PROJEKT FIZIKEMAGNETIZMI

Fjalet kyçe rreth këtij kapitulli• Magnet• Fushe magnetike• Induksioni I fushes magnetike• Rregulla e dores se djathte• Forca e Amperit• Forca e Lencit• Induksioni elektromagnetik• Fluksi magnetik• Autoinduksioni• Energjia e fushes magnetike

MAGNETI

•  Çfarë është magneti ?    

 Magneti është copë metali që ka forcë të tërheq substanca tjera. Hekuridhe çeliku janë të përshtatshëm për të krijuar magnet. Magneti ka dy pole, polin veriorë dhe polin jugorë. Këto pole të magnetit tërhiqen ndërmjet veti, sikurse elektrodat (+ dhe -). Polet e njëjta (veri dhe veri, jug dhe jug)refuzohen. Nëse e vëren se si reagojnë dy shufra magneti, e ke lehtë të kuptosh polet e tyre.

MAGNETI

• Nga emri magnetizmi ? 

Përpara mendonin që, gurët e magnetit kanë fuqi magjike. Grekët e vjetër, këtë forcë tërheqëse e quajtën magnetizëm sipas emrit të një qytetit në Maqedoni, ku edhe gjenin gur magneti.

MAGNETI

•  Çfarë e dallon magnetizimin nga elektriciteti ?     

Dallimi kryesorë është që fuqia tërheqëse e dy objekteve magnetike nuk varret nga substanca që i ndanë ata. Fuqia në mes dy objekteve të ngarkuar me elektricitet varret nga substanca përçuese që gjendet mes tyre.

MAGNETI

• Çka ndodhë nëse e përgjysmojmë një magnet ?     

Kur të përgjysmojmë magnetit fitojmë dy copa tjera me veti magnetike të njëjta si copa amë. Pra të dy copat e fituara do të kenë polin verior dhe polin jugorë.

• Çfarë është induksioni magnetik ?     

Nga gozhdët e çelikta që e pështjellin një shufër magneti mund të fitohet një zinxhirë. Gozhdët do të mbahen bashkë nga induksioni i magnetik. Po sa të bie një gozhdë nga zinxhiri do pasojnë të bijën të tjerat dhe humbëset zinxhiri i gozhdëve.

MAGNETI

•  Si mund të bëj një magnet ?     

Magneti përbëhet nga shumë molekula magnetike të quajtura dypole. Para se të magnetizohet një shufër ( apo copë) çeliku magnetet e vegjël nuk janë të orientuara. Për ta magnetizuar atë shufër duhet që me një magnet të ledhatohet ajo copë. Duke u ledhatuar sipërfaqja, magnatët e vegjël fillojnë të orientohen në një kah poli verior dhe në kahun tjetër poli jugorë. Çeliku e mbanë magnetizimin më gjatë se hekuri.

Fusha magnetike

• Çfarë është fusha magnetike?

Fushat magnetike janë të padukshme por shkencëtarët shpesh e shprehin me anë të vizave për të ilustruar fushat magnetike. Vizat zakonisht shenohen me shigjet që tegojnë drejtimin e fushës.

Fusha magnetike

• Vija e fushës magnetike të treguara nga pozicionimi i pluhurit të hekurit. Permiabiliteti i larte i thërrmijave të hekurit bën që fusha magnetike të jetë më e lartë në fund të vijave të fushës. Kjo bën që thërrmijat individuale të tërhiqen fortë me njëra-tjetrën, duke formuar bashkësi të zgjatura që të japin përshtypjen e vijave. Nuk pritet që këto vija të jenë njësoj me vijat e fushës për magnetin, sepsemagnetizimi i hekurit e ndryshon fushën.

Përdorimi i magnetit për të hequr qelizat kanceroze

• Shkenca mjekësore ka mësuar deri tani disa mënyra të ndryshme për të vrarë qelizat kanceroze në trupin e njeriut. Por shumë herë këto metoda janë treguar shumë jo-preçisjoze, duke dëmtuar organe të tjera të trupit, dhe duke dëmtuar gjithashtu qeliza të shëndetshme.

Përdorimi i magnetit për të hequr qelizat kanceroze

• Prandaj shkenca ka shtyrë që të gjenden metoda të ndryshme për të hequr qelizat kanceroze pa dëmtuar shëndetin e pacientit. Dhe duket sikur hulumtuesit ja kanë arritur qëllimit. Disa shkencëtarë nga Korea e Jugut kanë gjetur një mënyrë për të përdorur magnetat për të hequr qelizat kanceroze.

• Ideja që këta shkëncëtarë kanë prezantuar është shumë e thjeshtë: ata prezantuan në trup nanopjesëza prej hekur oksidi. Hekur oksidi i bashkangjitet automatikisht antitrupave, të cilat më pas u bashkangjiten receptorëve të qelizave të tumorit. Kur mbaron ky proces, krijohet një fushë magnetike, e cila lejon që nanopjesëzat përbrenda qelizave të tumorit të bashkohen në një tufë dhe të vetë-shkatërrohen nëpërmjet procesit të apoptosjes.

• Si rezultat i këtij eksperimenti, më shumë se gjysma e qelizave kanceroze në trup ishin shkëtërruar pa dëmtuar ndonjë qelizë të shëndetshme. Deri tani, ekipi i shkencëtarëve Koreano-Jugorë e kë testuar këtë eksperiment vetëm me peshk të llojit zebër. I vetmi efekt që shkencëtarët vunë re ishte rritja jo-normale e bishtit të peshkut.

