พชทใหสารออกฤทธตอจตและประสาท (Psychotropic Plants) ธวชชย วงศประเสรฐ

คานา การศกษาสารเคมทเปนองคประกอบสาคญทมอยในทกสวนของพช มววฒนาการมาอยางตอเนองและกาวหนาอยางรวดเรว ทาใหผเขยนเกดความกระตอรอรนทจะรวบรวมขอมลพนฐานของพชทใหสารออกฤทธตอจตประสาท ของบรรดาพรรณไมทใชกนอยางแพรหลายในบานเรา ไมวาจะใชเปนพชสมนไพร พชอาหาร เครองดม อาหารเสรม หรอในหลาย ๆ วตถประสงคดวยกน โดยอาศยขอมลจากตารา วารสารตาง ๆ ทงในและตางประเทศ แตทสาคญทสดคอ การศกษาจากตวอยางพรรณไมทมอยในหอพรรณไม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช เพอใหไดชนดของพชทถกตอง และสามารถตรวจสอบไดจากตวอยางพรรณไม เพอใหผทตองการศกษาดาน พฤกษเคม (Phytochemistry) ไดประโยชนมากทสด และทนตอเหตการณมากทสด ( พ.ศ. 2546) พชทใหสารออกฤทธตอจตและประสาท จานวน 40 ชนดน สามารถจดเปนกลมการออกฤทธของสารเคมทพบได เปน 3 กลมดวยกน คอ 1. พชกลมใหสารออกฤทธสงบประสาท และชวยใหนอนหลบ (Sedatives & Hypnotics) พชในกลมนจะใหสารออกฤทธคอนขางกวางในการสงบประสาท คลายความวตกกงวล ชวยใหนอนหลบ แกอาการชกบางประเภท เชน ขเหลก (Senna siamea (Lam.) Irwin et Barneby)ในดอกและใบ พบสาร Barakol มคณสมบต คลายความวตกกงวล สงบประสาท และชวยใหนอนหลบ (18) 2.พชกลมทใหสารออกฤทธทมผลตอสภาพจตใจและพฤตกรรมของมนษย (Psychopharmacologic agents) เชน ระยอม (Rauvolfia serpentina (L.) Benth. ex Kurz) สวนรากจะให alkaloids ทออกฤทธตอระบบประสาทสวนกลาง ทาใหสงบ หวใจเตนชา ลดความดนโลหต ชวยการทางานของระบบทางเดนอาหาร เปนตน และไดใชเปนยาลดความดนโลหตสงมาตงแต ค.ศ. 1931 และกญชา (Cannabis sativa L.) กเปนพชอกชนดหนงทกอใหเกดความผดปกตของจตและประสาทชวคราวโดย alkaloids จากชอดอกเพศเมย จะไปรบกวนการรบร ทาใหเกดอาการประสาทหลอน พฤตกรรมเปลยน จนในบางครงดเหมอนเปนคนวกลจรต ในยคแรก ๆ กญชาถกใชเปนสารบาบดอาการปวดศรษะขางเดยว แกอาการนอนไมหลบ แกปวดบางชนด ตอมาภายหลงพบวากญชาเปนตวการสาคญ ทกอใหผเสพเกดพฤตกรรมกาวราว รนแรง การรบรตอสงเราภายนอกเปลยนแปลงไป จงถอไดวาเปนพชผดกฎหมายสาหรบประเทศเรา 3. พชกลมทใหสารออกฤทธกระตนการทางานของระบบประสาทสวนกลาง หรอระบบไขสนหลง (Central Nervous System Stimulants) โดยจะใหสารทออกฤทธโดยตรงตอสมองสวนทควบคมการทางานของหวใจ ไต และการไหลเวยนของโลหตในรางกายของคนเรา เชน กาแฟ (Coffea arabica L.) และชา

(Camellia sinensis (L.) Kuntze ให alkaloid Caffeine ทมผลตอการทางานของสมอง สวนเนอไมแสลงใจ (Strychnos nux-vomica L.) ให alkaloid Strychnine ทมผลตอการทางานของประสาทสวนไขสนหลง ชวยใหการทางานของกลามเนอกระฉบกระเฉงขน การคนพบสารเคมเรมตนตาง ๆ จากพช ไมวาจะเปน alkaloids หรอ glycosides จะเปนจดเรมตนในการพฒนายารกษาโรค หรออตสาหกรรมเคมอน ๆเพอใหไดสารกงสงเคราะหหรอสารสงเคราะหนานาชนดตามมาเชนใช Caffeine จากเมลดกาแฟเปนสารตงตนในการสงเคราะห Theophylline หรอ อาจสงเคราะห Theophylline ไดจากสารตงตนตวอน ๆ โดยไมตองเรมจาก Caffeine กได (Theophylline ใชในทางยา เปนยาขยายหลอดลม แกหดหอบ ฯลฯ) อกตวอยางหนงไดแก alkaloid Strychnine ทเราสามารถสงเคราะหไดโดยตรง นอกจากนการดดแปลงสตรโครงสรางของสารเคมทไดจากพชเหลาน จะนาไปสการพฒนายาตาง ๆทมคณสมบตดยงขนเพอใหไดยาทมประสทธภาพในการรกษาโรคสงสด ผเขยนหวงวา ขอมลจากพชทใหสารออกฤทธตอจตและประสาททงหมดน จะเออประโยชนสาคญใหแกผทสนใจศกษาทางดานพรรณไม และพฤกษเคมตอไปไดไมมากกนอย พชทใหสารออกฤทธตอจตและประสาท

1. วานนา Acorus calamus 2. เรว Amomum villosum 3. โคคลาน Anamirta cocculus 4. หมาก Areca catechu 5. บกตนฮง Arisaema consanguineum 6. ฝาง Caesalpinia sappan 7. ชา Camellia sinensis 8. กระดงงาไทย Cananga odorata 9. กญชา Cannabis sativa 10. แพงพวยฝรง Catharanthus roseus 11. การบร Cinnamomum camphora 12. กาแฟ Coffea arabica 13. หงเมน Crotalaria pallida 14. หญาแหวหม Cyperus rotundus 15. ลาโพง Datura metel 16. ทองโหลง Erythrina fusca 17. ทองหลางลาย Erythrina variegata

18. มะลนรก Gelsemium elegans 19. ถวเหลอง Glycine max 20. เปราะหอม Kaempferia galanga 21. ไมยราบ Mimosa pudica 22. กระทอม Mitragyna speciosa 23. จนทนเทศ Myristica fragans 24. ยาสบ Nicotiana tabacum 25. ฝน Papaver sonniferum 26. เสาวรส Passiflora laurifolia 27. โทงเทง Physalis angulata 28. พรกไทย Piper nigrum 29. ระยอม Rauvolfia serpentina 30. จนทนหอม Santalum album 31. ขเหลก Senna siamea 32. มนฝรง Solanum tuberosum 33. แสลงใจ Strychnos nux-vomica 34. กายาน Styrax benzoin 35. โกโก Theobroma cacao 36. โคกกระสน Tribulus terrestris 37. ขาวสาล Triticum aestivum 38. แฝกหอม Vetiveria zizanioides 39. กระชบ Xanthium strumarium 40. พทราจน Ziziphus jujuba

1. วานนา ชอพฤกษศาสตร Acorus calamus L. วงศ ACORACEAE Common name: Sweet flag, Calamus, Flag-root, Beewort

วานนา เปนพรรณไมชอบขนอยชายนา หรอธารนาไหล มอายหลายป สง 1-2 ม. มเหงาใตดนททอดไปตามพนดนและแตกตนใหมขนได เหงามกลนหอม รปทรงกระบอกคอนขางแบนเลกนอย ใบรปแคบยาวคลายดาบ เรยงสลบซาย-ขวา ยาว 1-1.50 ม. กวาง 1.5-3.5 ซม. ขอบใบเปนลอนคลน เสนใบขนานตามความยาวของใบ สเขยวเขม ฉานา ดอกเปนดอกชอเชงลดสเขยว รปทรงกระบอกยาว 5-10 ซม. มกาบหอหม มดอกยอยจานวนมากอดกนแนนเปนแทง ชขน กานชอดอกยาว 30-50 ซม. เสนผานศนยกลาง 1.2-2 ซม. มกาบหมดอก รปดาบเชนเดยวกบกาบใบ ยาว 15-75 ซม. ดอกยอยมกลบเลยง 6 กลบ รปไข เกอบกลม ปลายกลบโคงงอเขาหาชอ เกสรเพศผจานวน 6 อน กานชเกสรเปนเสนยาว รงไขรปกรวย ภายในม 2-

3 ชอง ปลายเกสรเพศเมยมขนาดเลกมาก มออวลหลายชอง ผลเปนชนดผลสดมเนอ มเมลด 2-4 เมลด ๆ รปไขแกมขอบขนาน มไมโครไพล วานนา มเขตการกระจายพนธในประเทศตามรมหวย รมลาธาร ทางภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ แถบจงหวดเลย ถงระดบความสงจากระดบนาทะเลประมาณ 1,200 เมตร ในตาง-ประเทศพบในเขตอบอนของทวปเอเชย ถงระดบความสงจากระดบนาทะเลประมาณ 2,000 เมตร ศรลงกา, อนเดย, สกขม, ประเทศแถบอนโดจน, อนโดนเซย ถงนวกน (5) สารสาคญ เหงาใตดนใหนามนหอมระเหย ทประกอบดวย Asaryl aldehyde และ Acorin; alkaloids ไดแก Asarone, β-Asarone และสารอน ๆ (4, 5, 7, 23) สรรพคณ วานนาถกใชเปนยากนมาตงแตสมย Hippocrates (460-377 ? B.C.) ซงเปนบดาแหงแพทยศาสตรสมยกอนครสตกาล เหงาและรากใตดนจะมกลนหอมมาก เมอเคยวสด ๆ จะทาใหเกดอาการประสาทหลอนอยางออน ๆ ในทางยาใชเขาเครองยาเปนยาบารงรางกาย, บารงประสาท, ชวยยอย, บารงธาต, ขบระด, แกปวดทอง, ขบลม, สงบประสาท และถาใชในขนาดสง ๆ จะทาใหอาเจยน (4, 5, 7, 10, 11, 23)

2. เรว ชอพฤกษศาสตร Amomum villosum Lour. var. xanthioides (Wall. ex Baker) T.L. Wu & S. Chen วงศ ZINGIBERACEAE Common name: Bastard cardamom, Tavoy cardamom, Malabar cardamom เรว เปนไมลมลกวงศขง-ขา มเหงาใตดน มกาบใบหมซอนกนคลายลาตน สงไดถง 2 ม. ใบเปนใบเดยว รปหอกกวาง ปลายแหลม ผวเกลยงทงสองดาน ขนาดยาว 30-45 ซม. กวาง 3-7.5 ซม. สเขยวออนถงเขยวเขม ดอกออกเปนชอเชงลด แตกจากเหงาใตดนชขนโผลพนดนขนมา ยาว 2.5-4 ซม. มดอกยอยซอนอยในกลบประดบ จานวน 2-3 ดอก กลบประดบรปขอบขนาน ยาว 1.2-2 ซม. ปลายแหลม ผวเกลยงทงสองดาน กลบเลยงรปทรงกระบอก มจกทสวนปลายกลบ 3 จก กลบดอกมสเหลองออน รปหลอด ยาวประมาณ 2.5 ซม. กวาง 0.8-1.2 ซม. สวนปลาย บานออกคลายชอน ปากดอกกวางประมาณ 1.2 ซม. มเกสรเพศผทไมสมบรณ กานชเกสรเพศผสน อบเรณแยกกนคอนขางหาง รงไขม 3 ชอง หลายออวล ผลกลม หรอคอนขางกลม มสามพ สนาตาลออน มขนปกคลมบาง ๆ เสนผานศนยกลางประมาณ 1 ซม. เมอแหงแลวแตก มเมลดจานวนมาก เมลดกลม หรอคอนขางกลม มรอยตดเวา เรว มเขตการกระจายพนธในประเทศตามปาดบแลง และปาดบชนทวทกภาคของประเทศ โดยเฉพาะภาคตะวนออกเฉยงใต บรเวณจงหวดจนทบร ในตางประเทศพบท พมา, จนตอนใต, ประเทศแถบอนโดจน (5, 14) สารสาคญ เมลดใหนามนหอมระเหยหลายชนด ทประกอบดวย Borneol, Cineol, Limonene, Linalool, a และ β-Pinene, Camphene เปนตน (5) สรรพคณ เมลดใชเปนยาชวยการทางานของมาม, กระเพาะ, ไต, ขบปสสาวะ, บารงธาต, แกอาหารไมยอย, ขบลม, แกหวด, แกทองเสย, แกอาการแพทอง ในขนาด 2-4 g. ตอครง ใชเปนยาตมใหแมดมชวยใหบตรในทองมอาการสงบ (5, 9, 14)

3. โคคลาน ชอพฤกษศาสตร Anamirta cocculus (L.) Wight & Arn. วงศ MENISPERMACEAE Common name: Fish-berry, Indian berry โคคลาน เปนไมเถาขนาดใหญ ใบเปนใบเดยว รปไข หรอไขกวาง ขนาดยาว 10-28 ซม. กวาง 8-24 ซม. ฐานใบหยกเวา รปหวใจ มเสนกลางใบแยกจากโคนใบรปนวมอ จานวน 3-7 ใบ มเสนแขนงใบ 4-5 ค ผวเกลยงทงสองดาน มตอมขนเลก ๆ อยตรงโคน แยกระหวางเสนกลางใบ และเสนแขนงใบ กานใบเกลยง ยาว 6-18 ซม. โปงพองทปลายทงสองขาง ดอกเปนดอกชอ ยาว 16-40 ซม. มชอดานขางยาว 2-5 ซม. ผวเกลยง ดอกเพศผ ยาว 2-3 มม. ผวเกลยง กลบเลยงสเขยวออน ขาว หรอ เหลอง วงนอกม 2 กลบ วงในม 6 กลบ รปไขกวาง ขนาดยาว 2.5-3 มม. กวาง 2 มม. ผวเกลยงทงสองดาน อบเรณตดกน ยาว 1.5-2 มม. ดอกเพศเมยมกลบดอกเหมอนดอกเพศผ เสนผานศนยกลางประมาณ 7 มม. มคารเพล จานวน 3-4 ชอง ผลออกเปนชอ มชอผลดานขาง เปนชนดผลสด มสขาวถงมวง ผวเกลยง ทรงกลม เสนผานศนยกลาง 9-11 มม. ผนงผลชนในรปไตเกอบกลม มเมลดเดยว โคคลาน มเขตการกระจายพนธในประเทศตามปาดบแลงระดบตา หรอปาผสมผลดใบ รมฝงแมนาทวทกภาค ในตางประเทศพบท อนเดย ศรลงกา พมา เวยดนาม มาเลเซย ถงนวกน (11, 13) สารสาคญ เมลดใหสารหลายชนดทสาคญ ไดแก Picrotoxin, Picrotoxinin, Picrotin, Cocculin และ alkaloid Menispermine และ Paramenispermine, ไขมน, กรด Stearophanic หรอ Anamirtic Picrotoxin เตรยมไดจาก เมลดของโคคลาน โดยนาเมลดมาบดแลวตมใน alcohol แยกสวน ของเหลวออกมา ทาใหเขมขน แลวเตมนาลงไปอก 2 สวน ทาใหเยน แลวกรอง นาของเหลวทไดมาระเหยทความดนตา จะไดตะกอนของ Picrotoxin ตกผลกแยกออกมา (8, 13) สรรพคณ เมลดมฤทธกระตนระบบประสาทสวนกลางอยางแรง กระตนศนยควบคมการหายใจ, กระตนสมอง, ชวยการหายใจ ใชรกษาคนไขโรคจตเภทบางประเภท ในขนาดสงจะทาใหอาเจยน, ทองเสย, ควบคมการเคลอนไหวไมได ถงกบมอาการชกในบางครง ใชภายนอกเปนยาสระผมแกเหา, ผลใชเบอปลา (8, 11, 13)

4. หมาก ชอพฤกษศาสตร Areca catechu L. วงศ ARECACEAE Common name: Areca-nut Palm, Betel-nut Palm

หมาก เปนพชยนตนในวงศปาลม มลาตนเดยว ตงตรง สงไดถง 25 ม. บนลาตนมรอยแผลเปนทเกดจากกาบทหลดรวงไปแลว ใบเปนใบประกอบแบบขนนก ยาว 2-4 ม. เรยงตวรอบ ๆ ปลายยอด ประกอบดวยใบยอยจานวนมาก ใบยอยรปหอกแกมรปดาบ ยาว 30-60 ซม. กวาง 2.5-6 ซม. มเสนแกนกลางใบ ผวเกลยงเปนมนทงสอง

