projekt: „sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu

Projekt: Sformuowanie w warunkach korzystania z wd

regionu wodnego ogranicze w korzystaniu z wd jezior lub zbiornikw oraz w uytkowaniu ich zlewni

Sfinansowano ze rodkw Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej na zamwienie Ministra rodowiska

Krakw, Warszawa 2010

Projekt: Sformuowanie w warunkach korzystania z wd regionu wodnego ogranicze w korzystaniu z wd jezior lub zbiornikw oraz w uytkowaniu ich zlewni, MGGP S.A. oraz Instytut Ochrony rodowiska

3

Opracowanie danych wyjciowych Projektu:

mgr Micha Bdkowski

mgr in. Magdalena Grzebinoga

mgr in. Dorota Horabik

mgr Agnieszka Kleszcz

mgr in. ukasz Kobut

mgr in. Magorzata Komosa

mgr Dariusz Krawczyk

mgr in. Aleksandra Mazur

in. Wojciech Muzyk

mgr in. Katarzyna Moskal-Markiewicz

mgr in. Micha Olszar

mgr Krzysztof Ruba

dr Krzysztof Skocki

Opracowanie zaoe metodycznych oraz ocen jezior i zbiornikw:

mgr Micha Arciszewski

in. Katarzyna Banaszak

dr Renata Dondajewska

dr Maciej Gbka

prof. dr hab. Ryszard Godyn

mgr Magorzata Goub

prof. dr hab. in. Tomasz Heese

mgr in. Agnieszka Hobot

prof. dr hab. Andrzej Hutorowicz

dr Tomasz Joniak

dr Agnieszka Kolada

doc. dr Andrzej Koodziejczyk

dr Pawe Koperski

prof. dr hab. Ryszard Kornijw

mgr in. Elbieta Korzec

dr Iwona Kostrzewska-Szlakowska

dr Katarzyna Kowalczewska-Madura

prof. dr hab. Lech Kufel

dr in. Agnieszka awniczak

dr Beata Messyasz

dr Pawe Owsianny

dr Agnieszka Pasztaleniec

dr Aleksandra Peechata

prof. UAM dr hab. Mariusz Peechaty


4

dr Wojciech Pczua

mgr in. Katarzyna Pikua

dr Ryszard Piotrowicz

dr Wojciech Paska

dr Andrzej Pukacz

dr Marek Rzepecki

mgr in. Magdalena Skuza

dr Hanna Soszka

mgr in. Katarzyna Sowiska

mgr in. Agnieszka Stachura

dr in. Ryszard Staniszewski

mgr in. Jarosaw Staczyk

mgr Dawid Szatten

mgr in. Anna Wojcieszonek


5

Spis treci

CZ I

Metodyka ................................................................................................................................. 15

Abstrakt .................................................................................................................................... 17

1. Wstp ................................................................................................................................... 19

2. Cel pracy ............................................................................................................................... 19

3. Zakres pracy .......................................................................................................................... 19

4. Materia i metody pracy ....................................................................................................... 20

4.1 Organizacja pracy w projekcie ............................................................................................ 20

4.2 Metodyka oceny stopnia degradacji jezior i zbiornikw .................................................... 21

4.3 Ocena podatnoci na degradacj jezior i zbiornikw......................................................... 25

4.4 Ocena zagroenia jezior i zbiornikw ze strony zlewni ...................................................... 28

4.5 Procedura oceny nasilenia presji na jeziora/zbiorniki (szacowanie adunkw azotu

i fosforu powstajcych w zlewniach jezior/zbiornikw) .......................................................... 33

4.6 Okrelanie warunkw korzystania z wd i ogranicze w uytkowaniu zlewni dla

jezior/zbiornikw zdegradowanych lub mogcych ulec degradacji na skutek

zidentyfikowanych presji .......................................................................................................... 35

Literatura .................................................................................................................................. 40

Spis publikacji bdcych podstaw ustalenia jednostkowych adunkw N i P z terenw o

rnych formach zagospodarowania ....................................................................................... 42

Spis tabel .................................................................................................................................. 43

Zacznik nr 1. Warunki korzystania z wd dorzecza w zakresie ograniczania niekorzystnego

wpywu rolnictwa na jeziora/zbiorniki ..................................................................................... 44

Zacznik nr 2. Katalog warunkw korzystania z wd dla jezior i zbiornikw ......................... 47

Zacznik nr 3. Zakres pyta ankietyzacyjnych ........................................................................ 49

Oceny JCWP jezior i zbiornikw sztucznych ............................................................................. 57

Dorzecze Wisy ......................................................................................................................... 59

Region wodny Dolnej Wisy ....................................................................................... 59

Zlewnia Wisy od dopywu spod Bogucina do Wdy (GD01) ................................... 59

Jezioro CHEMYSKIE ....................................................................................... 61

Jezioro LIKIECKIE ................................................................................................. 66

Jezioro KIE ....................................................................................................... 70

Jezioro SARNOWSKIE .......................................................................................... 74

Jezioro SKPSKIE WIELKIE ................................................................................... 78

Zlewnia Wisy od Wdy do ujcia (GD02) ................................................................ 83

Jezioro CHOJESKIE (CHOJNO) .......................................................................... 85


6

Jezioro DUEK .................................................................................................. 89

Jezioro GARDZIE .............................................................................................. 93

Jezioro GORYSKIE ............................................................................................ 96

Jezioro GRYLINY ............................................................................................. 101

Jezioro KAKAJ ................................................................................................... 106

Jezioro KARA .................................................................................................. 110

Jezioro KLASZTORNE ........................................................................................ 114

Jezioro KUCHNIA .............................................................................................. 118

Jezioro KUCKI (KLECEWSKIE) ........................................................................... 123

Jezioro ASISKIE ............................................................................................ 128

Jezioro KOSZ ................................................................................................ 132

Jezioro MENO ................................................................................................ 136

Jezioro NOGAT ................................................................................................. 140

Jezioro POW ............................................................................................... 145

Jezioro POPWKO ........................................................................................... 149

Jezioro RADODZIERZ ........................................................................................ 154

Jezioro RUDNICKIE WIELKIE ............................................................................. 158

Jezioro SILM ..................................................................................................... 163

Jezioro STUDA .................................................................................................. 167

Jezioro SZYMBARSKIE ...................................................................................... 171

Jezioro WITE ................................................................................................ 175

Jezioro TRUPEL ................................................................................................ 179

Jezioro UDZIERZ ............................................................................................... 184

Jezioro WDZYSKIE ....................................................................................... 188

Zlewnia Drwcy (GD03) ........................................................................................ 193

Jezioro BACHOTEK ........................................................................................... 195

Jezioro BARTEK ............................................................................................ 200

Jezioro BRYSKIE POUDNIOWE ..................................................................... 205

Jezioro BRYSKIE PNOCNE .......................................................................... 210

Jezioro CICHE ................................................................................................... 215

Jezioro DAUBY ................................................................................................. 219

Jezioro DBROWA MAA ................................................................................ 224

Jezioro DBROWA WIELKA .............................................................................. 229

Jezioro DBNO ................................................................................................. 234

Jezioro DUGIE................................................................................................. 239

Jezioro DUGIE................................................................................................. 243

Jezioro DRWCKIE ........................................................................................... 247

Jezioro EWINGI ................................................................................................ 252


7

Jezioro GIL........................................................................................................ 257

Jezioro GIL MAY ............................................................................................. 261

Jezioro GIL WIELKI ........................................................................................... 265

Jezioro GOWISKIE ........................................................................................ 270

Jezioro GRDY ................................................................................................. 275

Jezioro GUGOWO ............................................................................................ 280

Jezioro HARTOWIECKIE ................................................................................... 284

Jezioro IAWSKIE ............................................................................................. 289

Jezioro ILISK................................................................................................... 293

Jezioro JANOWSKIE ......................................................................................... 297

Jezioro JAKOWSKIE ........................................................................................ 301

Jezioro JEZIORAK ............................................................................................. 306

Jezioro KAMIONKOWSKIE................................................................................ 311

Jezioro KARNICKIE POUDNIOWE ................................................................... 316

Jezioro KARNICKIE PNOCNE ........................................................................ 320

Jezioro KTY ..................................................................................................... 324

Jezioro KIEPISKIE ......................................................................................... 328

Jezioro KIKOLSKIE ............................................................................................ 333

Jezioro KLESZCZYSKIE .................................................................................... 338

Jezioro KOCIO ................................................................................................ 342

Jezioro KSITE .................................................................................................. 346

Jezioro LENO WIELKIE .................................................................................... 350

Jezioro LIDZBARSKIE ........................................................................................ 354

