pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
TRANSCRIPT
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
1/26
Revista de Antropología Social
ISSN: 1131-558X
Universidad Complutense de Madrid
España
Alcida Ramos, Rita
Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
Revista de Antropología Social, vol. 23, enero-diciembre, 2014, pp. 29-53
Universidad Complutense de Madrid
Madrid, España
Disponible en: http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=83832495002
Cómo citar el artículo
Número completo
Más información del artículo
Página de la revista en redalyc.org
Sistema de Información Científica
Red de Revistas Científicas de América Latina, el Caribe, España y Portugal
Proyecto académico sin fines de lucro, desarrollado bajo la iniciativa de acceso abierto
http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=83832495002http://www.redalyc.org/comocitar.oa?id=83832495002http://www.redalyc.org/fasciculo.oa?id=838&numero=32495http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=83832495002http://www.redalyc.org/revista.oa?id=838http://www.redalyc.org/http://www.redalyc.org/revista.oa?id=838http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=83832495002http://www.redalyc.org/fasciculo.oa?id=838&numero=32495http://www.redalyc.org/comocitar.oa?id=83832495002http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=83832495002http://www.redalyc.org/revista.oa?id=838
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
2/26
29 Revista de Antropología Social2014, 23 29-53
ISSN: 1131-558X
Publ díga y l cha al mcad
idgu Ppl ad h rfual f h Ma
Rita ALCIDA RAMoS1
Udad d Bala (Bal)[email protected]
rcbd: 31 d d 2014Acpad: 14 d ju d 2014
Rsumn Al abaja l ma dl dall y la culualdad, la aplgía, c u xpcacaa buca la cmpó d mud ccdal, l db ca-
bl d 1) ga la ald ual d xp cm a, pcpalm cuad afma pduc d xpacó, y, 2) a al d dcuó jmpl ccdal qu fu, duca, amplí , d pfca, dalgu c al ccp.e abaj pa uac xaída d d cx díga c l d a)ma cóm la dcó caóca d dall pud adcuada paa xpcadíga qu luca cu y qua, y, b) aguma qu l ccp d cul-ualdad ól l hac juca a u pp mb cuad pmu u cumm d day pácca b l b cmú, capad, aí, d mdm y pma dlógca
mp cam jua.
Palabras clav: Publ idíga; Cíca al Dall; iculualdad; ecumm.
AbstractWh wg wh dlpm ad culualy, ahplgy, wh lg xpcf yg udad h -W wld, mu 1) a abu h ual aldy fuch m, pcally wh hy bcm xp pduc, ad 2) bg dcu -W xampl ha fu, duc, lag , pfably, dalgu wh h ccp.thf, h pap p ua fm au dgu cx d a) hwhw h cac d f dlpm ca b adqua dgu xpc -
lg uc ad walh, ad b) agu ha h ccp f culualy ca ly d juc am wh pm a cumm f da ad pacc abu h cmmgd, hu ddgg fad ad dlgcal pm alway hcally fa.
Kywrds: idgu Ppl; Cqu f Dlpm; iculualy; ecumm.
Rfrncia nrmalizada: Alcda ram, r. (2014). Publ díga y l cha al m-cad. Revista de Antropología Social, 23, pp. 29-53.
1 Agadc a Lu Cayó p u cma y p la aduccó dl gal pugu.
http://dx.doi.org/10.5209/rev_RASO.2014.v23.46726
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
3/26
30 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
SUMARIo: 1. Dall u caam. 2. Cóm l díga d la Amaafa al dall. 2.1. rcpcdad pgada. 2.2. La cuacó dl mud. 2.3 elcc d la lógca cómca. 2.4. empdd acc. 3. elm cmu la díga b l dall. 4. L quíc d la bldad y d laculualdad. 5. Falm. 6. rfca bblgáca.
Dame una hebra de tu cabello y te diré quien eres(P, r y sabll, 1992: 11)
Nosotros, los Pueblos Indígenas, caminamos hacia el futuro por el rastro de nuestros antepasados
Dclaacó ka-oca (Py y Duld, 1996: 189)
1. Dsarrll vrsus ncantamintC u xpca caa buca la cmpó d mud ccd-
al, la Aplgía, al abda ma cm dall culualdad, l db cabl d ga la ald ual d xp cm a,
pcpalm cuad afma pduc d xpacó, y a al campd dcuó jmpl ccdal qu fu, duca, amplí , pf-m, dalgu c al ccp. P l a, abaj l bj d
pa uac xaída d d cx díga paa ma cómla dcó caóca d dall pud adcuada cuad aa d xp-
ca díga qu luca cu y qua. tamb pd, auqu dmaa uca y aplcad la mma cíca dgda a la có d dall,aguma qu l ccp d culualdad ól l hac juca a u ppmb cuad pmu u cumm d da y pácca b l b cmú,capad, aí, d mdm y pma dlógca mp jua mc.
La ía y la pácca aplógca l d a la dcpla la abucó ddaa al status quo al cua la ald ual d algua amac
p d ua adcó umam cca, aca. el dall u d l camp l qu má ppaga la da cbda a l lag d
gac dfmada b l mud díga, ya a p gaca pdmacó d pd. Cm cc ua aplgía ha, bucam l pp mud díga l aíd ca ccpual dló-gc qu hac dl plaa u m camp d fugad culual , h d l capch dl ead, d la Mddad y dl Mcad. ea búquda gáca, cam da pc d l díga, auqucg, cm la d l aca Mya Cugham y D Maa d
ncaagua:
U quíc cmú l d d l dall m d pducdad c-
c, mdacó, clgía y acumulacó d qua. ea a cm la
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
4/26
31 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
pó y l cúmul d b maal. tal ccp d dall xóg paa l publ díga (Cugham y Maa, 2009: 8);
la pdacó d Gm Luca, d la a Bawa dl n bal:
La cuó pcpal acpa ga l mdl acual d l pyc ddall mpu p l ead afmal aqull qu l publdíga cmpá qu; aa d acaba c l dall ddgal (Bawa 2009: 7)2;
la lcuca d la blaa sla ra Cucaqu:
[La aí d la fua aymaa y quchua Bla á ] l cupa m-la d u pac, l habl mbad, ualad y cd pacculual y pduc a fua d a, abaj cmua, a culual yclgía ppa, d ll, a pa dl ac d la falaca mdada qu ólha gdad pba y ucad pc d aumía y augó pducay plíca aa áa dl pa (ra, 2010: 29).
