psychogeriatrie dieren in het verpleeghuis€¦ · dan andere interventies kaiser, 2002 6...
TRANSCRIPT
PSYCHOGERIATRIE &
DIEREN IN HET VERPLEEGHUIS
drs. Lonneke Schuurmans
specialist ouderengeneeskunde
bioloog
Opbouw
Deel 1: psychogeriatrie
definitie dementie
ziektenbeelden
fases van dementie
probleemgedrag bij dementie
interventies
Deel 2: dieren in het verpleeghuis
literatuurstudie
robotherapy & pluche dieren
Mevr. Thoonen
82 jaar
slechthorend en slechtziend
Alzheimer dementie
verblijft op een PG afdeling
niet mobiel: rolstoel of bed
contractuur van een hand
probleemgedrag: onrust en roepgedrag, weinig
initiatief, apathie
dementiefase: leeft in het verleden, taalbegrip
nog intact.
Wat is dementie?
een syndroom met:
geheugenstoornissen
én
cognitieve stoornissen
afasie: verstoorde taalfunctie en/of begrip
apraxie: stoornis in handelingen
agnosie: stoornis in herkennen van objecten
stoornis in uitvoerende functies
consequenties:
problemen in werk, sociale activiteiten, relaties
verschil met voormalig niveau van functioneren
Oorzaken van dementie
infecties: HIV, neurosyphillis, Lyme, Creutzfeld-Jacob
metabole oorzaken: anemie, vitamine tekorten, schildklierproblemen
toxische oorzaken: alcohol (ziekte van Korsakov), zware
metalen, medicatie
psychiatrische oorzaken: depressie
neurologische beelden: MS, Parkinson, Huntington
progressieve degeneratieve aandoeningen:
ziekte van Alzheimer
vasculaire dementie
lewy body dementie
frontotemporale dementie
Ziekte van Alzheimer (AD) (1)
70% van nieuwe gevallen (RIVM)
neerslagen van eiwit (amyloid) in hersencellen
begin meestal tussen 70-80 jaar
geleidelijk progressief beloop
jongere leeftijd = sneller beloop
kleine erfelijke component
toename van afhankelijkheid
Ziekte van Alzheimer (2)
beginfase:
korte termijn geheugen
moeite met: TV kijken, gesprek volgen, plannen maken, beslissingen nemen, problemen oplossen
karakterveranderingen
middenfase:
oriëntatiestoornissen: tijd, plaats, persoon
afasie, agnosie, apraxie
oordeels- en kritiekvermogen gestoord
stemmingswisselingen
lichamelijke problemen: incontinentie, vermagering
eindfase:
geheel afhankelijk, bedlegerig, verlies van spraak en contact, lichamelijke complicaties
Vasculaire dementie (VD) (1)
15% van de nieuwe gevallen (RIVM)
doorbloedingsstoornissen in hersenen
CVA (herseninfarct/hersenbloeding)
TIA (transient ischemic attack)
zelfde risicofactoren als hart- en vaatziekten
begin 65-75 jaar
mengbeeld met AD mogelijk
Vasculaire dementie (2)
beloop:
abrupt begin
stapsgewijze achteruitgang
symptomen:
geheugenproblemen minder op voorgrond
cognitieve stoornissen meer op de voorgrond:
afasie, apraxie, agnosie
apathie (verminderd initiatief)
traagheid van informatieverwerking
lichamelijke problemen:
parese of loopstoornissen
parkinsonisme
urine-incontinentie
vaak lang bewustzijn van achteruitgang
emotionele labiliteit
Lewy Body dementie (DLB)
stapeling van Lewy bodies in het brein
pathologie vergelijkbaar met ziekte van Parkinson
parkinsonachtige klachten (parkinsonisme)
maskergelaat, stijfheid, tremoren, traagheid, loopstoornis
sterke schommelingen in cognitief functioneren:
subtiel: kortdurend minder alert
ernstig: verlies bewustzijn
visuele hallucinaties
slaapstoornis:
actief beleven van dromen
Frontotemporale dementie (FTD)
Ziekte van Pick
40-60 jaar
frontaalkwab degeneratie
symptomen:
impulsief en onaangepast gedrag
ontremd eetgedrag
stereotiepe gedragingen & dwanghandelingen
