Ka kitea te roanga atu o ngà pàrongo i te pae tukutukua SPARC, waea mai 0800 ACTIVE (0800 22 84 83) rànei.

www.sparc.org.nz117341 -06/2009 ISBN: 1-877356-95-6

?

Ngà mihi He mihi nui tènei nà SPARC (Sport and Recreation New Zealand)ki ngà tàngata me ngà ròpù i whai wàhi ki tènei rauemi.

Ka kitea ètahi atupàrongo i hea?16 ngà pukapuka i tènei kohikohinga.Ko ngà pukapuka e wàtea ana ko:

An activity guide for under-fivesAn activity guide for under-fives

Te Whanakei ng -a Ringa

me ng -aMatihao

He aratohu ngohe mà ngà tamarikikei raro iho te rima tau

On 1 Feb 2012, SPARC changed its name to Sport NZ.

www.sportnz.org.nz

He aha te kaupapa KoringaHihiko?

?

He rite te painga o te Koringa Hihiko ki te pèpi hòu, anò ràki te tamaiti pakeke ake. Mà te whakakori i tàu tamaiti, kaàwhina koe i te whanaketanga o tòna tinana, ka ako ia, kahaumaru ia, ka mòhio ia he nui te aroha mòna.

Mà ngà kòrero i ngà tuhinga Koringa Hihiko e àwhina i a koeki te whiriwhiri i ngà ngohe pàrekareka.

Kiaora tetinana,

kia koa, kiamàia, kia rongohoki i te aroha

Ki tewhakatakotote papa mò te

ako, te nekenekeme te whakawhitiwhiti

Kite

whanake ite taha

hinengaro, tahakare à-roto, taha

pàpori, taha wairua,taha tinana hoki

Mà te KoringaHihiko e àwhina

tàu tamaiti:

1

He aha he take me kaha òumatihao?

He mea nui kia kaha ngà matihao o à tàtou tamariki. Mà ngàngohe à-matihao ka whakawhanake ngà koiri uaiti.

Ko ngà koiri uaiti he korikori e whakamahi ana i ngàringa, i ngà matihao hoki.

• He àwhina nui ngà mahi à-ringa, à-matihao hoki mò tewhanaketanga o ngà koiri uaiti.

• Ahakoa te mahi ka mahia e te tamaiti me òna ringa, kaàwhina tènei kia pai àna koiri uaiti.

• Mà te wà e whanake ngà koiri uaiti.

Ka tìmata te whanaketanga o te tinana o te tamaiti mai i tònamàhunga heke iho ki òna waewae, mai tòna uma ki ngà pitoo òna matihao. He mea nui kia kaha tonu te tinana e taea aite whanake i ngà koiri uaiti.

He àwhina nui ngà koiri uaiti, kia nui atu te hari a tàutamaiti i àna korikoringa. I a ia ka pakeke haere, ka kuhuia ki ètahi tàkaro me koi tana kori i òna ringa me òna waewae.He àwhina nui ngà koiri uaiti mò tana urunga ki ètahi tàkaro,ki ètahi ngohe à tòna wà.

?

2

Pèhea te tuhituhi?Ehara màu te whakatau mènà ka ringa matau, ringa mauìrànei koe, mà te wà tènei e whanake.

Mò te tuhi, me ako te tamaiti ki te mahi i tètahi mahi i tèneitaha o tòna tinana, he mahi rerekè i tèrà taha.

Ka àwhina nui ngà “ngohe whitiwhiti” (te ringa o tètahi tahame te waewae o taha kè) kia puea ake te taha rawe ki tetamaiti (hei tauira, te pìrori, ngòki, hìkoi, pekepeke).

À tòna wà ka ako tàu tamaiti kia whakamahi i tètahi taha otòna tinana kia rerekè ki te mahi o taha kè. Hei tauira, mewhakatenatena i a ia kia whàtoro ki tètahi mea kei tòna mataumà tòna ringa mauì.

À tòna wà, ka tìmata tàu tamaiti ki te whakamahi i tètahiringa, whakahapa tètahi atu. Hei tauira, ka tìmata pea tanawhakamahi i tòna ringa mauì ki te pupuri i tana pune.

?

He aha ngà mea me mòhioau i te tìmatanga?

?

Mà ngà tamariki katoa ènei ngohe – tama mai, kòtiro mai.

Ko te mea nui ko te raupapa tika mai o ngà mòhiotangatinana, kàpà te tau ka whiwhi te tamaiti i taua mòhiotanga.

Kia maumahara, i te wà e ngohe ana ngà tamariki, me nohokoe ki tò ràtou taha tiaki ai i a ràtou.

He ngohe mà ngà Pèpi

4

Ka whakakaha atu au iòku matihao mà tewhakamahi a ngà

pakeke i òku matihao meòku ringa hei tàkaro.

