МК

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

ВО ПРИЛОГ НА ЕФЕКТИВНО ИЗВРШУВАЊЕ НАНЕСПОРНИ ПАРИЧНИ ПОБАРУВАЊА:

ЛЕКЦИИ ОД ИСТОЧНА И ОД ЦЕНТРАЛНА ЕВРОПА

2

Признанија

Во овој извештај се анализира извршувањето на неплатените сметки за комуналниуслуги во Бугарија, Хрватска, Чешката Република, Естонија, Унгарија, Летонија,Литванија,Македонија,Полска,Романија,СловачкаиСловенијаиседавапрегледнаразните можности што им стојат на располагање на земјите што сакаат да гиреформираатовиепостапки.

Овојизвештајгоподготвијаг-ѓаСветозараПеткова(главенавториекспертзаБугарија)иг-ѓаЏорџијаХарли(водачнатимотиспецијалистзареформанаправосудството),аекспертите во земјите: г-ѓа Ана Крниќ (Хрватска), г-ѓа Луба Биардсли (Чешка иСловачка), г-ѓа Ширли Салм (Естонија), г. Петер Сајлај (Унгарија), г-ѓа Дана Роне(Летонија),г.МиндаугарВаициунас(Литванија),г-ѓаНенаИвановска(Македонија),д-рЈарославБелдовски(Полска),г-ѓаАнаМаријаАндроник(Романија)иг-ѓаВеснаПавличПивк (Словенија) ги прибраа информациите за законските прописи во споредбенитеземји и дадоа придонес со коментари и идеи за целокупната анализа. Г-ѓаМаринаМатиќБошковиќиг.СрѓанСвирчевдадоавреднинасокиисовети.

3

СОДРЖИНА

Извршнорезиме___________________________________________________________5

Методологија_____________________________________________________________8

1. Поставувањенапроблемот _______________________________________________8

2. Застареност____________________________________________________________10

3. Спречувањенанеплаќање_______________________________________________12

4. Неспорнипаричнипобарувања___________________________________________13

5. Фазинаизвршувањето__________________________________________________14

6. Видовипостапкизадобивањеизвршниисправи____________________________15

7. Надлеженорганзаиздавањеизвршнаисправазанеспорнипобарувања ______20

8. Територијалнанадлежност_______________________________________________22

9. ИКТиможностизаелектронскиподнесување______________________________23

10. Стандардизираниобрасциипотребадасеприложатдокази________________24

11. Судскиинотарскитакси________________________________________________25

12. Времетраењенапостапкатазадобивањеизвршнаисправа _________________27

13. Доставанаизвршнатаисправадодолжникот _____________________________27

14. Приговоринаизвршнитеисправи________________________________________3114.1.Форминаотсуствонаприговор_____________________________________________3114.2.Форминаприговор _______________________________________________________3214.3.Бесцелниприговори_______________________________________________________33

15. Предметиодмалавредност ____________________________________________34

16. Надлеженорганштоспроведуваизвршувањеврзсредстватанадолжникот___34

17. ИКТиизвршувањетоврзсредстватанадолжникот_________________________36

18. Заштитанадолжниците ________________________________________________3818.1.Ограничувањенаизвршувањеврзодреденикатегориисредстванадолжникот___3918.2.Стечајнафизичкилица____________________________________________________40

19. Управувањесореформите______________________________________________42

4

19.1.Управувањесореформатанапостапкатазадобивањеизвршнаисправа _________4319.2.Управувањесореформитевопроцесотнаизвршувањето______________________47

20. Намалувањеназаостатокот_____________________________________________48

21. Спротивставувањенареформите________________________________________5021.1.Спротивставувањенареформирањетонапостапкатазадобивањеизвршнаисправа_____________________________________________________________________________5021.2.Спротивставувањенареформирањетонаизвршувањето_______________________51

22. Заклучоци____________________________________________________________53

Литература ______________________________________________________________56

5

Извршнорезиме

1. Во оваа споредбена анализа се анализира извршувањето на неспорнитепарични побарувања во ЕУ-11, како и во Македонија (во понатамошниот текст„споредбениземји“)иседавапрегледнаможноститештоимстојатнарасполагањена креаторите на политиките. Корисници на оваа анализа ќе бидат креаторите наполитики во опкружувањашто се под притисок на голем заостаток на вакви тужби.Примарно,тоасеземјитеодЗападенБалкан,особеноониеодпоранешнаЈугославија.Анализата може да им помогне и на креаторите на политиките од други земји коисакаатдагоподобратизвршувањетонанеспорнитепобарувања.

2. Когасеистражуваизвршувањетонанеспорнитепобарувања,воизвештајотсепосветува особено внимание на сметките за комунални услуги бидејќи тиепретставуваат значителен дел од овие побарувања. Исто така, извршувањето насметкитезакомуналниуслугиечувствителнопрашањепорадисоцијалнатаважностнаовиеуслуги.

3. Неспорнитепобарувањасеизвршуваатводвефази:прво,добивањеизвршнаисправаивторо,извршувањенаизвршнатаисправа.Воситеспоредбениземји,овиедвефазисеспроведуваатоддваразличниоргана.Нитуеднаодспоредбенитеземјинемаизбранодагиобединидветефази.СамовоСрбијаивоЦрнаГораовиедвефазиседелодединственаизвршнапостапкаштојаспроведуваизвршител.

4. Воизвештајотсеправиподелбанапостапкитезадобивањеизвршнаисправанадва главни вида постапки: платен налог или издавање налог за извршување врзоснова на веродостојна исправа. Тие имаат различен обем (постапката за платенналог има поширок обем), но се базираат на заедничка карактеристика: тие седизајниранизаизвршувањенанеспорнипобарувањаипоприродасевонпарнични.

5. Вонпарничната природа на добивањето извршна исправа значи деканадлежните органи ги извршуваат неспорните побарувања на начин што е брз,правичен и економичен. Повеќето споредбени земји оваа надлежност им ја имаатдоверено на првостепените судови. Во Унгарија, Хрватска и Македонија оваанадлежностјаимаатнотарите.Наспротитоа,воСрбијаиЦрнаГора,извршителитегииздаваатиизвршуваатизвршнитеисправи.

6. Неколкуземјиимаатизбраноцентрализиранпроцесдодекадругисепотпирааттрадиционалнататериторијалнанадлежностнанадлежнитеоргани.Одредениземјисо ограничена територијална надлежност забележуваат нееднаков број предмети исериозни регионални разлики во роковите. Од друга страна, централизиранитесистемиобезбедуваатуниформнооптоварувањенизцелатаземја.

7. Користењетонаинформатичкатаикомуникациската технологија (ИКТ)честопомагадасеобезбедибрзоиефикаснопроцесирањенабарањазаиздавањеизвршниисправи. Во сите споредбени земји со централизирани системи, доверителите штосакаат да ја користат забрзаната постапка задолжително мора предметот да гоподнесателектронски.Споредбените земји содецентрализирани системиилиимаатсамоподнесувањенадокументинахартијаилинадоверителитеимдаваатможностдаподнесуваатбарањаелектронски.

6

8. Важен инструмент во управувањето со постапката е таксаташто ја наплаќаатнадлежнитеоргани.Таксатагипокриватрошоцитезафункционирањетонасистемотитребадагипоттикнедоверителитедајаизбератнајекономичнатапостапка.

9. Постапките за добивање извршни исправи за неспорните побарувања седизајниранидабидатбрзи.Во споредбените земји соцентрализираниелектронскисистеми, властите издаваат извршни исправи во рок од неколку дена одподнесувањето. Во другите земји, роковите се помалку предвидливи. Роковите сенајдолгионамукадепостапкитеимаатпарничниелементи.

10. Доставатанаизвршнитеисправидодолжницитенанеспорнитепобарувањаекритична заобезбедувањенаправотонадолжникотнаправично судење.Доставатавоспоредбенитеземјисевршиодразличнисубјекти:вработенивосудот,вработеникајнотарите,поштенскитеслужби.Начинитезадоставабездоказзаприемодстранана должникот често предизвикуваат приговори. Меѓутоа, тие начини често сенезаменливизаефективнотоизвршувањенанеспорнитепобарувања.

11. Приговоритесе критичноважнивоизвршувањетонанеспорнитепобарувањабидејќи исправите стануваат правосилни само ако нема приговор. Повеќетоспоредбени земји овозможуваат делумни приговори што може да води конзголемувањенавреметозапроцесирање,ноовозможуваатпоголемафлексибилност.Бесцелните приговори можат да го зголемат бројот на предмети и трошоците задоверителитеизадолжниците.

12. Во сите споредбени земји, извршувањето врз средствата на должникот говршат органи различни од оние што ја издаваат извршната изјава. Обично, тоа сеприватни извршителишто работат во високо регулирано опкружување. Ефективнотоизвршување може да биде помогнато од ИКТ која го олеснува управувањето сопредметот,дисциплинскитепостапки,утврдувањетоиблокирањетонасредстватанадолжникот или добивањето информации за задолженоста на компаниите и награѓаните.

13. Националните политики за извршување би требало да обезбедат соодветнимеханизми за спречување на непропорционални мерки или несразмерна штета задолжниците во случај на извршување. Двете главни групи на мерки за заштита надолжниците се забраните или ограничувањата на извршувањето кон одреденикатегории средства на должникот и усвојувањето закони за стечај на физичкилица/домаќинства.

14. Во извештајот се истражува управувањето со реформата во двете фази наизвршувањето.Добивањетоизвршнаизјава занеспорнитепобарувања генерално сереформира со: воведување постапка за платен налог, овластување на нотарите даиздаваат извршни исправи; дигитализација и/или централизација на оваа функција.Најзначајната реформа во областа на извршувањето е воведувањето на приватниизвршители.

15. Воизвештајотсеистражуваатфакторитештопридонесуваатвонастанувањетона заостаток во областа на извршувањето. Во него се утврдува дека правилата запрекин на застареноста додека се чека извршување и правилата за извршните

7

предметивомирувањеимаатдиректновлијаниеврзверојатностадекаќесесоздадезаостаток.

16. Конечно,воизвештајотсеразгледуваотпоротконреформитевоспоредбенитеземји и се утврдува дека иако генерално немал голем отпор на реформирањето наиздавањето на извршната исправа, во некои споредбени земји воведувањето наприватнитеизвршителиедочеканосопротивење.Опозицијатанареформитечестосејавува не во времето на нивното воведување туку во подоцнежните фази откакосистемите ќе функционираат неколку години и откако ќе се увидат нивнитенедостатоци. Сепак, успешните реформи во регионот нудат добар модел за земјитештоимаатсличникултурнииправнитрадиции.

8

Методологија

17. Во оваа споредбена анализа се анализира извршувањето на неспорнитепарични побарувања во ЕУ-111, како и во Македонија (во понатамошниот текст„споредбениземји“или„споредбенидржави“)иседавапрегледнаможноститештоимстојатнарасполагањеназемјитештосакаатдагиреформираатовиесистеми.Сеочекува примарни корисници на оваа анализа да бидат земјите од Западен Балканкадесудскитересурсисеподпритисокнаогромниотзаостатокнанерешенипредметиза извршување неплатени сметки за комунални услуги. Истовремено, утврденитеефикасностиидобрипрактикибиможеледаимбидатодкористинапонапреднитеземји вклучувајќи ги и споредбените земји што сакаат да ги оптимизираат овиепроцесивонивнатаправнарамка.

18. Во анализата се прави поделба на процесот на извршување на сметките закомуналниуслугинадвеодделнифазиисеистражуваатглавнитекарактеристикинадвете фази во споредбените земји. Првата од овие фази е добивањето извршнаисправаврзосновананеплатенатасметка.Вторатафазаеизвршувањетонаизвршнатаисправа.Кајземјитекоиспроведуваатреформи,востудијатасеистражувапроцесотнауправувањесореформите,главнитедвигателинареформата,отпоротконреформитеи проблемите на спроведувањето што се присутни и понатаму. Во студијата сеистражуваипрашањетона заостатокотнаизвршувањатаи серазгледуваатможнитефакторизатоа.

19. Методологијата за развивање на оваа анализа опфати канцеларискоистражување и користење на известители во земјите кои поднесуваа деталнипрашалници за извршувањето на сметките за комунални услуги во споредбенитеземји. Во извештајот се истражуваат патеките кои вообичаено ги избирааткомуналните претпријатија како најбрзи и најекономични. Исто така, оптималнатапроцедурална патека за извршување на сметките за комунални услуги во секојаспоредбеназемјанеенаправенасамозасметкитезакомуналниуслуги.Тааобичносеоднесува на повеќе видови парични побарувања. Поради тоа, корисноста на овааспоредбенаанализаодиподалекуодсметкитезакомуналниуслугиисеоднесуванаповеќетопаричнипобарувања,особенонанеспорните.

1. Поставувањенапроблемот

20. Извршувањетонапобарувањатаврзоснованасметкитезакомуналниуслугипретставува главна причина за преоптовареност на судовите во некои земји одЗападенБалкан.ВоПрегледотнафункционирањетонаправосудствотовоСрбијаод2014 година се проценувадека неплатените сметки за комунални услуги сочинуваатоколу 80% од извршните предмети. Околу 1,7 милиони од 2 милиони извршнипредметишточекалерешавањевоосновните судовина крајотна2013 годинабиле

1ЕУ-11сеоднесуваназемјитеодпоранешниотисточенблоккоисегасеземјичленкинаЕвропскатаУнија(ЕУ):Бугарија,Хрватска,ЧешкатаРепублика,Естонија,Унгарија,Летонија,Литванија,Полска,Романија,СловачкаиСловенија.

9

поврзанисонеплатенисметкизакомуналниуслуги.2Поизменитеназаконодавството,новите извршни предмети одат преку приватните извршители, но и понатамупретставува предизвик расчистувањето на постојниот заостаток во основните судови,какоиосигурувањетодекапостоечкиотзаостатокнемаедноставнодасепрефрлиодсудовите на приватните извршители. Со Прегледот на функционирањето направосудството се утврдуваат главните причини за заостатокот кај предметите сонеплатенисметкизакомуналниуслугивоСрбија3.

Поле 1: Двигатели на заостатокот на извршувањето на неплатените сметки за комуналниуслугивоСрбија

§ Застареност: Компаниите имаат 12 месеци да поведат извршна постапка за нивнитепобарувањеилитиеќезастарат.Порадитоатиегипреплавуваатсудовитесоилјаднициизвршни предмети преку постапкашто автоматски се генерира од нивните софтверскисистеми.

§ Неспојувањенапредметите:Номиналнатавредностнаненаплатенитепобарувањачестое незначителна (на пример под 10 евра). Повторените извршни предмети со малавредност (од ист доверител, ист вид на долг и ист должник) се акумулираат запостојанитенеплаќачи,ноникогашнесеспојуваат.

§ Социјалнипрашања:Сиромашнитекоинесевосостојбадагиплаќаатсвоитесметкисотекнавремеакумулираатдолг.

21. И Босна и Херцеговина (БИХ) се мачи со извршувањето на сметките закомунални услуги. Со Дијагностичката проценка на режимот на извршување напарничнитепобарувањавоБИХсепроценувадекаво2015годинаоколу1,5милионипредметисонеплатенисметкипретставувале93,5процентиодвкупниотбројизвршнипредмети.4 Истата студија утврдува четири главни причини за заостатокот на овиепредметивоБИХ5.

2SerbiaJudicialFunctionalReview,Multi-DonorTrustFundforJusticeSectorSupportinSerbia,WorldBank,2014,p.11athttp://www.mdtfjss.org.rs/archive//file/Serbia%20Judicial%20Functional%20Review-Full%20Report.pdf.3Ibid.,p.99–100.4DiagnosticAssessmentoftheEnforcementRegimeofFinalCivilClaimsinBosniaandHerzegovina,USAID’sJusticeActivityinBosniaandHerzegovina,March2016,p.96,athttp://usaidjp.ba/assets/files/publication/1465828693-diagnostic-assessment-of-the-enforcement-regime-of-final-civil-claims-in-bih.pdf.5Ibid.,p.99.

10

Поле2:ДвигателиназаостатокотнасметкитезакомуналниуслугивоБИХ

§ Лошквалитетнаподатоцитезакорисницитенакомуналнитеуслуги:многупредметисеоднесуваатналуѓечијаадресаепогрешна,коисепочинати,коиплаќаатнаратииликоивеќегоимаатисплатеносвојотдолг.

§ ТешкатасоциоекономскасостојбанамногуграѓанивоБИХ.

§ Непостоење ефективен систем за извршување со кој се охрабрува намаленотоизвршувањенафинансискитеобврски.

§ Големприливнапредметиподнесениодкомуналнитепретпријатијапорадикраткиотрокна застареност и многу ригидните правила што мора да ги почитуваат компаниите војавнасопственост.

22. Какоштоеилустрирановоцитиранитеанализи,државитеодЗападенБалканимаат слични закани и проблеми. Некои од нив би можеле да се разрешат сокористењенаискустватаодспоредбенитеземји.

2.Застареност

23. Чудна карактеристика на земјите што беа дел од поранешна Југославија екраткиотрокназастарувањенапобарувањатазакомуналниуслугиодфизичкилица.ВоБИХ,Хрватска,Македонија,СрбијаивоСловенијаовиепобарувања требада сеутужат во рок од една година од нивното доспевање. Ова законски чуднакарактеристикавлијаеврзпроцедуралнотооднесувањенакомуналнитепретпријатијабидејќи тиеморачестодаподнесуваатпредмети заизвршувањезарелативномалиизноси. Честото поднесување води кон зголемување на извршни предмети занеплатенисметкизакомуналниуслуги.Наспротитоа,воситедругиспоредбениземји,рокот за застарување на побарувањата за комунални услуги е многу подолг што еприкажано на Слика 1.6Летонија иЛитванијаимаат значително подолги рокови назастареност за побарувањата за комунални услуги споредено со сите другиспоредбениземји.

6Заземјитевокоирокотназастареностнасметкитезакомуналниуслугиеразличензафизичкилицаизакомпании,графиконотгоилустрирарокотназастареностзафизичкилица.

11

24. Рокотна застареност запобарувањаод сметки за комунални услугиобичноепократок од генералниот рок на застарување во споредбените земји.Меѓутоа, овиепократкироковисеприменливисамовопогледнапрватафазанаизвршувањетот.е.на добивањето извршна исправа. Обично, откако ќе се добие извршна исправа,основотзапобарувањетосесметадекасетрансформирал(т.е.веќенеепобарувањеврзосновананеплатенасметказакомуналниуслугитукупобарувањеврзоснованаизвршнаисправа)исеприменуваопштиот,обичноподолгрокназастареност.Споредтоа, во Бугарија, рокот на застареност за побарувања за комунални услуги е тригодини, но по добивањето извршна исправа, почнува нов рок од пет години; воПолска,рокот е три години, но оддобивањетоизвршнаисправа обновениот рок назастареност е десет години; во Хрватска, рокот на застареност на побарувањата закомуналниуслугиееднагодини,нооткакоимаподнесок,новиотрокназастареностедесетгодини.

