publ edo mala zmiana pol - europadlaobywateli.pl · miasta i gminy 6 tożsamość obywatelska –...

mała zmiana

– czyli skuteczny rozwój lokalny

duży zysk

okladka Malej zmiany.indd 1 2011-12-19 13:56:02

mała zmiana duży zysk

– czyli skuteczny rozwój lokalny

Wydawca: Instytut Adama Mickiewicza, Punkt Kontaktowy Europa dla Obywateli

Redakcja: Marta Dąbrowska, Joanna Bębenkowska

Tłumaczenie: Magdalena Dąbrowa

Korekta tekstu: Maria Gajda

Projekt i skład: Piotr Kloc

Druk: Drukarnia Braci Grodzickich S.J.

Warszawa, grudzień 2011

ISBN: 978-83-60263-82-5

Punkt Kontaktowy Europa dla Obywateli

Siedziba Punktu:

ul. Krucza 16/22

00-526 Warszawa

tel.: (+48 22) 111 00 14

www.europadlaobywateli.pl

[email protected]

Instytut Adama Mickiewicza

ul. Mokotowska 25

00-560 Warszawa

www.iam.pl

www.culture.pl

Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego

Avenue du Bourget 1

BOUR 04/13

BE-1140 Bruksela

tel.: +32 (0) 2 299 11 11 – centrala

http://eacea.ec.europa.eu/citizenship/index_en.php

W publikacji wykorzystano artykuły opublikowane na stronach internetowych beneficjentów

Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko jej autora i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w niej zawartość merytoryczną.

Wstęp 4

Miasta i gminy 6Tożsamość obywatelska – tożsamość miast 7

Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich

10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja) 11

Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich

Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne 15

Multifaced Twin Towns 19

Fundacje i stowarzyszenia 24Uczniowie rządzą – czyli obywatele w szkole 25

Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego

Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia 29

European Clubs Make a Difference 35

Wspólna historia 38Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego 39

Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska

Trasa pamięci 45

Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja 49

Noc i mgła 53

Wstęp

Projekty realizowane w Programie Europa dla Obywateli to działania sportowe i artystyczne, młodzieżowe i międzypo-

koleniowe, edukacyjne i integracyjne, poświęcone pamięci historycznej i nowatorskie. Są one bardzo różnorodne, ale

wszystkie mają jeden wspólny mianownik – jest nim współpraca dla rozwoju regionalnego.

Rozwój lokalny we współpracy międzynarodowej to cel twórców Programu Europa dla Obywateli. Jego poszczególne

działania dostosowane są do potrzeb różnych beneficjentów. Aplikować mogą przedstawiciele administracji lokalnej,

organizacji pozarządowych, instytucje edukacyjne, muzea, ośrodki kultury, ośrodki sportowe – a więc jednostki mają-

ce osobowość prawną.

Podczas realizacji projektów polscy beneficjenci dzielą się swoją wiedzą, czerpią z doświadczenia instytucji i organi-

zacji, z którymi współpracują, ale przede wszystkim zmieniają środowisko, w którym żyją i pracują.

Według badań przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Klon-Jawor w 2010 roku, w Polsce zarejestrowanych jest

ponad 100 tys. stowarzyszeń i fundacji. Zgodnie z najnowszymi wynikami badania Stowarzyszenia, w 2010 roku 12%

Polaków było zrzeszonych w różnego rodzaju stowarzyszeniach i grupach, 16% nieodpłatnie poświęcało na ich rzecz

swój czas lub świadczyło pracę, a 54% wspierało je materialnie. Badania obejmują oczywiście działalność w ramach

funkcjonujących fundacji czy stowarzyszeń. Tymczasem zaangażowanie społeczne nie musi być związane z żadną

instytucją.

Nadrzędnym celem projektów realizowanych przez beneficjentów Programu Europa dla Obywateli jest najczęściej

zachęcenie obywateli do odpowiedzialności i działalności na rzecz swojego środowiska lokalnego oraz jego rozwoju

we współpracy międzynarodowej.

Bez wątpienia na zadowolenie społeczne wpływają czynniki ekonomiczne. Według Europejskiego Komitetu Ekono-

miczno-Społecznego zaangażowanie społeczne ma znaczny wpływ na wzrost poczucia zadowolenia obywateli. Od-

powiedzialność za swój region przynosi nie tylko korzyści finansowe – w postaci inwestycji. Przekłada się ona również

na bardziej odpowiedzialne życie obywateli i dbałość o dobro wspólne.

Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z przykładami zrealizowanych projektów, które mogą zainspirować do

realizacji własnych przedsięwzięć.

Wymiana doświadczeń oraz możliwość budowania relacji społecznych i biznesowych podczas projektów finansowa-

nych z Programu Europa dla Obywateli to szansa, którą warto wykorzystać.

Marta Dąbrowska

Punkt Kontaktowy Europa dla Obywateli

5

Miastai gminy

MIASTA I GMINY | Tożsamość obywatelska – tożsamość miast 7

Tożsamość obywatelska

– tożsamość miast

Rozważając kwestię tożsamości miasta, należy wziąć pod uwagę co najmniej trzy główne aspekty: jego historię

i związane z nią uwarunkowania ekonomiczne, kulturowe i społeczne, kondycję lokalnego przemysłu oraz aktywność

lokalnych organizacji pozarządowych. O ile decydujący wpływ dwóch pierwszych elementów na pojęcie tożsamości

miasta nie ulega wątpliwości, o tyle znaczenie trzeciego dopiero niedawno zaczęło być należycie doceniane.

Lokalne organizacje pozarządowe są najbardziej widocznym przejawem aktywności obywatelskiej wśród mieszkań-

ców miast. Zawiązywanie się i istnienie tego typu organizacji świadczy o podejmowaniu przez lokalną społeczność

prób kształtowania otaczającej ją rzeczywistości. W Polsce, kraju o stosunkowo młodej demokracji, nadal istnieje

ogromna potrzeba budowania społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza w kontekście uświadamiania obywatelom

ich realnego wpływu na sytuację w mieście czy kraju. Brak wiary w skuteczność, a tym samym sensowność podej-

mowania oddolnych działań jest wciąż zbyt powszechny. Sytuacja ta ulega na szczęście stopniowej i systematycznej

poprawie wraz ze wzrostem efektywności projektów realizowanych przez istniejące organizacje pozarządowe. Wzrost

skuteczności tych działań jest jednak ściśle związany z możliwością nawiązywania współpracy z organami admi-

nistracji publicznej. Ogromne znaczenie trzeciego sektora dla rozwoju społeczeństw jest zauważane przez władze

zarówno na poziomie samorządowym, rządowym jak i europejskim. Dzięki temu powstało – i wciąż powstaje – wiele

narzędzi umożliwiających współpracę międzysektorową, co z kolei pozwala na realne wdrażanie oddolnych inicja-

tyw społecznych. Wymierne efekty takich inicjatyw sprawiają, że w społeczeństwie rozwija się poczucie tożsamości

i odpowiedzialności obywatelskiej. Stanowi to doskonały impuls do podejmowania nowych aktywności i powstawania

kolejnych organizacji.

Bardzo ciekawym przykładem znaczenia wpływu aktywności społecznej mieszkańców na życie miasta jest trans-

formacja, którą przeżywa obecnie Łódź. Miasto uchodzące niegdyś za europejskie centrum włókiennictwa musiało

się zmierzyć z upadkiem wielkiego przemysłu, co pociągnęło za sobą daleko idące skutki ekonomiczne i społeczne.