• Hulumtimet dhe eksperimentet vazhdojnë akoma, dhe do të marrë shumë kohë para se ky eksperiment të provohet në trupat e njerëzve.

Perdorimi i fushës magnetike ne industri

• Perdorimet:

• Ne forcimin e cimentos• Ne makinat elektrike• Ne industrine armeve• Ne industrine e perpunimit te materialeve• Ne industrine e prodhimit te pajisjeve elektronike• Ne aparatet matese• Tek transformatoret• Perdorime te tjera

Ne forcimin e cimentos

Duke perdorur fushen magnetike ne ujin e cimentos

Duke perdorur ujin normal per perftimin e cimentos

Grafiku i fortesise se cimentos

Shihet qarte se kur uji eshte I trajtuar me fushe magnetike kemi nje cmento me fortesi me te madhe se sa kur kemi perdorur uje normal. Nga eksperimentet e bera rezulton se fortesia e cimentos ne rastin e trajtimit te ujit me fushe magnetike rritet 10-20%.Kurse persa I perket rezistences ndaj grryerjes eshte 0-12% me e madhe

Efekti I temperatures ne kostrukte qe eshte perdorur uji normal

Efekti I temperatures ne konstrukte qe eshte perdorur uji I trajtuar me fushe

magnetike

Ne makinat elektrike

• Makinat elektrike perdoren gjeresisht ne industrine ne formen e motoreve elektrik, gjeneratoreve dhe makinave te rrymes se vazhduar. Ne pergjithsi perdoren per te kthyer energjine elektrike ne mekanike dhe anasjelltas.

Makinat e rrymes se vazhduar

• Keto makina shfrytezojne veprimin e fushes magnetike te magneteve permanent mbi percjellsat me rryme.Ne rastet kur kemi te bejme me makina te permasave te medha magnetet permanent percjellsa me rryme konstante.Perdoren tek:

• Ventilatoret• Trapanot• Motorinot• Lodrat e ndryshme

Makinat sinkron

• Perdoren zakonisht ne formen e gjeneratoreve dhe jane te fuqive te ndryshme.Parimi I punes: rotori, I cili ka nje fushe magnetike konstante, duke kryer nje levizje relative kundrejt statorit indukton ne pershtjellat e statorit rryme alternative.Perdoret me shumice si gjenerator njefazor dhe trefazor.

Makina asinkron

• Keto modele makinash elektrike perdoren ne transpondiere te ndryshem, ne pompat te fuqive te ndryshme, ne ventilatore me fuqi qe variojne nga disa vat ne disa kilovat.Parimi I punes bazohet ne fushen rrotulluese qe krijon sistemi trefazor I rrymave.Jane makinat me te perdorshme ne industri.

Ne industrine e armeve

Bomba elektromagnetike prodhon nje impuls shume te fuqishem magnetik I cili bllokon cdo sistem elektromagnetik duke perfshire dhe crregullime mendore.

Ne industrine e perpunimit te metaleve

Perdoren furra me induksion te cilat bejne te mundur nxehjen dhe perpunimin e metaleve.Fusha magnetike ve ne levizje elektronet dhe ne kete menyre metali do te nxehet

Ne industrine e prodhimit te pajisjeve elektronike

• Perdoret ne shume qarqe elektronike si pjese e qarqeve perforcues, si memorizues informacioni (HDD shirita magnetik, CD DVD etj.) .Fusha magnetike ketu perdoret ne sistemet e trasmetimit te valeve si psh ne radio, tv etj.

Ne aparatet mates

• Fushen magnetike tek aparatet mates e takojme tek tipet si:Magneto-elektriku, elektro-dinamiku dhe elektro-magnetiku.Ket aparate perdoren per te matur tensionin,rrymen dhe fuqine.Parimi I punes bazohet ne veprimin e fushes magnetike mbi percjellsin me rryme.Perdoren per te bere matje te ndryshme ne fushen e industrise te cilat ne shumicen e rasteve jane te domosdoshme.

Tek transformatoret

• Transformatoret perdoren se tepermi si elemente te sistemit energjitik per te bere te mundur transmetimin e energjise ne largesi te medha duke zvogeluar humbjet.Ka si parim ligjin e induksionit elektromagnetik.Ka perdorim dhe ne fushen elektronike.

Perdorime te tjera

• Perdorime te tjera te fushes magnetike jane:

• Ne mjeksi• Ne telekomunikacion• Ne matjen e masave te

protoneve, elektroneve apo edhe grimcave te tjera (masspektrometri).

Industria e transportit

• Tranvaj• Trenat elektrik• Teleferiket• Makinat hibrid• Trenat magnetik,etj.

Muzike

• Fusha magnetike perdoret dhe ne industrine e muzikes psh:

• Bokset• Veglat elektromagnetike• Mikrofonet• Kufjet wireless• CD, DVD dhe kasetat, etj.

Orientimi me radar dhe busull

Orientimi i mjeteve lundruese Orientimi i mjeteve fluturuese

Keto perdorin fushen magnetike te tokes dhe sinjalin magnetik te

radarit.

PUNOI: UEDA RRUKAJ XI-11