karakterverandering
gedragsproblemen: agressie
subtype: progressieve afasie
Ziekte van Korsakov
alcoholdementie
oorzaak:
ernstig thiamine (vit B1) gebrek
bij alcoholisten
symptomen:
geheugenverlies (KTG & LTG)
confabuleren: ‘eerlijk liegen’, gokken = waarheid
oriëntatiestoornis (tijd, plaats, persoon)
gedragsproblemen: apathie, agressie,
dwangmatigheid
niet progressief
structuur! (concreet, kort, consequent en continu)
Fases van dementie (1)
fase 1: ‘bedreigde ik’
besef van achteruitgang
gevoel van onveiligheid en angst, verminderd
eigenwaarde en zelfvertrouwen
rouwproces
realiteitsoriëntatie training (ROT)
fase 2: ‘verdwaalde ik’
besef gaat langzaam weg, heden en verleden lopen
door elkaar
herbeleven van negatieve levenservaringen
angst door onbegrip over wereld om hen heen
valideren
Fases van dementie (2)
fase 3: ‘verborgen ik’
steeds moeilijker om zich uit te drukken
nog wel behoefte aan contact
vaak gevoel van isolement
valideren, proberen contact te maken
fase 4: ‘verzonken ik’
totaal hulpbehoevend
vaak foetushouding
vooral lichamelijke factoren bepalen welbevinden
zintuiglijke ervaring van de wereld
‘snoezelen’
Belangrijk: in welke fase zit mevr. Thoonen?
Probleemgedrag bij dementie (1)
apathie:
verminderd initiatief en contact, wegzakken in
slaap/sufheid
wordt vaak over het hoofd gezien!
roepgedrag:
overprikkeling
onderprikkeling
kan verslavend werken
agitatie:
onrust: verbaal (geluiden/praten), lichamelijk
(tikken, lopen etc).
agressie:
kleine groep, maar veel impact
vaak tijdens de zorg
Probleemgedrag bij dementie (2)
lichamelijke oorzaak (pijn, jeuk, obstipatie)
uiting van onvervulde behoefte (‘unmet needs’
model)
lichamelijk of psychisch
evolutionaire ‘fight or flight’ principe
zorg/contactmomenten worden als bedreigend gezien
overtrokken reactie op kleine stress-situaties
(‘catastrophic reactions’
voor wie is het een probleem?
Interventies bij dementie
medicatie:
remmen van dementieproces (beginfase)
beïnvloeding van nevensymptomen zoals angst,
wanen/hallucinaties, depressie
psychosociale interventies
video-interactiebegeleiding
benaderings- en begeleidingsadviezen psycholoog
individueel activiteitenplan
prettige en passende woonomgeving
Inleiding
A small pet animal is often an excellent companion for
the sick, for long chronic cases especially. A pet bird in
a cage is sometimes the only pleasure of an invalid
confined for years to the same room. If he can feed and
clean the animal himself, he ought always to be
encouraged to do so.’
Florence Nightingale, 1860
Inleiding
animal assisted therapy (AAT)
1960: kinderpsychiater Levinson
fysiologisch:
1984: bloeddrukverlaging bij aaien hond
1995: overleving na hartinfarct hoger met huisdier
2000: veranderde hormoonspiegels bij aaien hond
psychologisch:
1989: > 65 jr minder depressie met huisdier
1999: > 65 jr langer behoud ADL met huisdier
Actueel
‘van mij mogen de dieren hier blijven!’ (ED 6/2/09)
huisdieren in verpleeghuizen, doen! (IDé, 12/2008)
verpleeghuis Kerkrade neemt paard en eigenares op
(L1 12/2008)
‘mensen kennen Safira inmiddels beter dan mij’ (BD
23/11/09)
zorgboederijen van groeiende betekenis (11/2008)
zorgdier als therapie voor dementen Midden-Brabant
(BD 11/10/08)
knuffelen met kameel als therapie (AD 03/06/08)
kat Oscar ruikt of de dood langs komt (NRC 26/07/07)
Vraagstelling
Is er empirisch bewijs voor een meerwaarde van
animal-assisted therapy in het verpleeghuis?