ดาน ดอกออกเปนดอกชอขนาดใหญ มกาบหอหมชอดอก แตกจากโคนซอกใบและมชอแขนงจานวนมาก ดอกแยกเพศอยบนตนเดยวกน กลบเลยงมขนาดเลก รปไข ยาว 0.8 ซม. กลบดอกสขาวแกมเหลอง รปหอกเชอมตดกนเกอบเปนทรงกลม เกสรเพศผมจานวน 3 หรอ 6 อน อยทปลายชอ ดอกเพศเมยมขนาดใหญกวา แตมจานวนนอยกวาอยทชอแขนงสวนโคนชอดอก รงไขม 1 ชอง ยอดเกสรเพศเมยม 3 อน ผลเปนผลสด ผวเกลยง เปนมน รปทรงกลม หรอรปไข ขนาดเสนผานศนยกลาง 3.5-5 ซม. มเมลด 1 เมลดภายใน มสสมหรอแดงแกมสม ทเรยกวา สหมากสก เมอแกจดหมาก มเขตการกระจายพนธในเขตรอนของทวปเอเชย มการปลกทวไปในทวทกภาคของประเทศ หมากเปนพชทตองการความชมชนสง ในตางประเทศปลกกนมากในประเทศแถบเอเชยใต เชน อนเดย, ปากสถาน, บงคลาเทศ, มาเลเซย, ประเทศแถบอนโดจน, จน และไตหวน (5, 11, 14) สารสาคญ ในเมลดพบ alkaloids (ประมาณ 0.3-0.7%) หลายชนด ไดแก Arecoline, Guvacoline, Arecolidine, Guvacine เปนตน (5, 9) นอกจากนยงพบ tannic, gallic acid และยาง (13) สรรพคณ ผลหรอเมลดหมากสดและแหง ใชเปนสารกระตนกนมาแตโบราณ ไดมการใชกนอยางแพรหลายในประเทศแถบเอเชยใต (อนเดย, ปากสถาน, บงคลาเทศ) และตามหมเกาะในมหาสมทรอนเดยและแปซฟก ถอวาการกนหมากเปนวฒนธรรมอยางหนงของชาวเอเชยบางประเทศ alkaloids หลายชนดทพบในเมลดหมากน ใชเปนสารกระตนระบบประสาทสวนกลาง ถอเปนสารเสพตดอยางออน มผลตอรางกายคลายกบ Nicotine ในบหร (ดยาสบ) ในทางยาเราใชเปนสารชวยเพมการเคลอนไหวของลาไสเลก, ชวยยอย, ขบปสสาวะ, ขบพยาธตวตด (ทาใหมนเกาะผนงลาไสไมได) ลดอตราการเตนของหวใจ ลดความดนโลหต เปนยาฝาดสมาน กระตนการหลงนาลาย และกรดจากกระเพาะทถอวาเปนยาบารงธาต ในทางยาใชขนาด 50-100 g. ตมกนนาเปนยาขบพยาธตวตดในแตละครง (5, 7, 9, 11, 13, 14) ถาใชในขนาดสงมาก ๆ จะใชเปนยาขบระด และอาจทาใหแทงบตรได (13)

5. บกตนฮง ชอพฤกษศาสตร Arisaema consanguineum Schott. วงศ ARACEAE Common name: Tian nan xing บกตนฮง เปนไมลมลกเนอออน ลาตนอวบนา วงศบก-บอน มหวใตดน ทรงกลม เสนผานศนยกลาง 2.5-12 ซม. ใบออกเปนใบเดยว มกานใบแตกออกจากหวใตดน สเขยวเขม สง 30-120 ซม. ใบแผกวาง คลายรม จกเวาเกอบถงจดกงกลางใบ ใบรปใบหอกยาว มจานวนใบยอย 10-20 ใบ สวนปลายใบมระยางคคลายเสนดาย ยาว 2.5-7 ซม. แตละใบยอยยาว 7-35 ซม. กวาง 0.6-5 ซม. ดอกออกเปนดอกชอ เปนแทงทรงกระบอก มกาบหอหมชอดอก ยาว 7.5-15 ซม. ขอบกาบหยกเปนคลนหมชอดอกเอาไวภายใน ชอดอกเปนแทงยาวเทา ๆ กบกาบหอหม ชอดอกประกอบดวยดอกเพศผอยตอนบนของชอ สวนดอกเพศเมยอยชวงลาง อดกนแนน รงไขม 1 ชอง มออวล 2 หรอมากกวา ผลเปนชนดผลสด มหลายเมลดบกตนฮง มเขตการกระจายพนธในประเทศบนดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม ในตางประเทศพบทประเทศอนเดย, สกขม, จน, เกาหล และญปน (14) สารสาคญ ในหวใตดนพบ Saponins หลายชนด และ β-Sitosterol (9) สรรพคณ หวใตดนมพษ เมอจะนามาใชในทางยา ควรจะทาใหแหงโดยการหนตากแหง หรอยางไฟใหเกรยมกอนเพอทาลายพษ หรออาจใชผสมกบนาดววกได (โดยเฉพาะพษตอประสาทลนรบรส หรออาจทาใหเกดอาการบวมนาตามรางกาย) ในทางยาเราใชนาตมจากหวใตดน (ขนาด3-10g./ครง) กนแกโรคลมชกบางประเภท, เปนยาสงบประสาทแกไอ, ขบเสมหะ, ชวยการทางานของปอด, ตบ, และมาม แกปวดเกรงในชองทอง และแกปวดตาง ๆ (9, 14)

6. ฝาง ชอพฤกษศาสตร Caesalpinia sappan L. วงศ LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE Common name: Sappan wood

ฝาง เปนไมยนตนเนอแขง สงไดถง 10 เมตร เมอโตเตมทจะพาดพนไปยงตนไมอน ๆ บนลาตนและกงกานมหนามแขง และแหลมคมเปนปมปม ใบเปนใบประกอบแบบขนนก กานใบยาว 15-45 ซม. ออกเรยงสลบซาย-ขวาของกง ใบยอยมจานวนมาก จานวน 8-16 ค รปขอบขนาน ขนาดยาว 1-2 ซม.

กวาง 0.6-1 ซม. ปลายกลมมน โคนใบสอบเบยว ออกเปนดอกชอทปลายกง และตามงามใบใกลปลายกง ดอกสเหลอง กลบเลยงม 5 กลบ เรยงซอนเหลอมกน กลบดอกม 5 กลบ รปไขกลบหรอรปชอน พนผวและขอบกลบดอกยน เกสรเพศผมจานวน 10 อน แยกอสระ รงไขม 1 ชอง ผลเปนฝกแบน แขง สเขยวแก ขนาดยาว 7-10 ซม. กวาง 1.5-2.5 ซม. เมอแหงแลวแตก มเมลดกลมแบน จานวน 2-4 เมลดฝาง มเขตการกระจายพนธในประเทศตามเขาหนปนแลง และตามชายปาดบแลงทวไป ในตางประเทศพบเขตกระจายพนธจากประเทศ อนเดย, พมา, ประเทศแถบอนโดจนถงคาบสมทรมาเลย (2, 11) สารสาคญ แกนจากตน เรยกวา Sappan wood ใหสารมส พบ Brasilin (เมอถก oxidize จะได Brasilein และ Proesapanin A), Tannic acid, Gallic acid และ Saponin เมอทาการกลนเนอไมจะไดนามนทประกอบดวย d-a-Phellandrene และ Oscimene ในฝกและเปลอกพบ tannin มาก (5, 9) สรรพคณ เนอไมใหสยอม, นาตมจากเนอไมมรสขมฝาด ใชเปนยาขบระด, แกบด, แกทองเสย, แกรอนใน เปนยาเยน, แกธาตพการ ชวยการไหลเวยนของโลหต, ลดอาการบวมตามรางกาย, แกปวดขอ ฯลฯ (2, 5, 9) นาตมจากราก เนอไม และเมลด กนเปนยาสงบประสาท (9, 13)

7. ชา ชอพฤกษศาสตร Camellia sinensis (L.) O. Ktze var. assamica (Mast.) Kitamura วงศ THEACEAE Common name: Tea, Green tea, Black tea, Tea มาจากคาวา té ซงเปนภาษาจนดงเดม

ชา เปนไมพม หรอไมตนขนาดเลกถงขนาดกลาง สงไดถง 15 ม. ใบเปนใบเดยว เรยงสลบ ผวใบเกลยงเปนมน รปร ตรงกลางใบกวาง ขนาดยาว 8-22 ซม. กวาง 3.5-7.5 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบรปลม กวางหรอ

กลม ขอบใบจกเปนซเลอย มใบประดบยอย 2-3 ใบ ผวเกลยง รปไข ยาวประมาณ 2 มม. จะหลดรวงงาย ดอกเปนดอกเดยว หรอเปนกลม 2-3 ดอก ออกตามซอกระหวางกงและโคนใบ หรอสวนปลายยอด กานชอดอกยาว 1-1.5 ซม. กลบเลยงมจานวน 5-6 กลบ รปไขถงกลม ยาว 3-5 มม. กลบดอกสขาวนวล หรอขาวแกมเหลอง จานวน 5-6 กลบ เชอมตดกนทฐานเหนอกลบเลยง กลบดอกรปไขกวางถงกลม ยาว 1-2 ซม. เกสรเพศผมจานวนมาก ม 2 วง ๆ นอกมขนาดสน เชอมตดกน ฐานกลบดอกวงในอสระ รงไขมขนปกคลมหนาแนน ยาว 3-4 มม. ม 3-5 ชอง แตละชองม 4-6 ออวล เกสรเพศเมยมจานวน 1 อน ผลเปนชนดแหงแลวแตก ทรงเกอบกลม เสนผานศนยกลาง 1.1-1.5 ซม. แหงแลวแตกตามรองตามความยาวของผลเปน 2-3 สวน ม 1-2 เมลดในแตละชอง ชา มเขตการกระจายพนธในประเทศทางภาคเหนอ ปลกกนมากบนพนทราบและทลาดชนบนภเขา ในตางประเทศพบมากและปลกกนทประเทศอนเดย อสสม, ศรลงกา, ประเทศแถบอนโดจน และจนภาคตะวนตกเฉยงใต (มณฑลยนนาน) ขนไดดในปาดบชน ทระดบความสง 800-2,000 เมตร จากระดบนาทะเล (5, 9, 22) สารสาคญ ในใบชาแหงพบ alkaloid 1-5% ไดแก Caffeine, Theophylline, Theobromine, Xanthine, Hypoxanthine พบ Tannic acid 9.5-21%, Carotene, Riboflavin, Glycosides, Pantothenic acid, Ascorbic acid และสารสาคญประเภท Flavonoids ไดแก Catechins และ Favonols, Flavonoids เหลานพบวา มคณสมบตตานอนมลอสระ (Antioxidants) (9, 12, 22) โดยเฉพาะ Epigallocatechin gallate จะมฤทธยบยง enzyme Urokinase ทจาเปนตอการเจรญเตบโตของเซลลมะเรงหลายชนด โดยเฉพาะมะเรงปอด (22) และพบธาตตาง ๆ ตามตาราง Average Elements in the Tea Leaf (12) สรรพคณ นาชาเปนเครองดมทนยมกนมานานกวา 4,000 ป เรมจากอาณาจกรจนโบราณ และไดแพรหลายไปทวโลกในปจจบน ซงถอกนวาชาเปนเครองดมสากลชนดหนง ดวยกลนรส, สารสาคญและสรรพคณตาง ๆ ทมอยในนาชาอยางครบถวน เชอกนวาเมอดมนาชาจะชวยใหประสาทตนตวอยตลอด บารงสขภาพประจาวน และชวยใหมอายยนยาว ซงขนอยกบชา นบไดมากกวา 100 ชนดทแตกตางกน

ในทางยา Caffeine และ Theophylline ทเปน alkaloids หลกทพบในใบชามฤทธกระตนระบบประสาทสวนกลาง โดยท Caffeine จะมฤทธทแรงกวา จงใชเปนยาถอนพษยาบางชนด เชน ใชถอนพษ Morphine (พวกสบฝนสมยกอนจาเปนตองดมนาชาตลอดเพอลางพษ) ชวยเพมการบบตวของกลามเนอหวใจ เพมอตราการเตนของหวใจ, ขบปสสาวะจากฤทธของ Theophylline, ลดไขมนในเสนเลอดทเปนตวการสาคญทกอใหเกดโรคเสนเลอดทไปหลอเลยงกลามเนอหวใจตบ, แกหดหอบ, กระตนสมองเนองจากไดรบยานอนหลบและยาสงบประสาท และนอกจากนยงชวยลดความเสยงตอการกาเนดของเซลลมะเรงหลายชนด เชน ทผวหนง, ปอด, หลอดอาหาร, ลาไสเลก, ตบ, ทรวงอก และลาไสใหญ (5, 9, 11, 12, 22) ปจจบนอนเดย และจนเปนผผลตชารายใหญของโลก ทผลตได 672 ลานปอนด/ป และ 600 ลานปอนด/ป ตามลาดบ ตาราง Average Elements in the Tea Leaf

Element Content

(mg/kg dried weight)

Aluminum, Al 50Arsenic, As 0.75Boron, B 45Calcium, Ca 8,000Copper, Cu 11Ferrum (iron), Fe 250Fluorine, F 450Hydrargyrum (mercury), Hg 200Iodine, I 0.4Manganese, Mn 5,500Molybdenum, Mo 0.4Natrium (sodium), Na 150Nickel, Ni 2.5Phosphorus, P 3500Lead, Pb 0.4Potassium, K 25,000Selenium, Se 0.7Silicon, Si 400Sulfur, S 2,500Zinc, Zn 50

Source: Data abstracted from Chen, C.S., Tea Bull., 4, 1-10, 1990.

8. กระดงงาไทย ชอพฤกษศาสตร Cananga odorata (Lamk.) Hook.f. et Th. วงศ ANNONACEAE Common name: Ylang-ylang tree

กระดงงาไทย เปนไมยนตน สงไดถง 20 ม. เปลอกตนสเทาอมขาว จะแตกกงกานตงฉากกบลาตน ปลายกงและใบออนมขนปกคลม เมอแกจะมผว

เกลยง ใบเปนใบเดยว เรยงสลบ รปรหรอรปไข ยาว 9-22 ซม. กวาง 4-10 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบมนกลม หรอเวาเลกนอย ขอบใบเรยบถงเปนคลน มเสนแขนงใบ 5-10 เสน ปลายแตละเสนโคงเชอมตดกนกอนถงขอบใบ ใบออนมขนทงสองดาน ใบแกจะมขนตามเสนกลางใบและเสนแขนงใบ กานใบยาว 1-2 ซม. ดอกเปนดอกชอ ออกเปนชอสน ๆ แตกจากรอยแผลใบ ในแตละชอม 3-7 ดอก กานชอดอกยาว 0.5-1.2 ซม. กานดอกยาว 2-5 ซม. มขนปกคลม โคนกานดอกมใบประดบรปไข ปลายแหลม 2 ใบ ขนาดยาว 1-2 ซม. หลดรวงงาย กลบเลยงม 3 กลบ รปสามเหลยม สง 5-7 มม. มขนปกคลม กลบดอกมสองชน เรยงสลบกน ชนละ 3 กลบ ๆ รปขอบขนาน ปลายแหลมยาว ๆ 5-10 ซม. กวาง 0.6-1.5 ซม. ขอบคอนขางเรยบ กลบดอกชนในแคบกวาชนนอกเลกนอย ดอกออนมกลบดอกสเขยวออน เมอแกขนจะมสเหลองถงเหลองทอง มกลนหอม เกสรเพศผมจานวนมาก เกสรเพศเมยมหลายอน ผลจดเปนผลกลม จานวน 5-15 ผล อยบนแกนเดยวกน ผลรปไขยาว 1.5-2.5 ซม. กวาง 1-1.5 ซม. กานผลยาว 1-2 ซม. ผลออน สเขยว เมอแกจดมสเขยวแก ภายในม 3-12 เมลด เมลดมสนาตาลออน รปไขคอนขางแบน กระดงงาไทย นยมปลกเปนไมประดบทวทกภาคของประเทศ ในตางประเทศพบในเขตรอนของทวปเอเชย ในประเทศอนโดนเซย, มาเลเซย, ประเทศแถบอนโดจน และฟลลปปนส (3) สารสาคญ นามนหอมทสกดไดจากดอกเรยกวา Cananga oil หรอ Ylang-ylang oil ประกอบดวย Caryophyllene, Benzyl acetate, Benzyl alcohol, Farnesol, Terpineol, Borneol, Geranyl acetate, Safrol, Linalol, Limonene, Methyl salicylate เปนตน (10, 11) สรรพคณ นามนหอมทสกดไดจากดอก ใชในทางยา เปน Aromatherapy สาหรบเปนยาฆาเชอโรค, แกอาการซมเศรา, แกอาการกระวนกระวาย, ชวยสงบประสาท, บารงประสาท, ขบปสสาวะ, ลดความดนโลหต, ขบลม แกหดหอบ และยงใชในการผลตเครองสาอาง, ทาเครองหอมตาง ๆ (10, 11)