Jezioro ABD ................................................................................................ 359

Jezioro KOREK .............................................................................................. 364

Jezioro MIELIWO ............................................................................................. 369

Jezioro MLEWIECKIE ........................................................................................ 373

Jezioro MORLINY ............................................................................................. 378

Jezioro MOSZCZONNE ..................................................................................... 382

Jezioro NISKIE BRODNO ................................................................................... 387

Jezioro OBORSKIE ............................................................................................ 392

Jezioro OSETNO ............................................................................................... 396

Jezioro OSTROWICKIE ...................................................................................... 401

Jezioro OSTROWIN .......................................................................................... 406

Jezioro OSTROWITE ......................................................................................... 410

Jezioro PARTCZYNY WIELKIE .......................................................................... 415

Jezioro PINIEWO .............................................................................................. 419

Jezioro PASKIE ................................................................................................ 423


8

Jezioro PUZY .................................................................................................... 428

Jezioro RADOMNO .......................................................................................... 433

Jezioro RUCEWO MAE ................................................................................... 438

Jezioro RUCEWO WIELKIE ................................................................................ 442

Jezioro RUDA WODA ....................................................................................... 447

Jezioro RUMIASKIE ........................................................................................ 451

Jezioro SAMBRD ............................................................................................ 456

Jezioro SAMISKIE ........................................................................................... 461

Jezioro SASINY ................................................................................................. 466

Jezioro SKARLISKIE ........................................................................................ 470

Jezioro SKIERTG ............................................................................................. 474

Jezioro SOSNO ................................................................................................. 478

Jezioro STEKLISKIE ......................................................................................... 483

Jezioro STRAYM ............................................................................................. 488

Jezioro SUMIN ................................................................................................. 493

Jezioro SZELG MAY ...................................................................................... 498

Jezioro SZELG WIELKI .................................................................................... 503

Jezioro TABRZ ................................................................................................ 508

Jezioro TARCZYSKIE ....................................................................................... 512

Jezioro TYLICKIE ............................................................................................... 517

Jezioro WIECZNO POUDNIOWE ..................................................................... 521

Jezioro WIECZNO PNOCNE .......................................................................... 526

Jezioro WIELGIE ............................................................................................... 531

Jezioro WITOSZEWSKIE ................................................................................... 536

Jezioro WYSOKIE BRODNO .............................................................................. 540

Jezioro ZAMKOWE ........................................................................................... 545

Jezioro ZARYBINEK ........................................................................................... 549

Jezioro ZBICZNO .............................................................................................. 554

Jezioro ZWINIARZ ............................................................................................ 558

Jezioro ALSKIE ................................................................................................ 562

Zlewnia Brdy (GD04) ............................................................................................ 567

Jezioro BIAE .................................................................................................... 569

Jezioro BORZYSZKOWSKIE ............................................................................... 573

Jezioro BRZENO ............................................................................................. 577

Jezioro BYSAWSKIE ........................................................................................ 580

Jezioro CEKCYSKIE WIELKIE ........................................................................... 584

Jezioro CHARZYKOWSKIE ................................................................................. 588

Jezioro CIEMNO ............................................................................................... 594


9

Jezioro DUGIE................................................................................................. 598

Jezioro DYBRZK ................................................................................................ 602

Jezioro DYMNO ................................................................................................ 606

Jezioro GBOKIE (PIETRZYKOWSKIE DUE) ................................................... 610

Jezioro GROCHOWSKIE .................................................................................... 614

Jezioro GWIAZDA ............................................................................................. 618

Jezioro GWIAZDY ............................................................................................. 622

Jezioro GWIEDZINIEC ..................................................................................... 626

Jezioro KARSISKIE .......................................................................................... 631

Jezioro KIEDROWICKIE ..................................................................................... 635

Jezioro KIELSK .................................................................................................. 638

Jezioro KOSKIE ............................................................................................... 643

Jezioro KOSOBUDNO ....................................................................................... 647

Jezioro KRPSKO .............................................................................................. 651

Jezioro KRUSZYSKIE ....................................................................................... 656

Jezioro KSIE .................................................................................................. 660

Jezioro LASKA................................................................................................... 664

Jezioro LIPCZYNO WIELKIE ............................................................................... 668

Jezioro LUTOWSKIE ......................................................................................... 672

Jezioro CKIE.................................................................................................. 676

Jezioro MDROMIERZ ...................................................................................... 681

Jezioro MILACHOWO ....................................................................................... 685

Jezioro MOSINO WIELKIE ............................................................................... 689

Jezioro MOCHEL .............................................................................................. 692

Jezioro NIECHORZ ............................................................................................ 697

Jezioro NIEROSTOWO ...................................................................................... 701

Jezioro NIWSKIE ............................................................................................... 705

Jezioro OLSZANOWSKIE ................................................................................... 709


Jezioro PARSZCZENICA .................................................................................... 717

Jezioro PARZYSKIE ......................................................................................... 721

Jezioro PIASZNO .............................................................................................. 725

Jezioro PSNO ................................................................................................ 729

Jezioro RADZIM ............................................................................................... 732

Jezioro SPOLESKIE ....................................................................................... 736

Jezioro SUPOWSKIE ....................................................................................... 740

Jezioro SOMISKIE .......................................................................................... 744

Jezioro SPIEREWNIK......................................................................................... 749


10

Jezioro STOBNO ............................................................................................... 753

Jezioro STRZYYNY ........................................................................................... 758

Jezioro STUDZIENICZNO .................................................................................. 762

Jezioro SUSKIE WIELKIE ................................................................................... 766

Jezioro SZCZYTNO WIELKIE .............................................................................. 770

Jezioro SZPITALNE ........................................................................................... 776

Jezioro LEPE ................................................................................................... 780

Jezioro LUZA .................................................................................................. 784

Jezioro WIEKATOWSKIE ................................................................................. 788

Jezioro TRZEBIELSK .......................................................................................... 793

Jezioro TRZEMESZNO ...................................................................................... 797

Jezioro TUCZNO ............................................................................................... 803

Jezioro WIEJSKIE .............................................................................................. 806

Jezioro WIERZCHUCISKIE MAE .................................................................... 811

Jezioro WITOCZNO .......................................................................................... 815

Jezioro ZAMARTE ............................................................................................. 819

Jezioro ALISKIE ............................................................................................ 823

Zbiornik KORONOWO ...................................................................................... 827

Zbiornik MYLOF ............................................................................................... 834

Zbiornik SMUKAA ........................................................................................... 838

Zbiornik TRYSZCZYN ......................................................................................... 844

CZ II

Zlewnia Wdy (GD05) ............................................................................................ 851

Jezioro BDZIMSKIE ....................................................................................... 853

Jezioro BRANICKIE DUE .................................................................................. 857

Jezioro BRZENO ............................................................................................. 861

Jezioro CZARNE POUDNIOWE ........................................................................ 865

Jezioro CZARNE PNOCNE ............................................................................ 869

Jezioro DUGIE................................................................................................. 872

Jezioro GARCZYN ............................................................................................. 876

Jezioro GOU (WDZYDZE PNOCNE: JELENIE, RADOLNE, GOU) ............ 881

Jezioro KABIE................................................................................................ 886

Jezioro LUBISZEWSKIE ..................................................................................... 891

Jezioro OCYPEL ................................................................................................ 895

Jezioro OKONISKIE ........................................................................................ 900


Jezioro OSUSZYNO ........................................................................................... 908

Jezioro SCHODNO ............................................................................................ 912


11

Jezioro SKPE .................................................................................................. 916

Jezioro SONE .................................................................................................. 919

Jezioro SUPINKO ............................................................................................ 923

Jezioro SUPINO .............................................................................................. 927

Jezioro STELCHNO ........................................................................................... 931

Jezioro SUDOMIE ............................................................................................. 935

Jezioro SUMINO ............................................................................................... 939

Jezioro TRZECHOWSKIE (CZECHOWSKIE) ........................................................ 943

Jezioro WDZYDZE POUDNIOWE .................................................................... 947

Jezioro WIECKIE ............................................................................................... 952

Jezioro WIECKIE ............................................................................................... 956

Jezioro WIELEWSKIE ........................................................................................ 960

Jezioro WYRWNO .......................................................................................... 965

Jezioro ZALESKIE .............................................................................................. 969

Zbiornik GRDEK ............................................................................................. 973

Zbiornik UR .................................................................................................... 979

Zlewnia bilansowa Wierzycy (GD06) .................................................................... 985

Jezioro BORZECHOWSKIE WIELKIE .................................................................. 987

Jezioro DOBROGOSZCZ .................................................................................... 992

Jezioro GATNO ................................................................................................. 996

