıyor. Temas
sürekli
5 Şartlar oluşmuş. Beklenen
sonuç kesin gerçekleşecek. A Çok Yüksek 5
4
Birçok kişi işi aynı
zamanda yapıyor. 16-
50 Personel
4
Tanımlanan iş bir kişi
tarafından sık
yapılıyor. Temas
günde birkaç kez
4
Şartlar uygun. Beklenen
sonuç gerçekleşebilir. 50%
üzerinde şans var
B Yüksek 4
3
Tanımlanan iş bir grup
kişi tarafından aynı
zamanda yapılıyor. 8-
15 Personel
3
Tanımlanan iş rutin
aralıklarla yapılıyor.
Temas haftada bir kez
3
Şartlar oluşmamış. Ancak
oluştuğunda sonuç
gerçekleşebilir. 50% altında
şans var.
C Olası 3
2
Tanımlanan iş az
sayıda kişi ile
yapılıyor. 3-7 Personel
2
Tanımlanan iş bazen
yapılıyor. Temas ayda
bir kez
2 Şartların oluşması zor.
Ancak ihtimal dahilinde D Az Olasılık 2
1
Tanımlanan iş birkaç
kişi ile yapılıyor. 1-2
Personel
1
Tanımlanan iş çok
nadir olarak yapılıyor.
Temas yılda bir kez
1 Şartların oluşması çok zor.
Hemen hemen imkansız. E Uzak İhtimal 1
49
Çizelge 6.2. ġiddet Derecesi
BOYUT
ŞİDDET
İş Duruşu
1 saat 1 vardiya 1 gün 1 hafta >1 ay
Çevresel Etki
Gözlem Uygunsuzluk İdari İşlem Hukuki İşlem Kapatma
Maddi Kayıp
>1000 TL <10,000 TL <100,000 TL <1000,000 TL > 1000,000 TL
Yangın-Patlama
Potansiyel Küçük Orta Büyük Felaket
İş Kazası-Hastalık
Ucuz atlatma İlk yardım İşgünü kayıplı Maluliyet Ölüm
I II III IV V
Önemsiz Düşük Önemli Ciddi Çok ciddi
1 2 3 4 5
Risk Ģiddeti her iki değerin çarpımı ile elde edilmektedir. Bu çarpım sonuçları ile
ilgili veriler de Çizelge 6.3‟de yer almaktadır.
Çizelge 6.3 Risk ġiddeti 5x5 Matris
Olasılık/ġiddet
Çok Önemsiz Önemsiz Orta Önemli Çok Önemli
Çok düĢük
Puan
Derece
1
DüĢük
2
DüĢük
3
DüĢük
4
Orta
5
Orta
Uzak
Olasılık
Puan
Derece
2
DüĢük
4
Orta
6
Orta
8
Yüksek
10
Yüksek
Mümkün –
Orta
Puan
Derece
3
DüĢük
6
Orta
9
Yüksek
12
Yüksek
15
AĢırı Yüksek
Kuvvetle
Muhtemel
Puan
Derece
4
Orta
8
Yüksek
12
Yüksek
16
AĢırı Yüksek
20
AĢırı Yüksek
Çok Yüksek
Olasılık
Puan
Derece
5
Orta
10
Yüksek
15
AĢırı Yüksek
20
AĢırı Yüksek
25
Çok AĢırı
Yüksek
Elde edilen risk Ģiddetlerine göre hangi iĢler daha ciddi hangi durumla ilgili daha
önce iĢlem yapılması gerektiği ile ilgili bize bir bilgi aktarılır. Buna göre Çizelge 6.4‟de
yer alan eylemler uygulamaya alınır.
50
Çizelge 6.4. Eylem Tablosu
RĠSK DERECESĠ EYLEM TABLOSU
1 25 Tolere edilemez
2 15-16-20 Hemen çalıĢma baĢlat
3 8-9-10-12 Planla çabuk müdahale et
4 2-3-4-5-6
Kabul edilebilir
(KONTROLSÜZ
BIRAKMA)
5 1
Anlamsız
(ANCAK KONTROLSÜZ
BIRAKMA)
Risk Analiz Süreci
Risk analiz sürecinde aĢağıda belirtilen esaslar doğrultusunda değerlendirmeler
yapılmıĢ, çalıĢmalar sürdürülmüĢ ve tamamlanmıĢtır.
A) İşlerin Sınıflandırılması
Kullanılan Maddeler: Analizi yapılan iĢyerinde kullanılan maddeler tespit edilmektedir.
Kimyasalların Özellikleri: Kullanıldığı tespit edilen maddelerin özellikleri
belirlenmektedir.
Yapılan İş: Analizi yapılan iĢyerinde gerçekleĢen iĢ/iĢler tespit edilmektedir.
İşyerinin Bölümleri: Tehlikeli durumların tespiti için iĢin gerçekleĢtiği bütün bölümler
incelenmektedir.
B) Değerlendirmeye Alınan Riskler
AĢağıda yer alan maddelerde adı geçen bütün risk unsurları incelenmektedir.
a) ĠĢyeri bina ve eklentileri.
b) ĠĢyerinde yürütülen faaliyetler ile iĢ ve iĢlemler.
c) Üretim süreç ve teknikleri.
ç) ĠĢ ekipmanları.
d) Kullanılan maddeler.
e) Artık ve atıklarla ilgili iĢlemler.
f) Organizasyon ve hiyerarĢik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar.
g) ÇalıĢanların tecrübe ve düĢünceleri.
ğ) ĠĢe baĢlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalıĢma izin belgeleri.
h) ÇalıĢanların eğitim, yaĢ, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi
kayıtları.
51
ı) Genç, yaĢlı, engelli, gebe veya emziren çalıĢanlar gibi özel politika gerektiren
gruplar ile kadın çalıĢanların durumu.
i) ĠĢyerinin teftiĢ sonuçları.
j) Meslek hastalığı kayıtları.
k) ĠĢ kazası kayıtları.
l) ĠĢyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde
iĢyeri ya da iĢ ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara iliĢkin kayıtlar.
m) Ramak kala olay kayıtları.
n) Malzeme güvenlik bilgi formları.
o) Ortam ve kiĢisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları.
ö) Varsa daha önce yapılmıĢ risk değerlendirmesi çalıĢmaları.
p) Acil durum planları.
r) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli
iĢyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar.
C) Riskin Belirlenmesi ve Riskin Değerlendirilmesi
ĠĢyerindeki bölümlerde yukarıdaki risk unsurları dikkate alınarak 5x5‟li matris
kullanılarak risk analizi yapılır ve sonuçlarla ilgili değerlendirme yapılır.
D) Koruyucu Önlemler
ĠĢyerinde yapılan risk analizi sonuçlarına göre alınacak önlemler belirlenir.
Bunlarla ilgili koruyucu önlemler belirlenir ve uygulanır.
