Ptaki krajobrazu rolniczegoi metody ich ochrony

Wykształcenie się rolnictwa na ziemiach polskich – proces długofalowy.

SPADAŁA LESISTOŚĆ KRAJU.

W XIX WIEKU wykształcił się współczesny krajobraz polski z dominacją krajobrazu rolniczego.

OBECNIE:

Krajobraz rolniczy od 200 lat ciągle ulega przemianom.

Bieszczady. Krajobraz rolniczy.

Zmiany te dotyczą: sposobów uprawy ziemi techniki zbioru plonów

wielkości obszarów upraw

Przez te lata ptaki miały czas związać się i dostosować do tego typu krajobrazu.

Nadal polskie rolnictwo charakteryzuje się dużą mozaiką siedlisk.Wpływa to pozytywnie na bioróżnorodność.

Roztocze.

Krajobraz rolniczy nad Bugiem.

CO NAS ODRÓŻNIA OD EUROPY?

duże rozdrobnienie gruntów obecność licznych oczek wodnych obecność torfowisk śródpolne zadrzewienia i miedzeW krajach zachodnich

dominuje rolnictwo wielkoobszarowe, z ubogą bioróżnorodnością, co powoduje zanik wielu gatunków ptaków, u nas jeszcze licznych

Zalecane – małe dawki nawozów, w niewielkim stopniu niewiele środków ochrony roślin.

Tylko w Europie Środkowej i Wschodniej rolnictwo zachowało w dużej mierze tradycyjny i ekstensywny charakter. Obecnie w coraz większym stopniu kładzie się nacisk na ochronę środowiska i zachowanie różnorodności biologicznej obszarów wiejskich. Zauważono, że rolnictwo to nie tylko produkcja żywności, ale także piękny kulturowy krajobraz, przyroda, wielowiekowa tradycja czy też rekreacja.

Ma to strategiczne znaczenie dla zachowania globalnych populacji ptaków typowych dla krajobrazu rolniczego: skowronek, ortolan, bocian biały, kuropatwa, pokląskwa czy derkacz.

Polska wieś wnosi do Wspólnoty Europejskiej ogromne bogactwo: piękny krajobraz: wąskie pasy pól przeplecione łąkami, ugorami i nieużytkami, stare grusze i jabłonie rosnące na miedzach śródpolnych oraz zadrzewienia i kępy krzewów.

Ptaki lęgowe

przepiórkaderkacz

Aby zachęcić rolników do gospodarki ekstensywnej, o niższych dochodach, wypłacane są kwoty rekompensujące poniesione straty.Korzyść – ochrona przyrody, zwiększanie bioróżnorodności, produkcja zdrowej żywności. Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych sygnalizuje spadek liczebności dotychczas pospolitych gatunków ptaków: trznadla, ortolana, makolągwy i świergotka łąkowego.

Świergotek łąkowy makolągwa

Do niedawna ornitolodzy nie przypuszczali, że pospolite ptaki terenów rolniczych mogą być zagrożone w naszym kraju.

Inne gatunki – skowronek i potrzeszcz, wykazują tendencje wzrostowe.

Zmiany liczebności gatunków w krajobrazie rolniczym, są większe niż w środowiskach leśnych.

skowronek

potrzeszcz

bażant

Najbardziej typowym gatunkiem zasiedlającym pola jest skowronek na stałe związany z tym środowiskiem.Śpiewa w locie, słuchamy go od przedwiośnia, nawet końca lutego, aż do sierpnia.

Inne gatunki krajobrazu rolniczego to: trznadel, potrzeszcz, kuropatwa, bażant, przepiórka, ortolan i pliszka żółta.Zakładają one gniazda na ziemi, wśród roślinności uprawnej.

TRZNADEL

Tam gdzie występują zadrzewienia śródpolne, większe skupiska drzew, gniazdują zięba, kos, piecuszek, kapturka, bogatka, modraszka, szpak. Gniazda zakładają na drzewach, lub w dziuplach, a na polach żerują, tępiąc szkodniki upraw.

Na zakrzaczonych miedzach porośniętych głogiem, tarniną, jeżynami – zakładają gniazda pokrzewki: cierniówka, piegża,

i dzierzby: gąsiorek i srokosz.

gąsiorek

SROKOSZ

Krajobraz rolniczy tworzą także wsie i pojedyncze gospodarstwa. Trudno wyobrazić sobie naszą wieś bez jaskółek – dymówek i oknówek, czy wróbli i mazurków, bociana białego, który gniazda zakłada w obrębie zabudowań, kopciuszka, pliszki siwej i szpaka.

A na strychach, w otworach wentylacyjnych budynków, na wieżach kościelnych i dzwonnicach, chętnie gnieżdżą się sowy – puszczyk i płomykówka, a także pustułka.

dymówka

mazurek pustułka

Bardzo duże znaczenie mają śródpolne oczka, niewielkie bagienka, gdzie zakładają gniazda żurawie, ostatnio liczne. Pola są dobrą bazą pokarmową, a zboże daje schronienie.