ea d dall df p u fu dma-d cmú, a: l pyc d dall, bl a la lógca dígalcal, l mld ccdal, ya a l pp faca u ,
juam p dal la palda a la dfca cculual qu caaca al publ lucad l pyc. e hac qu l x d la xpacódl dall a ua mó ualm mpbl y, la ga mayía d lca, dabl u apc glbala y faca a x lcal. s u
pyc fuca, p má ca qu a, la culpa l abuy a la “caal camb”, cm dcía la dcada d 1950 y 1960, p uca a la b-
ba d la ucua top down qu ga maldd y callj alda, cfcuca, fu. Cm ua pfcía au-alabl, l dma dl dall cuy aldd d “al muabl”, la xpó d Glb r (1997:10). n ba, y aú cad a au, “ l ‘dall’ fua apa ua
palaba úl paa la uma d la apac humaa, podemos concluir que éste¡no existe en ningún lugar y probablemente nunca existirá!” (r, 1997: 10, fa l gal). La có d al á aggada al dall y, cm al, adquó
l au d cca occd. n p caualdad qu l al, acad aldall y al apaa lgüíc-dlógc qu l ua, ha d dc cmla mlgía pgamada dl mud md (P, r y sabll, 1992).
tdíam aquí ua apacó wbaa. Max Wb, u cma qu dja d c luca, dcbó l lag pc d cula-acó eupa cm u aljam dl mud míc acal qu p
2 La dgacó dl dall ha d ua xpó laam c, pcal l ud llamad pmd. M alj d la aplcacó dl m uad p Mahallsahl (2000), p jmpl, cuad fcal m acó l fc d a dgacó, l mud glbalad la aldad lcal, cm l jmpl aquí pad.
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
5/26
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
6/26
33 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
mud d l blac ua ca la xpca da y pada p l publ díga dd l gl Xvi. L lag ml d clacó dígaa a la aó upa al nu Mud l ppaa l uc
paa fa la cca ccdal l papl au-abud d l mad la dad da cuy ac d f l mp dall. e mb d dall qu, d l pud, d l hac.
n ba, l cx díga l qu má ha pducd dca d lapaca d l d dall y d u ulad da —caaqu dgaa la la llga a gú d, pyc dfdbl d cl-acó, hdlcca qu pduc gía, mcul qu cduc alhamb. Al mm mp, fc pudad paa dmca la cca l dall, dudad u dgma, u ca, u gud, c. e -d, l publ díga á a la aguada d la dluó qu, apam
paadójca p dalccam pbl, ya hac pa dl pp pyc da-
lla. P lad, l camp dl dall —y pcal l dl da-ll— qu l publ díga a d ula l caam al ycau cca, u pfcía, u ab y u m pyc dalla.ell qu á -caad l mud d l blac qu l ad.
C ua d uacal d ía, Glb r aí a l ag ddall —pcala cmía—: “su audad dpd a d ul-ad dl cudad qu cumpl u blgac” (r, 1997: 23), lcual ua d maa quam mja a la b m agla-da la qu adma l acam d maa aumáca, dd m-
pa m la caca d la ma qu jcua l pcdm lúgc. r,
qu dd la cccó d qu l dall fu hch paa x y lc l au d lgó paa occd, a má lj:
Aí cm l ca cc l umabl cím paccad m- b d u f y a pa d ll cúa apyádla, amb l pcala ‘dall’ cc cada má l cua la a qu llla a ala . La cca á hcha d al md qu pud aguaacadcc fáclm (r, 1997: 23).
2. Cóm ls indígnas d la Amaznia nfrntan al dsarrll
A cuacó p cua uac la qu “adcó” y “md-dad” paa p l am d cucc y dcucc díga l c-x d la Amaa3. vm qu hay ua d pu cmu qu c
3 e cua ca cpd a la áa qu bj dl pyc d gacó“Publ idíga, Fa y Plíca nacal” acad p l Cj nacal dDall Cíc y tclógc (CnPq) d Bal, y ddd cua ubpyc: “LAhaa la fa Bal-Pú” a cag dl D. J Pma, “L publ tua la fa clmb-bala” dl D. Lu Cayó, “L Y’uaa la fa bacal: -aga y plíca ca d afmacó” (fa Bal-vula) d la Da. kaaAdad, y “el y l : plíca públca y mía la ta idíga Yamam” (f-a Bal-vula) dl D. rg d Pa ( úlm ca fu xclud aquí p
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
7/26
34 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
l cua ca y cóm cada cx ga u ppa pua p pa dl díga lucad. Díam qu ca paadgmác d a uaa dl dgm4 l qu l upu alam d l publ díga dla Amaa mua u dbl caa d macm mcad y d lcadmada. La dlgía qu ppaga p algu c d la acó balaqu, cm dc gl, cm y la a al mm mp (eat the cakeand have it too), a, alja l “pblma díga” paa la accbl y códala amaóca y, al mm mp, uupa la a díga mb d udall cud, lu y, ccuca, pa.
2.1 Reciprocidad postergada
Cmcm c l aál g d Gm Bawa, dc ap-lgía, pf d la Udad Fdal d Amaa y pc a la aBawa d la gó dl vaup, l Al í ng, n d la Amaa
bala. el íul d u dacó d maía c ua cápula l ma yl abdaj dl au: “ Proyecto es como blanco trabaja: los líderes indígenas que se las arreglen para aprender y enseñarnos” (Bawa, 2006). ea la ca-íd u díga d la gó qu duca l dqulb d fua cd la có d pyc d dall. e fcu l x, qu l au acla qu á ca l dall, p ñala mm la maa adcuada cm lead bal mp acc y acud qu pd dblga a l dígaa la maa ccdal d pacca l dallm, a, p u úc cam,“l cam dl mcad” (Bawa, 2006: 44). Dd qu l d díga had bad, Bawa cda qu l dall pud haa ua cdad
ludbl paa u cá dpu d qu uf la clal uca m-a d l ala p má d u gl, qu l mpbc culual-m al fudl la da báca d ua cdad qu, cma d d, c l pg y la qua maal. e l ad ala, l díga dl Alí ng — u mayía habla d lgua ua y aawa— cb uaducacó qu laca fu ca aml ccm óld d l-gua pugua y d camp dl ab. ea ducacó —qu Bawa pllama uccó, ua qu ducacó la amó d pcp y ala cag d la famla xa— mó a l jó díga a u gm au-
y ad haca la amlacó. A pa d ll, dalccam, mmlaca dca c l p abaj). C xcpcó dl pm ca, l dl Al í ng bal, l aál pad cpd a abaj a d gad u pca áa d acuacó.
4 M al dgm cm u ampl fóm plíc qu lma al campd la plíca aal pada b la “cuó díga” qu cluy, p jmpl,la mág dl d cada p l md d cmucacó d maa, p l abaj dccó, p la acuacó d m, p l aca d l dch huma, p l aál- aplógc y p la pc d l pp díga b la cuccó d amág. s aa d u apaa dlógc b la dfca cculual l dlead-acó (ram, 1998: 6-7) y qu pdía dma oalm Amca (ram,2011), gud l jmpl d Orientalism d edwad sad (1979).
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
8/26
35 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
gm cla l qupó c um qu má ad l fu muy úl la dfa d u aumía y dch c, cm mada la Cucó dl
paí. s mbag, hay qu faa qu la cula alaa, p má qu -a, fma “balñ gc” qu acaba fad l d dfalc u pccdad culual. Hy, l díga dl Al í ng u dl gup mj ppaad paa fa la cud dl cac cla cdad gal y, má amplam, acal.
