przeprowadzenie monitoringu pŁazÓw w tym

PRZEPROWADZENIE MONITORINGU PŁAZÓW W TYM EFEKTYWNOŚCI WYKONANIA DZIAŁAŃ MINIMALIZUJĄCYCH I KOMPENSUJĄCYCH NA ODCINKU TRASY EKSPRESOWEJ S-1 OBWODNICA GRODŹCA ŚLĄSKIEGO OD KM 613+ 570 DO KM 615+ 244

1

PRZEPROWADZENIE MONITORINGU PŁAZÓW W TYM EFEKTYWNOŚCI WYKONANIA DZIAŁA Ń MINIMALIZUJĄCYCH I KOMPENSUJĄCYCH NA ODCINKU TRASY EKSPRESOWEJ S-1 OBWODNICA GROD ŹCA ŚLĄSKIEGO OD KM 613+ 570 DO KM 615+ 244

Sprawozdanie cz ąstkowe


2

ZESPÓŁ WYKONUJĄCY MONITORING:

Koordynatorzy:

Marta Wronka-Tomulewicz

Stefan Obłąkowski

Herpetolodzy:

Maciej Bonk

Lars Briggs

Robert Kruszyk

Michał Maniakowski


3

SPIS TREŚCI

1. WSTĘP ............................................................................................................................. 4

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA BADANEGO TERENU.......... ...................................... 5

2.1 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA DROGI S1 NA ODCINKU OD K M 613+570 DO 615+244 .................................................................................................................. 7

3. OCENA WPŁYWU ISTNIEJĄCEGO ZAGOSPODAROWANIA TERENU NA POPULACJE PŁAZÓW ................................... ....................................................... 8

4. OPISY GATUNKÓW.................................. ....................................................................... 9

5. METODYKA........................................ .............................................................................13

5.1 METODYKA BADANIA MIGRACJI PŁAZÓW ............... ................................................14

5.2 SZCZEGÓŁOWA METODYKA INWENTARYZACJI ............ .........................................14

5.3 WARUNKI ATMOSFERYCZNE Z CZASU TRWANIA MONITORIN GU.........................15

6. WYNIKI ............................................................................................................................16

6.1 STWIERDZONE GATUNKI PŁAZÓW..................... .......................................................16

6.2 ILOŚĆ I GATUNKI PŁAZÓW KORZYSTAJ ĄCYCH Z NOWYCH ZBIORNIKÓW ZASTĘPCZYCH .....................................................................................................19

6.3 ILOŚĆ I GATUNKI PŁAZÓW KORZYSTAJ ĄCYCH POZOSTAŁYCH ZBIORNIKÓW W ANALIZOWANYM OBSZARZE .............................. ...............................................23

6.4 SZLAKI MIGRACJI I DYSPERSJI .................... .............................................................26

6.5 ŚMIERTELNOŚĆ PŁAZÓW NA DRODZE S1 ............................... ................................28

6.6 ŚMIERTELNOŚĆ NA DROGACH LOKALNYCH.............................. .............................29

7. OCENA WPŁYWU BUDOWY I EKSPLOATACJI DROGI S-1 NA POPULACJE PŁAZÓW...............................................................................................................................30

8. MONITORING I OCENA SKUTECZNOŚCI OGRODZEŃ DLA PŁAZÓW........................33

9. WNIOSKI .........................................................................................................................35

10. ZAŁĄCZNIKI..................................................................................................................37

10.1 ZAŁĄCZNIK FOTOGRAFICZNY ................................ .................................................37

10.2 ZAŁĄCZNIK KARTOGRAFICZNY............................... ................................................63


4

1. WSTĘP

Niniejsze opracowanie zostało wykonane na zlecenie GDDKiA oddział Katowice, na

potrzebę wykonania monitoringu płazów oraz efektywności wykonania działań

minimalizujących i kompensujących na odcinku trasy ekspresowej S-1 obwodnica Grodźca

Śląskiego od km 613+570 do 615+244 na odcinku przecinającym obszar Natura 2000

Cieszyńskie Źródła Tufowe (PLH240001).

Opracowanie obejmuje wyniki badań prowadzone w terminie od marca do lipca 2011

Celem niniejszego opracowania jest:

• Określenie liczby i lokalizacji miejsc bytowania i rozrodu płazów z podaniem

szacunkowej ilości płazów występujących na badanym obszarze,

• Określenie szlaków migracji oraz składu gatunkowego płazów oraz szacunkowej

liczby migrujących osobników po obu stronach trasy ekspresowej,

• Ocena wpływu istniejącego zagospodarowania terenu na populację płazów,

• Monitoring i ocena skuteczności ogrodzeń dla płazów (siatki oraz ekran

akustyczny) na odcinku od km 613+570 do 615+244

• Określenie ilości i gatunków płazów korzystających z nowych i istniejących

zbiorników przy S-1 oraz określenie stopnia wykorzystania zbiorników

znajdujących się w obszarze Natura 2000 Cieszyńskie Źródła Tufowe

(PLH240001),

• Oszacowanie wpływu budowy i eksploatacji S-1 Obwodnica Grodźca na

populację płazów chronionych na podstawie art. 12 Dyrektywy Siedliskowej z

uwzględnieniem pozyskanych w ramach zamówienia danych (w tym dotyczących

wpływu innych źródeł) oraz materiałów i danych istniejących.

• Ocena zastosowanych działań minimalizujących i kompensujących ze

szczególnym uwzględnieniem poprawności lokalizacji zbiorników wykonanych

przez Zamawiającego

Monitoring objął gatunki płazów wymienionych w: Załączniku II i IV Dyrektywy Rady

92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej

fauny i flory (tzw. Dyrektywy Siedliskowej) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia

28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną

(Dz. U. Nr 220, poz. 2237).


5

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA BADANEGO TERENU

Kontrola objęła strefę znajdującą się w pasie do 900 m z kaŜdej ze stron

wyznaczonego odcinka trasy S-1 w km od 613+570 do 615+244. Obszar prowadzonego

monitoringu znajduje się w południowo-zachodniej części województwa śląskiego w

gminach: Skoczów, Jasienica oraz Brenna. Są to tereny podgórskie obejmujące podnóŜe

Beskidu Śląskiego. RóŜnica w wysokości nad poziomem morza waha się od 300 do 340m.

Teren monitoringu jest głównie terenem rolniczym (najwięcej pól ornych znajduje się w

północno zachodniej części terenu objętego badaniami) z mozaiką licznych zadrzewień,

lasów, łąk i zabudowy wiejskiej. Teren badań graniczy ze zwartą zabudową miejscowości

Jasienica, a w północnej i zachodniej części z duŜymi kompleksami stawów hodowlanych.

Dla występowania płazów zasadnicze znaczenie ma obecność i rozmieszczenie

zbiorników wodnych i cieków. Na terenie badań zlokalizowane są dwa stosunkowo niewielkie

kompleksy stawów hodowlanych, które dzięki połączeniu poprzez doliny cieków stanowią

kontynuację siedlisk duŜych kompleksów stawów zlokalizowanych poza badaną

powierzchnią (w okolicy wsi Łazy). Sieć cieków (rz. Kowale, Łański Potok, Jasienica i inne

mniejsze) ma znaczenie dla migracji płazów, jak teŜ zimowania - w szczególności dla Ŝaby

trawnej. Dodatkowo występują tu nieregularnie rozrzucone mniejsze zbiorniki wodne, takie

jak małe oczka wodne i stawy przydomowe oraz wykonane zbiorniki dla płazów podczas

budowy drogi S-1, mające znaczenie jako miejsca rozrodu. PodłoŜe stanowią tu głównie

mało przepuszczalne gleby gliniaste.

Odcinek drogi S1 objęty monitoringiem przecina Obszar Specjalnej Ochrony Siedlisk

Natura 2000 Cieszyńskie Źródła Tufowe (PLH240001) oraz przylega do rezerwatu Morzyk.

PołoŜenie względem obszarów chronionych przedstawia poniŜsza tabela oraz mapa 01.01

Specjalne Obszar Ochrony Siedlisk

Nazwa Kod Odległość [m] KilometraŜ

Cieszyńskie Źródła PLH240001 Przecina 613+565


6

Rezerwat leśny "Morzyk" w Grodźcu Śląskim na Pogórzu Cieszyńskim obejmuje swą

ochroną cenny drzewostan, będący pozostałością lasów dworskich. W roku 1996

Ministerstwo Ochrony Środowiska utworzyło na obszarze 11-hektarowów rezerwat o nazwie

"Morzyk". Znajduje się tam równieŜ unikalne stanowisko tufów wapiennych, w wyniku którego

w roku 2004 utworzono tam obszar Natura 2000 'Cieszyńskie Źródła Tufowe'. Rezerwat ten

w około 95% leŜy w Obszarze Specjalnej Ochrony Siedlisk Natura 2000. Ostoja połoŜona

jest w zachodniej części Pogórza Śląskiego, nazywanej zwyczajowo Pogórzem Cieszyńskim

(Działy Cieszyńskie i Bialskie wg J. Kondrackiego). W skład ostoi wchodzą cztery izolowane

obszary aktywnych współcześnie źródlisk z depozycją martwicy wapiennej (tufów

wapiennych i trawertynów) i z towarzyszącą im typową florą mszaków (ze związku

Cratoneurion): Morzyk (Grodziec, gm. Jasienica, pow. bielski), Góra Jasieniowa ( 521 m

n.p.m., na pograniczu Goleszowa, Dzięgielowa, i Cisownicy, gm. Goleszów, pow.

cieszyński), Kamieniec (375 m n.p.m, między Ogrodzoną i Gułdowami, gm. Dębowiec, pow.

cieszyński) i Skarpa Wiślicka (361,7 m n.p.m., Wiślica, gm. Skoczów, pow. cieszyński). W

obszarze monitoringu znajduje się jedna część obszaru - Morzyk. Zalesione zbocza

łagodnych wzgórz pocięte są licznymi głębokimi dolinkami wciosowymi, na dnie których

sączą się stałe lub okresowe strumienie. Wzgórza naleŜące do ostoi zbudowane są ze skał,

naleŜących do silnie sfałdowanej płaszczowiny cieszyńskiej (warstwy cieszyńskie).

Dominującymi skałami są tu margle i łupki z wkładkami wapieni (tzw. dolne i górne łupki

cieszyńskie) oraz wapienie cieszyńskie, które ze względu na większą odporność budują

Tufowe - 614+060

Beskid Śląski PLH240005 710 612+800 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków


Dolina Górnej Wisły PLB240001 600 615+400 Rezerwaty


Morzyk - Przylega

614+070 - 614+130 Oraz 613+790 - 613+880 W odległości 35m

Dolina Łańskiego Potoku - 715 612+640


7

większość kulminacji Pogórza Cieszyńskiego. Ostoja ta, jest obecnie najlepiej zachowanym i

jedynym wykształconym na taką skalę obszarem występowania czynnych tufów wapiennych,

którym towarzyszą zbiorowiska mchów brunatnych ze związku Cratoneurion commutati i

jednym z nielicznych na terenie Polski. NajbliŜsze, znane stanowiska tego siedliska znajdują

się w okolicach Opatowa i na Pogórzu Kaczawskim. Stanowiska tych siedlisk są największe i

najlepiej zachowane w województwie śląskim i w całym pasie Pogórzy

Zachodniobeskidzkich.