Welke uitkomstmaten zijn gebruikt in de beoordeling
van AAT en wat is hun effect?
Is er een plek voor AAT bij bewoners van een
psychogeriatrische afdeling?
auteur,
jaar
N diagnose interventie uitkomst resultaat
Fick,
1993
36 niet vermeld groepsactiviteit met en
zonder hond
sociale interactie verbale interactie 2x verhoogd
met hond
Crowley-
Robinson,
1996
95 niet vermeld inwonende of bezoekende
hond
controle: alleen bezoek
vrijwilliger
stemming inwonende hond geeft
verbetering op meer dimensies
dan andere interventies
Kaiser,
2002
6 somatische
diagnose,
geen
dementie
bezoek hond
bezoek vrijwilliger
sociale interactie behalve het gedrag ‘aaien’
(meer bij hond), is overige
interactie gelijk
McCabe,
2002
22 dementie,
speciale unit
inwonende hond probleemgedrag probleemgedrag overdag
significant verlaagd met hond
Resultaten studies (1/2)
auteur,
jaar
N diagnose interventie uitkomst resultaat
Banks,
2002
45 somatische
diagnose,
geen
dementie
1x per week of 3x per
week AAT (hond)
controlegroep (geen
AAT)
eenzaamheid AAT geeft vermindering van
eenzaamheid, frequentie maakt niet
uit
Edwards,
2002
62 dementie,
speciale unit
aanwezigheid van een
aquarium in de
eetkamer
voedingsintake
gewicht
bijvoeding
voedingsintake en gewicht nemen
toe met aquarium, benodigde
bijvoeding daalt
Richeson
2003
17 dementie,
speciale unit
dagelijks AAT (hond) in
een groepssessie van
een uur
agitatie
sociale interactie
medicatie
agitatie neemt af en sociale
interactie toe met AAT, effect
verdwijnt bij stoppen
geen verschil in medicatie
Colombo,
2006
144 geen
dementie of
ernstige
somatiek
kanarie
plant
controlegroep
kwaliteit van leven
psychische klachten
verbetering van kwaliteit van leven
en vermindering van psychische
klachten in groep met kanarie
Resultaten studies (2/2)
Kernpunten: AAT in het verpleeghuis
stimulus voor aandacht en gesprekken
aaien als belangrijke meerwaarde
intensiteit maakt niet uit
positieve effecten op personeel
kostenbesparing?
Kernpunten: AAT bij dementie
complementaire therapie
stimulatie en dagbesteding
snoezelen
universele taal
kleinschalig wonen / wonen als thuis
Veiligheid en hygiëne
letsel door bijten of krabben, allergie, verspreiden
van parasieten of zoönosen
goede hygiëne en veterinaire controle
goed getrainde en gesocialiseerde dieren
alternatieven bij allergie:
pluche dieren
robotdieren
auteur,
jaar
N diagnose interventie uitkomst resultaat
Tamura,
2004
13 dementie pluche beweegbare
speelgoedhond
AIBO© (robot hond)
interactie met de
stimulus
de pluche hond lokt meer interactie
uit dan AIBO©
Libin,
2004
9 dementie blootstelling aan
pluche kat of Robocat©
(robot kat)
agitatie
stemming
beide katten zijn vergelijkbaar in
effect: verbetering op stemming en
agitatie
Banks,
2008
38 geen
dementie
hond
AIBO©
controlegroep
eenzaamheid eenzaamheid verminderd bij zowel
hond als AIBO©
Robotherapy & pluche dieren
Aanbevelingen
AAT: Ja! positieve effecten zowel bij somatiek als PG
kleinschalig wonen / wonen als thuis
snoezelen
AAT kan ook simpel!
goede afspraken omtrent verantwoording
individuele afstemming dieren opnemen in biografie / zorgleefplan
Meer info?
www.werkenindeouderengeneeskunde.nl
specials:
omgaan met dementie: belevingsfasen, valideren,
ROT en snoezelen
aaien als therapie (AAT)
ZZPs
zorgplan
mail: [email protected]