9. กญชา ชอพฤกษศาสตร Cannabis sativa L. วงศ CANNABACEAE Common name: Grass, Joint, Marihuana, Hemp, Hashish, Weed, Pot, Ganja

กญชา เปนไมพมลมลกอายปเดยว สง 1-5 ม. ทกสวนมขนปกคลม ลาตนเปนเหลยม ใบเปนใบเดยว ออกตรงกนขามทโคนตน และเรยงสลบรอบ ๆ ยอด ใบรปฝามอ มขนปกคลม มหใบรปเขม กานใบยาว 1.5-7 ซม. ประกอบดวยใบยอย 5-7 ใบ ใบยอยรปหอก ยาว 4-14 ซม. กวาง 0.3-1.8 ซม. ขอบใบจกแบบซเลอย ปลายใบเรยวแหลม โคนใบสอบเรยว มเสนใบแขนง 8-20 ค สงเกตเหนเสนใบรางแหชดเจน ดอกตางเพศตางตน หรอตางเพศรวมตน ดอกเพศผแตกจากกงโคนใบ หรอสวนปลายกง มกลบรวม 5 กลบ ยาวประมาณ 5 มม. มขนออนนมปกคลม เกสรเพศผจานวน 5 อน มกานชอบเรณยาว ดอกเพศเมยออกเปนชอเดยวทแตกจากลาตน หรอสวนปลายยอด มกาบดอกหอหม รงไขม 1 ชอง ม 1 ออวล เมลดกลมถงรปไข ผวเกลยงเปนมน สนาตาล มลายประ ขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 4 มม. มเนอภายใน เมลดมากทประกอบดวยแปง

และไขมนเปนสวนใหญ พชในวงศกญชา เปนพชทใหสารสาคญ ทาใหมนษยชาตเคลบเคลมมความสข (ความเศราเจอปนในบางครง) เชน กญชา และ Hops (Humulus lupulus L.) โดยเฉพาะ Hops จะมสารบางชนดชวยหยดยงการเจรญเตบโตของแบคทเรย และม alkaloids ทมโครงสรางคลาย Codeine และ Morphine ทอาจทาใหเสพตดได จงใชดอกเพศเมยของ Hops ในการผลตเบยร (11, 21) กญชาจดเปนพชเสพตด ผดกฏหมายทงการปลกและการเสพในประเทศของเรา มเขตการกระจายพนธมาจากทวปอฟรกาเหนอ, เอเชยกลางแถบประเทศอฟกานสถาน, เอเชยใตแถบประเทศอนเดย, จนตอนใต ประเทศแถบอนโดจน และนาไปปลกกนในประเทศเขตรอนทวโลก (5, 11)

สารสาคญ ในชอดอกเพศเมย (Pistillate flower) ของกญชาทเรยกกนวา กะหรกญชา จะมสารประกอบทางเคมมากกวา 400 ชนด โดยสารออกฤทธตวสาคญคอ Tetrahydrocannabinol (THC) (ปจจบนสามารถสงเคราะหสารตวนไดแลว) สวนยางจากผลและสวนอน ๆของตน พบไขมน, วตามน B1, B2, alkaloid Muscarine, Choline, Trigonelline, l(d)-isoleucine, Betaine, THC, Cannabinol, Pseudo-cannabinol, Cannabinin, Cannabidichromine, Cannabidiol, Cannabidiolic acid เปนตน (2, 5, 6, 9, 23) สรรพคณ เมลดใหนามนชกเงา, ทาสบ, ผลตเครองสาอาง เปนตน ในทางยาในขนาดทใช 9-15 g. กนเปนยา โดยจะมผลตอมาม, กระเพาะและลาไสใหญ กนเปนยาระบายอยางออนไมเสพตด, แกทองผก, ชวยเพมการเคลอนไหวของลาไส, ฆาเชอ, ตานสารพษบางชนด, แกไอ แตถากนมากจะทาใหอาเจยนได นาตมจากกงกานและใบ กนเปนยาขบปสสาวะ นายางจากใบและชอดอกเปนยาเสพตดคลายฝน ใชในทางยาเปนยาแกไข, แกไอ, แกหดหอบ, ปองกนการชกจากพษบาดทะยก, แกปวด ฯลฯ ชอดอกเพศเมย มพษ จดเปนสารเสพตดหรอพชเสพตด เมอสบมฤทธกระตนระบบประสาทสวนกลาง ใชรกษาโรคทางประสาทบางประเภท ทาใหเกดอาการประสาทหลอน ชวยใหนอนหลบ, คลายความวตกกงวล, ทาใหเกดอาการมนเมาเคลบเคลมและเปนสข (2, 5, 6, 9, 11, 14, 23)

10. แพงพวยฝรง ชอพฤกษศาสตร Catharanthus roseus (L.) G. Don วงศ APOCYNACEAE Common name: Madagascar Periwinkle, West Indian Periwinkle

แพงพวยฝรง เปนไมลมลกขนาดเลก สงไดถง 80 ซม. ลาตนและกงกาน มขนละเอยดปกคลม ใบเปนใบเดยว ออกเรยงตรงกนขาม กานใบยาว 2-8 มม. ใบเกลยง รปไขถงไขกลบ ยาว 1.5-6 ซม. กวาง 0.6-2.6 ซม. ปลายใบมนหรอกลม มตงทปลายใบ โคนใบกลม หรอรปลม มเสนใบแขนงจานวน 7-10 ค เปนสนนนชดเจน มขนปกคลม ดอกเปนดอกชอ จานวน 1-2 ดอก ออกทปลายกง มขนปกคลม กลบเลยงจานวน 5 กลบ เชอมตดกนทโคน

กลบ สวนปลายแยกเปนแฉกปลายแหลมขนาดเลก 5 แฉก ขนาดยาว 1.5-5 มม. กวาง 0.5-0.7 มม. มขนปกคลม กลบดอกมสขาว, ชมพ-มวง, ชมพ หรอชมพขาว รปหลอดยาว ปากเปด ยาว 2.3-2.9 ซม. ผวนอกมขนสนปกคลม กลบดอกสวนปากเปด แยกเปน 5 กลบ รปไขกลบ ขนาดยาว 1.3-2 ซม. เกสรเพศผตงอยทกลบดอกสวนปลายหลอด กานชอบเรณยาว 0.4 มม. รงไขรปไข ยาว 1.9-3 มม. มขนปกคลมกานชเกสรเพศเมยและเกสรเพศเมย รวมกนยาว 1.9-2.1 ซม. ผลเปนชนดผลค แหงแลวแตกแนวเดยวตามยาว ปลายแหลม มขนบางปกคลม ยาว 1.5-2.5 ซม. กวาง 1.5-3 มม. มเมลดหลายเมลดภายใน แพงพวยฝรง นยมปลกเปนไมประดบทวไป หรอขนตามชายหาด หรอทรกรางวางเปลา เปนพรรณไมดงเดมของเกาะมาดากสการ และไดแพรกระจายไปในเขตรอนทวโลก (16) สารสาคญ ทกสวนของตน (โดยเฉพาะใบ) พบ alkaloids มากกวา 80 ชนด ทสาคญไดแก Ibogaine-like alkaloids, Vinblastine, Vincristine, Vinrosidine, Lenrosine, Lenrosivine, Rovidine, Carosine, Perivine, Perividine, Vindolinine และ Pericalline เปนตน (9, 11) สรรพคณ ใบสดจานวน 2,000 กก. สกดให alkaloids จานวน 1 g. (11) สารสกดโดยเฉพาะ Vincristine และ Vinblastine จะถกนามาใชรกษาโรคมะเรงบางชนดอยางไดผล ในการแพทยแผนปจจบน โดยจะมผลตอการแบงเซลลมะเรงโดยเฉพาะมะเรงในเมดเลอด, ลดความดนโลหตสง, ลดระดบนาตาลในโลหต แตตองระมดระวงในการใช เพราะมผลขางเคยงคอนขางอนตราย และควรอยในการดแลของแพทยอยางใกลชด สวน Ibogaine-like alkaloids ดงกลาว โดยเฉพาะทไดมาจากใบและรากจะใหสารทมฤทธเสพตดเมอสบ ทาใหเกดอาการประสาทหลอนไดในปจจบนไดมสารกงสงเคราะหจาก alkaloids เหลาน ไดแก Vindensine และ Vinorelbine ไดถกนามาใชในทางการแพทยแลว (7, 9, 11)

11. การบร, อบเชยญวน ชอพฤกษศาสตร Cinnamomum camphora (L.) J. Presl วงศ LAURACEAE Common name: Camphor, Formosan camphor, Ho wood “การบร” มาจากภาษาสนสกฤตวา “Karapur” หรอ “กรปร” แปลวา “หนปน” เพราะโบราณเขาใจวา ของสงนเปนพวกหนปนทมกลนหอม ตอมาชอนเพยนเปน “กรบร” และเปน “การบร” ในปจจบน ตนการบรเปนไมพนเมองของประเทศจน ญปน และไตหวน แตในปจจบนไดมการนาไปปลกกนในหลายประเทศ การบรเกอบทงหมดทใชอยไดจากวธการกงสงเคราะหมาจากสารตงตน คอ a - pinene ทไดมาจากนามนสน (2) การบร เปนไมตนขนาดใหญ สงไดถง 30 ม. ทกสวนใหกลนการบร มทรงพมทบและกวางมกงกานสาขามาก เปลอกตนสนาตาล กงออนมสเขยว เปลอกเรยบ ใบเปนใบเดยว กานใบยาว 2-4 ซม. เรยงสลบ รปรหรอรปไข ยาว 5-15 ซม. กวาง 2-5 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบกลมมน แผนใบหนา ขอบใบเรยบ ดานบนสเขมเปนมนวาว ดานลางออกเขยวเทาหรอเขยวนวล ผวเกลยงทงสองดาน เมอขยใบดมจะมกลนคลายการบร มเสนใบ 3 ใบทแยกออกมาจากโคนใบ สงประมาณ 3-8 มม. มตอมระหวางเสนกลางใบและเสนใบยอย ดอกเปนดอกชอแตกจากงามใบ ชอยาว 5-7 ซม. สขาว หรอขาวอมเหลอง กานดอกยอยมขนาดสน ดอกเลกโดยมกลบเลยงและกลบดอกรวมกน 6 กลบ เรยงเปน 2 วง ๆ ละ 3 กลบ ยาวร ผวนอกเกลยง ดานในมขนละเอยดปกคลม เกสรเพศผมจานวน 9 อน เรยงเปน 3 วง ๆ ละ 3 อน กานเกสรคอนขางใหญ มตอมสองตอมใกลกบโคนกาน อบเรณมชองเปด 4 ชอง โดยเรยงเปน 2 แถว ๆ ละ 2 ชอง มลนเปดทง 4 ชอง เกสรเพศผเปนหมน ม 3 อน รงไขมรปทรงรปไข ผวเกลยง กานเกสรเพศเมยยาวประมาณ 1 มม. ผวเกลยง ปลายเกสรเพศเมยทรงกลม ผลรปไขหรอเกอบทรงกลม ยาว 6-10 มม. มเมลดเดยว เมอสกมสดา-มวง และมแปนรองรบผล การบร มเขตการกระจายพนธในประเทศทางภาคเหนอ ในตางประเทศพบทเขตรอนและเขตอบอนของจน, จนไตหวน, ญปน และมการนาไปปลกกนมากในอนเดย, ศรลงกา, อยปต และสหรฐอเมรกา (1,3) สารสาคญ เมอทาการกลนเนอไม (อายอยางนอย 40 ป) ดวยไอนา จะไดการบรและนามนหอมระเหยตาง ๆ รวมกนอยทประกอบดวย Camphor เปนตวหลก, Limonene (Dipentene), Menthol, Thymol, p-cymol, Pinene, Orthodene และ Salvene และเมอกลนนามนหอมระเหยทอณหภมสงขนไปอกจะได Sesquiterpene ประมาณ 5% และ Sesquiterpene alcohol 10%, Carryophyllene, Linalool, Cineol, Eugenol, Acetaldehyde และ Betelphenol (1, 3, 10) สรรพคณ Camphor หรอการบรทไดจากธรรมชาต ใชในทางยา เขาเครองยาตาง ๆ เปนยาสงบประสาท, แกปวด แกอาการชกบางประเภท, แกไอ, ขบเหงอ, ขบปสสาวะ, ขบลม, ขบพยาธ,ใชภายนอกเปนยาแกคน และทาถนวดแกปวด ลดการอกเสบ (1, 5, 10, 23)

12. กาแฟ ชอพฤกษศาสตร Coffea arabica L. วงศ RUBIACEAE Common name: Arabian coffee, Arabica coffee, Common coffee Avicenna (ค.ศ. 980-1037) นกปราชญและแพทยชาวอาหรบ เปนคนแรกทรายงานถงการใชกาแฟเปนเครองดมเปนคนแรก จนกระทงศตวรรษท 18 C. Linnaeus จงไดตงชอวา Coffea arabica กาแฟ เปนเครองดมประจาวนทใชกนอยางแพรหลาย โดยเรมมาจากทวปยโรป ในราว ค.ศ. 1601 เปนตนมา (7)

กาแฟ เปนไมพม หรอไมตนขนาดเลก สง 3-5 ม. ใบออกเปนใบเดยว เรยงตรงกนขาม ใบรปไขถงขอบขนานแกมร ขนาดยาว 8-15 ซม. กวาง 3-

6 ซม. มหใบทโคนกานใบ ใบเปนมน ปลายใบเรยวแหลม โคนใบรปลม ขอบใบเรยบ หรอเปนคลนเลกนอย ดอกออกเปนชอกระจก แตกตามงามใบ ม 2-10 ดอก สขาว หรอขาวครม มกลนหอมเลกนอย กานดอกสนมาก ทโคนดอกมใบประดบรปไขขนาดเลกตดอย กลบดอกเชอมตดกนทโคนดอก ยาวประมาณ 1.5 ซม. ปลายกลบดอกแยกเปน 5 แฉก ผลรปกลมรถงรปไข ขนาดยาว 1-1.5 ซม. ผลออนสเขยว ผลสกมสแดง, แดงอมดา หรอเหลอง ซงขนอยกบสายพนธ เปลอกผลหนา ม 1-2 เมลด กาแฟ (ชนดอราบกา) นยมนามาปลกกนในประเทศไทยโดยเฉพาะทางภาคใต มถนกาเนดอยในปาทางตะวนตกเฉยงใตของประเทศเอธโอเปย ทวปอฟรกา ปจจบนประเทศบราซลในทวปอเมรกาใตกไดกลายเปนแหลงปลกกาแฟและสงออกถง 2 ใน 3 ของปรมาณกาแฟทวโลก (3, 7) สารสาคญ ใบกาแฟ พบ Caffeine 1-1.25% เปลอกผลชนนอก พบ Caffeine, Mallic acid, Mannite และนาตาล เมลดกาแฟ พบ Caffeine 0.72-2.43%, Gallic acid, Citric acid, Protein, Dextrin, Glucose, Coffeo-tannic acid, และนามนหอมระเหยตาง ๆ (13) สรรพคณ Caffeine ทมอยในเมลดกาแฟ เปนสารเคมหลกทมอยในเครองดม ใชเปนสารกระตนระบบประสาทสวนกลาง กระตนการทางานของระบประสาท แกงวงนอน, อาจทาใหนอนไมหลบในบางคน, กระตนระบบหายใจ, ชวยการทางานของกระเพาะอาหารและไต, ขบปสสาวะ, ชวยยอย, อาจชวยลางฤทธของฝนและอลกอฮอลได (7, 13)

13. หงเมน ชอพฤกษศาสตร Crotalaria pallida Aiton วงศ LEGUMINOSAE-PAPILIONOIDEAE Common name: Smooth crotalaria, Smooth rattlepod

