punim diplome - mjeksia.uni-gjk.org i infermieres ne...rehidrimin e fëmijëve me gastroenterokolit...
TRANSCRIPT
UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”
FAKULTETI I MJEKËSISË
PROGRAMI: INFERMIERI
PUNIM DIPLOME
ROLI I INFERMIERES NË REHIDRIMIN E FËMIJËVE
ME GASTROENTEROKOLIT AKUT
Mentori: Kandidatja:
Prof. Assoc. Ramush Bejiqi Megi Buleshkaj
Gjakovë, 2019
2
DEKLARATË
Me anë të kësaj deklarate unë Megi Buleshkaj, studente e Fakultetit të
Mjekësisë-dega: Infermieri e Përgjithshme, në Universitetin e Gjakovës
“Fehmi Agani” deklaroj se punimi me titull: Roli i infermieres në
rehidrimin e fëmijëve me gastroenterokolit akut është punim i imi
origjinal. Për hartimin e tij jam mbështetur në literaturë të licencuar dhe në
statistikat e marra në departamentin e Pediatrisë në spitalin e përgjithshëm
në Pejë, e gjithë literatura burimet dhe referencat që i kam shfrytëzuar gjatë
këtij punimi janë të cituara.
Mentor i kësaj teme është Prof. assoc. Ramush Bejiqi
3
FALËNDERIM DHE MIRËNJOHJE
Tani që jam pranë finalizimit të studimeve, shpreh një falënderim dhe mirënjohje të
veçantë për të gjithë ata që më përkrahën në këtë rrugëtim të veçantë në jetë!
Falënderim të veçantë shprehi për personin që është motivues kryesor i çdo arritjeje në
jetën time babai im i ndjerë të cilin fizikisht sot nuk e kam pranë.
Gjithashtu falënderoj përzemërsisht edhe familjarët e mi të tjerë për mbështetjen,besimin
dhe përkrahjen e vazhdueshme.
Falënderim i veçantë është për Prof. assoc. Ramush Bejiqin për kontributin, ndihmën dhe
mbështetjen e çmuar përgjatë kësaj periudhe.
Faleminderit gjithashtu edhe shoqërisë për mbështetjen e vazhdueshme!
Sinqerisht, faleminderit të gjithëve!
4
Përmbajtja
Abstrakti ..................................................................................................................................................................... 6
Vërtetim Lekturimi ............................................................................................................................................... 7
Hyrje .............................................................................................................................................................................. 8
Qëllimet dhe objektivat.......................................................................................................................................... 8
Metodologjia ............................................................................................................................................................. 9
KAPITULLI I ........................................................................................................................................................... 10
1. Gastroenterokoliti akut ................................................................................................................................ 10
1.1.Simptomat e Gastroenterokolitit akut ................................................................................................... 11
1.2Shkaktarët e gastroenterokolitit akut te fëmijët................................................................................... 12
1.3 Faktorët e rrezikut për gastroenterokolitin .......................................................................................... 13
1.4 Epidemiologjia e Gastroenterokolitit në fëmijëri .............................................................................. 13
1.5 Etiologjia e gastroenterokolitit ................................................................................................................ 14
1.6 Patogjeneza e gastroenterokolitit ............................................................................................................ 14
1.7 Manifestimi klinik i gastroenterokolitit ................................................................................................ 14
1.8 Ndërlikimet .................................................................................................................................................... 15
1.2 DEHIDRIMI .................................................................................................................................................... 16
1.2.1 Dehidrimi izonatremik (izoosmolar) ................................................................................................. 21
1.2.2 Dehidrimi hiponatremik (hipoosmolar) ........................................................................................... 22
1.2.3 Hipernatremia dhe dehidrimi hipernatremik (hiperosmolar) ..................................................... 24
1.2.4 Mjekimi i Dehidrimit .............................................................................................................................. 27
2.KAPITULLI II ................................................................................................................................................... 35
2.1 Statistikat mbi numrin e fëmijëve të hospitalizuar të prekur nga Gastroenterokoliti akut ........ 35
2.2 Rezultatet ............................................................................................................................................................ 36
3.KAPITULLI III.................................................................................................................................................. 43
3.1 TRAJTIMI ........................................................................................................................................................ 43