Ka taea hoki te whakamahi ènei ngohe i waenganui i ngàkòhungahunga me ngà tamariki nohinohi.

Ka ako te pèpi kei hea òna ringaringa me òna waewae mà tewhàwhà. Ka nui ake ana te whàwhà, ka nui ake tana màtauki tòna taiao. Mà ènei tàkaro e àwhina ngà ua o ngà matihaokia whanake, kia taea ai te pupuri pene.

Kei te whàrangi ka whai ètahi atu mahi ka taea e kòrua ko tàu pèpi

Me haututù mà te mirimirime te whàwhà; huakina anaòna matihao.

5

Me àta haututù me ònamatihao, ringa hoki.

Tàkaro i ngà tàkaro ringaringa pèrà i te “Hurihuri i te Kàri” heiwhakakaha, hei huaki i òna matihao. Ka rawe hoki ènei tàkaromò ngà matimati!

6

Waiata atu i ngà waiata whàtoromatihao, matimati hoki.

Me mirimiri ngà ringa o tò pèpi me ngà paparanga rerekè pèrài te huruhuru manu me te wùru.

Ka pakeke haere te tamaiti, mà te tàkaro à-matihao ewhakatenatena i ngà matihao kia korikori. Ka whakakaha èneitàkaro i ngà matihao pakupaku, e ngàwari ai tà ràtouwhakahaere.

Ètahi atu ngohe mà ngà pèpi

He ngohe mà ngà TamarikiNohinohi

Ka koa ahau ki tewhakamahi i òku

matihao i ngà tàkaroparuparu.

7

Ka taea hoki te whakamahi ènei ngohe i waenganui i ngàkòhungahunga.

Ka rawe kè ki te nuinga o ngà tamariki te tàkaro i te rua kirikiri,me te poikere, te poke aha noa, te pà ki ngà paparanga rerekè.Mà ngà tàkaro paruparu e whanake ngà mòhiotanga o te tamaitiki te ako me te tuhituhi.

Kei te whàrangi ka whai ètahi atu mahi ka taea e kòrua ko tò tamaiti nohinohi

8

Peita ringaringa. Me puta ki waho mò tènei ngohe; mewhakatakoto he pepa ki te papa ka peita te tamaiti me ònawaewae!

Te tunu kai. Ka màoa anaàu kai, me hari ki te papatàkaro ka kai!

Te tiri màra me te tàkaro i te paru.

Ètahi atu ngohe mà ngà tamariki nohinohi

Te tàkaro me te kirikiri – i tètahipaepae, i te rua kirikiri, ki tàtahirànei.

Tàkaro me te wai. Me noho ki te taha o ngà tamariki i te wai ingà wà katoa.

9

Uku me te kerepèhi

Poikere me ètahi mea hàwareware (he mea haumaru tonu).

Te whakapiripiri, te pepa kàpia, ngà whakaahua whakapiripiri.

10

He ngohe mà ngàKòhungahunga

Ka ako ahau ko tèhea tòkuringa hei whakamahi, mà

ngà ngohe korikori e rerekènei te mahi a tètahi taha o

te tinana i tà tètahi atu.

11

Te paopao – ka rawe ki ngà tamariki te auaha i à ràtouanò taonga tàkaro i te papa ràkau me te nèra.

Hanga wharau me te pouaka ki waho o tòu whare.

Eke arawhata, kake ràkau.

Te hìkoi.

Whakairi kàkahu i te ràina.

Kei te whàrangi ka whai ètahi atu mahi ka taea e kòrua ko tò kòhungahunga

13

Me mau ètahi rìpene, ko tètahi ringa ki runga, ko tètahiki raro.

Te pòhi ràrà, kòhatu, reta ki te pouaka reta kei tòu kàinga.

Tèrà koe e hiahia ki te hangahe pouaka reta i ètahi pouakapiango mò rò whare.

Ètahi atu ngohe mà ngà kòhungahunga

Ka kitea te roanga atu o ngà pàrongo i te pae tukutukua SPARC, waea mai 0800 ACTIVE (0800 22 84 83) rànei.

www.sparc.org.nz117341 -06/2009 ISBN: 1-877356-95-6

?

Ngà mihi He mihi nui tènei nà SPARC (Sport and Recreation New Zealand)ki ngà tàngata me ngà ròpù i whai wàhi ki tènei rauemi.

Ka kitea ètahi atupàrongo i hea?16 ngà pukapuka i tènei kohikohinga.Ko ngà pukapuka e wàtea ana ko:

An activity guide for under-fivesAn activity guide for under-fives

www.sparc.org.nz

Te Whanakei ng -a Ringa

me ng -aMatihao

He aratohu ngohe mà ngà tamarikikei raro iho te rima tau