หงเมน เปนไมลมลกขนาดเลก อายหลายป ลาตนตงตรง แตกกงกานมาก สงไดถง 1.8 ม. กงออนมขนนมปกคลม ลาตนและกงกานมสเขยวออน และจะเปลยนเปนสมวงแกได ใบเปนใบประกอบ มใบยอย 3 ใบ กานชอใบยาว 3-5 ซม. ใบรปรยาว 4-8 ซม. กวาง 2-4.5

ซม. ดานบนมสเขมกวาดานทองใบ ใบยอยดานขางมขนาดเลกกวาใบกลางเลกนอย ดอกเปนดอกชอ ออกทปลายกง ดอกเหมอนดอกถวทวไป กลบเลยงมสเขยวออน กลบดอกมสเหลอง ม 5 กลบ มแถบเสนสมวงแดงตามความยาวของกลบดอก กลบบนรปไขปลายกลมมน กลบขางคลายปกรปขอบขนาน กลบลางเชอมตดกนเปนทองเรอ ปลายโคงขน เกสรเพศผม 10 อน มดเปนกระจกรวมกน ผลเปนฝกกลวงทรงกระบอก ม 2 ฝาเชอมตดกนตามความยาว งอเลกนอย ยาว 4-10 ซม. กวาง 0.5 ซม. มขนสนปกคลม แหงแลวแตกเปนสองสวน มเมลดรปไตคอนขางแบนจานวนมาก ขนาดยาว 2-4 มม. หงเมน มเขตการกระจายพนธในประเทศตามเชงเขาในภาคเหนอและภาคตะวนตกเฉยงใต ในตางประเทศพบทประเทศแถบอนโดจน และจน สารสาคญ ในใบและเมลด พบ alkaloids ทเปนพษตอสตวเลยง (5), ทงตนพบ alkaloids Mucronatine, Mucronatinine, Retroresine, Usaramine, Nidgirine, Vitexin, และ glycosides Vitexin-4-0-xylose, Apigenin (9) สรรพคณ ในอนเดยใชเมลดทลางนาและทาใหสกแลว ชงแทนเมลดกาแฟ (5) นาตมจากทงตน (ในขนาด 9-18 g.) กนเปนยาแกอารมณหงดหงด, คลายเครยด, ชวยสงบประสาท, ชวยใหนอนหลบ, แกเดกปสสาวะบอย ๆ, ชวยการทางานของมาม แกบวมนา และแกทองเสยเรอรง (9)

14. หญาแหวหม ชอพฤกษศาสตร Cyperus rotundus L. วงศ CYPERACEAE Common name: Nut grass, Coco grass หญาแหวหม เปนพชลมลก มหวใตดน แตกกอทโคน มไหลทขยายไปจากตนเดม แลวสามารถงอกขนใหมได เหงาและไหลมสนาตาลดา ลาตนเกลยง รปทรงสามเหลยม ผวเรยบเปนมน ใบเรยวแคบตามยาว ๆ ประมาณ 60 ซม. กวาง 2-5 มม. ปลายแหลม ใบพบงอตามความกวางรปลมเปด ดอกเปนดอกชอเชงลด ยาว 5-10 ซม. กวาง 3-8 ซม. ประกอบดวย 3-10 ชอดอกยอย ยาว 1.5-5 ซม. กาบชอยอยมจานวน 9 หรอมากกวาในชอยาวทสด รปไขหรอรปร ยาว 3-3.5 มม. กวาง 2 มม. เกสรเพศผจานวน 3 อน อบเรณยาว 1 มม. เกสรเพศเมย 3 อน เมลดเปนผลเปลอกแขง รปยาวเรยว ขนาดยาว 1.3-1.5 มม. กวาง 0.5-0.7 มม. สนาตาล มเมลดเดยว หญาแหวหม จดเปนวชพชเขตรอนทวโลก ทวทกทวป (14) สารสาคญ หวใตดนใหนามน ประมาณ 1% โดยนาหนกประกอบดวย Pinene, Cineole, Sesquiterpenes, Iso-cyperol, a และ b-Cyperene, Cyperone และนามนหอมอน ๆ (5, 9) สรรพคณ ผงบดจากหวใตดน ในขนาด 5-10 g. มรสขมอมหวาน กนเปนยาชวยการทางานของตบ, เปนยาสงบประสาท, ขบระด, ชวยการไหลเวยนของโลหต, แกปวดทอง, ชวยยอย, แกอาเจยน, แกบด, แกทองเสย สารสกดจากหวใตดนมฤทธคลายกลามเนอมดลกของสตร, เพมการบบตวของกระเพาะอาหาร, เพมการหลงนาลายและกรดในกระเพาะ มฤทธฆาเชอแบคทเรย และตานเชอมาเลเรย (9, 14)

15. ลาโพง ชอพฤกษศาสตร Datura metel L. var. metel วงศ SOLANACEAE Common name: Thorn apple, White thorn apple, Jimson weed

ลาโพง เปนไมพมขนาดเลก อายหลายป สง 1-2.50 ม. ลาตนและกงกานมผวเกลยง ใบเปนใบเดยว ออกเรยงสลบ รปไขถงรปหวใจกลบ ยาว 10-20 ซม. กวาง 8-15 ซม. ขอบใบจกเปนซลกบางตนบางหาง ๆ กน ปลายใบแหลม โคนใบเบยว ดอกออกเปนดอกเดยว ขนาดใหญ แตกจากกงระหวางโคนใบ กลบเลยงม 4 กลบ สเขยว เชอมตดกนทโคนเปนรปหลอด ยาวประมาณครงหนงของความยาวของกลบดอก กลบดอกเชอม

ตดกนเปนหลอดยาว ยาว 10-15 ซม. สวนปลายบานเปนปากแตร 5 แฉก มสขาว หรอขาวแกมมวง เสนผานศนยกลางสวนปากเปดประมาณ 8 ซม. เกสรเพศผม 5 อน กานเกสรตดอยภายในหลอดกลบดอก รงไขม 4 ชอง อยเหนอวงกลบ ผลกลม หรอกลมร มเสนผานศนยกลาง 3-4 ซม. มหนามแขงสนหอหม เมอแหงแลวแตก มเมลดขนาดเลกจานวนมาก ลาโพง มเขตการกระจายพนธในประเทศทวประเทศ เปนพรรณไมดงเดมของเขตรอนของทวปเอเชย และไดแพรพนธไปในเขตรอนทวโลกในปจจบน (14) สารสาคญ ใบและเมลดพบ Tropane alkaloids หลายชนด ไดแก Scopolamine, Hyoscine, Hyoscyamine, Atropine, และกรดตาง ๆ เชนเดยวกบในดอกจะพบ alkaloids เชน Scopolamine, Hyoscyamine เปนตน (5, 9, 13) สรรพคณ ใบและดอกแหงสบเปนยาเสพตด, ทาใหความคดสบสน, ออนเพลย, งวงนอน และอาจทาใหเกดอาการประสาทหลอนได, ใบและเมลดกใชสบเปนยาเสพตด นาตมจากใบ, ราก และเมลด กนเปนยาแกอาการคมคลง, ลดไข แตถาใชมากกจะทาใหเกดการเสพตด ในทางยาเราใชดอกในขนาด 0.1-0.25 g. (ไมควรใชกบเดก) สบโดยจะมผลตอปอด, ชวยการไหลเวยนของโลหต, แกหดหอบ, ขยายหลอดลมและถงลมปอด, แกปวด แกปวดขอ, สงบประสาท แตถาใชในขนาดสง ๆ อาจทาใหเกดอาการชก ถงขนาดหมดสต (5, 6, 9, 13, 14)

16. ทองโหลง ชอพฤกษศาสตร Erythrina fusca Lour. วงศ LEGUMINOSAE-PAPILIONOIDEAE Common name: Coral tree ทองโหลง เปนไมยนตนผลดใบ สง 10-12 ม. ขนาดเสนผานศนยกลางลาตน 30-60 ซม. ลาตนและกงกานมเปลอกบาง มหนามหนาแนน ใบเปนใบประกอบแบบ 3 ใบ รปไขถงรปไขแกมขอบขนาน ใบหนา ขนาดยาว 10-15 ซม. กวาง 5-8 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบมน ผวเกลยงทงสองดาน มเสนแขนงใบ 6-8 ค กานใบยาว 10-12 ซม. มหใบทโคนใบยอย 1 ค ดอกออกเปนชอกระจะ ชอยาว 7-17 ซม. ดอกสแดงคลา คลายดอกถวทว ๆไป กานดอกยอยยาว 7 มม. กลบเลยง ยาว 1-1.5 ซม. รประฆง สวนปลายแยกเปน 2 แฉก กลบดอกรปถว กลบกลางมขนาดยาว 3.5 ซม. กวาง 5 ซม. สวนปลายเวาตน ๆ กลบดอกคขางมสวนลางทเชอมตดกน ยาวเปนครงหนงของกลบกลาง กลบคลางสนกวา เกสรเพศผม 10 อน เชอมตดกลมเดยว รงไขมขนปกคลม กานชเกสรเพศเมยมผวเกลยง ผลเปนฝกคลายฝกถว ยาว 15-20 ซม. กวาง 1.4-1.8 ซม. คอดเปนกระเปาะ แหงแลวแตก มเมลดจานวน 6-8 เมลด สนาตาลแก รปไข ยาวประมาณ 1.2 ซม. ทองโหลง มเขตการกระจายพนธตามเกาะตาง ๆ ของประเทศ และนามาปลกเปนไมประดบทวไป ในตางประเทศพบทอนเดย ศรลงกา พมา ประเทศแถบอนโดจน อนโดนเซย ฟลลปปนส ถงประเทศแถบมหาสมทรแปซฟคตะวนออก สรรพคณ ยาชงจากรากในขนาดสง ๆ กนเปนยาระบาย และเปนยาเสพตดโดยชาวอนเดยนเผา Tikunas ในประเทศโคลมเบย และใชทางยาเปนยาแกปวดขอ แกปวดกลามเนอ และแกโรคตบอกเสบ (19)

17. ทองหลางลาย ชอพฤกษศาสตร Erythrina variegata L. วงศ LEGUMINOSAE-PAPILIONOIDEAE Common name: Varigated coral tree, Tiger’s claw ทองหลางลาย เปนไมยนตนผลดใบ สงไดถง 20 เมตร ลาตนและกงกานมหนามแหลม ใบเปนใบประกอบแบบ 3 ใบ ใบบางมผวเกลยงทงสองดาน กานใบยาว 10-15 ซม. ใบยอยใบกลางรปไขขนาดยาว 10-15 ซม. กวาง 8-12 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบกลมมน ใบยอยคขาง ขนาดเลกกวาเลกนอย โคนใบเบยว มหใบทโคนใบยอย รปหอก ยาวประมาณ 1 ซม. ดอกออกเปนดอกชอกระจะ ชอยาวไดถง 18 ซม. ดอกคลายดอกถวทว ๆ ไป มสแดงสด มจานวนมาก กานดอกยอยยาว 0.6-0.8 ซม. กลบเลยงมสเขยวออน ทรงระฆง โคนเชอมตดกน ยาว 2.5-3 ซม. และจกออกเปนแฉก 2 แฉกทปลาย กลบดอกมสแดงสด กลบกลางรปไข ยาว 5-7 ซม. กวาง 2.5 ซม. กลบดอกคขางมขนาดยอมกวาเลกนอย รองรบโดยกลบดอกคลาง เชอมตดกนเปนรปทองเรอ เกสรเพศผม 10 อน เชอมตดกลมเดยว รงไขมขนปกคลม กานเกสรเพศเมยโคงงอเลกนอย ยอดเกสรเพศเมยเปนตม ฝกคลายฝกถว แบน ยาว 15-30 ซม. กวาง 1.5-3 ซม. คอดเปนกระเปาะ แหงแลวแตก มเมลดอยภายในรปไข สสมแดง ยาวประมาณ 1.5 ซม. ทองหลางลาย มเขตการกระจายพนธในทวทกภาคของประเทศ นยมปลกเปนไมประดบ ในตางประเทศพบทประเทศแถบทวปอฟรกาตะวนออก, อนเดย, ศรลงกา, พมา, ประเทศแถบอนโดจน, มาเลเซย, อนโดนเซย, ฟลลปปนส และประเทศในมหาสมทรแปซฟค สารสาคญ ใบและเปลอกตน พบ alkaloids ในกลม Indole และ Isoqinoline เชน Hypaphorine และ Erythrinine (5, 7, 13, 19) สรรพคณ alkaloids เหลานทไดจากใบ และเปลอกตน มฤทธเปนสารสงบประสาท (5, 7, 13, 19)

18. มะลนรก ชอพฤกษศาสตร Gelsemium elegans (Gardn. & Champ.) Benth. วงศ LOGANIACEAE Common name: Graceful gelsemium, Chinese gelsemium มะลนรก เปนไมพมเลอยขนาดเลก แตกกงกาน ใบเปนใบเดยว ออกเรยงตรงกนขาม กานใบยาว 1-1.5 ซม. รปใบหอกแกมรปไข ยาว 5-14 ซม. กวาง 2-5 ซม. ปลายแหลม โคนใบกลมมนหรอเรยวเปนครบ มเสนแขนงใบ 6-12 ค ดอกเปนดอกชอกระจกแนน เปนชอยาว 3-12 ซม. ผวเกลยง มใบประดบยอยทโคนชอดอก ยาว 1-2 มม. รปหอก มขนยาวปกคลม กานดอกยาวไดถง 6 มม. กลบเลยงมสเขยว ยาว 0.5-1 มม. มขนปกคลม ม 5 กลบ กลบดอกรปหลอด ยาวประมาณ 1.5 ซม. ม 5 กลบ สเหลอง หรอออกเหลองสม เสนผานศนยกลางกลบดอกประมาณ 7 มม. มจดประสแดงภายใน กลบดอกแยกเปนแฉก 5 กลบ จกลกประมาณ 7 มม. ปลายแหลม หรอกลมมน เกสรเพศผตดกบผนงกลบดอก กานชอบเรณตดกบโคนกลบดอก อบเรณยาวร ยาวประมาณ 2 มม. รงไขมกานเกสรเพศเมย 1 อน ยาว 8-12 มม. ผลทรงกลม เสนผานศนยกลางประมาณ 1.5 ซม. มเมลด 8-10 เมลด ๆ แบน มปก เสนผานศนยกลางประมาณ 4 มม. มะลนรก มเขตการกระจายพนธในประเทศทวทกภาคของประเทศ โดยเฉพาะบนเทอกเขาทางภาคเหนอในปาดบ บรเวณระดบความสง 600-1,500 ม. จากระดบนาทะเล ในตางประเทศพบท อนเดย ศรลงกา จน ลาว เวยดนาม มาเลเซย และอนโดนเซย ในสกลนม 3 ชนดทวโลกในประเทศเราม ชนดเดยว (15) สารสาคญ ทกสวนของตนใหนายางทเปนพษ โดยจะพบ alkaloid ทเปนพษมาก ไดแก Gelsemine, Gelsemicine, Koumine, Kouminine, Kouminicine, Kumatenidine ฯลฯ (9) สรรพคณ alkaloids ทเปนพษดงกลาว เมอกนเขาไป จะทาใหเกดการหลงนาลายมาก, สมองมนงง, ความรสกสบสน, กระตนระบบประสาทสวนกลาง, สน, ชก และถามอาการหนกกทาใหหยดหายใจได ในทางยาเรานามารกษาโรคเนองอกในโพรงจมก และเนองอกทผวหนงบางชนด (9) ในขนาดตา ๆ ใชเปนยาลดไข ยาชงจากใบมะลนรกเพยงสามใบใชเปนยาสง (ตาย) ได (15)

19. ถวเหลอง ชอพฤกษศาสตร Glycine max (L.) Merr. วงศ LEGUMINOSAE-PAPILIONOIDEAE Common name: Soya, Soy bean, Black soy bean, Cow of China, Soja bean

ถวเหลอง เปนพชลมลก อายปเดยว ตนตงตรงตอนงอกใหม ๆ แลวเลอยไดภายหลง ทกสวนของตนมขนสนาตาลปกคลม ใบเปนใบประกอบๆดวยใบยอย 3-7 ใบ กานใบยาว ใบยอยเปนแผนบางรปไข ยาว 5-10 ซม. กวาง 3-6 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบกลม ดอกเปนดอกชอกระจะ ดอกคลายดอกถวทวไป มกลบเลยงรปทรงระฆง สวนปลายจกเปนซ