Bawa xp qu “la dculad fada p l publ díga lagó d pyc y pgama ulad d dcu aldad yacaldad da: l dm qu d plíca d da-ll p pa d l placad y d l df h cculual dl publ díga” (Bawa, 2006: 12). C admabl lucd, u aál adllad la laga madja d dcu qu, la mayía d la c, pcbd p l ag dl dall cm dcu qu ll
mm pa dl pblma, apa cm gaca agca d ldíga. el c d u aál l pyc d dall qu cmaa aa la acó lcal a pa d la lbad cudadaa qu la Cucó
nacal d 1988 gaaó a l publ díga5. el abaj d dcuccómáca dl ccp “pyc” u d l pu má la dl abaj.el ccp “Pyc”, qu malm dm cm ua ualdad, gaacup la ccpcó díga aqulla gó d la Amaa, u cup calma díga: “l pyc plíc d lucha p l dch cm la a,alud, ducacó y au-u hac pa d ua aga d l d paaappa d l um d pd d l blac fa d u
p y fuu, dalada y llada a fc p l acual líd díga”(Bawa, 2006: 111). td pac ula d la cccó díga d qu l“pyc” u “camb”, u camb muy pcal, al m dd l
pu d a aplógc, cm a aclaa aha, cud al acmlógc dl Al í ng y má allá l mud díga uamca.
Había ua u dmug y u publ cgd. Al fuda l mud cal, ldmug l pa al publ cgd la pudad d adpa ua d b- qu fmaía u ba maal: ac, cha, caa, hamaca, lla d ba,d u lad; cpa, ad, a, ul d mal, d . Paa pa dl
dmug, l publ cgd, ab qu d d pd acmpañaba cada ,pó p la pma, ma qu la guda, cm ua ba, l fu dada a publ, l blac. Hy, cc dl pd qu aqulla paafala chaadal có a l blac, l publ díga dl Al í ng cda quu dpdm míc fu u bqu qu l d a l blac aqullmp pmdal y qu, aha, l “pyc” qu l blac l a
5 La Cucó bala d 1988, llamada Cucó Cudadaa, fu pmulgada paaubu a la a, apbada dua l gm mla (1964-1985). La ua Cucóaj a l d ua d lbad l d d gaaa a u dch aly culual cm u dch juídc al lma, de juri má qu de facto, la gua d laula.
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
9/26
36 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
ada m qu l pad ac d cpcdad hac much mp pgad.P l a, cuad l cíc apua l caác “paala” y “clla” dla mayía d l pyc d dall a díga, cc ma cua a ó ppa d l d. Paa l Bawa,
a c aplca, ua qu d p d lacó ada máqu cm l db y blgacó d l jf blac, la lógca d la cpcdady dl caác dbu d b y c qu caaca a la culua bawa, la cual la capada d l d la caua díga í mma, l qu lg a l jf plíc y l d ccdd p l d bawa, dd lg dl mud, paa qu l blac fua ccam má fu (Bawa,2006: 125).
Admá, “pyc” “ aducd cm abaj, y dall cm mja dda” (Bawa, 2006: 125). e l pyc, l díga aca u lca al l-
ga la aga d l blac fa d la cudad ca, dguada má p agua pac d d míc, a pa d uapac, cpad la ac cmlógca y cga aída
p l mud d l blac. “el pyc ól abl pdml cl cal b l pc” (Bawa, 2006: 12). L pyc, p l a,ía mcam paa alcaa u l d da afac l p má qu l fuu, a, u h l c pla, la upía. su có d ala-có humaa á la acumulacó d qua, l b- dl p.
ea có mplca a qu muy caacíca d l publ díga, pcal, la Amaa. M a l g d la acumulacó d qua.
e la laua aplógca d la gó, c l g d la gdadcm ua d la ud up d a cdad. Acumula b aa la a-có d la cmudad, la cual acca a a d a mcam d chaa la pa qu acumula. U d mcam la hchcía qu llaía ladgaca a la ícma, la mu. n df l ca dl Al í ng,dd l mpdd lcal, cdad d pyc, pcal, ul- plgam ulabl, pu cm g d gad uma dd, d qu cdad cm pal y cmual. La cxó l cu qu a a la alda y l ulad d u aplcacó uf mucha
mdac aca y bucáca qu capa a la ga mayía d l d-. La dcaa qu d ll ula pud lla a qu l admad dí-ga d l pyc ga m d ad, cm laa u lcud Gm Bawa: “u cgu la ca y algu pa qu c quud á adad fácl [c m], gaad fácl, a a da ju c aca, c amaa d hchcía, d am” (Bawa, 2006: 135). eadgualdad cómca u d l ulad má damác d la ada d -cu dppcad a la da mal d la alda, ía pyc d dall.P m, much jó ga a adma l pyc. e la aí d pblma á la cmpabldad d h, pu l díga acumula
paa dbu ll, ma qu l blac acumula paa alma l
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
10/26
37 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
mcad y u ppa cua bacaa. La acuac d hchcía, u maclác d la aplgía, paa a ua ca máqua a-dgualdad, u -cu p ca la xplacó d pa p pa (rè, 1970).Paa agaa aú má dlma, m l pblma d la dpua p pd.
L pyc, dpdm d u ulad fc, acaba ca mpcad cc la cmudad qu galm cdada l ámb d la plaac y d la aluac cca, la mdda qu l d uca l la, p fua d la adcó, paa pfuda lcc (Bawa, 2006: 134).
n l pgad dall bl da cdbldad al cd dl dall, pu “auqu ampló u ma ccpual paa cpa la dmó ambal, pcó p cpa pc ca ada la dmó culual d l gup cal…e la pácca, la có d bldad ha d appada y mapulada p l
paí cal cm fma d ma u plíc y cómc aa d la c” (Bawa, 2006: 48). P, a pa d d, Bawac la plaubldad d al pyc dd qu xplc la “cadccóx l dcu y la pácca d l pyc, qu qu c-mpad m d lguaj, ccp y mdlgía paa, cm dcl d, ‘d l pyc u, á á a uc” (Bawa, 2006: 136).
2.2 La curación del mundo
Dl lad clmba d la fa c Bal, amb la gó dl vaup, publ d da famla lgüíca, cm l Maua, habla d ualgua ua. M apy l abaj d Lu Cayó (2012) paa j ua dcdac b l mpac y la cíca al dall, b u maa ppa
paa lda c , paa da la dculad qu l apa, y paa dl md d accó c l ag blac dl dall. C xaml aícul d Cayó paa hac juca a la qua d da y al am d lapacó.