E) Kontrol Tedbirlerinin Tamamlanması – İzleme ve Tekrar
Kontrol tedbirlerinin tamamlanması Ģu hususları içermelidir;
a) Makinelerin hazırlanan kullanım ve iĢ sağlığı ve güvenliği talimatları çerçevesinde
çalıĢmaların sürdürülmesi gereklidir.
b) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim ve Öğretiminin planlanarak bu çerçevede eylem
planlarının gerçekleĢtirilmesi gereklidir. ĠĢyerine genel iĢ sağlığı ve güvenliği eğitimleri
verilmekle birlikte, bu eğitimler daha özele alınarak yaygınlaĢtırılmalı ve kalıcı olması
sağlanmalıdır.
c) ÇalıĢanların, eğitim ve talimatlarda belirtilen hususlara uyup uymadıkları, alınan iĢ
sağlığı ve güvenliği önlemlerini iĢe yaramaz hale getirip getirmedikleri, iĢlerini doğru
52
bir Ģekilde yapıp yapmadıklarını ve alınan iĢ sağlığı ve güvenliği önlemlerinin yerinde
olup olmadığı yapılacak denetimler ile sağlanmalıdır.
d) Bakım onarım değerlendirmesinde belirtildiği gibi, makine ve tezgahların arıza
yapmasını beklemeksizin bakım ve onarımları periyodik olarak gerçekleĢtirilmelidir.
Son adım tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve tekrar edilerek gözden
geçirilmesidir. Bu adımda aĢağıda belirtilen hususlara bakılmalıdır.
a) Seçilen kontrol tedbirleri planlandığı gibi tamamlanmıĢ mı?
b) Seçilen kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi ?
c) Bu kontrol tedbirleri uygulanmıĢ mı ?
d) Bu kontrol tedbirleri doğru bir Ģekilde uygulanmıĢ mı ?
e) Seçilen yöntem çalıĢıyor mu ?
f) Yapılan değiĢiklikler amaçlarınıza uygun sonuçlanmıĢ mı ?
g) Değerlendirilen risklere maruziyet ortadan kaldırılmıĢ veya yeterince azaltılmıĢ
mı ?
53
7. BULGULAR
Projemizin uygulamasının gerçekleĢtirildiği 8 iĢletmenin iĢ kollarına göre
sınıflandırılması Çizelge 7.1‟de yer almaktadır.
Çizelge 7.1. Uygulamaya Dahil Olan ĠĢletmelerin ĠĢ Kollarına Göre Sınıflandırılması
ĠĢletmenin ĠĢ Kolu ĠĢletme Sayısı
Konfeksiyon ĠĢletmesi 3
NakıĢ ĠĢletmesi 2
Baskı ĠĢletmesi 2
Kot TaĢlama ĠĢletmesi 1
ĠĢletmeler genel olarak üretim, yemekhane, idari bina gibi bölümlerden
oluĢmaktadır. ĠĢletmelerin risk analizleri sonucunda elde edilen risk Ģiddetleri 8 ve
yukarı olan durumlar iĢ kollarına göre incelenmiĢtir.
7.1. Konfeksiyon ĠĢletmesi
K1 ĠĢletmesinin 5x5 Matris yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri
Çizelge 7.2‟de yer almaktadır.
Çizelge 7.2. K1 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri
SIRA
NO TEHLĠKENĠN NEDENĠ TEHLĠKE / RĠSK
RĠSK SEVĠYESĠ
Olasılık ġiddet Sonuç
1
Dikim makinalarının
koruyucularının olmaması veya
kullanılmaması
Elde kesik / Göze iğne
kaçması 4 4 16
2 Konveyör presin çalıĢması
esnasından el sıkıĢması Hafif veya Ağır Yaralanma 4 4 16
3 Ġplik kesmek için kullanılan
makasların taĢınması
Batma, delme sonucu
yaralanmalı kaza 3 4 12
4
Kesim makasının ve Hızar
makinesinin kullanımı sırasında
çelik eldiven kullanılmaması
Elde kesik / uzuv kaybı 3 4 12
5 KumaĢ kesmek için kullanılan
makasların taĢınması
Batma, delme sonucu
yaralanmalı kaza 3 4 12
6
Kesim makaslarının elektrik
enerjilerini sağlayan kablolarda ek,
sıyrık, bantlama vs. bulunması
Elektrik çarpılması 2 5 10
7 Hızar Makinesinin topraklama
bağlantısının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10
8
Kesimhanede biriken kumaĢ
parçaları, pamuk tozları ve kağıt
parçalarından dolayı yangın çıkması
Yangın çıkması 2 5 10
54
9
Dikim makinalarının elektrik
enerjilerini sağlayan kablolarda ek,
sıyrık, bantlama vs. bulunması
Elektrik çarpılması 2 5 10
10 Dikim Makinalarının topraklama
bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10
11 Dikim Makinalarının üzerindeki
elektrik hattına numune asılması Elektrik çarpılması 2 5 10
12
Dikimhanede biriken kumaĢ
parçaları, pamuk tozları ve kağıt
parçalarından dolayı yangın çıkması
Yangın çıkması 2 5 10
13 KumaĢ toplarının taĢınması Ġskelet sistemi sakatlıkları 3 3 9
14 Dikim esnasında uçuĢan toz
parçacıklarının solunumu
Solunum Yolları, Akciğer ve
Göz Hastalıkları 2 4 8
15 Dikim makinalarının çalıĢması
sırasında oluĢan gürültü
Geçici veya devamlı iĢitme
kaybı 2 4 8
16
Dikim makinasında oturarak veya
ayakta çalıĢmadan dolayı oluĢan
rahatsızlıklar
Ġskelet sistemi sakatlıkları 2 4 8
17 Biye makinasının bıçaklarında elin
kesilmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8
18 Kesim makaslarının çalıĢması
sırasında oluĢan gürültü
Geçici veya devamlı iĢitme
kaybı 2 4 8
19 Kesim esnasında uçuĢan toz
parçacıklarının solunumu
Solunum Yolları, Akciğer ve
Göz Hastalıkları 2 4 8
K2 ĠĢletmesinin 5x5 Matris yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri
Çizelge 7.3‟de yer almaktadır.
Çizelge 7.3. K2 ĠĢletmesinin tespit edilen Risk ġiddetleri
1 Cilde Temas Cilt ile temaslarda deriyi
tahriĢ eder.
5 4 20
2 Leke Çıkartıcı Kimyasalın Göze
Kaçması
Göz ile temas ettiğinde gözü
tahriĢ eder.
4 4 16
3 Leke Çıkartıcı Kimyasalı Soluma Solunması halinde zehirlidir.
Toksit (zehirli) maddedir.