Jezioro GRABOWSKIE .................................................................................... 1000

Jezioro HUTOWE ............................................................................................ 1005

Jezioro KRG .................................................................................................. 1010

Jezioro NIEDACKIE ......................................................................................... 1014

Jezioro POLASZKOWSKIE ............................................................................... 1019

Jezioro POCZYSKIE ................................................................................... 1024

Jezioro PRZYWIDZKIE WIELKIE ....................................................................... 1028

Jezioro PRZYWOCZNO.................................................................................. 1032

Jezioro SOBDZKIE ........................................................................................ 1036

Jezioro SUMISKIE ........................................................................................ 1040

Jezioro WIELKIE ............................................................................................. 1044

Jezioro WIERZYSKO ........................................................................................ 1048

Jezioro WYGONIN .......................................................................................... 1053

Jezioro ZAGNANIE .......................................................................................... 1056

Zlewnia bilansowa Raduni i Motawy (GD07) .................................................... 1061

Jezioro BIAE /NA W OD KARTUZ/ ................................................................ 1063

Jezioro BIAE .................................................................................................. 1067

Jezioro BRODNO MAE .................................................................................. 1071


12

Jezioro BRODNO WIELKIE .............................................................................. 1075

Jezioro DAMASZKA ........................................................................................ 1079

Jezioro DBROWSKIE..................................................................................... 1083

Jezioro GBOKIE ........................................................................................... 1088

Jezioro GODZISZEWSKIE ................................................................................ 1092

Jezioro KLASZTORNE DUE ............................................................................ 1097

Jezioro KODNO ............................................................................................. 1102

Jezioro OSTRZYCKIE ....................................................................................... 1107

Jezioro PATULSKIE ......................................................................................... 1113

Jezioro RADUSKIE DOLNE ............................................................................ 1118

Jezioro RADUSKIE GRNE ........................................................................... 1124

Jezioro REKOWO ............................................................................................ 1130

Jezioro SITNO ................................................................................................. 1134

Jezioro STYCKIE .......................................................................................... 1138

Jezioro TUCHOMSKIE ..................................................................................... 1142

Jezioro ZDUSKIE .......................................................................................... 1147

Zbiornik GOSZYSKI ....................................................................................... 1151

Zbiornik KOLBUDY DOLNE .............................................................................. 1156

Zbiornik APINO ............................................................................................. 1161

Zlewnia Supi (GD08) .......................................................................................... 1167

Jezioro BORUJA DUA ................................................................................... 1169

Jezioro CHOTKOWSKIE .................................................................................. 1173

Jezioro GLINNO, GLINOWSKIE ....................................................................... 1177

Jezioro GBOKIE ........................................................................................... 1181

Jezioro GOWIDLISKIE .................................................................................. 1184

Jezioro JELE ................................................................................................. 1189

Jezioro KAMIENICZNO ................................................................................... 1193

Jezioro MAUSZ DUY ..................................................................................... 1197

Jezioro MAUSZ MAY .................................................................................... 1202

Jezioro MDRZECHOWSKIE ........................................................................... 1206

Jezioro SKOTAWSKO WIELKIE ........................................................................ 1210

Jezioro WGORZYNO ..................................................................................... 1213

Jezioro UKWKO (UKOWSKIE) .................................................................. 1217

Zbiornik KONRADOWO ................................................................................... 1221

Zbiornik KRZYNIA ............................................................................................ 1225

Zlewnia upawy (GD09) ..................................................................................... 1229

Jezioro CZARNE .............................................................................................. 1231

Jezioro GARDNO ............................................................................................ 1235


13

Jezioro JASIE POUDNIOWY ........................................................................ 1241

Jezioro JASIE PNOCNY............................................................................. 1245

Jezioro JUNNO ............................................................................................... 1249

Jezioro KAMIENICKIE ..................................................................................... 1253

Jezioro POTGOWSKIE DUE ......................................................................... 1257

Zlewnia eby (GD10) .......................................................................................... 1261

Jezioro DOGIE WIELKIE ................................................................................ 1263

Jezioro KOZIE ................................................................................................. 1267

Jezioro LUBOWIDZKIE .................................................................................... 1272

Jezioro APALICKIE ........................................................................................ 1276

Jezioro EBSKO .............................................................................................. 1281

Jezioro RESKOWSKIE ...................................................................................... 1286

Jezioro SARBSKO ............................................................................................ 1290

Jezioro SIANOWSKIE ...................................................................................... 1294

Zlewnia Redy i Pianicy (GD11) .......................................................................... 1299

Jezioro CHOCZEWSKIE ................................................................................... 1301

Jezioro CZARNE .............................................................................................. 1305

Jezioro DBRZE .............................................................................................. 1309

Jezioro LEWINKO ........................................................................................... 1312

Jezioro MARCHOWO WSCHODNIE ................................................................ 1316

Jezioro MARCHOWO ZACHODNIE ................................................................. 1320

Jezioro OTALYNO ......................................................................................... 1324

Jezioro SALISKIE .......................................................................................... 1328

Jezioro WYSOKIE, WYSOKA, WYCZTOK ......................................................... 1332

Jezioro ARNOWIECKIE ................................................................................. 1336

Zlewnia Zalewu Wilanego (GD12) .................................................................... 1343

Jezioro BDZE (BDZKIE) ............................................................................... 1345

Jezioro BALEWSKIE ........................................................................................ 1350

Jezioro BARLEWICKIE ..................................................................................... 1356

Jezioro BURGALE ........................................................................................... 1360

Jezioro DBRWKA ....................................................................................... 1364

Jezioro DZIERZGO ........................................................................................ 1369

Jezioro GAUDY ............................................................................................... 1373

Jezioro GRAYMOWSKIE WSCHODNIE .......................................................... 1377

Jezioro GRAYMOWSKIE ZACHODNIE ........................................................... 1381

Jezioro JANUSZEWSKIE .................................................................................. 1385

Jezioro LIWIENIEC .......................................................................................... 1389

Jezioro ORKUSZ .............................................................................................. 1393


14

Jezioro PIOTRKOWSKIE .................................................................................. 1397

Jezioro SOWICA ............................................................................................. 1401

Jezioro SUSKIE ............................................................................................... 1405

Jezioro ZAJEZIERSKIE ..................................................................................... 1409

Zlewnia Elblga i uaw Elblskich (GD13) ......................................................... 1415

Jezioro DRUNO ............................................................................................ 1417

Jezioro MOTAWA WIELKA ........................................................................... 1422

Zlewnia Paski i Baudy (GD14) .......................................................................... 1427

Jezioro GAMERSKIE ....................................................................................... 1429

Jezioro GIWA ................................................................................................ 1433

Jezioro ISG ................................................................................................... 1438

Jezioro GUCKIE ........................................................................................... 1443

Jezioro OBY .................................................................................................. 1448

Jezioro MARG .............................................................................................. 1452

Jezioro MILDZIE ............................................................................................. 1457

Jezioro NARIE ................................................................................................. 1462

Jezioro SARG ................................................................................................ 1467

Jezioro WITAJNO NATERSKIE ..................................................................... 1472

Jezioro TAUTY ................................................................................................ 1477

Jezioro TONKA ............................................................................................... 1481

Jezioro WUKNIKI .......................................................................................... 1485

Jezioro WULPISKIE ...................................................................................... 1490

Zbiornik PIERZCHAY ...................................................................................... 1495

Metodyka


17

Abstrakt

Opracowanie Sformuowanie w warunkach korzystania z wd regionu wodnego

ogranicze w korzystaniu z wd jezior lub zbiornikw oraz w uytkowaniu ich zlewni jest

pierwszym tak obszernym i kompleksowym omwieniem sytuacji wszystkich polskich jezior i

zbiornikw (odpowiednio 1112 i 118 czci wd), generalnie o powierzchni przekraczajcej

50 ha. W syntetycznej i ujednoliconej formie zaprezentowano ocen stanu kadego

jeziora/zbiornika i jego podatnoci na degradacj, scharakteryzowano presje oddziaujce na

kad cz wd oraz podano zalecenia, ktrych wdroenie prowadzi powinno do

utrzymania bd osignicia co najmniej dobrego stanu/potencjau ekologicznego kadego

jeziora/zbiornika. Opisy jezior/zbiornikw wykonane zostay przez kilkudziesicioosobowy

zesp ekspertw z caej Polski, posiadajcych wieloletnie dowiadczenie i bogaty dorobek w

zakresie ochrony jezior.

W obrbie kadego RZGW zidentyfikowano jeziora/zbiorniki zdegradowane lub

zagroone degradacj. Dla tych obiektw istnieje konieczno opracowania warunkw

korzystania z wd zlewni, opartych na przeprowadzeniu szczegowego bilansu wodno-

gospodarczego oraz wnikliwej analizie funkcjonowania ekosystemu wodnego.