Al gual qu Bal, la Cucó clmbaa d 1991 macó pfuda-m la lacó d l díga c l ead, y c ag dl dgm
paí. U d l fc dl fu cuy —dl cual pacpó umpa líd díga lgd paa l sad d la rpúblca (Mula, 2012)—fu la cacó d la edad tal idíga (eti) qu l agua a ldíga la ppdad clca d u a ( Resguardos), p l dlga dc-am la aa d adma u pp y fma l “dall” ll, baj la dgacó ampla d odam tal. e pla má qu
pla d Dall igal ajuad a la caacíca d cada publ dí-ga, l cual db adpad p u mmb. e Pla d Dall
cua l apc cómc, cal, ambal, ggác y plíc,
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
11/26
38 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
cfm a l u, cumb y cm d cada publ (ra y Góm Cayó, 2012: 67).
s mbag, mpa ala qu auqu la eti fu cada p laCucó d 1991, a aú fu glamada p la lglacó daa
y, p l a, apa x l papl (Cayó, 2012: 67). n ba, dp-dm d a glamacó, l pc d alacó d pyc d da-ll l rguad díga cúa hy, y ha llad a l d a alau ga fu gaa l d ma u aumía al yculual. e fu p cjuga la plíca públca c la ppa, fmada
p ua cmó muy da a la acal, calcad d “cmplíca” p Cayó, gud la dcó d iabll sg, gú la cual ccpcbuy a d “la aculac d qu ualm capac lmud múlpl y dg ma d u md d cxca pbl,
dd mud á p d gualdad” (Cayó, 2012: 66).e a, l ead clmba m la eti a la Ly ogáca d od-am tal y cualqua d la acc alada p l díga dba “ amía c l Pla nacal d Dall” (rja Cayó, 2012: 67).tmd qu la dc aal l fua mpua mdablm, ldíga d la gó dl vaup clmba ca gaac dmadaAcac d Audad tadcal idíga, la cual daca laAcacó d Capa idíga dl í Pá-Paaá (ACAiPi) (Cayó, 2012: 66).D u acdad ugó la gua dl Pla d vda, l pyc díga d c-fcca “u calda clógc paa dca y gca u fma pacula
d da f a la plíca d dall pmda p l ag dl ead”(Cayó, 2012: 66). Paa ag, l dam al áa díga buca cpa l d a la acó p md d pyc mpu, ya qu paa mc la ppdad d u rguad, l díga ía blgad a aca-a paam pyc aal, u camb facam dgual.P ll, la acac díga dcd laba pla d dall pp
paa u a, uad u lguaj lgbl y acpabl a j d l blac, p qu cluy dm qu ól l mpa a l díga. C ga a-guca y ppcaca, ll up calba la xó d la capacdad d d-m d l blac y ajua u pla d da a la lmac d . elcalda clógc u d l ulad d a pa. Lj d dblga a laluad ag dl ead, l díga clmba aca pch dla cadcc cda la plíca públca y apcha l -c ab p la ma acal dl dam al paa “clda uaumía y cupa u pac adcal” (Cayó, 2012: 68). su Plad vda, d caác cmplíc, fudama l d hóc d cada
publ y l falcm d u “culua”. ACAiPi, d la cual hac pal Maua, paó a plga l ccm adcal d l chama y d ab paa dbuja mapa clógc-culual dd lcala cu
aual y mbólc, luga agad, c. “[e] la dad qu ha aíd
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
12/26
39 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
la Acacó [...] á la d pm qu la audad adcal cu- caa a caa, c y m dc cjua, al mp qu upac d xó públc b l au c” (Cayó, 2012: 69). D md, acca y -gca u pp ccp cmlógc, u pd “pucacó” a la Lau (1994), paa qu a cm um úl lagcac c l ead.
Pa d la cadcc d l pyc d acó á la duplcdad clacó a la ddad cculual d Clmba. s, p u lad, l ead cc cm pluc, p , a mbc la dfca ac ua plíca d hmgacó, ía u mulculualm mal aplcad. e u
pm pa, l ead au-abuy l pd d cc qu bjd dfcacó ca. e u gud pa, baj a capa d pud-mulculu-alm, gda ua fala hmgdad qu a aga cadccóc l pulad d la plucdad gaaada p la Cucó d 1991. e
lmb d cmpabldad lógca gad p u ead cal dbl qul Pla d vda ppa.La cagafía d l alada p ACAiPi, mad u cu
aual y culual, á lj d m a l c aal qu paqu l laam díga mplm dqu “l cu aual d u paa la pcaldad pduca qu, l fuu, l ppdíga dbá gca u a y c ll bdá l cu paaadlaa pyc d dall, alud y ducacó” (Cayó, 2012: 67). Al c-a, ACAiPi qu “u á dad dd qu l dmug
Ayawa l ga y qu la fma d admal mda l ccm
d ‘maja l mud dd a dmó paa aí b l ba d la a-uala y d la humadad’”. el pyc d ACAiPi a a la upc lmcucal qu ha mcd cualqu acó p pa d l ag da-lla, much m dl ead, a pa d qu mó u cmpm c laddad culual.
L agad u duñ baual c l qu l kumua (cha-ma) cmuca, y [...] la bua cmucacó ll ma l dd dl . s pa a l duñ y a l luga, ug fmda-d y pblma, y p ll p ajam a la pbldad d ala
xplac ma u (Cayó, 2012: 70-71).
el calda clógc apc d l Pla d vda qu ca uama cmpljdad cmlógca qu mplca ca, bal y alucóg-a culada a acdad acal, mp acmpañada d la cdad dcuac chamáca paa ma l uj d la da da u dm.U jmpl dl cadam dl ccm d l díga dc pCayó d la gu fma:
ab qu dpu d la fuccacó d la pupuña ( Bactris gasipaes), cuad la
Plyad acca al c, pduc ua úlma ubda d pc qu dca l
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
13/26
40 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
c d la acó llua, cuy mm cal pduc qu la aa cm-bl üma ca dua ua ch a, y apua qu la fua lá la paa clcada y qu l huma pud plaa ua d ucma c la aua d yuupaí. td ccm “clógc”,
ju a l ab muc qu b l luga y l huma-
(cmpam, lac mbóca, háb pduc, almacó,c.) á cdcad la fómula pca ppa dl lguaj ud d lkumua (Cayó, 2012: 71).
Cc d la capacdad qu l ag dl dall paa damaña cacó, l díga dl vaup clmba fua p mpl-ca al máxm l lguaj qu ula u pácca cmplíca a fa dla lgbldad. Paa ll, ala u ccp pp c aqull dadd la pcaldad ccdal, cm d la glgía y la clgía. Aí, lgaafac a l ag dl dall c u mapa dallad y ala u p-
c paa u dall fuu u pp m. Admá, l Pla dvda cuy u ma d aduccó, ajuad u cmpljdad culual a lalmada capacdad d dm d l blac. Cm apua Cayó, “l ud ccp cmlógc aducd, y a c calad paa u badx, afma u pu d lgbldad dpabl paa gcaaldad df” (Cayó, 2012: 74). Y ccluy:
A la ha d la dad, c ccp cm ‘maj dl mud’ ‘calda c-lógc culual’, díga ca u pac l qu xa, ca yacca a la ó mpa d l ag y d la uc aal qu
ha d qu acpa. [...] C ll, l díga l cmad b la ca-dad d fmacó qu caa y uc paa dda p u lcu-, a la qu a alaguada d aqull mm qu l ccdl ead [...] aala u ppua d Pla d vda (Cayó, 2012: 74).
e pbl qu l vaup clmba p u d l jmpl má blla- d dgacó dl dall.