4 4 16
4 BulaĢıcı hastalıklar BulaĢıcı hastalığın çalıĢanlara
yayılması 3 5 15
5 BulaĢıcı olmayan hastalıklar Hastalığa yakalanan kiĢinin
sağlık durumunun bozulması 3 5 15
6 Gebe ve emzikli çalıĢan bayanlar
Annenin ve/veya bebeğinin
sağlığının tehlikeye girmesi,
Gebeliğinin sonlanması
3 5 15
7 Engelli çalıĢan
ĠĢyeri düzeni ve çalıĢma
koĢullarının engelsiz
çalıĢanlara göre düzenlenmesi
sebebi ile engelli çalıĢanın
zarar görmesi, hastalanması,
yaralanması
3 5 15
8 TaĢlama makinesinin
koruyucusunun çıkarılması
Zımpara taĢının patlaması
sonucu yaralanma 3 5 15
9
TaĢlama makinesinde zımpara
yaparken zımpara yapılan
malzemeden parça kopması
Kopan parçadan dolayı
yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15
55
10 Elektrik ark kaynağının boĢta
çalıĢması sırasında elektrik çarpması
Elektrik çarpması sonucu
yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15
11 Ütülerinden dolayı ısı ve buhardan
oluĢan yüksek sıcaklık ve basınç Yanma ve yaralanmalar 3 4 12
12 Leke çıkarma iĢlemi sırasında ortaya
çıkan zehirli kimyasallar
Solunum Yolları, Akciğer ve
Göz Hastalıkları 3 4 12
13 Ġplik temizlemek ve kenar düzeltmek
için kullanılan makasların taĢınması
Batma, delme sonucu
yaralanmalı kaza 3 4 12
14
Elektrik ark kaynağının ortaya
çıkardığı ıĢınlardan dolayı oluĢan
görme bozukluğu
Gözde geçici veya kalıcı
görme kaybı 3 4 12
15
Elektrik ark kaynağının ortaya
çıkardığı UV ıĢınlarına çalıĢanın
maruz kalması
Cilt yanıklarından dolayı
oluĢacak meslek hastalıkları 3 4 12
16 Yangın ġiddetle alevlenebilir. 3 4 12
17 YaĢı 18 ve altı , 50 ve üzeri olan
çalıĢan
Uygunsuz çalıĢma Ģartları
nedeniyle fiziksel veya ruhsal
zarar görme
3 4 12
18
Yemek hazırlık iĢlemleri sırasında
kullanılan bıçaklardan dolayı
yaralanma
Kesme, delme sonucu
yaralanmalı kaza 3 4 12
19
Atık kızgın yağların veya sıcak
suyun dökülmesi, sıçraması
nedeniyle yaralanmalar ve yanıklar
Yanma sonucu yaralanmalı
kaza 3 4 12
20 Kompresör ve buhar kazanının
kapalı alanda olmaması
Patlama sonucu yaralanmalı
veya ölümlü kaza 2 5 10
21 Kompresör ve buhar kazanının
periyodik bakımının yapılmaması
Patlama sonucu yaralanmalı
veya ölümlü kaza 2 5 10
22
TaĢlama makinesinde zımpara
yaparken eldiven, kravat, boyun
bağı, yüzükler, alyans ve diğer
mücevherat ve dolaĢabilecek sarkık,
uzun kollu giysilerin kullanılması
Zımpara taĢına kullanılan
giysi veya aksesuarın
dolanması sonucu
yaralanmalı veya ölümlü kaza
2 5 10
23
Ütü ve paskaranın elektrik
enerjilerini sağlayan kablolarda ek,
sıyrık, bantlama vs. bulunması
Elektrik çarpılması 2 5 10
24 Ütü ve paskaranın topraklama
bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10
25
Kalite Kontrol bölümünde biriken
kumaĢ parçaları, pamuk tozları ve
kağıt parçalarından dolayı yangın
çıkması
Yangın çıkması 2 5 10
26
Kalite Kontrol Masalarının
üzerindeki elektrik hattına numune
asılması
Elektrik çarpılması 2 5 10
27 Acil çıkıĢ kapılarının dıĢa
açılmaması
Acil durum anında kapıların
içe açılmasından dolayı
oluĢacak kargaĢa sonucu
yaralanmalı veya ölümlü kaza
2 5 10
28
Yangın söndürme cihazı ve yangın
butonu bulunmaması
Yangından dolayı oluĢacak
yaralanmalı veya ölümlü kaza 2 5 10
29 Ortam sıcaklığının çok yüksek veya
çok düĢük olması
Sıcaklıktan dolayı oluĢacak
konsantrasyon kaybına bağlı
oluĢacak yaralanmalı veya
ölümlü kaza
2 5 10
56
30 Ortam aydınlatmasının yetersiz
olması
Yapılan iĢin görme netliğinin
iyi olmamasından dolayı
oluĢacak yaralanmalı veya
ölümlü kaza
2 5 10
31 Tuvaletleri temizliğinin düzenli
yapılmaması
Hijyen koĢullarının eksikliği
sebebiyle oluĢacak hastalıklar 3 3 9
32 Tuvalet zemininin ıslak olması
Kaygan zemin sebebiyle
kayarak düĢme sonucu
yaralanma
3 3 9
33 Kolilerin taĢınması Ġskelet sistemi sakatlıkları 3 3 9
34 Paketleme esnasında takılan alarm
çivilerinin yere düĢmesi
Batma, delme sonucu
yaralanmalı kaza 3 3 9
35 Askı sistemleri ve askı arabalarının
fazla yüklenmesi ya da devrilmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8
36 Kolilerin 3 m. üzerinde üst üste
istiflenmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8
K3 ĠĢletmesinin 5x5 Matris yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri
Çizelge 7.4‟de yer almaktadır.