W obszarze Natura 2000 Cieszyńskie Źródła Tufowe PLH240001 wskazuje się na

występowanie kumaka nizinnego oraz traszki grzebieniastej, przy czym gatunki te nie

stanowią przedmiotu ochrony obszaru.

2.1 Ogólna charakterystyka drogi S1 na odcinku od km 613+570 do 615+244

Droga S1 na monitorowanym odcinku jest drogą o statusie drogi ekspresowej. Droga

charakteryzuje się:

• dwoma jezdniami po 2 pasy ruchu z pasem awaryjnym

• 3 obiektami mostowymi w ciągu drogi S-1 o łącznej długości 540 m

• 3 obiektami nad drogą S-1 przeprowadzającymi drogi powiatowe

• urządzeniami ochrony środowiska m.in. ekrany akustyczne, ogrodzenie rezerwatu,

przebudowa linii energetycznych, wodociągowych i gazowych.

Powierzchnię monitoringu przecinają liczne doliny strumieni oraz niewielkie wąwozy. W celu

nie przecinania tych dolin, będących naturalnymi szlakami migracji zwierząt, wybudowano

drogę na czterech estakadach.

Kilometra Ŝ

L.p. Od Do

Długo ść

[m]

1 612+900 613+155 255

2 614+030 614+155 125

3 614+500 614+660 160

Łączna długość 540

Dzięki zastosowaniu konstrukcji drogi S1 opartej na wielu estakadach i mostach

przechodzących przez urozmaicony pod względem ukształtowania teren, nie powoduje kolizji

drogi ze szlakami migracji płazów i innych zwierząt prowadzących dolinami. Zastosowano


8

takŜe wygrodzenie wzdłuŜ granicy drogi S-1 w celu naprowadzenia płazów do najbliŜszych

przejść w wąwozach pod drogą S1. Wygrodzenie z siatki znajduje się na odcinku od km

613+570 do 615+244 natomiast w jego obrębie ekrany akustyczne znajdują się na odcinku

613+830 do 614+150 po południowej stronie drogi.

3. Ocena wpływu istniej ącego zagospodarowania terenu na

populacje płazów

Wiele elementów zagospodarowania terenu, w okolicy prowadzonego monitoringu

wpływa pozytywnie na płazy. Do takich z pewnością naleŜy park połoŜony na południe od

Łazów oraz dwa spore kompleksy rybnych stawów hodowlanych. Prawdopodobnie wszystkie

wykryte zbiorniki wody stojącej są zbiornikami sztucznymi, takŜe działalność człowieka ma

duŜy pozytywny wpływ na podtrzymanie populacji płazów.

Wiele elementów stanowi jednak powaŜne zagroŜenie dla płazów. Do stwierdzonych na

terenie badań zagroŜeń naleŜy zaliczyć gęstą sieć dróg lokalnych, niezwiązanych

bezpośrednio z budową i eksploatacją drogi S-1, na których dochodzi do masowej

śmiertelności płazów. W pewnym stopniu ograniczają moŜliwość migracji i dyspersji większe

pola uprawne połoŜone na północ od drogi S-1. Warto jednak dodać, Ŝe stanowią one

środowisko występowania ropuchy szarej i ropuchy zielonej. W wielu miejscach na znacznej

długości cieków stwierdzono ich uregulowanie w sposób, który moŜe utrudniać się

wydostawanie z nich płazów - np. zimującej Ŝaby trawnej (strome brzegi, umocnione dno).

RównieŜ gospodarka rybna ma oprócz aspektu pozytywnego i negatywny jak np.

niedostosowanie napełniania stawów do pory godów płazów. Np. część stawów nr 10

została napełniona późną wiosną, co uniemoŜliwiło rozród w nich głównie Ŝab trawnych i

ropuch szarych. Sama droga S-1, obecnie nie stanowi duŜego zagroŜenia bezpośredniego.

Warto jednak mieć na uwadze, Ŝe w dłuŜszej perspektywie moŜe ona szkodzić poprzez

przedostanie się do wód róŜnych substancji pochodzących z samochodów oraz soli

uŜywanej w zimie do odladzania. Takie oddziaływanie mogą jednak wykazać tylko

długotrwałe badania z jednoczesnym monitorowaniem chemizmu wód w pobliŜu drogi.

Dość gęsta zabudowa mieszkalna sprawia, Ŝe zdarzają się incydenty spuszczania

ścieków do wód bieŜących, co moŜe pogarszać jakość siedliska, zwłaszcza dla płazów

zimujących w strumieniach jak Ŝaba trawna i prawdopodobnie Ŝaba wodna.

Zagospodarowanie terenu przedstawiono na mapie 01.03.


9

4. OPISY GATUNKÓW

Płazy i gady są kręgowcami zmiennocieplnymi, których aktywność jest uzaleŜniona

od temperatury otoczenia. Zwierzęta te w miesiącach zimowych zapadają w stan hibernacji,

po którym rozpoczynają aktywne Ŝycie. Wraz z wiosennym ociepleniem, płazy rozpoczynają

masowe wędrówki na miejsca godowania i składania skrzeku (rodzenia larw). Terminy i

nasilenie migracji płazów jest uzaleŜnione od warunków atmosferycznych (głównie

temperatury i wilgotności powietrza) oraz od gatunku płaza. Najwcześniej na gody wyruszają

Ŝaby brunatne - Ŝaba trawna (Rana temporaria), Ŝaba moczarowa (Rana arvalis), Ŝaba

dalmatyńska (Rana dalmatina), oraz traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), traszka górska

(Triturus alpestris), traszka zwyczajna (Triturus vulgaris) i ropucha szara (Bufo bufo).

Wcześnie migrującym płazem jest teŜ salamandra plamista (Salamandra salamandra),

aczkolwiek u tego gatunku migrują wyłącznie samice. Grzebiuszka ziemna (Pelobates

fuscus), kumak nizinny (Bombina bombina) oraz rzekotka drzewna (Hyla arborea) w

sprzyjających warunkach teŜ rozpoczynają migrację wczesną wiosną, ale migracja ta nie jest

masowa i jest ona bardziej rozłoŜona w czasie. Bardziej ciepłolubnymi i tym samym później

godującymi gatunkami płazów są ropucha zielona (Pseudepidalea viridis) oraz Ŝaby zielone -

Ŝaba wodna (Rana esculenta) i Ŝaba jeziorkowa (Rana lessonae). W zaleŜności od

panujących dobowych warunków atmosferycznych (zwł. temperatury powietrza nocą -

rysunek 2) płazy mogą wędrować masowo i w krótkim okresie czasu lub wędrówka ta moŜe

trwać dłuŜej. Płazy migrują w ciągu dnia (późne popołudnie) i w nocy, jednak podczas

nocnych spadków temperatury przerywają migrację.

Traszka grzebieniasta ( Triturus cristatus)

Ten największy gatunek traszki, wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej

UE jest stosunkowo łatwy do stwierdzenia przy zastosowaniu odpowiedniej metodyki.

Traszki pojawiają się w zbiornikach rozrodczych wcześnie, zwykle juŜ w marcu a opuszczają

je stopniowo w ciągu lata, ale stwierdzenie ich obecności jest wtedy raczej kwestią

przypadku – pozostają zwykle ukryte wśród roślinności, wypływając tylko co kilka minut w

celu zaczerpnięcia powietrza. MoŜna wypatrywać osobników dorosłych, najlepiej nocą (są

wtedy bardziej aktywne i mniej się ukrywają) lub zastosować pułapki samołówki, które takŜe

jednak dość przypadkowo pozwalają schwytać pojedyncze osobniki.


10

Najbardziej miarodajną metodą jest poszukiwanie jaj tego płaza. Zwykle (to takŜe zaleŜy od

warunków pogodowych w danym roku) traszki zaczynają składać jaja w połowie kwietnia, a

kończą w pierwszych dniach czerwca (choć czasem znajduje się złoŜone świeŜo jaja jeszcze

w lipcu). U tych płazów nie ma zjawiska masowego składania jaj – proces ten trwa długo,

etapami, co pozwala efektywnie prowadzić badania w ciągu około 2 miesięcy. Jaja traszki

grzebieniastej są łatwe do odróŜnienia od jaj pozostałych traszek (są większe, jednolicie

ubarwione - bez wyraźnego podziału na dwa bieguny). TakŜe larwy tego płaza są bardzo

charakterystyczne w ciągu całego rozwoju, trwającego zwykle około 3 miesięcy. Tak więc,

liczebność lokalnej populacji traszek będzie szacowana na podstawie badań prowadzonych

w okresie od połowy kwietnia do początków czerwca, szukając jaj składanych do zaginanych

w charakterystyczny sposób liści roślin wodnych.

Traszka górska ( Triturus alpestris)

Gatunek ten, wbrew nazwie występuje takŜe na terenach nizinnych. Biologia tej

traszki podobna jest do podanej powyŜej, choć występują pewne róŜnice (traszka górska

często rozmnaŜa się w bardzo niewielkich, okresowych zbiornikach, w których traszka

grzebieniasta nie występuje). W przypadku tego gatunku okres godowy trwa krócej, krótszy

jest takŜe czas rozwoju larw. Jaja traszki górskiej łatwe są niestety do pomylenia z jajami

traszki zwyczajnej, często zasiedlającej te same zbiorniki. W przypadku tego gatunku lepiej

sprawdza się obserwacja larw, które moŜna znaleźć w zbiornikach rozrodczych w ciągu

wiosny i lata. Są one łatwe do odróŜnienia od larw innych traszek ze względu na właściwy im

kształt płetwy ogonowej i charakterystyczny, „marmurkowy” deseń. Poszukiwania tego

gatunku będą prowadzone od kwietnia do lipca, albo nawet dłuŜej.

Traszka zwyczajna ( Triturus vulgaris)

Jest to najpospolitszy gatunek traszki w Polsce, zasiedlający bardzo róŜne

środowiska i rozmnaŜający się takŜe w bardzo zróŜnicowanych zbiornikach wodnych.

Dorosłe traszki tego gatunku moŜna spotkać w wodzie od wczesnej wiosny do początku lata,

natomiast larwy niekiedy aŜ do jesieni. O ile dorosłe osobniki i larwy tego gatunku są łatwe

do odróŜnienia od pozostałych traszek, to jaja są bardzo podobne do jaj traszki górskiej i to

akurat stadium rozwojowe nie moŜe być podstawą prowadzonych badań na terenie, na

którym występują oba gatunki.