2.3 El conficto de las lógicas económicas
el c ca qu abd luca al publ Ahaa d la fa Bal-
Pú, pcal, a l haba dl í Ama l lad bal. el aál d ca fu alad p l apólg J Pma d la Udad d Ba-la, y abaca má d u gl d cac c d publ, pcpalm, a
pa d la a d mad la gó amaóca dl Al Juuá.Publ d lgua aawa, l Ahaa balñ paa p afmac-
dáca u md d da a pa d la guda mad dl gl XX (P-ma, 2002). Cm pua a la a d l mad, publ djóu fma adcal d aam famla ucla dpa a l lag dl í paa gaa ua úca cmudad, Apwxa, ccada lxm al d u paa pd cala la ada d xañ p
l í bal (Pma, 2006). Paa ll, ca c l fu ímul cal
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
14/26
41 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
y ac d ag dl óga fdal d pccó a l d (FUnAi). eApwxa á ud l may úm d Ahaa dl lad balñ.
el pc d ucacó cal y d gaacó cómca d l Ahaa a ua uacó aalícam fl qu pdíam dma ca-lím l qu cc a la cadcc qu l díga fa u lucha
p aumía ca dpdca cómca. e díga fa aldlma d ma u l d da adcal y dud p l a, adpa u u mdl cm fma d lba d úlm. La cucad acc qu pc d camb dcadó, l ha aíd a l Ahaau lm qu l pd y pcupa, cm l chqu la lógcadl d y la lógca dl mcad.
Ua d fac x a u adc —l xada mpñ dag d la FUnAi y l mam d u ga líd c ua muj blaca d lagó— fu dc paa daga a ga afmacó la da d l
Ahaa dl Ama (Pma, 2002; 2006; 2008), cmad c la af-macó dl ma plíc. C la cacó d ua úca cmudad, la audaddfua d l caba d famla fu ubuda p la gua d u líd má c-alad cuya uca afca a l apxmadam 300 haba d la aldaApwxa. e líd, ccd cm al dd a d l camb, aumó l
papl d cdad d la acc qu cduj a la xpuló d l ay a la gaacó d la da cmuaa. La a fu lgalm dmacada yól falaba buca l md paa ma la cmudad auóma y auu-c cómcam. e la dcada d 1990 có ua acacó c au d
pa juídca y qu l mb d la alda. ec, llga l pyc:
pyc d cpaa, pyc d cula, pyc agfal, c. Dpu dla auacó d la jfaua, d la alacó d la “cmudad” y d la cacód la acacó, l póxm pa haca la ua cguacó ccómca fula auguacó d la cpaa, amb la dcada d 1990. D md,a “pacpa d la cmía d mcad y agua, al mm mp, upduccó fíca y culual cm publ díga dfcad” (Pma, 2006:3). La cpaa pcalm mpa paa a dcuó.
L cu p d u pyc pm la cacó d la cpa-a mda la adqucó d l b dualad ca paa l pag a
l díga qu abaca, pm, pduc agícla y, dpu d qu aalaa mó abl, aaía paa alma l mcad x dl x-m. Haa hy, la cpaa á a cag d a hj d la paja caccd cm la famla Pa. C ua uccó uc b l mudd l blac, ll adma la cpaa d d l mld qud
p la lógca dl mcad, a, lam qu ll aaía paa d lacpaa cb u pag.
e u p ama l caác mcal d la cpaa, a fu d-mada cm cm ayõpari, qu dga l ma adcal d -camb d l Ahaa y qu ll mm aduc cm “m amg”, “m
c d camb” (Pma, 2008: 140). n ba, la cuó much
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
15/26
42 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
má cmplja qu la ma abucó d u mb. el ma mcal qu gla cpaa y qu a clam pad p l admad aha-a ga u ga dc l mmb d la cmudad, qu quja d l qu cm agca d l g y d la aja qu l
bca, l qu Pma llama “ua pcó ucual” dada dl “macpaa d cmmd” (Pma, 2006: 28). e ua cada d acc-m —cacó d ua jfaua, daacó cmudad, alacó d lacpaa— m l cam páccam xabl paa la fmacó d ucapalm mba l qu dpua, claa y cm, la dgual-dad cal (Pma, 2008). ec, pdíam dc, paafaad a Duhmacca dl fóm lg, qu l ca ahaa u jmpl d la “fmalmal dl ma capala”.
U cajmpl pud aclaa d maa má damáca cam. kha,u líd ahaa gú l mld adcal, paa qu la gdad a u
abu fudamal l jcc d la audad qu aa gud, d lx d l Pa c u cpaa, dcdó ca ua u ppa alda fuad la óba d Apwxa. Cguó cu cal paa apa la cpa-a d aícul d camb, y paó a dbul al a d l pdd du c-d y cb gua capada aaía b
pducd p l díga. La gdad d kha, qu a agadó a u pa, fu a p l blac cm u ac d dpdc y, p , d-a má a la cpaa qu, pblm, djó d x y, ccuca,u alda qudó acía. La u d kha pdía dma mj la cmpa-
bldad d y mcad. “kha aló calm y fugó la la
dd paaba día y ch, la, cad c amal. Abadad pu gud […] kha pdó la gaa d , djó d alma, fmóy djó m” (Pma, 2006: 12).
Ma cuía, l d d Apwxa, cmadad p la famlaPa, luca d pyc d dall bl, u aba-dad, up y muy x. el má ccd d pyc- a la cmcalacó d jab aaal y qu l pduj gada c u c cmcal dbd a la dpua p dch b lcu aual y l ccm adcal acad (Pma, 2004; P-
ma y Mua, 2010). Ua d la gad ambc d l Ahaa dl íAma dfud la cdad d ca la la y buca alaa -bl d u l publ díga y díga d la gó. P d, l Ahaa cma a cpa l aqup —a apcad p ldólg d la bldad— d “d clógc” p xclca (Pma,2007: 633).
2.4 Emprendedores ascéticos
e l xm d Bal, la fa c vula, l pu- bl Y’uaa, amb ccd la laua gáfca cm Maa
Magg. Habla d ua lgua cab, l Y’uaa má um
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
16/26
43 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
vula, y Bal cua c cca d 400 pa ddda cua aldaa l lag d l í Aua y Uaca, l ad d rama. A dfcad la mayía d l publ díga, la acualdad, l Y’uaa Bal pad u a p a, auqu haa al dl gl XiX uf l h d la xplacó dl cauch la Amaa (Adad, 2007).su c mda l saumá, ubgup Yamam, c qu abada ya dua l gl XX, haa qu aa dam l all dl í Aua (ram, 1980). el ca Y’uaa fu dc p kaaAdad, pfa d aplgía d la Udad Fdal d Ma Ga.