เลอย ยาวประมาณ 0.6 ซม. มขนปกคลมหนาแนน กลบดอกมสแดงเขม กลบกลางโคงงอเลกนอย เกสรเพศผมจานวน 10 อน เกาะเปนกลมตดกน รงไขมหลายออวล มกานเกสรเพศเมยสน ผลเปนกลมฝก 2-3 ฝก แตกมาจากลาตนตรงโคนซอกใบ ฝกงอเลกนอย ไมมระยางค ฝกรปยาวร ยาว 3-5 ซม. กวาง 0.8-1 ซม. มขนปกคลมหนาแนน มเมลดภายใน 3-4 เมลด ถวเหลอง เปนพชเศรษฐกจของประเทศ สามารถปลกไดทวทกภาคของประเทศ แตจะปลกมากทางภาคเหนอ ในตางประเทศมการปลกมากทางประเทศอนเดย และแถบเอเชยตะวนออก ไดแก จน ญปน และยงสามารถปลกไดในเขตรอนทวโลก (14) สารสาคญ เมลดถวเหลองพบโปรตนในปรมาณทสงมาก พบ glycosides ซงเมอถก hydrolyze แลวจะไดอนพนธของ Isoflavones คอ Genistein และ Daidzein (9) ทมคณสมบตบางประการคลายฮอรโมนเพศหญง ทงตนเปนยาฝาดสมาน (5) สรรพคณ ถวเหลองใชในการผลตอาหารนานาชนด และใชในอตสาหกรรมตาง ๆ เชน การผลตสบ, สทาบาน, สารเคลอบเงาตาง ๆ หมกพมพ เปนตน ในทางยาถวเหลองมผลตอการทางานของกระเพาะ, ปอด ใชขบลม, ลดไข, สงบประสาท, แกปวดศรษะ, ชวยใหนอนหลบ, phytoestrogens หรอ plant estrogens ทพบจะชวยแกอาการรอนวบวาบในสตรระยะทกาลงจะหมดระด ปองกนกระดกพรน, ชวยปองกนการกอเซลมะเรงทเกดจาก hormone estrogen เชน มะเรงททรวงอก, มะเรงทรงไขในเพศหญง, มะเรงตอมลกหมากในเพศชาย, ชวยปองกนโรคหวใจ และลดไขมนในกระแสโลหต (9, 14, 22) ถวเหลองในขนาด 10-15 g. ผานการหมกไดทแลว ใชเปนยาสงบประสาทไดด (14)

20. เปราะหอม ชอพฤกษศาสตร Kaempferia galanga L. วงศ ZINGIBERACEAE Common name: Galanga เปราะหอม เปนไมลมลก สง 2-5 ซม. มเหงาใตดน และมหวใตดนทแตกออกมาจากราก ใบสวนมากม 2 ใบกวางขนาดใหญ แผขนานไปกบพนดน ใบรปไขหรอเกอบกลม ขนาดยาว 6-14 ซม. กวาง 5-10 ซม. ปลายใบแหลม หรอเปนตง โคนใบกลม ดานหลงใบมผวเกลยง ดานทองใบมขนนมปกคลม ขอบใบมสขาว ดอกเปนดอกชอ กานชอดอกสน ซอนอยภายในกาบดอก ดอกมหลายดอก มกาบ ดอกรปใบหอก ปลายแหลม ผวเกลยง ขนาดยาว 2-3 ซม. กวาง 0.7-1.3 ซม. กลบเลยง ยาว 2-2.5 ซม. ผวเกลยง สวนปลายกลบจกเปน 2 แฉก กลบดอก ยาว 3-4 ซม. รปใบหอก แฉกบนมขนาดยาว 1.5-2 ซม. กวาง 0.4 ซม. แฉกดานขางม 2 แฉก ขนาดยาว 1.4-1.8 ซม. กวาง 0.4 ซม. เกสรเพศผ มกานเกสรเพศผสนยาวเพยง 0.2 มม. อบเรณยาว 3-4 มม. จกลกเปน 2 แฉก รงไขมหลายออวล มขนาดยาว 3-4 มม. กวาง 2.5 มม. ผวเกลยง เปราะหอม มเขตการกระจายพนธทวทกภาคของประเทศ ตามบรเวณปาดบแลง, ปาผลดใบ, ปาไผ หรอทงหญาโลง ทระดบความสง 50-400 ม. จากระดบนาทะเล ในตางประเทศพบทอนเดย ประเทศแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต, มาเลเซย อนโดนเซย และนวกน (11) สารสาคญ เหงาและรากใตดน ใหนามนหอมระเหยมาก (7) สรรพคณ ใชเหงาใตดน บดเปนผงผสมเปนยาแกเจบคอ ในประเทศนวกน ใชสบเปนยาเสพตด มฤทธเปนสารหลอนประสาทคลายกบการสบกญชา นามนหอมระเหยจากเหงา ใชทางยาเปนยาแกปวดศรษะ แกอาการปวดตาง ๆ และยงใชในการผลตเครองสาอาง (7)

21. ไมยราบ ชอพฤกษศาสตร Mimosa pudica L. วงศ LEGUMINOSAE-MIMOSOIDEAE Common name: Sensitive plant, Touch-me-not, Action plant

ไมยราบ เปนไมพมหรอไมลมลก พบขนไดทวไปในทรกรางวางเปลา มลาตนทอดเลอยไปตามพนดนไดยาวถง 1 ม. มหนามหาง ๆ ขนตามลาตน ใบสวนกานใบและใบยอยจะหบเมอสมผสตอง ใบเปนใบประกอบ กานชอใบยาว 3-5 ซม. มรองตามความยาว มขนสากปกคลมทงกาน กานใบยอยม 2 ค กานยาว 2.5-7 ซม. มขนปกคลมหนาแนน

ประกอบดวยใบยอย 12-25 คในแตละกานใบยอย ใบยอยมขนาดยาว 5-11 ซม. กวาง 1.3-2 มม. รปยาวร ผวดานบนเกลยง ตามทองใบและขอบใบมขนสากปกคลม ดอกออกเปนชอกระจกเดยวหรอเปนค เสนผานศนยกลางประมาณ 1 ซม. แตกจากโคนซอกใบ กานชอดอกยาว 2.5-3.8 ซม. มขนปกคลมหนาแนน กลบเลยงสนมาก ยาวประมาณ 0.1 มม. กลบดอกรปทรงระฆง ขนาดยาว 1.9-2.3 มม. สชมพ แตละกลบรปไขกลบ สวนปลายกลบปานมน หรอกลม มเกสรเพศผจานวน 4 อน รงไขยาว 0.3-0.6 มม. ผวเกลยง ผลเปนฝก มจานวนมากทพฒนามาจากดอกชอกระจก ฝกยาว 1.5-1.8 ซม. กวาง 0.4 ซม. รปขอบขนาน แบน ยาว และมขนแขงปกคลมตามขอบฝก เมลดแบน กลม หรอร มจานวน 4-10 เมลด ไมยราบ มเขตการกระจายพนธในทวทกภาคของประเทศ ถนกาเนดดงเดมอาจจะมาจากเขตรอนของทวปอเมรกาใต พบทวโลก สารสาคญ ในใบไมยราบ พบ Norepinephrine และ glycoside Mimoside (9, 19) สรรพคณ ในประเทศ Ecuador เชอกนวา ถานาใบไมยราบไปซกไวใตหมอนจะชวยใหนอนหลบ (19) นาตมจากทงตน ในขนาด 5-7 g. ใชกนแกไอเปนเลอด, แกโรควตกกงวล และชวยสงบประสาทอยางออน (หามใชกบสตรมครรภ) (9) สวนนาตมจากรากกนเปนยาแกไตพการ แตถากนมากจะทาใหอาเจยน (5)

22. กระทอม ชอพฤกษศาสตร Mitragyna speciosa (Korth.) Haviland วงศ RUBIACEAE

กระทอม เปนไมตนขนาดกลาง สงไดถง 20 เมตร ใบเปนใบเดยว เรยงตรงกนขาม รปไขกวาง ยาว 12-18 ซม. กวาง 5-10 ซม. ปลายใบแหลมหรอเปนตงแหลม โคนใบปานกลม แผนใบบาง ดานทองใบมเสนใบเปนสนขนมาชดเจนเมอแก เสนแขนงใบขางละ 8-14 เสน กานใบยาว 2-3 ซม. มหใบอยระหวางโคนกานใบ จานวน 1 ค ลกษณะคลายแผนใบ ยาว 3-4 ซม. กวาง 1-2.5 ซม. ปลายแหลม ดอกออกเปนดอกชอกระจก

กลม แตกจากปลายกง ม 1-3 ชอ กานดอกชอยาว 3-5 ซม. แตละชอประกอบดวยดอกสเหลอง กลบเลยงรปถวย ขนาดสน สวนปลายแยกเปน 5 แฉก กลบดอกเชอมตดกนทโคนกลบ สวนปลายกลบแยกเปน 5 แฉก ยาวประมาณ 5 มม. มขนปกคลมภายในกลบดอก เกสรเพศผมจานวน 5 อน รงไขอยใตวงกลบ ผลรปไขเกอบกลม ขนาดยาว 5-7 มม. มสนตามความยาวจานวน 10 สน เมลดมปก กระทอม เปนพรรณไมประจาถนประเทศแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในประเทศมเขตการกระจายพนธในภาคกลาง ภาคตะวนตกเฉยงใต และภาคใต โดยเฉพาะทราบลมรมแมนา ในตางประเทศพบทมาเลเซย และฟลลปปนส (3, 13) สารสาคญ กระทอมทพบในประเทศเรามลกษณะของใบทแตกตางกน 2 ชนด คอ ชนดหนงมกานและเสนใบสแดง และอกชนดหนงมเสนใบสเขยวออน และสออนกวาสของแผนใบ พนธทนยมเสพกนคอ พนธกานแดง ใบพบสาร Indole compounds ทเปน alkaloids ทสาคญไดแก Mitragynine และ alkaloids อน ๆ อกหลายตว (7) สรรพคณ กระทอมมการใชกนมานานกวา 100 ป ในประเทศแถบมลายเดม โดยใชทดแทนฝน ใชถอนพษฝน โดยการเคยวใบสด สบใบแหง หรอใชนามนจากการกลนใบ จะมฤทธทาใหผเสพเคลบเคลม ชวนฝน ไมถงขนาดเปนยาเสพตดอยางแรง สาหรบในประเทศเรา เนองจากกระทอมถกจดเปนพชเสพตด การปลกตองอยในการควบคมของรฐทไดมพระราชบญญตกระทอม หามมใหมการปลกและมไวครอบครอง ตงแต พ.ศ. 2486 ในยาไทยโบราณจะใชใบกระทอมมาบาบดอาการทองรวง และเคยวกนแทนฝน เพราะกระทอมจะชวยกระตนการทางานของรางกาย ทนตองานหนก ทนแดด แตไมทนตอฝนและความเยน ทาใหไมอยากอาหาร ปากแหง และทองผก ใชภายนอกเปนยาพอกบาดแผล และขบพยาธในเดก (3, 7, 13) และเชอกนวาเมอกนกระทอมสดวนละ 3 ใบ จะแกโรคเบาหวานได

23. จนทนเทศ ชอพฤกษศาสตร Myristica fragans Houtt. วงศ MYRISTICACEAE Common name: Nutmeg tree, Common nutmeg

จนทนเทศเปนไมตน สงไดถง 15 เมตร ไมผลดใบ ลาตนใหนายางสแดง ทกสวนมกลนหอม เปลอกตนสนาตาลอมเหลอง ใบเปนใบเดยว หนา ออกเรยงสลบ ใบรปรแกมขอบขนาน ยาว 6-15 ซม. กวาง 3.5-6.5 ซม. โคนใบสอบเรยว ปลายใบแหลม มเสนใบแขนง 6-12 ค เหนชดเจน เสนใบยอยเหนไมชด กานใบ

ยาว 7-12 มม. ขนาดเสนผานศนยกลาง 0.7-1.5 มม. ดอกเปนดอกชอแยกเพศตางตน หรอ ดอกทงสองเพศอยบนตนเดยวกนได แตกจากกงโคนกานใบ ชอดอกเพศผมกานชอ ยาว 5-20 มม. ม 2-5 ดอก ดอกยอยมกานดอกยาว 10-15 มม. ตาดอกรปรแกมขอบขนาน ยาว 7-8 มม. กวาง 4-5 มม. ชอดอกเพศเมย มกานชอยาว 5 มม. ม 1-3 ดอก ขนาดเลก กานชอดอกยอยยาว 8-12 มม. ลกษณะรปไข ยาว 7-8 มม. กวาง 5 มม. รงไขรปไขขนาด 5 x 3 มม. มขนสนปกคลม ผลเปนผลสด ม 1 เมลด กานผลยาว 10-15 มม. รปร หรอเกอบกลม ขนาดเสนผาน-ศนยกลาง 6-8 ซม. สเหลองถงสสมแดง เปลอกหนา 10-15 มม. ภายในเปลอกนอกมรกสแดงหอหมเมลดทเรยกวา ดอกจนทน (Mace) มเมลดรปรขนาดเสนผานศนยกลาง 3 ซม. เมลดสนาตาลอมมวงออน เปลอกแขง ทเรยกวา ลกจนทน (Nutmeg) จนทนเทศ มเขตการกระจายพนธในประเทศทางภาคใต ตามปาดบแลงชายฝงทะเล ตามหมเกาะทงสองฝง มการปลกกนมากทางภาคใต และภาคตะวนออกเฉยงใต มถนกาเนดอยทหมเกาะ Banda หรอหมเกาะ Nutmeg ในทะเล Banda ประเทศอนโดนเซย มการปลกกนมากตามหมเกาะ Moluccas และสามารถปลกไดหลายพนทในเขตรอนทวโลก (2, 7, 24) สารสาคญ ใบ พบ Pinene และ Myristicin ดอกจนทน (Mace) ใหนามนหอมประมาณ 7-14% ทประกอบดวย Myristicin สวน ลกจนทน (Nutmeg) พบ Monoterpene hydrocarbons ไดแก Camphene, Pinene, Dipentene, Sabinene, Cymene, และยงพบ Geraniol, Borneol, Linalol, Terpineol, Myristicin, Eugenol, Safrol, Elemicin และ iso-elemicin จานวนเลกนอย (5, 7, 10, 11, 24)

สรรพคณ แกนไมจนทนเทศ มกลนหอม มสรรพคณแกไข บารงปอดและตบ ดอกจนทน (Mace) มกลนหอม มรสเผดรอน มสรรพคณบารงธาต ขบลม บารงโลหต ใชเปนเครองเทศ ลกจนทน (Nutmeg) มกลนหอม ใชเปนยาฝาดสมาน มรสรอน มสรรพคณบารงกาลง บารงธาต แกธาตพการ ขบลม แกรอนใน แกกระหายนา บารงโลหต นามนทกลนไดจากดอกจนทน หรอลกจนทน ใชภายนอกเปนยาถนวด แกปวดขอ ปวดกลามเนอ ขบลม ชวยยอย ขบระด แกอาเจยน บารงรางกาย และบารงประสาท แตถาใชดอกจนทนและนามนทกลนไดจากดอกจนทน หรอลกจนทน โดยกนในปรมาณมาก จะเกดอาการเคลมฝน, ประสาทหลอน, เปนสารเสพตด, มนเมา, หวใจเตนเรว, หนาแดง, กระวนกระวาย, ปวดทอง, วงเวยนศรษะ เพอคลง ฯลฯ อนเนองมาจากฤทธของ Myristicin (2, 5, 7, 10, 11, 24)

24. ยาสบ ชอพฤกษศาสตร Nicotiana tabacum L. วงศ SOLANACEAE Common name: Tobacco

ยาสบ เปนพชลมลก อายปเดยว มลาตนตงตรง สง 0.7-1.50 ม. ใบเปนใบเดยว มขนาดใหญ ใบมลกษณะหยาบ รปไขแกมร ถงรปยาวร หรอรปไขกลบ ขนาดยาว 10-35 ซม. กวาง 12-18 ซม. โคนใบสอบเรยว ปลายใบแหลม หรอมน ดอกเปนดอกชอ ออกทปลายตน กลบเลยงมสเขยวรปถวยเชอมตดกนทโคนกลบ รปไข หรอรปหลอด ยาว 1-1.5