Ropucha szara ( Bufo bufo)

Jest to najpospolitsza nasza ropucha i jeden z najczęściej spotykanych w Polsce

gatunków płazów. Zasiedla ona róŜne środowiska lądowe, a w okresie godowym dorosłe

osobniki gromadzą się (często bardzo licznie) w zbiornikach rozrodczych. Są to najczęściej


11

zbiorniki dość duŜe, niewysychające, często zarybione (obecność ryb temu gatunkowi płaza

nie przeszkadza ze względu na trujące właściwości skrzeku i kijanek). Ropucha szara ma

zwyczaj odbywania masowych wędrówek do zbiorników rozrodczych i to właśnie ona jest

płazem najczęściej ginącym na szosach. Wtedy teŜ (w okresie godowym, czyli zwykle na

początku kwietnia – zaleŜy to od aktualnych warunków pogodowych) moŜna oszacować

liczebność tego gatunku na danym terenie i określić trasy sezonowych wędrówek. Kijanki

ropuchy zwyczajnej rozwijają się szybko i juŜ w czerwcu młode ropuszki opuszczają stawy,

co takŜe często ma charakter masowych wędrówek.

Kumak nizinny ( Bombina bombina)

Jest to gatunek płaza wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Kumak

prowadzi zdecydowanie wodny tryb Ŝycia, zasiedlając róŜnego rodzaju zbiorniki wody

stojącej, ale zawsze bogato zarośnięte roślinnością. Idealnym środowiskiem dla tego płaza

są kompleksy opuszczonych stawów rybnych. Pora godowa zaczyna się dość późno –

zwykle w połowie kwietnia i trwa długo. Samce wydają głosy godowe do lipca. Płaza tego

najłatwiej stwierdzić na podstawie bardzo charakterystycznych głosów godowych samców.

TakŜe skrzek i kijanki tego gatunku są łatwe do rozpoznania. Termin monitoringu tego

gatunku jest zatem długi, praktycznie od kwietnia do lipca, a i później moŜna napotkać

kumaki w zasiedlonych przez nie zbiornikach, choć ocena ich liczebności jest juŜ wtedy

utrudniona.

Rzekotka drzewna ( Hyla arborea)

Ten gatunek płaza jest bardzo charakterystyczny we wszystkich etapach swojego

Ŝycia (osobniki dorosłe, skrzek, kijanki). Rzekotki rozpoczynają porę godową zwykle w

kwietniu i trwa ona przez cały maj. Samce wydają wtedy bardzo charakterystyczny i donośny

(słyszalny z odległości setek metrów, a często i dalej) głos godowy. Właśnie na podstawie

tych głosów najłatwiej stwierdzić obecność rzekotek na danym terenie i oszacować ich

liczebność. W ciągu lata głosy rzekotek milkną, ale zwykle w sierpniu i wrześniu samce tego

gatunku znowu się odzywają (tym razem juŜ nie ze zbiorników wodnych i ich okolic, ale z

koron drzew i krzewów). Stwierdzenie występowania i określenie liczebności tego gatunku

płaza jest wykonywane w okresie pory godowej, a więc od połowy kwietnia do początków

czerwca, później natomiast jest to juŜ utrudnione.

Grzebiuszka ziemna ( Pelobates fuscus)

Jest to płaz dość pospolity w niŜowej części Polski, ale często przeoczany ze względu

na skryty tryb Ŝycia, niemniej przy zastosowaniu odpowiedniej metodyki poszukiwań dość

łatwy do odnalezienia. Grzebiuszki zaczynają porę godową często juŜ pod koniec marca, ale


12

jest ona zwykle kilkuetapowa i skrzek bywa składany jeszcze w maju. Grzebiuszka jest

jednym z nielicznych płazów, które głosy godowe wydają pod wodą, ich obecność w danym

zbiorniku nie jest łatwa do stwierdzenia (głosy te słychać z odległości zaledwie kilku metrów)

dopóki nie pojawią się charakterystyczne sznury skrzeku i później kijanki. Grzebiuszka jest

najłatwiejsza do stwierdzenia na danym terenie właśnie na podstawie skrzeku i później

kijanek (osiągają one największe rozmiary spośród kijanek naszych płazów), które spotyka

się w zbiornikach rozrodczych aŜ do lipca (takŜe na podstawie obserwacji kijanek moŜna

szacować liczebność lokalnej populacji).

śaba trawna ( Rana temporaria)

śaba ta jest najpospolitszym gatunkiem płaza w naszym kraju, występującym od

Bałtyku, po wysokie Tatry. Gody rozpoczyna bardzo wcześnie – zwykle w marcu i są one

krótkie. Wtedy właśnie najłatwiej jest ocenić liczebność tego gatunku na danym terenie na

podstawie obserwacji godujących osobników. Podobnie do ropuchy szarej, choć na mniejszą

skalę, gatunek ten odbywa krótkie, masowe wędrówki do miejsc rozrodu

(i często ginie wtedy licznie na szosach). Po odbyciu godów Ŝaby trawne opuszczają

zbiorniki wodne i trudniej juŜ wtedy jest ocenić kondycję lokalnej populacji. Jaja i kijanki

rozwijają się szybko; zwykle juŜ w czerwcu młode Ŝabki opuszczają zbiornik wodny.

śaba moczarowa ( Rana arvalis)

Podobnie jak poprzedni gatunek, równieŜ i ten naleŜy do grupy tzw. „Ŝab brunatnych”,

która charakteryzuje się krótką i wczesną porą godową, a następnie lądowym trybem Ŝycia.

Podobnie zatem, jak u Ŝaby trawnej gatunek ten będzie monitorowany w okresie godów, co

zwykle ma miejsce na początku kwietnia i takŜe trwa krótko – zaledwie kilka dni. W

przypadku opóźniającej się wiosny Ŝaba moczarowa odbywa gody wspólnie z Ŝabą trawną i

często w tych samych zbiornikach. Oba gatunki są jednak wtedy łatwe do odróŜnienia ze

względu na intensywne błękitne zabarwienie godowe samców Ŝaby moczarowej. Skrzek i

kijanki obu Ŝab brunatnych są bardzo podobne, natomiast osobniki dorosłe moŜna bez

problemu odróŜnić. Najłatwiej gatunek ten badać w okresie krótkiej pory godowej, a więc

zwykle na początku kwietnia.

śaba wodna ( Rana esculenta)

śaba wodna nie jest gatunkiem lecz naturalnym mieszańcem Ŝaby śmieszki (Rana

ridibunda) i Ŝaby jeziorkowej (Rana lessonae). Wszystkie trzy formy naleŜą do grupy tzw.

„Ŝab zielonych”, które oprócz zawartego w nazwie podstawowego zielonego zabarwienia

ciała, charakteryzują się wodnym trybem Ŝycia i rozciągniętą w czasie, dość późną porą

godową. śaby zielone często stwarzają powaŜne problemy w oznaczaniu co do gatunku,


13

czasem jest to po prostu niemoŜliwe bez odłowienia danego osobnika lub nawet badań

genetycznych. Wynika to z krzyŜowania się wszystkich form i powstawania Ŝab wodnych na

drodze hybrydo genezy (Ŝaba wodna nie produkuje gamet z własnym materiałem

genetycznym, a jedynie z genomem jednego z gatunków rodzicielskich). Dlatego teŜ, jeśli nie

ma w danym zbiorniku Ŝab zielonych o typowych cechach gatunkowych Ŝaby śmieszki lub

Ŝaby jeziorkowej, określa się napotkane populacje Ŝab zielonych jako „Rana esculenta

complex” albo po prostu jako „Ŝaby zielone”.

śaba jeziorkowa ( Rana lessonae)

śaba ta zasiedla niewielkie zbiorniki wodne róŜnego typu, w których zwykle

współegzystuje z Ŝabą wodną, z którą się krzyŜuje. Płaza tego moŜna odróŜnić od innych

Ŝab zielonych w okresie godowym (w maju i na początku czerwca), gdyŜ samce Ŝaby

jeziorkowej przybierają intensywnie kanarkowo-Ŝółte zabarwienie grzbietu. W zasiedlonych

zbiornikach Ŝaby te występują przez całą ciepłą porę roku, a więc stwierdzenie ich obecności

moŜliwe będzie od końca kwietnia do września, natomiast do określenia gatunku Ŝab

zielonych na danym stanowisku najlepsze jest monitorowanie terenu w porze godowej, czyli

w maju. PoniewaŜ odróŜnienie skrzeku i kijanek poszczególnych Ŝab zielonych jest bardzo

trudne i nie zawsze moŜliwe, w przypadku stwierdzenia ich obecności trudno pokusić się o

determinację gatunkową.

5. METODYKA

Monitoring składał się z dwóch zasadniczych elementów, oceny migracji,

śmiertelności i skuteczności ogrodzeń ochronnych oraz z monitoringu miejsc rozrodu płazów

i stawów kompensacyjnych. Pierwsza część wykonywana była od marca 2011 do lipca

średnio co 3 - 4 dni natomiast druga w odpowiednich pod względem atmosferycznym wg.

wskazań herpetologa dniach kwietnia, maja, czerwca oraz lipca. Większość zbiorników

została skontrolowana co najmniej dwukrotnie w ciągu dnia, w okresie od marca do czerwca.

Ponadto, Wszystkie z wyjątkiem dwóch skontrolowano w nocy. Kontrola objęła zbiorniki

znajdujące się w pasie do 900 m z kaŜdej ze stron wyznaczonego odcinka od km 613+570

do 615+244 trasy S1.

Płazy i gady są kręgowcami zmiennocieplnymi, których aktywność jest uzaleŜniona

od temperatury otoczenia. Zwierzęta te w miesiącach zimowych zapadają w stan hibernacji,

po którym rozpoczynają aktywne Ŝycie. Wraz z wiosennym ociepleniem, płazy rozpoczynają

masowe wędrówki na miejsca godowania i składania skrzeku (rodzenia larw). Terminy i


14

nasilenie migracji płazów jest uzaleŜnione od warunków atmosferycznych (głównie

temperatury i wilgotności powietrza) oraz od gatunku płaza. W zaleŜności od panujących

dobowych warunków atmosferycznych (zwł. temperatury powietrza nocą - rysunek 2) płazy

mogą wędrować masowo i w krótkim okresie czasu lub wędrówka ta moŜe trwać dłuŜej.

Płazy migrują w ciągu dnia (późne popołudnie) i w nocy, jednak podczas nocnych spadków

temperatury przerywają migrację.

5.1 Metodyka badania migracji płazów

Miesiącami o nasilonych migracjach płazów zazwyczaj są kwiecień, czerwiec i

wrzesień. W przypadku płazów waŜne jest monitorowanie warunków atmosferycznych i

dostosowywanie do nich terminów prowadzonych obserwacji. Przesunięcia w terminach

migracji w skrajnych przypadkach mogą dochodzić do 1 miesiąca, często są to dwa lub

jeden tydzień.

Metodyka inwentaryzacji i monitoringu polega przede wszystkim na obserwacji tych

zwierząt w okresie godowym, gdy wszystkie dorosłe osobniki z danego obszaru pojawiają się

w określonych zbiornikach wodnych i przez krótki okres są stosunkowo łatwe do

stwierdzenia i policzenia. Dla wielu gatunków bardzo pomocne jest nasłuchiwanie

charakterystycznych głosów godowych wydawanych przez samce, często takŜe łatwo dany

gatunek rozpoznać na podstawie wyglądu zniesionych jaj lub kijanek. W sumie moŜna

stwierdzić, Ŝe specyfika prowadzenia badan terenowych dla kaŜdego płaza jest nieco inna,

co wynika z róŜnic w ich biologii (róŜny termin i długość trwania pory godowej, odmienne

wymagania środowiskowe, zróŜnicowana długość rozwoju larwalnego).