Gwałtowne zubożenie lokalnej społeczności, wzrost bezrobocia, postępująca dewastacja architektury – to wszyst-

ko sprawiło, że Łódź została postawiona przed pytaniem: co dalej? Jaki kierunek rozwoju wybrać? Z odpowiedzią

przyszły nieoczekiwanie właśnie organizacje pozarządowe, które niejednokrotnie inspirując się z postindustrialnym

dziedzictwem, pchnęły miasto w kierunku kultury i sztuki. Ulice i poprzemysłowe budynki Łodzi z roku na rok stawały

się areną coraz większej liczby festiwali i inicjatyw artystycznych. Wydarzenia kulturalne okazały się istotnym ele-

mentem życia i wizerunku miasta, wpływając w ten sposób na kształtowanie się jego nowej tożsamości. Taki rozwój

wypadków był z kolei inspiracją dla władz samorządowych w kontekście możliwości zagospodarowania rewitalizo-

wanych budynków poprzemysłowych. Najlepszym przykładem może być plan rewitalizacji kompleksu byłej elektrocie-

płowni EC1, która ma stać się jednym z kluczowych elementów nowego, kulturalno–naukowego centrum miasta.

Jest to tylko jeden z wielu przypadków przenikania się tożsamości obywatelskiej z tożsamością miasta, który do-

skonale obrazuje, jak wielki wpływ na jej kształtowanie mogą mieć inicjatywy obywateli przy odpowiednim wsparciu

władz publicznych.

Marta Borowska

Pałac Młodzieży im. Juliana Tuwima w Łodzi

MIASTA I GMINY | Tożsamość obywatelska – tożsamość miast 9

DANE KONTAKTOWE:

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich

10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja)

TYTUŁ PROJEKTU:

OKRES REALIZACJI PROJEKTU:21.04.2011-22.07.2011

16 097,13 euro

WYSOKOŚĆ GRANTU:

Urząd Gminy Żukowo

ul. Gdańska 52

83-330 Żukowo

e-mail: [email protected]

www.zukowo.pl

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich | 10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja) 11

10-lecie partnerstwa gmin

Żukowo (Polska), Wendelstein

(Niemcy) i Saint Junien (Francja)

Z okazji 10-lecia partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja), w maju 2011 roku

polska gmina gościła delegację zaprzyjaźnionych reprezentantów miast partnerskich. Podczas pobytu goście mogli

zobaczyć jak funkcjonuje i rozwija się gospodarka w gminie Żukowo (burmistrzowie odwiedzili hale produkcyjne firm

Unilever Polska w Baninie oraz Interplastic w Tuchomiu). Dowiedzieli się również więcej na temat kultury i pomocy

społecznej, uczestnicząc w seminariach przygotowanych przez urzędników gminy Żukowo. Wymiana doświadczeń

dotyczyła przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i bezrobociu. Poruszono także kwestię zwalczania ubóstwa.

Przedstawiono funkcjonowanie pomocy społecznej w trzech gminach partnerskich. Wskazano rolę wolontariatu jako

jedną z ważniejszych form niesienia pomocy potrzebującym. Przedstawiciele gminy zaprosili także do zapoznania się

z dorobkiem kulturalnym i artystycznym Żukowa.

27 maja, w ramach obchodów 10-lecia przyjaźni miast partnerskich odbył się Jarmark Przyjaźni nad jeziorkiem

w Żukowie. W programie znalazły się występy polskich i zagranicznych grup muzycznych z miast partnerskich, po-

kazy taneczne oraz koncert w wykonaniu Gminnej Orkiestry Dętej z Żukowa. Na stoiskach prezentowano wyroby re-

gionalne: kaszubski haft, specjały kulinarne Żukowa, a także francuskie sery, wino, wędliny, chleb z miejscowości

Rausbersried oraz niemiecki browar.

Goście odwiedzili również Centrum Edukacji i Promocji Regionu w Szymbarku, a burmistrzowie zostali zaproszeni

do wspólnego przygotowania i wypieczenia chleba symbolizującego współpracę partnerską.

Organizatorem obchodów był Gminny Ośrodek Kultury oraz Urząd Gminy w Żukowie. W wyniku spotkania podpisane

zostało trójporozumienie z gminami partnerskimi.

Mocne strony projektu

Podczas krótkiego spotkania współpracujących gmin poruszono kilka bardzo ważnych tematów dotyczących społeczności lokalnych. Wymiana doświadczeń i pomysłów

na przyszłość zaowocowała podpisaniem porozumienia dotyczącego wspólnych działań.

Nawiązanie długofalowej współpracy międzynarodowej to szansa na rewolucyjne zmiany w akty-

wizacji mieszkańców i rozwoju lokalnego społeczeństwa obywatelskiego.

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich | 10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja) 13

DANE KONTAKTOWE:

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich

Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne

TYTUŁ PROJEKTU:


8 557 euro

WYSOKOŚĆ GRANTU:

Urząd Miasta Łodzi, Biuro Promocji Turystyki i Współpracy z Zagranicą

ul. Piotrkowska 87

90-423 Łódź


www.lodz.pl

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne

Poszukiwanie nowej

tożsamości przez miasta

postindustrialne

Przed miastem Łódź, wraz z jego bogactwem historycznym, stoi wiele możliwości i nowych wyzwań. Jednym z nich

jest stworzenie tożsamości miasta, której podstawą są tradycja i członkostwo w Unii Europejskiej. Projekt „Poszuki-

wanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne” jest jednym z kroków podejmowanych przez Łódź w celu

budowania aktywnego społeczeństwa obywatelskiego.

Wśród uczestników konferencji znaleźli się przedstawiciele miast Tampere (Finlandia), Chemnitz (Niemcy) i Łódź.

U podstaw rozwoju tych miast leży przemysł włókienniczy, będący podporą ich ekonomicznej, społecznej i politycznej

egzystencji. Dziedzictwo przemysłowe nadal jest bardzo ważnym elementem, który nie może zostać pominięty przy

kształtowaniu koncepcji nowej tożsamości. Organizacja konferencji stała się doskonałą okazją do dyskusji na temat

historii oraz przyszłości tworzonej na bazie doświadczeń zdobytych w przeszłości.

Konferencja była punktem wyjścia do refleksji nad kształtowaniem tożsamości mieszkańców zarówno na poziomie

lokalnym, jak i międzynarodowym. Chęć wspólnej pracy stała się impulsem do spotkania przedstawicieli władz wspo-

mnianych miast, ekspertów do spraw rewitalizacji (architekci, urbaniści), naukowców i znawców dziedziny włókien-

nictwa, artystów rzemiosła włókienniczego, organizacji i grup obywatelskich biorących aktywny udział w kształtowa-

niu tożsamości miast.

Konferencja odbyła się w dniach 15-17 kwietnia 2009 roku w Łodzi i wzięło w niej udział 132 uczestników.

Pierwszy dzień konferencji został poświęcony kulturze i historii. Spotkanie odbyło się w Muzeum Miasta Łodzi. Sesję

konferencyjną uroczyście otworzył Prezydent Miasta Łodzi Jerzy Kropiwnicki. Każde z miast przedstawiło prezentację

na temat kultury i historii.