ซม. สวนปลายจกเปน 5 แฉก กลบดอกมสขาว ชมพ มวงออน ฯลฯ รปทรงยาวร หรอทรงกรวย ยาวประมาณ 5 ซม. เกสรเพศผมจานวน 5 อน ตดอยภายในหลอดกลบดอก รงไขม 2 ชอง ผลเปนชนดแหงแลวแตก รปไข ยาว 1.5-2 ซม. มเมลดเลก ๆ ภายในจานวนมาก ยาสบ มการปลกกนทวทกภาคของประเทศไทย โดยเฉพาะทางภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มถนกาเนดดงเดมมาจากเทอกเขา Andes ในทวปอเมรกาใต ตอมาไดแพรขยายเขาสทวปยโรป และไดมการนาไปปลกกนในเขตรอน หรอเขตอบอนบางเขตทวโลกในปจจบน (19) สารสาคญ ใบยาสบเปนแหลง alkaloids หลายชนด โดยเฉพาะ Nicotine (พบครงแรกตงแต ค.ศ. 1828) และ Nor-nicotine, Nicoteine, Nicotelline, Nicotinine, Anabasine และสารอน ๆ อก (4, 5, 13, 19) สรรพคณ พชในสกลยาสบมอยดวยกนประมาณ 66 ชนดทวโลก บางชนดปลกเพอใชทาเปนยาฆาแมลง ยาสบยงจาเปนสาหรบใชเปนพชทางพธกรรมตาง ๆ กลนฉนของใบยาสบเกดมาจากตอมบนใบทใหนามนหอมระเหย เชอกนวา ใบยาสบนาจะถกใชเปนสารเสพตดตวแรกในทวปอเมรกาใต โดยเฉพาะชาวอนเดยน ในทางยา Nicotine ถกนามาใชเปนยาแกโรคทางเดนปสสาวะอกเสบ, แกไขมาเลเรย (แตจะมพษมากตอระบบประสาท) ใชภายนอกใบยาสบถกใชเปนยาสมานบาดแผล แกพษง, แกปวดฟน, แกนว, ลดอาการบวม, ฆาหนอน, แกปวดขอ, ปวดศรษะ และนามาผลตเปนบหร ทจดเปนสารเสพตดทตดงายยงกวาอลกอฮอล จดเปนสารสงบประสาท, ระงบความอยากอาหาร, เพมนาตาลในโลหตเลกนอย ทาใหประสาทเกยวกบการรบรสเสยไป กอใหเกดโรคมะเรงปอด และอนตรายตอรางกายนานาประการ (4, 5, 7, 11, 19, 22) ถาทาการสกด Nicotine ออกมาจากซการเพยงมวนเดยว แลวฉดเขาเสนเลอดในคน จะมพษถงขนาดทาใหตายได (4)

25. ฝน ชอพฤกษศาสตร Papaver sonniferum L. วงศ PAPAVERACEAE Common name: Opium poppy, Opium, Joy plant

ฝน เปนพชลมลกขนาดเลก อายปเดยว สง 1-1.50 ม. ลาตนตงตรง ทกสวนของตนใหนายางสนานม ผวเกลยง แตกกงกานไดบาง ใบเปนใบเดยว ออกเรยงสลบ รปขอบขนาน โคนใบสอบเบยว ขอบใบจกเวาลก หรอจกใบเลอยและเปนคลน ขนาดยาว 8-20 ซม. กวาง 5-10 ซม. ดอกเปนดอกเดยว ขนาดใหญ มเสนผาน

ศนยกลาง 3.5-5.5 ซม. กานดอกยาว 20-30 ซม. แตกออกทสวนยอด ดอกมหลายส สขาว แดง แดงเขม ชมพ หรอมวง กลบเลยงม 2 กลบ จะหลดรวงไดงาย กลบดอกม 4 กลบ ปลายกลบกลมมน แผกวาง หรอจกตามขอบกลบมาก หลดรวงงาย เกสรเพศผมจานวนมาก เกสรเพศเมยมสวนทแผบานออกเปนรปรศม 4-20 แฉก เทากบจานวนพของผล ผลเปนชนดแหงแลวแตก ในแตละตนจะให 5-8 ผล ผลคอนขางกลม มลกษณะเฉพาะของผลฝน ขนาดเสนผานศนยกลาง 3-5 ซม. มฝาครอบดานบนและมรเปด เมลดมขนาดเลกมาก คลายเมลดงา ขนาดเสนผานศนยกลางไมเกน 1 มม. มสขาว หรอเทา มจานวนมากใน 1 ผล ฝน มถนกาเนดมาจากประเทศแถบทะเลเมตเตอรเรเนยน อนเดย จน และประเทศในเขตรอนและกงอบอนอกหลายประเทศ (7, 14) สารสาคญ ฝนใหนายางทไดจากการกรดผลฝนทโตเตมท และตองกรดในตอนพลบคาหรอเชามด เมอกรดผลจะไดนายางสขาวไหลออกมาเกาะตดกบผล และจะแขงขนแลวเปลยนสจากสขาวไปเปนสนาตาลถงเกอบดา แลวทาการเกบรวบรวมยางทได ตากใหแหง เรยกวา ฝนดบ ผลฝนจะใหปรมาณ Morphine สงสด หลงจากออกดอกแลวประมาณ 16-20 วนเทานน สวน alkaloids อน ๆ จะมปรมาณสงสดกอนหนานเพยงไมกวน ยางจากผล หรอฝนดบ ประกอบดวย alkaloids มากกวา 25 ชนด ทสวนใหญจะรวมตวอยกบ Meconic acid alkaloids หลกทพบในฝนดบ เชน Morphine, Codeine, Thebaine, Noscapine, Narceine ,Papaverine สรรพคณ ผลแหงทสกดยางฝนออกแลว ใชในขนาด 4-10 g. ใชทางยาโดยจะมผลตอปอด, ลาไสใหญ, ไต เปนยาฝาดสมาน, แกไอเรอรง, แกปวด, แกทองเสย, แกบด, แกปวดทอง, แกโรครดสดวงทวาร, แกหดหอบ, ถอนพษฝน สวน alkaloids อน ๆ ทพบในฝนดบนน จะเปนยาเสพตด คลายกงวล สงบประสาท ชวยใหนอนหลบ แกปวดเกรง เปนยาฝาดสมาน ชวยการไหลเวยนของโลหต โดย Morphine จะถกใชเปนยาแกปวดอยางแรง ชวยสงบประสาท โดยจะออกฤทธทสมองสวนหนา สวน Codeine จะมฤทธทออนกวา จงนาไปใชเปนยาแกไอทไดผลชะงด (7, 14, 22, 23)

26. เสาวรส ชอพฤกษศาสตร Passiflora laurifolia L. วงศ PASSIFLORACEAE Common name: Yellow granadilla, Jamaica honey-suckle

เสาวรส เปนไมเถาเลอย ลาตนอวบกลม ผวเกลยง มมอเกาะ ใบเปนใบเดยว เรยงสลบ ใบรปขอบขนานแกมรปไข ใบคอนขางหนา ขอบใบจกลกเปนซละเอยด ใบยาว 4-10 ซม. กวาง 3-8 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบกลมมน กานใบมตอม 2 ตอมทโคนกานใบ มหใบเปนแถบยาวเรยว หรอรปหอก ยาวไดถง 1 ซม. ดอกออกเปนดอกเดยว กานดอกยาว 2-4 ซม. กลบเลยงม 5 กลบ รปขอบขนาน ยาว 2-3 ซม. กวาง 1 ซม.

กลบดอกคอนขางใหญ มสขาว มจดประสแดง รปขอบขนานคอนขางกวาง ยาวประมาณ 3 ซม. กวาง 0.5-0.6 ซม. มเสนผานศนยกลางดอกประมาณ 7 ซม. มกระบงรอบอยชนในกลบดอก เรยงเปนวง 3 วง รปคลายเสนดาย สมวงแกมดวยแถบสขาว ยาวเทา ๆ กนกบกลบดอก เกสรเพศผม 5 อน อยบนกานชเกสรรวม รงไขอยเหนอวงกลบ ม 1 ชอง มพลาเซนตา 3 สวน ผลเปนผลสด มเนอ เปลอกหนา ทรงกลม หรอรปไข เสนผานศนยกลาง ประมาณ 7 ซม. สเหลอง มจดประสขาว เนอในผลกนได มเมลดหลายเมลด เมลดรปไข ยาว 5-6 มม. เสาวรส มการปลกเปนพชเศรษฐกจไมมากนกในประเทศ ใชเนอจากผลทาเครองดม มถนกาเนดมาจากประเทศในทวปอเมรกาเขตรอน (11) สรรพคณ นาตมจากใบ กนเปนยาชวยใหนอนหลบในชาวอนเดยนเผา Kubeos ในประเทศโคลมเบย สวนนาจากผลและเนอจากผล กนเปนยาแกเจบคอสาหรบเดก (19)

27. โทงเทง ชอพฤกษศาสตร Physalis angulata L. วงศ SOLANACEAE Common name: Gooseberry, Wild gooseberry โทงเทง เปนไมลมลก อายปเดยว ลาตนตงตรง สง 80-120 ซม. แตกกงกานมาก เปลอกตนและใบมผวเกลยง ใบออกเปนใบเดยว เรยงสลบ รปไข หรอรปไขแกมรปหอก กานใบยาว 2-3 ซม. ใบยาว 3-6 ซม. กวาง 2-3 ซม. ขอบใบเรยบ ปลายใบเรยวแหลม โคนใบเวาเลกนอย ดอกมขนาดคอนขางใหญ เปนดอกเดยวแตกออกจากลาตนหรอกงโคนซอกใบ มสเหลองถงเหลองสด เสนผานศนยกลาง 1.5-2 ซม. กลบเลยงรปทรงระฆง เชอมตดกนทโคนกลบ ยาวประมาณ 0.4-0.6 ซม. จกทปลาย ลกประมาณกงหนงของความยาวกลบเลยง กลบดอกมสเหลองสด ทรงระฆงหงาย มจดประสนาตาลปนดาอยภายในกลบดอก เกสรเพศผ จานวน 5 อน ตดอยกบฐานกลบดอก อบเรณรปขอบขนานแตกตามยาว รงไขม 2 ชอง กานเกสรเพศเมย ม 1 อน เกสรเพศเมยม 2 พ ผลเปนชนดผลสด มเนอหลายเมลด กลม หรอเกอบกลม เสนผานศนยกลาง 1-1.6 ซม. ถกหอหมดวยกลบเลยงทเหลออย รปทรงหยดนา มสนตามความยาว เมลดจานวนมาก รปกลมแบน ขนาดเลก เสนผานศนยกลางประมาณ 0.2-0.3 มม. โทงเทง มเขตการกระจายพนธในประเทศตามทรกรางวางเปลา รมลาหวย ทโลงเตยนระดบตา และพบในประเทศเขตรอนทวโลก สารสาคญ ทงตนพบ glycosides หลายชนด, ในรากพบ Hygrine alkaloids (19) สรรพคณ ผงจากราก ใชเปนยาเสพตดในประเทศบราซล (19) นาตมจากทงตนกนเปนยาขบปสสาวะ (5) 28. พรกไทย

28. พรกไทย ชอพฤกษศาสตร Piper nigrum L. วงศ PIPERACEAE Common name: Pepper, Piper

พรกไทย เปนไมเถาเนอแขง มอายหลายป ลาตนเปนขอ ทสวนขอจะโปงพอง บรเวณนจะแตกรากสาหรบยดเกาะ ใบเปนใบเดยว ออกเรยงสลบ ใบรปไขหรอไขกลบ ขนาดยาว 8-12 ซม. กวาง 5-8 ซม. กานใบยาว 1.5-3 ซม. มเสนใบทแยกจากโคนใบจานวน 3-5 เสน โคนใบกลม มน หรอเบยวเลกนอย ปลายใบแหลม มเสนใบรางแหเหนไดชดเจน ดอกเปนดอกชอ แตกออกจากกงตาม

ซอกใบ ชอดอกยาว 5-12 ซม. ดอกยอยมกานดอกสนมาก เปนดอกสมบรณเพศ สขาวหรอเขยวออน ผลเปนผลกลม ขนาดเสนผานศนยกลาง 3-4 มม. จดเรยงอดแนนเกาะอยบนแกนกลางของผล มเมลดเดยว ผลออนมสเขยว เมอแกจดจะมสสมแดง พรกไทย มการปลกเปนพชเศรษฐกจในประเทศทางภาคตะวนออกเฉยงใต แถบจงหวดระยอง จนทบร และตราด และภาคใตบรเวณทมปรมาณนาฝนคอนขางสง พรกไทยเปนพรรณไมดงเดมของภาคตะวนตกเฉยงใตของอนเดย และสามารถปลกไดทวไปในเขตรอนทวโลก (2, 10) สารสาคญ เมลดพรกไทย ใหนามนหอมระเหยทกลนไดจากเมลด ประกอบดวย monoterpenes (ประมาณ 70-80%) ไดแก Thujene, Pinene, Camphene, Sabinene, Carene, Myrcene, Limonene, Phellandrene และ Sesquiterpenes (อก 20-30%) และยงพบ alkaloids หลายตว เชน Chavicine, Piperine, Piperidine และ Piperittine เปนตน (2, 5, 10, 11) สรรพคณ พรกไทยดาและพรกไทยขาว ไดถกใชกนในโลกตะวนออกมานานกวา 4,000 ป โดยใชแกไขมาเลเรย และโรคทางเดนอาหารอน ๆ เชน แกบดมตว, อหวาตกโรค,ทองเสย, แกปวดทอง, ชวยยอย เปนยาบารงธาต, ขบลม, ขบเหงอ, ขบปสสาวะ, แกไข, แกปวดขอ, ชวยเจรญอาหาร กระตนระบบประสาท, บารงประสาท และชวยการไหลเวยนของโลหต (2,5, 10) alkaloid Piperine มฤทธลดนาตาลในเลอดได (11)

29. ระยอม ชอพฤกษศาสตร Rauvolfia serpentina (L.) Benth. วงศ APOCYNACEAE Common name: Serpent wood, Serpentine, Java devil pepper ระยอม เปนไมพมขนาดเลก สง 20-50 ซม. ทกสวนใหนายางสขาว กงกานมผวเกลยง ใบเปน ใบเดยว เรยงตรงกนขาม ใบรปรหรอรปไขกลบ ขนาดยาว 4-15 ซม. กวาง 1.5-10 ซม. แผนใบบาง ผวเกลยงทงสองดาน ปลายใบเรยวแหลม โคนใบรปลม มเสนใบแขนงจานวน 7-16 ค ขอบใบเรยบ ดอกออกเปนดอกชอ แตกจากปลายกง ชอยาวไดถง 11.5 ซม. กานดอกยอยยาว 2-6.5 มม. กลบเลยงรปไข หรอรปหอก ยาว 1.8-4.2 มม. กวาง 0.5-1.5 มม. ปลายแหลม ผวเกลยงทงสองดาน กลบดอกสขาว, แดง, ชมพ หรอมวง รปหลอด ยาว 10-20 มม. สวนปลายเปด จกเปนแฉกลก 2-5.6 มม. ดานนอกผวเกลยง ดานในมขนปกคลม เกสรเพศผ ตดอยภายในกลบดอก หางจากฐานดอก 8-11.3 มม. กานชเกสรเพศผยาว 0.5-1 มม. รงไขรปไข ยาว 0.8-1.6 มม. กานเกสรเพศเมยรวมทงเกสรเพศเมย ยาว 7-9.6 มม. ผลออกเปนค เปนผลสดเมลดเดยว ตดทฐานดอก รปไขผาซก ยาว 5.4-9 มม. กวาง 4.2-4.7 มม. ผลออนมสเขยว เมอสกจะมสดา เมลดรปกลม หรอรแบน ขนาด 4 x 2.8 มม. ระยอม มเขตการกระจายพนธในประเทศในปาผลดใบ หรอปาดบแลง ในทโลงแจง ขนไดถงระดบความสง 800 ม. จากระดบนาทะเล และบางพนทมการปลกเพอใชรากเปนยาสมนไพร ในตางประเทศพบท อนเดย ศรลงกา พมา จน ประเทศแถบอนโดจน มาเลเซย และอนโดนเซย (16) สารสาคญ รากให alkaloids หลายชนด เชน Ajmaline, Ajmalicine, Ajmalinine, Isoajmaline, Neoajmaline, Raubasine, Raubasinine, Rauhimbine, Raupine, Rauwolfine, Rauwolfinine, Rescinnamine, Reserpine, Reserpirine, Sarpagine, Serpine, Serpinine, Serpentine, Serpentinine, Yohimbine, Allo-Yohimbine, delta-Yohimbine โดย alkaloid ตวแรกทพบโดยนกเคมชาวเยอรมน ในป ค.ศ. 1952 คอ Reserpine ปรมาณของ alkaloid ทพบจะขนอยกบสภาพพนททปลกทแตกตางกน (6, 8) สรรพคณ ระยอมถกใชเปนยาในประเทศอนเดยมาชานานแลว และไดมการนาไปใชกนในโลกตะวนตกตงแตครสตศตวรรษท 16 ในตาราอายรเวชของอนเดย ใชราก เปนยาแกบด, แกทองเสย ชวยใหคลอดงาย, ลดไข, แกพษง, แกพษจากแมลงสตวกดตอย, ชวยคลายความวตกกงวล, สงบประสาท, ชวยใหนอนหลบ, แกอาการคลมคลงในคนไขโรคจตบางประเภท, แกปวดศรษะขางเดยว, ลดอตราการเตนของหวใจ, ลดความดนโลหตสง และใชถอนพษฝน แตถาใชมากและบอยเกนขนาด อาจทาใหเกดอาการซมเศราได (5,6, 7, 11, 22)