19

1. Wstp

Praca pn. Sformuowanie w warunkach korzystania z wd regionu wodnego

ogranicze w korzystaniu z wd jezior lub zbiornikw oraz w uytkowaniu ich zlewni zostaa

zrealizowana na zlecenie Krajowego Zarzdu Gospodarki Wodnej, reprezentowanego przez

Regionalny Zarzdu Gospodarki Wodnej w Krakowie, zgodnie z umow nr 459/09/Wn50/NE-

Wu-Tx/D z dnia 24 wrzenia 2009 r. Projekt ten jest wspfinansowany ze rodkw

Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Wykonawc

przedmiotowej pracy jest konsorcjum firm: MGGP S.A. z siedzib w Tarnowie oraz Instytut

Ochrony rodowiska wraz z grup ekspertw zaproszonych do wsppracy.

2. Cel pracy

Celem projektu byo okrelenie szczeglnych dziaa dla poprawy stanu oraz dziaa

prowadzcych do zminimalizowania presji zidentyfikowanych w zlewniach jezior i zbiornikw

wodnych. Dziaania te stanowi bd podstaw dla formuowania warunkw i ogranicze

korzystania z zasobw wytypowanych jezior lub zbiornikw wodnych.

Dziki wprowadzonym w ramach warunkw korzystania z wd regionu i wd zlewni

zakazom, nakazom i ograniczeniom w zakresie odprowadzania ciekw, poborw i in.,

moliwa bdzie odbudowa ekosystemw wodnych, ktre ulegy zdegradowaniu poprzez

niewaciw eksploatacj zasobw wodnych.

3. Zakres pracy

Zakres pracy obj ocen stopnia degradacji i/lub stopnia podatnoci na degradacj

jezior i zbiornikw wodnych oraz wyznaczenie jezior i zbiornikw zdegradowanych wskutek

niewaciwego korzystania z ich zasobw wodnych, sposobu uytkowania zlewni wraz

z ocen moliwoci technicznych i czasowych przywrcenia ich do dobrego stanu. Zostay

zaproponowane moliwe do wprowadzenia, w ramach warunkw korzystania z wd,

dziaania suce poprawie stanu jezior i zbiornikw wodnych oraz ograniczenia

w korzystaniu z ich zasobw i uytkowaniu zlewni. Dziaania te bd wspiera proces

odbudowy zdegradowanych jezior i zbiornikw wodnych, a take zapobiega ewentualnemu

pogorszeniu si stanu akwenw podatnych na degradacj.

Prace objy nastpujce dziaania:

zaproponowanie sposobu oceny stopnia degradacji i/lub stopnia podatnoci na degradacj jezior i zbiornikw wodnych,


20

identyfikacja jednolitych czci wd jezior i zbiornikw wodnych, stanowicych jednolite czci wd powierzchniowych, ktre uznane zostay za zdegradowane

i podatne na degradacj wraz z okreleniem przyczyn degradacji,

okrelenie dla kadej JCWP jezior i zbiornikw wodnych, zidentyfikowanej jako zdegradowana lub podatna na degradacj, szczeglnych dziaa dla poprawy stanu,

szczeglnych warunkw korzystania z jej zasobw wodnych oraz ogranicze

w uytkowaniu zlewni wraz z ocen moliwoci czasowych przywrcenia ich do

dobrego stanu,

4. Materia i metody pracy

4.1 Organizacja pracy w projekcie

Projekt zosta zrealizowany przez Konsorcjum: MGGP S.A. i Instytut Ochrony

rodowiska, wsppracujce z grup limnologw z kilku uczelni oraz instytutw badawczych,

posiadajcych wieloletnie dowiadczenie i bogaty dorobek w zakresie ochrony jezior i ich

rekultywacji. Ze wzgldu na zasig oraz skal prac i analiz (obejmujcych ponad 1200 jezior

i zbiornikw wodnych w Polsce), przeprowadzonych w bardzo krtkim czasie, uwzgldniono

podzia terytorium Polski na obszary administrowane przez poszczeglne regionalne zarzdy

gospodarki wodnej i stworzono kilka wsppracujcych ze sob zespow naukowych,

przypisanych do okrelonego obszaru. Zesp ekspertw spotka si kilkukrotnie w celu

uzgodnienia jednolitej metodyki pracy. Wiele szczegowych ustale metodycznych podjto

drog kontaktw mailowych. W efekcie przygotowane zostay dwa dokumenty, ktre

rozesane zostay wszystkim ekspertom. Pierwszy to format opisu kadego jeziora, a drugi to

instrukcja do przygotowania tabel i wylicze do opisu kadego jeziora.

Ze wzgldu na ogromn ilo danych podlegajc wymianie pomidzy ekspertami

oceniajcymi poszczeglne jeziora/zbiorniki a osobami przygotowujcymi dane wyjciowe

prac w Projekcie zorganizowano w oparciu o serwer danych FTP tj. stworzono odpowiedni

platform wymiany danych.

Ze wzgldu na duy zakres opracowania, weryfikacj aktualnego stanu presji zlewniowej

(punktowej i obszarowej) przeprowadzono w oparciu o dane obrazowe GIS oraz dane

tabelaryczne opisujce dane obrazowe. Prac podzielono na pi faz z uwzgldnieniem

jednostek hydrograficznych, jakimi s zlewnie bilansowe. Dla kadego jeziora naturalnego

i zbiornika sztucznego utworzono poligonowe warstwy SHP zlewni cakowitych oraz dwie

strefy buforowe (piercienie okalajce jezioro/zbiornik pierwsza strefa od brzegu do

100 metrw i druga strefa od 100 do 1000 metrw). Bazujc na danych przekazanych przez

Zamawiajcego oraz dodatkowo pozyskanych danych, utworzono kolejne warstwy SHP,

zawierajce informacje o sposobie zagospodarowania terenu zlewni (na podstawie CLC


21

2006), punktowych rdach zanieczyszcze, poborach wd i innych presjach w zlewniach

cakowitych badanych jezior i zbiornikw sztucznych. Warstwy SHP przekonwertowano do

formatu KML/KMZ. Format ten pozwoli wszystkim ekspertom na przegldanie i

analizowanie danych obrazowych za pomoc oglnodostpnej przegldarki danych

geograficznych Google Earth. Ze wzgldu na stopie generalizacji danych CORINE Land Cover

2006, w przyjtych analizach przestrzennych prowadzcych do wyliczenia adunkw

biogenw w zlewniach cakowitych, przy nakadaniu na siebie warstw CLC2006 z warstwami

bazy danych MPHP 2007, powstay rozbienoci w powierzchniach jezior. W programie

CORINE Land Cover zaoono, e kartowanie form pokrycia terenu bdzie odbywao si z

dokadnoci odpowiadajc mapie w skali 1:100000, wobec czego przyjto e najmniejsza

jednostka powierzchni wprowadzona do bazy ma obszar 25 ha, minimalna szeroko

kartowanych obiektw wynosi 100 m, a dokadno prowadzenia granic wydziele

poszczeglnych form pokrycia terenu wynosi 100 m . Natomiast dane przestrzenne dla bazy

MPHP 2007 powstaway w oparciu o referencyjne podkady map topograficznych w sakli

1:50000. Autorzy opracowania nie widz technicznych moliwoci wyeliminowania tego

problemu. Jednoczenie stoj na stanowisku, e rozbienoci te nie maj znaczcego wpywu

dla szacowania udziau adunkw biogenw pochodzcych z rnych rde.

4.2 Metodyka oceny stopnia degradacji jezior i zbiornikw

Do oceny stanu jezior i zbiornikw wykorzystane zostay przede wszystkim dane

monitoringowe z lat 2004-2008 a take dane wczeniejsze, jeli danych aktualnych

brakowao, nawet z lat dziewidziesitych (takie przypadki zostay odpowiednio

skomentowane)*. Jeli dla jeziora istniej dane monitoringowe z kilku lat bada, to podstaw

oceny byy wyniki najnowsze. W latach 2004-2008 badaniami monitoringowymi zostaa

objta okoo poowa jezior naturalnych o powierzchni przekraczajcej 50ha. Do roku 2006

badania monitoringowe jezior prowadzone byy dwukrotnie w cigu roku (cyrkulacja

wiosenna i stagnacja letnia). Zgromadzone w tych latach wyniki (baza danych JEZIORA)

dotycz ste substancji biogennych oraz chlorofilu a. Ocena wd przeprowadzana bya

zgodnie z Systemem Oceny Jakoci Jezior (Kudelska, Cydzik, Soszka 1983). Dane z lat 2007-

2008 pochodz z bada monitoringowych prowadzonych wg nowego programu, zgodnego z

Ramow Dyrektyw Wodn. Czstotliwo poboru prb okrelono w nim na 3 razy w roku

(cyrkulacja wiosenna, pocztek okresu letniego i szczyt stagnacji letniej), a oprcz substancji

biogennych i chlorofilu w ocenie, przynajmniej niektrych jezior, uwzgldniono rwnie

makrofity. Klasyfikacja jezior przeprowadzana bya zgodnie z Rozp. M z 20 sierpnia 2008,

* W pracy wykorzystano dane Inspekcji Ochrony rodowiska uzyskane w ramach Pastwowego Monitoringu rodowiska


22

Dz.U. nr 162, poz. 1008), ktre podaje specyficzne dla typu normatywy dla niektrych

elementw biologicznych oraz wspomagajcych fizyczno-chemicznych (tabela 1, 2 i 3).