Çizelge 7.4. K3 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri
1
Dikim makinelerinin
koruyucularının olmaması veya
kullanılmaması
Elde kesik / Göze iğne
kaçması 4 4 16
2 Konveyör presin çalıĢması
esnasından el sıkıĢması Hafif veya Ağır Yaralanma 4 4 16
3
Kesim makasının ve Hızar
makinesinin kullanımı sırasında
çelik eldiven kullanılmaması
Elde kesik / uzuv kaybı 4 4 16
4 Cutter makinesi çalıĢırken makineye
müdahale edilmesi Elde kesik / uzuv kaybı 4 4 16
5 TaĢlama makinesinin koruyucusunun
çıkarılması
Zımpara taĢının patlaması
sonucu yaralanma 3 5 15
6
TaĢlama makinesinde zımpara
yaparken zımpara yapılan
malzemeden parça kopması
Kopan parçadan dolayı
yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15
7 Elektrik ark kaynağının boĢta
çalıĢması sırasında elektrik çarpması
Elektrik çarpması sonucu
yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15
8
Elektrik ark kaynağının ortaya
çıkardığı ıĢınlardan dolayı oluĢan
görme bozukluğu
Gözde geçici veya kalıcı
görme kaybı 3 4 12
9
Elektrik ark kaynağının ortaya
çıkardığı UV ıĢınlarına çalıĢanın
maruz kalması
Cilt yanıklarından dolayı
oluĢacak meslek hastalıkları 3 4 12
10 iplik kesmek için kullanılan
makasların taĢınması
Batma, delme sonucu
yaralanmalı kaza 3 4 12
11 KumaĢ kesmek için kullanılan
makasların taĢınması
Batma, delme sonucu
yaralanmalı kaza 3 4 12
12
Ütülerin meydana getirdiği ısı ve
buhardan dolayı oluĢan yüksek
sıcaklık ve basınç
Yanma ve yaralanmalar 3 4 12
13 Leke çıkarma iĢlemi sırasında ortaya
çıkan zehirli kimyasallar
Solunum Yolları, Akciğer ve
Göz Hastalıkları 3 4 12
14 Ġplik temizlemek ve kenar düzeltmek
için kullanılan makasların taĢınması
Batma, delme sonucu
yaralanmalı kaza 3 4 12
57
15
Yemek hazırlık iĢlemleri sırasında
kullanılan bıçaklardan dolayı
yaralanma
Kesme, delme sonucu
yaralanmalı kaza 3 4 12
16
Atık kızgın yağların veya sıcak
suyun dökülmesi, sıçramasına bağlı
çalıĢan yaralanmaları ve yanık
oluĢumu
Yanma sonucu yaralanmalı
kaza 3 4 12
17 Cihazlardaki elektrik kaçağı sonucu
meydana gelen elektrik çarpması Elektrik çarpılması 2 5 10
18 Ortamdaki yanıcı maddelerin alev
almasından dolayı oluĢacak yangın Yangın çıkması 2 5 10
19
Kesim makaslarının elektrik
enerjilerini sağlayan kablolarda ek,
sıyrık, bantlama vs. bulunması
Elektrik çarpılması 2 5 10
20 Hızar Makinesinin topraklama
bağlantısının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10
21
Kesimhanede biriken kumaĢ
parçaları, pamuk tozları ve kağıt
parçalarından dolayı yangın çıkması
Yangın çıkması 2 5 10
22
Dikim makinelerinin elektrik
enerjilerini sağlayan kablolarda ek,
sıyrık, bantlama vs. bulunması
Elektrik çarpılması 2 5 10
23 Dikim makinelerinin topraklama
bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10
24 Dikim makinelerinin üzerindeki
elektrik hattına numune asılması Elektrik çarpılması 2 5 10
25
Dikimhanede biriken kumaĢ
parçaları, pamuk tozları ve kağıt
parçalarından dolayı yangın çıkması
Yangın çıkması 2 5 10
26
Ütü, paskara ve iğne dedektörünün
elektrik enerjilerini sağlayan
kablolarda ek, sıyrık, bantlama vs.
bulunması
Elektrik çarpılması 2 5 10
27
Ütü, paskara ve iğne dedektörünün
topraklama bağlantılarının devreden
çıkması
Elektrik çarpılması 2 5 10
28
Kalite Kontrol Masalarının
üzerindeki elektrik hattına numune
asılması
Elektrik çarpılması 2 5 10
29
Kalite Kontrol bölümünde biriken
kumaĢ parçaları, pamuk tozları ve
kağıt parçalarından dolayı yangın
çıkması
Yangın çıkması 2 5 10
30 Kompresör ve buhar kazanının
kapalı alanda olmaması
Patlama sonucu yaralanmalı
veya ölümlü kaza 2 5 10
31 Acil çıkıĢ kapılarının dıĢa
açılmaması
Acil durum anında kapıların
içe açılmasından dolayı
oluĢacak kargaĢa sonucu
yaralanmalı veya ölümlü kaza
2 5 10
32 Yangın söndürme cihazı ve yangın
butonu bulunmaması
Yangından dolayı oluĢacak
yaralanmalı veya ölümlü kaza 2 5 10
33 Ortam sıcaklığının çok yüksek veya
çok düĢük olması
Sıcaklıktan dolayı oluĢacak
konsantrasyon kaybına bağlı
oluĢacak yaralanmalı veya
ölümlü kaza
2 5 10
58
34 Ortam aydınlatmasının yetersiz
olması
Yapılan iĢin görme netliğinin
iyi olmamasından dolayı
oluĢacak yaralanmalı veya
ölümlü kaza
2 5 10
35 Doğalgaz kaçaklarına bağlı
zehirlenme Zehirlenme 2 5 10
36 Yemek yapımında kullanılan
malzemenin bozuk olması Gıda zehirlenmesi 2 5 10
37 Islak/kaygan zemine bağlı; çarpma,
kayma, tökezleme, düĢme
Çarpma, burkulma veya
yaralanmalı kaza 3 3 9
38 Tuvaletleri temizliğinin düzenli
yapılmaması
Hijyen koĢullarının eksikliği
sebebiyle oluĢacak hastalıklar 3 3 9
39 Tuvalet zemininin ıslak olması
Kaygan zemin sebebiyle
kayarak düĢme sonucu
yaralanma
3 3 9
40 Kolilerin taĢınması Ġskelet sistemi sakatlıkları 3 3 9
41 Paketleme esnasında takılan alarm
çivilerinin yere düĢmesi
Batma, delme sonucu
yaralanmalı kaza 3 3 9
42 KumaĢ toplarının taĢınması Ġskelet sistemi sakatlıkları 3 3 9
43 Dikim esnasında uçuĢan toz
parçacıklarının solunumu
Solunum Yolları, Akciğer ve
Göz Hastalıkları 2 4 8
44 Dikim makinelerinin çalıĢması
sırasında oluĢan gürültü
Geçici veya devamlı iĢitme
kaybı 2 4 8
45
Dikim makinesinde oturarak veya
ayakta çalıĢmadan dolayı oluĢan
rahatsızlıklar
Ġskelet sistemi sakatlıkları 2 4 8
46 Biye makinesinin bıçaklarında elin
kesilmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8
47 Cutter ve kesim makaslarının
çalıĢması sırasında oluĢan gürültü
Geçici veya devamlı iĢitme
kaybı 2 4 8
48 Kesim esnasında uçuĢan toz
parçacıklarının solunumu
Solunum Yolları, Akciğer ve
Göz Hastalıkları 2 4 8
49 Askı sistemleri ve askı arabalarının
fazla yüklenmesi ya da devrilmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8
50 Kolilerin 3 m. üzerinde üst üste
istiflenmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8
51
Ġğne dedektörü makinesinin
konveyör bandının çalıĢması
esnasından el sıkıĢması
Hafif veya Ağır Yaralanma 2 4 8
7.2. NakıĢ ĠĢletmesi
N1 ve N2 iĢletmesinin pek çok bölümünde tehlikeler aynı olduğu için 5x5 Matris
yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri Çizelge 7.5‟de ortak olarak yer
almaktadır.
