04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Psikososyal Okul Projesi

Travma ve etkileri semineri

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Travma/zorlu Yaşam Olayları Yaşamımız için, Vücudumuzun bütünlüğü için, Sevdiklerimiz için, Yaşam ve değer sistemlerimiz için

ciddi bir tehdit içeren olağandışı her türlüolaydır.

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Travma Türleri1. Ani, beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan, sınırlı

bir süre devam eden, başı ve sonu belli olan olaylar Örnek: doğal afetler,kazalar,ani kayıplar2. Öngörülebilen, tekrarlayıcı ve sürekli yaşanan

tehlikeler Örnek: savaş, cinsel taciz, politik baskılar, takibe

alınma, şiddet kullanılan koşullarda yaşama, işkence, eziyet, hapis yaşamı, vb

3. Her iki travma / zorlu yaşam olaylarının bir arada görüldüğü durumlar

Örnek: bir doğal afetten sonra ev içi şiddetin artması, ekonomik krizler gibi

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Savaş Ya Da Kaç TepkisiFiziksel Enerji ve oksijen kullanımının beyine

yönlendirilmesi Kalp hızı artışı Kan basıncı artışı Solunumun hızlanmasıDavranışsal Uyanıklık ve seçici dikkat Heyecan / kaygı İştah ve üreme duygusunda azalma Tehlikeyi anımsama

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Terör

Korku

Alarm

Uyanıklık

Sakin

Travmatik Olay

DisosiyasyonYa da kurtulan

Destekle Normal

Desteğe rağmen etkilenme

Desteksiz etkilenme

Erken Travma Yanıtı

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Travma Sonrası Genel Tepkiler

• Çaresizlik• Herşeyin kontrolden

çıktığı düşüncesi• Utanç duygusu• Suçluluk duygusu• Ürkeklik, korkaklık• Endişe, tasa• Hiddet, öfke• Katılık, duygusuzluk• Zayıflık, kırılganlık

• Umutsuzluğa düşme

• Güvensizlik• Değersizlik• Şaşkınlık• Kendine acıma• Anlamsızlık, boşluk• İntikam duygusu• Ne olduğunu

anlayamama

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Travmatik olaydan sağ olarak kurtulmuş olmaya

ilişkin duygu ve düşünceler Mutlu Müteşekkir, minnettar Rahatlık Gururlu Şanslı olduğunu düşünme Enerjik olma

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Fizyolojik Tepkiler

• Yorgunluk, bitkinlik• Uykusuzluk ve uyku sorunları• Aşırı uyarılmışlık• Somatik yakınmalar• Bağışıklık sisteminin bozulması• İştah bozuklukları

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Duygusal Tepkiler

• Şok• Korku ve kaygılar

• Olayın tekrarlanması korkusu•Yaralanmaktan ve ölmekten korkma•Ailelerinden ayrı kalmaktan ya da

yalnız kalmaktan korkma•Gerçek hayatta ya da hayali yapılan

yanlışlara verilen bir ceza olmasından korkma

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Duygusal Tepkiler 2

• Üzüntü• Kendini suçlama• Öfke ve huzursuzluk• Anlaşılamama duygusu• Çaresizlik• Gerginlik, sinirlilik• Ayrışma (disosiyasyon)• Çökkünlük

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Bilişsel TepkilerAlgısal Çarpıtmalar• Zaman kavramının algılanmasındaki

değişiklik: Sanki zaman duruyormuş ya da çok hızlı geçiyormuş gibi

• Olaya ilişkin zaman sırasında karışıklık (özellikle çocuklarda gözlenir)

• Travma/zorlu yaşam olayları yordamaya ilişkin işaretlere duyarlılık

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

• Görsel çarpıtmalar: Uzaklaşan görüntüler, artan detaylar

• İşitsel çarpıtmalar: zayıflayan ya da güçlenen sesler

• Gerçek dışılık ve rahatsız edici imgeler

• Beden algısında değişiklik

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

İnanç Sistemindeki DeğişikliklerYAŞAM İÇİN GEREKLİ OLAN İNANÇLAR• Dünya güvenli bir yerdir.• Evim en güvenli yerdir. (çocuklarda)• Dünya adildir.• Benimle ilgilenecekler. (çocuklarda)• Bana bakan yetişkinler beni

koruyacaklar. (çocuklarda)• Ben değerliyim.• Kötü olaylar benim başıma gelmez.

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Sarsılan İnançlar 1• Güvende değilim ve bir daha asla

güvende olmayacağım.• Kendi evim ve başka hiç bir yer benim

için güvenli değil.• Benim dünyam acımasız bir dünya ve bu

dünyada neler olacağını önceden kestirmek imkansız.

• Kimse benimle gerçekten ilgilenemez; artık yalnızım.

• Tehlikelerden korunmam mümkün değil.