3.2 Rehidrimi ....................................................................................................................................................... 44
3.3 Dozimi............................................................................................................................................................. 46
3.4 Ushqimi enteral dhe përzgjedhja e dietës ............................................................................................ 47
3.5 Suplementi i Zinkut .................................................................................................................................... 48
3.6 Probiotikët...................................................................................................................................................... 48
5
3.7 Parandalimi .................................................................................................................................................... 49
3.8 Menaxhimi farmakologjik ........................................................................................................................ 49
3.9 Menaxhimi i infermieror ........................................................................................................................... 49
3.10 Detyrat e infermieres në realizimin e procedurave diagnostike ................................................. 50
3.11 Detyrat ne aplikimin e barnave ............................................................................................................. 50
3.12 Përkujdesja ndaj fëmijës së sëmurë ..................................................................................................... 50
3.13 Edukimi shëndetësor i fëmijëve dhe prindërve ............................................................................... 51
4.Rezyme .................................................................................................................................................................. .52
Summary .................................................................................................................................................................... 52
5. Referencat ............................................................................................................................................................ 53
6. CV e kandidates ................................................................................................................................................ 54
6
Abstrakti
Në këtë punim për rolin e infermieres në rehidrimin e fëmijëve me gastroenterokolit akut
kam trajtuar disa aspekte rreth kësaj sëmundje. Tematikë kryesore është njohja me
gastroenterokolitin akut rrjedhen e tij, etiologjinë, patogjenezën, epidemiologjinë,
manifestimet klinike si dhe në fund si pikë kyçe trajtimin e kësaj sëmundje. Objektivi
kryesor i kësaj teme është ofrimi i njohurive për rehidrimin e fëmijëve të prekur nga
gastroenterokoliti akut, si dhe vetëdijësimi i popullatës duke pasur parasysh se
gastroenterokoliti akut është shkaktari i dytë më i madh i sëmundëshmërisë dhe
vdekshmërisë së fëmijëve. Njohja e simptomave, shkaktarëve si dhe faktorëve specifik që
e shkaktojnë, ndihmojnë në parandalimin dhe trajtimin e kësaj sëmundje. Përmes këtij
punimi kam arritur të bëj vlerësimin dhe ecurinë e kësaj sëmundje përmes një hulumtimi
mbi numrin e fëmijëve të prekur e të cilët ishin të hospitalizuar në spitalin e Pejës për një
periudhë të caktuar 6 mujore. Një tjetër qëllim specifik i kësaj teme është roli infermieror
në trajtimin dhe menaxhimin e gastroenterokolitit akut duke u nisur nga fakti se
infermieret kanë rol kyç dhe shumë të rëndësishëm në ofrimin e kujdesit adekuat.
Fjalët kyçe: gastroenterokoliti akut, intoksikimi alimentar, dehidrimi, rehidrimi.
7
VËRTETIM LEKTURIMI
Unë, Leomir Smajli dëshmoj që e kam lekturuar punimin shkencor si punim
diplome, të studentes Megi Buleshkaj, me temë: “Roli i infermieres në
rehidrimin e fëmijëve me gastroenterokolit akut” nën mentorimin e prof.
ass. dr. Ramush Bejiqi.
Tema vjen nga radhët e Universitetit të Gjakovës “Fehmi Agani”, Fakulteti i
Mjekësisë. Programi: Infermieri.
Tema është shikuar nga aspekti gjuhësor në përpikëri dhe nga ai
drejtshkrimor.
Gjithsesi, punimi nga ana e lekturuesit ka marrë vëmendje edhe në të
shikuarit në aspektin teknik dhe gabimet strukturore.
Lekturues:
LeomirSmajli
+383(0)45678108
8
Hyrje
Me termin gastroenterokolit akut ose diarre akute infektive nënkuptohet infeksioni i
traktit tretës (lukthit dhe zorrëve) me baktere, viruse parazite ose kërpudha. Kjo sëmundje
karakterizohet me rritje të numrit të feçeve ku veçori kryesore është humbja tej mase e
ujit dhe elektrolitëve përmes feçeve. Në vendet e pazhvilluara dhe ato në zhvillim paraqet
shkakun kryesor te sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë së latantëve (foshnjave) dhe
fëmijëve të moshës (1-3vjeç). Nëse zgjat më shumë se dy javë atëherë është sëmundje
kronike. Sipas etiologjisë mund të ndahet në: Gastroenterokolit akut joinfektiv dhe atë
infektiv.
Qëllimet dhe objektivat
Qëllimi i këtij punimi është njohja me sëmundjen e gastroenterokolitit akut duke filluar
nga etiologjia, patogjeneza, manifestimi klinik, ndërlikimet, incidenca dhe prevalenca e
saj si dhe pika kyçe mjekimi i tij.
Objektivat
Objektivat e këtij studimi janë:
Njohja me sëmundjen e gastroenterokolitit akut.
Njohja me rrjedhjen e sëmundjes, paraqitjen klinike dhe ndërlikimet.
Roli i infermieres në mjekimin e gastroenterokolitit akut.