59
Çizelge 7.5. N1 ve N2 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri
SIRA
NO TEHLĠKENĠN NEDENĠ TEHLĠKE / RĠSK
RĠSK SEVĠYESĠ
Olasılık ġiddet Sonuç
1 Giyotin makinasında güvenlik
donanımının iptal edilmesi El veya parmak sıkıĢması 4 4 16
2
Üretim esnasında otomatik
makinada kopan iplikleri bağlamak,
kırılan iğneyi değiĢtirmek, masurları
değiĢtirmeye çalıĢılması
Elde kesik / Göze iğne kaçması 4 4 16
3 Lazer kesme makinasının kapağı
açıkken makinanın çalıĢması
Lazer ıĢınlarından dolayı göz
bozuklukları 3 4 12
4 Ġplik kesmek için kullanılan
makasların taĢınması
Batma, delme sonucu yaralanmalı
kaza 3 4 12
5 NakıĢ makinalarının çalıĢması
sırasında oluĢan gürültü Geçici veya devamlı iĢitme kaybı 3 4 12
6
YapıĢtırma presi-ütünün
çalıĢmasında basınç ve ısı etkisine
karĢı tehlikelerin önemsememesi
Elde/yüzde yanma 3 4 12
7 Ġplik kesmek için kullanılan
makasların taĢınması
Batma, delme sonucu yaralanmalı
kaza 3 4 12
8 NakıĢ makinalarının çalıĢması
sırasında oluĢan gürültü Geçici veya devamlı iĢitme kaybı 3 4 12
9
YapıĢtırma presi-ütünün
çalıĢmasında basınç ve ısı etkisine
karĢı tehlikelerin önemsememesi
Elde yanma 3 4 12
10
NakıĢ makinalarının elektrik
enerjilerini sağlayan kablolarda ek,
sıyrık, bantlama vs. bulunması
Elektrik çarpılması 2 5 10
11 NakıĢ makinalarının topraklama
bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10
12 Topraklama hattının periyodik
bakımının yapılmaması Elektrik çarpılması 2 5 10
13
NakıĢ makinalarının elektrik
enerjilerini sağlayan kablolarda ek,
sıyrık, bantlama vs. bulunması
Elektrik çarpılması 2 5 10
14 NakıĢ makinalarının topraklama
bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10
15 Topraklama hattının periyodik
bakımının yapılmaması Elektrik çarpılması 2 5 10
16 Kompresörün periyodik bakımının
yapılmaması
Patlama sonucu yaralanmalı veya
ölümlü kaza 2 5 10
17 Kompresörde gerekli güvenlik
önleminin alınmaması
Patlama sonucu yaralanmalı veya
ölümlü kaza 2 5 10
18
NakıĢ makinasında ayakta
çalıĢmadan dolayı oluĢan
rahatsızlıklar
Ġskelet sistemi sakatlıkları 2 4 8
19
NakıĢ makinasında ayakta
çalıĢmadan dolayı oluĢan
rahatsızlıklar
Ġskelet sistemi sakatlıkları 2 4 8
60
20
ĠĢçilerin otomatik nakıĢ
makinalarının ürün, malzeme,
kullanılacak araç-gereç ekipmanı
hazırlama konusunda gerekli eğitim
almamıĢ olması
Yaralanmalı kaza 2 4 8
21 UçuĢan toz parçacıklarının
solunumu
Solunum Yolları, Akciğer ve Göz
Hastalıkları 2 4 8
22 ĠĢe giren personelin sağlık raporu
almaması
ĠĢe uygunsuzluğu dolayısıyla olası bir
iĢ kazası geçirmesi 2 4 8
23 ĠĢe giren personelin iĢ sağlığı ve
güvenliği eğitimi almaması
Eğitim eksikliği dolayısıyla olası bir iĢ
kazası geçirmesi 2 4 8
24
ĠĢçilerin çalıĢma saatlerinin düzenli
olmaması, gece vardiyasında çalıĢan
iĢçilerin çalıĢma saatlerinin 7.5
saatten fazla olması
Yorgunluk ve konsantrasyon
kaybından dolayı yaralanmalı kaza 2 4 8
25
ĠĢçilerin otomatik nakıĢ
makinalarının ürün, malzeme,
kullanılacak araç-gereç ekipmanı
hazırlama konusunda gerekli eğitim
almamıĢ olması
Yaralanmalı kaza 2 4 8
26 UçuĢan toz parçacıklarının
solunumu
Solunum Yolları, Akciğer ve Göz
Hastalıkları 2 4 8
27 ĠĢe giren personelin sağlık raporu
almaması
ĠĢe uygunsuzluğu dolayısıyla olası bir
iĢ kazası geçirmesi 2 4 8
28 ĠĢe giren personelin iĢ sağlığı ve
güvenliği eğitimi almaması
Eğitim eksikliği dolayısıyla olası bir iĢ
kazası geçirmesi 2 4 8
7.3. Baskı ĠĢletmesi
B1 ve B2 iĢletmelerinin pek çok bölümünde tehlikeler aynı olduğu için 5x5 Matris
yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri Çizelge 7.6‟de ortak olarak yer
almaktadır.
Çizelge 7.6. B1 ve B2 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri
SIRA
NO TEHLĠKENĠN NEDENĠ TEHLĠKE / RĠSK
RĠSK SEVĠYESĠ
Olasılık ġiddet Sonuç
1 Soluma Kullanılan kimyasalların (amonyak,
aseton, organik asit, aldehit) Solunması
halinde zehirlidir. Meslek ve iĢi
dolayısıyla sık sık yüksek
konsantrasyonlarda maruz kalındığında
kalıcı üst solunum yolu hasaları oluĢur.
4 5 20
2
Ahtapot baskı makinasının
çalıĢması sırasında makinanın
otomatik durmaması
Bel kayması v.b 4 4 16
3
Pres makinesinde el veya parmak
sıkıĢması
Hafif veya Ağır Yaralanma 4 4 16
61
4 Film çekme makinesinde el
sıkıĢması Hafif veya Ağır Yaralanma 4 4 16
5 Fırının istenen sıcaklıkta
çalıĢmaması, kontrolsüz yükselmesi Hafif veya Ağır Yaralanma 4 4 16
6 Göze Kaçma Sıvı kimyasalların (amonyak, aseton,
organik asit, aldehit) sıçramaları,
gözde etkisi birkaç gün içinde
görülemeyen kalıcı hasarlara sebep
olur.