Tabela 1. Specyficzna dla typu klasyfikacja jezior na podstawie chlorofilu a

Typ jeziora Stan bardzo

dobry (I)

Stan dobry

(II)

Stan umiar

-kowany

(III)

Stan saby

(IV)

Stan zy

(V)

stratyfikowane o maej wartoci wsp. Schindlera

5 8 11 16 >16

stratyfikowane o duej wartoci wsp. Schindlera

7 13 21 33 >33

polimiktyczne o maej wartoci wsp. Schindlera

10 19 30 42 >42

polimiktyczne o duej wartoci wsp. Schindlera

10 23 40 68 >68

Tabela 2. Specyficzne dla typu graniczne wartoci klas stanu ekologicznego makrofitowego wskanika ESMI

Wskanik

Stan

bardzo

dobry (I)

Stan dobry

(II)

Stan umiar

-kowany

(III)

Stan saby

(IV)

Stan zy

(V)

Makrofitowy Indeks Stanu Ekologicznego dla jezior ramieniowych gbokich

1-0,68 0,679-0,34 0,339-0,17 0,169-0,09


23

Tabela 3. Graniczne dla stanu dobrego i umiarkowanego wartoci elementw fizyczno-chemicznych w poszczeglnych typach jezior

Wskanik Typ jeziora

stratyfikowane o maej wartoci wsp. Schindlera

stratyfikowane o duej wartoci wsp. Schindlera

polimiktyczne o maej wartoci wsp. Schindlera

polimiktyczne o duej wartoci wsp. Schindlera

P cak. (mgP/l) 0,060 0,090 0,100 0,120 N cak. (mgN/l) 1,5 2,0 1,6 2,5 Przezroczysto m 2,5 1,7 1,5 1,0 O2 nad dnem (mg/l) nie dotyczy 4,0 r. nasycenie hypo -limnioniu tlenem (%)

10 nie dotyczy

Przewodno el. w. (s/cm)

600

Dla wszystkich jezior, dla ktrych dostpne byy wyniki bada monitoringowych, dane

literaturowe albo wyniki wasnych bada ekspertw zaangaowanych w projekt, na

podstawie powyszych kryteriw (z uwzgldnieniem typologii) okrelono stan ekologiczny.

Naley pamita, e dla duej czci jezior danych monitoringowych brakuje i wtedy ocena

stopnia degradacji jeziora zostaa wyprowadzona przez ekspertw na podstawie rnych

przesanek porednich (w tym danych ankietowych patrz niej). W takich przypadkach

ocena ta powinna by traktowana jako przybliona, czy te orientacyjna. Naley rwnie

zdawa sobie spraw, e przeprowadzona ocena stanu jezior dokonana zostaa praktycznie

na podstawie jednego elementu biologicznego i to niepenego, tzn. zawartoci chlorofilu a,

ktra jest miar obfitoci glonw fitoplanktonowych. W przypadku fitoplanktonu, do oceny,

powinny by wzite pod uwag rwnie inne aspekty wystpowania tego zespou (=

elementu biologicznego), jak skad taksonomiczny oraz intensywno i czstotliwo

wystpowania zakwitw. W ocenie tylko niewielkiej grupy jezior mogy by wykorzystane

makrofity. Makrobezkrgowce oraz ryby, ze wzgldu na brak danych, a take narzdzi do

oceny, zostay pominite w ogle. Przeprowadzenie oceny jezior na podstawie kompletu

kryteriw biologicznych, wymaganych Ramow Dyrektyw Wodn, z pewnoci odmienioby

wynik oceny wielu zbiornikw, zwaszcza przy zastosowaniu zasady one-out-all-out

(najgorszy wynik decyduje o ocenie ostatecznej).

Generalnie, nie byy dostpne dane o stanie chemicznym jezior/zbiornikw. Wyniki analiz

substancji priorytetowych i innych zanieczyszczajcych, wykonywanych w roku 2008

w ramach monitoringu wd stojcych traktowane s jako pilotowe i nie mogy stanowi

wiarygodnej podstawy oceny.

W analizie stopnia degradacji jezior i zbiornikw nie zostay wykorzystane wyniki

monitoringu ich osadw dennych. Zamieszczone na stronach internetowych GIO oceny

stopnia zanieczyszczenia osadw nie s opatrzone adnym komentarzem, dotyczcym


24

kryteriw zastosowanych w ocenach. Oceny wzbudzaj czasem konsternacj, gdy np.

w jeziorze o stanie ekologicznym bardzo dobrym stopie zanieczyszczenia osadw oceniany

jest jako wysoki. Po konsultacjach z wykonawcami monitoringu osadw (Pastwowy Instytut

Geologiczny) okazao si, e zastosowane do oceny rne kryteria nie zostay opracowane

w Polsce i nie s dostosowane do warunkw polskich. S to np. propozycje zaczerpnite

z pimiennictwa kanadyjskiego albo nawizuj do dyskutowanych obecnie kryteriw

europejskich. Nie maja wic adnego oparcia w przyjtych w Polsce, albo w UE, przepisach,

czy te normach. Nie s zweryfikowane w warunkach polskich, gdzie towe zawartoci

rnych substancji zanieczyszczajcych moe by cakiem rne od tego, co stwierdza si na

innym kontynencie.

Zastosowane podejcie do oceny degradacji zbiornikw antropogenicznych jest

zbiene z metodyk przedstawion w odniesieniu do jezior z pewnymi wyjtkami, ktre

zostan poniej wymienione.

Oglne zaoenia:

1. Ocenie poddano wszystkie zbiorniki wskazane w SIWZ.

2. W celu okrelenia charakteru zbiornikw antropogenicznych, zastosowano podejcie

przedstawione w pracy, wykonanej w IMGW Oddz. Wrocaw Opracowanie metodyk

monitoringu i oceny potencjau ekologicznego zbiornikw zaporowych na podstawie

parametrw biologicznych (Bachuta i In. 2009), oparte na okresie wymiany wody

w zbiornikach. Zgodnie z powyszym, zastosowano nastpujcy podzia zbiornikw:

zbiorniki reolimniczne woda w zbiorniku wymienia si co najmniej 15 razy w cigu roku; s to zbiorniki, ktre s bardziej zblione do rzek ni jezior,

zbiorniki przejciowe woda w zbiorniku wymienia si od 10 do 15 razy w cigu roku; zbiorniki ktre w czci rzecznej s bardziej zblione do rzek, w czci

jeziorowej (blisko zapory) do jezior,

zbiorniki limniczne woda w zbiorniku wymienia si najwyej 10 razy w cigu roku; s to zbiorniki bardziej zblione do jezior.

Zastosowanie do oceny zbiornikw przedstawionej w powyszej pracy metodyki oceny stanu

na dzie dzisiejszy jest niemoliwe, z uwagi na brak wynikw monitoringu wd w zakresie

licznych wskanikw biologicznych.

3. Ocena zbiornikw na podstawie wynikw monitoringu wd z okresu 2000 - 2008,

odbywaa si z zastosowaniem wskazanych dla jezior wartoci wskanika biologicznego

jakoci wody (chlorofil a) oraz wskanikw fizyko- chemicznych (przezroczysto, azot

oglny, fosfor oglny, stenie tlenu nad dnem lub rednie nasycenie tlenem hipolimnionu,

przewodno el. w.), wg za. 2 do Rozporzdzenia M z dnia 20 sierpnia 2008 w sprawie


25

sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czci wd powierzchniowych (Dz. U. nr 162, poz.

1008).