9
Metodologjia
Për realizimin e këtij punimi është përdorur metoda e studimit retrospektiv. Kjo metodë
është përdorur në hulumtimin mbi fëmijët e prekur me gastroenterokolit akut të cilët ishin
të hospitalizuar gjatë periudhes (Mars- Shtator 2019) të cilën e kam marrë në studim. Të
dhënat rreth kësaj pjese të punimit janë të marra në regjistrin e repartit pediatrik në
Spitalin e Përgjithshëm të Pejës.
10
KAPITULLI I
1. Gastroenteriti akut
Termi gastroenterokolit akut nënkupton infeksionin e traktit gastrointestinal të shkaktuar
nga patogjenët infektivë bakterior, viral ose parazitar. Shumica e këtyre infeksioneve janë
sëmundje të shkaktuara nga ushqimi ose uji i ndotur. Manifestimet më të shpeshta janë
diarrea dhe të vjellat, që mund të shoqërohen me shenja sistemike si dhimbja abdominale,
humbje oreksi dhe temperature e ngritur trupore. Termi çrregullime diarroike përdoret më
shpesh për të paraqitur diarrenë infektive në sfondin e shëndetit publik, megjithëse janë
njohur dhe shkaqe tjera joinfeksioze të sëmundjes gastrointestinale e përcjellë me të
vjella ose diarre. Gastroenterokoliti mund të përhapet përmes kontaktit të ngushtë me
tashmë të infektuarit e tjerë, përmes pijeve ose ushqimit të kontaminuar me shkaktarët
infektivë. Ky infeksion përhapet në vende publike të mbyllura si ambientet e kujdesit për
fëmijet, shkolla, kopshte të fëmijeve, dhomat e përgjithshme të trajtimit etj.
11
Edhe pse konsiderohet si një sëmundje beninje, gastroenterokoliti akut mbetet shkaku
kryesor i sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë te fëmijët në të gjithë botën, duke përbërë
1.34 milion vdekje në vit tek fëmijët më të vegjël se 5 vjeç, ose afërsisht 15% e të gjitha
vdekjeve të fëmijëve në këtë moshë. Ndërsa ashpërsia e sëmundjes varet nga shkalla dhe
shpejtësia e humbjes së lëngjeve,shkaktari I diarresë,gjendja e fëmijës para infeksionit etj.
Vlerësimi i saktë i shkallës së dehidrimit mbetet një hap thelbësor në parandalimin e
vdekshmërisë. Për fat të mirë, shumica e rasteve të dehidrimit te fëmijët mund të
diagnostikohen me saktësi nga një ekzaminim i kujdesshëm klinik dhe të trajtohen me
masa të thjeshta, me kosto efektive. Megjithëse, dehidrimi teknikisht i referohet humbjes
së ujit të pastër dhe mund të shoqërohet me gjendje euvolemike apo edhe hipervolemike
në çrregullime të caktuara pediatrike, termi përdoret në kuptimin e tij më të përgjithshëm
për të nënkuptuar humbjen e përgjithshme të lëngjeve ose vëllimit për shkak të diarresë.
1.1. Simptomat e Gastroenterokolitit akut
Simptomat kryesore të gastroenterokolitit akut janë-
të vjellat,
diarrea,
dhimbje barku,
ethet,
oreksi i dobët,
humbja e peshës trupore,
djersitje,
lëkura dhe mukozat e thara
12
Dy mekanizmat kryesorë përgjegjës për gastroenterokolitin akut janë:
-dëmtimi i vileve të zorrëve, duke shkaktuar malapsorbim, të përmbajtjes së zorrëve dhe
duke u shfaqur me diarre osmotike, si dhe
-toksinat që lidhen me receptorët specifikë të enterociteve që shkaktojnë lëshimin e
joneve të klorurit në lumen e zorrëve, duke çuar në diarre sekretore.
1.2 Shkaktarët e gastroenterokolitit akut te fëmijët
Viruset janë shkaku më i shpeshtë në bazë të mundësisë së përhapjes lehtësisht nga
personi në person. Ndonjëherë shkaktojnë shpërthime të gastroenterokolitit në vende të
tilla si qendrat e kujdesit për fëmijët dhe shkollat, ku fëmijët janë në kontakt të ngushtë
me njëri-tjetrin. Gastroenterokoliti viral zakonisht zgjat një deri në 3 ditë.
Viruset që zakonisht shkaktojnë gastroenterokolit te fëmijët janë:
Norovirusi - është shkaku më i zakonshëm i gastroenterokolitit te fëmijët. Ndonjëherë ka
mundësi më të madhe që të shkaktojë infeksione në periudhën dimrore por në vendet me
klimë tropikale ka tendencë që t’i shkaktojë ato edhe në periudhat e tjera të vitit.