4 4 16
7 TaĢlama makinesinin
koruyucusunun çıkarılması
Zımpara taĢının patlaması sonucu
yaralanma 3 5 15
8
TaĢlama makinesinde zımpara
yaparken zımpara yapılan
malzemeden parça kopması
Kopan parçadan dolayı yaralanmalı
veya ölümlü kaza 3 5 15
9
Elektrik ark kaynağının boĢta
çalıĢması sırasında elektrik
çarpması
Elektrik çarpması sonucu yaralanmalı
veya ölümlü kaza 3 5 15
10
Elektrik ark kaynağının ortaya
çıkardığı ıĢınlardan dolayı oluĢan
görme bozukluğu
Gözde geçici veya kalıcı görme kaybı 3 4 12
11
Elektrik ark kaynağının ortaya
çıkardığı UV ıĢınlarına çalıĢanın
maruz kalması
Cilt yanıklarından dolayı oluĢacak
meslek hastalıkları 3 4 12
12 Cilde Temas ÇalıĢılan kimyasalların (amonyak,
aseton, organik asit, aldehit) vücuda
temas halinde her bölge için tahriĢ
edici ve sıvı olarak vücuda temasında
Ģiddetli soğuk yanıklara sebep
vericidir.
3 4 12
13
Boya hazırlama bölgesinin
havalandırmasının
çalıĢtırılmamasından veya yeterli
kiĢisel koruyucu donanımının
olmamasından dolayı zehirli
kimyasallara maruziyet
Solunum Yolları, Akciğer ve Göz
Hastalıkları 3 4 12
14
Flok makinasında çalıĢırken
koruyucu elbise ve baĢlık
kullanılmaması
Solunum Yolları, Akciğer ve Göz
Hastalıkları 3 4 12
15 Boya karıĢtırma sırasında kullanılan
mikserin yanlıĢ kullanımı Hafif veya Ağır Yaralanma 3 4 12
16
Kimyasal madde kullanımı
sırasında gerekli yerlerde kiĢisel
koruyucu donanımı kullanılmaması
Soluma, sindirme, temas sonucu
yaralanmalı kaza 3 4 12
17
Yemek hazırlık iĢlemleri sırasında
kullanılan bıçaklardan dolayı
yaralanma
Kesme, delme sonucu yaralanmalı
kaza 3 4 12
18
Atık kızgın yağların veya sıcak
suyun dökülmesi, sıçramasına bağlı
çalıĢan yaralanmaları ve yanık
oluĢumu
Yanma sonucu yaralanmalı kaza 3 4 12
62
19 Cihazlardaki elektrik kaçağı sonucu
meydana gelen elektrik çarpması Elektrik çarpılması 2 5 10
20 Ortamdaki yanıcı maddelerin alev
almasından dolayı oluĢacak yangın Yangın çıkması 2 5 10
21 Doğalgaz kaçaklarına bağlı
zehirlenme Zehirlenme 2 5 10
22 Yangın ÇalıĢılan kimyasallar (amonyak,
aseton, organik asit, aldehit)
tutuĢabilir, atmosfere açık ortamlarda
tutuĢması zordur.
2 5 10
23
Kurutma amaçlı kullanılan el
aletinin kullanımı sırasında
oluĢabilecek elektrik kaçağı
Elektrik çarpılması 2 5 10
24 Yemek yapımında kullanılan
malzemenin bozuk olması Gıda zehirlenmesi 2 5 10
25 Makine ve ara kurutucu topraklama
bağlantısının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10
26 Fikse makinesinde biriken pamuk
tozlarından dolayı yangın çıkması Yangın çıkması 2 5 10
27
Makinalarının elektrik enerjilerini
sağlayan kablolarda ek, sıyrık,
bantlama vs. bulunması
Elektrik çarpılması 2 5 10
28
Fırın ve film çekme makinelerinin
topraklama bağlantılarının devreden
çıkması, gövde topraklamalarının
olmaması
Elektrik çarpılması 2 5 10
29
Fırın ve film çekme makinelerinin
kumanda panolarının ve
göstergelerinin standartlara uygun
Ģekilde olmaması
YanlıĢ kumanda neticesinde
yaralanmalı ve/veya ölümlü kaza 2 5 10
30
Ortamda bulunan kompresörün
kapalı ve dayanıklı bir bölme içinde
olmaması
Patlama sonucu yaralanmalı veya
ölümlü kaza 2 5 10
31 Ortamda bulunan kompresörün
periyodik bakımının yapılmaması
Patlama sonucu yaralanmalı veya
ölümlü kaza 2 5 10
32 Mikser kullanımı sırasında elektrik
kaçağı Elektrik çarpılması 2 5 10
33 Dökülen ya da sıçrayan malzeme
nedeniyle zeminin kaygan olması DüĢme sonucu yaralanmalı kaza 3 3 9
34
Kullanılan kimyasalların
MSDS‟lerinin anlaĢılabilir Ģekilde
ve görülür Ģekilde asılı
bulundurulmaması
Soluma, sindirme, temas sonucu
yaralanmalı kaza 3 3 9
35
Lokal havalandırmaların üretim
esnasında çalıĢtırılmaması sonucu
ortam havasında zehirli
kimyasalların solunumu
Solunum Yolları ve Akciğer
Hastalıkları 2 4 8
36 ĠĢe giren personelin sağlık raporu
almaması
ĠĢe uygunsuzluğu dolayısıyla olası bir
iĢ kazası geçirmesi 2 4 8
63
37 ĠĢe giren personelin iĢ sağlığı ve
güvenliği eğitimi almaması
Eğitim eksikliği dolayısıyla olası bir iĢ
kazası geçirmesi 2 4 8
38 Baskı makinalarının çalıĢması
sırasında oluĢan gürültü Geçici veya devamlı iĢitme kaybı 2 4 8
39
Kalıpların bulunduğu raflara
güvenlik önlemi alınmadan
çıkılması
DüĢme 2 4 8
40
Lokal havalandırmaların
çalıĢtırılmaması sonucu ortam
havasında zehirli kimyasalların
solunumu
Solunum Yolları ve Akciğer
Hastalıkları 2 4 8
7.4. Kot TaĢlama ĠĢletmesi
KT iĢletmesinin 5x5 Matris yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri
Çizelge 7.7‟de yer almaktadır.
Çizelge 7.7. KT ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri
1
Makineler arasındaki su
kanallarının açık olması, kanalların
üzerindeki saçların (ızgaraların)
deforme olması
Kanal açıklarından çıkan zehirli gazların
solunması, meslek hastalığına
yakalanma. Yaralanmalı, ölümlü kaza
4 5 20
2
Kimyasal depoda kimyasalları
tehlike gruplarına göre ayrılmalı,
tanımlı bölge oluĢturulmalı ve palet
üzerine konmalıdır./BUNU
OLMAMASI ġEKLĠNDE
DÜZELTMEN GEREKĠYOR
Yaralanmalı kaza 4 5 20
3
Kimyasal maddelere ve
tehlikelerine karĢı personellerin
uyarılmamıĢ, eğitim almamıĢ
olmaları
Yaralanma, ölüm 4 4 16
4 ÇalıĢanların uygun olmayan
kıyafetleri kullanması Meslek Hastalığı 4 4 16
5
Gaz / tozun fazla olması ve çalıĢan
personelin gaz / toz maruziyet
süresinin fazla olması, ortamda
çalıĢılan iĢe bağlı yoğun gaz / toz
oluĢumu
Meslek Hastalığı 4 4 16
6 Periyodik bakım ve kontrolleri
yapılmayan basınçlı kaplar
Yangın, patlama,
yaralanmalı kaza, ölüm 4 4 16
7 Makine kullanma, bakım ve onarım
talimatlarının bulunmaması.