30. จนทนหอม ชอพฤกษศาสตร Santalum album L. วงศ SANTALACEAE Common name: Sandal wood, White sandal wood, East Indian sandal wood, Shandal (ภาษาชาวเปอรเซยโบราณ)

จนทนหอม เปนไมยนตนกงปรสต ไมผลดใบ ขนาดกลาง สงไดถง 12 ม. เปลอกตนคอนขางเรยบ สนาตาลอมเทาถงนาตาลแก ใบเปนใบเดยว เรยงตรงกนขาม กานใบยาวประมาณ 1 ซม. รปไขหรอรปไขแกมขอบขนาน ผวเกลยงทงสองดาน ขอบใบเรยบ ใบยาว 3-7 ซม. กวาง 2-3 ซม. ดอกออกเปนดอกชอสน แตกออกจากปลายกง หรอแตกจากกงโคนใบ ดอกยอยมขนาดเลก กลบดอก

เชอมตดกนเปนรปถวย ปลายกลบดอกแยกเปน 4 แฉก สเหลองออน และจะเปลยนเปนสแดงอมมวงเมอแก ผลรปทรงกลมถงรปไข เสนผานศนยกลางประมาณ 0.5 ซม. มสดาเมอแกจด ม 1 เมลด จนทนหอม เปนพรรณไมดงเดมของประเทศอนเดย (แควน Mysore) และไดมการนามาปลกทดลองในประเทศบางแหง เชน ทแปลงพชสมนไพร ของสวนพฤกษศาสตรภาคกลาง (พแค) จ.สระบร ทไดปลกตงแตป พ.ศ. 2512 ปจจบนไดมการนาไปปลกไดทวไป โดยเฉพาะในเขตรอนของทวปเอเชย (5, 10) สารสาคญ จนทนหอมเมอโตพอสมควรจะใหเนอไมทมกลนหอม ถากลนเนอไมจะไดนามนหอมหลายชนด ไดแก Santalols (ประมาณ 90%), Sesquiterpenes (6%), a, b-Santalene, Santene, a-Santenone, a-Santenol, Santalone, Teresantol, Borneol, Tri-cycloekasantalol, Santalic acid เปนตน (5, 9) สรรพคณ จนทนหอมจดเปนไมสมนไพรทใชกนมานานกวา 4,000 ป ในโลกตะวนออก นามนทไดจากการกลนใชในการทาเครองหอม, เครองสาอาง ในทางยาใชเปนยาเยน, บารงหวใจ, ขบปสสาวะ, แกไอ, แกปวดทอง, แกอาเจยน, บารงธาต, อาจชวยปองกนการกอเกดเซลมะเรง, แกอาการซมเศรา, ชวยใหนอนหลบ คลายความวตกกงวล และชวยคลายเครยด (2, 5, 9, 10)

31. ขเหลก ชอพฤกษศาสตร Senna siamea (Lam.) Irwin et Barneby วงศ LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE Common name: Cassod tree, Siamese cassia ขเหลก เปนไมตนขนาดเลกถงขนาดกลาง ผลดใบแตผลใบใหมเรว สงไดถง 15 ม. ลาตนมกคดงอเปนปมปม เปลอกตนสเทาถงสนาตาลดา ยอดออนสแดงถงนาตาลออน กงกานเกลยง ใบเปนใบประกอบแบบขนนก เรยงสลบ มใบยอย 5-12 ค มใบปลายสด ใบยอยออกตรงกนขาม รปขอบขนานแคบ ๆ ผวเกลยงทงสองดาน ยาว 2-4.5 ซม. กวาง 2-3 ซม. โคนใบสอบ ปลายใบมนหรอหยกเวาเลกนอย ขอบใบเรยบ ดอกเปนดอกชอแตกจากปลายกง ชอดอกยาวไดถง 40 ซม. กานชอดอกยอยตดเวยนสลบ โคนกานชอจะยาวกวาชอดอกสวนปลาย กลมดอกมดอกยอยมากกวา 10 ดอก ดอกจะบานจากโคนชอกอนปลายชอ กลบเลยงม 3-4 กลบ แยกอสระ รปชอน กลบดอกม 5 กลบ สเหลองแก โคนสอบเขา แยกอสระและงอเปนรปชอน จะหลดรวงงาย เกสรเพศผม 10 อน รงไขรปร มขนปกคลมประปราย ผลเปนฝกแบน แหงแลวแตกเปนสองแนว ยาวไดถง 30 ซม. กวาง 1.5 ซม. มเมลดแบนภายในฝก จานวน 20-30 เมลด ขเหลก มเขตการกระจายพนธในประเทศทวทกภาค ใชเปนพชอาหาร (ใชดอกและใบออน), สมนไพร, ไมใชสอยในครวเรอน ในตางประเทศพบทจน และประเทศแถบอนโดจน โดยขเหลกใชเปนไมเชอเพลงและไมใชสอยทสาคญของแควนสบสองปนนา มณฑลยนนาน ประเทศจน มานานกวา 400 ป สารสาคญ ในดอกและใบออนมอนพนธโครโมน (Chromones) ทชอ Barakol และยงพบอนพนธของ Anthraquinones อกเลกนอย (2) สรรพคณ นาตมจากใบแกกนเปนยาแกระดขาวในสตร, ขบนว ขบปสสาวะ เปลอกตนและเนอไม ตมกนเปนยาแกโรครดสดวงทวาร ขบนาคาวปลา และแกกามโรคบางชนด ดอกใชเปนยาลดความดนโลหตสงและแกหดหอบ ดอกและยอดออนใชเปนอาหารได มรสขม ชวยเจรญอาหารมฤทธระบายทองออน ๆ, ขบเสมหะ, ขบปสสาวะ, เปนยาฝาดสมาน, บารงหวใจ, คลายความวตกกงวล และชวยใหนอนหลบ (2) หมายเหต ในป พ.ศ. 2542 บรษทผลตภณฑสมนไพร จากด ไดผลตยาเมดจากใบขเหลกในขนาด 400 mg. ใชครงละ 1-4 เมด กอนนอน ชวยคลายความวตกกงวล ชวยใหนอนหลบและสงบประสาท และไดวางจาหนายในทองตลาดอยระยะหนงแลวจงศกษาถงการเปนพษตอตบในภายหลง พบวายาตวนมพษตอตบทไมสมควรจะใชตอไป จงไดเลกทาการผลตออกจาหนายในป พ.ศ. 2544

32. มนฝรง ชอพฤกษศาสตร Solanum tuberosum L. วงศ SOLANACEAE Common name: Potato, Irish potato มนฝรง เปนไมพมขนาดเลก มอายหลายป มลาตนออน สง 60-120 ซม. แตกกงกาน ลาตนและกงกานมขนปกคลม ใบเปนใบประกอบแบบขนนกมใบยอด ใบประกอบ ๆดวย ใบยอยใหญ รปร 2-4 ค และใบยอยเลก 2 ค มขนออนนมปกคลม ใบยอยใหญรปไขแกมขอบขนาน ยาว 5-14 ซม. กวาง 2-7.5 ซม. ดอกออกเปนชอกระจก มหลายส เชน ขาว, มวง, มวงเทา หรอสออกนาเงน กานดอกยาว 1.5-2 ซม. กลบเลยงม 5 กลบ กลบดอก 5 กลบ ดอกมขนาดเลก กลบดอกสนกวา 2 ซม. เกสรเพศผม 5 อน อยเหนอวงกลบ รงไขม 2 ชอง มหลายออวล เกสรเพศเมยม 1 อน ผลเปนผลสด มเนอหลายเมลด สเขยวอมเหลอง ทรงกลม หรอเกอบกลม เสนผานศนยกลาง 1.2-2.5 ซม. มเมลดจานวนมาก มนฝรง เปนพชเศรษฐกจทปลกไดทางภาคเหนอของประเทศ มถนกาเนดมาจากทวปอเมรกา และไดนาไปปลกเปนพชอาหารทวไปในเขตรอนและเขตอบอนบางเขตทวโลก (13) สารสาคญ ทกสวนของตนขณะสด พบ Glyco-alkaloid ชอ Solanine ซงเปนพษ รวมทงยอดออนทแตกจากหวมนฝรงใหม ๆ กพบสารตวน แตเมอโตเตมทแลวจะไมพบ ใบพบ glycosides Dioscin และ Protodioscin, และ alkaloids Solamargine และ a-Solarcine (9, 13) สรรพคณ มนฝรงจดเปนพชอาหารชนดสาคญของโลก ทมปรมาณการบรโภคของประชากรโลกอยในลาดบทรองมาจาก ขาวสาล, ขาว และขาวโพด เปนแหลงอาหารแปงทสาคญมาก โดยปกตลาตนจะมราก 2-4 รากทแตกจากโคนตน แลวจงแตกรากแขนงออกไปอกหลายแขนง และทปลายรากแขนงจะมการสะสมอาหารทเรยกวา หวมนฝรง โดยแตละตนจะใหหว 8-10 หวโดยเฉลย มนฝรงเปนอาหารทเสมอนยา ชวยปองกนการขาดวตามนซ, ขบปสสาวะ, ขบนานม, ขบเหงอ, สงบประสาทอยางออน สวนสารสกดทไดจากใบจะออกฤทธคลายฝน ใชในทางยาเปนยาแกไอ (จดเปนยาเสพตดชนดหนง) (9, 13)

33. แสลงใจ ชอพฤกษศาสตร Strychnos nux-vomica L. วงศ LOGANIACEAE Common name: Strychnine plant, Nux-vomica, Snake wood

แสลงใจ เปนไมตนขนาดเลกถงขนาดกลาง ผลดใบ สงไดถง 12 ม. เปลอกตนเรยบ มสขาว-เทา ลาตนและกงมกคดงอ ใบเปนใบเดยว เรยงตรงกนขาม ใบรปไขหรอกลม ยาว 8-15 ซม. กวาง 5-10 ซม. ปลายใบกลมมน โคนใบหยกเวาเลกนอย เนอใบหนา ผวเกลยงทงสองดาน มเสนใบทแยกออกจากโคนใบไปสปลายใบ 5 เสน และมเสนแขนงใบทแยกจากเสนกลางใบ 5-8 เสน แบบเสนรางแห เหนไดชดเจน กานใบสน ดอกออกเปนชอตามปลายกง สขาวหรอเขยวออน กลบเลยงม 5

กลบ ยาวไมเกน 2 มม. กลบดอกจานวน 5 กลบ ยาว 7-9 มม. เชอมตดกนทโคนกลบเปนรปทรงกระบอก ผวนอกมขนประปราย ดานในเกลยง เกสรเพศผม 5 อน โคนเกสรตดอยทผนงดานในของหลอดกลบดอก รงไขทรงกลม อยเหนอวงกลบ ม 2 ชอง ผลทรงกลม ผวเกลยงเปนมน เปลอกหนาและแขง เสนผานศนยกลาง 5-10 ซม. ผลออนสเขยว เมอแกจดมสเหลอง เมลดแบน กลม หรอรปไข มหลายเมลดใน 1 ผล เมลดมเสนผานศนยกลาง 1.2-1.5 ซม. แสลงใจ มเขตการกระจายพนธในประเทศทวทกภาคของประเทศ เปนพรรณไมประจาปาเบญจ-พรรณแลง หรอปาเตงรง ทสงจากระดบนาทะเล 100-500 ม. ในตางประเทศพบททวปเอเชยใตแถบประเทศอนเดย, ศรลงกา, พมา และประเทศแถบอนโดจน (11) สารสาคญ ใบ, เปลอกตน, เนอไม และราก พบ alkaloids Strychnine และ Brucine, เนอในผลพบ Loganin เมลดพบ Strychnine, Brucine, a-Colubrine, b-Colubrine, Icajine, Vomicine, Novacine, N-oxystrychnine, Pseudostrychnine, Isostrychnine, glycoside Loganin และสารสาคญอน ๆ อก เชน Oleic, Palmitic, Arachic, Butyric acid เปนตน (13, 23) สรรพคณ แสลงใจม alkaloids ทสาคญทางยา 2 ตว คอ Strychnine และ Brucine จดเปนสารพษอยางแรงทมผลตอระบบประสาทและระบบกลามเนอ ทาใหกลามเนอเกดอาการชกกระตกอยางออนถงขนรนแรง ขนาดทควบคมการเคลอนไหวไมได มอาการเกรง ทาใหระบบประสาทสวนกลางเปนอมพาต โดยเรมตนออกฤทธทการทางานของไขสนหลงกอน แลวจะสงผลกระทบไปยงสมอง ทาใหความดนโลหตเพมขน หวใจเตนชาลง สวน alkaloid Brucine ทพบจะพบในปรมาณทตากวา Strychnine และออกฤทธชา รวมทงอาการเปนพษ กไมรนแรงเทา Strychnine ในทางยา เราใชนาตมจากเปลอกตนเปนยาแกไข, บารงรางกาย สวนเมลดในขนาดทางยา ใชเขาเครองยา เปนยาแกอมพฤกษ, บารงธาต, บารงประสาทสวนแขนและขา, กระตนการหายใจและการทางานของกลามเนอหวใจ, แกทองผก, กระตนการทางานของไขสนหลง, ลดไข, แกโรคลมชก (ถาใชเกนขนาดจะมพษอยางรนแรง ทาใหเกดอาการชกกระตกได) (13, 23)

34. กายาน ชอพฤกษศาสตร Styrax benzoin Dryander วงศ STYRACACEAE Common name: Gum benzoin, Styrax benzoin, Sumatra benzoin

กายาน เปนไมตนขนาดกลางถงขนาดใหญ สง 20-30 ม. ใบเปนใบเดยว เรยงสลบ รปไข รปร หรอรปไขแกมรปหอก ขนาดยาว 5-17 ซม. กวาง 3-7 ซม. โคนสอบ ปลายใบเรยวแหลม ขอบใบเรยบ เสนแขนงใบขางละ 8-9 เสน ดอกเปนดอกชอ ออกจากงามใบและปลายกง

ยาว 5-10 ซม. ดอกสมบรณเพศมขนาดเลก สขาว กานดอกยาวประมาณ 5 มม. กลบเลยงเชอมตดกนเปนรปถวยขนาดเลก ยาวประมาณ 4 มม. จกทปลายเปน 5 จก กลบดอกม 5 กลบ รปขอบขนานแกมรปใบหอก ยาวประมาณ 1 ซม. โคนกลบเชอมตดกน เกสรเพศผจานวน 10 อน เกสรเพศเมย 1 อน ผลทรงกลมแปน เสนผานศนยกลาง 2-3.5 ซม. มขนสนสขาวปกคลม เมอแหงจะแตกเปน 3 สวน เมลดกลม ม 1 เมลด เสนผานศนยกลางประมาณ 2 ซม. กายาน มเขตการกระจายพนธในประเทศทางภาคใต ในเขตปาดบชน ตงแตระดบนาทะเลจนถงระดบความสงประมาณ 1,000 ม. ในตางประเทศพบทประเทศมาเลเซย (3) สารสาคญ ลาตนกายานจะใหชนทเรยกในทางการคาวา ชนกายาน เมอตองการใชกนาไปละลายใน Ethyl glycol มกลนหอมคลายวานลลา สารเคมทพบสวนใหญเปน ester ของ Cinnamic acid และ Benzoic acid โดยปรมาณและชนดของ ester และกรดจะแตกตางกนตามแหลงกาเนด โดยจะพบ Coniferyl cinnamate (70-80%), Coniferyl benzoate และ Cinnamic acid (10%), Benzoic acid (5%), Sumaresinolic acid, Styrene เลกนอย, Vanillin และ Benzaldehyde ฯลฯ. (2, 3, 10) สรรพคณ กายานมการใชกนในโลกตะวนออกมานานหลายพนป ในรปของทงเจอรกายาน ใชเปนยาฆาเชอโรคบางชนด แกไอ, ขบเสมหะ, ขบปสสาวะ, หามเลอด, เปนยาฝาดสมาน, ขบลม, บารงหวใจ, สงบประสาท, ลดความเครยด, คลายความวตกกงวล ทาใหรสกสบายใจขน และไดมการนามาใชทาง Aromatherapy กนอยางแพรหลาย (2, 3, 10)