Norovirusi shkakton të vjella të papritura, të rënda dhe është shumë ngjitës-kontagioz.
Rotavirusi - është shkaku më i zakonshëm i gastroenterokolitit viral të rëndë te foshnjat
dhe fëmijët e vegjël dhe prek më së shumti ata të moshës prej 6-24 muaj. Ky virus
transmetohet përmes gojës pra ka tendencë që të infektojë foshnjat dhe fëmijët sepse ata
shumë herë bien në kontakt me objekte të kontaminuara te cilat mund t’i fusin në gojë.
Adenoviruset - prekin bebet dhe fëmijët e vegjël, duke shkaktuar ethe, të vjella dhe
diarre.
Astrovirusi - zakonisht shkakton diarre (të vjellat janë të rralla).
Bakteret që zakonisht shkaktojnë gastroenterokolit përfshijnë E. colin, Salmonella dhe
Campylobacteri. Gastroenterokoliti bakterial zakonisht përhapet duke ngrënë ushqime të
13
kontaminuara si dhe përmes ujit. Disa baktere prodhojnë toksina që mund të shkaktojnë
kontaminim të rëndë të ushqimit, duke rezultuar në ngërçe në stomak dhe të vjella disa
orë pas ngrënies të atij ushqimi.
Gastroenterokoliti bakterial ndonjëherë mund të zhvillohet gjatë ose pas marrjes së
antibiotikëve, shpesh për shkak të infeksionit me bakterien Clostridium difficale. Ky lloj
gastroenterokoliti është relativisht jo i zakonshëm, por mund të jetë serioz.
Gastroenterokoliti gjithashtu mund të shkaktohet nga parazitët si Giardia dhe
Cryptosporidium, zakonisht me anë të ujit të kontaminuar ose kontaktit të ngushtë me
personat e infektuar.
1.3 Faktorët e rrezikut për gastroenterokolitin
Faktorët kryesorë të riskut janë kontaminimi i mjedisit dhe ekspozimi i shtuar ndaj
enteropatogjenëve. Rreziqe tjera mund të jenë: mosha, deficienca imunitare, sëmundjet
tjera infektive, kequshqyerja, mungesa e ushqimit ose mënyra mbizotëruese e ushqimit
vetëm me qumësht gjiri. Kequshqyeshmëria e rrit për disa herë rrezikun për diarre dhe
vdekshmëri. Shumica e rasteve me diarre shërohen në javën e parë të sëmundjes. Një
pjesë më e vogël e sëmundjeve diarreike nuk shërohen dhe perzistojnë për më shumë se
14 ditë. Kjo gjendje përkufizohet si Diarre perzistente e cila karakterizohet me episode që
fillojnë në mënyrë akute por që zgjasin të paktën 14 ditë.
1.4 Epidemiologjia e Gastroenterokolitit në fëmijëri
Çrregullimet diarrike në fëmijëri shënojnë një përqindje të lartë të vdekjeve në pikpamje
globale.
14
1.5 Etiologjia e gastroenterokolitit
Gastroenterokoliti është pasojë e infeksioneve të përhapura nëpermjet rrugëve fekalo-
orale ose nga marrja e ushqimit apo ujit të kontaminuar. Gastroenterokoliti lidhet me
statusin ekonomik dhe higjienën jo të mirë të mjedisit dhe shkallën e zhvillimit. Pra,
enteropatogjenët si shkaktarë të gastroenterokolitit janë infeksioz edhe ne sasi shumë të
vogla. Në vende të ndryshme episode infeksioze të diarresë mund te ndodhin në periudha
kur organizmi i ekspozohet enteropatogjenëve si rotavirusi përmes kontaktit të ngushtë,
pastaj përhapja në individët e tjerë përmes rrugëve fekalo-orale.
1.6 Patogjeneza e gastroenterokolitit
Patogjeneza dhe graviteti i sëmundjes varet nga fakti se patogjenët infektivë a kanë
toksina të paraformuara (Stafilokoku aureus, Bacili cereus) prodhojnë toksina dhe janë
invazive nga fakti që shumohen në ushqim. Enteropatogjenët mund të shkaktojnë një
përgjigje inflamatore ose jo inflamatore në mukozën intestinale. Enteropatogjenët
shkaktojnë diarre joinflamatore nëpërmjet prodhimit të enterotoksinave nga disa baktere,
shkatërrimin e qelizave (sipërfaqes) të vileve nga virusët, adherencave nga parazitet, si
dhe adherencave ose translokimi nga bakteret. Diarrea inflamatore shkaktohet zakonisht
nga bakteriet që pushtojnë intestinin ose prodhojnë citoksina dhe si rrjedhojë në lumenin
intestinal hyjnë likide, proteina dhe qeliza (eritrocite, leukocite).