25. Рокотназастареностштовлијаеврзодлукатанадоверителитекогадабараатизвршување на нивните побарувања е рокот што се применува пред добивањетоизвршна исправа. Овој рок на застареност за побарувањата за комунални услуги еособено кус во земјите од поранешна Југославија (т.е. една година). Овој избор наполитикитеверојатносебазиралнасоцијалнатазаштита.Меѓутоа,тојводиконмногучесто поднесување барања за издавање извршни исправи за сметки за комуналниуслугииможедапридонесе запреоптоварувањена судовите/извршнитеоргани.Возависностодструктуратанатакситезаодреденаизвршнаактивност,оваапоставеностможедапретставуваголемооптоварувањеизадолжниците7.

7Додекатакситезарелативноголемитепобарувањаобичносепресметувааткакопроцентодпобарувањето,вомногуземјиимаминималенфиксенизноснатаксата(например2%,нонепомалкуод20евра).Споредтоа,когаповеќемалипобарувањанесеспојуваат(какокогаимамечестоподнесување),вкупнататаксабибилапоголемаотколкукогабибилеспоени.Вонекоиземји(Естонија),постоиединствена,рамнатаксазаелектронскопроцесирањенаплатнитеналози.Ивотиеслучаи,неспојувањетобидовелодомногупоголемитрошоци.Акодоверителотуспееданаплати,тиетаксинакрајотќегиплатидолжникот.

1 1 12

3 3 3 3 3 3

10 10

0

2

4

6

8

10

12

Слика 1:Рокназастареност (години)

12

3. Спречувањенанеплаќање

26. Земјите што имаат воспоставено ефективни мерки за спречување нанеплаќањето можат однапред да спречат повеќе проблеми со извршувањето насметките за комунални услуги. Најчестата мерка за спречување на неплаќањето еможностакомуналнитепретпријатијадајапрекинатуслугатавослучајнанеплаќање.Кога е прифатливо прекинувањето на услугите, тоа доведува до повисоки стапки надоброволноплаќањена сметките.Меѓутоа,порадисоцијалнатаважностнауслугата,прекинувањето на услугата може да биде забрането или ограничено со закон,оставајќи им на комуналните претпријатија единствена можност да бараатизвршувањепрекуправосудниотсистем.

27. Романија, Естонија и Чешката Република дозволуваат прекин на услугите вослучајнанеплаќање.ВоХрватска,ЛетонијаивоБугарија,комуналнитепретпријатијаимаат такво право по сила на закон. Меѓутоа, во овие земји, прекинувањето науслугите може да се покаже практично невозможно кога е потребно влегување вопросториите на должникот (на пример кај затоплувањето на домаќинствата воБугарија) бидејќи должникот не може да биде обврзан да обезбеди пристап. Истотака, ако обезбедувањето на комуналната услуга е технички поврзано со другидомаќинства–например,кајцентралногреењенастанбенкомплекс–исклучувањетовопраксаможедабиденевозможно.

28. Водруги земјиисклучувањетоеограничено со закон.МакедонијаиУнгаријазабрануваатисклучувањеодводоснабдувањенадомаќинстваод хигиенскипричини(но, во Унгарија е можно ограничување на водоснабдувањето). Во Литванијаснабдувањетосоелектричнаенергијанасоцијалноранливипотрошувачи8немадаимбидепрекинатоакодолжатпомалкуодтримесецизаосновниотсоцијаленизнос9(т.е.акодолжатпомалкуод114евра).Снабдувањетосоелектричнаенергијанасоцијалноранливите потрошувачи не може да им биде прекинато во петок, во викенд, предфестивали, на јавни празници или во итни ситуации (кога максималната дневнатемператураепонискаод-15илиповисокаод+30степениЦелзиусови).Литванскотозаконодавство дозволува прекинување на комуналните услуги само во случај акопостојатсоодветнитехничкиусловизапрекинувањенауслугатасамонаконкретнотодомаќинство.ВоСловачкаможедасеисклучуваснабдувањетосоелектричнаенергијаигас.Меѓутоа,неедозволеноисклучувањенаводоснабдувањетоиканализацијатавостанбенизградикогадоговоротзаовиеуслугиепомеѓуснабдувачотиуправителотназградата.

29. Друга мерка што спречува неплаќање на сметките за комунални услуги еплаќањетооднапред.ВоУнгарија,најноватамерказаспречувањенаакумулирањенанеплатенисметкиеовозможувањенајавнитекомуналнипретпријатија(побарање)дапоставуваат припејдмерачи во просториите на одредени високо ризични групи (т.е.поединцисоисторијананеплатенисметкиитн.).Овиеприпејдмерачисе„полнат“на

8Оваселицакоипорадимногулошатафинансискасостојбадобуваатпаричнапомошоддржавата.9ВоЛитванија,сегашниотизноснаосновнотосоцијалноправое38евра,т.е.кумулативнавредностодтрисоцијалниправа,односноприближно114евра.

13

истиот начин како припејд картичките за мобилни телефони. Консеквентно, акодолжникот не го наполни мерачот, услугата автоматски се прекинува, и не сеакумулирадолгкондобавувачотнајавнатауслуга.

Поле3:Поврзувањенасметкитезакомуналниуслугисокредитнитедосиеја

Интересен пример на мерка со која ефективно се намалуваат заостанатите долгови конкомуналните компании е наведен во ДуингБизнис 2017. Во Соединетите АмериканскиДржави,ДТЕ Енерџи – компанија за електрична енергија и природен гас – во август 2006година почнала целосно да ги поднесува податоците за плаќањето до кредитните бироа.Корисниците на ДТЕ без претходна кредитна историја (8,1% од вкупниот број) добивалекредитнодосиеиликредитенбилансипочналедаимдаваатприоритетнаплаќањатаконДТЕ.10 Во рок од шест месеци ДТЕ имал 80.000 помалку сметки со долгови. Оваа добрапрактикасеспроведуваивонекоиземјиворазвој.11

30. Меркитезаспречувањенанеплаќањетотребадаимаатулогавонамалувањетонаобемотнапобарувањатазакомуналниуслуги,нонивотонанивнотовлијаниенеедоволнозадасенамалиобемотнапристигнатитетужбизаизвршувањенасметкизакомуналниуслуги.

4.Неспорнипаричнипобарувања

31. Честопатинеплатенитесметкизакомуналниуслугичестоспаѓаатвонеспорнитепаричнипобарувања.Содругизборови,иакодолжницитенегиплаќаатсвоитесметки,тие активно нема да ги оспорат побарувањата пред суд. Како резултат на тоа,извршувањето на неплатените сметки за комунални услуги обично почнува сопостапка за извршување на неспорно побарување со соодветната земја. Акодолжникотнеприговори,извршнатаизјаваможедаседобиебрзоиевтино.Оддругастрана,акодолжникотприговори,природатанапостапкатасеменуваипредметотодипопатекатанапарниченпредмет.Воовојизвештајглавносеразгледуваатпостапкитезаизвршувањесметкизакомуналниуслугикаконеспорнипобарувањабидејќитоаепатекатапокојаобичноодатовиепредмети.

32. Во идеален случај, националната постапка за извршување на неспорнитепаричнипобарувањабибилавосогласностсоМинималнитестандардизапостапкизанеспорни побарувања пропишана со Регулативата (ЕС) бр. 805/2004 на ЕвропскиотПарламент и Совет од 21 април 2004 година со која се воведува Европски налог заизвршување на неспорни побарувања (во понатамошниот текст Регулатива (ЕС) бр.805/2004).Придржувањетоконоваарегулативабиосигурилодекаизвршнитеисправи

10КонференцијанаСветскабанка.Седмицанафинансискатаинфраструктура.Бразил,15–17март2010година.11GettingCredit:CreditInformation:Castingawidenettoexpandfinancialinclusion,DoingBusiness2017:EqualOpportunityforAllPublished:October2016,Pages:58–64athttp://elibrary.worldbank.org/doi/10.1596/978-1-4648-0948-4_Case3.

14

издадени од земјите членки на ЕУ се прифатливи за потврдување како Европскиналозизаизвршување.

Поле4:Коипобарувањасенеспорни?

Во членот 3 од Регулативата (ЕС) бр. 805/2004 се дефинираат ситуациите во коипобарувањетоможедасесметазанеспорно.Тиесе:

(а)должникотизричносесогласилсоприемотилисопорамнувањекоееодобреноодсудилиезаклученопредсудвопостапка;или

(б)должникотникогашнеприговорилнанего,восогласностсорелевантнитепроцедуралниусловисогласнозаконотназемјатачленканапотекла,вотекотнасудскапостапка;или

(в) должникот не се жалел или не бил застапуван на судското рочиште за побарувањетооткаконапочетокотприговорилнапобарувањетовотекотнасудскапостапка,подусловсотоа однесување имплицитно се прифаќа побарувањето или фактите што ги навелдоверителотсогласнозаконотназемјатачленка;или

(г)должникотизричносесогласилсопобарувањетовоавтентичнатаисправа.

33. Според тоа, кога се извршуваат неплатени сметки за комунални услуги,комуналнотопретпријатиеповедувапостапкаподпретпоставкадекадолжникотнемада го оспори побарувањето. Во текот на оваа постапка, побарувањето треба да гиисполнува условите што се наведени погоре за да се квалификува за издавањеизвршнаисправазанеспорнопобарување.

5.Фазинаизвршувањето

34. Во сите споредбени земји, неплатените сметки за комунални услуги не седиректноизвршни.Порадитоа,постапкатазанивноизвршувањесодржидвеодделнифази:прво,добивањеизвршнаисправаивторо,извршувањенаизвршнатаисправа.

35. Во сите споредбени земји, овие фази на извршувањето претставуваат двеодвоени постапки што ги спроведуваат различни органи. Органите надлежни заиздавањеизвршниисправиобичносесудовитеилинотарите,додекаодговорностазаспроведување на извршувањето обично е на извршителите. Земјите ретко гиобединуваатовиедвефази.Исклучително,воСрбијаивоЦрнаГора,овиедвефазисеобединети и двете сочинуваат дел од единствена извршна постапка што јаспроведуваатизвршителите.Овааполитикаедубиознапорадипричиништоќебидатразгледаниподолувоанализата,какоиворазгледувањетонанадлежнитеорганивоспоредбенитеземји.

36. Доверувањето на одговорноста за издавање на извршна исправа и заизвршувањенадваразличниорганиепорадиповеќепричини.Прво,когасеработизаразличниоргани,органотшто јаиздаваизвршнатаисправанемаинтересодисходотнапредметот.Откакодоверителотќе јаплатитаксатазабарањето,одлукатадалиќеиздадеилинемадаиздадеизвршнаисправаневлијаеврзобемотнаработатаиливрзприходитенанадлежниоторганвоиднина.Второ,повеќетоспоредбениземјиимаатпостапки за издавањеизвршниисправи со коимногу брзо се прави разлика помеѓу

15

спорните и неспорните побарувања и овозможуваат вторите да продолжат низодделна,брзапатека.Акопобарувањетоенеспорно,сеиздаваизвршнаисправа.Акопобарувањетоеоспорено,извршниотпреметпродолжувакакопарница.Трето,содвеодделни постапки многу полесно се постигнува специјализација на надлежнитеоргани.Конечно,когадветефазипретставуваатодделнипостапки,прватасезатворабрзоинеостануванепотребноотворенапорадитешкотиитенаизвршувањетоштонесеповрзанисооспорувањетонапобарувањето.

37. Во системите воСрбија и воЦрна Гора, кадедветефазинаизвршувањето сеобединетивоедна,еднаодпричинитезаголемиотбројпредметиенеспојувањетонасличните предмети12. Во принцип, постојат економски механизми за да се охрабриспојувањетонапредметите,одкоиеденетаксаташтооднапредјаплаќадоверителотза секое мало побарување што треба да се изврши. Таксата обично е процент одпобарувањето, но ако вредноста на предметот е мала, како што често е случај сопобарувањатазанеплатеникомуналниуслуги,таксатаефиксенминималенизносштогонадминуватојпроцент.Овојвиднаструктуранатакситегоохрабрувадоверителотдагиспоиидентичнитепобарувањанаместодагиподнесувапоединечно.

38. Меѓутоа, кога извршните исправи за побарувањата за комунални услуги сеиздаваат од приватни субјекти што го водат и нивното извршување, некои од тиесубјектисакаатдапривлечатголемидоверителисотоаштоќеимпонудатекономскипотикнувањаштоможатдагообесхрабратспојувањетонапобарувањата.Примеризаваквипотикнувањабибилеовозможувањетонадоверителитеданегиплаќааттакситеоднапред или давањето попуст на таксите. Во ваква ситуација, комуналнитепретпријатија може да не се мотивирани да ги спојат побарувањата. Наспроти тоа,комуналното претпријатие и приватниот извршител можат да бидат мотивирани даизвршуваатголембројидентичнималипобарувањанаместоедноголемо,бидејќипоуспешното извршување должникот ќе мора да плати повисоки такси и/или правнитрошоци.Немамотивацијазаодделноподнесувањенабројнималипобарувањакогаиздавањето на извршна исправа и нејзиното извршување се две одделни постапкиштогиспроведуваатразличниоргани.

6.Видовипостапкизадобивањеизвршниисправи

39. Постојатдва главнивиданапостапкишто се користат за добивањеизвршниисправи за неплатени сметки за комунални услуги во споредбените земји: првиот,платен налог и вториот, издавање налог за извршување врз основа на веродостојнаисправа. Иако тие се разликуваат во секоја споредбена земја, се базираат назаеднички карактеристики. Главната карактеристика на овие постапки е дека седизајниранизадасеосигуриизвршностнанеспорнипобарувања.Порадитоа,тиепоприродасевонпарнични.Вотекотнаовиепостапки,надлежниоторгангоразгледувабарањето на доверителот и донесува одлука без учество на должникот.Разгледувањетопоприродаеадминистративно,безразликадалинадлежниоторгане

12Терминот„сличнипредмети“какоштосекористиовде,значипредметисоистдолжникииствиднадолгт.е.предметиштоспоредрелевантнитепроцедуралнизаконибиможеледасеспојат,нодоверителотодлучилдагиподнесеодделно.

16

судскиилине.Аковооваапостапкасепојависпоренелементкакоштоеприговорнадолжникот,споротсерешававоодделенпарниченпредмет.

Табела1:ПостапкизаизвршувањепобарувањазакомуналниуслугивоспоредбенитеземјиБугарија ПлатенналогХрватска Налогврзоснована

веродостојнаисправаЧешка ПлатенналогЕстонија ПлатенналогУнгарија ПлатенналогЛетонија ПарницаЛитванија ПлатенналогМакедонија Налогврзоснована

веродостојнаисправаПолска ПлатенналогРоманија КвазиплатенналогСловачка КвазиплатенналогСловенија Налогврзоснована

веродостојнаисправа

40. Платниот налог се користи за добивање извршна исправа за побарувања закомуналниуслугивоповеќетоспоредбениземји.ТојеширокозастапенивоповеќетоземјичленкинаЕУ.Оваапостапкаедизајниранадаосигурибрзаиевтинапатеказадобивање извршна исправа за широк спектар неспорни парични побарувања. Вонекоиодспоредбенитеземји(Естонија,Бугарија,Полска,ЧешкатаРепублика)постоинајвисокизноснапобарувањето;водруги(Литванија,Романија,Словачка)износотнапобарувањето е ирелевантен. Во Унгарија највисокиот износ за користење на оваапостапка е толку висок (1,33 милиони евра) така што нема никаков ефект врзизвршувањето на сметките за комунални услуги (поради практични причини, воСликата 2, Унгарија е прикажана дека нема највисок износ за поведување на оваапостапка).Другакарактеристиканаунгарскиотсистемедеказапаричнипобарувањасовредностдооколу3.300евраезадолжителнокористењетонаплатниотналог13.

13ЗадолжителнотокористењенапостапкатавоУнгаријазначидеказапобарувањесовредностпомалаод3.300еврапрвотребадасепробасопатекатазанеспорнипобарувањадурииакодоверителотверувадекаќеимаприговороддолжникотипредметотвосекојслучајќетребадасепродолжикакопарница).

50%

25%

17%8%

Слика1:Виднапостапката

Платенналог

Налогврзоснованаверодостојнаисправа

Квазиплатенналог

Парница

17

41. Доверителите поднесуваат стандардизирано барање за поведување постапказа платен налог. Барањето го разгледува надлежен орган и ако ги задоволува ситеформални услови се издава платниот налог. Нормално, должникот има кус рок заприговорпоприемотнаналогот.Аконесеподнесеприговор,платниотналогстануваконечен14иповлекуваиздавањеизвршнаисправа(иликонеченналогштосампосебепретставуваизвршнаисправа).Акосеподнесеприговор,постапкатасезапираилисепрекинува и предметот се преиначува во парница. Според тоа, во вообичаениотпроцес за издавање платен налог не треба да има воопшто парнични елементи. Сосекој приговор се напушта постапката за платен налог и значи поведување новапарнична постапка. Во некои споредбени земји, приговорот автоматски готрансформира предметот во парничен (Полска, Хрватска). Во други, по приговорот,доверителоттребадаодлучидалидаповедепарничнапостапкаилиневокусрокподобивањетонаприговорот(Бугарија,Естонија).Вториотначинспоредкојдоверителоттребаактивнодаповедепарничнапостапкапоприговоротпридонесувазаполитикатана обесхрабрување на парничните предмети и им овозможува на доверителитепоголемафлексибилноствоуправувањетосонивнитетрошоциисооднесувањетовопостапките.

42. Постапкатазаиздавањеналогврзоснованаверодостојнаисправасекористиза сметки за комунални услуги само во оние споредбени земји што беа дел одпоранешнаЈугославија.15Тааимамногусличностисопостапкатасоплатенналог,нопообем е потесна. Генерално се применува на сметките за комунални услуги,меници,чекови, јавни документи, изводи од деловни книги, законски заверени приватнидокументиидокументиштопозаконсесметаатзајавни.Воземјитекадеиздавањето

14Воповеќетоспоредбениземји,органотиздаваплатенналогиаконемаприговортојстануваправосилен.Водругиспоредбениземји(напримервоЕстонија),органотиздавапредлогнаплатенналогивослучајданемаприговориздаваиплатенналог.Овиеразликисечистотехничкиинејаменуваатприродатанапостапката.15Другиземји(напримерБугарија)имаатизабрзанапостапказаверодостојниисправи(врзоснованачлен417одбугарскиотЗаконзапарничнатапостапка);меѓутоа,тоанесеприменуванасметкитезакомуналниуслуги.

0€

5 000€

10 000€

15 000€

20 000€

25 000€

30 000€

35 000€

40 000€

Литванија Романија Словачка Унгарија Естонија Бугарија Полска Чешка

Слика2:Највисокиизносизакористењенапостапкатасоплатенналог

18

наналогврзоснованаверодостојнаисправаеединствениот16видзабрзанапостапказа добивање извршна исправа, може да има голем број парични побарувања коииакосенеспорни,несезасноваатнаверодостојнаисправа.Воотсуствонапостапказаиздавањенаплатенналог,извршнитеисправизатиепобарувањатребадаседобијатпреку стандардните патишта во парничната постапка. Тоа може да претставуванепотребнооптоварувањенасудскиотсистемкојбитребалодасеангажиразаскапипарничнипостапкизапредметиштобиможеледасеразрешатвонпарнично.

43. Нивото на разликите во обемот помеѓу постапката со веродостојна исправа ипостапката со платен налог може да се илустрира со пример од Бугарската судскастатистика. Пред воведувањето на постапката со платен налог, бугарскиот законпредвидуваше само издавање налог врз основа на веродостојна исправа (постапкакоја во тоа време ја користеа и комуналните претпријатија). Според судскатастатистика, постапката за издавање на налог врз основа на веродостојна исправасочинувашеоколу 20 процентиодпарничните постапки во првостепените судови во2006 година.17 Воведувањето на постапката со платен налог и како резултат на тоаекспанзијатанакатегориитепредметиштосеподобнизазабрзаноиздавањеизвршнаиспрана на сите парични побарувања под одреден праг, доведе до значителнозголемување на уделот на овие постапки. Сега, платните налози сочинуваат над 50процентиодситепарничнипостапкивобугарскитепрвостепенисудови.Јасноедекаобемотнапостапкитесоплатниналозиемногупоширокодобемотнапостапкитесоверодостојнаисправаобезбедувајќиевтинабрзаможностзаголембројпредметикоибибилеисклучениодбрзоразгледувањеибитребалодапоминатнизстандарднатаипобавнапатеказапарничнитепредмети.

44. Фактотдекаспоредпостапкатасоверодостојнаисправасметкитезакомуналниуслуги имаат статус на службени (исто така се сметаат за автентични и верни)документи, иако комуналните претпријатија се комерцијални субјекти (честопатицелосно или делумно во приватна сопственост), може да создаде перцепција наповластен третман на давателите на комунални услуги наспроти другите економскиоператори во земјата.Од оваа перспектива, платниот налог е поинклузивен бидејќисите граѓаниибизнисиможатда гокористатдабараатизвршниисправизанивнитепарничнипобарувања.

45. Како што е илустрирано во табела 1, две споредбени земји, Романија иСловачка имаат воспоставени постапки што го носат името „платен налог“, но имнедостасува основната карактеристика18 на платниот налог т.е. тие не секогаш се

16НапримервоСловенијасметкитезакомуналниуслугисеизвршуваатпрекупатекатасоверодостојнаисправа,меѓутоаСловенијаимаистандарднапостапкасоплатенналогзадругитенеспорнипобарувањаодносноиздавањетоналогврзоснованаверодостојнаисправанееединствениотвидзабрзанапостапказадобивањеизвршнаисправазанеспорнитепобарувања.17Деталнатасудскастатистикаод2005годинаможедасенајденаинтернетстраницатанаВрховниотсуднаБугаријанаhttp://www.vss.justice.bg/page/view/1082.18НепарничнатаприроданаплатниотналогкакоосновнакарактеристиканапостапкатапроизлегуваодкарактеристикитенапостапкатасоплатенналогсогласноРегулативата(ЕС)бр.1896/2006—сокојасевоспоставувапостапказаевропскиплатенналогкојаедизајнираникакопостапкасамозанеспорнипобарувања.ВидијапреамбулатанаРегулативата(ЕС)бр.1896/2006,какоичлен1,1(a).

19

вонпарнични.Конкретно,воРоманија,постапкатачестосодржиприбирањедоказиисудско рочиште на кое се повикуваат странките. Во Словачка, кога се соочуваат собарањето на доверителот, судиите имаат дискреционо право да одлучат далипостапката ќе оди низ забрзаната патека или ќе претставува парнична постапка.Порадиможнатапарничнаприроданапостапкатазаплатенналог,постапкитевоовиеземји запотребитенаоваа студија се квалификуваат какопостапки соквазиплатенналог.

46. Друг исклучок од непарничната природа на барањето за извршување напобарувањата за комунални услуги е Летонија, каде сметките за комунални услугиглавно се извршуваат преку стандардните парнични постапки. Правилата може дабидат поедноставени кога вредноста на побарувањето е под одреден праг, нопостапката и понатаму е многу посложена и поскапа од генерално непарничнитепостапкиштосекористатводругитеспоредбениземји.Интересноедекакомуналнитепретпријатија воЛетонија обично ја избираат парничната постапка и покрај тоаштоимаат на располагање „предупредувачка“ постапка која е слична на постапката соплатенналог.Тоаможедаепорадинепостоењетопомалитрошоциводизајнирањетона „предупредувачката“ постапка. Литванскиот закон пропишува и постапка заиздавање налог за извршување врз основа на веродостојна исправа. Меѓутоа, воЛетонија,сметкитезакомуналниуслугинесесметаатзаверодостојниисправи.

47. Искуството на Бугарија им дава уште една можност на комуналнитепретпријатија воизборотнапостапката заизвршувањенанеплатените сметки.Иакопостапкитезаизвршувањенанеспорнитепобарувањаседизајниранидабидатевтинии брзи, тие можат да се пролонгираат со приговорите на должникот или порадипреоптовареност на судот (особено во главниот град Софија). Поради тоа, некоикомунални претпријатија како и мобилни оператори во своите договори сокорисницитеимаатодредби за арбитража со кои сеизбираатнејасните арбитражнисудови. Според тоа, наместо да ја изберат постапката со платен налог кај општитесудови, доверителите поведуваат парнична постапка кај избраниот арбитражен суд.Непристрасностанаовиесудовичестоможедаседоведевопрашање.Какорезултатна тоа, во јануари 2017 година, бугарскиот законодавец забранил клаузули заарбитражаводоговоритесокорисниците.19

48. Воцелина,платнитеналозиорганизираникакоцелосновонпарничнипостапкисе највообичаен начин за извршување на сметките за комунални услуги воспоредбенитеземји.КогаќесеспоредатсопостапкитезаиздавањеналогврзоснованаверодостојнаисправакоисекористатвоземјитенаЗападенБалкан,постапкитезаплатенналогимаатпоширокобеминаситедоверителиимдаваатеднаковтретман,бездаимдадатспецијаленстатуснадавателитенакомуналниуслуги.

19Изменаначленот19одбугарскиотЗаконзапарничнатапостапкаод24јануари2017година.

20

7.Надлеженорганзаиздавањеизвршнаисправазанеспорнипобарувања

49. Какоштобешепогореопишано, постапките соплатенналог какоииздавањеналогврзоснованаверодостојнаисправапоправилосевонпарничниипоприродасеуправни.Сотоаимседаваизборнакреаторитенаполитикитедагоизбераторганоткојбибилнадлежендагиспроведуваовиепостапкинаначинштоеекономиченигизаштитува правата на граѓаните. Споредбените земји ја имаат доверено овааодговорностнапрвостепенитесудовиилинанотарите.

Табела2:Надлежниоргани

Бугарија СудХрватска НотарЧешка СудЕстонија СудУнгарија НотарЛетонија СудЛитванија СудМакедонија НотарПолска СудРоманија СудСловачка СудСловенија Суд

50. Какошто е прикажано на сликата 2 погоре, органот за издавање на извршнаисправа обично е судот. Меѓутоа, имајќи ја предвид управната природа наразгледувањетонанеспорнитепобарувања,некоиземји,кадепрвостепенитесудовисенадлежниорганизаиздавањенаизвршниисправи,имаатнаправенонапориштоеможноповеќедагиослободатсудиитеодовааработа.Споредтоа,Е-судотвоПолскаиздаваплатниналозизацелатаземја,аимасамо8судиии119судскислужбеницисоправничко образование (referendarz) кои се овластени да потпишуваат издавањеплатни налози. Друг пример е Централната служба за веродостојни исправи (вопонатамошниоттекст(ЦСВИ)наОсновниотсудвоЉубљана,Словенија,којимасамо4судиии62службенициииздаваналозиврзоснованаверодостојнаисправазацелатаземја. Во Естонија, специјализиран централизиран судски оддел што издава платниналози за целата земја има само 4 помошници на судиите и 29 други судскислужбеници.Содругизборови,когаземјатаизбраладасудовитедабидатнадлежниорганизаиздавањеизвршниисправи,сепакможедагирастоварисудиитеодовојвидработа и да назначи најголем дел од одговорностите на стручните служби соправничко образование. Сите овие специјализирани судски оддели работат само соплатни налози и поради тоа можат да се специјализираат и да ги рационализираатпостапките. Ефикасноста на овие оддели е резултат на специјализацијата навработените и на рационализацијата на постапките , како и на униформнатадистрибуција на работата помеѓу службениците што е овозможено соцентрализацијата.

75%

25%

Слика3:Надлеженорган

Суд Нотар

21

51. Нанотаритеимедоверенаодговорностазаиздавањеизвршнаисправавотриспоредбениземји:Унгарија,ХрватскаиМакедонија.МакедонијанееземјачленканаЕУ.Меѓутоа,воодноснаУнгаријаиХрватска,важноедасеразгледаусогласеностанаовиеполитикисоРегулативата(ЕС)бр.805/2004штосеправиподолувоовааанализа.

52. Водефинирањетонаситуациитевокојодреденопобарувањеможедасесметазанеспорно,Регулативата(ЕС)бр.805/2004повеќепатисеповикувана„суд“и„судскипостапки“.Истотака,членот4,став7одРегулативнатаизричнозабележувадека„воШведска, во сумарните постапки за платните налози (betalningsföreläggande),изразот „суд“ ја опфаќашведската служба за извршување (kronofogdemyndighet)“.Регулативата(ЕУ)бр.1215/2012наЕвропскиотПарламентиСоветод12декември2012за надлежноста и за признавањето и извршувањето на пресудите во граѓански истопански спорови го проширува овој исклучок додавајќи ги унгарските нотари вочленот 3: „во Унгарија, во сумарните постапки за платни налози (fizetésimeghagyásoseljárás),нотарот(közjegyző).“

53. Имајќи ги предвид изричните исклучоци за Шведска и за Унгарија, Хрватскапобара мислење од Судот на правдата на Европската Унија дали нејзините нотариможедасесметаатзасудовизарадииздавањеизвршниисправизаизвршувањеврзоснованаверодостојнаисправа.20Вовреметонаобјавувањетонаовојизвештајнеедонесена одлука по овој предмет. Меѓутоа, во септември 2016 година, главниотадвокатнасудотиздадесвоемислењезаовапрашање:аконалоготзаизвршувањеги задоволува критериумите на потврдување како европскиот налог заизвршување, би можел да биде издаден од нотар под услов да има гаранции занезависноста и за непристрасноста на нотарот. Треба да се види дали Судот направдатана ЕвропскатаУнија ќе гоприфати гледиштетона главниот адвокати ќе гопризнаеправотоназемјатачленкадаодлучикоиорганисенезависниинепристрасниилидалиќебидатпотребниодредениисклучоци,сличнокакокајШведскаиУнгаријазадаимовозможинадругиоргани,освенсудовите,даиздаваатизвршниисправи.

54. Погорната дискусија за правилата на ЕУ покренува прашања закомпатибилностасоевропскотозаконодавствонапостојнитепостапкивоСрбијаивоЦрна Гора каде извршителот ја издава и ја извршува извршната исправа.Доделувањето на двете функции на единствен, приватен орган отвора прашање занезависноста и за непристрасноста на извршителот. Кога извршителите се приватнисубјекти тие можат да имаат директен комерцијален интерес да издадат извршнаисправабидејќиистотакаиќејаизвршат.Вомоментов,единственатаземјачленканаЕУ кадеовиедвефункции гиизвршуваеденорганеШведска.Шведската служба заизвршувањееодговорназаиздавањенаизвршнаисправаизанејзиноизвршување.Меѓутоа Службата за извршување во Шведска е државна агенција и поради тоа едостаразличнаодизвршителитекоиделувааткакоприватнипретприемачи,какоштоеслучајвоСрбијаивоЦрнаГора.

20ВобарањетонапрвичнаодлукаодОпштинскиотсудвоНовиЗагреб(Хрватска)на11септември2015година—ИбрицаЗулфиќарпашиќпротивСлавенГајер(ПредметбројC-484/15).Видиhttp://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:62015CN0484&from=EN.

22

55. Интересноедекаво2003година,созаконскиизмени,Хрватсканаправиобиддаим гододелиииздавањетонаизвршнитеисправииизвршувањетонапаричнитепобарувања на нотарите. Овие одредби никогаш не се применија и беа укинати во2004 година поради загриженоста дека би можеле да се спротивни на правото направичносудењесогласноЕвропскатаконвенцијазачовековиправа.

56. Може да се заклучи дека опцијата што ја имаат избрано повеќето земји еодговорноста за издавање извршна исправа за неспорни побарување да им бидедоверенанасудовите.Сепак,иземјитештоимјаимаатдовереноовааодговорностнанотаритенесесоочуваатсонекоиособенитешкотии.ОчекуванатаодлуканаСудотнаправдата на Европската Унија во предметот С-484/15 ќе определи дали издавањетоизвршни исправи од нотарите ќе треба да се покрие со конкретен исклучок воевропскотозаконодавствоакотиеналозиможатдасеопфататсесметаатзаевропскиплатни налози согласно релевантните правила на европското законодавство. Иакоизвршнитеисправизапобарувањазакомуналниуслугинормалнонемадатребадасеизвршуваат водруги земјиосвенво земјаташто јаиздаваисправата, осигурувањетоусогласеност со европското законодавство е важно поради две причини. Прво, соинструментите на ЕУ се пропишуваат минимални стандарди за правичност напостапките за неспорните побарувања што треба да се почитуваат дури и ако не епотребно извршување во странство. Второ, како што е погоре опишано, постапкитешто се користат за побарувањата за сметките за комунални услуги никогаш не сенаправенисамозаовиепобарувањатукусеприменуваатинамногупоширокопсегнапобарувања. Како такво, извршувањето на овие исправи на ниво на ЕУ е многупожелно.

8.Територијалнанадлежност

57. Воодноснатериторијалнатанадлежностнанадлежниоторганзаиздавањенаизвршни исправи, неколку земји имаат избрано централизирана постапка додекаповеќетосезадржуваатнатрадиционалнитетериторијалниграницинанадлежноста.

Табела3:Територијалнанадлежност

Бугарија ОграниченаХрватска ОграниченаЧешка ОграниченаЕстонија ЦентрализиранаУнгарија ЦентрализиранаЛетонија ОграниченаЛитванија ОграниченаМакедонија ОграниченаПолска ЦентрализиранаРоманија ОграниченаСловачка ОграниченаСловенија Централизирана

58. Земјитекаденадлежнитеорганиимаатограниченатериторијалнанадлежностсе соочуваат со повеќе проблеми, вклучувајќи нееднакво оптоварување на

67%

33%

Слика4:Територијалнанадлежност

Ограничена Централизирана

23

службениците што одлучуваат по барањата и како последица на тоа, значителнирегионални разлики во роковите за одлучување по барањата на доверителите. Например воБугарија, првостепените судови во малите градовиможат да одлучат побарање за издавање платен налог во рок од три дена како што е пропишано созаконот.Вопоголемитеурбаниподрачјаовиеодлукиседонесуваатворокодоколуеднаседмица,авоглавниотградСофија,кадесудиитесепреоптоварени,рокотедошестмесеци.СличноивоСловачкароковитезначителносеразликуваат,асудовитевоглавниот град Братислава се сметаат за најбавни. Централизираниот систем заразгледување на барањата на доверителите, од друга страна, осигурува униформнораспределувањенаработатанизземјата,какоиуниформнипрактикиитолкувањеназаконот. Тој овозможува и ефикасност на организацијата на работата како што епримерот на Е-судот во Полска, ЦСВИ во Словенија и Одделот за платни налози воЕстонијакадеовааработајавршатсудскислужбеницивоправнообразование.

59. Во три од четирите централизирани системи во споредбените земји (Полска,Словенија и Естонија), надлежниот орган е воспоставен како оддел во постоенпрвостепенсуд.Така,воПолска,Е-судотеграѓанскиодделнаосновниотсудвоградотЛублин;воСловенија,ЦСВИеоснованкакоодделвоосновниотсудвоЉубљана;авоЕстонијаодделот за платни налози е во судот Хаапсалу во основниот суд во Парну.ИакосистемотвоСловачканеецентрализиран,севршатподготовкизавоведувањенацентрализирансистемсличеннаполскиотмодел,именововедувањеспецијализиранелектронски суд (можеби во Банска Бистрица) кој би имал надлежност во целатаземја.

60. Сите централизирани системи функционираат со користење целоснаелектронскаплатформазаподнесувањеизаобработканабарањатанадоверителитеи поради тоа нема потреба сите службеници што одлучуваат по овие барања даработат на иста физичка локација. На пример, полскиот Е-суд има ангажирано 50судскислужбеницивоЛублини69судскислужбенициштонесевоЛублин.Истотака,во Унгарија, централизираниот електронски систем за поднесување барања оддоверителите ги дистрибуира подеднакво до сите нотари во земјата. Според тоа,нотаротвоеденделодземјатаможедаодлучувапобарањеоддругделодземјата.Системот обезбедува поеднакво оптоварување ,а локацијата на службеникот еирелевантна.

61. Врз основа на разгледувањето на правилата за територијална надлежност нанадлежнитеоргани,можедасезаклучидекацентрализиранитесистемизаиздавањеизвршни исправи за неспорни побарувања генерално обезбедуваат попредвидливирокови,еднаквараспределбанаработатанаслужбеницитеиможностизазаштеда

9.ИКТиможностизаелектронскиподнесување

62. Задасеосигурибрзаиефикаснаобработканабарањатазаиздавањеизвршниисправи, многу споредбени земји имаат воведено посебен информатички систем заподнесувањеиобработканаовиебарања.

24

Табела4:Електронскоподнесување

Бугарија НеХрватска НеЧешка ДаЕстонија ДаУнгарија ДаЛетонија ДаЛитванија ДаМакедонија НеПолска ДаРоманија НеСловачка ДаСловенија Да

63. Во споредбените земји со централизирани системи, користењето наелектронско поднесување е задолжителен услов за доверителите што сакаат да јакористатзабрзанатапостапка.ТребадасенаправиоградувањевопогледнаУнгаријакаде електронското поднесување е задолжително за сите правни лица и за ситефизички лица што ги застапува адвокат. Приватните лица што не се застапувани одадвокатможатличнодаподнесатписменобарањевонотарскаканцеларија,нотоаеретко.Какоалтернативанатоа,процедуранахартијаможедапостои,ногенералноепоскапа и побавна и поради тоа доверителите ретко ја избираат. На пример, воПолска, таксата за централизираната и електронска постапка кај Е-судот е 1,25процентиодвредностанапобарувањетододекатаксатазапостапкатана„хартија“кајредовниотсудедо5процентиодвредностанапобарувањето.

64. Споредбените земји со нецентрализирани системи или имаат самоподнесување на хартија или на доверителите им даваат избор за електронскоподнесување. Во тие случаи, постапката е идентична без разлика на начинот наподнесување,номожедаимаекономскипотикнувањазаелектронскоподнесување(на пример намалени такси). На пример, Литванија дава 25 проценти попуст заелектронскоподнесувањеиненаплаќапоштенскитрошоцивослучајнаелектронскадостава.

65. Електронскотоподнесувањеимјаолеснуваработатакаконадоверителитетакаинанадлежнитеоргани.Акоземјатаимаполитичкаволјаитехничкиеподготвенадаја направи електронската патека задолжителна за оние што сакаат да ја користатзабрзаната постапка (на пример Полска, Словенија, Унгарија, Естонија), ефикасностаможемногукратнодасезголеми.

10.Стандардизираниобрасциипотребадасеприложатдокази

66. Времетраењето на постапката за одлучување по барањето на доверителот заиздавањеизвршнаисправазависиодповеќеелементи.Еденодниве сложеностаиобемот на документите што треба да ги разгледа надлежниот орган за да донесеодлука. За да се олесни процесот на разгледување, многу споредбени земји, освенелектронско поднесување имаат воведено и стандардизирани обрасци. Формата на

67%

33%

Слика5:Електронскиподнесување

Можноеелектронскоподнесување

Нееможноелектронскиподнесување

25

обрасците обично ја одобрува Министерството за правда. Користењето на овиеобрасципомагадасеосигуридекасеприсутниситезаконскипотребниелементинабарањето за лесно да може да биде потврдено од надлежниот орган. Исто така,воведувањето на едноставни обрасци значи дека доверителите можат да гиподнесуваатовиебарањабезкористењенаадвокатскиуслуги.

67. Освентоа,вомногуземји,поднесувањетонаобразецотвоелектронскисистемзаподнесувањеилинахартијаедоволноинемапотребадасеприложуваатдоказисобарањето. Докази се потребни во случај должникот да приговори и предметот дастане целосна граѓанска парница, но во фазата на првичното барање за извршнаисправа тиедоказине требада сепрезентираат.Оваакарактеристиканапостапкатазначителнојапоедноставуваигоскратувавреметоштонадлежниоторгантребадамугопосветинабарањето.

Табела5:Потребадасеприложатдоказиконбарањето

Бугарија НеХрватска ДаЧешка ДаЕстонија НеУнгарија НеЛетонија ДаЛитванија НеМакедонија ДаПолска НеРоманија ДаСловачка ДаСловенија Не

68. Какоштоеилустрирановотабела5,21воситеземјисоцентрализираниорганиодговорни за издавање извршни исправи, нема потреба за приложување докази собарањето. Истата политика ја имаат избрано и некои споредбени земји што имаатдецентрализиранисистемикакоштосеБугаријаиЛитванија.

11.Судскиинотарскитакси

69. Таксаташто јанаплаќанадлежниоторганвопостапкатазаиздавањеизвршнаисправа е важен инструмент за управување со однесувањето на доверителите и надолжниците. Првата цел на оваа такса е да ги покрие трошоците за работењето насистемот. Второ, таксата треба да служи како поттик за доверителите да го избератвидотнапостапкаштоенајекономичензанив,какоизадржавата.Порадитоатаксатаза електронско поднесување може да биде пониска од онаа за поднесување нахартија. Таксата за постапката за неспорни побарувања треба да биде одделна од

21ПоголемделодподатоцитезапотребатазаприложувањедоказиседобиениодЕ-порталотнаЕвропскатасудскамрежазаграѓанскиистопанскипредметина:https://e-justice.europa.eu/content_order_for_payment_procedures-41-ee-en.do?member=1.

50%50%

Слика6:Потребадасеприложатдокази

Немапотребадасеприложатдокази

Морадасеприложатдокази

26

таксатазастандарднасудскатужбакојабибиланаплатенавослучајнаприговорзаданесеохрабратбесцелниприговоринаизвршнитеисправиодстрананадолжниците.Така,вопримеротнаРоманија,кадеразгледувањетонаприговоритенадолжницитеевклученовопостапката,должникотнемамотивацијадасевоздржиодприговор.Оддруга страна, во земјите каде приговорите се разгледуваат во одделен судскипредмет, должникот генерално е свесен дека неоснованиот предлог би го зголемилнеговиотдолгзаизносотнадополнителнитетрошоцизапарничниотпредмет.

70. Сликата 7 го илустрира приближниот износ на таксите за добивање извршнаисправа за неплатени сметки за комунални услуги во споредбените земји запобарувањадо100,500,односно1000евра.22

71. Некои земји ги охрабруваат доверителите да ја користат постапката занеспорни побарувања со тоа што ќе осигурат дека во случај на приговор, вкупнитетаксизапродолжувањенаспоротнемадајанадминаттаксатазастандарденпарниченпредмет. Тоа служи и како демотивација за поднесување бесцелни приговори оддолжниците. Конкретно, во тие земји, вкупната такса ако доверителот избередиректно да поднесе парнична тужба е еднаква на износот на таксите за добивањеизвршна исправа за неспорно побарување и за парничниот предмет што бипроизлегол од можниот приговор. Кога ќе се заврши постапката, страната што гоизгубиласпоротгипокриватрошоцитезаситетаксиштобилеплатениворазнитефази

22Задасеосигуриспоредливост,локалнитевалутисеконвертиранивоевра.Когаимаразличнитаксизаелектронскоиподнесувањенахартија,вографиконотедаденатаксатазаелектронскоподнесување.Пресметкитенатакситесебазиранинапретпоставкатадекадолжникотнемадаприговорит.е.вопресметкитееземенсамотрошокотзадобивањеизвршнаисправабезтрошоцитезапотенцијалнатасудскапостапка.ВоодноснаЛетонија,вографиконотедаденатаксатазастандарднапарничнапостапкабидејќитоаепатекаташтонајчестосекористизаизвршувањенасметкитезакомуналниуслуги.

0€

20€

40€

60€

80€

100€

120€

140€

160€

Слика 7:Судски/нотарскитаксивоевра

100евра 500евра 1000евра

27

напостапката.НапримервоУнгарија,судскататаксазастандарденпарниченпредмете шест проценти од побарувањето, додека таксата за добивање платен налог ипроцесирањенапаричнотопобарувањекаконеспорноесамотрипроценти.Така,приизборотдалидаприговоринаплатниотналогилине,должникотбибилсвесендеканеоснованиотприговорбигизголемилнеговитеиднитрошоци(вослучајдагоизгубислучајот)затрипроцентиодпобарувањето.Тоаможедаслужикакодемотивацијазаподнесувањебесцелниприговори.СличноиБугаријаимаутврденостандарднатаксазапарниченпредметвоизносодчетирипроцентиодвредностанатужбата,атакситеза платен налог и за предметот по приговор се по два проценти од вредноста напобарувањето. Овде повторно, збирот на двете такси е еднаков на таксата застандарден судски предмет. Во Литванија судската такса за платен налог е едначетвртина од вообичаената судска такса и во случај на приговор мора да се плататпреостанатите три четвртини. Ваквиот однос би можел уште повеќе да го мотивирадолжникотданеподнесувабесцелниприговори.

12.Времетраењенапостапкатазадобивањеизвршнаисправа

72. Забрзаните постапки за добивање извршна исправа за неспорни побарувањатреба да можат да доведат до издавање извршна исправ за само неколку дена одподнесувањетонабарањето23.

73. Информациитешто гидаваатнационалнитеизвестителизапотребитенаовааанализа покажуваат дека централизираните системи можат да обезбедат поголемапредвидливост на времетраењето и генерално се побрзи отколкудецентрализираните.ВоСловенијаивоУнгарија,кадеподнесувањетоиобработкатана барањата е централизирано и електронско, временскиот период помеѓуподнесувањетоииздавањетоедо тридена. ВоЕстонијаи воПолска,коиисто такаимаатцентрализираниелектронскисистеми,овојвременскипериодеоколу10дена.Куси времиња за обработка се пријавени и во Литванија и во Македонија кадесистемите не се централизирани. Од друга страна, во другите споредбени земји,временските рокови се помалку предвидливи. Како што беше погоре наведено, воБугаријаивоСловачка тиемногу серазликуваатодеден суддодруги во главнитеградовиможедасеразвлечатдонеколкумесеци.ВоРоманија,акопобарувањетоенеспорномаксималниотроке45дена,меѓутоаакосеподнесеприговор,парничнатаприрода на постапката може да доведе до големо одолговлекување. Во Летонија,постапкатапопарниченпредметможедатраееднадодвегодини.

13.Доставанаизвршнатаисправадодолжникот

74. Еденоднајважнитеелементинапостапкитезадобивањеизвршнаисправазанеспорни побарувања е доставата на исправата на должникот. Имајќи го предвидфактотдекапостапкатаобичносебазиранадокументиинеепарнична,доставатанаизвршнатаисправанадолжникотепрвиотмоменткогадолжникотдознавазатужбатаи може да се брани против неа. Во многу земји, тоа е и последниот момент кога 23Акоисправатанеконечнаиизвршнавооваафаза,тааќестанеизвршнаоткакоќесепотврдидекадолжникотнеприговорилвопропишаниотрок.

28

должникот може брзо и ефективно да даде одбрана. За да се осигури непреченотоодвивањенапроцесот заизвршувањенанеспорнитепобарувања, законодавцитевоповеќето земји ги ограничуваат можностите на должникот за одбрана воподоцнежните фази на извршувањето. Според тоа, ако должникот откако му едоставенаизвршнатаисправагопропуштирокотзаподнесувањеприговор,тојможедаимамногуограничениможностидасебраниподоцна.

75. СоРегулативата (ЕС) бр. 805/2004 се пропишуваатминималните стандарди задостава на документот со кој се поведува постапката за неспорно побарување. Акоземјатачленкаотстапуваодовиестандарди,документотштоќепроизлезенеможедасепотврдикакоевропскиплатенналог.Природноедекатаквотопотврдувањеобичнонеепотребновослучајнаизвршувањенапобарувањазакомуналниуслугибидејќитие обично се извршуваат во рамките на територијата на државата. Сепак,минималните стандарди за достава утврдуваат важна одредница за заштита направатанадолжникотвоовиепостапкиибиможеледасеприменуваатодземјитебезоглед на исполнувањето на условите документот да биде потврден како европскиплатен налог. Регулативата (ЕС) бр. 805/2004 дозволува достава преку било којнадлежен орган ,како и достава преку поштенската служба или со електронскисредства,седодекатиеможатдасепотврдат.

76. Доставата на правни документи во споредбените земји се врши од различнисубјекти.Онамукадештостранитевоспоротимаатдаденопретходнасогласностможеда се користи е-достава. Меѓутоа, кај побарувањата за комунални услуги, обично епотребно да се изврши физичка достава на правните документи до просториите надолжникот.Иако оваа достава често ја организира органотшто ја издава извршнатаисправа,нејзинотофизичкоспроведувањенесекогаштребадабидеизвршеноодтојорган(т.е.одслужбеницинасудотилинанотарот).Честоепоекономичнофизичкатадоставадаимседоделинапоштенската службаилинакурири.Бугаријаима голембројсудскипозивари.ВоМакедонијадоставата јавршатвработеникајнотарите.Оддругастрана,воповеќетоспоредбениземји(напримерЕстонија,Литванија,Унгарија,Полска,Романија,ЧешкатаРепублика,Словачка) судовите и нотарите ги испраќаатправнитеизвестувањапрекупрепорачанапошта.

29

Табела6:Субјектиштојавршатнеелектронскатадоставанаправнидокументи

Бугарија СудскипозивариХрватска Препорачанапошта

(или вработени кајнотарите)

Чешка ПрепорачанапоштаЕстонија ПрепорачанапоштаУнгарија ПрепорачанапоштаЛетонија ПрепорачанапоштаЛитванија ПрепорачанапоштаМакедонија Вработени кај

нотаритеПолска ПрепорачанапоштаРоманија ПрепорачанапоштаСловачка ПрепорачанапоштаСловенија Препорачанапошта

77. Иако е тешко да се процени квалитетот на доставата, Бугарија, Полска иСловачка пријавуваат чести приговори за неуредна достава, додека останатитеспоредбениземјиизгледанемаатпозначителнипроблемивотојпоглед.

Поле5:АвтоматскипоштенскисистемзаиспраќањевоСловенија

Словенија користи иновативен пристап во однос на организирањето на доставата.Воспоставен е автоматски поштенски систем за испраќање во ЦСВИ со кој управуванадворешендобавувач.Добавувачотгипримадокументитеодсудотвоелектронскаформа,ги печати, ги прибира и ги дипли, ги печати податоците на пликата, механички ги ставадокументите во соодветните пликови (користејќи бар код за спојување), го контролираквалитетот на излезната пошта, креира поштенски дневник за целокупната пошта што сеподнесувадопоштенскатаслужбаијаиспорачувапоштатадопоштенскатаслужба.24

78. Минималните стандарди за достава до должникот согласно Регулативата (ЕС)бр. 805/2004 се доста широки и опфаќаат два главни начини: достава со доказ заприемодстрананадолжникотидоставабездоказзаприемодстрананадолжникот.Начините за достава без доказ за прием од страна на должникот се особено важнибидејќи во постапките за добивање извршни исправи должниците често сепретпоставува дека активно избегнуваат лична достава. Исто така, во неколку одспоредбенитеземји,начинитезадоставабездоказзаприемодстрананадолжникот 24ЗаописотнасистемотсекористениинформацииодBuildingInteroperabilityinEuropeanCivilProceduresOnline:Casestudy–SloveniabyGregorStrojin,SupremeCourtofSlovenia,ResearchConference-Bologna,15-16June2012,page31athttp://www.irsig.cnr.it/BIEPCO/documents/case_studies/COVL%20Slovenia%20case%20study%2025042012.pdf.

83%

9%8%

Слика8:Субјектиштојавршатнеелектронскатадоставана

правнидокументи

Препорачанапошта Судскипозивари

Вработеникајнотарите

30

се меѓу најчестите основи за приговори против извршувањето на сметките закомунални услуги. Поради тоа, важно е овие начини да исполнуваат одредениминималнистандардизадабидатпоширокоприфатениодопштеството.

Поле6:ПравиланаЕУзадоставабездоказзаприемСогласно Регулативата (ЕС) бр. 805/2004 за да биде прифатлива доставата без доказ заприем,сосигурностморадабидепознатаадресатанадолжникотиширокапалетаначинисеприфатливисогласночленот14одРегулативата:(а) лична достава на личната адреса на должникот на лица кои живеат во истотодомаќинствосодолжникотилисевработенитаму;(б) во случај на самовработен должник или правно лице, лична достава во деловнитепросториинадолжникотналицакоисевработеникајдолжникот;(в)оставањенадокументотвопоштенскотосандаченадолжникот;(г)оставањенадокументотвопоштатаиликајнадлеженјавенорганиставањенапишаноизвестување во поштенското сандаче на должникот за оставањето под услов пишанотоизвестување јасно да го наведува карактерот на документот како судски документ илиправнапоуказаизвестувањетокакодоставаиутврдувањенавреметоодкогапочнуваатдатечатроковите;(д) електронски средства потврдени со автоматска потврда за испораката, под условдолжникотоднапредизричнодагоприфатиловојначиннадостава.Доставатасогласноточките(а)до(д)ќесепотврдипреку:(а)документпотпишаноднадлежнолицекоејаизвршилодоставатавокојсенаведува:(i)користениотначиннадоставаи(ii)датумотнадоставаи(iii)когаедоставендокументотналицештонеедолжникот,иметонатоалицеинеговатаповрзаностсодолжникотили(б)потврдазаприемодлицетонакоемуеизвршенадоставазапотребитенаставовите1(а)и(б).

79. Споредбените земјиимаатизбраноповеќеразличнирешенија задоставабездоказ за прием. На пример во Унгарија, платниот налог се испраќа на должникотпреку препорачана пошта и во случај должникот да не се најде на адресата,поштенската служба му остава известување со кое го повикува да си ја подигнепрепорачанатапратка.Акодолжникотнеодговоринаизвестувањето,документот сесметазадоставенпеттиотденодвториотобидзадоставанадокументотодунгарскатапоштенска служба (обично по 10-14 работни дена). Во Бугарија доставата ја вршатсудскидоставувачи.Акодолжникотнеможедасенајденаадресата,навлезнатавратаможедамусезалеписудскоизвестување.Вослучајдолжникотличноданегидобиедокументите од органот по две недели од залепувањето на известувањето,документитесесметаатзадоставени.ВоМакедонија,известувањаташтонеможатдаседоставатсеобјавуваатнаогласнататаблавосудот.ВоПолска,немапотврдадалиписмотонавистинадошлододолжникотбидејќипостоипретпоставкадекадошло.Е-судот обично издава налог ако не добие приговор во рок од еден месец одиспраќањетонаплатниотналогдодолжникот.

31

80. Естонија е исклучок бидејќи не дозволува достава без доказ за прием кајплатните налози. Ако доставата до должникот се покаже дека е невозможна, сепрекинувапостапкатапоплатниотналогиморадасеповедепарничнапостапказадасеизвршипобарувањето.

81. Во некои споредбени земји доставата се смета за проблематична како одстрана на доверителите така и од должниците. Доверителите се жалат декадолжниците активно ја избегнуваат доставата, а во меѓувреме должниците тврдатдека доставата без доказ за приемот значи дека извршувањето може да почне беззнаењенадолжникот.Еденодначинитедасеминимизираатовиеспротивставеностиевоведување јасниправиласокоисеопределуваадресатазаправнитеизвестувањаза физичките лица. На пример, во некои споредбени земји, адресите каде сепријавенифизичкителицасезастарениилиправилатазадоставанесенедвосмислениво однос на адресата за достава. Како резултат на тоа се прави обид за достава наразлични адреси, времетраењето на доставата е долго, а приговорите на неуреднадостава се чести. Други споредбени изгледа дека имаат појасни правила и помалкупроблематична достава. На пример, со Законот за декларирање на местото наживеењеод2003година,воЛетонијасеобврзасекојграѓаниндапријавиадресакадебибилдостапенвоправнитеодносисодржавнитеилилокалнитевласти.25Коганеепријавена таква адреса, законот определува одредени претпоставки со кои сеолеснувадоставата.ИвоУнгаријаимасличниправила.

82. Доставатанаизвршнитеисправинадолжницитеекритичнаизаефикасностанацелокупната постапка и за нејзината прифатливост за општеството. Поради тоа,доставататребадасеорганизирананачинштоеефективениусогласенсоправотонаграѓанитенаправичносудење.Посебновниманиетребадасепосветинаначинитенадостава без доказ за прием од страна на должникот бидејќи овие начини најчестопокренуваат јавно несогласување и перцепција за прекршување на правата надолжникот.

14.Приговоринаизвршнитеисправи

83. Важенелементодизвршувањетонанеспорнитепобарувањаеправилотодекаизвршнатаисправастапувавосилаакодолжникотнеприговори.Вослучајдолжникотдаприговори,најголемделодсистемитепредвидуваатновпарниченпредметзадасеразрешиспоротпомеѓустраните.

14.1.Форминаотсуствонаприговор

84. Отсуствотонаприговореваженпредусловзастапувањевосиланаизвршнатаисправа во постапките за неспорни побарувања. Ставот (6) од Преамбулата наРегулативата(ЕС)бр.805/2004гипредвидувадветеневообичаениформинаотсуствона приговор: (1) „непојавување на судското рочиште“ или (2) „неодговарање напоканата од судот да се даде писмено известување за намерата да се брани во

25Законзапријавувањенаместотонаживеење,2003наhttp://www.vvc.gov.lv/export/sites/default/docs/LRTA/Likumi/Declaration_of_Place_of_Residence_Law.pdf.

32

предметот“.Воповеќетоспоредбениземји,отсуствотонаприговор јаимаформатананеодговарањенапоканатанасудот(илинотарот,онамукадештоенадлежен)дададеписменоизвестувањезанамератадасебранивопредметот.Содругизборови,ако на должникот му е доставена извршната исправа и тој не реагира во законскипропишаниотрок,извршнатаисправастапувавосила.Самонеколкуспоредбениземјипропишуваат судско рочиште како дел од постапката за извршување на неспорнитепобарувања. Една од тие земји е Романија, кој дава можност за судско рочиште иприбирањедоказиворамкитенапредметотпоплатенналог.

85. Друг интересен пример е Летонија, каде „предупредувачката“ постапка занеспорните побарувања произлегува од двете форми на отсуство на приговор какошто е опишано во Регулативата (ЕС) бр. 805/2004. Конкретно, во рамките на„предупредувачката“ постапка во Летонија, нереагирањето од страна на должникотзначи дека извршната исправа не може да стане правосилна (т.е. за разлика оддругитеземјиЛетонијамолчењето го сметазаприговор).Единствениотначиннакојизвршната исправа може да стане правосилна е по изричното прифаќање оддолжникот. Тоа еможеби една од причините зошто предупредувачката постапка воЛетонија се користи многу ретко и не е постапка од избор при извршувањето насметкитезакомуналниуслуги.

14.2.Форминаприговор

86. Имајќи ја предвид поедноставената и неспорна постапка преку којадоверителитеможатдадобијат извршниисправи, важно е надолжницитеда им сеобезбедат подеднакво лесни патишта за приговарање. Едноставно „приговарам“обичноедоволеносновзаспречувањенастапувањетовосиланаизвршнатаисправа.Истотакаможноенадолжникотдамусеобезбедиобразецзаподнесувањеприговорзаедносодоставатанаизвршнатаисправа(напримервоБугарија).

87. Важен дел во постапката за приговор на извршната исправа е можноста заделуменприговор.Должникотможедаприфатиделодбарањетоиданесесогласисодругиотдел (напримердолжникотможедасметадеканетребадаплатикаматаилидеканеепресметанасоодветноилидекаистеколрокотназастареностзаделодизносот во барањето). Ако делумниот приговор е прифатен ,на доверителот и/илидолжникотможатдамујанамалатсудскататаксазаиднатапарницабидејќитаанебибила во целосниот износ на првичната извршна исправа туку само за износот наоспорениотдел.Истотака,доверителотможедагоприфатиделумниотприговоридаизбере да не поднесе тужба за остатокот од износот. Повеќето споредбени земјидозволуваатделумниприговори.

88. Оддругастрана,делумнитеприговорибараатпоголемовремезаразгледувањеотколку целосните. Поради тоа, некои земји не дозволуваат такви приговори. НапримервоПолскаивоБугарија,должникотможедагоприфатибарањетовоцелинаили да биде подготвен да биде тужен и да плати дополнителни трошоци зацелокупниотизнос.

33

14.3.Бесцелниприговори

89. Поради едноставноста на приговарањето на извршната исправа, некоидолжници може да приговараат механички, дури и кога немаат никакви аргументиштоби ги презентирале воидната парничнапостапка. Акобесцелните приговори сечести, тие би го оптовариле судскиот систем со нови предмети. Исто така, собесцелнитеприговоридолготсезголемувазасудскитетаксииадвокатскитетрошоциза целосенпарниченпредмети со тоа трошоцитеби пораснале значително.Додекатаквиотдолгпоминенизситефазинаизвршување(постапказанеспорнопобарување,парничнапостапка,извршување)нивниотизнособичноќесезголемизанеколкупати.Тоаможедапредизвикафинансискипотешкотииичувствонасоцијалнанеправдакајдолжниците што не разбираат зошто се зголемил долгот. Поради овие причини,бесцелните приговори се непожелни и земјите треба да утврдат политики за нивнообесхрабрување.

90. За да утврдат одговор на политиките на бесцелните приговори земјите првотреба да го утврдат обемот на приговорите на извршните исправи добиени прекупостапките за неспорни побарувања. Иако не е особено тешко статистички да сеутврдибројотнапарничнипредметиштосеповеденикакорезултатнаприговор,самонекои од споредбените земји имаат таква статистика. Словенија, на пример, гиприбира овие информации и известува дека должниците приговараат во околу 11проценти од предметите.26 Во Унгарија процентот на приговори е нешто под 7проценти(напримерво2013година6,81процентиодбарањатабилеоспорени)27ВоЕстонијадолжницитеприговараатвооколу10процентиодпредметите28.

91. Познавањетонапроцентотнаизвршниисправинакоисеподнесуваприговорза секоја година овозможува да се оцени ефикасноста на постапката за неспорнипобарувањаинејзиниотпридонесзанамалувањетонабројотнапарничнипредметиво земјата. Исто така, ако со оваа статистика се утврди дека голем процент одизвршнитеисправисеоспорени,биможеледасепрезематодреденимеркизадасеобесхрабрибесцелнотоприговарање.Надолжницитетребадаимседостапниширокиинформациизазголемувањетонавредностанапобарувањетовослучајнабесцеленприговорзадаможатдадонесатодлукабазирананаинформациидалидаподнесатприговорилине.Земјитештонедозволуваатделумниприговориможедаразмислатда ги воведат. Друга можност е воведувањето такса за поднесување приговор. Например во Словенија таксата за поднесување приговор е 40 евра. Во Хрватска со

26ВидиBuildingInteroperabilityforEuropeanCivilProceedingsOnline,Casestudy–Slovenia,GregorStrojin,April2012,page39athttp://www.irsig.cnr.it/BIEPCO/documents/case_studies/COVL%20Slovenia%20case%20study%2025042012.pdf.ВидииLegalEnforcementProcedureforMoneyClaims–AnExampleofEffectiveUseofItinAutomatingofCourtProcedures(COVL),BojanMuršec,Director,CenterofInformationTechnology,SupremeCourtoftheRepublicofSlovenia,page8atwww.nispa.org/files/conferences/2010/papers/201004221029280.mursecbojan.doc.27Информациинаунгарски:http://birosag.hu/sites/default/files/allomanyok/Mailath-palyazat-erdmenyek/MGyTP-P-B-3-Szabados_Janos-Kiserteku_perek_A_gyorsabb_jobb.pdf 28Врзоснованастатистикатаод2013и2014исеоднесуванапредметитекадедолжникотефизичколице.

34

поднесувањето приговор се поведува парнична постапка (т.е. за разлика од другитеземји, должникот не треба да донесе одлука дали ќе го брани побарувањетошто еоспорено туку со приговорот на должникот автоматски се поведува парничнапостапка). Оттаму, таксата за поднесување приговор во Хрватска е еквивалентна натаксата што би морала да ја плати странката за поднесување парничен предмет изависи од вредноста на спорот. Такси за поднесување приговор може да има восистемишто имаат постапка за издавањеналог врз основа на веродостојна исправабидејќитиепостапкисеподпретпоставкадекаимаголемасигурностзаизвршувањетона документот. Земјите со постапки со платен налог (на примерБугарија,Унгарија,Полска)генералноненаплаќааттаксизаподнесувањеприговор.

92. Општоземено,секојсистемзаизвршувањенанеспорнипобарувањатребадаобезбедилеснимеханизмизаприговарањеодстрананадолжникот,новоистовремеда ги обесхрабри бесцелните приговори. За да се постигне тоа, креаторите наполитиките треба да можат да го следат процентот на приговори и да дизајнираатодговори на политиките во ситуации на почести, неосновани приговори што гооптоваруваатсудскиотсистемијаотежнуваатпозицијатанадолжникот.

15.Предметиодмалавредност

93. Имајќи го превид фактот дека повеќето сметки за комунални услуги се сорелативномал износ, во случаите кога барањето ќе премине во парнична постапка,стануваважнодалисоодветнатаземјаимаопределенопостапказапредметиодмалавредност со која малите спорови се решаваат побрзо. Сите споредбени земји соисклучок на Чешката Република и Бугарија имаат посебни постапки за спорови одмалавредностсокоисеобезбедувапобрзоипоекономичнорешавањенаспорот.ВоУнгарија постапката за предмети од мала вредност се применува конкретно наспоровиштовклучуваатизјавазаоспорувањенаплатенналог.

94. Постапките за спорови од мала вредност опфаќаат повеќе елементи што гоправатпроцесотпобрзипоевтин.Поедноставнатапостапкавклучувацелоснописменакомуникацијабезрочишта,ослободувањеилиолеснувањенаправилатазадокази,зазастапување и на правилата за формата на пресудата, воведува пократки рокови ипониски судски такси споредено со редовната постапка. Воведувањето постапка заспоровисомалавредностможедапридонесезарасчистувањеназаостатокотповрзансопарничнитепредметизасметкизакомуналниуслуги.29

16.Надлеженорганштоспроведуваизвршувањеврзсредстватанадолжникот

95. Извршувањето врз средствата на должникот е втората фаза на постапката заизвршувањена сметките за комуналниуслуги.Какоштобешепогореопишано,оваа

29ЗадополнителниинформациизапостапкитезаразрешувањенаспоровитеодмалавредноствидиFast-TrackingtheResolutionofMinorDisputes:ExperiencefromEUMemberStates,TheWorldBankGroup,athttp://documents.worldbank.org/curated/pt/670181487131729316/pdf/112769-WP-P161975-PUBLIC-FasttrackingSmallClaimsinEU.pdf.

35

постапкавоситеспоредбениземјиоваапостапкаеодвоенаодпостапкатазадобивањепостапка е засебна во однос на постапкатаза добивање на извршна исправа и сеспроведуваодоргаништоисклучивовршатизвршување.Тоаможатдабидатприватнисубјекти на кои им се доверени јавни функции, јавни органи или комбинација оддвете.

Табела7:ОргаништогиизвршуваатизвршнитеисправиБугарија ДвоенсистемХрватска ЈавниЧешка ДвоенсистемЕстонија ПриватниУнгарија ПриватниЛетонија ЈавниЛитванија ПриватниМакедонија ПриватниПолска ПриватниРоманија ПриватниСловачка ПриватниСловенија Приватни

96. Какоштоеприкажановотабелата7,воповеќетоспоредбениземји(Естонија,Унгарија, Литванија, Македонија, Полска30, Романија, Словачка, Словенија)извршувањето го вршат приватни извршители. Тие генерално работат под високорегулирани услови и често се назначуваат по полагање испит што го спроведувадржавен орган (на примерМинистерството за финансии). Во исто време, овие лицаработат на свој деловен ризик и ги финансираат своите канцеларии и практика одтакситештогинаплаќаат.

97. Двеспоредбениземји,ЧешкатаРепубликаиБугаријаимаатдвоенсистемштозначидекаизвршувањетоговршаткакоприватнитакаи јавниизвршители.Меѓутоа,во двете земји, уделот на предметишто одат кај јавните извршители е занемарливпоради поголемата ефикасност на приватните. Иако приватните извршители воБугарија се поефикасни од јавните, нивната ефикасност во последно време сенамалува поради постојаното зголемување на бројот на предмети. Во моментовБугаријаимаутврденоограничувањенабројотнаприватниизвршители(1извршителна 30.000 жители) што може да доведе преоптоварување на извршителите инамалувањенаквалитетотнауслугата.

98. Двеспоредбениземји,ЛетонијаиХрватскаимаатјавниорганизаизвршувањена извршните исправи. Во тој поглед Хрватска е невообичаен пример. Во Хрватска, 30Порадиодреденикарактеристикинаполскиотсистем,статусотнаизвршителитенекогашсесметазамешан.Сепак,тиеработатсосвојделовенризикипорадитоазапотребитенаовааанализатиесекласифицирааткакоприватни.Извештајот"Europeanjudicialsystems–Edition2014(2012data):efficiencyandqualityofjustice"наЕвропскатакомисијазаефикасностнаправосудството(ЦЕПЕ)истотакагикласифицираполскитеизвршителикакоприватни,стр.406,наhttp://www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/evaluation/2014/Rapport_2014_en.pdf.

67%

16%

17%

Слика9:Органиштогиизвршуваатизвршнитеисправи

Приватни Двоенсистем Јавни

36

конечниот налог за извршување врз основана веродостојна исправа за извршувањеврз парични средства (на сметки во банка) се извршува од Финансиската агенција(ФИНА). ФИНА е државна компанија специјализирана за обработка на плаќањата, адаваидругифинансискиуслуги.Вопрактиката,тоазначидекадоверителотможедаподнесеконеченналогзаизвршувањедоФИНАидатаадаспроведеизвршувањеврзситесметкинадолжникотвоХрватска.

17.ИКТиизвршувањетоврзсредстватанадолжникот

99. Ефективнотоизвршувањеобичноопфаќаразни степенинадигитализација сокоја се олеснува управувањето со предметите, дисциплинските постапки,утврдувањето и блокирањето на средствата на должниците или добивањетоинформациизазадолженостанакомпаниитеинаграѓаните.

100. Првата област што би можела да има голема корист од воведувањето наинформатичките технологии е управувањето со предметите. Во идеален случај,системот за управување со предметите за извршителите би овозможил електронскоподнесувањеиразгледувањенадокументите,помошниалаткизадоверителитеизадолжниците, како и овластен пристап до предметите на извршителите зарадиспроведувањедисциплинскипостапкивослучаинанаводназлоупотребанамоќтаилинасудскижалбинанивнитепостапки.Вонекоиспоредбениземјинемаунифицирансистем за управување со предметите за сите извршители и тие имаат поединечниинформатички решенија (на пример Бугарија, Естонија31). Во други земји, постоиединствен систем што овозможува единствено управување со предметите на ситеизвршителскиканцеларии(напримерУнгарија,Македонија,Полска,Хрватска).

101. Извршителите во споредбените земји имаат различни нивоа на пристап доинформации за должниците. Тие често имаат директен пристап до граѓанскитерегистри,дорегистритенаимот,дорегистритенавозилаидобазитенаподатоцинаданочните органи.Пристапотможеда биде автоматски и неограничен илиможедатреба да се поднесе посебно барање со надлежниот орган. Исто така, пристапот наизвршителитедоовиерегистриможедабидебесплатенилиможедасеовозможисоплаќање надоместок. Нивото на пристап што го имаат извршителите до овиеинформации, поврзаните трошоци и леснотијата на пристапот до информациите иплаќањетозанивимаатвлијаниеврзбрзинатаитрошоцитенаизвршувањето.

102. Според тоа, во Естонија по еднократен процес на пријавување извршителитеимаат директен пристап до повеќето регистри (на пример Трговскиот регистар,Катастарот, Регистрите на даночните и на царинските органи и до Регистарот нанаселение).

103. Во Бугарија извршителите имаат директен пристап до граѓанската база наподатоци,доРегистритенасоцијалнотоосигурувањеиимотнитерегистри.Пристапотдо регистрите на Националната агенција за приходи и до Регистарот на моторнивозила што го води Министерството за внатрешни работи се обезбедува по 31Иаковомоментовестонскитеизвршителикористатразниинформатичкисистеми,земјатаевопроцеснавоведувањеединственсистемзаситеизвршители.

37

поединечно барање. Приватните извршители во Бугарија плаќаат поединечни таксисекогашкогапристапуваатдоовиерегистри.Администрацијатанаовиенадоместоциго забавуваизвршувањетоипоради тоабугарскатаКоморанаприватниизвршителиработинавоведувањекредитенсистемзаавтоматскоплаќањенаовиетакси.

104. Во Унгарија, извршителите немаат автоматски пристап до овие бази наподатоци. Меѓутоа тие можат да се обратат на администраторите на овие бази наподатоци(вклучувајќигибанкитеидругитефинансискиустановиитн.)задагидобијатпотребните податоци. Администраторите се обврзани да ги споделат ситеинформацииповрзанисосредстватанадолжникотворокодосумденаодприемотнабарањето од извршителот. Најголем дел од комуникацијата се спроведува прекусигурен електронски комуникациски систем што го води унгарската Комора наизвршители.Добиенитеинформацииморадасекористатнаначинсокојќесеосигуридоверливост на сите податоци и мора да се избришат во рок од десет години позавршувањетонаизвршнатапостапка.

105. Во Македонија извршителите немаат автоматски пристап до јавниинформации.Тиеможатдадобијатинформациизадолжникот–физичкоилиправнолице–одјавнитерегистрисоплаќањенадоместок.Единственатаинформацијадокојаимаатслободенпристапедалидолжникотевработенилине.ОвојподатокможедаседобиеодАгенцијатазавработувањесописменобарање.

106. Извршителите во Хрватска можат да пристапат само до јавните регистри(земјиштен, трговски) или до информации од судскиот систем за управување сопредмети.Ситедругивидовиинформациитребапосебнодасепобараат.

107. Следенваженелементнадигитализацијатанаизвршувањетоедостапностанатехничкиалаткизаелектронскоблокирањенабанкарскитесметкинадолжницитевосоодветнатаземја.Вонекоиземји,ваквотоелектронскоблокирањенасметкитетребада се прави поединечно во секоја банка (на пример воУнгарија32) додека во другисистемот може да биде дизајниран на начин што овозможува истовременоелектронски блокирање на сите сметки во сите банки во земјата (на примерМакедонија,Естонија). Електронскотоблокирањенабанкарските сметки севршивореалновремеиможедаспречикриењенасредстватанадолжникот.Воземјитекаденема електронско блокирање на сметките (на пример Романија, Бугарија33),извршителите може одделно да наплаќаат за испраќање известување на хартија заблокирањенасметкитедосекојабанкавоземјатасоштосезголемувааттрошоцитезаизвршувањето и тоа се забавува и со тоа се создава потенцијал за криење насредстватанадолжникот.

108. Конечно, важна алатка за ефективно извршување и потенцијално заспречувањеназадолженостасеразнитевидовирегистринадолжници.Овиерегистриобичногиводатизвршителите.Тиеможатдаобезбедатпристапдоинформациидали

32ФактотдекаелектронскотоблокирањенасредстватавоУнгаријатребадасеправипоединечновосекојабанканегозабавувапроцесотзначителнобидејќиавтоматизацијатаводиконинстантноблокирањебезразликанапротоколот.33Бугарскиотзаконпропишуваелектронскоблокирањенасметките,носистемотсèуштенеевоведен.

38

врзодреденакомпанијаи/илипоединецеспроведеноизвршување.Бугарија,Полска,Унгарија, Словачка и Чешката Република водат регистри на должници. Во Бугаријасамо информациите за правните лица што се должници се достапни секому соплаќање надоместок. Информациите за физичките лица им се достапни само насамите физички лица, на извршителите и на одредени видови институционалнидоверителиштоимаатпотврдениполитикизазаштитанаподатоците.ВоЛитванијаиво Естонија исто така постојат јавни регистри на должници за алиментација и сеподготвува нацрт закон со која на естонската Комора на извршители и стечајниуправници би и се дало право да дава информации за должниците и за износот надолгот.

18.Заштитанадолжниците

109. Националнитеполитикизаизвршувањебитребалодабидатсвеснизаправатана должниците и за трауматизирачкиот ефект што може да го имаат агресивнитемерки за извршување врз ранливите должници. Тоа е особено важно кајизвршувањето на сметките за комунални услуги бидејќи комуналните услугипретставуваат основна неопходност во современиот свет. Признавајќи го ова,националнитезаконодавствачестопропишуваатзаштитнимеханизмизадасеспречатнепропорционалнитемеркиилиданесеповредатпоединци.

Поле 7: НаСловенијаи беше наредено да плати 80.000 евра заради непропорционалнимерки

На 25 април 2017 година, Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП) донесе пресуда попредметот Васкрсиќ против Словенија34 во кој судот ја испитуваше законитоста напродажбатанакуќатанаподносителотвосудскапостапказанаплатанадолгзакомуналниуслуги.Првичнатавредностнадолготбила124евраисезголемиланаоколу500евракогаи биле додадени каматите и трошоците за извршување. Должникот добил бројниизвестувања за долгот, но не постапил по нив што довело до поведување извршнапостапка. Наплатата на износот преку продажба на подвижен имот на должникот биланевозможнаипорадитоасудотдозволилпродажбананеговатакуќапроценетана140.000евра. Првото јавно наддавање било неуспешно и на крајот куќата била продадена навторотојавнонаддавањеза70.000евра.

Восвојатаодлука,ЕСЧПзабележал„очигледнанепропорционалностпомеѓуоваамеркаиизносотнадолготштоималазацелдагонаплати“изаземалставдекасловенечкиотсуд го прекршил правото на сопственост на подносителот. Имајќи ја предвид „нискатавредност на долгот што бил наплатен преку судска продажба на куќата наподносителотинеземањетопредвиднадругисоодветниипомалкудрастичнимеркиод домашните власти“, судот заклучил дека Словенија не применила правичнарамнотежа помеѓу целта и применетата мерка во извршната постапка противподносителотина туженатадржаваиналожилдаплатинадоместнаштета воизносод80.000евра.

34ВидиОдлукавоВаскрсиќпротивСловенијанаhttp://www.bailii.org/eu/cases/ECHR/2017/375.html.

39

110. Законодавците имаат воведени повеќе мерки за заштита на ранливитедолжници и осигуруваат дека извршувањето нема да ги лиши од основнатаегзистенција.Дветеглавнигрупинамеркизазаштитанадолжницитесе:

а. Забрана или ограничување на извршување врз одредени категориисредстванадолжникоти

б. Усвојувањезаконизастечајнафизичкилица/домаќинства.Тиеќебидатразгледаниодделниподолувооваастудија.

18.1.Ограничувањенаизвршувањеврзодреденикатегориисредстванадолжникот

111. Задасеосигуридекаизвршувањетонејазагрозуваосновнатаегзистенцијанадолжникот, повеќето национални закони во регионот забрануваат или ограничуваатизвршувањеврзодреденивидовисредства.Овиезаштитенисредствагрубоможатдасеподелатначетирикатегории.

112. Прво,законотможецелоснодазабранинаплатанадолгододреденивидовиприходи, на пример од социјална помош, детски додаток, стипендии, исплатиповрзани со смрт на роднина, надоместоци за невработени, надоместоци замајчинство, надоместоци за инвалидитет итн. Овие исплати обично ги обезбедувадржаватазадаимјаолеснисостојбатанавеќеранливилица.Забранатазазапленанаовиевидовиприходивоконтекстотнаизвршувањетоимаважнасоцијалнафункција.Од споредбените земји, Бугарија, Хрватска, Естонија, Македонија, Унгарија,Литванија,РоманијаиСловачкаимаатисклученоцеликатегориинаприходи.Когазаодреденикатегориинаисплатипостоиваквазаштита,должникотможедатребадагиповлече овие средства веднаш по приемот бидејќи ако се пренасочат на штеднакнишка, заштитатаможеда сеизгуби.ВоХрватска,акодолжникот сакада го зачувазаштитениот приход од извршување треба да отвори „заштитена сметка“. Акодолжникотнегонаправитоа,целокупниотприход–дуриизаштитениотавтоматскиќебидепредметнаизвршување.Оваапостапкасекритикувабидејќидолжницитечестоне се свесни дека треба да направат нешто за да го спречат извршувањето одзаштитените приходи и реагираат дури откако заштитениот приход ќе им бидезапленет.

113. Второ, за одредени категории на плаќања, законот може да дозволиизвршувањесамоврзодредениделовиодприходите.Оваазаштитнамеркаобичнопропишува дека платата на должникот неможе целосно да биде блокирана и декаодредениделовиоднеатребадамуостанатнарасполагањенадолжникот.Одредениземји пропишуваат заштита, како на целокупни видови приходи (на примерсоцијалните надоместоци) така и на делови од други видови приходи (на примерплатите).Водругиземјинемаприходиштоуживаатапсолутназаштитаизаштитенисесамоделовиодсоцијалнитенадоместоци.Така,Полскаштитисамоделовиоднекоивидови социјални надоместоци, додека Бугарија, Хрватска, Естонија, Македонија,Унгарија, Литванија и Романија исклучуваат одредени видови на приходи изаштитуваатделовиоддругивидовинаприходи.

40

114. Трето, повеќето земји не дозволуваат извршување од одредени видовиподвиженимоткоиможатдабидатнеопходни заегзистенцијатанадолжникотилиимаат емотивна вредност. Видовите вакви подвижни предмети може да опфататоблека, миленичиња, кујнски апарати, медицински апарати, материјали за учење,одреденоколичествохрана,горивоидругипотрошнидобрапотребнизазатоплување,готвењеилиосветлувањевоодреденвременскипериод,машини,алати,книгисокоидолжникот јаизвршувасвојатапрофесија,добиток,пчелиидругидомашниживотнидо одреден лимит ,како и храната за нивна прехрана, сметководствена евиденција,семејна евиденција, венчални прстени итн. Овие списоци на заштитени подвижнипредмети често се доста долги и може да ги отсликуваат културните и моралнитевредностинаопштеството.

115. Четврто, некои земји предвидуваат ограничувања на правото за продажба нанедвижен имот на должникот. На пример, Бугарија не дозволува извршување врзединствениот дом на должникот и на членовите на неговото семејство, иако епреголемзадомаќинството(споредтаблицанаповршиниутврденаодМинистерскиотсовет),делоднего.Истотака,соизвршувањенеможедаимсеодземеземјоделскоземјиште на земјоделците во Бугарија, до одредена површина. Во Романија,недвижниот имот што претставува дом, што е купен на кредит, не може да бидеодземендодекане сеотплатикредитот.ВоХрватска,должникотимаправодабаразапирањенаизвршувањеврзнедвиженимотакотоаеединствениотнедвиженимотнеопходен за задоволување на неговите потреби за домување.Ова запирање би седозволило ако должникот докаже дека долгот најверојатно може да се наплати надругначин(напримерсонаплатанаделоднеговитепобарувања).ВоЛитванија,акоединствениот имот за домување на должникот бил оптоварен кога се наплаќалеизноситенадолгзакомуналниуслуги,судот,побарањеоддолжникотилиодчленовина неговото семејство, може да забрани продажба на тој имот имајќи ги предвидматеријалната состојба и интересите на децата, лицата со посебни потреби икорисниците на социјални надоместоци. Во Словачка извршувањето за наплата напобарувања што не надминуваат 2.000 евра („извршување од мала вредност“) неможедасеспроведесопродажбананедвиженимотвокојдолжникотимапостојаноилипривременоместонаживеење.Воцелина,овиеограничувањанапродажбатананедвижен имот се ретки бидејќи со нив многу се ограничуваат патиштата надоверителитезауспешноизвршување.

116. Освен воведувањето конкретни категории средства што не можат да бидатзапленети, националните закони можат да им овозможат на должниците даприговораткоганачинотнаизвршувањеизбранодвластитенеепропорционаленнаголемината на долгот Ако се применуваа ефективно, овие одредби прават многу заосигурувањесоцијалнаприфатливостназаконодавствотозаизвршување.

18.2.Стечајнафизичкилица

117. Вонекоиекстремнипримери,финансиската состојбанадолжницитеможедабиде толку тешка што долговите не можат да бидат наплатени во догледно време.Оваасостојба,заедносоактивнитеобидизаизвршувањеможедасоздаде“постојанидолжници“коиможатдабидатследениоднивнитедолговинизцелиотживотисотоада спречат било какво значајно учество на овие поединци и/или домаќинство во

41

економските активности. Исто така, продолжувањето на состојбата на неплатенидолговигенериранесаканаправнанесигурност.

118. Примарната цел на стечајните режими за домаќинства/физички лица секонцизно опишани во извештајот на тимот за инсолвентност идоверителски/должнички режими на Светска банка од 2011 година: „Режимите заинсолвентност примарно се дизајнирани и најдобро функционираат кај поединцикои се способни да остварат доволно приходи да се издржуваат себе и своитесемејство, но големиот долг ја исцрпува нивната иницијатива и ги депримиранивните продуктивни капацитети“35 Според тоа, законодавството за стечај нафизички лица има за цел на овие поединци да им даде шанса за нов старт. Возависностодправилаташтогипропишуваатбиможелодаседадепоттикдолжникотда работи на отплатата нашто е можно поголем дел од долгот. Иако причините завоведувањето на ова законодавство обично се економски, овие закони можат даимаат и важни хуманитарни и културни аспекти бидејќи инсолвентноста надомаќинстватаможедасесметазаодреденаформанапростување.

Поле8

Придобивки од регулативата за личенстечај

Ризициодрегулативатазаличенстечај

• Подобрување на правичнатадистрибуција на плаќањата помеѓудоверителите

• Нов старт за должниците и за нивнитесемејства

• Придобивкизаопштеството

• Воспоставува соодветно вреднување насметките

• Намалување на залудните трошоци занаплата и на уништената вредност напродажбатанасредствапонискицени

• Охрабрување на одговорнотопозајмување и намалување нанегативнитеефекти

• Концентрирање на загубите на

• Морален ризик (нудење поттикдолжниците да делуваат неодговорново однос на нивните финансии иобврски)

• Измамаодстрананадолжниците(ризикдолжниците несоодветно да гоискористат стечајниот систем иодбегнување на нивните законскиобврскипрекуизмама36)

• Стигма („Формалните и неформалнианкети на должниците во многу добровостановенистечајнисистемиукажуваатна постојано и тешко чувство на вина,срамистигма”37)

35TheWorldBank,InsolvencyandCreditor/DebtorRegimesTaskForce,WorkingGroupontheTreatmentoftheInsolvencyofNaturalPersons,ReportontheTreatmentoftheInsolvencyofNaturalPersonsathttp://siteresources.worldbank.org/INTGILD/Resources/WBInsolvencyOfNaturalPersonsReport_01_11_13.pdf.36Емпирискитенабљудувањанамногупостојнистечајнисистемиповеќепатипотврдуваатдекавистинскатаизмамаепрактичнозанемарлива(вооколу1-3%одситеслучаи).TheInsolvencyService,AnnualReportandAccounts2010-11,at33-35,www.bis.gov.uk/insolvency/Publications;USDepartmentofJustice,USTrusteeProgram,AnnualReportofSignificantAccomplishments2010,at17-19,www.justice.gov/ust/eo/public_affairs/annualreport/index.htm37Истософуснота32настр.37.

42

поефикасните и поефективнитедистрибутериназагубите

• Намалување на трошоците за болест,криминал, невработеност, другисоцијалнитрошоци

• Зголемено создавање на законскиоданоченприход

• Максимизирање на економскатаактивност, охрабрување напретприемништвото

• Подобрување на стабилноста,предвидливоста во поширокиотфинансискисистем,економијата

119. Во последните години сè повеќе европски земји го регулираат стечајот нафизичкилица.Споредбенитеземјинесеисклучок.

Табела 8: Дали со закон е пропишанстечајнафизичкилица?Одкога?

Бугарија НеХрватска Даод2016годинаЧешка Даод2008годинаЕстонија Даод2004годинаУнгарија Даод2015годинаЛетонија Даод2008годинаЛитванија Даод2013годинаМакедонија НеПолска Даод2015годинаРоманија Не е во сила, но е

донесенСловачка Даод2006годинаСловенија Даод2008година

120. Како што илустрира табелата 8, повеќето споредбени земји или го имаатрегулираностечајотнафизичкилицаилиразмислуваатзатаквареформа.Овиезаконисè уште се доста нови и истражувањето на нивните ефекти би било прерано. Сепак,стечајот на физички лица ја зголемува важноста на средствата со кои ќе се осигуридека граѓаните и домаќинствата не се постојано маргинализирани како резултат надолг.

19.Управувањесореформите

121. Во споредбените земји, олеснувањето на извршувањето на паричнитепобарувања, вклучувајќи ги и сметките за комунални услуги, обично вклучувашереформи, како во фазата на добивање извршна исправа така и во фазата наизвршување. Овие реформи беа различни и зависеа од претходните режими и одправнитетрадицииназемјите.Главнидвигателинареформитебеапроцесотнаприем

75%

25%

Слика10:Даливоспоредбенитеземјиепропишанличенстечај

Да Не

43

во ЕУ , како и потребата да се оптимизира користењето на судските ресурси да сеисчисти заостатокот на предмети. Објавувањето на претпристапните извештаи наЕвропскатакомисијасокоисекритикуваатпостапкитезаизвршувањеиразменатанаискуства ворамкинамеѓународната соработка соразни твинингпроектина ЕУистотака одигра улога на катализатор на промените ,како и поплаките на деловнитездруженија во однос на ефикасноста на извршувањето. Управувањето со реформитевоспоредбенитеземјисеразгледуваодделнозасекојаоддветефазинанаплатата.

19.1.Управувањесореформатанапостапкатазадобивањеизвршнаисправа

122. Споредбените земји спроведоа разни видови реформи на постапката задобивање извршна исправа за неспорните побарувања. Една од овие реформивклучувашевоведувањепостапказаплатенналог.Оваареформаобичносеоднесуванаситепаричнипобарувања(понекогашпододреденпраг)воодреденаземјаисонеасе обезбедува забрзана постапка за добивање извршни исправи за неспорнипобарувања за широк опсег доверители. На пример, пред 2007 година, Бугарија гиизвршуваше сметките за комунални услуги со добивање налог за извршување врзоснованаверодостојнаисправа,сличнокаковоземјитеодпоранешнаЈугославија.Во2007 година по твининг проектот помеѓу бугарското Министерство за правда иавстрискиотЦентар заправникомпетенции,Бугарија усвоиновЗакон запарничнатапостапка со кој се воведе постапката со платен налог. Оваа реформа ги извадисметкитезакомуналниуслугиодкатегоријатаверодостојнидокументиигиизедначисоситедругипаричнипобарувањадоодреденизнос.Какоштобешепогореопишано,користењето на постапката со платен налог во Бугарија е толку широко што вомоментов сочинува над педесет проценти од сите првостепени судски предмети.Истовремено,разликитевобројотнапредметипомеѓусудиитеворазличнирегиониво земјата доведе до големи регионални разлики во времето за обработка на овиепредметиворазличнипрвостепенисудови.

123. Другиотвидреформаопфаќадоделувањенафункцијатазаиздавањеизвршнаисправа на нотарите. Вакви реформи се спроведени во Унгарија, Хрватска и воМакедонија. Тие имаат ефект на брзо ослободување на судовите од големиот бројпредметиособено коганотаритеиздаваатизвршниисправи за сите видовипаричнипобарувања (Унгарија), наспроти само за побарувања врз основа на веродостојнаисправа (Хрватска и Македонија). Меѓутоа, овие мерки би можеле да префрлатголемиотбројпредметиодсудовитенанотаритеакобројотнанотариедоволенилиили ако нема востановено системи за подобро организирање на извршувањето наоваа функција. Како што беше погоре опишано, треба да се види дали извршнитеисправиштогииздаваатнотаритебиможеледиректнодасепотврдаткакоевропскиналози за извршување или во правните инструменти ќе треба да се пропишатисклучоцикаковослучаитенаШведскаиУнгарија.

124. Голем број споредбени земји се обидуваат да се справат со големиот бројпредмети преку дигитализација на овој процес. Електронското поднесување иобработканабарањатазаизвршниисправиеможновоЕстонија,ЧешкатаРепублика,Унгарија, Литванија, Полска, Словачка и Словенија. Информатичките системипонекогаш се дел од целокупната рамка за Е-правосудство во одредената земјадодека во други случаи постои посебна информатичка инфраструктура конкретно за

44

неспорните побарувања (на пример Е-судот во Полска, системот на нотарите воУнгарија, ЦСВИ во Словенија). Електронското поднесување често се охрабрува софинансиски потикнувања како што е намалување на такса. Во земјите што имаатвоведено централизиран систем за издавање извршни исправи за неспорнипобарувања, електронското поднесување е единствената достапна можност акодоверителотсакадајакористизабрзанатапостапка.

125. Конечно, широки и успешни реформи беа постигнати преку истовременацентрализацијаидигитализацијанафункцијатазаиздавањеизвршниисправикакоштосевоПолска,Естонија,СловенијаиУнгарија.Овојвидреформисенадоврзуваатна искуствата од Обединетото Кралство на Британија (Money Claim Online)38 иГерманија.39ИвоОбединетотоКралствонаБританија ивоГерманија,електронскатаплатформа и поднесувањето се централизирани ,додека надлежните органи ипонатаму ја имаат својата ограничена територијална надлежност (т.е. единственатаелектронска платформа ги насочува барањата до месно надлежниот суд). Воспоредбените земји со централизирани системи, надлежните органи имаатнадлежност врз територијата на целата земја. Овие централизирани системи севоведени со доделување на функцијата на единствен судски оддел. Истовремено,имајќијапредвиддигитализацијатанапостапката,кајцентрализиранитесистеминеенеопходно сите службеници што работат на предметната област да бидат на едноместо.Соинформатичкиотсистембројотнапредметибибилрамномернораспореденбезразликанатоакадесенаоѓаслужбеникотштогоразгледувабарањетоисотоаќесе обезбедат униформнироковиниз целата земја, какошто е случај воПолскаи воУнгарија.Акоовиефункциимуседоделенинасудот,големделоднивбиможеледагиспроведуваатслужбенициштонесесудии,каковослучаитенаПолска (8судиии119 судски службеници), Словенија (4 судии и 62 други службеници) и Естонија (4помошницинасудиии29другисудскислужбеници).

Поле9:Словенечкиотавтоматизирансистемзаизвршувањенаверодостојниисправи

Во 2010 година, на Словенија и беше доделена наградата Кристална вага на правдата наЦЕПЕЈзанејзиниотавтоматизирансистемзаизвршувањенаверодостојниисправииземјатаизјавидекасонегогипостигналаследнитеподобрувањанасистемот40:

§ Со воведувањето на ЦСВИ, на почетокот на 2008 година, се намали бројот нанерешенипредметиза6,6процентиво2008година(на284.302)иза5,94процентиво2009година(на267.410предмети).

§ Времетозаодлучувањеенамаленоодпросечни6месецинапомалкуод5работниденакајнад90процентиодбарањата.

§ Работаташтопретходно јаработеаоколу350вработениисудииво44судасега јаработатсамо4судиии62вработени.

§ Воведувањетонаавтоматскипоштенскисистемсокоиво2009годинасеобработија

38Видиhttps://www.moneyclaim.gov.uk/web/mcol/welcome.39Видиhttp://www.mahngerichte.de/.40Видијапрезентацијатанаhttp://www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/events/EDCJ/Cristal/2010/Cristal2010projetsgagants_en.asp.

45

над1милионпоштенскипратки,гонамалибројотнапотребенкадарза60-70лицазаеднагодина.

126. Податоците за трошоците за реформите се оскудни. Најголем дел одтрошоцитезареформирањенапроцесотнадобивањеизвршниисправиеповрзансоградењеспецијаленинформатичкисистемзаоваапостапка,какоштосесистемитезаЕ-суд во Полска, нотарите во Унгарија или ЦСВИ во Словенија. Онаму каде овиесистемивработуваатидополнителенправничкиперсонал,например„referendarz“воПолска, реформата може да има и трошоци за персонал. Исто така, кога голем новсубјектсевостановувазацентрализиранаобработканабарањата(напримерЕ-судотво Полска) може да има и трошоци за простор. ОЕЦД проценува дека завоспоставувањетонаЕ-судотвоПолскасенаправилаеднократнаинвестицијаод5,2милиониевра.41 Системотразвиен за воведувањенаЦСВИвоСловенијачинеше3,2милиониевра.42Истотака,во2012годинатрошоцитезаработанасистемотЦСВИбилеоколу6милиониеврагодишно,атојнаплатил11милиониеврасудскитакси.43

Поле10:Е-судотвоПолска

ВоПолска,најчестокористенатапатеказадобивањеизвршнаисправазапобарувањатазакомунални услуги е електронската постапка за платен налог. Таа се спроведува вотаканаречениотЕ-судкојеоснованкакоодделвоРегионалниотсудЛублин–Запад.Е-судотфункционира од јануари 2010 година. Тој има надлежност врз целокупната територија наПолска без разлика на адресата или седиштето на тужениот. Е-судот работиисклучиво соелектронскиплатниналозииима8судиии119судскислужбеницисоправнообразование(referendarz).69одреферендарзитесесместенинадвородЛублиниработатоддалечина.Помеѓу2010и2015година,Е-судотимал11,8милионибарања(во2015година,околу2,4милиони) соиздадени10,3милиониписмена (во 2015 година, околу 2милиони). Споредпроценките на ОЕЦД, за воспоставувањето на Е-судот во Полска е вложена еднократнаинвестицијаод5,2милиониевра.

Тужителите можат да изберат дали да ја користат постапката во Е-судот илитрадиционалната писмена постапка кај редовните судови, меѓутоа втората е поскапа ипобавна. Судската такса за електронската постапка е 1,25 проценти од вредноста напобарувањето додека таксата за постапката на „хартија“ пред редовните судови е 5проценти од вредноста на побарувањето. Доверителите можат да поднесат барања заиздавање платни налози кај Е-судот за парични парнични побарувања без разлика на

41OECD2013,Poland:ImplementingStrategic-StateCapability,OECDPublicGovernanceReviews;OECDPublishing.p.241athttp://www.oecd-ilibrary.org/governance/poland-implementing-strategic-state-capability_9789264201811-en.42ВидиBuildingInteroperabilityinEuropeanCivilProceduresOnline:Casestudy–SloveniabyGregorStrojin,SupremeCourtofSlovenia,ResearchConference-Bologna,15-16June2012,page43athttp://www.irsig.cnr.it/BIEPCO/documents/case_studies/COVL%20Slovenia%20case%20study%2025042012.pdf.43Ibid.страница51.

46

износот на побарувањето. За да го направат тоа, тие треба да се регистрираат наhttp://www.e-sad.gov.pl. Кон електронскиот образец не треба да приложуваат докази. Акотужбата е основана, електронскиот систем подготвува нацрт платен налог кој потоа гопотпишува судски службеник со електронски потпис. Ако тужбата е неоснована, не сеиздаваплатенналогипредметотсепрефрлавонадлежниотредовенсудзапонатамошноразгледување.

Платниот налог автоматски му се доставува на тужителот преку електронскиот системдодека доставата на тужениот се спроведува на стандардниот начин – со редовна пошта.Тужениот може да поднесе писмен приговор на платниот налог во рок од 2 седмици оддатумотнадостава.Несекојдневенелементнаполскиотсистемепретпоставенатадостава–нема потврда дали известувањето навистина стигнало до должникот бидејќи постоипрезумпција дека стигнало. Ако Е-судот не добие приговор во рок од еден месец одиспраќањето на платниот налог, тој издава писмено. Со поднесувањето приговор одтужениот се поништува платниот налог и предметот се префрла за разгледување вонадлеженсуд.Акотужениотсевоздржиодприговор,платниотналогстануваправосиленисеиздаваналогзаизвршување.

127. Споредбените земји ја реформираапостапката задобивањеизвршнаисправана повеќе начини: со воведување постапка со платен налог; со доделување нафункцијата на нотарите; со дигитализација на функцијата и со истовременацентрализација и дигитализација на функцијата. Изгледа дека истовременатацентрализација и дигитализација на функцијата во целина води кон најголемаефикасност.

Поле11:ДобратапрактикавоЕстонија

На1септември2009година,Естонијавоведецентрализиранаиелектронскаобработканаплатните налози. Сите тие се разгледуваат од Центарот за платни налози лоциран воСудската зграда Хаапсалу во Обласниот суд Парну. Овој специјализиран судски одделработисамосоелектронскиплатниналозииимавработено4помошницисудиии29другисудски службеници. Во 2014 година овој судски оддел има разгледано 37.542 барања заиздавањеплатниналозипобрзапостапка.Вотекотнаистатагодина,првостепенитесудовипресудиле по 28.094 парнични предмети што е илустрација за обемот на користење набрзатапостапкасоплатниналози.

Доверителите до Центарот за платни налози можат да поднесуваат барања за паричнипарничнипобарувањасовредностдо6.400евра.Барањатаможатдасеподнесуваатсамоелектронскипрекуцентрализиранпортал за Е-поднесувањеилипрекуХ-роад системот заразменамеѓуинформатичкитесистеми.Судскататаксазапостапкатае45еврабезразликана износот на побарувањето. Системот проверува дали барањата ги исполнуваатформалнитеусловииако гиисполнуваатавтоматскикреирапредлог заплаќање.Акоиманедостатоци, Центарот за платни налози му се обраќа на доверителот или го одбивабарањетососудскаодлука.Досудотнетребадасеподнесуваатдоказизадолгот,меѓутоатребадаимаописнапредметотисписокнадокументисокоиседокажувапобарувањето.

Предлогот за плаќање потоа му се доставува на должникот. За разлика од другитеспоредбениземји,Естонијанедозволувадоставабездоказзаприемнаплатниотналог.Аколичнатадоставанадолжникот сепокажекаконевозможна,постапката заплатенналог сепрекинува и доверителотможеда поведе парнична постапка.Должникот има 15денада

47

достави приговород приемот на предлогот за плаќање.Немапотребада го образложуваприговорот.Акодолжникотнеприговори,одделотзаплатниналозиќеиздадеплатенналогкој веднаш е извршен. Ако должникот приговори, доверителот треба да одлучи дали дапродолжисопредметотворедовенсудилидагозатворипредметот.

19.2.Управувањесореформитевопроцесотнаизвршувањето

128. Повеќето споредбени земји го реформирале извршувањето на извршнитеисправисововедувањеприватниизвршители.Овојвидреформанеескапзајавниотсекторбидејќиприватнитепрофесионалцисеодговорнизапокривањенатрошоцитеза опремување на нивните канцеларии и за финансирање на нивното работење. Сореформата се креираат потикнувања за поголема успешност бидејќи приходите наизвршителите зависат од наплатените износи. Истовремено, во сите земји ова евисоко регулирана професија бидејќи државата на приватни професионалци имделегираделоднејзинатамоќзаприсилнанаплатаитребадасеосигуридекатаанесе злоупотребува. Успехот на овие реформи зависи од нивото до кое државата иприватнитепрофесионалцисеспособнидаобезбедатстрогопочитувањенаправилатазаизвршување,вклучувајќиефективнасаморегулацијаидисциплинскимерки.

129. Сите споредбени земји освен Летонија и Хрватска имаат воведено приватниизвршители. Овој вид реформа опфаќа повеќе избори на политики. Прво, земјитетреба да избератдалицелоснода ги заменатдржавнитеизвршители соприватниилидаоставатдвата системапаралелнодафункционираат.На пример, Бугарија иЧешката Република го имаат избрано двојниот систем, додека Естонија, Унгарија,Литванија,Македонија,Полска,Романија,СловачкаиСловенијаимаатсамоприватниизвршители.Изборотнадвоенсистемможедагонамалипротивењетоконреформитеи може да создаде сигурносен вентил во случај да се покажат како неуспешни.Меѓутоа, задржувањетонапаралелниот јавенсистемангажирабуџетскиресурсикоипоради постоењето на приватните извршителиможеда бидат неефикасно трошени.Исто така, како во Бугарија така и во Чешката Република, доверителите во огроменпроцентгикористатприватнитенаспротијавнитеизвршителиштоукажувадекананивсегледакаконапоефикасниипоефективни.

130. Вториотизборштотребадасенаправиебројотнаизвршители.Тојможедасеограничи со закон или може да зависи од пазарот и од процесот за избор(квалификационен испит) за влез во професијата. На пример, Литванија, Романија,Словачка,Полсканемаатутврденоограничувањенабројотнаизвршителивоземјатадодека Бугарија, Естонија, Македонија, Чешката Република и Словенија строго гоимаатограниченоовој број.Либерализацијатанабројотнаизвршителиовозможувапоголема конкуренција и флексибилност во обезбедувањето квалитетни услуги надоверителите.Оддругастрана,тоасоздаватешкотиивоконтролатанаквалитетотинауспешностанаизвршителите.

131. Третиот избор на политика е во однос на утврдувањето систем на приватниизвршители во однос на нивнатамесна надлежност. Во некои земји извршителите

48

имаат надлежност на територијата на целата земја, додека во други тие имаатограничена месна надлежност на одреден регион. Во Словачка и во Македонија44извршителите можат да вршат извршување на целокупната територија на земјата,додека во Бугарија, Естонија, Литванија, Унгарија и Полска, извршителите имаатнадлежност само врз нивната област. Генерално, неограничената територијалнанадлежностјазголемуваконкуренцијатапомеѓуизвршителитеиможедарезултирасоподобриуслугизадоверителите.Оддругастрана,можедагизголеми трошоцитезаизвршување и да го намали поттикот за отворање извршителски канцеларии воекономскипомалкуактивнитеделовиодземјатаисотоадагоограничипристапотдоправдатанаекономскипослабитедоверители.

132. Во целина, најголем дел од споредбените земји го имаат реформираноизвршувањетонаизвршнитеисправипрекудоделувањенаоваафункцијана високорегулираната професија на приватните извршители. Со воведувањето на оваапрофесија, разни земји имаат избрано различни степени на либерализација напрофесијата околу изборите на политики како што се: дали целосно да се заменатдржавните извршители со приватни или да се остават двата система паралелно даработат; дали да се ограничи бројот на извршители или не и дали да се ограничитериторијалната надлежност на извршителите. Сите овие избори го обликуваатсистемот и имаат директно влијание врз конкуренција и квалитетот на услугите восекторот.

20.Намалувањеназаостатокот

133. Иакореформитезаснованинапогореопишанитеполитикиможатдајазабрзаатобработкатанаприливотнапредметиидагоограничатакумулирањетоназаостаток,старите предмети што остануваат отворени може и понатаму да го оптоваруваатсистемот. Кога зборуваме за заостатокот, повторно е корисно да се одвоиизвршувањето на предметите за комунални услуги во две фази, добивање извршнаисправаиизвршувањенаисправата.Спореднивниотдизајн, забрзанитепостапкизаиздавање извршна исправа за неспорни побарувања не остануваат отворени засекогаш.Предметотсезатворарелативнобрзобидејќисеостваруваедноодследнивесценарија:(1)надлежниоторганодбивадаиздадеизвршнаисправакогабарањетонеги исполнува законските услови или (2) судот издава извршна исправа, таа му седоставуванадолжникот,должникотнеприговараитаастапувавосила;или(3)судотиздаваизвршнаисправа, тааму седоставуванадолжникот,должникотприговараипостапкатазанеспорнопобарувањасезатвораоставајќигодоверителотдагодокажепобарувањетовопарничнапостапка.Порадитоа,восуштина,постапкатазаиздавањеизвршна исправа врз основа на неспорно побарување нема потенцијал да создадезаостаток.

134. Работитеседостаразличнивопогледнаизвршувањетонаизвршнитеисправи.Извршнитепредметиможатдаостанатотворенимногудолгоособеноакодолжникотнемасредстваисотоадасесоздадезаостаток.ВоСрбијаиЦрнаГора,кадедветефази

44ВоМакедонијаизвршителитеимаатнадлежностдавршатизвршувањенатериторијатанацелатаземја,носамозаизвршниисправииздадениоднивнататериторијалнанадлежност.

49

сеобединетивоеднапостапка,можностазапролонгирањенапредметот,асотоаипотенцијалотзазаостатоквлијаеврзцелокупнатапостапка.

135. Два видаправилаимаат потенцијал значителнода влијаат врз заостатокот вообластанаизвршувањето:прво,прекинотнарокотназастареностзапобарувањевоотворенизвршенпредметпотоапобарувањеивторо,можностаизвршнитепредметинеограниченодаостанатотворенидурииаконесепреземаатизвршниактивности(напримервопредметикадедолжникотнемадоволносредства).

136. Застарувањето во текот на извршувањето може значително да влијае врззаостатокот.Сотоа,земјитекадезастарувањетоезапренозацелотовреметраењенаотворениот извршен предмет може да придонесе кон пролонгирање на овиепредмети и на несигурноста во однос на финансиската состојба на должникот.Примери за тоа сеПолска иМакедонија. Во другите земји постоењето на отворенизвршен предмет не е доволно за прекин на застарувањето. Така, воБугарија и воУнгаријасекоја активност воотворенизвршенпредмет гопрекинува застарувањето,ноакопредметотенеактивенинеманикаквиактивностипонего,застарувањетонемадапрекине.Сотоаќесеовозможирокотназастареностдаистечекајпобарувањазакоиеповеденоизвршување,нонесепреземенипонатамошниактивности(напримерпоради тоаштодолжникотнемасредства,доверителотнеедоволнозаинтересиранитн.).

137. Можноста за извршните предмети да останат отворени неограничено дури иако не се спроведува никакво извршување може да придонесе за создавањезаостаток.Порадитоадобробибилодапостојатправилазарегулирањенасудбинатана неактивните предмети. На пример, во Унгарија, овие предмети се запираат содокумент што го издава извршителот. Во Хрватска, ако извршителот не може даизврши наплата предметот се затвора. Во Полска, предметот ќе се затвори акодоверителотнемалникакваактивностповеќеодшестмесеци.

138. Правило за затворање на предметите каде не се спроведуваат извршниактивности во рок од две години постои во Бугарија, меѓутоа, во практикатаизвршителитенегизапираатнитугизатвораатовиепредмети.Задајаразрешиоваасостојба и да воведе поголема јасност, со Одлука45 за толкување, ВрховниоткасационенсуднаБугаријаобјавидекаизвршнитепредметивокоинемаактивностворокоддвегодиниќесесметаатзазатворенипослужбенадолжност.Иакопонекогашсетврдидекаовиеправилатребадасерегулираатсозакон,анесосудскапракса,соодлуката се донесе сигурност и се затворија голем број неактивни предмети и сенамали заостатокот. Во оваа ситуација, затворањето на неактивните предмети послужбенадолжностсепокажакакоефективнаалатказасправувањесозаостатокотнанеактивниизвршнипредмети.

45Одлуказатолкување,предметбр.2/2013,донесенана26јуни2015годинаназаедничкатаседницанаграѓанскиотитрговскиотодделнаВрховниоткасационенсуднаРепубликаБугаријанаhttp://www.vks.bg/Dela/2013-02-%D0%9E%D0%A1%D0%93%D0%A2%D0%9A-%D0%A2%D1%8A%D0%BB%D0%BA%D1%83%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BD%D0%BE%20%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5.pdf.

50

139. Како правилата за ограничување на рокот така и правилата за судбината нанеактивнитеизвршнипредметиможатдавлијаатврззаостатокот.Ситуациитевокоизастарувањетонезапиразацелотовреметраењенаизвршувањето,безразликадалисеспроведуваатактивностиилине,заедносоотсуствотонаправилазазатворањенанеактивнитеизвршнипредметисенајповолнизасоздавањезаостаток.

Поле 12: Давателите на комунални услуги го преземаат водството во намалувањето назаостатокот

Значителнонамалувањеназаостатокотможедасепостигнесоиницијативанадавателитена комунални услуги. Во 2011 година, Инфостан, најголемото комунално претпријатие воБелград, ги повика неговите долгогодишни должници да се договорат и да ги плататнивните акумулирани долгови на рати без камата. За ониешто се согласија, Инфостан гиповлечеизвршнитепостапкипредБелградскиотпрвостепенсудштодоведедозначителнонамалување на отворените предмети. Во 2014 година, Инфостан повторно ја даде истатапонуда и повторни беа решени бројни долгови. Иницијативните со кои се комбинирапреструктуирањенадолговитекајголемитесметкииотписнадолговитекајпредметитеодпомалавредностможатдаодиграат големаулогавонамалувањетоназаостатокот.Вотаасмисла,какосистемитезаизвршување,такаикомпаниитеможатдабидатослободениодбесцелнинапори.46

21.Спротивставувањенареформите

140. Имајќипредвиддекареформитенасочениконподобрувањенаефикасностанаизвршувањетосенеизбежнии ќеимаатнеповолновлијаниеврзогроменбројлицакои често се социјалноранливи, законодавцитеобичноимпристапуваат соодреденстепен на претпазливост и очекувања на големо отпори. Во овој извештај серазгледувареалнотопротивењекоеезабележановоспоредбенитедржавивоодносна овие реформи, вклучувајќи го и времето и природата на тии отпори. Повторно,реформитенапостапкатазадобивањеизвршнаисправаиреформитенапостапкатазаизвршување се одделно разгледани бидејќи реакциите на јавноста во однос на нивзначителносеразликуваат.

21.1.Спротивставувањенареформирањетонапостапкатазадобивањеизвршнаисправа

141. Ниту една од споредбените земји не пријави противење на реформите напостапкатазадобивањеизвршнаисправакогасевоведувалновиотсистем.Вонекоиземји,критикитесепојавилепонеколкугодиниодспроведувањетонановиотсистеми главно биле поврзани со две групи прашања: 1) проблеми со доставата наизвршнатаисправанадолжникот бездоказ,и 2) големото зголемување на долготкакорезултатнатрошоцитезаизвршување.

46Ibid.,фуснота2,стр.100.

51

142. Какоштобешепогореопишано,можностазадоставанаизвршнатаисправанадолжникотбездоказекритичноважназаефикасностанаизвршувањетобидејќивоотсуство на таа можност, должникот лесно може да го спречи извршувањето соизбегнувањенадоставата.Истовремено,овој виддоставаможедаводиконреалноили перципирано ограничување на правото на должниците на правично судење.Неколку земји известуваат за критики кон реформата поврзани со ова прашање. ВоПолска,претпоставката задоставанадолжникотвоодреденрокпоиспраќањетонаизвршната исправа е предмет на критика. Во Бугарија, постапката на закачувањеизвестувањенаврататанадолжникотвослучајдаеотсутенсе гледакаконесигурнабидејќитиеизвестувањачестосевелидека„исчезнуваат“.ИвоРоманијаимакритикинапостапкатавоодноснадоставата.

143. Трошоците за извршување се уште една причина за несогласување. Кога насудските/нотарските такси за издавање на извршната исправа ќе им се додадаттаксите на извршителите и надоместоците на адвокатите, вкупниот износ можезначително да ја надмине главницата на долгот, особено во случај на малипобарувањакакоштосеониезасметкитезакомуналниуслуги.Хрватска,БугаријаиЧешката Република известуваат за незадоволство од вкупните трошоци наизвршувањето.

144. Бугарија има интересен пример. Иако комуналните претпријатија заповедување постапка за извршување на неплатените сметки користат нивнивработениправнициштоработатзаплата,вофазатанаизвршувањетрошоцитезаовојтрудсепресметуваатспоредадвокатскататарифаимуседодаваатнадолгот.Сотоасезголемуваше товарот на должниците. Тоа го наведе Народниот правобранител наБугарија пред Уставниот суд да ги оспори законските одредби со кои им сеовозможуванасудиитедадоделувааттрошоцинакомпанииштогизастапуваатнивнивработениправнициврзоснованаАдвокатскататарифа.Уставниотсуднеутврдидекатоаенеуставно,47нопорадисèпоголемотонезадоволствонајавноста,војануари2017година бугарските законодавци донесоа посебна одредба во законот со којазначителногиограничијанадоместоцитештоможатдагипобаруваатпретпријатијатазаработатазанивнитевработениправници.

21.2.Спротивставувањенареформирањетонаизвршувањето

145. Реформите со кои се воведоа приватни извршители предизвикаа поголемопротивење отколку реформите на процесот за добивање извршна исправа ипонекогашбеаваженделодполитичкатадебатавонекоиспоредбениземји.Имајќиго предвидфактотдекаинституцијата приватенизвршителпретставувапренесувањена важни надлежности на принуда од државата на приватни професионалци, воодредениспоредбениземји (особеновоХрватскаивоБугарија)оваареформабешедочеканасостравинедоверба.

47ОдлуканаУставниотсудбр.10од29септември2016годинапоУставниотпредмет3/2-16,објавенавоДржавниотвесник79од7октомври2016година.

52

146. Хрватска посведочи за особено силен отпор. Земјата ги воведе приватнитеизвршителиво2010година,соЗаконотзаприватниизвршители.Системоттребашедасевостановиидапочнесоработаод1јануари2012година.Додекември2011годинабеа назначени приватните извршители, нивните канцеларии беа формирани исистемотбешеспремендапочнесоработа.Меѓутоа,порадиголематазагриженостнајавноста околу оваа реформа, таа стана една од главните теми на политичкатакампања. Политичката партија која во својата платформа го имашеспротивставувањетоконоваареформапобединаизборитеизаконотбешеукинатконкрајот на декември 2011 година, само неколку дена пред почетокот на неговатапримена.

147. Протестите на јавноста беа доста силни и во Бугарија. Како резултат наотпорите во времето кога беа воведени приватните извршители, Бугарија донесеодлука да го задржи и јавниот систем да функционира паралелно. Десет години пововедувањето на реформата, постојат повеќе невладини организации за заштита направата на должниците кои учествуваа во стратешките парници против одредениаспекти на системот за извршување, присуствуваа на парламентарните седници наоваатемаиорганизираамалиуличнипротести.Одредениаспектиодактивноститенаприватнитеизвршителичестосеподлупанабугарскиотнароденправобранител.

148. ИвоУнгаријаимашепоплакипротивначинотнаработанаизвршителите.Иаконивните активности се строго регулирани со закон, законската рамка во одреденислучаиседоживувакаконедоволнорестриктивнадаспречизлоупотреба:трошоцитеинарасходитевоврскасоизвршнитеактивностичестосепредметнакритикабидејќиизвршителитеможатданаплаќаат трошоцикоинесекогашсеоправдани.Исто така,механизмите за решавање на жалбите против активностите на извршителите седоживуваат како недоволно брзи. Новиот законодавен пакет ќе има за цел да гипоправиовиенедостатоци.

149. Во целина, најважниот ризик поврзан со воведувањето на приватнитеизвршители е потенцијалот за злоупотреба на нивните овластувања. Бидејќиприватнитеизвршителиимаатовластувањазначителнодавлијаатврзсопственостанапоединци и компании, треба да постојат цврсти гаранции против злоупотребата нанивните овластувања како што се: строга дисциплинска одговорност пропишана одстрананапрофесионалнатакоморанаизвршителитеиоддржавенорган;постапкизанавременисудскиодлукизаспречувањенаониевидовипрекршувањакоибиможеледапредизвикаатнепоправливаштетаврздолжницитеидоверителите;задолжителноосигурување од професионална одговорност и доследна примена на граѓанскатаодговорност за штетите што може да ги предизвикаат приватните извршители какорезултатнапречекорувањетонанивнитеовластувања.

150. Отпорите за воведувањето на приватните извршители, онаму каде што сејавиле, обично беле надминати со силни кампањи за информирање на јавноста запостоењетоизапозитивнитестранскиискуствасоовојсистем.Овиеотпориполесносе надминаа онаму каде што претходниот систем функционираше многу лошо. Вонекоиземјиотпоритесенадминаасоменувањеилиомекнувањенареформитезадабидат поприфатливи. Конечно, иако отпорите за реформите во времето на нивнотововедувањебилозначителни,тоанерезултиралосоусвојувањеновзакон.Потребное

53

да сеправатпериодичниизвештаи за спроведувањетонаовиереформии тиеда сеприлагодуваат за да се разрешат проблемите што може да се појават воспроведувањето.

22.Заклучоци

151. Искустватаодспоредбенитеземјиштобеапогореразгледани,покажуваатдекаизвршувањето на сметките за комунални услуги може да оди по повеќе патеки.Различните системи можат да дадат споредбено задоволителни резултати. Сепак,одреденисистемипокажуваатпоголемаефикасност.Заклучоцитесеподолусумирани:

а) Рокотназастарувањенапобарувањатазакомуналниуслугиеособенократокво земјите од поранешна Југославија. Кусите рокови на застарување заизвршувањенасметкитезакомуналниуслугиможатдаводатконнеспојувањеинапливнамалитужбиида гиоптоваратдолжницитесо големитрошоцизаизвршување. Повеќето споредбени земји имаат тригодишен рок назастареност.

б)Можностите запрекиннапристапотдокомуналните услугиможат да бидатефективнивонамалувањетонанеплаќањетонасметкитезакомуналниуслугииможе да влијаат врз обемот на овие предмети.Меѓутоа, поради социјалнатаважност на комуналните услуги ,како и бројот на технички ограничувања,обезбедувањето поголеми можности за самопомош на комуналнитепретпријатијанеможедасесметазаприфатливаполитиказанамалувањенаобемотнапредметитезанеплатенисметкизакомуналниуслуги.

в) Обично, извршните исправи за неплатени сметки за комунални услуги седобиваатпрекупостапкизаизвршувањенанеспорнипобарувања.

г)Издавањетоизвршниисправииизвршувањетоврзсредстватанадолжникотседве одделни постапки што ги спроведуваат два различни органи во ситеспоредбени земји. Обединувањето на овие постапки и нивно доделување наеден орган, како што имаат направено Србија и Црна Гора, не е пожелнорешение.

д)Добивањетоизвршнаисправазанеплатенисметкизакомуналниуслугипрекупостапкасоплатенналог,којасеприменуванаширокопсегинадругипаричнипобарувања,епоширокоизбранаполитика.Когасеспоредувасопостапкатазаиздавањеналогврзоснованаверодостојнаисправа,штосекористивоземјитеод Западен Балкан, постапката со платен налог е поширока по обем и имаеднаков третман на сите доверители во земјата, без да им се даде посебенстатуснадавателитенакомуналниуслуги.

ѓ) Издавањетоизвршниисправизанеспорнипобарувањаобичноимедоверенонасудовите.Меѓутоа,низемјитештоимаатизбраноовааодговорностдаимјадоделатнанотаритенесесоочуваатсонекоиособенитешкотии.Очекуванатапресуда на Судот на правдата на Европската Унија по предметот С-484/15 ќе

54

определидалииздавањетоизвршниисправиоднотаритеќетребадасеопфатисопосебенисклучокодевропскотозаконодавство,акоовиеисправитребадасеквалификувааткакоЕвропскиналозизаизвршување.

е) Централнитеицелосноелектронскисистемизаиздавањеизвршниисправизанеспорнитепобарувања генералнообезбедуваатпопредвидливироковиисепоекономични.

ж)Еден начин за обезбедување брза и ефикасна обработка на барањата заиздавање извршни исправи е користењето информатички технологии. Воспоредбенитеземјисоцентрализиранисистеми,електронскотоподнесувањеезадолжително за доверителите што сакаат да ја користат брзата постапка.Споредбените земји со нецентрализирани системи или имаат самоподнесување на хартија или им даваат можност на доверителите да избератдалидаподнесателектронскиилине.Воовиеслучаиможедаимаекономскипоттикзаелектронскоподнесување.

з)Задасеолесниразгледувањетонабарањата,многуспоредбениземјигоимаатнапуштено условот за приложување докази кон барањето за издавањеизвршнаисправа.

ѕ) Структурите на таксите за постапките за издавање извршни исправи занеспорни побарувања генерално се користат како алатка за охрабрување надоверителитедајакористатнајекономичнатапостапка.

и)Доставата на извршните исправи на должниците е критична како заефикасностанацелокупнатапостапкатакаизаприфатливостазаопштеството.Порадитоа,доставата требадасеорганизирананачинштоеефективенивосогласностсоправотонаграѓанитезаправичносудење.

ј) Креаторите на политиките требада ја следат зачестеноста наприговоритенаизвршните исправи и да работата на воведување на механизми што би гиолеснилелегитимнитеприговори,абигиобесхрабрилебесцелните.

к) Ефикасното извршување врз средствата на должникот бара високо ниво надигитализација на оваа функција, вклучувајќи и автоматизиран пристап конразнитевидовиинформациизадолжниците.

л) Задасеосигуридекаизвршувањетонегозагрозуваживеењетонадолжникот,законите во регионот имаат поставено ограничувања на извршувањето врзодредени видови средства. Ограничувања може да се воведат во однос нацели категории приходи (какошто е социјалната помош), делови од приходи(како што е минималната плата), подвижните предмети што се потребни запреживувањенадолжникотилиимаатемотивнавредностилинедвиженимот.Ограничувањатанаизвршувањетоврзнедвиженимотседостаретки.

љ)За да се спречи трајното исклучување на должниците од економскитеактивности,повеќетоземјиворегионотимаатдонесенозаконизаличенстечај.

55

Тие се дизајнирани да им дадат на должниците и на нивните домаќинствашансазасвежстарт.

м)Споредбените земји го имаат реформирано процесот задобивање извршнаисправа на неколку главни начини: воведување постапка со платен налог;доделување на функцијата на нотарите; дигитализација на функцијата иистовремена централизација и дигитализација на функцијата. Изгледа декаистовремената централизација и дигитализација на функцијата води коннајголемаефикасноствоцелина.

н) Повеќето споредбени земји го имаат реформирано извршувањето наизвршнитеисправипрекудоделувањенаоваафункцијанависокорегулиранапрофесија на приватни извршители. Со воведувањето на оваа професија,различните земји имаат избрано различен степен на либерализацијапрофесијата околу политиките како што се: дали целосно да се заменатдржавнитеизвршителисоприватниилидасеоставатдватасистемадаработатпаралелно; дали да се ограничи бројот на извршители или не и дали да сеограничи месната надлежност на извршителите. Сите овие политики гообликуваат системот и имаат директно влијание врз конкуренцијата и врзквалитетот на услугите во секторот. Меѓутоа, слабиот надзор над приватнитеизвршители може да доведе до злоупотреба на нивните овластувања и донезадоволствонајавноста.

њ)Правилатазаограничувањенароковитевотекотнаизвршувањетоиправилатаза судбината на неактивните извршни предмети можат да влијаат врззаостатокот.Ситуациитевокоисепрекинуварокотназастареностзавременацелокупната извршна постапка без разлика дали се спроведуваат активностиили не, заедно со отсуство на правила за затворањена неактивните извршнипредметинајверојатноќепредизвикаатзаостаток.

о) Реформите на постапките за добивање извршни исправи за неспорнипобарувања обично не предизвикуваат незадоволство на јавноста кога седонесуваат. Меѓутоа, особено внимание треба да им биде посветено надоставата и на трошоците за долгорочно, јавноста да ги перципира овиереформикакоправични.

п) Во некои споредбени земји, воведувањето приватни извршители бешедочекано со сериозна загриженост и отпор на јавноста. Најважниот ризикповрзан со воведувањето на приватни извршители е потенцијалот зазлоупотреба на овластувањата. Треба да постојат цврсти гаранции противзлоупотребатанаовластувањатакакоштосе:строгадисциплинскаодговорностпропишана од страна на професионалната комора на извршителите и оддржавенорган;постапкизанавременисудскиодлуки заспречувањенаониевидовипрекршувањакоибиможеледапредизвикаатнепоправливаштетаврздолжниците и доверителите; задолжително осигурување од професионалнаодговорностидоследноповикувањенаграѓанскаодговорностзаштетитешто

56

приватните извршители може да ги предизвикале како резултат напречекорувањетонанивнитеовластувања.

152. Богатите искуства на земјите од ЕУ-11 во подобрувањето на извршувањетопрекустратешкиреформинудидобримоделизаземјитештоимаатсличнипроблемиисподелуваатзаедничкикултурнииправнитрадиции.

Литература

МатеријалиодСветскабанка

§ Fast-TrackingtheResolutionofMinorDisputes:ExperiencefromEUMemberStates,TheWorldBankGroup,athttp://documents.worldbank.org/curated/pt/670181487131729316/pdf/112769-WP-P161975-PUBLIC-FasttrackingSmallClaimsinEU.pdf

§ SerbiaJudicialFunctionalReview,Multi-DonorTrustFundforJusticeSectorSupportinSerbia,WorldBank,2014athttp://www.mdtfjss.org.rs/archive//file/Serbia%20Judicial%20Functional%20Review-Full%20Report.pdf

§ TheWorldBank,InsolvencyandCreditor/DebtorRegimesTaskForce,WorkingGroupontheTreatmentoftheInsolvencyofNaturalPersons,ReportontheTreatmentoftheInsolvencyofNaturalPersonsathttp://siteresources.worldbank.org/INTGILD/Resources/WBInsolvencyOfNaturalPersonsReport_01_11_13.pdf

МатеријалиодЕУ:

§ Regulation(EC)No1896/2006—creatingaEuropeanorderforpaymentprocedureathttp://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32006R1896

§ RequestforapreliminaryrulingfromtheOpćinskisuduNovomZagrebu(Croatia)lodgedon11September2015—IbricaZulfikarpašićvSlavenGajer,(CaseC-484/15),(2015/C389/21)athttp://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:62015CN0484&from=EN

§ OpinionОfAdvocateGeneral,DeliveredOn8September2016,CaseC-484/15,IbricaZulfikarpašićvSlavenGajerathttp://curia.europa.eu/juris/document/document_print.jsf;jsessionid=9ea7d2dc30d523a964266d8b4b6cab589d30b71070ff.e34KaxiLc3qMb40Rch0SaxyKa3n0?doclang=EN&text=notary&pageIndex=0&part=1&mode=DOC&docid=183132&occ=first&dir=&cid=153610

§ EuropeanJudicialNetworkinCivilandcommercialmatterse-portalathttps://e-justice.europa.eu/content_order_for_payment_procedures-41-ee-en.do?member=1

МатеријалиодСоветотнаЕвропа:

§ Reporton"Europeanjudicialsystems–Edition2014(2012data):efficiencyandqualityofjustice"oftheEuropeanCommissionfortheEfficiencyofJustice(CEPEJ)at

57

http://www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/evaluation/2014/Rapport_2014_en.pdf

§ Presentationforthe2010CrystalScalesofJusticePrize,SupremeCourtoftheRepublicofSlovenia,forthescheme"Automatedsystemforenforcementofauthenticdocuments(COVL)”athttp://www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/events/EDCJ/Cristal/2010/Cristal2010projetsgagants_en.asp

§ DecisioninVaskrsićv.Sloveniaathttp://www.bailii.org/eu/cases/ECHR/2017/375.html

Материјализаземјитенаанглискијазик:

§ BuildingInteroperabilityforEuropeanCivilProceedingsOnline,Casestudy–Slovenia,GregorStrojin,April2012athttp://www.irsig.cnr.it/BIEPCO/documents/case_studies/COVL%20Slovenia%20case%20study%2025042012.pdf

§ DeclarationofPlaceofResidenceLaw,Latvia,2003athttp://www.vvc.gov.lv/export/sites/default/docs/LRTA/Likumi/Declaration_of_Place_of_Residence_Law.pdf

§ DiagnosticAssessmentoftheEnforcementRegimeofFinalCivilClaimsinBosniaandHerzegovina,USAID’sJusticeActivityinBosniaandHerzegovina,March2016athttp://usaidjp.ba/assets/files/publication/1465828693-diagnostic-assessment-of-the-enforcement-regime-of-final-civil-claims-in-bih.pdf

§ LegalEnforcementProcedureforMoneyClaims–AnExampleofEffectiveUseofItinAutomatingofCourtProcedures(COVL),BojanMuršec,Director,CenterofInformationTechnology,SupremeCourtoftheRepublicofSloveniaatwww.nispa.org/files/conferences/2010/papers/201004221029280.mursecbojan.doc

§ MoneyClaimOnlineathttps://www.moneyclaim.gov.uk/web/mcol/welcome§ Poland:ImplementingStrategic-StateCapability,OECDPublicGovernanceReviews;

OECD2013,OECDPublishing,athttp://www.oecd-ilibrary.org/governance/poland-implementing-strategic-state-capability_9789264201811-en

§ TheInsolvencyService,AnnualReportandAccounts2010-11,atwww.bis.gov.uk/insolvency/Publications

§ USDepartmentofJustice,USTrusteeProgram,AnnualReportofSignificantAccomplishments2010,atwww.justice.gov/ust/eo/public_affairs/annualreport/index.htm

Материјализаземјитеналокалнитејазици:

§ Одлуказатолкување,предметбр.2/2013,донесенана26јуни2015годинаназаедничкатаседницанаграѓанскиотитрговскиотодделнаВрховниоткасационенсуднаРепубликаБугаријанаhttp://www.vks.bg/Dela/2013-02-%D0%9E%D0%A1%D0%93%D0%A2%D0%9A-%D0%A2%D1%8A%D0%BB%D0%BA%D1%83%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BD%D0%BE%20%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5.pdf

58

§ ОдлуканаУставниотсудбр.10од29септември2016годинапоУставниотпредмет3/2-16,објавенавоДржавниотвесник79од7октомври2016година,Бугаријанаhttp://constcourt.bg/Acts

§ АнализанаспоровитепомалипобарувањавоУнгарија:http://birosag.hu/sites/default/files/allomanyok/Mailath-palyazat-erdmenyek/MGyTP-P-B-3-Szabados_Janos-Kiserteku_perek_A_gyorsabb_jobb.pdf

§ Германскиотелектронскипорталзаплатниналози:http://www.mahngerichte.de/