5.2 Szczegółowa metodyka inwentaryzacji

Zbiorniki początkowo lokalizowano przed wizytami terenowymi na podstawie

przeglądu map www.geoportal.gov.pl oraz GoogleEarth. Dodatkowo zbiorniki (o numerach 5

i 9) wykryto podczas penetracji terenu.

Dla kaŜdego ze zbiorników zastosowano róŜne techniki wykrywania płazów.

1) obserwacja wizualna – zawsze pierwszy etap obserwacji polegający na wypatrywaniu

osobników i odławianiu ich siatką w celu oznaczenia,

2) czerpakowanie – odłowy siatką o średnicy obręczy 30cm oraz średnicy oczka 3mm.

Czerpakowanie prowadzono równomiernie wzdłuŜ linii brzegowej najmniejszych


15

zbiorników, a w przypadku zbiorników duŜych i głębokich na płyciznach i w miejscach

najgęściej porośniętych szuwarem.

3) Stwierdzanie obecności na podstawie jaj – rodzaj obserwacji wizualnej (rzadziej jaja

znajdowano w siatce po czerpakowaniu). W trakcie badań wykryto za pomocą tej

metody następujące gatunki płazów: Ŝaba trawna, traszka grzebieniasta, traszka

zwyczajna i traszka górska. W przypadku Ŝaby trawnej jaja obserwowano w wodzie

natomiast w przypadku traszek, wyjmowano ze zbiorników rośliny o zgiętych liściach

(niezapominajka, gnijące zeszłoroczne źdźbła traw) i odwijano w celu identyfikacji

gatunku.

4) Nasłuch tokujących samców - metodę stosowano przy okazji innych obserwacji,

ponadto dla prawie wszystkich zbiorników wykonano przynajmniej raz kontrolę nocną

polegającą na kilkunastu sekundowym nasłuchu tokujących płazów z brzegu

zbiornika. Metoda ta miała na celu głównie wykrycie rzekotek i kumaka nizinnego.

Niezbędna okazała się jedynie w przypadku rzekotek, gdyŜ kumaki częściej i głośniej

odzywały się w ciągu dnia.

5) Odłów larw – jeden z etapów czerpakowania. Spośród wykrytych płazów moŜliwe do

zidentyfikowania w terenie były Ŝaby trawne, ropuchy szare, których larwy występują

w duŜych zagęszczeniach i pojawiają się wcześnie.

Wszystkie złowione płazy ich jaja oraz larwy po identyfikacji były natychmiast

umieszczane w wodzie w miejscu ich złowienia. W przypadku Ŝab zielonych nie zawsze było

moŜliwe jednoznaczne oznaczenie. Ponadto, wykrycie jednego z gatunku moŜe oznaczać

występowanie równieŜ innych gatunków Ŝab zielonych. Jeśli jednak jeden z nich występuje

liczniej moŜe zawsze trafiać się w próbie. Stąd, naleŜy uznać z potencjalne występowanie

Ŝaby wodnej w miejscach gdzie wykryto tylko jeziorkową, oraz Ŝaby jeziorkowej w miejscach

gdzie wykryto tylko Ŝabę wodną.

Szczegółowe terminy kontroli zbiorników podane są w kartach kontroli.

Przy jednorazowych wizytach minimalny czas kontroli najmniejszych zbiorników

wynosił 15 minut.

5.3 Warunki atmosferyczne z czasu trwania monitorin gu Wysokie temperatury na przełomie marca i kwietnia 2011 r., dochodzące do 12 stopni

w ciągu nocy, były czynnikami przyczyniającymi się do duŜej migracji płazów w tym okresie.

Stąd teŜ w tym czasie wykazano największą śmiertelność płazów na drogach lokalnych. W


16

kolejnych miesiącach, aŜ do końca pierwszego tygodnia maja, temperatura w nocy nie

rzadko spadała poniŜej zera stopni, co z kolei zmniejszało aktywność płazów, które jako

zwierzęta zmienno cieplne w okresach niskich temperatur wykazują bardzo niską aktywność.

Temperatury maksymalne i minimalne w danym okresie przedstawiają poniŜsze wykresy.

Rysunek 1 - Temperatury maksymalne dla okresu wiosennego

Rysunek 2 - Temperatury minimalne dla okresu wiosennego

6. WYNIKI

6.1 Stwierdzone gatunki płazów Wykryto łącznie 9 lokalizacji gdzie stwierdzono rozród płazów. Kompleksy stawów

rybnych traktowane były, jako pojedyncze lokalizacje składające się z kilku stawów. W opisie

nie rozdzielono ich, a skład gatunkowy dla kaŜdego ze zbiorników jest przedstawiony na


17

mapie. Jest to podejście uzasadnione faktem niewielkich odległości między zbiornikami.

Dotyczy to trzech lokalizacji.

Łącznie wykryto 11 gatunków płazów, dla których stwierdzono rozród w zbiornikach.

Ponadto, jeden raz stwierdzono występowanie grzebiuszki Pelobates fuscus. Był to jednak

tylko jeden osobnik rozjechany na lokalnej drodze. MoŜna go przypisać z pewnością do

kompleksu nr 8, jednak symptomów rozrodu (głosy godowe, jaja, larwy) nie udało się

potwierdzić. WaŜną właściwością zbadanego obszaru jest przebieganie przez niego strefy

mieszańcowej kumaków, co zwiększa jego wartość, jako terenu waŜnego dla ochrony

róŜnorodności płazów i procesów ewolucyjnych. Mieszańcowe formy kumaków stwierdzano

w zbiorniku kompensacyjnym 4. Prawdopodobnie są one częstsze jednak nie zawsze łatwe

do wykrycia i identyfikacji, stąd ich frekwencja jest z pewnością zaniŜona.

Zestawienie zinwentaryzowanych gatunków płazów z uwagi na ich status ochronny

przedstawia tabela poniŜej.

Tabela 1 Status ochronny zinwentaryzowanych gatunków płazów

Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk z dn. 19 wrze śnia w 1979 roku

Nazwa polska

Nazwa łacińska

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa)[1]

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237)[2]

(Konwencja Berneńska)[3]

PŁAZY Amphibia śabowate (Ranaidae) śaba Rana Załącznik I

wodna esculenta Ochrona ścisła, wymóg ochrony czynnej

(Linnaeus, 1758)

-

Załącznik III Ochrona częściowa

śaba Rana Załącznik I

trawna temporaria Ochrona ścisła, wymóg ochrony czynnej

(Linnaeus, 1758)

-


Załącznik I śaba jeziorkowa

Rana lessonae (Camerano,1882)

Załącznik IV Ochrona ścisła, wymóg ochrony czynnej


Grzebiuszkowate (Pleobatidae) Grzebiuszk Pelobates Załącznik IV Załącznik I Załącznik II Ochrona ścisła


18

fuscus Ochrona ścisła, wymóg ochrony czynnej

a ziemna

(Laurenti, 1768)

Ropucha Załącznik I

szara

Bufo bufo (Linnaeus,1758)

- Ochrona ścisła, wymóg ochrony czynnej


Rzekotkowate (Hylidae) Rzekotka Załącznik I

drzewna

Hyla arborea (Linnaeus,1758)

Załącznik IV Ochrona ścisła, wymóg ochrony czynnej

Załącznik II Ochrona ścisła

Salamandrowate (Salamandridae) Traszka Triturus Załącznik I Załącznik III

zwyczajna vulgaris Ochrona ścisła, wymóg ochrony czynnej

Ochrona częściowa

(Linnaeus, 1758)

-

Załącznik II Załącznik I Załącznik II

(kod 1166) Ochrona ścisła, wymóg ochrony czynnej

Ochrona ścisła Traszka grzebieniasta

Triturus cristatus (Laurenti,1768) Załącznik IV

Załącznik I Załącznik III

- Ochrona ścisła, wymóg ochrony czynnej Ochrona częściowa

Traszka górska

Triturus alpestris (Laurenti,1768)

Ropuchowate (Bufonidae) Kumak Bombina Załącznik II Załącznik I Załącznik II

nizinny bombina (kod 1188) Ochrona ścisła, wymóg ochrony czynnej Ochrona ścisła

(Linnaeus, 1761) Załącznik IV

Kumak Bombina Załącznik II Załącznik I Załącznik II

górski variegata (kod 1188) Ochrona ścisła, wymóg ochrony czynnej Ochrona ścisła

(Linnaeus, 1761) Załącznik IV


19

6.2 Ilość i gatunki płazów korzystaj ących z nowych zbiorników zastępczych

Zestawienie płazów oraz lokalizację ich siedlisk przedstawia tabela poniŜej.

Tabela 2 Ilość i gatunki płazów korzystających z nowych zbiorników zastępczych

Numer Zbiornika Miejscowo ść Lokalizacja

Poło Ŝenie wzgl ędem drogi S1

Zdjęcie

1 Grodziec 49.807546°N 18.876177°E

Stwierdzone gatunki płazów

Szacowana liczebność Status ochrony

Bombina bombina 10 - 20

z II/IV załącznika Dyrektywy Siedliskowej

Rana esculenta <10

km 613+625 strona: prawa odległość od osi: 33m.

Zdj.1-4

Opis Zbiornika Są to dwa zbiorniki kompensacyjne. Mniejszy jest prawdopodobnie bardziej zanieczyszczony (rdzawy kolor wody), obydwa porośnięte są pałką wodną oraz roślinnością podwodną zanurzoną. Powierzchnia ok. 1,5a wraz z rozlewiskami i kałuŜami, nasłonecznienie 90%, zarośnięcie (głównie pałka) do 50%.



Zdjęcie

2 Grodziec 49.808884°N 18.862418°E



Triturus cristatus 10 - 20

z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej



Triturus vulgaris 10 - 20

Rana lessonae 10 - 20

z IV załącznika Dyrektywy Siedliskowej


Zdj.5-6


20

Opis Zbiornika Jest to jeden ze zbiorników kompensacyjnych połoŜny niedaleko stawów nr 10. Zbiornik w duŜej części porośnięty jest pałką wodną, a wczesną wiosną równieŜ duŜą ilością glonów nitkowatych. Powierzchnia ok. 1,5a z rozlewiskami, nasłonecznienie 90%, zarośnięcie (głównie pałka wodna) 80%.



Zdjęcie

3 Grodziec 49.806883°N 18.876538°E



Triturus cristatus <10


Rana sp 10 - 20


km 613+570 strona: lewa odległość od osi: 25m.

Zdj.7-8

Opis Zbiornika Jest to jeden ze zbiorników kompensacyjnych. Porośnięty jest w niewielkim stopniu pałką wodną. Przez większą część czasu badań porośnięty był grubą warstwą glonów nitkowatych pokrywających niemal całą powierzchnię wody, co w znacznym stopniu utrudniało odławianie płazów siatką. Stąd moŜna przypuszczać, Ŝe liczba gatunków podana w opracowaniu jest zaniŜona. Powierzchnia ok.1a, nasłonecznienie 90%, zarośnięcie (pałka) ok 30%, wiosną równieŜ glony nitkowate do 90%.