Druga część konferencji zatytułowana „Znaczenie dziedzictwa architektonicznego dla tożsamości miast – rewitaliza-

15

cja i adaptacja budynków postindustrialnych na nowe cele” odbyła się w Instytucie Europejskim przy ul. Piotrkowskiej.

Moderatorem tej części był architekt miasta Marek Lisiak. Tampere rozpoczęło prezentację informacją na temat plano-

wania przestrzennego w swoim mieście. Następnie przedstawiona została historia Tampere – „Od miasta industrial-

nego do miasta wiedzy”.

Trzecia część konferencji, zatytułowana „Tradycja podstawą dla nowych możliwości”, odbyła się w Centralnym Mu-

zeum Włókiennictwa w Łodzi. Zagadnienie relacji pomiędzy dziedziną przemysłu i sztuki włókienniczej cieszyło się

ogromnym zainteresowaniem uczestników. Po odczytach i prezentacjach mogli oni zwiedzić unikatową wystawę je-

dwabiu malowanego – jedną z ekspozycji w Centralnym Muzeum Włókiennictwa.

Zgodnie z tytułem konferencji głównym zagadnieniem projektu było poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta,

których historię ukształtował przemysł, zwłaszcza włókienniczy. Uczestnicy projektu rozmawiali o czynnikach, które

miały wpływ na kształt rozwoju poszczególnych miast. Kontekst historyczny stanowił punkt wyjścia do omówienia

zagadnień współczesnych, takich jak rewitalizacja i ochrona dziedzictwa architektonicznego.

W wyniku konferencji powstały:

• strona internetowa konferencji „Tworzenie tematycznych sieci miast partnerskich”. Zostały na niej umieszczone

wszystkie dostępne informacje oraz materiały na temat konferencji. Forum internetowe umożliwiające komunika-

cję wstępnie podzielono na trzy bloki tematyczne odpowiadające podziałowi konferencji: historia i kultura, rewita-

lizacja obiektów postindustrialnych oraz włókiennictwo;

• 20-stronicowa publikacja zawierająca artykuły dotyczące prezentacji przedstawionych podczas konferencji. Część

artykułów zredagowali autorzy wystąpień, część zaś została przygotowana przez miasto Łódź na podstawie na-

grań audio lub prezentacji. Publikacja została wydana w nakładzie 1000 sztuk. Część egzemplarzy przekazano do

miast partnerskich Chemnitz i Tampere, a także do pozostałych partnerów zaangażowanych w organizację konfe-

rencji oraz do uczelni wyższych na terenie Łodzi.


Wykorzystanie historycznych obiektów architektonicznych do przeprowadzenia kon-

ferencji to oryginalny pomysł, który niewątpliwie wpłynął na atrakcyjność projektu i aktualność

omawianych zagadnień. Refleksja na temat budowania tożsamości mieszkańców

w odniesieniu do historii lokalnej oraz europejskiej to doskonała forma integracji europej-

skiej i budowania społeczeństwa obywatelskiego.

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne 17

DANE KONTAKTOWE:

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich

Multifaced Twin Towns

TYTUŁ PROJEKTU:


15 393,53 euro

WYSOKOŚĆ GRANTU:

Urząd Miasta Radomska, Biuro Strategii i Rozwoju

ul. Tysiąclecia 5

97-500 Radomsko

e-mail:[email protected]

www.multifaced.radomsko.pl

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Multifaced Twin Towns

Multifaced Twin Towns

Celem projektu „Multifaced Twin Towns” zrealizowanego przez Urząd Miasta Radomska było wspieranie i rozwijanie

między miastami sieci tematycznych, utworzonych na bazie zeszłorocznej konferencji „Golden ideas for creativity”.

Inicjatywa ta miała pogłębić istniejącą współpracę oraz wypracować nowe obszary działań. Kolejnym priorytetem było

wskazanie najlepszych praktyk w zakresie przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, pogłębienie dialogu między-

kulturowego i zwiększenie świadomości na temat demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego poprzez aktywi-

zację w rożnych dziedzinach życia społecznego.

Partnerami projektu były miasta: Lincoln (Anglia), Makó (Węgry), Wozniesensk (Ukraina), Mickūnai (Litwa) oraz Hesse-

qua (Republika Południowej Afryki).

Projekt „Multifaced twin towns” składał się z trzech wydarzeń, które odbyły się w Radomsku latem i jesienią 2010

roku:

• Open Art Festival Radomsko (Międzynarodowy Festiwal Artystyczny);

• International Soccer Tournament (Międzynarodowy Turniej Piłki Nożnej);

• Your Voice – Your Future (Twój głos – Twoja przyszłość).

Podczas pierwszego wydarzenia – Open Art Festival – odbyły się warsztaty (taneczne, wokalne, kulturalne i integra-

cyjne, fotograficzne i dla DJ-ów), występy młodzieżowe, wystawa fotografii oraz finałowe przedstawienie. Zorganizo-

wano również zwiedzanie Radomska. W wydarzeniu uczestniczyli mieszkańcy Radomska, Lincoln i Wozniesenska.

W zależności od zainteresowań można było wybrać jedną z następujących grup warsztatów:

• warsztaty taneczne;

• ZOOM – warsztaty fotograficzne;

• warsztaty wokalne;

• warsztaty dla DJ-ów.

Wszyscy uczestnicy wzięli ponadto udział w warsztatach integracyjnych przygotowujących do pracy w międzynaro-

dowym środowisku. Praca w małych grupach, jak również wymiana doświadczeń, pozytywnie wpłynęła na stosunki

19

między uczestnikami oraz umożliwiła obcowanie z inną kulturą i wzajemne poznanie. Była to również wspaniała okazja

do integracji różnych grup uczestników. Powstała wystawa zdjęć ze wszystkich miast biorących udział w projekcie. Na

wystawie zaprezentowano także prace wykonane przez uczestników warsztatów fotograficznych zebrane pod wspól-

nym tytułem „Radomsko w oczach Europy”. Po festiwalu wystawę przeniesiono do Miejskiego Domu Kultury, gdzie

przez dwa tygodnie była otwarta dla zwiedzających.

Drugiego dnia odbyło się finałowe przedstawienie „Limarawo” dostępne dla wszystkich. W ramach tej części festi-

walu każdy kraj miał okazję zaprezentować przygotowaną przez siebie część artystyczną. Brytyjska grupa pokazała

umiejętności swoich DJ-ów z wykorzystaniem nowoczesnej, klasycznej i ludowej muzyki oraz występ wokalny. Ukra-

ińska prezentacja składała się z klasycznego i ludowego tańca przeplatanego występami wokalnymi. Reprezentacja

z Radomska przygotowała bardzo bogaty program, na który składały się: pokaz taneczny (taniec współczesny) oraz

występy wokalne. Na koniec festiwalu wszyscy uczestnicy z Lincoln, Wozniesenska i Radomska wystąpili razem – wy-

konali wspólnie układ taneczny i zaśpiewali w językach wszystkich krajów uczestniczących w projekcie. Występ ten

został przygotowany podczas warsztatów.

W ramach drugiego wydarzenia – Międzynarodowego Turnieju Piłkarskiego – zorganizowane zostały rozgrywki pił-

karskie i zabawa na boisku, która zgromadziła ponad stu młodych pasjonatów piłki nożnej. W turnieju udział wzięły

miasta: Radomsko, Egliszki, Wozniesensk, Hessequa i Gomunice. Najważniejszą metodą współpracy stosowaną pod-

czas turnieju była gra fair play. Podczas dwudniowego turnieju rozegrano dwa mistrzostwa, oddzielnie dla dziewcząt

i chłopców. Każda drużyna składała się z kilku narodowości. Warto podkreślić, że idea sportowej rywalizacji bardzo

przypadła do gustu mieszkańcom Radomska, którzy tłumnie gromadzili się na stadionie podczas rozgrywek.