35. โกโก ชอพฤกษศาสตร Theobroma cacao L. วงศ STERCULIACEAE Common name: Cacao, Cocoa, Chocolate tree

โกโก เปนไมตนขนาดเลก สง 3-10 ม. ใบเปนใบเดยว เรยงสลบหรอเวยนรอบ ผวเกลยง รปรถงรปไขแกมขอบขนาน หรอรปไขกลบ ยาว 10-28 ซม. กวาง 4-10 ซม. ปลายแหลม โคนใบมนสอบ ขอบใบเรยบถงเปนคลนเลกนอย เสนแขนงใบ 9-12 ค กานใบยาว 1-3 ซม. มหใบขนาดเลก หลดรวงงาย ดอกออกเปนชอเดยวแตกจากตนและกงกาน จานวน 1-7 ดอก กานดอกยาว 1-1.5 ซม. ดอกมสขาวหรอเหลองออน กลบเลยงม 5

กลบ รปทรงเรยวแหลมรปหอก ขนาดเลก ยาว 5-7 มม. กวาง 1-1.5 มม. มขนปกคลมภายนอก กลบดอกม 2 สวน สวนบนและสวนลางเชอมตดกน เกสรเพศผ 10 อน เกสรเพศเมย 1 อน กานเกสรเพศเมยยาว 2-3 มม. ยอดเกสรเพศเมยแยกเปน 5 แฉก ผลรปไขแกมรปขอบขนาน ขนาดใหญ ยาว 20-25 ซม. กวาง 10 ซม. ผลฉานาแหงแลวไมแตก เมลดเรยงเปนแถว 5 แถว รอบแกนกลางผล เมลดสนาตาล จานวนหลายเมลด รปร ยาว 2-2.5 ซม. กวาง 1.2-1.5 ซม. โกโก มการปลกกนทวไปในประเทศ จดเปนไมเศรษฐกจชนดหนง โดยเฉพาะแถบภาคใตทมอากาศรอนชน และปรมาณนาฝนมาก เปนพรรณไมดงเดมของลมนาอเมซอน ในทวปอเมรกาใต (7, 11) แถบประเทศบราซล, เมกซโก และโบลเวย สารสาคญ ในใบพบ alkaloids Theobromine, Caffeine, Theophylline, Methylxanthine เปนตน ในเมลดโกโก พบ Theobroma oil หรอ Cocoa butter, protein, alkaloids Theobromine, Caffeine tannins, นาตาล, แปง และสารระเหยงายอกมากกวา 70 ชนด (11, 22) สรรพคณ เมลดโกโกถกนามาใชเปนอาหารเสรมอยางดในชอ “Food of the gods” โดยนาผลโกโกมาหมกแลวแยกเมลดออกมา ทาความสะอาด ยางไฟแลวกระเทาะเปลอกออก จะไดเนอในเมลดทนาไปใชได ในทางยาใชนาตมจากรากเปนยาขบระด สวนเนอในเมลดในรปของผงโกโกใชเปนอาหารเสรม, ผสมชอกโกแลต สวนนามนโกโกใชเปนสารแตงกลนและรสในอาหาร ยาและเครองดมหลายชนด สารสาคญคอ alkaloid Theobromine จากโกโกมโครงสรางคลาย Caffeine มาก แตจะมฤทธออนกวา จะมฤทธกระตนระบบประสาทสวนกลาง, กระตนหวใจ, ขบปสสาวะ, ขยายเสนเลอด คลายกลามเนอเรยบ และแกหดหอบคลายกบฤทธของ Theophylline และถากนเมลดมาก ๆ ใชเปนสารเสพตดได (11, 13, 22)

36. โคกกระสน ชอพฤกษศาสตร Tribulus terrestris L. วงศ ZYGOPHYLLACEAE Common name: Small calthrops, Devil’s thorn, Burnut

โคกกระสน เปนไมลมลกอาย 1 หรอ 2 ป ลาตนเปนเถา เลอยไปตามพนดน ยาวไดถง 90 ซม. มรากยาว เถามขนหยาบปกคลม ใบเปนใบประกอบ ยาวไดถง 15 ซม. ประกอบดวยใบยอย 5-7 ค เรยงตรงกนขาม โคนใบเวา ใบยาว 4-8 มม. กวาง 2-5 มม. ปลายใบแหลม หรอมนกลม ขอบใบเรยบ มขนปกคลมทงสอง

ดาน ดอกออกเปนดอกเดยว ขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 2 ซม. กานดอกยาว 5-10 มม. กลบเลยงม 5 กลบ รปยาวรแกมรปหอก ยาว 3-6 มม. กวาง 1-2 มม. จะหลดรวงงาย กลบดอกรปไขกลบ ยาว 4-8 มม. กวาง 3-5 มม. เกสรเพศผมจานวน 8-10 อน เรยงเปน 2 วง กานชอบเรณยาวประมาณ 3 มม. รงไขทรงกลม มขนาดเสนผานศนยกลาง 1 มม. ผลมกานผลยาว 1-1.5 ซม. ทรงกลม มหนามแหลมและแขง แบงเปน 5 ซก แตละซกมหนามแขง 2 อน มขนยาวสขาวปกคลมทงผล เมอแหงแลวแตก มเมลดภายใน 2-5 เมลด โคกกระสน มเขตการกระจายพนธทวประเทศ ตามทรกรางวางเปลา ชอบดนทรวนปนทราย ตงแตระดบนาทะเลจนถงความสง 150 ม. จากระดบนาทะเล ในตางประเทศพบในเขตรอนทวโลก (17) สารสาคญ ผลแหงพบ glycosides 2 ชนด คอ Tribuloside และ Astragalin, alkaloids ทสาคญ 2 ชนด คอ Harmane และ Harmine ทงตนพบ Terrestriamide, นามน, ชนยาง และ nitrates (5, 9) สรรพคณ นาตมจากผลแหง (ในขนาด 10-15g.) กนเปนยาเยน มผลตอตบ ไต เปนยาบารงตบ ไต บารงกระดก บารงสายตา แกปวดทางเดนปสสาวะ ชวยใหคลอดบตรงาย เปนยาลดความดนโลหตสง และเปนยาทมฤทธตอระบบประสาทสวนกลาง ชวยปองกนการชกบางประเภท (ใหระวงการใชในสตรมครรภ) (5, 9, 14)

37. ขาวสาล ชอพฤกษศาสตร Triticum aestivum L. วงศ GRAMINEAE Common name: Common bread wheat, Wheat, Common wheat

ขาวสาล เปนพชจาพวกธญพช อายปเดยว มระบบรากฝอย ลาตนกลมและกลวงภายใน มขอและปลอง 3-6 ปลอง ลาตนมสมวง ขาว หรอเขยวออน แตกหนอได 2-3 หนอ ในแตละกอ ใบมแผนใบแบนแคบ รปคลายดาบ ยาวเรยว มกาบใบและตงใบหอหมทโคนใบ ดอกเปนดอกชอเชงลด ออกทปลายยอด ยาว 7.5-15 ซม. ประกอบดวยดอก 10-30 ดอก แตละดอกมกาบชอยอยรองรบ จานวน 2 อน มดอกยอยจานวน 1-5 ดอก

มกาบบนและกาบลางรปไขหอหมเอาไวภายในดอกเพศผจะอยดานปลายชอ สวนดอกเพศเมยจะอยดานโคนชอ เกสรเพศผมจานวน 3 อน มกานชเกสรเพศเมยสนมาก เมลดเปนชนดเมลดเดยวแขงของธญพชทวไป รปรยาว หรอรปไข ยาว 4-10 มม. มรองตนอยดานบนของเมลด มขนออนปกคลม ขาวสาล มการปลกไมมากนกในภาคเหนอของประเทศ มถนกาเนดจากแถบประเทศตะวนออกกลาง เหนอเสนศนยสตร ในเขตอบอนหรอเขตหนาวบางเขต โดยอณหภมทเหมาะสมคอ 20-25°C อาจขนไดถงระดบ 4,000 ม. จากระดบนาทะเลในเทอกเขาหมาลยของจน, เนปาล และธเบต (14) สารสาคญ เมลดขาวสาลจะมแปงเปนสวนประกอบอยประมาณ 70% และมแรธาตอน ๆ อกเปนองคประกอบสาคญ (5, 6) สรรพคณ ขาวสาล เปนธญพชอยางดทมการบรโภคกนอยางแพรหลายทวโลก สาหรบผปวยโรคเบาหวานและโรคกระเพาะ, สาหรบผปวยระหวางพกฟน ในทางยาใชเมลดแกในขนาด 15-30 g. ตมกนนาเปนยาบารงหวใจ ลดความดนโลหตสง ชวยใหนอนหลบ และสงบประสาท ดงสตรตวอยาง ชะเอมขาไก (Glycyrrhiza uralensis) 12 g. ขาวสาล (Triticum aestivum) 30 g.พทราจน (Ziziphus jujuba) 10 ผลตมในนา 3 แกว เคยวใหงวดเหลอ 1 แกว ใชดมแกอาการซมเศรา, แกอารมณฉนเฉยว และหงดหงดงาย (5, 6, 14)

38. แฝกหอม ชอพฤกษศาสตร Vetiveria zizanioides (L.) Nash ex Small วงศ GRAMINEAE Common name: Cuscus, Vetiver, Vetivert, Sevendara grass แฝกหอม เปนหญามอายหลายป สง 1-2 ม. รากมกลนหอม ใบเปนใบเดยว เรยงสลบ แตกออกจากลาตน หรอเหงาใตดนจากโคนกอ ใบรปแคบยาวคลายใบดาบ ยาว 80-150 ซม. กวาง 8-12 มม. ขอบใบคม มเสนกลางใบสขาวแบงครงแผนใบ ดอกออกเปนชอทปลายยอด ชอยาว 15-30 ซม. มสมวงอมเขยว หรอสนาตาลมวง ผลเปนชนดผลแหง ไมแตกตนแฝกหอมกบตนหญาคาจะคลายกนมาก ถาดจากลกษณะรวมภายนอก จะแตกตางกนทโคนกอ โดยโคนกอของแฝกหอมจะแบน สวนโคนหญาคาจะเปนกอกลม แฝกหอม เปนพชทนามาปลกกนในประเทศ ทงใชในทางยาและชวยปองกนการพงทะลายของหนาดน เปนพรรณไมดงเดมทางภาคใตของประเทศอนเดย ศรลงกา และไดมการนาไปปลกกนทวไปในเขตรอนทวโลก (11) สารสาคญ รากและสวนเหงาใตดน เมอทาการกลนจะไดนามนแฝกหอม หรอถาทาการสกดดวยสารทาละลายจะไดชนทใชในอตสาหกรรมการผลตเครองสาอาง นามนแฝกหอมประกอบดวย esters ของ Vetivenol ไดแก Vetiverol, Vitivone, terpenes, Vetivenes, Vetivenol, Vetivenic acid, Vetiveryl acetate (2, 10) สรรพคณ รากและสวนเหงาใตดน ใหสารหอมระเหยทใชกนมาแตโบราณ โดยนาตมจากรากกนเปนยาเยน ชวยขบปสสาวะ บารงธาต ขบพยาธ แกไข, แกกระหายนา ขบเหงอ, ขบระด, ฆาเชอโรคบางชนด, แกปวดเกรงในชองทอง, สงบประสาท, ผอนคลายความวตกกงกวล ในอนเดย และศรลงกา นามนแฝกหอมไดชอวาเปน “Oil of tranquility” (นามนหอมททาใหสงบและเยอกเยน) (2, 10)

39. กระชบ ชอพฤกษศาสตร Xanthium strumarium L. วงศ COMPOSITAE Common name: Burweed, Cocklebur, Large cocklebur กระชบ เปนไมลมลก อายปเดยว สงไดถง 1.5 ม. แตกกงกานเรยงสลบจากโคนลาตน ใบเปนใบเดยว เรยงสลบ ใบกวาง รปหวใจ หรอสามเหลยมกวาง ขอบจกเวาแหวงลกบางตนบาง มขนปกคลมประปราย ขนาดกวางยาวประมาณ 15 x 15 ซม. โคนใบเวาเลกนอย ดอกออกเปนดอกชอ จากซอกใบของลาตน ดอกเพศผและเพศเมยอยในตนเดยวกน แตแยกกนอย ดอกเพศผมขนาดเลก อยเปนกระจกกลมตรงปลายชอ สวนดอกเพศเมยอยตดกนเปนคในกระเปาะกลมรปไข จานวน 2-12 กระเปาะ ๆ ยาว 2-3 ซม. ผลคลายผลเงาะ มหนามแขง สวนปลายงอ แตละกระเปาะม 2 ผล แตละผลมเมลดเดยว เมลดแกมสดา กระชบ มเขตการกระจายพนธตามทราบลมแมนาและชายฝงแมนาของประเทศ ในตางประเทศพบเขตการกระจายพนธจากทวปอฟรกาถงเอเชยตะวนออกในประเทศจน และญปน และประเทศแถบอนโดจน สารสาคญ เมลดพบ Sesquiterpene lactones ไดแก Xanthinin, Xanthumin, Xanthatin ฯลฯ. และยงพบ glycoside Xanthostrumain, Oxalic acid และนามนทประกอบดวย Oleic acid, Linoleic acid เปนตน (3, 5, 6) สรรพคณ นาตมจากทงตน กนเปนยาขบเหงอ, ขบนาลาย เปนยาฝาดสมาน, สงบประสาท และเปนยาบารงธาต นาตมจากผลกนเปนยาเยน, ขบเหงอ, ขบปสสาวะ, สงบประสาท และคลายความวตกกงวล (5, 6) แตถาใชมากจะเปนยาเสพตดและทาใหเกดอาการมนเมาได

40. พทราจน ชอพฤกษศาสตร Ziziphus jujuba Mill. วงศ RHAMNACEAE Common name: Jujube Tree; Chinese date พทราจน เปนไมตนขนาดเลกถงขนาดกลาง สง 5-10 ม. แตกกงกานมากและมหนามตามลาตนและกงกาน ใบเปนใบเดยว รปไขแกมร ยาว 5-8 ซม. กวาง 3-5 ซม. ออกเรยงสลบ โคนใบกลมมน ปลายใบแหลม ดานหลงใบผวเปนมนเรยบ ดานทองใบมขนสนปกคลม ดอกออกเปนชอกระจก สเหลองออนหรอเขยวออน แตกออกจากกงกานทโคนซอกใบ ชอยาวประมาณ 3 ซม. ดอกมเสนผานศนยกลางประมาณ 7 มม. มกลบเลยง 5 กลบ กลบดอก 5 กลบ เกสรเพศผจานวน 5 อน อยระหวางซอกกลบดอก เกสรเพศเมย จานวน 1 อน รงไขอยเหนอวงกลบ ผลเปนผลสด มเนอ เมลดเดยว มเปลอกหอหมสเขยวเมอออน และกลายเปนสแดงหรอแดงสมเมอแก รปไขหรอเกอบกลม ขนาดเสนผานศนยกลาง 1.5-2 ซม. เมลดแขงมาก มรอยหยกตน ๆ รอบเมลด พทราจน มการปลกเปนพชเศรษฐกจทวทกภาคของประเทศ ในตางประเทศพบทประเทศอฟกานสถาน, อนเดย, จน และญปน และไดมการนาไปปลกในเขตรอนทวโลก (5, 14) สรรพคณ นาตมจากเปลอกตมกนเปนยาฝาดสมาน แกปวดทอง, แกบด, แกทองเสย, แกไอ, แกเหงอกอกเสบ (6, 11) ผลแหงชวยการทางานของมามและกระเพาะอาหาร, ชวยยอย, บารงรางกาย, ฟอกเลอด, ยาระบายอยางออน, แกไอ, ชวยสงบประสาท, และใชผสมกบยาสตรอน ๆ เพอใหยาออกฤทธไดนานขน (5, 14)