Na podstawie podziau zbiornikw wynikajcego z okresu wymiany wody, informacji

o wystpowaniu zjawiska stratyfikacji wd oraz obliczonej wartoci Wsp. Schindlera,

przyporzdkowano poszczeglne zbiorniki do jednego z czterech typw jezior, dla ktrych

w podejciu metodycznym zaproponowanym w czci jeziornej projektu, wskazano

wartoci graniczne poszczeglnych wskanikw jakoci wody pomidzy dobrym stanem wd,

a stanem umiarkowanym (dla wskanikw fizyko- chemicznych) oraz dla piciu stanw

ekologicznych w przypadku chlorofilu a.

Decydujcym w oglnej ocenie stanu, za przyjt metodyk, bya przede wszystkim warto

wskanika biologicznego jakoci wody (chlorofil a), a pozostae wskaniki traktowano

drugoplanowo.

Przy analizie danych monitoringowych wykorzystywano wszystkie dostpne analizy

(w wikszoci przypadkw byy to analizy z wiosny, lata i jesieni), biorc pod uwag zapis Za.

6, pkt VIII, ppkt 4 Rozporzdzenia z 2008 r. dot. sposobu klasyfikacji stanu JCWP. Stan

ekologiczny zbiornikw oceniano we wszystkich badanych punktach pomiarowo-

kontrolnych (nie stosowano uredniania wynikw dla caego zbiornika), z uwagi na czsto

odmienn jako wd w poszczeglnych punktach oraz dla zobrazowania zmiennoci

i zalenoci stanu wd od miejsca pobrania prby (np. moliwo zobrazowania wpywu

cieku zasilajcego zbiornik na jego stan).

4.3 Ocena podatnoci na degradacj jezior i zbiornikw

Dla okoo 800 jezior polskich objtych badaniami monitoringowymi od roku 1992,

w bazie danych JEZIORA istniej dane o ich naturalnej podatnoci na degradacj wedug

Systemu Oceny Jakoci Jezior (Kudelska, Cydzik i Soszka 1983). Zostay one wykorzystane

w ocenie zagroenia jezior ze strony zlewni. Dla pozostaych jezior podatno na degradacj

wedug SOJJ wyznaczono na podstawie dostpnych danych.

Zestaw wskanikw do oceny podatnoci przedstawia si nastpujco:

rednia gboko jeziora (V/P, gdzie V objto jeziora, P powierzchnia jeziora);

stosunek objtoci jeziora do dugoci linii brzegowej (V/L);

procent stratyfikacji wd wyraa udzia hypolimnionu w caej objtoci wd;

iloraz powierzchni dna czynnego tj. dna lecego w zasigu epilimnionu i objtoci

epilimnionu (Pe/Ve);

procent wymiany wody w roku stosunek odpywu z jeziora do jego pojemnoci w jednostce

czasu;


26

wspczynnik Schindlera iloraz powierzchni zlewni cakowitej mierzonej cznie z

powierzchni jeziora i objtoci jeziora ((Pz+Pj)/V);

sposb zagospodarowania zlewni bezporedniej jeziora.

Okrelenie kategorii podatnoci jeziora na degradacj opiera si wszystkich wskanikach, ktrych

wartociom przypisuje si kategori, a kadej kategorii punktacj (I kategoria 1 punkt, II 2punkty,

III 3 punkty, poza kategori 4 punkty). Zakresy wartoci wskanikw w poszczeglnych

kategoriach podatnoci przedstawia tabela 4.

Tabela 4. Wskaniki i ich normatywy dla poszczeglnych kategorii podatnoci jezior na degradacj wedug SOJJ

wskanik

Kategoria podatnoci

I II III Poza kategori

Gboko jeziora (m) 10 5 3 50

Sposb zagospodarowania zlewni bezporedniej w % 60%

lasw


27

wystpuje w nich stratyfikacja, a dno czynne obejmuje ca powierzchni dna jeziora. Przy

okrelaniu dominujcego sposobu zagospodarowania terenw otaczajcych jezioro, zamiast

zlewni bezporedniej (ktrej zasigu nie wyznaczano) analizowano zagospodarowanie

powierzchni bufora 1000 m, co byo oczywicie znacznym uproszczeniem.

Na potrzeby projektu rozwaano rwnie moliwo wykorzystania metody oceny

oddziaywania zlewni na jezioro oraz oceny odpornoci jeziora na wpywy z zewntrz wedug

Bajkiewicz-Grabowskiej (1987). Ocena oddziaywania zlewni na jezioro, w tej metodzie,

uwzgldnia nastpujce wskaniki:

Wspczynnik Ohlego (stosunek powierzchni zlewni cakowitej jeziora do powierzchni jeziora),

Typ bilansowy jeziora, Gsto sieci rzecznej z zlewni bezporedniej, redni spadek zlewni bezporedniej, Udzia obszarw bezodpywowych w zlewni bezporedniej, Budowa geologiczna zlewni bezporedniej, Sposb uytkowania zlewni bezporedniej.

Dla wszystkich tych wskanikw ustalono zakresy wartoci w podziale na 4 grupy.

Przynaleno jeziora do grupy podatnoci na dostaw materii ze zlewni okrela si metod

punktacji, analogicznie do przedstawionej powyej kategoryzacji wedug SOJJ. Zakresy

wartoci punktacji dla poszczeglnych grup podatnoci zlewni przedstawiaj si nastpujco:

1,0 Grupa 1 - Zlewnia ma ograniczone moliwoci uruchamiania adunku obszarowego i brak

moliwoci dostarczania materii do zbiornika

1,1-1,4 Grupa 2 - Zlewni charakteryzuje may wpyw na uruchamianie adunku obszarowego i niewielka moliwo dostarczania go do zbiornika

1,5-1,9 Grupa 3 - Zlewnia ma rednie moliwoci uruchamiania adunku obszarowego i zasilania jeziora

> 2,0 Grupa 4 - Zlewnia ma due moliwoci dostarczania adunku do jeziora.

Ocena podatnoci na dostaw materii do jeziora opiera si w duej mierze na danych

dotyczcych zlewni bezporedniej. Danych takich nie ma dla wszystkich jezior polskich

objtych projektem, a wyznaczenie granic zlewni bezporedniej kadego jeziora oraz

zgromadzenie danych dla tego obszaru przekracza ramy czasowe caego projektu. Dwa

wskaniki oceny roli zlewni w uruchamianiu adunku biogenw, odnoszce si do zlewni

cakowitej: wspczynnik Ohlego i typ bilansowy jeziora, mog by wykorzystane w analizach.

Dlatego zaoono, e ocena zlewni wedug Bajkiewicz-Grabowskiej (1987) bdzie

przeprowadzana na podstawie trzech dostpnych wartoci wskanikw. Druga z ocen, w

metodzie Bajkiewicz-Grabowskiej, to nieco zmodyfikowana ocena podatnoci wedug SOJJ,


28

wspomniana powyej. Na pocztkowym etapie realizacji pracy, eksperci, opisujc stan

kolejnych jezior, sygnalizowali, e ocena roli zlewni w uruchamianiu adunku biogenw i ich

transporcie do jeziora, oparta wycznie na trzech wskanikach jest niewiarygodna i czsto

stoi w sprzecznoci z realn sytuacj, w ktrej znajduje si jezioro. Na fakt taki zwrcia

rwnie uwag uczestniczka spotkania (czonkini Zespou Monitorujcego) w RZGW Krakw

w dniu 28 kwietnia 2010, powiconego przedstawieniu postpu prac w zakresie zbiornikw.

W tej sytuacji, po wymianie stanowisk w gronie ekspertw, zarekomendowano odstpienie

od interpretacji oceny zlewni wedug Bajkiewicz-Grabowskiej, jeli wikszo danych do jej

przeprowadzenia jest niedostpna. Gdy moliwe byo wyliczenie redniej punktacji ze

wszystkich wskanikw uwzgldnianych przez Bajkiewicz-Grabowsk (1987) przy ocenie roli

zlewni w obcieniu adunkiem biogenw wd jeziora lub gdy ocena taka jest dostpna w

literaturze, a zwaszcza w licznych monografiach obszarw pojeziernych, ktre ukazuj si od

lat osiemdziesitych, zostaa ona przywoana w opisach jezior. W przypadku pewnej liczby

jezior, dla ktrych dysponowano tylko trzema wskanikami, wartoci zamieszczono tylko

informacyjnie i nie miay one wpywu na ocen.

W przypadku zbiornikw wodnych innych ni jeziora, wskazanych do analizy,

przeprowadzono wyliczenia wskanikw podatnoci na degradacj, wzorowanych na SOJJ,

w zakresie:

wskanika redniej gbokoci zbiornika, wskanika wyraonego jako stosunek objtoci zbiornika do dugoci linii brzegowej, wskanika % wymiany wody w roku, wspczynnika Schindlera, wskanika zagospodarowania zlewni bezporedniej, jako udzia lasw i gruntw ornych

w zlewni.