15
1.7 Manifestimi klinik i gastroenterokolitit
Manifestimet dhe sindroma klinike e gastroenterokolitit janë të lidhura me agjentin
infektiv dhe sasinë e tij si dhe shkallen e patogjenitetit. Manifestimet tjera varen nga
zhvillimi i ndërlikimeve (si dehidrimi dhe ndryshimi në ekuilibrin e elektrolitëve), dhe
natyra e patogjenit infektues. Zakonisht gëlltitja e toksinave të paraformuara (si ato te
stafilokokut aureus) është e lidhur me fillim të shpejtë të nauzes dhe të vjellave (brenda 6
orëve), me temperaturë të mundshme, dhimbje abdominale dhe diarre brenda 8-16 orëve
janë të lidhura me Clostridium perfringens dhe Bacilus cereus (prodhus të
enterotoksinës). Krampet abdominale dhe diarrea e ujshme pas një periudhe inkubimi 16-
48 orëshe mund të jenë të lidhura me noroviruse, bakterie të ndryshme që prodhojnë
enterotoksina si Cryptosporidium dhe Cyclospora. Organizma të ndryshëm ku përfshihen
Salmonella, Shigella, Campilobakter jejuni, Yersinia enterocolitica, E.coli janë
enteroinvaziv dhe Vibrio parahemolyticus formojnë një diarre që përmban gjak si dhe
leukocite të shoqëruara me krampe abdominale, tenzema dhe temperaturë, këto tipare
sugjerojnë dizenteri bakteriale. Diarrea me përmbajtje gjaku dhe krampet abdominale pas
një periudhe inkubimi 72-120 orëve janë të lidhura me infeksione që i detyrohen
Shigelles dhe gjithashtu E.colit që prodhon toksinën Shiga, sikurse është E. Coli
0157:H7. Agjentët infektivë të lidhur me dizenteri apo diarre hemorragjike mund
gjithashtu të shkaktojnë vetëm diarre të ujshme, pa temperaturë ose që i paraprin një
rrugë më të komplikuar që përfundon me dizenteri. Megjithëse shumë nga manifestimet e
gastroenterokolitit akut te fëmijët janë jospecifike, disa tipare klinike mund të ndihmojnë
në identifikimin e kategorive kryesore të diarresë dhe të lejojnë një përzgjedhje të shpejtë
të terapisë antibiotike apo specifike dietike.
1.8 Ndërlikimet
Shumica e ndërlikimeve shoqëruese të gastroenterokolitit akut janë të lidhura me vonesa
në diagnostifikim dhe vendosjen e terapisë së përshtatëshme. Pa rehidrim të hershëm e të
përshtatshëm, shumica e fëmijëve me gastroenterokolit akut zhvillojne dehidrim të
16
shoqëruar me ndërlikime. Kjo mund të jetë kërcënuese për jetën e foshnjave dhe fëmijëve
të vegjël. Një terapi jo e përshtatëshme mund të çojë në një zgjatje të episodave diarreike,
me pasojë kequshqyerjen dhe ndërlikimet si infeksione dytësore dhe deficitet e
mikronutrientëve (hekur, zink). Manifestimet dhe ndërlikimet ekstra-intestinale janë të
lidhura me patogjen specifik. Këto nuk janë patognomonikë të infeksionit dhe nuk
ndodhin gjithmonë në të njëjtën periudhë kohore me episodin diarreik.
1.2 DEHIDRIMI
Dehidrimi një ndër simptomat kryesore të gastroenterokolitit akut. Dehidrimi është
çrregullim i rëndësishëm i metabolizmit të ujit dhe elektrolitëve. Përkufizohet si zvogëlim
i rezervave të ujit dhe elektrolitëve në organizëm, ose si gjendje klinike e zvogëlimit të
vëllimit të lëngjeve të hapësirës jashtëqelizore me apo pa zvogëlim në të njëjtën kohë të
vëllimit të lëngjeve në hapësirën brendaqelizore. Dehidrimi është pasojë e bilancit
negativ ndërmjet marrjes dhe humbjes së lëngjeve nga organizmi më së shpeshti paraqitet
te latantët dhe fëmijët e moshës së vogël (1-3 vjeç), në krahasim me periudhat tjera të
moshës së fëmijëve për këto shkaqe:
1. Sëmundjet e përcjella me diarre, vjellje dhe me temperaturë të lartë janë shumë më të
shpeshta te latantët dhe te fëmijët e moshës 1-3 vjeç.
2. Latantët dhe fëmijët 1-3 vjeç, etjen nuk mund ta shuajnë vet, sepse kjo varet prej
prindërve apo personave që kujdesen për ta.