Ua d la caacíca má bal d l Y’uaa bal ud d dpdca. Al ca d l dmá díga d rama, uca ala a la gaacó má fu dl ad, l Cj idíga d rama(Cir), habd cad cm u ppa acacó. A d la caáfdl cauch, l Y’uaa a l líd d ua ggaca d d camb qu
lucaba a u ga úm d publ díga —y má ad a l pp -a blac— la gó dl Mac Guya, má pcícam l Aloc (Al-Jm, 2001; Al-Jm y Bd, 1994; Al-Jm,Mal y Bd, 1989). e la acualdad, u alda ul balñ hac pad la ta idíga Yamam, dmacada calm 1991 md d lamay aó d m lgal la ha d a gó.
Al ca d l ca aba laad, l Y’uaa adh al m-cad d pyc y u lg db, pcpalm, a u pp fu -gud l dcám d u pyc d da, hacl cc a gúp d dad. Aí cm u c saumá, l Y’uaa uf la pó
d cl d a. el ead bal hac p p md du pló d fa, d u pu d la FUnAi y d u pu d alud. C laxpuló d la ga mayía d l m, la ta idíga pmac lb dclad pma, l cual, l da a publ díga la aa pu-dad d dcd cuád y cóm qu ma cac c fa.
el ya pbal d mpdd d l Y’uaa (Adad, 2007; 2009)á dcam lgad a u cmlgía, la cual la fma d ua pfcía.Ccd y admad galm cm d cabl, bu abajad,l Y’uaa ma p ma la caldad d u pduc, ya a aaía
haa d yuca, gaca a “u ca acca dl abaj pma, ca”(Adad, 2009: 142). ea ca almada p ua pfcía qu hac pa dlcódg mal y’uaa ccd cm wätunnä. tda la ma d cmpa-m appad, da la ha dl publ y’uaa y d l p ácd códg. La pfcía ca wätunnä m a la cca ccl uc dl mud. Ya hub ccl l paad, y l acual á bajl pd d l blac, p duaá p much má mp pu ya hayñal claa d u . L Y’uaa, gu d qu l póxm ccl llá l duñ dl pd, ca ppaa c l máxm pbl d c-cm paa cm l d l blac, fuc al dmug y a
d u l h d dl mud. ea ppaacó qu u y
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
17/26
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
18/26
45 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
La ca y’uaa l lló —y daía l lla— a l d bda a dl cmc, dl y, má ad, dl abaj muad, ól l
ba d la cmudad amb um qu pbl la adqu-có dl ccm […] l cum l md paa llga a u : ppaa
paa l ccl fuu pfad p wätunnä. ¿Cóm? Adqud l pd d l
blac qu maa la acumulacó d b […] la adqucó d b- y la ppca d a l póxm ccl p la appacó dl pd dl blac ól pbl c la acumulacó d ccm, alad al abaj(Adad, 2009: 153).
Dfm d l Ahaa, l Y’uaa uca ca ua cpaa,mp dbuy gualm l b adqud y, ccuca, -a l cícul c dl mcad qu cduc a la dgualdad cal a.Cm u aj adcal d lag alcac l paad, l líd d la alda“cudaía dl pa d la mcacía” (Adad, 2009: 137) bda, aí cm
amb la acualdad “l ulad d la acumulacó d ccm y l b adqud a a dl cmc db accbl paa d” (Adad,2009: 151).
Dpu d aa cud hóca c la la d aal d a, cla aaccó duca d la mcacía y, pcpalm vula, c lad p d m, mpa la lca d l Y’uaa u dmacó d ucumb al ca d a ccdal y pa y pac-ca la “haldad la lac ca ma ad la jaqua-có cal u ól mm plíc c dc md gualmcam d lucha” (Al-Jm, 2001: 19).
n ba, u fóm pad á ayd duda a l Y’uaa Bal. s aa d ua d ucd l má jó d amb x qu,haa aha, ua caua caua cual. L Y’uaa cma í qu la cula —u lm d g xóg— pabl p aagda, ua claa ó dl cc gac. Jó mbudd u ccm aía cmad a ba la audad d l má -
j. e algu ca, pcbd la accó gaa d úlm a caxpcaa acdad díga, l jó afcad u dg-dad, dafía a u pad, abul y audad lcal, y cm amaac ucda.
¿é á l lím d la pfcía wätunnä má allá d la cual la pcóy’uaa l póxm ccl dl mud aá g?
3. elmnts cmuns n las visins indígnas sbr l dsarrll
Ua mada má dda b l cua ca pad aba, la quhay a ag cmu l qu a la pblmáca dl dall.s pd agal, xpg apa algu d l má d, a ab: lafacacó p b d cum; l pud a la dgualdad; la acpacó l-mada dl dall a a d la fa y dmada d pyc; la búquda dcmpablacó, la bcha dl ma dma, la cmía dl d
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
19/26
46 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
y la cmía d mcad; la búquda p aumía; la bacó d qu lccm pp y appad a fa ca dl dall; la cí-ca al dall bl p cua am a ccm.
D ua maa u a, l b dualad jc ua facacó bd l publ aquí abdad. n ba, ua aaccó qu aga c-g u camb ucual d ppca la lacó huma y bj. Dfma gal, la acumulacó díga d b d cum p bjla qua ddual la dbucó cmual. P jmpl, la aaccó pchaqua l camb c l blac mp abl paa qu aa l publ díga. s mbag, la acumulacó páccam x
pu l d d l b dualad l d xd p u pac qua much má allá d l lím d dmada alda. L b dualad “dmcad” paa b la cdcó appada d cum p l dí-ga (Alb y ram, 2000), d maa qu pa a a l uj habual
d l bj la alda. Muy appadam, sph Hugh-J caacal camb díga cm ua pc d cmuad d mud. élama qu “l camb dmpña u papl cla ccu [d b],fcd a ua baga d cmía [dl d y d mcad] cm la
pua p dd lla cua” (Hugh-J, 1992: 70).el pcp ucual d la gualdad cómca cmú a d l ca
aquí pad, y á faca cadccó c la dgualdad dada d laccacó d qua. Cuad a hac d, cm l Ahaaaquí dc, cma a ug dqulb cal qu puba l dx. e ca, qu pdm cm u cajmpl, mua cóm
ug dqulb cauad p la ccacó d b ua úcafamla, auqu a d maa luaa. e l ca Ahaa, la xcpcó quaclaa la gla, l g d la dgualdad cal, ccm ada, uaala b la cadcc la cmía dl d y la cmía d m-cad; cóm c c amba l mm amb cal l ga dafí d gup ahaa d Bal. Cm m l ca Bawa, la hchcía laíd ca l cumm ddual. G d pyc qu, cm c-cuca d u fuc, acaba uufucuad b qu á al alcac dla mayía, la pó gualaa al m l fc d la hchcía ca
ll. A u , l Y’uaa a, cm u acla, a l pcp acald la ca dl abaj acc qu l pg d la camacó dl ddua-lm cuma. n hay ll quja d dgualdad cal d aaqu dhchcía, al pqu d l mmb d u cmudad Bal cm-
pa la mma dca acal qu p la mu y l ugm d lY’uaa cm l póxm duñ dl pd dl mud.