Wartoci graniczne dla poszczeglnych kategorii podatnoci na degradacj przyjte zostay

za SOJJ.

Powysze wskaniki zostay ustalone dla zbiornikw, dla ktrych istniaa moliwo

pozyskania informacji wejciowych.

Podczas prac wykorzystane zostay rwnie dostpne wyniki analizy degradacji i podatnoci

na degradacj poszczeglnych jezior i zbiornikw w Polsce, wykonane i opublikowane przez

ekspertw zajmujcych si problematyk ochrony wd stojcych, np. materiay

pokonferencyjne.

4.4 Ocena zagroenia jezior i zbiornikw ze strony zlewni

Dla kadego z jezior polskich oraz zbiornikw objtych opracowaniem oszacowano

zagroenie ze strony zlewni (punktowe i obszarowe rda zanieczyszcze).


29

Dane wejciowe do przeprowadzenia analiz obejmoway informacje o czynnikach presji

rodowiskowych udostpnione przez regionalne zarzdy gospodarki wodnej, inspektoraty

ochrony rodowiska, a take zawarte w CLC 2006, pimiennictwie, pochodzce z analizy map,

zdj lotniczych i satelitarnych. rdem informacji bya rwnie ankietyzacja urzdw

gminnych, Internet oraz niepublikowane dane znajdujce si w posiadaniu wykonawcw

pracy. Nastpujce czynniki presji byy przedmiotem analizy:

1) udzia w powierzchni zlewni jezior i zbiornikw terenw uytkowanych rolniczo,

2) wystpowanie na terenie zlewni ferm hodowlanych na podstawie informacji o zoonych

wnioskach i uzyskanych pozwoleniach zintegrowanych oraz z przeprowadzonej

ankietyzacji gmin,

3) udzia w powierzchni zlewni jezior i zbiornikw terenw przemysowych,

4) obecno na terenie zlewni jezior i zbiornikw zrzutw ciekw oczyszczonych

z oczyszczalni ciekw analiza wszystkich wskazanych w bazie danych zrzutw ciekw

wg pozwole wodnoprawnych oraz w bazach danych z urzdw marszakowskich

o wysokoci opat za korzystanie z wd, rwnie informacje z ankietyzacji gmin,

5) obecno na terenie zlewni jezior i zbiornikw zrzutw ciekw nieoczyszczonych -

analiza wszystkich wskazanych w bazie danych zrzutw ciekw wg pozwole

wodnoprawnych oraz w bazach danych z urzdw marszakowskich o wysokoci opat za

korzystanie z wd, rwnie informacje z ankietyzacji gmin,

6) intensywno turystycznego i rekreacyjnego wykorzystania jezior i zbiornikw - w tym

szlaki wodne i egluga rdldowa, obecno kpielisk zorganizowanych

i niezorganizowanych na podstawie wykazw wd wykorzystywanych do rekreacji,

a w szczeglnoci do kpieli, sporzdzonych przez RZGW w 2003 r.,

7) obecno w zlewni jezior i zbiornikw innych obiektw, mogcych mie wpyw na jako

bd ilo zasobw wodnych, np. duych kompleksw staww rybnych, staww

przepywowych (ososiowych),

8) obecno znaczcych poborw wody bezporednio z jezior i zbiornikw, bd

zlokalizowanych w zlewniach, a majcych wpyw na ich zasoby wodne na podstawie

baz danych o poborach wd wg pozwole wodnoprawnych oraz baz danych z urzdw

marszakowskich o wysokoci opat za korzystanie z wd, rwnie informacje

z ankietyzacji gmin,

9) pitrzenie jezior i zbiornikw. W tym ostatnim przypadku naley zdawa sobie spraw, e zmiany zachodzce w ekosystemie

jeziornym pod wpywem podpitrzenia wd zale nie tylko od wysokoci pitrzenia, ale te od

dugoci trwania poszczeglnych stanw wody i pory roku w ktrej woda jest retencjonowana.

Stosunkowo wysokie, ale krtkotrwae pitrzenie wczesn wiosn, czsto obserwowane w

warunkach naturalnych, ma nieporwnanie mniejszy wpyw na stan ekologiczny jeziora ni

kilkumiesiczne pitrzenie pn wiosn i w lecie tylko o 30 cm (Godyn 1990). Do kadego

przypadku naley podchodzi indywidualnie, poniewa w zalenoci od nachylenia terenu rny


30

bdzie obszar zalanego obrzea, rna objto retencjonowanej wody i jej stosunek do

dotychczasowej objtoci jeziora. Due znaczenie ma te charakter zlewni, z ktrej spywa woda do

jeziora, ze wzgldu na dostarczany adunek zanieczyszcze. W kadym przypadku niezbdne jest

wic przygotowanie przynajmniej uproszczonego raportu oddziaywania na rodowisko, cho

Rozporzdzenie RM z dn. 9.XI.2004 (Dz.U. 257, poz. 2573) nakada obowizek wykonania raportu

jedynie w przypadku retencjonowania od 10 mln. m3 wody lub gdy wysoko pitrzenia siga co

najmniej 5 m. Wykonanie takich ekspertyz dla kadego planowanego do podpitrzenia jeziora

wykracza poza ramy tego opracowania. Informacja o planach podpitrzenia zawarta w opisie jeziora

powinna jednak wskazywa na konieczno wykonania oceny jego oddziaywania, niezalenie od

skali przedsiwzicia.

Ze wzgldu na brak dostpu do danych o obecnoci i pooeniu gruntw

zmeliorowanych w zlewniach jezior i zbiornikw, w tym zdrenowanych, a take o stanie

urzdze melioracyjnych (co pierwotnie byo planowane), zagadnienie to nie zostao

uwzgldnione w analizach.

Na funkcjonowanie jeziora ogromny wpyw ma sposb prowadzenia gospodarki rybackiej.

Zarybianie wydaje si mie nawet wikszy wpyw na stan ichtiofauny jezior ni inne

oddziaywania antropogeniczne. Obecnie prawo do rybackiego korzystania z wd

przekazywane jest wycznie uytkownikowi wyonionemu w drodze postpowania

konkursowego, wskazanego w odpowiednich przepisach. Dyrektor RZGW ogasza konkurs na

oddanie w uytkowanie obwodu rybackiego, celem wyboru podmiotu gwarantujcego

prowadzenie racjonalnej gospodarki rybackiej na wodach obwodu. Gospodarka ta musi

polega na wykorzystaniu produkcyjnych moliwoci wd, zgodnie z operatem rybackim,

w sposb nienaruszajcy interesw uprawnionych do rybactwa w tym samym dorzeczu,

z zachowaniem zasobw ryb w rwnowadze biologicznej i na poziomie umoliwiajcym

gospodarcze korzystanie z nich przyszym uprawnionym do rybactwa (Kasperek-Kawaek,

Kiedryski, 2008). Jedn z trzech jednostek uprawnionych do opiniowania operatw

rybackich jest IR, ktry w latach 1998-2008 zaopiniowa 1315 operatw. Skadane do

zaopiniowania operaty charakteryzuje szereg niedoskonaoci i uchybie, zarwno

formalnych jak i merytorycznych. W grupie tych ostatnich wymienia si (Falkowski, 2008):

przy opisie stosunkw hydrobiologicznych jeziora brakuje podstawowych informacji, np. o warunkach termiczno-tlenowych. Autorzy, nawet jeli przedstawiaj obszerny

opis warunkw hydrobiologicznych, to nie wi wpywu poszczeglnych czynnikw

z prowadzeniem gospodarki rybackiej.

charakterystyka ichtiofauny, przedstawiona w operacie, ogranicza si czsto do skadu jakociowego i wyliczenia wystpujcych gatunkw,

podawane planowane nakady na zarybianie czsto s nierealne i nie maj nic wsplnego z prowadzeniem gospodarki rybackiej.


31

Tak wic operaty rybackie, obecnie przesyane do zaopiniowania, w znacznej mierze nie

mog by podstaw do rzetelnej oceny gospodarki rybackiej prowadzonej na jeziorach,

pomijajc ju fakt, e analiza operatw (zakadajc, e jaka ich cz dostarcza

wartociowych danych) wymagaaby znacznie wicej czasu, ni przeznaczono na realizacj

projektu. Z tego wzgldu w opracowaniu wykorzystano tylko publikowane dane rybackie

oraz wyniki wasnych bada ekspertw zaangaowanych w projekt.