Podczas trzeciego wydarzenia – konferencji „Twój głos – Twoja przyszłość” – odbyły się: sesja plenarna, debata,

warsztaty oraz wystawa plastyczna plakatów demokratycznych. Uczestniczyli w niej reprezentanci Radomska, Makó

i Lincoln. Dwudniową konferencję otworzyła sesja plenarna, która była dostępna dla szerokiej publiczności. Tłumaczo-

no ją na trzy języki. Przedstawiciele wszystkich miast uczestniczących w konferencji zaprezentowali przykłady oby-

watelskich działań podejmowanych w ich krajach i miastach. W tej części uroczystości wzięli udział przedstawiciele

władz lokalnych oraz instytucji młodzieżowych. Po sesji plenarnej odbyła się debata zatytułowana „Obrady okrągłego

stołu”. Poruszono tematy dotyczące działalności młodych ludzi w społeczeństwie obywatelskim. Dyskusja obejmowa-

ła m.in. zagadnienie zaangażowania społecznego młodzieży w ich krajach i miejscowościach oraz roli rodziny, szkoły

i społeczności lokalnej w kształtowaniu postawy obywatelskiej.

Drugi dzień konferencji podsumowywał wnioski wypracowane poprzedniego dnia. Na ich podstawie młodzież, pracują-

ca w międzynarodowych grupach warsztatowych, przygotowała plakaty o tematyce związanej z pojęciem demokracji.

Podczas warsztatów uczestnicy dzielili się swoją wizją społeczeństwa demokratycznego i aktywnego obywatelstwa

europejskiego.

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Multifaced Twin Towns 21


Dzięki różnorodności metod pedagogicznych zastosowanych podczas projektu zagad-

nienia dotyczące młodzieży opracowane zostały w interesujący i skuteczny sposób. Integracja międzynarodowa i aktywizacja młodzieży to nie tylko doraźny skutek spotkania, ale także

przyczynek do długofalowej współpracy.

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Multifaced Twin Towns 23

Fundacjei stowarzyszenia

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Uczniowie rządzą – czyli obywatele w szkole 25

Uczniowie rządzą

– czyli obywatele w szkole

Kto pozytywnie ocenia swoją pracę? Jak polubić swoje miasto? Co zrobić, żeby młodzi ludzie lubili swoją szkołę?

Osiemnastowieczny niemiecki filozof Johann Gottlieb Fichte znalazł wspólną odpowiedź na wszystkie te pytania – po-

jęciu aktywnej zmiany przeciwstawił bierną negację.

Bierność oznacza negację. Aktywność to zmiana. A więc – działajmy i zmieniajmy nasze otoczenie na lepsze.

Liderzy projektów społecznych prześcigają się w pomysłach na działania zmieniające otoczenie, w którym żyjemy,

pracujemy i uczymy się, ale przede wszystkim zachęcają do wspólnej aktywności.

Czy uczniowie, marząc o niezależności i możliwości decydowania o sobie, pamiętają o tym, że idea samorządów

szkolnych to pierwszy krok do samorządności? Nie trzeba być radnym, burmistrzem czy prezydentem, aby mieć

wpływ na funkcjonowanie instytucji w swoim kraju.

W każdej sprawnie działającej placówce już od najmłodszych lat uczniowie spotykają się z dwiema formami samorzą-

dów: klasowym i szkolnym, wybieranych w demokratycznych wyborach. Warto, aby dostrzegali, że już w szkole stają

się twórcami życia społecznego.

Do samorządów klasowych i szkolnych należy wiele praw i obowiązków. Uczniowie poznają w ten sposób procedury

pracy szkoły. Mogą wnosić swoje postulaty. Mają także wgląd do prac nad statutem, programem wychowawczym,

profilaktycznym, programem rozwoju szkoły. Są też stroną w rozmowach z dyrekcją szkoły i nauczycielami, pełnią

funkcje reprezentacyjne w czasie różnych uroczystości. Uczniowie uczą się odpowiedzialności za podjęte decyzje, ale

przede wszystkim mogą osobiście wpływać na zmiany w funkcjonowaniu instytucji, w której się uczą.

W szkołach działają także różne organizacje – uczniowie przechodzą w nich pierwsze przygotowanie do zarządzania,

którego uczyć się potem będą na studiach i w pracy zawodowej. Kluby Europejskie działające przy niektórych szko-

łach to szansa na zdobycie dodatkowych umiejętności. Uzupełniając lekcje wiedzy o społeczeństwie, gdzie uczniowie

poznają teorię na temat samorządności w Polsce, Kluby Europejskie zajmują się organizowaniem spotkań z polityka-

mi, przedstawicielami urzędów miasta i gmin. W niektórych placówkach organizowane są nawet zajęcia umożliwiają-

ce udział w otwartych posiedzeniach rad gminy i sejmików wojewódzkich.

Zajęcia pozaszkolne organizowane we współpracy z organizacjami pozarządowymi czy samorządem to bez wątpie-

nia wzajemna korzyść. Fakt, iż wypracowane podczas debat postulaty są oficjalnie przekazywane do włodarzy lokal-

nych i regionalnych, jest nie tylko szansą dla uczniów przygotowujących się do samodzielnego podejmowania decyzji,

to także z pewnością pomoc w podejmowaniu decyzji realnie odpowiadających na zapotrzebowanie społeczne.

Bierność oznacza negację. Aktywność to zmiana! Bądźmy aktywni w swoim środowisku!

Piotr Zimoch

Koordynator Szkolnego Klubu Europejskiego

Gimnazjum Publicznego im. Jana Pawła II w Sobkowie

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Uczniowie rządzą – czyli obywatele w szkole 27

DANE KONTAKTOWE:

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa

obywatelskiego

Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia

TYTUŁ PROJEKTU:


20 166,69 euro

WYSOKOŚĆ GRANTU:

Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego

ul. Nowy Świat 63

00-042 Warszawa

e-mail: redakcja@krytykapolityczna

www.krytykapolityczna.pl

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia

Transformacje – trzy kraje,

trzy doświadczenia

Projekt „Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia” to współpraca partnerów z trzech krajów:

• Polski – Stowarzyszenia im. Stanisława Brzozowskiego („Krytyka Polityczna”) z Gdańska, Warszawy, Cieszyna;

• Niemiec – The Absence of Art z Berlina;

• Czech – Občanské sdružení EducationTalentCulture z czeskiego Cieszyna.

Dodatkowo w projekt wplecione zostały wątki z Kijowa, co pozwoliło poszerzyć kontekst i aktualność tematyki trans-

formacji w odniesieniu do krajów Unii Europejskiej.

Punkt wyjściowy projektu, czyli transformacja rozumiana jako zmieniająca się codzienność, dał możliwość refleksji

na temat demokratycznych przemian w kierunku otwartych społeczeństw i ponadnarodowych wspólnot. Powstałe

w wyniku projektu film i publikacja pod tytułem „Miejsca transformacji” stały się pretekstem do analizy uwarunkowań

społeczno-ekonomicznych, a także indywidualnych spostrzeżeń i odczuć na temat transformacji i jej wpływu na dzi-

siejszą rzeczywistość.