3. Qarkullimi ditor i ujit në organizëm i llogaritur me njësi të masës trupore është shumë
më intensiv te latantët dhe fëmijët e moshës 1-3 vjeç në krahasim me periudhat e tjera
fëmijërore.
4. Për shkak të tolerancës më të kufizuar ndaj homeostazës labile, korrigjimi i
çrregullimeve të metabolizmit të ujit dhe elektrolitëve është shumë më e vështirë të
realizohet te latantët dhe fëmijët e moshës 1-3 vjeç. Gabimet e vogla mund të shkaktojnë
çrregullime jatrogjene të vëllimit (edema), të elektrolitëve dhe ekuilibrit acidobazik.
17
Tabela 1. Shkaktarët e Dehidrimit
1. Marrja joadekuate e lëngjeve:
Çrregullimet e etjes (dëmtimet e sistemit nervor),
Gjendjet ku fëmijët nuk munden të marrin lëngje,
Çrregullimet e vetëdijes (përgjumësia, sopori, koma),
Gëlltitja e çrregulluar,
Nevojat e shtuara për lëngje.
2. Humbja e shtuar e lëngjeve nëpërmes traktit tretës
Diarrea,
Vjellja,
Ileostomia,
Drenimi nazogastrik.
3. Humbja e shtuar e lëngjeve në mënyrë insensibile (të padukshme):
Temperatura e ngritur trupore,
Djersitja,
Djegiet,
Fibroza cistike ,
Ngritja e temperaturës së rrethit,
Frekuenca e shpejtuar e frymëmarrjes.
4. Humbja e shtuar e lëngjeve nëpërmjet veshkave:
Diureza osmotike (diabeti melit, manitoli),
Diabeti insipid,
Defektet e përqëndrimit tubular (hipokalemia, hiperkalcemia, nefropatia e lindur, etj.)
18
Manifestimet klinike
Manifestimet klinike varen prej shkallës së dehidrimit (prej sasisë së deficitit aktual të
lëngjeve në organizëm). Në bazë të kësaj ekzistojnë tri shkallë të dehidrimit:
Dehidrimi i lehtë, dehidrimi mesatar dhe dehidrimi i rëndë.
Në bazë të manifestimeve klinike, mund të përcaktohet edhe shkalla e dehidrimit.
Vlerësimi më i saktë bëhet kur dihet sakt masa trupore e fëmijës para fillimit të
sëmundjes, e cila është shkaktare e dehidrimit. Humbja e masës trupore në gram është
ekuivalente me humbjen e lëngjeve në mililitra.
19
Tabela 2. Manifestimet klinike të dehidrimit në varësi prej shkallës së dehidrimit
dhe deficitit aktual të lëngjeve e shprehur në përqindje dhe mililitra për
kilogram të masës trupore.
Shkalla e
Dehidrimit
Manifestimet klinike
Deficiti i lëngjeve në ml/kgMT dhe në % të MT
Latantët Fëmijët e grupmoshave tjera.
%
ml % ml
I lehtë
Mukozat e thara, gjuha e thatë,
etja, qeskat e syve të shprehura.
3-5%
50
3%
30
Mesatar
Sytë e halonuar, hunda e mprehtë,
zvogëlimi i sekretimit të
pështymës dhe lotëve, mukoza e
thatë e gojës e gjuhës, turgori dhe
elasticiteti i dobësuar, fontanela e
madhe është konkave,
ekstremitetet e ftohta etj.
6-9%
Deri 100
6%
60
I rëndë
Përveç shenjave te sipërshënuara
janë të pranishme edhe këto
shenja: hiperpneja, zbehja, pulsi i
dobësuar dhe i shpejtuar, tonet e
zemrës të dobësuara, takikardia,
presioni arterial i
ulur, anuria, çrregullimet e
vetëdijes (sopori, koma), shikimi i
fiksuar me pulitje të rrallë të
qepallave, korneja e humb
shkëlqimin, është e thatë, zhduket
refleksi corneal.
Mbi10%
100-150
Deri 10 %
100
20
Vlerësimi klinik i shkallëve të dehidrimit
Parametrat
Dehidrimi i lehtë
Dehidrimi i mesëm
Dehidrimi i rëndë
Gjendja e përgjithëshme e fëmijës. E mirë, ka etje,i shqetësuar Ka etje, i shqetësuar ose
letargjik.
Ka etje, i përgjumur gjerë në
komë, ekstremitetet të ftohta
cianotike.