Odrbnego komentarza wymaga zagadnienie jakoci i uytecznoci danych o punktowych

rdach zanieczyszcze, udostpnionych na potrzeby niniejszego projektu. W ostatnich

latach na terenach pojeziernych oddawanych jest do uytku bardzo wiele nowych

oczyszczalni ciekw, a stare s modernizowane lub nastpuje poprawa ich eksploatacji.

Z roku na rok wzrasta udzia ciekw oczyszczanych biologicznie z chemicznym strcaniem

fosforu, co ma ogromne znaczenie dla ochrony jezior. Jednake najnowsze dostpne dane

o punktowych rdach zanieczyszcze z Urzdw Marszakowskich oraz przekazane przez

regionalne zarzdy gospodarki wodnej mogy by wykorzystane na potrzeby projektu

w ograniczonym stopniu z nastpujcych powodw:

nie wskazano odbiornika ciekw nie wiadomo wic, czy rdo znajduje si w zlewni jeziora, czy poza ni,

nie jest znany rodzaj ciekw odprowadzanych z poszczeglnych rde, ani ilo odprowadzanych ciekw,

adunki lub stenia zanieczyszcze, jeli w ogle pojawiaj si w zestawie danych, czsto nie obejmuj fosforu i azotu,

w niektrych przypadkach wtpliwoci budz podane iloci odprowadzanych ciekw, udostpnione wykazy punktowych rde zanieczyszcze nie s pene. Na og brakuje

informacji o niewielkich rdach, jak orodek rekreacyjny, budynek mieszkalny, czy

szkoa. Biorc pod uwag, specyfik jezior (systemy prawie zamknite, w ktrych raz

wprowadzone zanieczyszczenia wchodz w obieg materii) systematyczna dostawa

nawet niewielkich iloci biogenw ma znaczenie dla jakoci wd i powodowa moe

lokalne (w litoralu) niekorzystne zmiany elementw biologicznych, takich jak makrofity,

czy makrofauna bezkrgowa.

Zatem ocena zagroenia wd jezior ze strony punktowych rde zanieczyszcze

przedstawiona w opracowaniu jest z pewnoci dalece niedoskonaa. Sytuacja nie zmieni si

do czasu, gdy bazy danych bd zawieray nieprecyzyjne, albo jedynie wyrywkowe dane,

ktre nie mog by podstaw rzetelnej oceny sytuacji.

Podobnie jak w odniesieniu do punktowych rde zanieczyszcze, dysponowano do

przypadkowymi informacjami dotyczcymi ferm hodowlanych w zlewniach jezior. Poniewa

wykonawca nie dysponowa oficjalnymi danymi, rdem wiedzy o fermach, istniejcych w

zlewniach jezior, bya przede wszystkim ankietyzacja gmin oraz znajomo terenu ekspertw

realizujcych projekt na terenie poszczeglnych regionalnych zarzdw gospodarki wodnej.


32

Ze wzgldu na duy zakres opracowania (ponad 1200 jezior i zbiornikw na terenie caej

Polski) niektre elementy presji oceniano w oparciu o dane obrazowe (zdjcia lotnicze,

zobrazowania satelitarne). Analizie podlegay: stopie zaronicia brzegu jeziora/zbiornika

rolinnoci szuwarow, stopie poronicia strefy przylegej do linii brzegowej (bufor)

rolinnoci drzewiast i krzewiast, ktra ogranicza dopyw biogenw ze spyww

obszarowych z terenu zlewni, lokalizacja pomostw, obiektw turystycznych i innych,

mogcych stanowi zagroenie dla jakoci wd, usytuowanie zabudowy wzgldem linii

brzegowej jeziora/zbiornika.

Dokadne rozpoznanie terenowe, w czasie przewidzianym na realizacj pracy, nie byo

moliwe, dlatego autorzy opracowania podjli decyzj o pozyskaniu dodatkowych danych

posikujc si form wywiadu i ankiety telefonicznej. Ankieta przeprowadzona zostaa z

pracownikami Wydziaw Ochrony rodowiska Urzdw Gmin oraz Starostw, na terenie

ktrych wystpuj jeziora. Nastpnie dane te byy uszczegawiane i weryfikowane

w oparciu o informacje uzyskane od wacicieli jezior, dzierawcw, gospodarstw rybackich,

nadlenictw oraz pracownikw Parkw Krajobrazowych. Ankieta zawiera szczegowe

pytania, majce na celu zidentyfikowanie presji w zlewniach jezior i zbiornikw wodnych.

Dopuszczalna bya rwnie moliwo wysyki i zwrotu ankiety drog elektroniczn na

yczenie respondenta.

W tabeli stanowicej zacznik nr 3 przedstawiono tematyk przeprowadzanej ankiety wg

kategorii (I, II itd.).

Dane pochodzce z ankietyzacji byy traktowane z du ostronoci. Na znaczn cz pyta

ankietowych odpowied brzmiaa brak danych lub nie dotyczy. Zdarzao si, e

odpowiedzi dotyczce tego samego jeziora, udzielane przez dwa lub trzy ankietowane

podmioty byy ze sob sprzeczne. W przypadku jednego z jezior, dla ktrego dokonano

analizy wiarygodnoci ankiety i skonfrontowano informacje uzyskane z Urzdu Gminy

z danymi uzyskanymi od uytkownika, analiz map i zdj satelitarnych na stronie

Geoportalu, stron internetowych na kilku innych portalach, oceniono, e 62 % odpowiedzi

w ankiecie byo wiarygodnych, natomiast 16 % mylcych (Godyn, informacja ustna).

Jednoczenie ankiety byy niejednokrotnie jedynym rdem informacji o presjach, ktre

nie mogyby zosta zidentyfikowane na podstawie materiaw udostpnionych na potrzeby

projektu przez regionalne zarzdy gospodarki wodnej. W duej liczbie przypadkw dane

z ankietyzacji byy JEDYNYM rdem jakichkolwiek informacji o jakoci wd jeziora. Tak

wic, pomimo zastrzee co do jakoci tak pozyskanych informacji, autorzy Projektu stoj na

stanowisku, e ogromny wysiek woony w przeprowadzenie ankiet nie by zmarnowany.

Ponadto, informacje na temat jezior i zbiornikw wodnych pozyskiwano, podczas spotka

przedstawicieli Wykonawcy w Wojewdzkich Inspektoratach Ochrony rodowiska. Po

uzyskaniu informacji o zakresie moliwych do udostpnienia danych przekazywane one byy

take za pomoc korespondencji w oparciu o ustaw z dnia 3 padziernika 2008 r.


33

o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie

rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko (Dz. U. 2008 r., Nr 199 poz. 1227).

4.5 Procedura oceny nasilenia presji na jeziora/zbiorniki (szacowanie adunkw azotu

i fosforu powstajcych w zlewniach jezior/zbiornikw)

Obszarowe adunki azotu i fosforu powstajce w zlewni w zalenoci od sposobu jej

zagospodarowania szacowano przyjmujc nastpujce jednostkowe wspczynniki eksportu,

ustalone na podstawie danych literaturowych, gwnie z terenu Polski:

Tabela 5. Wartoci jednostkowych adunkw biogenw w zalenoci od sposobu uytkowania terenu

Sposb uytkowania zlewni adunek jednostkowy (kg/ha/rok)

N P

lasy 1,5 0,1

pola orne i tereny o rozproszonej

zabudowie

w 11 wojewdztwach o mniejszej

presji *

w 5 wojewdztwach o wyszym

nawoeniu i zasobnoci gleb **

9,0

12,0

0,3

0,4

ki i pastwiska

w 11 wojewdztwach o

mniejszym nawoeniu *

w 5 wojewdztwach o wikszym

nawoeniu**

3,0

4,5

0,2

0,3

rodowiska podmoke 1,5 0,1

ugory 3,0 0,2

zabudowa zwarta 6,0 0,9

opad atmosferyczny*** 12,9 0,35

* - wojewdztwa: zachodniopomorskie, pomorskie, warmisko-mazurskie, podlaskie, mazowieckie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, witokrzyskie, lskie, maopolskie, podkarpackie

**- wojewdztwa: dolnolskie, lubuskie, dzkie, opolskie i wielkopolskie

*** - adunek odnoszony jest do powierzchni jeziora


34

W przypadku punktowych rde zanieczyszcze, istniejcych w zlewni jezior/zbiornikw,

adunki substancji biogennych z nich pochodzce szacowano na podstawie danych

udostpnionych przez Zleceniodawc. Jak ju wczeniej zaznaczono, dane te s

niekompletne, a w wielu przypadkach nie daj moliwoci oszacowania adunkw azotu

i fosforu. Gdy dostpna bya informacja o i

projekt: „sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu

Documents