Film

film dokumentalny

scenariusz i reżyseria: Łukasz Konopa

opieka artystyczna: Artur Żmijewski

zdjęcia: Weronika Tofilska, Łukasz Konopa, Krzysztof Trojnar, Rafał Żurek

montaż: Leszek Molski

produkcja: „Krytyka Polityczna”

czas: 45 min

Polska 2011

29

To, co rozpoczęło się od strajku w Stoczni Gdańskiej i następnie zburzenia muru berlińskiego wywarło wpływ na całe

kraje i społeczeństwa. Od ponad 20 lat te miejsca podlegają transformacji, która ma wymiar nie tylko ogólnokrajowy,

ale także – jak się okazuje – ponadnarodowy.

Przedstawiono dzielnice Berlina, Cieszyna, Gdańska i Kijowa będące na drodze ku zmianie systemu i wprowadzaniu

standardów demokratycznych. Transformacja zmieniła życie społeczne, zmieniła też miasta. W centrach stanęły biu-

rowce, na obrzeżach – supermarkety.

A co stało się z innymi miejscami? Zmiany spowodowały stopniowe wykluczanie i zaniedbywanie niektórych dzielnic.

Wiele dzielnic straciło swoje poprzednie funkcje, a w wyniku reform ich mieszkańcy często ubożeli. Szerzyły się pato-

logiczne zachowania, prowadzące do tego, że „ci z lepszych części miasta” obawiali się zaglądać w te „gorsze”.

Transformacja systemowa w Europie stała się możliwa dzięki aktywności obywateli. Dziś taka aktywność w sferze

kultury i sztuki może doprowadzić do społecznej rewitalizacji, czyli przekształcenia terenów postindustrialnych, mniej

rozwiniętych gospodarczo, zagrożonych przestępczością czy „napiętnowanych” historycznymi wydarzeniami. Grupa

reporterów i młodych aktywistów z Niemiec, Polski i Ukrainy odwiedziła Cieszyn, Gdańsk, Berlin i Kijów, poznając miej-

sca wymagające rewitalizacji. Spotkali się oni z osobami, które próbują zmieniać oblicze „zapomnianych” dzielnic.

Dziś zaprasza się do nich artystów. Sztuka ma zmieniać sposób postrzegania przestrzeni publicznej, wzmacniać

ruchy społeczne. Czy rewitalizacja poprzez sztukę zmieni miejsca transformacji? Czy doprowadzi do gentryfikacji?

Łukasz Konopa – reżyser filmu „Miejsca Transformacji”

Skończył socjologię na Uniwersytecie Warszawskim, reżyserię na Uniwersytecie Śląskim, studiuje reżyserię filmów

dokumentalnych w National Film and Television School. Autor zdjęć do filmów Artura Żmijewskiego „Katastrofa, KDT”

(część cyklu „Demokracje”), „Świecie 2009”. Autor filmów: „Ukryci” (film jest częścią pracy magisterskiej powstałej na

Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem prof. Joanny Tokarskiej-Bakir), „Moje dwadzieścia okrążeń”, „Chorzy i po-

trzebujący”, „Wizyta”, „Oko” (etiudy zrealizowane na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach).

Drugi reżyser filmu Jakuba Czekaja „Ciemnego pokoju nie trzeba się bać”.

Publikacja

Podwójny numer kwartalnika „Krytyka Polityczna” zatytułowany „Miejsca transformacji” wielowątkowo podejmuje te-

matykę projektu. W dziale „Miejsca transformacji” autorzy starają się pokazać szerszy społeczno-ekonomiczny kon-

tekst tych przemian. Kryzys autorytetu państwa w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, słabość rozwiązań struktu-

ralnych, odpodmiotowienie obywateli i narzucenie im bezalternatywnej wizji przemian składają się na obraz owego

szerszego kontekstu. Ukazana też zostaje transformacja obywateli krajów postkomunistycznych do roli biernych kon-

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia 31

sumentów (często plugawej) rozrywki (dział „Pornotransformacja”) oraz modele budowania miejsc transformacji psy-

chologicznej w tradycji antypsychiatrii (dział „Terapia i wspólnota”).


Transformacje w krajach postkomunistycznych ukazane na przykładzie konkretnych krajów

i ich mieszkańców, to przykład doskonałego zrozumienia roli, jaką pełni świado-mość historyczna w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego.

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia 33

DANE KONTAKTOWE:

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa

obywatelskiego

European Clubs Make a Difference

TYTUŁ PROJEKTU:


15 600,86 euro

WYSOKOŚĆ GRANTU:

Polska Fundacja im. Roberta Schumana

Aleje Ujazdowskie 37/5

00-540 Warszawa

e-mail: [email protected],

www.schuman.pl

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | European Clubs Make a Difference

European Clubs

Make a Difference

Celem działań zrealizowanych w ramach projektu „European Clubs Make a Difference” było spotkanie przygotowawcze

dla wolontariuszy EVS, VI Międzynarodowy Zjazd Szkolnych Klubów Europejskich.

Warsztaty przygotowawcze dla wolontariuszy europejskich odbyły się w dniach 15-16 października 2010 roku w War-

szawie (w siedzibie Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana). Wzięło w nich udział 16 młodych ludzi w wieku od 19 do

30 lat, pracujących w organizacjach pozarządowych i społecznych w różnych miejscach Europy. Spotkali się oni, aby

przygotować się do roli multiplikatorów. Koncentrując się na zagadnieniach związanych z dialogiem międzykulturo-

wym, grupa uczestniczyła w warsztatach dla dzieci w wieku od 6 do 14 lat, poświęconych europejskiej tożsamości

wielokulturowej. Prowadząc gry, zabawy a także ciekawie opowiadając o historii, wolontariusze pomagali dzieciom

dowiedzieć się więcej o Unii Europejskiej i jej obywatelach oraz o państwach członkowskich. Ponadto zapoznali się

także z przyczynami i priorytetami Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. Dzięki pre-

zentacjom, pracy w grupach oraz grze miejskiej zorganizowanej na terenie Warszawy, wolontariusze zainspirowali

się do organizacji nowych działań, które zmobilizują młodych członków Klubów Europejskich do większej aktywności

we własnych wspólnotach.

VI Międzynarodowy Zjazd Szkolnych Klubów Europejskich odbył się w miejscowości Konstancin-Jeziorna koło War-

szawy pod hasłem „Europa z ludzką twarzą”. W ciągu czterech dni zgromadził on 81 uczniów szkół gimnazjalnych

i ich nauczycieli z ośmiu państw członkowskich Unii Europejskiej: Bułgarii, Hiszpanii, Holandii, Łotwy, Polski, Portugalii,

Rumunii i Włoch. Łącznie w zjeździe uczestniczyło 53 uczniów i wolontariuszy w wieku od 15 do 19 lat oraz 28 na-

uczycieli – członków Klubów Europejskich, czyli nieformalnych grup młodych ludzi interesujących się zagadnieniami

europejskimi i społecznymi, którzy wzięli udział w drugim etapie projektu. Kluby Europejskie często przeprowadzają

własne inicjatywy lokalne promujące wartości europejskie, a ich działania stanowią jeden z najlepszych przykładów

aktywnego angażowania się obywateli w życie wspólnoty lokalnej.