Na śródpolnych jeziorkach skupiają się ptaki wodne – krzyżówki, łyski,

perkozki, łabędzie nieme, kokoszki.

Jeśli jeziorko pokrywa sporo trzcin, dogodne miejsce lęgowe znajduje błotniak stawowy, a na polach poszukuje gryzoni i piskląt ptaków.Zaś dużo rzadszy błotniak łąkowy, gniazduje w uprawach zbóż i rzepaku, a nie na łąkach.

żuraw

Błotniak stawowy

Ostatnio pola stały się głównym miejscem gniazdowania czajki. Idealne warunki maja na obsianych zbożem polach, gdzie nie przeszkadza im w chodzeniu i żerowaniu zbyt wysoka roślinność.Ideałem jest bliskość nawet niewielkiego zbiornika z wodą, choćby nawet niewysychająca kałuża, takie miejsca zajmują także sieweczki rzeczne.

Jeśli chodzi o siedliska krajobrazu rolniczego, lista

gatunków jest długa. Liczba gatunków lęgowych liczy 166

pozycji spośród 234 gatunków stwierdzonych w Polsce.

czajka

Dla 5 GATUNKÓW PTAKÓW KRAJOBRAZ ROLNICZY ODGRYWA KLUCZOWĄ ROLĘ. Są to: Bocian biały (23 %) Kuropatwa (19%) Trznadel (12 %) Łozówka (10%) Świerszczak (10%)

Liczebność 6 gatunków w Polsce przekracza 5%

PokląskwaCierniówka

SzpakCzajka

pliszka żółtaskowronekBocian biały

pokląskwa

Aby zachować cenne przyrodniczo gatunki ptaków krajobrazu rolniczego, stosuje się ochronę czynną.Przykładem jest ochrona bociana białego:

o Zakładanie platform gniazdowycho Działalność edukacyjnao Monitoring gniazd (Przygodzice)o Muzeum Bociana Białego w Kłopocie (woj. lubuskie)

W Polsce – 23% populacji światowej

bociana białego

Aktywną ochronę prowadzi się także dla błotniaka

łąkowego.

Przekonywanie rolników o pożytecznej roli

błotniaka w agrocenozie Zachęcanie do

niekoszenia fragmentów pól z lęgiem (minimalna

zachowana powierzchnia to 5,5 m2)

Dodatkowe zabezpieczanie gniazd

metalową siatką

Inne chronione drapieżniki agrocenoz gniazdują w różnych wnękach budynków – pustułka, płomykówka.Ochrona czynna – rozwieszanie dostosowanych skrzynek lęgowych mocowanych na drzewach, słupach.

pustułka PŁOMYKÓWKA

W luźnych zadrzewieniach wśród pól, w opuszczonych gniazdach krukowatych, buduje swoje gniazda. Nie buduje własnego.Ochrona czynna:Montowanie wiklinowych koszy lęgowych na drzewach. Dodatkowa korzyść: zasiedlanie przez inne gatunki: grzywacza, sójkę, srokosza, co daje bioróżnorodność.

Uszatka

W kępach drzew instaluje się budki lęgowe dla sikor, pleszek, mazurków, szpaków.

pleszka

szpakmodraszka BOGATKA

Na miedzach pozostawiamy krzewy kolczaste (tarnina, dzika róża, głóg).Przyczynia się to do ochrony dzierzb – srokosza i gąsiorka.

gąsiorek

srokosz

Aby zwiększyć skuteczność polowania ptaków drapieżnych, można na miedzach wśród pól wbijać ok. 2 metrowe tyczki. Ptaki często siadają na nie, polując z zasiadki (myszołów).

Siedlisko pastwiska i łąki w

dolinach rzecznych z dziuplastymi drzewami;

sady ze starymi drzewami owocowymi; skraje lasów, głównie sosnowych, rzadziej

większe polany i zręby;GniazdoW dziupli naturalnej (np. w wierzbie) lub wykonanej przez dzięcioły (często po dzięciole zielonym). Kraska zajmuje również skrzynki lęgowe typu D.

Kraska Coracias garrulus

Dudek Upupa epops

Siedlisko pastwiska lub łąki w dolinach rzecznych;

ugory i nieużytki; sady ze starymi drzewami owocowymi; skraje lasów, rzadziej większe polany i

zręby.Gniazdo

W dziupli naturalnej (np. w wierzbie) lub wykonanej przez dzięcioły (często po dzięciole zielonym). Czasami w zakamarkach budynków gospodarczych, wśród materiałów budowlanych oraz w stertach suchych gałęzi, kamieni, a nawet śmieci.

DZIUPLAKI

GĘSI ZBOŻOWE

W krajobrazie rolniczym ptaki nie tylko gniazdują.Pola stają się szczególnie atrakcyjne jesienią, po zbiorach plonów.Wtedy przez nasz kraj odbywa się masowa wędrówka ptaków przelotnych.Gęsi zbożowe i białoczelne, mieszkające w tundrze na północy, przelatują wiosną na tereny lęgowe i jesienią na zimowiska przez nasz kraj.Jesienią spotkamy je od września do listopada, a wiosną w marcu i kwietniu.