Pulsi radial Normal
I shpejtë dhe i dobësuar I shpejtë dhe mezi preket
Frymëmarrja Normale
E thellë dhe e shpejtuar E thellë dhe e shpejtuar
Fontanella e përparme Në nivel te kafkës
E thelluar (konkave)
Shumë e thelluar
Presioni arterial Normal
Normal ose i ulët I ulët, mund të mos matet
Sytë Normal
Të thelluar Shumë të thelluar
Lotët Të pranishëm
Të paktë ose nuk ka Mungojnë
Mukozat Të njomura
Të thara Shumë të thara
Urinimi Normal
I pakët, urina e errët Oliguri ose anuri
Elasticiteti i lëkurës I ruajtur I dobësuar Shumë i dobësuar
Deficiti i masës trupore 3-5% 6-9% 10% ose më shumë
Deficiti i lëngjeve trupore (ml/kg/MT) 30-50ml 60-90ml 100ml dhe më shumë
21
Tipet e dehidrimit. Përveç deficitit të ujit, në shumicën e rasteve edhe përqëndrimet e
elektrolitëve në serum (natriumi, kaliumi dhe kloridet) te çdo dehidrim janë të
zvogëluara, të rritura, por mund të jenë edhe në kufij të vlerave referente. Në varshmëri
nga përqëndrimi i natriumit në serum ekzistojnë tre tipe të dehidrimit:
1. Dehidrimi izonatremik (natriumi në serum prej 130-150mmol/L)
2. Dehidrimi hipernatremik (natriumi në serum mbi 150mmol/L)
3. Dehidrimi hiponatremik (natriumi në serum nën 130mmol/l).
1.2.1 Dehidrimi izonatremik (izoosmolar)
Përkufizimi. Dehidrimi është izonatremik kur humbjet e ujit dhe elektrolitëve nga
organizmi në të njejtën kohë janë proporcionale, ndërsa përqëndrimi i natriumit është në
kufij të vlerave referente (130-150mmol/L). Është tipi me i shpeshtë i dehidrimit dhe me
prognozë më të volitshme.
Etiologjia. Shkaktarët më të shpeshtë janë: vjellja ,diarrea, fistulat e ndryshme, djersitjet
e shprehura, diabeti melit, diabeti insipid, tubulopatite e ndryshme, gjendjet komatoze,
pamundësia e marrjes nga jashtë e lëngjeve etj.
Patogjeneza. Te dehidrimi i lehtë dhe mesatar aktivizohen mekanizmat adaptues
(kompensatorë) fiziologjikë (veshkat, hormoni antidiuretik dhe aldosteroni) të cilët
arrijnë të ruajnë homostazën e lëngjeve trupore, përqëndrimin e natriumit në plazmë dhe
osmolaritetin e tij. Te ky tip dehidrimi deficiti i lëngjeve në organizëm i takon hapësirës
jashtëqelizore, ndërsa vëllimi i lëngjeve në hapësirën brendaqelizore mbetet i
pandryshuar, përveç në rastet e dehidrimit të rëndë, ku ekziston deficit minimal në këtë
hapësirë. Për shkak se ruhet osmolariteti i plazmës nuk ka lëvizje të ujit prej hapësirës
jashtëqelizore në atë brendaqelizore.
22
Manifestimet klinike. Te fëmijët me vjellje, diarre dhe temperaturë të lartë ky tip i
dehidrimit mund të jetë shumë i rëndë dhe me prognozë vdekjeprurëse për shkak të
zhvillimit të shokut cirkulator hipovolemik. Mund të jenë të pranishme
-shenjat e dehidrimit të lehtë (mukozat e thara, gjuha e tharë, etja etj),
- dehidrimit mesatar (sytë e hallonuar, hunda e mprehtë, zvogëlimi i sekretimit të lotëve
pështymës, mukoza bukale e tharë, turgori dhe elasticiteti i dobësuar, fenomeni i pecetës
së lagur, fontanella e madhe konkave, oliguria etj.) dhe
- dehidrimit të rëndë (hiperapneja, pulsi i shpejtuar dhe i dobësuar, tonet e zemrës të
dobësuara, takikardia, presioni arterial i ulët, anuria, pagjumësia, sopori, koma, shikimi i
fiksuar etj).
1.2.2 Dehidrimi hiponatremik (hipoosmolar)
Përkufizimi. Dehidrimi është hiponatremik kur në të njëjtën kohë, humbja e natriumit
është më e madhe se humbja e ujit. Vlerat e përqëndrimit të natriumit në serum janë nën
130mmol/L. Është tipi më i rrallë i dehidrimit. Nëse natriuria është më e ulët se
20mmol/L, atëherë humbja e natriumit nga organizmi është me origjinë jashtë veshkave,
ndërsa nëse është mbi 20mmol/L ekziston çrregullimi i reabsorbimit tubular të natriumit
në nivel të veshkave.