Dążąc do uatrakcyjnienia oferty zjazdu dla młodych ludzi, Kluby Europejskie starały się rozwijać ich wiedzę na temat

definiowania i eliminowania podstawowych problemów współczesnego społeczeństwa, stosując przy tym interak-

35

tywne formy nauczania, takie jak burza mózgów, warsztaty, dyskusje, quizy i prezentacje. Warsztaty integracyjne

pozwoliły młodym ludziom wzajemnie się poznać i rozwinąć poczucie wspólnoty. Zajęcia i praca w grupach sta-

nowiły podstawę do budowy długotrwałych kontaktów. Podczas wieczoru międzykulturowego zadaniem grup było

pokazanie swojej kultury narodowej i regionalnej poprzez prezentację narodowych potraw, strojów czy tradycyjnych

tańców. Metody nauczania stosowane podczas zjazdu wyraźnie wpływają na aktywne angażowanie młodych lu-

dzi w organizowane działania, dzięki czemu mają oni szansę na samodzielne zgłębianie tematu wielokulturowości.

Uczestnicy sami zebrali i opracowali materiały niezbędne do zaprezentowania problemów, z jakimi mają styczność

w szkole czy wspólnocie lokalnej. Prezentacje o celach Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Spo-

łecznym zapewniły teoretyczną podstawę do rozpoczęcia działań. Gra miejska zachęciła uczestników do zdiagnozo-

wania najważniejszych aspektów omawianego problemu. Dzięki warsztatom i burzy mózgów uczestnicy zjednoczyli

siły w poszukiwaniu sposobów aktywnej walki z najważniejszymi problemami społecznymi w Europie. Poprzez wy-

mianę doświadczeń i obserwacji na szczeblu ogólnoeuropejskim zjazd doprowadził do wzmocnienia więzi istnieją-

cych w ramach sieci Klubów Europejskich, a gry i zajęcia sportowe przyczyniły się do rozwoju poczucia wspólnoty.


Współpraca angażująca organizację wnioskującą, nauczycieli i uczniów daje ogromną szansę na wzajemną wymianę wiedzy i doświadczeń. Beneficjentem projektu jest

więc bardzo liczna grupa osób, które uczą się od siebie wzajemnie, a równocześnie stwa-

rzają pole do współpracy w dłuższej perspektywie.

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | European Clubs Make a Difference 37

Wspólnahistoria

WSPÓLNA HISTORIA | Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego 39

Rola pamięci historycznej

w kształtowaniu

społeczeństwa obywatelskiego

Społeczeństwo obywatelskie, czyli jakie? Wspólnym celem większości akcji obywatelskich jest z pewnością aktyw-

ność. Aktywność obywateli, którzy dobrowolnie się organizują, by niezależnie od władz państwowych określać i osią-

gać wyznaczone cele dla dobra wspólnego. Wydaje się, iż współczesne rozumienie społeczeństwa obywatelskiego

opiera się dodatkowo na wyobrażeniu społeczeństwa wolnego, działającego w akceptowanym powszechnie ustroju

demokratycznym, obok, a nie przeciw władzy państwa.

Wychowanie obywatelskie, wyniesione z domu czy ze szkoły, powinno zagwarantować, iż młodzi obywatele nie tylko

poradzą sobie z życiem codziennym, ale będą również potrafili, świadomi swoich praw i obowiązków, żyć we wspól-

nocie, przyczyniając się do jej dobra, zachowując przy tym krytyczny osąd pozwalający im rozumieć i właściwie

ocenić wydarzenia oraz ludzi. W przeciwnym wypadku społeczeństwo mogłoby stać się podatne na manipulacje ide-

ologiczne. O takim społeczeństwie mówił papież Benedykt XVI w przemówieniu z 7 marca 2008 roku do Papieskiego

Komitetu Nauk Historycznych, mówiąc, iż w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego ważną funkcję pełni wiedza

dotycząca przeszłości, ponieważ „społeczeństwo, które nie pamięta o własnej przeszłości, a tym samym pozbawia

się zdobytych dzięki doświadczeniu kryteriów, nie potrafi już stworzyć podstaw harmonijnego współistnienia i wspól-

nego zaangażowania w realizację przyszłych celów. Takie społeczeństwo jest szczególnie podatne na ideologiczną

manipulację”. W tym duchu narody starają się dbać o pamięć historyczną, by zachować swoją tożsamość, przetrwać

i budować przyszłość. Dzieje się to na różnych płaszczyznach. Dbałość o zachowanie i honorowanie pamięci histo-

rycznej narodu – czy szerzej: społeczeństwa – spoczywa w znacznej mierze na barkach państwa, ale wiele inicjatyw

służących zachowaniu tej pamięci rodzi się oddolnie.

Ciekawym przykładem oddolnego projektu, mogącego wywrzeć wpływ na kształtowanie społeczeństwa obywatel-

skiego poprzez zachowanie pamięci historycznej, był projekt „Trasa pamięci”. Projekt został zrealizowany w 2009

roku przez położoną na południu Polski gminę Brzeszcze. Projekt powstał, aby oddać należny hołd ofiarom, które po-

niosły śmierć na terenie gminy, oraz aby podtrzymać pamięć o bohaterach tragicznych wydarzeń. Postawa Polaków

ratujących prześladowanych Żydów zasługuje na szczególny pomnik pamięci w świadomości społeczności lokalnej

i międzynarodowej.

W interesie wspólnoty gminnej i narodowej było przypomnienie mieszkańcom gminy i społeczności międzynarodowej

o dramatycznych wydarzeniach, które rozegrały się na tym terenie w czasie II wojny światowej. Pomoc niesiona więź-

niom podobozu Jawischowitz przez sporą część mieszkańców gminy Brzeszcze to fakt, który powinien kształtować

tożsamość współczesnych mieszkańców. Mając na względzie odpowiedzialność za kształtowanie świadomości i po-

stawy obywatelskiej młodego pokolenia, realizatorzy projektu postawili sobie za cel utrwalenie wspomnień i przeka-

zanie ich szerszej społeczności. Projekt to przede wszystkim lekcja historii dla żyjących dzisiaj – pokazanie dramatu,

szukanie jego przyczyn, pytania o ocenę wydarzeń i postaw oraz wnioski na przyszłość.

Oddolna inicjatywa mieszkańców pociągnęła za sobą współpracę:

• samorządu gminnego, który wziął na siebie rolę koordynatora projektu odpowiedzialnego za pozyskanie środków

na realizację całego przedsięwzięcia;

• lokalnego stowarzyszenia Obiektyw, które podjęło się przygotowania reportażu filmowego o podobozie, w tym

również wywiadów z żyjącymi osobami, które w świadomości lokalnej społeczności znane były z niesienia pomo-

cy więźniom podobozu Jawischowitz;

• francuskiego stowarzyszenia Association pour la Fondation Memoire d’Auschwitz (AFMA) section de Jawischo-

witz, które wydało książkę „Jawischowitz, annexe d’Auschwitz” przetłumaczoną w ramach projektu na język polski.

Przedstawiciele stowarzyszenia wzięli również udział w konferencji poświęconej projektowi, przekazując specjal-

ne przesłanie do zgromadzonej młodzieży;

• zaproszonych do współpracy przedstawicieli Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, którzy wzięli na siebie

napisanie przewodnika po miejscach tworzących „Trasę pamięci”, przetłumaczenie wspomnianej wyżej książki,

jak również współpracę przy reportażu filmowym;

• miejscowego ośrodka kultury odpowiadającego za przygotowanie konferencji dotyczącej projektu, jak również

– we współpracy z młodymi wolontariuszami – za przygotowanie wieczoru poetyckiego dla gości z Francji oraz

mieszkańców gminy, połączonego z filmową prezentacją w pobliżu dawnej łaźni obozowej, obecnie znajdującej

się na terenie parku miejskiego w Brzeszczach.