Gęsi białoczelne

Wiosną siadają na polach z oziminą, gdzie się pasą, a jesienią na skoszonej kukurydzy, znajdując kolby z ziarnem.Na nocleg przelatują na pobliskie zbiorniki wodne.

Obydwa gatunki mogą tworzyć

wielotysięczne stada.

Bywają także bernikle – obrożna, białolica i kanadyjska. Są łatwo rozpoznawalne, ale wypatrzenie ich w dużej masie jest trudne.

Z upraw polowych korzystają wszystkie 3 gatunki łabędzi. Najliczniej na polach przebywają łabędzie krzykliwe.Czasem na przelotach X/XI i III/IV zobaczymy mniejsze łabędzie czarnodziobe.

Łabędzie krzykliwe

Widoczne są na polach żerujące coraz liczniejsze żurawie.Jesienią tworzą stada przemieszczające się między polami a noclegowiskiem na mokradłach. Żurawie na polach zjawiają się już w sierpniu, podczas żniw, wyjadając resztki skoszonego zboża. Potem przenoszą się na pola ozimin, a jeszcze później na skoszona kukurydzę, gdzie zostają najdłużej – do odlotu na przełomie października i listopada.

Pola uprawne odwiedzają także siewkowate. Najliczniejsze są czajki i siewki złote.Ze względu na sposób odżywiania się, wybierają pola pozbawione upraw. Brak roślin umożliwia im łatwe poruszanie się i wypatrywanie zdobyczy.

czajka

SIEWKA ZŁOTA

Na polach w maju, sierpniu i wrześniu zatrzymuje się ornitologiczny rarytas – mornel. Ciekawostka: odwrócony dymorfizm : samice są intensywniej ubarwione niż samce. Samiec wysiaduje jaja i opiekuje się pisklętami – jego ubarwienie jest bardziej stonowane.Takie przypadki w świecie ptaków to rzadkość.

Jesienią, w okresie zbiorów plonów i orki za maszynami rolniczymi podążają stada ptaków krukowatych: gawronów i innych krukowatych, szpaków, mew, bocianów białych.

Z pól korzystają także mniejsze ptaki np. droździki, kwiczoły, zięby i jery.Żerują one blisko śródpolnych zadrzewień i skrajów lasu.

Liczne ptaki krajobrazu otwartego ściąga drapieżniki- krogulce, jastrzębie, bieliki.

Nawet zimą pola nie pustoszeją.Tam, gdzie śnieg nie przysypie całkiem pól, gromadzą się łuszczaki: trznadle, potrzeszcze, makolągwy, jery i dzwońce. Można spotkać czeczotki, śnieguły i górniczki. Wtedy też zobaczymy polujące srokosze, a z północnego wschodu przylatują myszołowy włochate, błotniaki zbożowe. Czasem przemknie po niebie najmniejszy europejski sokół – drzemlik.

jer

drzemlik

Zagrożeniem, zwłaszcza dla dużych gatunków – żurawie, łabędzie,

bieliki – są niestety elektrownie wiatrowe masowo stawiane na

polach.

Monitoringi poprzedzające instalacje tych budowli, mają wykluczyć lokalizację elektrowni w miejscach dużych skupień i regularnych przelotów ptaków.

Oranie pól zaraz po zbiorach – nie pozwala żerować na ścierniskach ptakom.

Chemizacja pól.

Mimo, że niektórzy rolnicy niechętnie patrzą na ptaki zatrzymujące się na polach, żerujące ptaki nie powodują strat w uprawach, gdyż żywią się pozostawionymi po zbiorach resztkami, lub też, jak bociany, żurawie, mewy, siewkowe, szpaki, krukowate, zbierają wyorany pokarm zwierzęcy.A podstawową metodą minimalizowania strat jest niegroźne zaprawianie nasion.

Program rolnośrodowiskowy

Program rolnośrodowiskowy to jeden ze schematów pomocowych, zawartych w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, który polega na realizacji określonych działań w ramach pakietów rolnośrodowiskowych. Działania te zmierzają do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich oraz do zachowania różnorodności biologicznej na tych terenach.

Cele:Poprawa środowiska przyrodniczego i obszarów wiejskich, w szczególności: 1) przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk użytkowanych rolniczo oraz zachowanie różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich; 2) promowanie zrównoważonego systemu gospodarowania; 3) odpowiednie użytkowanie gleb i ochrona wód; 4) ochrona zagrożonych lokalnych ras zwierząt gospodarskich i lokalnychodmian roślin uprawnych.

Czerwończyk zamgleniec

Malutki zajączek

Należy jednak mieć nadzieję, że wszystkie metody ochrony ptaków krajobrazu rolniczego, przyniosą pozytywne efekty i będziemy nadal cieszyć się możliwością obserwowania skrzydlatych – i nie tylko - mieszkańców pól.