Zdjęcie

4 Grodziec 49.808256°N 18.876818°E



Triturus cristatus 10 - 20


Triturus vulgaris 10 - 20 Triturus alpestris <10



Bombina bombina X Bombina variegata – mieszańce <10



Zdj.9


21

Hyla arborea 10 - 20


Rana temporaria <10

Rana lessonae 10 - 20


Rana esculenta <10 Opis Zbiornika Zbiornik bardzo podobny do opisanych wcześniej. Wokół zbiornika tworzą się rozlewiska, w których przebywają i tokują kumaki. Cechuje się on najwyŜszą liczbą gatunków płazów spośród wszystkich zbiorników kompensacyjnych. Warte podkreślenia jest występowanie w nim mieszańców kumaka górskiego i nizinnego. Powierzchnia ok, 1,5a (oba zbiorniki łączni), nasłonecznienie 100%, zarośnięcie (pałka) ok. 30%

Ogólne uwagi odnośnie zbiorników zastępczych

Zbiorniki kompensacyjne wzdłuŜ trasy S1 charakteryzują się wysoką róŜnorodnością

gatunkową płazów. Spośród płazów stwierdzonych na terenie objętym monitoringiem nie

stwierdzono w nich jedynie kumaka górskiego, ropuchy szarej i zielonej oraz grzebiuszki.

Mimo to, liczebności płazów tam występujących są stosunkowo niewielkie, wynikiem ze

względu na niewielką powierzchnię tych zbiorników (od 1,0 do 1,5 a). Aby mogły one pełnić

rolę waŜnych miejsc rozrodu płazów, naleŜałoby uniemoŜliwić ich zarastanie. MoŜna tego

dokonać na dwa sposoby: poprzez powiększenie juŜ istniejących zbiorników bądź regularne

ich oczyszczanie z nadmiaru roślinności wodnej. Ocenia się, iŜ zwiększenie powierzchni

analizowanych zbiorników jest rozwiązaniem skuteczniejszym zarówno ze względów

ekonomicznych jak i przyrodniczych. Powiększone zbiorniki nie będą zarastać tak szybko jak

to ma miejsce teraz oraz jakość wody będzie lepsza i będzie ona dostatecznie dotleniona.

Kolejnym argumentem za zwiększeniem zbiorników jest zarastanie zbiorników pałką wodną.

Szczególnie widać to w przypadku zbiornika 2. Zbiorniki o niewielkiej powierzchni porastają

nią szybciej. Ponadto, gatunek ten przyspiesza wysychanie zbiorników zwiększając

odparowywanie. Prawdopodobnie zwiększenie ich powierzchni przy zachowaniu tej samej

głębokości znacznie opóźni porastanie przez tę roślinę. NaleŜy jednak zwrócić uwagę na

zachowanie odpowiednio niewielkiej głębokości zbiorników, aby nie moŜliwy był w nich

rozwój ryb. Jeśli przyjęte zostałoby rozwiązanie polegające na usuwaniu roślinności bez

powiększania zbiorników, to sugeruje się następujące zabiegi. Jesienią 2011 (do połowy

października) zaleca się ręczne usunięcie pałki wodnej wraz z korzeniami i kłączami,


22

wykoszenie i usunięcie roślinności zielnej (w tym krzewów) na terenie oczek wodnych i w

odległości 10 m od brzegów. Usuniętą biomasę naleŜy wywieźć z terenu oczek i ich

otoczenia. Jeśli zabieg nie byłby moŜliwy do wykonania w tym roku przed połową

października, to naleŜy zrealizować go we wrześniu 2012 r. na powierzchni kaŜdego z oczek.

Zabieg naleŜy powtarzać w latach kolejnych. ZaleŜnie do skuteczności zastosowanego

zabiegu naleŜy go modyfikować do aktualnych potrzeb.

Kolejną kwestią jest zabezpieczenie zbiorników ogrodzeniami ochronnymi. Wszystkie

wykonane zbiorniki znajdują się blisko drogi. W szczególności naraŜone na jej oddziaływanie

są zbiorniki zaznaczone na mapach numerami 3. Dzieje się tak, dlatego, Ŝe umieszczone są

tuŜ przy końcu grodzenia zabezpieczającego przed dostawaniem się płazów na jezdnię. W

pobliŜu zbiorników w odległości do około 300 m znaleziono 3 martwe płazy na drodze S-1.

Dwa z nich przedostały się na drogę w miejscu gdzie nie było Ŝadnych zabezpieczeń. Jako

rozwiązanie tego problemu sugeruje się wydłuŜenie płotków zabezpieczających o około 120

m po obu stronach (łącznie 240 mb) drogi S1 od km 613+450 do km 613+570. Zakończenie

płotków powinno mieć w zarysie kształt litery „c”, aby skierować poruszające się wzdłuŜ

płotka płazy do wnętrza obszaru, poza drogę. Działanie takie zmniejszyłoby szanse

wtargnięcia płazów na drogę w czasie ich migracji ze zbiorników zastępczych. W trakcie

wiosennych migracji śmiertelność na tym odcinku była niska, jednak sytuacja po zebraniu

dodatkowych danych związanych z migracją jesienną do miejsc hibernacji da pełniejszy

obraz w sprawie zasadności tworzenia takiego wygrodzenia.

Lokalizacja zbiorników, która została wskazana w raporcie dra Guzika wydaje się

szczególnie zasadna dla zbiorników o numerach 2 i 4. Inwentaryzacja wykazała szczególnie

duŜą liczebność i róŜnorodność gatunków płazów w zbiorniku 4., który ponadto

zlokalizowany jest na szlaku migracji wielu gatunków płazów (w tym gatunków z II/IV

Załącznika Dyrektywy Siedliskowej). Zbiornik 2. takŜe został usytuowany na szlaku migracji

płazów pod estakadą w dolinie rzeki Kowale.

W pobliŜu zbiornika zastępczego numer 4 znajdowała się otwarta studzienka (zdjęcia

26-27) z przewodami telekomunikacyjnymi, która stanowiła rodzaj pułapki dla płazów.

Stwierdzono w niej kilka Ŝab jeziorowych, kumaków, rzekotkę, traszki grzebieniaste oraz

zaskrońca. Po poinformowaniu GDDKiA o/Katowice, dzięki współpracy z Rejonem Dróg w

Pszczynie i TP S. A. studzienkę zabezpieczono, po uprzednim wyciągnięciu z niej płazów.


23

6.3 Ilość i gatunki płazów korzystaj ących pozostałych zbiorników w analizowanym obszarze Tabela 3 Ilość i gatunki płazów korzystających pozostałych zbiorników w analizowanym obszarze



Zdjęcie

5 Świętoszówka 49.802133°N 18.887057°E



Rana temporaria <10

km 612+800 strona: lewa odległość od osi: 315m.

Zdj. 15

Opis Zbiornika Jest to niewielka wybetonowana sadzawka o stromych brzegach znacznie utrudniających płazom, które dostają się do środka wydostanie się na zewnątrz. Zbiornik jest zacieniony przez drzewa. Powierzchnia 1a, nasłonecznienie: 10%, zarośnięcie 0%



Zdjęcie

6 Grodziec 49.806093°N 18.883210°E



Rana sp <10 (młode) z IV załącznika Dyrektywy Siedliskowej

Rana temporaria 10 - 20


Zdj. 16-17

Opis Zbiornika Zbiornik stanowi niewielka sadzawka mocno zacieniona przez drzewa. Na skutek duŜego nagromadzenia opadających liści oraz obumierającej rzęsy woda ma zapach siarkowodoru. Najprawdopodobniej jedynymi płazami, które mają w tym zbiorniku sukces rozrodczy są Ŝaby trawne. W przepływającym obok strumieniu stwierdzono obecność Ŝab trawnych, co świadczy o ich zimowaniu i migracji wzdłuŜ tego cieku. Ponadto, dwa kłęby jaj wykryto samym strumieniu, co jest sytuacją rzadką u tego gatunku. Powierzchnia 1,5a, nasłonecznienie: mniej niŜ 5%, zarośnięcie (rzęsa) 100%



Zdjęcie

7 Grodziec 49.813729°N 18.880280°E



Triturus cristatus 20 - 100 z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej

Triturus vulgaris 100 - 1000

km 613+650 strona: prawa odległość od osi: 750 m.

Zdj. 18-19


24

Triturus alpestris 20 - 100

Bombina bombina 100-1000 z II/IV załącznika

Dyrektywy Siedliskowej

Bufo bufo 100-1000

Hyla arborea 20 - 100 z IV załącznika Dyrektywy Siedliskowej

Rana temporaria 20 - 100

Rana lessonae 20 - 100 z IV załącznika Dyrektywy Siedliskowej

Rana esculenta 100-1000 Opis Zbiornika

Stanowisko składa się z trzech stawów hodowlanych skąpo porośniętych roślinnością (pałka wodna, trzcina, kotewka) oraz przepływających dwóch strumieni i rowów. W kartach obserwacji oraz załączonej mapie poszczególne zbiorniki nazwane są 11, 11’, 11”. Powierzchnie 11: 90a, nasłonecznienie 70-80%, zarośnięcie (pałka wodna, kotewka orzech wodny) ok 5-10%. 11': ok, 20a, nasłonecznienie 100%, zarośnięcie (trzcina) ok. 5%. 11": 43a, nasłonecznienie 100%, zarośnięcie (trzcina) ok. 10%



Zdjęcie

8 Grodziec 49.807449°N 18.868903°E



Rana lessonae >1000 z IV załącznika Dyrektywy Siedliskowej

Rana esculenta 100-1000 Bombina bombina 100-1000 z II/IV załącznika

Dyrektywy Siedliskowej

Hyla arborea 100-1000 z IV załącznika Dyrektywy Siedliskowej

Triturus cristatus 100-1000 z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej

Triturus vulgaris 100-1000

Triturus alpestris

20 - 100 (martwe na drodze w pobliŜu)

Rana temporaria > 1000 Bufo bufo 20 - 100

Pelobates fuscus 10 - 20 z IV załącznika Dyrektywy

km 614+300 strona: lewa odległość od osi: 150 m.

Zdj. 20


25

(martwy osobnik na drodze w pobliŜu)

Siedliskowej

Opis Zbiornika Stanowisko to składa się z 4 stawów wypełnionych wodą oraz jednego z wodą spuszczoną. Przy czym dwa stawy niemające numeru na mapie i niefigurujące w kartach pracy, jako oddzielne zostały wypełnione wodą w maju i skolonizowane przez Ŝaby jeziorkowe oraz kumaki nizinne. Stawy dla, których wyszczególniono obserwacje mają numery 9’ i 9”. Jest to jeden z kompleksów stawów, które mają największe znaczenie dla zachowania płazów na tym terenie zarówno pod względem liczebności jak i liczby gatunków. Powierzchnia: 9' 27a, zarośnięcie ok. 10% głównie pałka wodna 9'': 30a, zarośnięcie ok. 30% głównie pałka wodna



Zdjęcie

9 Pogórze 49.801680°N 18.846926°E



Rana temporaria 10 - 20 Rana esculenta <10

Bufo bufo

Nie moŜliwa do

oszacowania liczba

martwych osobników

km 616+000 strona: prawa odległość od

osi: 40 m.