e d l ca aquí pad y qu, pbablm, da dla mayía d publ díga d la Amaa, hay u cha uma dldall y í u fu p mldal a u pp l d da. Dd l aldl gl XX, l “mcad d pyc” (Alb, 2000: 198) cubd a la
Amaa díga c uma cdabl d cu dad, pcal, a
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
20/26
47 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
acdad cómca. n ba, la lógca d l pyc chca c l mdd da díga, cuad la ua fma d abaj, d acacó y d la-c cal dgual mpua a l díga, llad, c fcuca,al faca d l mpdm. Gm Bawa (2009) dcu c ampludb la cadcc qu l pyc a a la cmudad, jua-m pqu “l duñ d l pyc”, a, l dad d l cudcc dcda apc d la da díga qu cmpla plad la aldad qu a má allá d la ma aaccó cmcal: cc aca fma d abaj, accó huma y huma, blgacd pac ludbl, c. e uma, cu paa paa l dígaqu ul pada cm malacó d cu ac, fampa, dpdc mpl gaca gudad l maj dl d yd la bucaca. e cc d pac pd p ua bua pa dl pyc facaad. Hay qu daca la acud d l Maua y u c
l vaup clmba qu, pd maldd, up dcau ccm pp a la capacdad d cmpó d l blac. Aí qu lqu pdía ula cm upc y upchía, l Maua habla dabduía clógca. s mbag, l ead pduc cuam malddcauíc, bcagad cada má l fu díga p llga a uacmpó muua (Cayó, 2013: 127-128). tamb aquí, l Y’uaa capad la gla y ga a a l mcad d pyc, pcal, paa cómc, pu ha bd pquñ cu paa la cmpa d adlfqu ayuda la calacó dl díga y paa la acacó d c-ma hac much aca. n ba, l qu cc a la pbldad d
l dpd d cu y cul x, la pama y’uaal ha gaaad u al gad d aumía, alg pc cmú la Amaa.Cmca adcal p xclca, agaua d la Amaa aplcaacalm u xpca hóca c la dpdca paa ab ala laacualdad.
4. Ls quívcs d la sstnibilidad y d la intrculturalidad
sb l agum dl cd culual dl ccm, hay qu l apc dbl dl lgad culual. Baj la có d aldad á
u u pl d cca, lac cal y ccm pácc quga a ua cdad dada. e pu calcad pdam l ca d-c aba y, d hch, p g aa d d l mud. D aquí qu l cc-m díga puda af mcácam d u p d cdad a cm aaa d ua afuó mal. L qu pbablm ga la gd gc, qu xpa admacó p la fma bl c qu l dígaula u cu, qu a abduía luca alg má qu la mpl d-cacó, dcpcó y ulacó d la faua y la a. tal ccm á lgada cmlgía y l d da a df d la fma d da ccdal qu a dcabl cm alm dcca y páccam cmpabl
c la cacó pdaa d la acdad dual. L qu fcum
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
21/26
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
22/26
49 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
s dm p dall “l dch d l gup c d pac- pa ( …) u pp m dl pc md d dall” (kaam,2002: 65), a la lu d l jmpl aquí xpu, djam d dal la aó ar. “L pp m” d l publ díga, cuad a ccdc c la (d)aó dalla —md a la hchcía, mpm d -lac gualaa— xg fu pcal —malabam lgüíc,blacó cal—, paa apllad p lla. D la lógca dl mcada la lógca cíca ccdal, l díga acaba p ma ca la ccuma paa ma u aumía y ala u pp ccm. eldall bl pud haa x m mcadlógc, cm cl Ahaa, p l c cal al a dmaad al paa pdua.
5. Finalmnt
La falaca dduca cda l pm pígaf d abaj dmua
al mm mp la agaca d ua ca ó b la cca ccdal c-mpáa y u capacdad paa bpaa l mpm upcal. Má allá dua hba d cabll cd l ADn d algu, hay u u pl dmaa da d , d ab y d hac qu haa aha ha mad -h d la gaca ccdal, a pa d qu la gca mda abuya qul a u cha p c dl cmpam huma db a l g al md amb, , m aplógc, a la culua. La apcaccdal p l dall y p l fu d llga al dm pfud dua aldad dccda, cmbada c l dqulb d pd glbal, ha dua d la fu má daña d ufm paa l publ díga. L fc-
cal y plíc d méconnaissance, mucha c culad, pud daad, cm mua em ohu-ty u bl udb l pl ama la sguda Gua Mudal. Méconnaissance, dc laaua, “pud cu cuad la pa lucada da cua d la fala dcmucacó” (ohu-ty, 2002: 3).
La có d culualdad ubyac a la cdac aquí ña-lada c lacó al ccm díga, al dall y a la fcu fallad dm muu l mud c d la Amaa. Muy bga ac-ualm, pcal l cx gplíc uamca, la culualdad,
p ca algú p d qulb culual y plíc, aldad, pud ua baa má al dm muu. M m qu puda ca má méconnaissance qu dálg qulbad l ead-acal y l publ díga. Uacíca d la culualdad apuaía haca l luga ucualm dfd l ag lucad. Paa qu ua gua culualdad d hch maalc, á ca qu cada pa mplcada ga u acc gual a lcu lgüíc, mbólc y maal d da la a. La culual-dad ól haá juca a mb cuad pmua l cumm d da y
pácca b l b cmú, capad d mdm, pma dlógca y p-ma plíca qu mp cam appada y jua. L ca aquí
pad xp algua d a pma y ñala algu bácul qu
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
23/26
50 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
p y pud hac dl dall ua quma, , la mj d la hpó,ua upía qu, cm l pp mb dca, á pdada a maala
jamá.
6. Rfrncias bibligrácas
ALBert, Buc2000 “Acaçõ díga dlm uál a Amaôa bala”
C.A. rcad (Cmp), Povos Indígenas no Brasil 1996-2000. sã Paul: iuscambal, 197-207.
ALBert, Buc; rAMos, Alcda2000 Pacicando o branco: Cosmologias do contato no Norte-Amazônico. sã Paul:
Up.
AnDrADe, kaa v.
2007 A ética Ye’kuana e o espírito do empreendimento. t dcal. Dpaam dAplga. Udad d Baíla.2009 “Wätunnä: tadçã al mpdm cômc d Y’uaa”
M.i. smljac, J. Pma y s.G. Ba (Cmp.), Faces da Indianidade. Cuba: nx Dg/Cap, 127-154.
ArveLo-JiMénez, nlly2001 “Mm plíc cmpa y u ac gaacal
l ma d dpdca gal dl oc” Série Antropologia, 309,Dpaam d Aplga, Udad d Baíla, 1-24.
ArveLo-JiMénez, nlly; BiorD, Hac1994 “th mpac f cqu cmpay dgu ppl f h Guaa
shld” A. rl (Cmp.), Amazonian Indians from prehistory to the present .tuc: Uy f Aa P, 55-78.
ArveLo-JiMénez, nlly; MorALes MénDez, F.; BiorD CAstiLLo, H.1989 “rpad la ha dl oc”. Revista de Antropología, Udad d l
Ad, Clmba, 1-2: 155-174.