W rezultacie realizacji projektu wszystkie szkoły i biblioteki w gminie Brzeszcze oraz wiele okolicznych i działających

przy polskich uczelniach bibliotek otrzymało egzemplarze książek „Jawischowitz, podobóz Auschwitz” oraz „Gmina

Brzeszcze w latach okupacji niemieckiej 1939-1945. Przewodnik po wybranych miejscach pamięci”. W bibliotece pu-

blicznej w Brzeszczach powstał dział „Regionalia”, gdzie dostępne są materiały odnoszące się do lokalnych wyda-

rzeń i kultury. W miejscowych szkołach, poza ogólnym programem nauczania, pojawiły się również elementy wiedzy,

41WSPÓLNA HISTORIA | Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego

szczególnie historycznej, o własnej wspólnocie. Ankieta przeprowadzona w Internecie oraz w szkołach ponadpod-

stawowych w gminie wskazała, że po realizacji projektu wiedza historyczna i zaangażowanie społeczne w problemy

gminy znacznie wzrosły. W świadomości mieszkańców pojawiła się pamięć o osobach oraz rodzinach udzielających

pomocy więźniom i ukrywającym się. Ankietowani, pytani o rok założenia podobozu Jawischowitz, czy o obecne prze-

znaczenie dawnego budynku kompanii karnej kobiet i lokalizację tablic pamiątkowych na „Trasie pamięci”, posiadaną

wiedzę zawdzięczali wydarzeniom projektu. Wspomniane tablice zostały zamontowane przy budynku byłej karnej

kompanii kobiet, w parku miejskim – na terenie byłego podobozu Jawischowitz, przy dawnym budynku łaźni obozowej,

na cmentarzu komunalnym w Brzeszczach – miejscu pochówku więźniów podobozu i Marszu Śmierci – oraz obok tzw.

willi dyrektorów kopalni, w której pracowali i ginęli więźniowie. W efekcie projektu informacja o historii miejsca dotarła

do szerszego grona odbiorców, którzy z zainteresowaniem wstępują do Brzeszcz, odwiedzając pobliskie Państwowe

Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Godna podziwu, głęboko ludzka i obywatelska postawa bohaterów niosących pomoc więźniom w latach wojny przy-

wołana została przez realizatorów projektu. Pamięć o wspomnianych przodkach to nieodłączny element tożsamości

mieszkańców, który może pomóc w kształtowaniu postawy obywatelskiej młodego pokolenia. Dzięki projektowi udało

się zjednoczyć różne środowiska. Zaangażowanie społeczności lokalnej świadczyć może o społecznej potrzebie rze-

telnego powrotu do historii – dla dobra swojego oraz przyszłych pokoleń.

Łukasz Jończy

Wydział Promocji i Rozwoju

Urząd Gminy w Brzeszczach

43WSPÓLNA HISTORIA | Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego

DANE KONTAKTOWE:

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska

Trasa pamięci

TYTUŁ PROJEKTU:

OKRES REALIZACJI PROJEKTU:30.09.2009–02.10.2009

15 228 euro

WYSOKOŚĆ GRANTU:

Urząd Gminy w Brzeszczach

ul. Kościelna 4

32-620 Brzeszcze


www.trasapamieci.brzeszcze.pl

WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Trasa pamięci

Trasa pamięci

Celem projektu „Trasa pamięci” było ukazanie i trwałe upamiętnienie tragicznej historii więźniów podobozów KL Au-

schwitz-Birkenau w gminie Brzeszcze oraz mieszkańców gminy pomagających więźniom i podejmujących różnorod-

ną działalność konspiracyjną. Tragiczna historia wspomnianych podobozów jest bardzo słabo upamiętniona. Świado-

mość wojennych wydarzeń jest coraz mniejsza i stopniowo się zaciera. Zapomnieniu ulegają również wspomnienia

o bohaterskich postawach mieszkańców pomagających więźniom i podejmujących różnorodną działalność konspira-

cyjną związaną z bezpośrednią bliskością KL Auschwitz.

Aby osiągnąć założony cel, organizatorzy projektu postanowili ożywić wspomnienia żyjących świadków wydarzeń

z lat okupacji, wspomóc przekazywanie wiedzy kolejnym pokoleniom oraz otoczyć opieką opieką historyczne obiekty

i udostępnić je turystom.

W ramach projektu Trasa pamięci powstały:

1. Tablice pamiątkowe:

• przy budynku byłego podobozu karnej kompanii kobiecej w parku miejskim – na terenie byłego podobozu Jawi-

schowitz, przy pozostałym budynku łaźni obozowej;

• na cmentarzu w Brzeszczach – miejscu pochówku więźniów podobozu i Marszu Śmierci;

• obok budynku tzw. willi dyrektorów kopalni, w której pracowali i ginęli więźniowie.

2. Publikacja „Gmina Brzeszcze w latach okupacji niemieckiej 1939-1945. Przewodnik po wybranych miejscach

pamięci” opisująca najważniejsze miejsca, sylwetki, historie.

3. Książka „Jawischowitz, podobóz Auschwitz” napisana przez francuskich autorów, przetłumaczona i wydana

w ramach projektu, opisująca historię podobozu Jawischowitz.

4. Film „Przerwana lekcja” – reportaż historyczny, w którym żyjący bohaterowie tamtych wydarzeń opowiadają

o obozach i pomocy więźniom.

5. Strona internetowa poświęcona projektowi i samej „Trasie pamięci” http://www.trasapamieci.brzeszcze.pl

45

Na terenie gminy znajdował się jeden z największych podobozów KL Auschwitz–Jawischowitz, który w latach 1942–

1945 funkcjonował jako zaplecze siły roboczej do pracy w kopalni węgla kamiennego w Brzeszczach. Przebywało

w nim około 2,5 tys. więźniów. Podobóz cieszył się wśród więźniów oświęcimskich szczególnie złą sławą.

Więźniowie innego podobozu KL Auschwitz-Birkenau na terenie gminy Brzeszcze – podobozu Budy – pracowali przy

melioracji stawów i w gospodarstwie rolnym. Przez jakiś czas w Budach była również umieszczona kobieca karna

kompania więźniarek przeniesiona z KL Auschwitz-Birkenau. W tym podobozie jednej nocy dokonano bestialskiej ma-

sakry około 90 więźniarek (głównie francuskich Żydówek).

Zwieńczeniem projektu była trzydniowa wizyta przedstawicieli Stowarzyszenia na rzecz pamięci o Auschwitz (Asso-

ciation Fond Memoire d’Auschwitz) z Francji – Isabelle Choko, Charlesa Barona, Jacquesa Celiseta – które w 1985 roku

wydało pierwowzór książki „Jawischowitz, podobóz Auschwitz”. Podczas wizyty goście uczestniczyli w spektaklu

poetyckim, spotkaniach z osobami niosącymi bezinteresowną pomoc więźniom z terenu gminy, z młodzieżą, miesz-

kańcami, zaproszonymi gośćmi i zespołem realizującym projekt, odbywających się podczas podsumowującej projekt

konferencji. Był to czas intensywnej wymiany wspomnień, refleksji i doświadczeń.