Yaralanmalı kaza, uzuv kaybı,
ölüm 4 4 16
8 Asansörlerin periyodik bakımının
yapılmamıĢ olması
Yangın
Yaralanma,ölüm 3 5 15
9
Duman dedektörünün olmaması,
tahliye kaçıĢ planının ve yol
çizgilerinin belirlenmemiĢ olması
Yangın,yaralanmalı ve ölümlü kaza 3 5 15
10 TaĢlama makinesi ile çalıĢma
Kopan parçadan dolayı yaralanmalı
veya ölümlü kaza, göze çapak kaçması,
göz yaralanmaları
3 5 15
64
11
Elektrik ark kaynağının boĢta
çalıĢması sırasında elektrik
çarpması
Elektrik çarpması sonucu yaralanmalı
veya ölümlü kaza 3 5 15
12
Yanıcı malzemeler bulunan alanda,
elektrik ark kaynak makinesi Ġle
çalıĢma
Yangın, yanıklar, yaralanmalı kazalar,
ölüm 3 5 15
13 Kullanılan kimyasalların
MSDS'lerinin olmaması Yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15
14 Kimyasalların depolanması Yangın, yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15
15 Havalandırma sisteminin olmaması
/ çalıĢmaması Yaralanmalı veya ölümlü iĢ kazası 3 5 15
16 Arıza ve bakımda yapılan
uygulamalar Yaralanmalı kazalar, uzuv kopması 3 5 15
17
Elektrik sistemi bulunması ya da
elektrik ve aydınlatma sisteminin
expruf ve kapalı sistem olmaması
Yangın,patlama ve yaralanmalı veya
ölümlü kaza 3 5 15
18
Kompresörde hava kaçakları olması
durumunda/OLMASI ġEKLĠNDE
KALSIN
Yaralanmalı kazalar 3 5 15
19
Emisyon, imisyon, atık su izni,
ortam ölçümleri, basınçlı kazanın
periyodik bakımı, çed raporu
gerekli iĢlemlerin yapılmaması
Yaralanmalı kaza,meslek hastalığı 4 3 12
20 Atık çevre yasası gereğince
atıkların ayrıĢtırılmaması BulaĢıcı hastalıklar, çevreye zarar 4 3 12
21 Makinelerinden kaynaklanan
gürültü Geçici veya devamlı iĢitme kaybı 3 4 12
22 Bölümde gerekli ortam
ölçümlerinin yapılmamıĢ olması Meslek hastalıkları ve yaralanmalı kaza 3 4 12
23 KiĢisel koruyucu donanım
bulunmaması Meslek hastalıkları ve yaralanmalı kaza 3 4 12
24 Elektrik ark kaynak makinesi ile
çalıĢma, kaynak gazları
Solunum rahatsızlıkları, meslek
hastalıkları 3 4 12
25 Hareketli aksamda çalıĢma Yaralanmalı kazalar 3 4 12
26 Kesici-delici el aletleri, ve
makineler Yaralanmalı kazalar 3 4 12
27 Kaygan zemin Kayma, tökezleme, düĢme, çarpma
sonucu yaralanmalı kaza 3 4 12
28 Elektrik ark kaynak makinesi Ġle
çalıĢma, kaynak IĢınları
Yanıklar,
göz rahatsızlıkları, geçici veya kalıcı
görme kaybı
3 4 12
29 Göz duĢu bulunmaması ya da
vücut duĢunun çalıĢmaması Yaralanmalı kaza veya göz hastalıkları 3 4 12
30 Kompresörün periyodik bakımının
yapılmaması durumunda
Patlama sonucu yaralanmalı veya
ölümlü kaza 2 5 10
31 Makinelerin topraklama
bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10
32
Yangın tüpünün periyodik
bakımının yapılmamıĢ olması
durumunda
Yangına müdahale edememe 2 5 10
33 Elektrik kontağındaki arızadan
dolayı yangın çıkması Yangın çıkması 2 5 10
34
Acil çıkıĢ kapılarının dıĢa
açılmaması
Acil durum anında kapıların içe
açılmasından dolayı oluĢacak kargaĢa
sonucu yaralanmalı veya ölümlü kaza
2 5 10
65
35
Yangın söndürme cihazı ve yangın
butonu bulunmaması
Yangından dolayı oluĢacak yaralanmalı
veya ölümlü kaza 2 5 10
36 Ortam sıcaklığının çok yüksek veya
çok düĢük olması
Sıcaklıktan dolayı oluĢacak
konsantrasyon kaybına bağlı oluĢacak
yaralanmalı veya ölümlü kaza
2 5 10
37 Ortam aydınlatmasının yetersiz
olması
Yapılan iĢin görme netliğinin iyi
olmamasından dolayı oluĢacak
yaralanmalı veya ölümlü kaza
2 5 10
38 Tuvaletleri temizliğinin düzenli
yapılmaması
Hijyen koĢullarının eksikliği sebebiyle
oluĢacak hastalıklar 3 3 9
39 Tuvalet zemininin ıslak olması Kaygan zemin sebebiyle kayarak düĢme
sonucu yaralanma 3 3 9
40 AĢırı sıcaklık Kas-Ġskelet Sistemi Rahatsızlıkları 2 4 8
41 Matkapla vb. titreĢim yapan
çalıĢma esnasında oluĢan titreĢim
Sürekli maruziyet sonucu oluĢacak
meslek hastalıkları 2 4 8
66
8. SONUÇ ve DEĞERLENDĠRME
Risk değerlendirmesi; tüm iĢyerleri için tasarım veya kuruluĢ aĢamasından
baĢlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol
tedbirlerinin kararlaĢtırılması, dokümantasyon, yapılan çalıĢmaların güncellenmesi ve
gerektiğinde yenileme aĢamaları izlenerek gerçekleĢtirilir.
Tekstil ve konfeksiyon sektörü iĢ güvenliği ve iĢçi sağlığı konusunda çok tehlikeli
sınıfa girmemesine rağmen operasyon bazında tehlikeli olabilmektedir. Projenin
uygulama aĢamasında incelenen 8 iĢletme içerisinde özellikle kimyasalların kullanıldığı
baskı iĢletmeleri ve kot taĢlamanın yapıldığı iĢletmede Risk Derecesi 20‟dir. Bu da
Eylem Tablosuna göre “Hemen çalıĢma baĢlatılması gereken” durumları ifade eden
AġIRI YÜKSEK risk seviyesini ifade etmektedir. Fakat iĢletmelerin alacağı önlemlerle
bunların Orta Seviye risk seviyesine indirgenmesi mümkün olmaktadır.