BAniWA, Gm
2006 “‘ Projeto é como branco trabalha; as lideranças que se virem para aprender enos ensinar’: Experiências dos povos indígenas do alto rio Negro”. Daçã dMad, Dpaam d Aplga, Udad d Baíla.
2009 “t dma h ym ad b dmad by ” Poverty in Focus(iaal Plcy C f iclu Gwh) , 17 : 6-8.
BAsso, kh1996 Wisdom sit in places: Landscape and language among the Western Apache .
Albuququ: Uy f nw Mxc P.
BerMAn, M.
1981 Reenchantment of the world . ihaca: Cll Uy P.
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
24/26
51 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
CAJete, Ggy2000 Native science: Natural laws of interdependence. saa F, nM.: Cla Lgh.
CAYÓn, Lu2012 “Pla d g du md: Cmplqu auch du dlppm
Ama clmb”. Recherches Amérindiennes au Québec, XLii (2-3):63-77.2013 Pienso, luego creo. La teoría makuna del mundo. Bgá: iu Clmba d
Aplgía Ha.
CUnninGHAM, Mya; MAirenA, D2009 “ Laman Laka: if i ha yu ha , f yu ha i ha ” Poverty in Focus
(iaal Plcy C f iclu Gwh), 17: 8-9.
esCoBAr, Au1995 Encoutering development: The making and unmaking of the Third World . Pc:
Pc Uy P.
FerGUson, Jam1994 The anti-politics machine: “Development,” depoliticization, and bureaucratic
power in Lesotho. Mapl: Uy f Ma P.
GAGLiArDi, J M.1989 O indígena e a República. sã Paul: Hucc.
HenAre, Maua2005 “th mplca f glbala f dgu cmmu f nw zalad –
Aaa ad lwh – A p wad t A Māama wad t Pō?” r. Pama y C. rudd (Cmp), Sovereignty under siege?: Globalization and New Zealand . Ha, iglaa: Ahga, 111-128.
HUGH-Jones, sph1992 “Yday’ luxu, mw’ c: Bu ad ba hw
Amaa” C. Humphy y s. Hugh-J (Cmp.), Barter, exchange andvalue: An anthropological approach. Cambdg: Cambdg Uy P,42-74.
kAssAM, Aa2002 “ehhy, hpax: ehdlpm h oma gal a fehpa” P. sll, A. Bc y J. P (Cmp.), Participating in develop-ment: Approaches to indigenous knowledge. Ld: ruldg, 64-81.
kirsCH, sua2006 Reverse anthropology: Indigenous analysis of social and environmental relations in
New Guinea. safd: safd Uy P.
LAnDY, Jhua; sALer, Mchal2009 The re-enchantment of the world: Secular magic in a rational age . safd:
safd Uy P.
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
25/26
52 Revista de Antropología Social 2014, 23 29-53
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
LAtoUr, Bu1994 Jamais fomos modernos. r d Ja: eda 34.
MUeLAs HUrtADo, L2012 “o p díga a Cuçã da Clômba” A.r. ram (Cmp.),
Constituições nacionais e povos indígenas. Bl H: eda UFMG, 36-52.
oHnUki-tierneY, em2002 Kamikaze, cherry blossoms, and nationalism: The militarization of aesthetics in
Japanese history. Chcag: Chcag Uy P.
Perrot, Dmqu1991 “L mpêchu d dlpp d” La ction et la feinte: Développement et
peuples autochtones, 13: 4-11.
Perrot, Dmqu; rist, Glb; sABeLLi, Fab.
1992 La mythologie programmée: L’économie des croyances dans la société moderne.Pa: P Ua d Fac.
PiMentA, J2002 ‘Índio não é todo igual’: A construção ashaninka da história e da política interét-
nica. t dcal. Dpaam d Aplga, Udad d Baíla.2004 “Dlm uál p díga: paadx d um xmpl
amaôc”. Anuário Antropológico 2002/2003: 115-150.2006 “rcpcdad, mcad dgualdad cal Ahaa d r Amôa”
Série Antropologia, 392: 34.2007 “idgm ambalm a Amaôa cdal: A ppó d Ahaa
d Amôa”. Revista de Antropologia, 50(2): 633-81.2008 “‘v m cmudad’. o pc d alaçã d Ahaa d
Amôa”. Anuário Antropológico/2006 : 117-150.
PiMentA, J; MoUrA, Gulhm2010 “o ab da dcóda: Uma ca b chcm adca dí-
ga” M. Clh d sua y e.C. d Lma (Cmp.), Conhecimento e cultura: Práticas de transformação no mundo indígena. Baíla: Ahalaa Gáca eda/Cap, 63-93.
PoseY, Dall2002 “Upg h acd balac: ca h udy f dgu wldg c c-mc ccd?” P. sll, A. Bc y J. P (Cmp.) , Participating indevelopment: Approaches to indigenous knowledge. Ld: ruldg, 24-42.
PoseY, Dall; DUtFieLD, Gaham1996 Beyond intellectual property: Toward traditional resource rights for indigenous
peoples and local communities. oawa: iaal Dlpm rachC.
rAMos, Alcda ra
1980 Hierarquia e simbiose: Relações intertribais no Brasil . sã Paul: Hucc.
-
8/16/2019 Pueblos indígenas y el rechazo al mercado.pdf
26/26
53R i d A l í S i l
Rita Alcida Ramos Pueblos indígenas y el rechazo al mercado
1996 “A pfca d um ba: Maad p u a áa Yamam”. Anuário Antropológico/95: 121-150.
1998 Indigenism: Ethnic Politics in Brazil . Mad: Uy f Wc P.2006 “th cmmdca f h ida” D. Py y M. Balc (Cmp.) Human im-
pacts on Amazonia: The role of traditional ecological knowledge in conservastion
and development . nua Y: Clumba Uy P, 248-272.2011 “idgm, u alm amca”. Desacatos 39: 163-175.2014 “M díga y cúm aplógc” D. By y s. M
(Cmp.), Antropologías contemporáneas: Saberes, ejercicios y reexiones Madd:Mñ y Dála ( mpa).
rist, Glb1997 The history of development from Western origins to global faith. Ld: zd
B.
riverA CUCiCAnQUi, sla
2010 ‘Oprimidos pero no vencidos’: Luchas del campesinato Aymara y Qhechwa 1900-1980. La Pa: La Mada salaj.
riviÈre, P 1970 “Fac ad xclu w suh Amca llag ym” M. Dugla,
Witchcraft confessions and accusations. Ld: tac, 245-255.
sAHLins, Mahall2000 Culture in practice. nua Y: z B.
sAiD, edwad
1979 Orientalism. nua Y: vag.
soUzA LiMA, A Cal d1995 Um grande cerco de paz: Poder tutelar, indianidade e formação do estado no
Brasil . Pópl: v.
stAvenHAGen, rdlf1985 “edlm: Uma dmã gada pam dlm-
a”. Anuário Antropológico/84: 11-44.
WeBer, Max
1970 Ciência e política: duas vocações. sã Paul: Culx.1978 Economy and Society, vl. 1. Bly: Uy f Calfa P.