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Sarsılan İnançlar 2• İyi bir insan olmadığım için, kendimi

böyle güvencesiz ve çaresiz hissetmeyi hakediyorum.

• Bu felaket benim yüzümden oldu. Ben kötüyüm ve bu yıkım da bana verilmiş bir ceza.

• Bu bir daha olacak ve benim elimden hiç birşey gelmeyecek.

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Sosyal Etkiler

• Yer ve düzen değişikliği• Ev, iş ve okul kaybı• Komşuluk ve arkadaşlık kaybı• Maddi kayıplar• Alışkanlıkların kaybı

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Belirtileri

• Aşırı uyarılmışlık• İstenmediği halde tekrarlayan anılar• Kaçınma davranışlarıKRONİK TSSB• Depresif ruh durumu• Suçluluk duyguları• Toplumdan/diğer insanlardan

uzaklaşma• Madde bağımlılığı tehlikesi

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

TSSB’nun Ortaya Çıkmasını Etkileyen Etmenler Olaya İlişkin EtmenlerEğer travma/zorlu yaşam olayları:• yaşamı tehdit olarak algılanıyorsa• bireyin yaşam deneyiminin dışında ise• günlük, sıradan, normal bir olay değilse• birey tamamen kontrolünü kaybediyorsa• yaşam beklentilerini yıkma özelliği taşıyorsa

(yaşam ait beklediği güzel şeylerin yıkılması) • ölüme şahit oluyorsa

travma sonrası stres bozukluğuna yolaçabilir.

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Ortama İlişkin EtmenlerYAKINLIK:

– Kişinin olaya yakınlık derecesi (fiziksel yakınlık

– Duygusal olarak yakınlık derecesi (psikolojik yakınlık)

SÜRE:Travma / zorlu yaşam olaylarına maruz kalmasüresi

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Bireye İlişkin Etmenler• Ego gücü ve baş etme becerileri

zayıf ise• Varolan destek kaynaklarının

niteliği olumsuz ise• Önceki deneyimleri (daha önce de

travma/zorlu yaşam olaylarına maruz kalmışsa)

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Yaşa Bağlı Stres Tepkileri1-6 Yaş Arası• Yatak ıslatma, ağlama• Hareketsizlik, donukluk• Parmak emme• Annenin dibinden

ayrılamama• Bağırsak kontrolünün

kaybedilmesi• Karanlıktan,

hayvanlardan, yalnız kalmaktan, kalabalıktan korkma

• Dikkatsizlik

• Aşırı hareketlilik, hareketsizlik

• Seslere karşı aşırı duyarlılık

• Huzursuzluk ve kafa karışıklığı

• Konuşma güçlükleri• Beslenme sorunları• Karın ağrıları• Sakarlık• Olayı yeniden canlandırma• Ölme isteği• Cennete gitme isteği

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

7- 11 Yaş Arası• Yatak ıslatma• Akıl dışı korkular• Huzursuzluk• Söz dinlememe• Annenin dibinden

ayrılamama• Baş ağrıları, karın ağrıları• Görme veya duyma

sorunları• Okula gitmeyi reddetme• Düşük başarı• Kavga etme• İlgi Kaybı

• Konsantrasyon eksikliği, dikkatin kolay dağılması

• Kabuğuna çekilme• Şiddet içeren fanteziler

veya oyunlar• Olayı yeniden

canlandırma• Sakarlık• İştah bozuklukları• Fazla

hareketlilik/hareketsizlik• Dikkatsizlik• Ölme isteği

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

12-18 Yaş Arası• Kabuğuna çekilme ve

kendini soyutlama• Baş ağrıları, karın ağrıları• Kaçma• Depresyon ve üzüntü• İntihar düşünceleri• Hırsızlık, suç işleme• Uyku düzeninde değişiklik,

uykusuzluk, aşırı uyku, kabuslar

• Okul sorunları• Kafa karışıklığı• Şiddet içeren fantaziler

• Olay hakkında konuşmaktan kaçınma

• Uyuşturucu ve/veya alkol kullanımı

• Cinsel dışa vurum• Sakarlık ve dikkatsizlik• İlişki zorlukları• İştahta değişiklik• Saldırganlık• Riske girme eğilimi• Fazla hareketlilik,

hareketsizlik• Huzursuzluk

04/21/23 MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

Ele Alış Biçimi• Bilgilendirme: Psikoeğitim• Tepkilerin normalleştirilmesi: Psikolojik

Bilgilendirme ve Anlamlandırma• Bilişsel davranışçı teknikler (bireysel ya

da grup): Gevşeme, soluk denetimi, aşamalı maruz kalma gibi

• Oyun terapileri, sözsüz anlatım teknikleri: Sınıf Temelli Müdahale, psikodrama

• İlaçla tedavi