Zdj. 21-23

Opis Zbiornika Zbiornik wodny stanowi tu niewielkie rozlewisko w 1/3 porośnięte pałką wodną, późną wiosną niemal w całości rzęsą. Jest mocno zacienione, stąd warunki do rozrodu znajdują tu jedynie Ŝaby trawne, inne płazy jak Ŝaby zielone i ropuchy szare mogą być stwierdzane w czasie wędrówki wiosennej lub dyspersji. W pobliŜu stanowiska znajduje się uregulowany strumień, w którym stwierdzono młodociane osobniki Ŝab zielonych. Powierzchnia ok. 2a, nasłonecznienie < 10%, zarośnięcie (pałka, rzęsa) 100%.


26

6.4 Szlaki migracji i dyspersji

W załączonych mapach zaznaczono równieŜ najwaŜniejsze szlaki migracji płazów.

Ich przebieg moŜe się nieco zmienić, po uwzględnieniu danych, które mają być zbierane

latem i jesienią 2011.

Wstępne wyznaczenie szlaków migracji oparto głównie na śmiertelności

zaobserwowanej na drogach oraz obserwacji Ŝab trawnych obecnych w okolicach potoków

na przełomie marca i kwietnia. Ponadto, skojarzono te dane z ukształtowaniem i składnikami

krajobrazu (lasy, doliny potoków, nasypy kolejowe, obecność zbiorników i

zadrzewień/lasów). MoŜna wstępnie przyjąć, Ŝe najwaŜniejsze szlaki migracyjne i

dyspersyjne znajdują się wzdłuŜ strumieni przepływających w pobliŜu kompleksów stawów 7

i 8. W miejscach tych zaobserwowano największą śmiertelność płazów na drogach lokalnych

(nie związanych z budową drogi S1).

Warto zaznaczyć, Ŝe dla róŜnych gatunków płazów najprawdopodobniej róŜnią się

one długością. Zapewne krótsze są dla traszek, które nie oddalają się znacznie od

zbiorników rozrodczych w ciągu roku, a dłuŜsze dla ropuch i rzekotek, które mogą migrować

na odległości większe niŜ 1 km.

RóŜna moŜe być teŜ precyzja ich wyznaczenia. śaby trawne i traszki unikają pól

uprawnych i ich szlaki migracyjne są zawęŜone do łąk i zadrzewień, podczas gdy ropuchy w

zasadzie występują wszędzie, choć w pewnym stopniu wykazują preferencje do zadrzewień i

zabudowy wiejskiej.

Dzięki zastosowaniu wielu estakad w konstrukcji drogi doliny rzeczne pozostały

nienaruszone, dzięki czemu wciąŜ mogą pełnić funkcję korytarzy migracyjnych dla płazów

oraz innych zwierząt.

Tabela 4 Szlaki migracji płazów przecinające drogę S-1

Lp. Charakter szlaku migracji Poło Ŝenie wzgl ędem drogi S1 Lokalizacja

1

Wiosenne szlaki migracyjne płazów z gatunku:

Tc, Ta, Rl, Tv, Bb, Re, Pf, Bbom, Ha, Rt1

Przecina drogę S1 w km 614+570

Droga na estakadzie – brak kolizji

2 Wiosenne szlaki migracyjne

płazów Rt Przecina drogę S1 w km

613+520

Droga w terenie – stwierdzono

śmiertelność płazów

1 Tc - Triturus cristatus; Ta - Triturus alpestris;Tv - Triturus vulgaris; Rl - Rana lessonae; Re - Rana esculenta; Rt - Rana temporaria; Pf - Pelobates fuscus; Bbom - Bombina bombina; Ha - Hyla arborea; Bb - Bufo bufo


27

3

Wiosenne szlaki migracyjne płazów z gatunków:

Tc, Ta, Rl, Tv, Bb, Re, Pf, Bbom, Ha, Rt



4 Wiosenne szlaki migracyjne

płazów: Rt, Rana sp.



Wykazano wiele szlaków migracji płazów poza strefą bezpośredniego oddziaływania

drogi S1. Szlaki te przecinają wiele dróg lokalnych które nie zabezpieczone stanowią duŜe

zagroŜenie dla migrujących płazów.

Tabela 5 Szlaki migracyjne przecinające drogi lokalne

Lp. Charakter 2 Opis

1 Wiosenne szlaki migracyjne płazów z gatunku: Tc, Ta, Rl, Tv, Bb, Re, Pf, Bbom, Ha, Rt

Jeden z kilku szlaków migracyjnych łączących rezerwat Morzyk z dolna rzeki Kowale

2 Wiosenne szlaki migracyjne płazów z gatunku: Tc, Ta, Rl, Tv, Bb, Re, Pf, Bbom, Ha, Rt

Jeden z kilku szlaków migracyjnych łączących rezerwat Morzyk z dolna rzeki Kowale

4 Wiosenne szlaki migracyjne płazów z gatunków: Tc, Ta, Rl, Tv, Bb, Re, Pf, Bbom, Ha, Rt

Szlak migracji wzdłuŜ doliny Łańskiego Potoku w miejscowości Kąty


Szlak migracji łączący tereny wiejskie ze stawem w miejscowości Kąty





8 Wiosenne szlaki migracyjne płazów z gatunku: Bb, Rt

Szlak migracji łączący tereny wiejskie ze stawem w miejscowości Jasienica

9 Wiosenne szlaki migracyjne płazów z gatunku: Bb, Rt

Szlak migracji łączący tereny wiejskie ze stawem w miejscowości Jasienica


Szlak migracji łączący zbiornik zastępczy 4 ze stawem oraz lasem w miejscowości Kąty

11 Wiosenne szlaki migracyjne płazów z gatunku: Bb, Rt, Bom var

Szlak migracji łączący las i dolinę lewego dopływu rzeki Kowale w miejscowości Goruszki


Szlak migracji łączący las i dolinę lewego dopływu rzeki Kowale w miejscowości Goruszki

2 Tc - Triturus cristatus; Ta - Triturus alpestris;Tv - Triturus vulgaris; Rl - Rana lessonae; Re - Rana esculenta; Rt - Rana temporaria; Pf - Pelobates fuscus; Bbom - Bombina bombina; Ha - Hyla arborea; Bb - Bufo bufo; Bom var - Bombina variegata; Bv - Bufo viridis


28


Szlak migracji w dolinie lewego dopływu rzeki Kowale w miejscowości Goruszki

14 Wiosenne szlaki migracyjne płazów z gatunku: Bb, Rt, Tc, Tv, Bbom, Ha, Rana sp., Bv

Szlak migracji w dolinie cieku w Jasienicy

Stwierdzenie kierunku migracji jest sprawą złoŜoną. Przede wszystkim trzeba

rozróŜnić migrację od dyspersji. Pierwsza to sezonowe przemieszczeni organizmu np. z

miejsc zimowania do miejsc rozrodu, jest to zjawisko regularne. Dyspersja to proces mniej

regularny i dotyczy przemieszczania się zwierząt (młodych i dorosłych) do nowych siedlisk.

PoniewaŜ, wszystkie oparte są na danych zebranych wczesną wiosną naleŜy przyjąć za

pewne, Ŝe kierunek wzdłuŜ narysowanych przeze mnie linii odbywa się w stronę zbiorników

wodnych. W przypadku dolin strumieni sprawa jest bardziej złoŜona. Płazy z cieków

najpewniej migrują do najbliŜszych zbiorników wodnych. Jednak zimujące w strumieniach

płazy mogą pochodzić z róŜnych populacji rozrodczych, równieŜ takich połoŜonych poza

terenem badań. Stąd, najrozsądniej uznać, Ŝe przemieszczają się zarówno w górę jak i w dół

cieków. Obserwacja takich zachowań w terenie moŜe być obarczona błędem, gdyŜ

spłoszone obecnością obserwatora zwierzęta nie muszą przemieszczać się zgodnie z trasa

migracji. Cieki i ich okolica ze względu na duŜą wilgotność są teŜ miejscami dyspersji, a to

zwykle proces trwający dłuŜej niŜ jeden sezon i niemoŜliwy jest do zaobserwowania w tak

krótkim czasie.

Pełniejszy obraz szlaków migracyjnych i zarazem korytarzy ekologicznych dadzą

obserwacje we wrześniu, gdy płazy rozpoczynają wędrówkę do miejsc zimowania.

6.5 Śmiertelno ść płazów na drodze S1

Ogólne uwagi o śmiertelności

Badania śmiertelności prowadzono od marca do lipca z częstotliwością średnio co 3 -

4 dni, przy czym starano się wybierać takie dni kiedy migracje płazów mogły być największe,

a więc o sprzyjającej pogodzie. Odcinek drogi kontrolowano zarówno w ciągu dnia, jak i

wykonywano kontrole nocne. Płazów poszukiwano głównie prowadząc samochód z

prędkością maksymalną 30km/h po pasie awaryjnym. Gdy obserwowano płazy

zatrzymywano się i identyfikowano je. Podczas badań na drodze S1 nie stwierdzono

masowej śmiertelności płazów. Metodykę tą stosowano teŜ podczas innych badań w Polsce.

W ten sposób moŜna z powodzeniem wykrywać nawet tak małe płazy jak traszka zwyczajna.

Na drodze S1 w ten sposób wykryto równieŜ bardzo zniszczone i słabo widoczne szczątki


29

płazów. Podczas wykrycia płazów na jezdni kontrolowano równieŜ w miejscach ich

znalezienia grodzenie w najbliŜszej okolicy w celu wykrycia potencjalnych nieszczelności.

Na badanym odcinku drogi S-1 ruch drogowy ma znikomy wpływ na śmiertelność

tutejszych populacji płazów. Składają się na to zapewne dwa czynniki. Pierwszy to liczne

estakady nad dolinami potoków – głównych miejsc migracji płazów. Drugi, to skuteczne

zabezpieczenie drogi siatką, która uniemoŜliwia wchodzenia płazów na jezdnię na znacznej

jej długości. Mimo, Ŝe wykryto kilka przypadków śmiertelności płazów na badanym odcinku

nigdzie straty nie były znaczne. Poszukiwania płazów przechodzących przez jezdnię

prowadzono równieŜ podczas nocy w czasie masowej migracji. Takie działanie zwiększa

prawdopodobieństwo wykrycia jeszcze Ŝywych płazów. WaŜnym uzupełnieniem będą jednak

informacje uzyskane późnym latem/jesienią, gdy płazy zaczynają wędrówkę na zimowiska.

Miejsca, w których wykryto martwe lub przechodzące przez jezdnię płazy zaznaczono

na mapach. O przypadkach śmiertelności i potrzebie korekty szczelności wygrodzeń

Zleceniodawcę informowano na bieŜąco.