Zarówno młodzież, jak i uczestnicy konferencji mieli możliwość obejrzenia reportażu nakręconego w ramach projektu

oraz wysłuchania relacji gości z Francji. Podczas konferencji dodatkowo można było wysłuchać wystąpień autorów

filmu, przewodnika oraz tłumaczenia książki.

MOCNE STRONY PROJEKTU

Międzypokoleniowy charakter projektu to bez wątpienia jego mocna strona. Dzięki

zastosowanej metodologii wspomnienia pokolenia pamiętającego tragiczne wydarzenia stają

się lekcją historii dla młodych ludzi. W projekcie wykorzystane zostały różnorodne narzędzia komunikacji ułatwiające dostęp do informacji. Podstawą wymiany doświadczeń jest

jednak bezpośrednie spotkanie między ludźmi.

47WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Trasa pamięci

DANE KONTAKTOWE:


Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja

TYTUŁ PROJEKTU:


15 890 euro

WYSOKOŚĆ GRANTU:

Muzeum Historii Żydów Polskich

ul. Warecka 4/6

00-040 Warszawa


www.sprawiedliwi.org.pl

Polscy Sprawiedliwi

– Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja

Projekt realizowany przez Muzeum Historii Żydów Polskich („Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci”) ma na celu

gromadzenie relacji żyjących bohaterów Holocaustu oraz dokumentacji dotyczącej ich działalności. Materiały publiko-

wane są sukcesywnie na stronie internetowej Muzeum. Docelowo wszelkie informacje mają być zaprezentowane na

stronie internetowej: www.sprawiedliwi.org.pl.

Praca nad projektem rozpoczęła się od trzech spotkań mających na celu opracowanie materiałów edukacyjnych opar-

tych na źródłach: nagraniach audio i wideo oraz transkrypcjach wywiadów z osobami odznaczonymi tytułem „Spra-

wiedliwy wśród Narodów Świata”, zdjęciach archiwalnych, relacjach ocalonych.

Edukatorzy wspólnie przygotowali serię warsztatów dla młodzieży. Poruszane zagadnienia dotyczyły wykorzystania

filmu w opowiadaniu historii osób odznaczonych medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Pojęcie odpowiedzialności stanowiło temat przewodni opracowywanej w ramach programu serii warsztatów prze-

znaczonych do pracy z młodzieżą.

Podczas spotkań edukatorzy omawiali także metody pracy z tematem Sprawiedliwych. Zastanawiali się nad rolą edu-

kacyjną poszczególnych historii Polaków ratujących Żydów i tworzyli ogólną koncepcję warsztatów.

W wyniku projektu powstało:

• 130 historii ratowania (ze zdjęciami i fragmentami audio) opublikowanych na stronie;

• 50 kilkuminutowych filmów opowiadających historie, które opublikowano na stronie i kanale YouTube;

• 3 polsko-angielskie scenariusze warsztatów zajęć poświęconych ratowaniu Żydow przed Zagładą, stworzone

przez sześcioosobowy zespół edukatorów i historyków (do pobrania ze strony projektu);

49WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja

• 1000 wydanych pakietów zawierających broszurę i płytę z informacjami o projekcie a także 10 historii pomocy

ze zdjęciami i filmami oraz wspomnianymi scenariuszami edukacyjnymi.


Imponująca ilość materiałów edukacyjnych, które powstały w wyniku projektu,

to dowód na pasję, z jaką organizatorzy projektu podeszli do podjętego tematu.

51WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja

DANE KONTAKTOWE:


Noc i mgła

TYTUŁ PROJEKTU:

OKRES REALIZACJI PROJEKTU:13.05.2011–24.06.2011

20 133,69 euro

WYSOKOŚĆ GRANTU:

Stowarzyszenie Teatr Formy

Ul. Hallera 15

53-319 Wrocław


www.pantomima.pl

Noc i mgła

Interdyscyplinarny projekt „Noc i mgła” to opowieść o ofiarach II wojny światowej. Projekt został zrealizowany w ra-

mach Działania 4 - Aktywna pamięć europejska przez Stowarzyszenie Teatr Formy z siedzibą we Wrocławiu. Podczas

warsztatów uczestnicy zakwaterowani byli w Europejskim Ośrodku Pracy Twórczej w Drzemlikowicach, znajdującym

się w dawnym młynie wodnym.

Do wzięcia udziału w warsztatach zaproszeni zostali studenci i młodzi twórcy ze szkół artystycznych z siedmiu krajów

Europy: Polski, Niemiec, Czech, Belgii, Francji, Słowacji i Austrii. W trzech spotkaniach udział wzięło 57 osób.

W ramach projektu przygotowana została wystawa plastyczna zatytułowana „Ciągle widzę ich twarze” oraz spektakl

pantomimy „Zaginione człowieczeństwo” w wykonaniu uczestników warsztatów.

Dyskusje, seminaria, filmy, wykłady oraz warsztaty artystyczne (ceramiczne, malarskie, teatralne) miały na celu pobu-

dzenie refleksji na temat historii oraz wartości europejskich, takich jak wolność, demokracja i poszanowanie godności

ludzkiej. Pod koniec każdego tygodnia polscy i zagraniczni goście prezentowali swoje prace w Gross Rosen, w sztol-

niach w Walimiu, w Miłoszycach, w pałacu w Jakubowicach oraz na zamku Książ.

Kolejne zjazdy odbyły się w terminach:

10-17.04.2011

09-15.05.2011

13-19.06.2011

Poszczególne warsztaty zorganizowano w następujących miejscach:

13.05.2011 – Zamek Książ

13.05.2011 – pokaz specjalny dla młodzieży szkolnej

15.04.2011 – pałac w Jakubowicach

16.04.2011 – las w Miłoszycach – pomnik ofiar o zmierzchu

24.06.2011 – Rogoźnica – Muzeum Gross Rosen

24.06.2011 – Walim – Muzeum Sztolni Walimskich

53WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Noc i mgła

Patronat honorowy nad projektem objęli: Starostwo Powiatu Oławskiego, miasto Jelcz-Laskowice oraz wójt gminy

Oława.


Projekt zrealizowany przez Stowarzyszenie Teatr Formy to wyjątkowe przedsięwzięcie. Metody dydaktyczne zastosowane w pracy z młodzieżą okazały się ciekawe nie tylko dla uczestników warsztatów, lecz także dla odbiorców sztuki. Trudne zagadnienia do-

tyczące pamięci wydarzeń okresu II wojny światowej przedstawione zostały w pasjonujący sposób, na długo pozostając w pamięci.

55WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Noc i mgła

Patronat honorowy nad projektem objęli: Starostwo Powiatu Oławskiego, miasto Jelcz-Laskowice oraz wójt gminy

Oława.


Projekt zrealizowany przez Stowarzyszenie Teatr Formy to wyjątkowe przedsięwzięcie. Metody dydaktyczne zastosowane w pracy z młodzieżą okazały się ciekawe nie tylko dla uczestników warsztatów, lecz także dla odbiorców sztuki. Trudne zagadnienia do-

tyczące pamięci wydarzeń okresu II wojny światowej przedstawione zostały w pasjonujący sposób, na długo pozostając w pamięci.

publ edo mala zmiana pol - europadlaobywateli.pl · miasta i gminy 6 tożsamość obywatelska –...

Documents