Tekstil ve konfeksiyon sektörü ile ile ilgili alınabilecek önlemleri Ģu Ģekilde
özetleyebiliriz;
Tekstil sektöründe aralarında boyaların, solventlerin, ağartıcıların, optik
parlatıcıların, kırıĢık açıcı ajanların, alev geciktiricilerin ve anti mikrobik
ajanlarında bulunduğu çok çeĢitli kimyasallar kullanılmaktadır. Özellikle
boyahanelerde, baskı yapılan tesislerde, terbiye, ön terbiye yapılan tesislerde
kullanılan kimyasalların kanserojen etkisi olduğu burun, gırtlak ve mesane
kanseri riskini arttırdığı anlaĢılmıĢtır. Konfeksiyonda leke çıkartma iĢlemi için
kullanılan perkloretilen, trikloretilen, tetrakloretilen vb çözücüler havada
buharlaĢarak zehirli gaz oluĢturmaktadır. Alınabilecek en önemli tedbir iĢlemler
sırasında ortaya çıkan toz, gaz, buhar ve kokunun kaynağında emilerek ortama
yayılmasını engellemektir. Bu sağlanamıyorsa bu tür iĢler kapalı bir ortamda
yapılmalı ve çalıĢanların gerekli kiĢisel koruyucu donanımları kullanması
sağlanmalıdır. Ayrıca bu iĢlerde çalıĢanların periyodik olarak muayeneleri
yapılarak, erken teĢhis ve tedavi ile hastalığın oluĢması ve ilerlemesi
durdurulmalıdır. Temiz hava, çalıĢanın sağlık durumu ve çalıĢma gücünün
yüksek bir düzeyde sürdürebilmesi için gerekli koĢulların baĢında gelir. Birçok
hallerde doğal havalandırma ile temiz bir hava sağlanabilir. Doğal
67
havalandırmanın sağlanmadığı yerlerde ise uygun havalandırma sistemleri
kurulmalı ve rahatsız edici hava akımlarının meydana gelmesi önlenmelidir.
Makinelerin seçiminde zorunlu koruyucularla donatılmıĢ olmasına özen
gösterilmelidir. Ayrıca bu koruyucuların bakım ve onarım dıĢında makinelerden
çıkarılmaması sağlanmalıdır.
Tekstil ve konfeksiyon sektörü emek yoğun bir sektördür. Gerek ekonomik ve
gerekse sosyal nedenlerle yoğun bir kayıt dıĢı istihdam ve uzun çalıĢma süreleri
mevcuttur. Ayrıca plansız, programsız çalıĢma ve alınan yoğun sipariĢler
nedeniyle düzensiz çalıĢmalar yapılmaktadır. Gün boyunca çalıĢmıĢ olan iĢçinin
fazla çalıĢma yapması fiziksel ve psikolojik olarak yorulmasına neden olur. Bu
da iĢçinin hem sağlığı açısından, hem de yorgunluk nedeniyle iĢ kazaları
olabilmesi nedeniyle güvenliği açısından problemlere yol açabilmektedir.
Gürültülü iĢlerde (dokuma, iplik vb) iĢyeri binasının iĢe uygun olması,
duvarlarda ses emici malzeme, zeminde titreĢim önleyici malzeme kullanılarak,
gürültü düzeyinin azaltılması sağlanmalıdır.
Tekstil ve özellikle konfeksiyon da yapılan iĢ zorunlu olarak monoton bir
karakter taĢımaktadır. Bunun iĢçi üzerinde ki olumsuz etkisinin azaltılması için
iĢin geniĢletilmesi veya zenginleĢtirilmesi, iĢ rotasyonu gibi uygulamalar
yapılmalı, çalıĢma süresi arasına baĢka iĢler sokulmalıdır. Ayrıca, müzik
yayınları yapılması düĢünülebilecek bir önlemdir.
ÇalıĢan insanların fiziksel rahatlıkları ve beden yeteneklerini en üst düzeyde
kullanabilmeleri öncelikle, kullandıkları malzemeler, çalıĢma yüzeyleri ve
hacimlerin onların boyutlarına uygun olmasına bağlıdır.
68
9. TEġEKKÜR
AraĢtırmadaki risk analizi çalıĢmaları için Ģirketlerini bize açan firma yetkililerine
ve Ġzmir Alternatif ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği firması yetkililerine teĢekkürlerimizi sunarız.
69
10. KAYNAKLAR
1. YeĢil A., “Hazır Giyim ĠĢletmelerinde ĠĢ Güvenliğini Sağlayabilme Durumu
Üzerine Bir AraĢtırma”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giyim
Endüstrisi ve Giyim Eğitimi Anabilim Dalı, 2001
2. Dengizler Ġ., “Konfesiyon Sektöründe ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği”, Yüksek Lisans
Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı,
2002
3. Akay E., “Türkiye‟de ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği, Avrupa Birliği Ülkeleri ile
KarĢılaĢtırılması ve Bir Hizmet Modeli Önerisi”, Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak
Karaelmas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġktisat Anabilim Dalı, 2006
4. Çakıroğlu N., “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Kapsamında Risk Analizi,
Denetim ve Bir Firma Uygulaması”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuzeylül Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Toplam Kalite Programı , 2007
5. Düzen E.B., “Hazır Giyim Sektöründe ĠĢ Sağlığı Ve Güvenliği Uygulamalarının
Kalite Ġle ĠliĢkisi”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuzeylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, ÇalıĢma Ekonomisi ve Endüstri ĠliĢkileri Anabilim Dalı, 2008
6. SFPE Risk Task Group, “SFPE Engineering Guide to Application of Risk
Assessment in Fire Protection Design”, Review Draft, Society of Fire Protection
Engineers, 1-100 (2005).
7. Özkılıç, Ö., “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği, Yönetim Sistemleri ve Risk Değerlendirme
Metodolojileri”, Türkiye ĠĢveren Sendikaları Konfederasyonu, Ankara, 48-59,70-
184 (2005).
8. Raynor, P., Carron, S., “The Enhanced Approach to Process Hazard Analysis and
Safety Instrument System Design”, ISA Technical Paper 6015, Calgary, 1-11
(2002).
9. “Occupational Health And Safety Risk Management Handbook”, Draft For Review,
Standards Australia, Australia, July, 1-58 (2002).
10. Cedimlioglu, M., “Yangın Risk Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 6-19 (1995)
11. Hendem, B., “ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinde Kullanılan KiĢisel Koruyucu
Donanımlar ve Standartları”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık