Publieke en private sfeerPublieke en private sfeerTweede hoorcollege inleidende Tweede hoorcollege inleidende

cursus governancecursus governance

Emailadres: roel.int.veld@rmno.nlEmailadres: roel.int.veld@rmno.nl

Publieke sfeerPublieke sfeer

Collectief= gemeenschappelijk, is ongelijk aan Collectief= gemeenschappelijk, is ongelijk aan publiekpubliek

Publiek is verwant aan statelijkPubliek is verwant aan statelijk Binnen statelijk domineert hierarchieBinnen statelijk domineert hierarchie Machtsuitoefening gebonden aan bevoegdheidMachtsuitoefening gebonden aan bevoegdheid Grenzen tussen publiek en privaat bewegenGrenzen tussen publiek en privaat bewegen Het private is randvoorwaardelijk publiek Het private is randvoorwaardelijk publiek

bepaaldbepaald

Private sfeerPrivate sfeer

Dominantie eigen belangDominantie eigen belang Contract is voornaamste verbindingContract is voornaamste verbinding Contractuele betrouwbaarheid voorname Contractuele betrouwbaarheid voorname

waardewaarde

Menging beide sferenMenging beide sferen

Hybride organisatiesHybride organisaties Netwerken waarin zich publieke en private Netwerken waarin zich publieke en private

actoren bewegenactoren bewegen

Soorten van relatiesSoorten van relaties

Hierar-Hierar-

chiechie

contractcontract Ge-Ge-

schenkschenk

netwerknetwerk

aardaard dwangdwang VrijwilligVrijwillig

WederkerigWederkerig

Formeel vrijwilig Formeel vrijwilig maar zeer maar zeer verplichtendverplichtend

(semi-) (semi-) horizontaalhorizontaal

expres-expres-

siesie

bevelbevel ContractContract GunstGunst Verbindingen Verbindingen van >2 actorenvan >2 actoren

CentraleCentrale

waardewaarde

loyaliteitloyaliteit Betrouwbaar-Betrouwbaar-heidheid

AfhankelijkheidAfhankelijkheid

proportionaliteitproportionaliteit

empathieempathie

sanctiesanctie ontslagontslag Schade-Schade-

loosstelingloossteling

breukbreuk waardedalingwaardedaling

Cultuur van Cultuur van de Cultuur van Cultuur van de publiek domein marktpubliek domein markt

Geen winstbejagGeen winstbejagsalaris is genoegsalaris is genoeg

eer is belangrijkeer is belangrijk het dienen van het dienen van

het algemeen het algemeen belang staat belang staat centraalcentraal

deceive for the deceive for the sake of the tasksake of the task

zorg dat je niet zorg dat je niet op onwaarheid op onwaarheid bent te bent te betrappenbetrappen

pessimisme is pessimisme is normaalnormaal

zorg voor zorg voor fatalistische blikfatalistische blik

Winststreven is Winststreven is driving forcedriving force

rentabiliteit is rentabiliteit is belangrijkbelangrijk

gaan voor je gaan voor je eigenbelang is eigenbelang is legitiemlegitiem

contract = contract = contractcontract

wees betrouwbaar wees betrouwbaar tegenover duurza-tegenover duurza-me relatiesme relaties

calculeer risico’scalculeer risico’s optimisme is optimisme is

“must”“must” maakbaarheid is maakbaarheid is

verondersteldverondersteld

Gemengde cultuurGemengde cultuur

Bepaalde waarden uit beide culturen Bepaalde waarden uit beide culturen verdragen elkaar slecht verdragen elkaar slecht

Spanning is het gevolgSpanning is het gevolg

Recente dynamiek NLRecente dynamiek NL

Verzorgingsstaat: de staat lijdt aan Verzorgingsstaat: de staat lijdt aan elephantiasiselephantiasis

Felle reactie in jaren tachtigFelle reactie in jaren tachtig Afsplitsingen uit de kern van het Afsplitsingen uit de kern van het

staatsapparaat onder de titel staatsapparaat onder de titel verzelfstandigingverzelfstandiging

Een van de gekozen vormen is het Een van de gekozen vormen is het zelfstandig bestuursorgaanzelfstandig bestuursorgaan

Daarop nu weer de aanval geopend door Daarop nu weer de aanval geopend door politici die meer “grip” willenpolitici die meer “grip” willen

curacaocuracao

Ontmoeting tussen publiek en privaat Ontmoeting tussen publiek en privaat anders opgetuigd dan in NLanders opgetuigd dan in NL

Overheidsbedrijven hier erg belangrijk; zijn Overheidsbedrijven hier erg belangrijk; zijn vaak monopolist; niet zelden daarin ook vaak monopolist; niet zelden daarin ook private participatie, bijvoorbeeld private participatie, bijvoorbeeld AquelectraAquelectra

Uitvoering overheidsbeleid hier voorts Uitvoering overheidsbeleid hier voorts vaak in handen van Stichtingenvaak in handen van Stichtingen

• impulsen voor verzelfstandiging en privatisering– effectiviteitgebreken– uitvoeringsrampen– marktcreatie– Kickert: versterkte sturingsbehoefte

• geen nationale doctrine in NL

• tegenovergestelde impulsen– teleurstelling effectiviteits- en efficiencywinst– nieuwe taakopvattingen– teleurstelling marktwerking

Management van zbo’s in NL:Management van zbo’s in NL: GolfbewegingGolfbeweging

20052005

Management van zbo’s:Management van zbo’s:

CommercialiseringCommercialisering++ 1990 1990 •• als gevolg bezuinigingen: als gevolg bezuinigingen:

“eigen” inkomen opvoeren “eigen” inkomen opvoeren gevolg: hybriditeit gevolg: hybriditeit

++ 1995 1995 •• als gevolg van hybriditeit als gevolg van hybriditeit valse-concurrentieverwijtenvalse-concurrentieverwijten

++ 1998 1998 •• teleurstellingen winstgevendheid teleurstellingen winstgevendheid

++ 2000 2000 •• meer publiek geld meer publiek geld meer politieke bemoeienis meer politieke bemoeienis

Sedert 2004 heftige aanvallen op een aantal zbo’sSedert 2004 heftige aanvallen op een aantal zbo’s

Management van zbo’s:Management van zbo’s:

Democratische Democratische contextcontext DisciplineringstrevenDisciplineringstreven

Verticale vs horizontale verantwoordingVerticale vs horizontale verantwoording

Verstrakking Haagse verhoudingenVerstrakking Haagse verhoudingen Van inhoud naar procedureVan inhoud naar procedure Scheiding private en publieke sectorScheiding private en publieke sector

WRR etcWRR etc

Gegeven argumentatieGegeven argumentatie

De minister heeft bevoegdheden uit De minister heeft bevoegdheden uit handen gegevenhanden gegeven

““dat doet maar”dat doet maar” Parlement wil “grip” terugParlement wil “grip” terug jaloeziejaloezie

Minsteriele verantwoordelijkheidMinsteriele verantwoordelijkheid

Ten onrechte gekoppeld aan bevoegdhedenTen onrechte gekoppeld aan bevoegdheden Komt tot uitdrukking in argumentatieprocesKomt tot uitdrukking in argumentatieproces Geen externe beoordeling redelijkheid, maar Geen externe beoordeling redelijkheid, maar

eindoordeel parlement beslissendeindoordeel parlement beslissend Is geen argument voor meer”grip”Is geen argument voor meer”grip” Dus ook geen argument tegen Dus ook geen argument tegen

verzelfstandigingverzelfstandiging

Management van zbo’s:Management van zbo’s:

WetsontwerpenWetsontwerpen Wet Markt en Overheid (nooit Wet Markt en Overheid (nooit

gekomen)gekomen)- veel geleerd na Cohen- veel geleerd na Cohen- mild regiem- mild regiem- moeite waard?- moeite waard?

Kaderwet zbo’sKaderwet zbo’s(wel gekomen)(wel gekomen)

- door redelijke mensen gemaakt- door redelijke mensen gemaakt - verticalisering- verticalisering - resultaat redelijk? (universiteiten erbuiten)- resultaat redelijk? (universiteiten erbuiten)

Management van zbo’s:Management van zbo’s:

Motieven voor Motieven voor verzelfstandigingverzelfstandiging

Eigen cultuur uitvoeringsorganisatie gewenst Eigen cultuur uitvoeringsorganisatie gewenst (niet langer ondergesneeuwd door cultuur van (niet langer ondergesneeuwd door cultuur van beleidsontwikkeling)beleidsontwikkeling)

Verwachting van doeltreffendheids- en Verwachting van doeltreffendheids- en doelmatigheidsverhoging (output-oriëntatie)doelmatigheidsverhoging (output-oriëntatie)

Grotere afstand tot beleidscentrum gewenst Grotere afstand tot beleidscentrum gewenst (dichter bij de klant)(dichter bij de klant)

Activiteiten onder concurrentie stellenActiviteiten onder concurrentie stellen Tot stand brengen van onafhankelijkheid ten Tot stand brengen van onafhankelijkheid ten

opzichte van de regering (bv. marktmeesters, opzichte van de regering (bv. marktmeesters, academische vrijheid, anti-corruptie – borging)academische vrijheid, anti-corruptie – borging)

Management van zbo’s:Management van zbo’s:

Borgen van publiek Borgen van publiek belangbelang

WRR rapport nr. 56WRR rapport nr. 56 Quasi definitie publiek belang: “Er is eerst sprake van een Quasi definitie publiek belang: “Er is eerst sprake van een

publiek belang indien de overheid zich de behartiging van publiek belang indien de overheid zich de behartiging van een maatschappelijk belang aantrekt op grond van de een maatschappelijk belang aantrekt op grond van de overtuiging dat dit belang anders niet goed tot zijn recht overtuiging dat dit belang anders niet goed tot zijn recht komt.”komt.”

Voordeel van deze “Rang is alleen Rang als er Rang op Voordeel van deze “Rang is alleen Rang als er Rang op staat” definitie: afscheid van de waan van objectiveringstaat” definitie: afscheid van de waan van objectivering

Definitie laat zien dat er countervailing power gewenst is Definitie laat zien dat er countervailing power gewenst is tegen de mogelijkheid van elephantiasis van de publieke tegen de mogelijkheid van elephantiasis van de publieke sector!sector!

WRR ontwerpt systematiek om borging van publiek belang WRR ontwerpt systematiek om borging van publiek belang te normeren: zowel privaat als publiek mogelijkte normeren: zowel privaat als publiek mogelijk

WRR laat na hybriditeit als mogelijkheid aan te gevenWRR laat na hybriditeit als mogelijkheid aan te geven

publiek privaat

-agentschap

intern -materiële vergroting

zelfstandigheid (belastingdienst

extern ZBO private rechtsvorm

publiekrechterlijke bv, stichting etc rechtspersoon

Management van zbo’s:Verzelfstandiging en privatisering 1

Management van zbo’s:Management van zbo’s:Verzelfstandiging en privatisering Verzelfstandiging en privatisering

22 Borging in private sector:Borging in private sector:

- concurrentie- concurrentie- binding door regels of contracten- binding door regels of contracten- institutionele borging- institutionele borging

Borging in publieke sectorBorging in publieke sector- hiërarchie- hiërarchie- concurrentie- concurrentie- binding vooraf door regels en contracten- binding vooraf door regels en contracten- institutionele borging- institutionele borging

Management van zbo’s:Management van zbo’s:

Instrumenten in Instrumenten in sturingsrelatiesturingsrelatie

Attributie van bevoegdheden door wetgeverAttributie van bevoegdheden door wetgever Sturing door minister voorzover minister over Sturing door minister voorzover minister over

bevoegdheden beschiktbevoegdheden beschikt sturing steeds wederzijds: ook invloed van sturing steeds wederzijds: ook invloed van

uitvoeringsorganisatie op beleidsvoornemensuitvoeringsorganisatie op beleidsvoornemens

Instrumenten in sturingsrelatie:Instrumenten in sturingsrelatie: aanwijzingaanwijzing planning en controlplanning en control informatie-protocolinformatie-protocol ex ante uitvoerbaarheidtoetsex ante uitvoerbaarheidtoets verslaggevingverslaggeving

Management van zbo’s:Management van zbo’s:Verantwoording door zelfstandige Verantwoording door zelfstandige

overheidsorganisatiesoverheidsorganisaties Meervoudig indien hybriditeit.Meervoudig indien hybriditeit. In de richting van relevante principalen.In de richting van relevante principalen. Indien concurrentie onvolmaakt, bench-marking en Indien concurrentie onvolmaakt, bench-marking en

kwaliteitshandvesten gewenst.kwaliteitshandvesten gewenst. Ministeriële verantwoordelijkheid nooit een argument om Ministeriële verantwoordelijkheid nooit een argument om

zelfstandigheid te verkleinen, als andere argumenten voor zelfstandigheid te verkleinen, als andere argumenten voor het tegendeel pleiten.het tegendeel pleiten.

Ministeriële verantwoordelijkheid is een proces, geen Ministeriële verantwoordelijkheid is een proces, geen vaststaand feit, en beperkt zich geenszins tot bevoegdheid vaststaand feit, en beperkt zich geenszins tot bevoegdheid van ministervan minister( “had de minister niet moeten zorgen, dat hij ( “had de minister niet moeten zorgen, dat hij - op de hoogte was? - op de hoogte was? - voldoende invloed had? etc.etc) - voldoende invloed had? etc.etc)

HumeurenHumeuren De discussie over verzelfstandiging is meer afhankelijk van De discussie over verzelfstandiging is meer afhankelijk van

humeuren humeuren dan van dan van onderzoek.onderzoek. Er bestaat in Nederland geen algemeen aanvaarde doctrine Er bestaat in Nederland geen algemeen aanvaarde doctrine

over verzelfstandigingover verzelfstandiging Het WRR rapport is nuttig omdat het laat zien, dat sommige Het WRR rapport is nuttig omdat het laat zien, dat sommige

keizers geen kleren aan hebben.keizers geen kleren aan hebben. Het WRR rapport is oneindig genuanceerd en daardoor Het WRR rapport is oneindig genuanceerd en daardoor

zwak als beleidsdocument.zwak als beleidsdocument.

Over vergroting van effectiviteit door verzelfstandiging nog Over vergroting van effectiviteit door verzelfstandiging nog niet teveel onderzoek beschikbaarniet teveel onderzoek beschikbaar

- evaluatie onderzoeken- evaluatie onderzoeken- dissertatie Van Thiel- dissertatie Van Thiel

Management van zbo’s:Management van zbo’s:

Vormgeving sturingsrelatieVormgeving sturingsrelatie BegrotingscyclusBegrotingscyclus Informatie protocolInformatie protocol EAUTEAUT VerslaggevingVerslaggeving KwaliteitshandvestKwaliteitshandvest Ad hoc overlegAd hoc overleg

Institutionele structuurInstitutionele structuur minister van OC en W

Dir. aansturing Z.O.

Raad van toezicht IBG-Groep

hoofddirectie

Management van zbo’s:Management van zbo’s:

ProcesdynamiekProcesdynamiek Bescherming minister door ambtenaren leidt tot Bescherming minister door ambtenaren leidt tot

accumulatie van - informatiebehoeftenaccumulatie van - informatiebehoeften - verantwoordingsinstrumenten - verantwoordingsinstrumenten

[ zo nu en dan grote schoonmaak houden][ zo nu en dan grote schoonmaak houden] Berust op verkeerd begrepen ministeriële verantwoordelijk-Berust op verkeerd begrepen ministeriële verantwoordelijk-

heidscultuur.heidscultuur. Ontwikkeling “werken voor derden” leidt tot teveel Ontwikkeling “werken voor derden” leidt tot teveel

departementale bemoeizucht.departementale bemoeizucht. Minister houdt zich niet aan bedrijfseconomische principesMinister houdt zich niet aan bedrijfseconomische principes

prijs X aantal = budget.prijs X aantal = budget. Vermogensvorming wordt onnodig negatief bejegend.Vermogensvorming wordt onnodig negatief bejegend. Algemene Rekenkamer huldigt wantrouwensleer jegens Algemene Rekenkamer huldigt wantrouwensleer jegens

verzelfstandiging.verzelfstandiging.

Management van zbo’s:Management van zbo’s:

Borging van goede Borging van goede wederzijdse sturingsrelatiewederzijdse sturingsrelatie

Verzelfstandigde organisatie moet veel Verzelfstandigde organisatie moet veel empathieempathie opbrengen voor politieke positie van de minister.opbrengen voor politieke positie van de minister.

UitvoeringsexpertiseUitvoeringsexpertise moet ter beschikking staan moet ter beschikking staan van departementale van departementale beleidsontwikkelingbeleidsontwikkeling..

Informatieverkeer moet Informatieverkeer moet zindelijkzindelijk zijn. zijn. Voorzover hybride moet verzelfstandigde Voorzover hybride moet verzelfstandigde

organisatie bereid zijn tot organisatie bereid zijn tot meermeervoudige voudige verantwoording.verantwoording.

Departement moet voldoende zelfdiscipline Departement moet voldoende zelfdiscipline opbrengen om zelfstandigheid niet te schenden.opbrengen om zelfstandigheid niet te schenden.

Management van zbo’s:Management van zbo’s:

Bereikte winst in Bereikte winst in doelmatigheiddoelmatigheid

KostenbewustzijnKostenbewustzijn TrotsTrots ““cost-efficieny has not improved”, “ increase in commercial cost-efficieny has not improved”, “ increase in commercial

activities”, “services delivered by IBG have become more activities”, “services delivered by IBG have become more complex ….. and of a higher quality” (Van Thiel, blz 125)complex ….. and of a higher quality” (Van Thiel, blz 125)

Terecht wijst Van Thiel op het karakter van wederzijds Terecht wijst Van Thiel op het karakter van wederzijds monopolie dat de relatie minister: IBG draagtmonopolie dat de relatie minister: IBG draagt

Dit is voortdurende bron van wederzijds “zich gevangen voelen”Dit is voortdurende bron van wederzijds “zich gevangen voelen”

Oplossingen: - creatie van concurrentie ( diseconomies of scale)Oplossingen: - creatie van concurrentie ( diseconomies of scale) - periodieke aanbesteding top-management IBG! - periodieke aanbesteding top-management IBG!

Terug naar CuracaoTerug naar Curacao

Veel klachten over kwaliteit Veel klachten over kwaliteit overheidsbedrijven en stichtingenoverheidsbedrijven en stichtingen

Veel schandalen over benoemingen Veel schandalen over benoemingen c’rissen en bestuurdersc’rissen en bestuurders

Weinig beleid gemaakt dat duidelijke Weinig beleid gemaakt dat duidelijke binding teweeg brengtbinding teweeg brengt

Heel wat te doen over governanceHeel wat te doen over governance