Lp. Data Gatunek Nazwa łaci ńska Liczebno ść Kilometra Ŝ Poło Ŝenie

Poło Ŝenie w obszarze

Natura 2000

2 22-MAR-11 śaba trawna Rana temporaria 1 613+520 Na drodze

S1 -

3 03-KWI-11 Traszka

grzebieniasta Tritus cristatus 1 613+900

Na drodze S1

+

4 04-KWI-11 śaba

moczarowa Rana arvalis 1 613+400

Na drodze S1

-

5 08-KWI-11 Ropucha szara Bufo bufo 1 615+770 Na drodze

S1 -

6 08-KWI-11 Traszka

grzebieniasta Tritus cristatus 1 614+760

Na drodze S1

-

6.6 Śmiertelno ść na drogach lokalnych

Wyjątkowo wysoką śmiertelność stwierdzono w okolicach stawów nr 7 oraz 8..

Ogólnie, śmiertelność na drogach lokalnych jest o wiele większa niŜ na S1. Wynika to z kilku

czynników. Pierwszym jest większa penetracja terenu i sumaryczna długość dróg w obrębie

zbadanego obszaru. WiąŜe się to z bliskim przechodzeniem dróg w pobliŜu zbiorników oraz

częstszym przecinaniem korytarzy ekologicznych. Drugim jest brak jakichkolwiek

zabezpieczeń na drogach lokalnych. W niewielkim stopniu dysproporcja między drogami

lokalnymi moŜe teŜ wynikać z faktu, Ŝe na drogach lokalnych panuje mniejszy ruch i w


30

związku z tym martwe płazy dłuŜej utrzymują się na drodze. Śmiertelność na drogach

lokalnych obserwowana była głównie wczesną wiosną.

Lp. Data Gatunek Nazwa łacińska Liczebno ść Kilometra Ŝ Poło Ŝenie

Poło Ŝenie w obszarze

Natura 2000

4 17-

MAR-11

Ropucha szara

Bufo bufo 1 616+090

Na drodze lokalnej (ul. bielska) w okolicach Pogórze-Goruszki. Około 390m od osi

drogi S1

-

5 17-

MAR-11

Ropucha szara

Bufo bufo 1 613+670 Na drodze lokalnej w

okolicach Kątów. Około 1300m od osi drogi S1

-

6 17-

MAR-11

Traszka górska

Mesotriton alpestris 1 614+000

Na drodze lokalnej w Grodźcu Śląskim. Około

730m od osi drogi S1 -

8 17-

MAR-11

Traszka górska

Mesotriton alpestris 1 613+820

Na drodze lokalnej w Grodźcu. Około 545m

od osi drogi S1

+ (na drodze na

granicy obszaru)

9 17-

MAR-11

śaba trawna Rana

temporaria 2 613+800 Na drodze lokalnej w


-

10 17-

MAR-11

Ropucha szara

Bufo bufo 3 613+800 Na drodze lokalnej w


-

12 04-

KWI-11

Grzebiuszka ziemna

Pelobates fuscus 1 614+250


od osi drogi S1

+ (na drodze na

granicy obszaru)

13 04-

KWI-11

Traszka górska

Mesotriton alpestris Kilka 614+250


od osi drogi S1

+ (na drodze na

granicy obszaru)

14 08-

KWI-11

Ropucha szara

Bufo bufo

Nie moŜliwa do

oszacowania ilość

martwych osobników

614+200 Na drodze lokalnej w Grodźcu. Około 900m

od osi drogi S1 -

7. Ocena wpływu budowy i eksploatacji drogi S-1 na populacje

płazów

Część analizowanego obszaru była monitorowana w latach 2008 oraz 2009 i wyniki z

tych w prac znaleźć moŜna w raportach:


31

• M. Guzik, 2008, Monitoring migracji płazów na Obwodnicy Grodźca Śląskiego

w ciągu trasy ekspresowej S-1, w rejonie rezerwatu „Morzyk” Cz. 1. Raport jesienny”

• M. Guzik, 2009, Monitoring migracji płazów na Obwodnicy Grodźca Śląskiego

w ciągu trasy ekspresowej S-1, w rejonie rezerwatu „Morzyk” Cz. II. Raport końcowy.

Z uwagi na jesienny termin prowadzenia przedmiotowego monitoringu w obecnym raporcie

nie jest moŜliwe bezpośrednie dokonanie porównania. Odniesienie się do raportu dra Guzika

znajduje się we wcześniejszej części tekstu w rozdziale 6.2 na stronie 22.

Teren rezerwatu "Morzyk" od kilku lat jest równieŜ przedmiotem badań prowadzonych

przez Pana dra Marka Sołtysiaka, herpetologa z Chorzowa. W czasie jego badań znaleziono

tam rzadkie, chronione gatunki, takie jak rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna czy kumak

nizinny3. Zwierzęta moŜna spotkać nie tylko w istniejących tam od dawna zbiornikach.

Zajmują teŜ one zbiorniki powstałe przy okazji budowy drogi ekspresowej do Cieszyna.

Oczka wybudowano na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w

Katowicach (GDDKiA) inwestora drogi S1. Zanim powstały, od jesieni 2008 r. do wiosny

2009 r. na zlecenie GDDKiA prowadzony był uprzednio wspomniany monitoring migracji

płazów. Obserwacje dra Guzika wykazały, Ŝe zwierzęta z północnej strony trasy do

zbiorników po stronie południowej docierają głównie pod estakadami. Na podstawie tych

raportów dra Guzika i współpracy z panią mgr inŜ. Małgorzatą Półtorak z katowickiej

GDDKiA wyznaczono lokalizację zbiorników.

Wybudowane zbiorniki zastępcze dla płazów:

a) Zbiornik 1a strona północna S-1, wymiar 4x4 m, uszczelnienie dna Garden mat

b) Zbiornik 1b strona północna S-1, wymiar 5x5 m, uszczelnienie dna Garden mat

c) Zbiornik 2 strona północna S-1, wymiar 7x4,4 m,

d) Zbiornik 3 strona południowa S-1, wymiar 7x4,4 m, uszczelnienie dna Garden mat

e) Zbiornik 4 strona północna S-1, wymiar 7x4,4 m, uszczelnienie dna Garden mat

Zbiorniki i ich lokalizacje przedstawiono na mapie 01.02.

3 "Gazeta Wyborcza" - 'Płotki mają powstrzymać Ŝaby'


32

Warto zwrócić uwagę na fakt, iŜ w przypadku estakady połoŜonej w sąsiedztwie

rezerwatu, nad bezimiennym ciekiem, płazy skierowane zostały na drogę lokalną.

Przykładowo, jednorazowo w dniu 17 kwietnia 2005, więc przed wykonaniem estakady, na

ok. 200-metrowym odcinku drogi biegnącej pomiędzy stawami znaleziono 120 martwych

płazów4. Część płazów jednak pozostawała po stronie północnej i gody odbywała w

okresowych zastoiskach wody, najbliŜszych miejscu ich występowania. nich zbiorniki te były

jednak niewielkie i w czasie suchego okresu zanikały. Nowo wybudowane – po północnej

stronie rezerwatu, tak jak proponował Klub Gaja – mają zapewniać warunki Ŝycia i rozrodu

płazom bez potrzeby migracji na drugą stronę drogi.5

Według informacji zawartych w ekspertyzie wykonanej w ramach postępowania

prokuratorskiego, szacunkowa liczebność płazów Ŝyjących na analizowanym terenie

wynosiła ok. 4500-5500 osobników (w zaleŜności od metodyki); w tym populacja traszki

grzebieniastej i kumaka nizinnego wynosiła ok. 500-700 osobników kaŜdego gatunku.

Stwierdzono, Ŝe w wyniku budowy obwodnicy ponad 30% płazów (1700-1900 osobników)

została odcięta od miejsc rozrodu (stawy przy rezerwacie). Stwierdzona liczba płazów, które

zginęły w trakcie budowy inwestycji to ok. 12-15% (ok. 656 osobników). W wyniku

przeprowadzenia niniejszego monitoringu moŜna stwierdzić, iŜ całkowita liczba osobników

wszystkich gatunków moŜe być większa lub zbliŜona do wartości maksymalnej ze

wspomnianej ekspertyzy, czyli wynosić około 5500. Jednak podana powyŜej liczebność

kumaków jest prawdopodobnie zaniŜona, co wynika to teŜ ze względu występowania

róŜnych gatunków kumaków (nizinnego, górskiego i ich mieszańców łącznie) w tym

obszarze.

Szacunkowe odcięcie 30% płazów nie wydaje się poprawnym oszacowaniem, z dwóch

powodów:

• Miejsca gdzie płazy występują najliczniej, czyli stawy nr 7 i 8 są połoŜone w pobliŜu

korytarzy, które zostały co prawda przecięte przez drogę, jednak są połoŜone w

głębokich dolinach, gdzie droga biegnie estakadami.

4 " Dzikie śycie" - Grudzień 2006 / styczeń 2007 Wpływ przyszłej obwodnicy Grodźca Śląskiego na populacje płazów. Marek Sołtysiak

5 " Nowe zbiorniki w Grodźcu" - Klub Gaja


33

• Naprowadzanie w jednym z tych miejsc (zbiorniki 8 - wygrodzony jest od 614+155 do

614+500) płotkami do dwóch przejść - prześwitów mostów.

Dlatego dla wspomnianych 30% płazów mogło dojść jedynie do utrudnienia dostępu

do miejsc rozrodu ze względu na wydłuŜenie drogi migracji o długość płotków i skierowanie

jej na bardziej suche tereny a nie całkowitego odcięcia ich od miejsc rozrodu. Do liczby

płazów, które zginęły w trakcie inwestycji nie moŜna się odnieść biorąc pod uwagę inne

warunki i charakter wykonanego monitoringu.

8. Monitoring i ocena skuteczno ści ogrodze ń dla płazów

Stwierdzone nieszczelności to głównie odchodzenie części z siatką od części z pleksi

(przykładowe fot. nr 55). Wszystkie znajdują się w obrębie szlaków migracyjnych płazów

(potencjalnych, poniewaŜ, obecnie przecina je zabezpieczona droga) lub w ich bezpośredniej

bliskości. Mimo to martwe płazy na S-1 na odcinku objętym płotkami stwierdzono tylko w

dwóch miejscach (patrz Stwierdzenia płazów w okolicach nieszczelności). Sugeruje się

dociągnięcie siatki do elementów pleksi lub betonowych tak, aby nie było pomiędzy nimi

Ŝadnej przerwy. Zapewne jest to trudne i krótkotrwałe rozwiązanie. Prawdopodobnie

udoskonaleniem takiego rozwiązania jest dodatkowe uszczelnienie (spojenie) tych dwóch

elementów (np. folią). Wszystkie nieszczelności zgłaszana były bezpośrednio do GDDKiA

o/Katowice natomiast te, które wymagały najpilniejszej korekty naprawiane były na bieŜąco.

Korekta wygrodzenia w trakcie trwania monitoringu

Wczesną wiosną skorygowano przebieg ogrodzenie w rejonie 614+770 przesuwając

je w górę rowu oraz zabezpieczając „śluzą” opuszczaną do dna rowu. Nie wykonano

natomiast przedłuŜenia sugerowanych wygrodzeń. PoniewaŜ jednak śmiertelność płazów w

tych miejscach była bardzo niska nie musiały one być wykonywane natychmiast. NaleŜy

jednak podkreślić, Ŝe śmiertelność moŜe się zwiększyć np. wraz ze wzrostem liczebności

populacji szczególnie w zbiornikach kompensacyjnych nr 1a oraz 3. Stąd naleŜy

wygrodzenia wykonać najlepiej przed początkiem następnego sezonu rozrodczego, a jeśli to

moŜliwe, we wrześniu roku 2011.

Stwierdzenia płazów w okolicach nieszczelności

Stwierdzono płazy przy nieszczelnościach w km 614+760: traszka grzebieniasta.

Trudno jednoznacznie wskazać, czy jedyny martwy osobnik znalazł się na jezdni

przechodząc przez nieszczelności. MoŜliwe, Ŝe korekta grodzenia polegająca na


34

przesunięciu go w tym miejscu w górę rowu odwadniającego nie jest doskonała i płazy co

jakiś czas mogą przedostawać się pod podnoszoną częścią w rowie. MoŜliwe jest teŜ, Ŝe

traszka przedostała się przez nieszczelności pomiędzy pleksi i siatką.

Kolejną traszkę grzebieniastą stwierdzono w kilometrze 613+910. gdzie znajdują się

ekrany akustyczne. Najbardziej prawdopodobnym miejscem przedostania się tego osobnika

na drogę były łączenia plastikowych elementów ekranów z pionowymi metalowymi

elementami. W obydwu miejscach znajdują się szlaki migracyjne. W przypadku pierwszym

nie wydaje się aby płazy często dostawały się na jezdnię poniewaŜ, jest ona połoŜona

znacznie wyŜej niŜ siedliska dogodne dla płazów.

W drugim przypadku, przedostawanie się płazów na drogę moŜe być jednak

częstsze, gdyŜ jezdnia znajduje się poniŜej poziomu siedlisk płazów w tej okolicy (las i

zbiorniki wodne kompensacyjne).


35

9. Wnioski

W wyniku prowadzonego monitoring stwierdzono:

• Zabezpieczenia dla płazów są szczelne i mimo stwierdzonych w nich

niewielkich usterek nie zanotowano masowej śmiertelności płazów na

kontrolowanym odcinku drogi S-1.

• Dzięki poprowadzeniu drogi w estakadach korytarze migracyjne zwierząt

zostały w zdecydowanym stopniu zachowane i nie przerwały moŜliwości

wymiany genetycznej miedzy lokalnymi populacjami płazów oraz innych

zwierząt.

• Zbiorniki zastępcze wykonane w okolicach drogi S-1 sugeruje się powiększyć

w celu zmniejszenia tempa zarastania zbiorników. Jednorazowe powiększenie

zbiorników zmniejszyłoby znacznie tempo zarastania zbiorników i ograniczyło

konieczność regularnych zabiegów polegających na usuwaniu roślinności.

Ponadto przyczyniłoby się do jeszcze lepszej sukcesji płazów w danym

terenie.

• Ze względu na sukcesję roślin wodnych, które opanowują wybudowane

niewielkie oczka wodne, jeśli nie moŜliwe byłoby powiększenie oczek, zaleca

się regularne wykonywanie zabiegów polegających na usuwaniu roślinności w

obrębie oczek i ich otoczeniu. Zabieg realizowany byłby w celu utrzymania

otwartej powierzchni lustra oczek wodnych, aby umoŜliwić dostęp światła i

odpowiednie warunki dostępu do rozrodu płazów.

• W odniesieniu do danych archiwalnych, w wyniku przeprowadzenia

niniejszego monitoringu moŜna stwierdzić, iŜ całkowita liczba osobników

wszystkich gatunków moŜe być większa lub zbliŜona do wartości maksymalnej

z archiwalnej ekspertyzy, czyli powinna wynosić około 5500. Jednak podana

we wspomnianej archiwalnej ekspertyzie liczebność kumaków jest

prawdopodobnie zaniŜona, co wynika takŜe ze względu na występowanie

róŜnych gatunków kumaków (nizinnego, górskiego i ich mieszańców łącznie)

w tym obszarze.

• W trakcie prowadzonego monitoringu dzięki dobrej współpracy z

pracownikami Rejonu Dróg w Pszczynie udało się na bieŜąco dokonać

napraw płotków w przypadku miejsc gdzie usterki były duŜe oraz dzięki


36

szybkiej mobilizacji udało się takŜe zaŜegnać między innymi problem otwartej

studzienki naleŜącej do Telekomunikacji Polskiej.

• Dodatkowo sugeruje się wydłuŜenie istniejącego ogrodzenia ochronnego

o ok. 240 mb łącznie w km 613+450-613+570 (po obu stronach drogi).


37

10. Załączniki

10.1 Załącznik fotograficzny

Zdj. 1. Zbiorniki nr 1 (a i b) znajdujące się w pobliŜu drogi S1 będące zarastającym siedliskiem płazów - km

613+625.


613+625.


38


613+625.


613+625.


39

Zdj. 5. Zbiornik zastępczy nr 2 będący istotnym siedliskiem płazów na szlaku migracji pod estakadą

- km 614+600.

Zdj. 6. Zbiornik zastępczy nr 2 będący istotnym siedliskiem płazów na szlaku migracji pod estakadą

- km 614+600


40

Zdj. 7. Zbiornik zastępczy nr 3 będący - km 613+570.

Zdj. 8. Zbiornik zastępczy nr 3 będący - km 613+570


41

Zdj. 9. Zbiornik zastępczy nr 4 będący istotnym siedliskiem płazów - km 613+615.

.

Zdj. 10. Zbiornik nr 5, o stromych betonowych ściankach utrudniających wydostawanie się płazów - km

612+800.


42

Zdj. 11. Zbiornik nr 6, będący naturalnym siedliskiem płazów - km 613+100.



43




44




45




46

Zdj. 19. Niezabezpieczona studzienka telekomunikacyjna, z której wydobyto płazy przy współpracy z lokalnymi pracownikami Rejonu Dróg w Pszczynie oraz Telekomunikacji Polskiej.

Zdj.20. Zabezpieczona studzienka telekomunikacyjna, z której wydobyto płazy przy współpracy z lokalnymi

pracownikami Rejonu Dróg w Pszczynie oraz Telekomunikacji Polskiej.


47

Zdj. 21. Para Ŝab trawnych Rana temporaria w pobliŜu drogi S1.

Zdj. 22. Para Ŝab trawnych Rana temporaria zaobserwowana w pobliŜu drogi S1.


48

Zdj. 23. Dorosły samiec traszki zwyczajnej Triturus vulgaris znaleziony w pobliŜu drogi S1.

Zdj. 24. śaba wodna Rana esculenta zaobserwowana w pobliŜu drogi S1.


49

Zdj. 25. Kumak nizinny Bombina bombina znaleziony w pobliŜu drogi S1.

Zdj. 26. śaba jeziorkowa Rana lessonae znaleziona w pobliŜu drogi


50

S1 Zdj. 27. Para ropuch szarych znaleziona w pobliŜu drogi S1.

Zdj. 28. Dwie samice traszki grzebieniastej Triturus cristatus oraz jedna samica traszki zwyczajnej Triturus

vulgaris złapane w pobliŜu drogi S1.


51

Zdj. 29. Siatka z tworzywa sztucznego zabezpieczająca płazy przed przedostawaniem się na jezdnię drogi S1.

Zdj. 30. Ogrodzenie drogi S1 z zabezpieczeniem dla płazów w postaci siatki z tworzywa sztucznego.


52

Zdj. 31. Ogrodzenie drogi S1 szczelnie zabezpieczone siatką dla płazów.

Zdj. 32. Szczelne połączenie pomiędzy siatką i wyjściem ewakuacyjnym.


53

Zdj. 33. Szczelne połączenie pomiędzy siatką i wyjściem ewakuacyjnym.

Zdj. 34. Połączenie siatki dla płazów przy wyjściu ewakuacyjnym - km 615+200.


54

Zdj. 35. Połączenie siatki dla płazów z płytą plexi - km 615+110.

Zdj. 36. Połączenie pomiędzy siatką i wyjściem ewakuacyjnym - km 615+200.


55

Zdj. 37. Szczelne połączenie siatki dla płazów z płytą z plexi - km 614+510.

Zdj. 38. Martwy płaz z gatunku traszki grzebieniastej Triturus cristatus - km 613+900.


56

Zdj. 39. Martwy płaz z gatunku ropuchy szarej Bufo bufo na km 615+800.

Zdj. 40. Martwy płaz z gatunku Ŝaby trawnej Rana temporaria na km 613+500.


57

Zdj. 41. Martwy płaz z gatunku Ŝaby moczarowej Rana arvalis na km 613+400.

Zdj. 42. Nieszczelne połączenie pomiędzy siatką i wyjściem ewakuacyjnym.


58

Zdj. 43. Nieszczelne połączenie pomiędzy siatką i wyjściem ewakuacyjnym - km 614+040. Pomimo

stwierdzonych nieszczelności, nie zauwaŜono płazów przechodzących przez ogrodzenie w tym miejscu.

Zdj. 44. Nieszczelna konstrukcja siatki dla płazów wykonana w systemie drenaŜowym w km 614-770, która

została skorygowana w pierwszych dniach wiosny. W tym rejonie swierdzono śmiertelność traszki grzebieniastej (1 osobnik).


59

Zdj. 45. Pęknięcia w płotku z plexi - km 614+140. Pomimo stwierdzonych nieszczelności, nie zauwaŜono płazów przechodzących przez ogrodzenie w tym miejscu.

Zdj. 46. Nieszczelności przy połączeniu siatki z płytą z plexi km 614+140. Pomimo stwierdzonych nieszczelności, nie zauwaŜono płazów przechodzących przez ogrodzenie w tym miejscu.


60

Zdj. 47. Popękana płyta z plexi będąca zabezpieczeniem dla płazów. Pomimo stwierdzonych nieszczelności, nie zauwaŜono płazów przechodzących przez ogrodzenie w tym miejscu.

Zdj. 48. Nieszczelność przy podstawie ekranów akustycznych - km 614+150. Pomimo stwierdzonych nieszczelności, nie zauwaŜono płazów przechodzących przez ogrodzenie w tym miejscu.


61

Zdj. 49. Nieszczelność u podstawy ekranów akustycznych - km 614+220. Pomimo stwierdzonych nieszczelności, nie zauwaŜono płazów przechodzących przez ogrodzenie w tym miejscu.

Zdj. 50. Pęknięcie w płycie z plexi - km 614+510. Pomimo stwierdzonych nieszczelności, nie zauwaŜono płazów przechodzących przez ogrodzenie w tym miejscu.


62

Zdj. 51. Nieszczelność u podstawy ekranów akustycznych - km 614+510. Pomimo stwierdzonych nieszczelności, nie zauwaŜono płazów przechodzących przez ogrodzenie w tym miejscu.

Zdj. 52. Nieszczelne połączenie siatki dla płazów z płytą z plexi - km 614+040. Pomimo stwierdzonych nieszczelności, nie zauwaŜono płazów przechodzących przez ogrodzenie w tym miejscu.


63

10.2 Załącznik kartograficzny

przeprowadzenie monitoringu pŁazÓw w tym

Documents