Klasifikimi.
Klasifikimi i hiponatremive bazohet në gjendjen e vëllimit të lëngjeve në organizëm. Në
bazë të kësaj ekzistojnë këto lloje të hiponatremive.
1. Hiponatremitë me zvogëlimin e vëllimit të lëngut jashtëqelizor në organizëm-
hiponatremitë hipovolemike ose dehidrimi hiponatremik (hipoosmolar).
Hiponatremia hipovolemike paraqitet për shkak të humbjes parësore të natriumit i
cili proporcionalisht dhe në të njëjtën kohë është më i madh në krahasim me
humbjen e ujit. Në këto raste natriumi humbet nëpërmjet veshkave (përqëndrimi i
23
natriumit në urinë është 20mmol/L) ose humbjet e natriumit janë jashtë veshkave
(përqëndrimi i natriumit në urinë është 10mmol/L). Shkaktarët e humbjes së
natriumit nëpërmjet veshkave janë hiperplazioni adrenal i lindur (me humbjen e
kripërave), hipoaldosteronizimi, acidoza tubular renale, nefrokalcinozat,
pamjaftueshmëria akute e veshkave në fazën jooligurike, përdorimi i diuretikëve
me veprim në anzën e Henle-ut dhe te dhënia e përqëndrimeve të larta të glukozës
ose manitolit. Shkaktarët e humbjes së natriumit jashtë veshkave janë: diarreja
sekretore, djersitja e theksuar, fibroza cistike dhe nga e ashtuquajtura hapësira e
tretë (te djegiet, ndrydhjet e muskujve dhe transudimi i lëngjeve në hapësirën
peritoneale).
2. Dehidrimet hipervolemike (me edema)
Paraqiten te gjendjet me rritje të tërësishme të depove të natriumit në organizëm në
mënyrë proporcionale me retinim më të madh të ujit në hapësirën jashtëqelizore, që
klinikisht manifestohet me edema. Paraqiten te pamjaftueshmëria akute e zemrës, cirroza
e mëlçisë, sindroma nefrotike, te fëmijët me nën ushqyeshmëri me proteinë etj.
3. Hiponatremitë euvolemike (dilutive).
Paraqiten për shkak të retinimit parësor të ujit në organizëm pa retinim propercional dhe
në të njejtën kohë të kripërave. Shkaktohet për shkak të: sekretimit jo adekuat të hormonit
antidiuretik, helmimit me ujë i cili më së shpeshti është jatrogjen (shpërlarja e lukthit me
sasi të madhe të ujit mbidozimi i infuzioneve me glukozë 5% etj.), pamjaftueshmëria e
glukokortikoideve, hipotiroidizmi, tumoret intrakraniale etj.
4. Hiponatremitë hiperosmolare. Paraqiten kur në plazmë kemi prezent përqëndrim të
rritur të ndonjë substance me peshë të ulët molekulare e cila dobët depërton në qeliza,
p.sh., glukoza ose manitoli. Këto substanca tërheqin ujin nga qeliza ku përqëndrimi i ujit
në plazmë rritet kurse i natriumit zvogëlohet.
24
5. Pseudohiponatremia (normoosmolare). Paraqitet kur në plazmë është shumë i rritur
përqëndrimi i lipideve (hiperlipidemia). Lipidet e rrisin vëllimin e plazmës, me zvogëlim
relativ të përqëndrimit të natriumit dhe ujit në vëllimin e plazmës. Quhet
pseudohiponatremi sepse nuk përcillet me zvogëlimin e njëkohshëm të osmolaritetit të
plazmës, sepse osmolariteti varet prej përqëndrimit të natriumit në ujë kurse jo nga
vëllimi i plazmës.
Patogjeneza. Në praktikën e përditshme pediatrike dehidrimi hipovolemik
(hiponatremik) është lloji më i shpeshtë i hiponatremive. Veçori e dehidrimit
hiponatremik është deficiti i madh i lëngjeve në hapësirën jashtëqelizore, ndërsa vëllimi i
lëngjeve në hapësirën brendaqelizore e kushtëzuar me uljen e presionit osmotik të
plazmës për shkak të uljes së përqëndrimit të natriumit në hapësirën jashtëqelizore. Rritja
e vëllimit të lëngjeve në hapësirën brendaqelizore në sistemin nervor qendror shkakton
edemën e trurit me të gjitha pasojat e saj.
Manifestimet klinike. Janë pasojë e zvogëlimit të lëngjeve në hapësirën jashtëqelizore.
Janë të pranishme të gjitha shenjat e dehidrimit izonatremik të shënuara më parë, por
dobësimi i turgorit dhe shenjat e shokut cirkulator hipovolemik janë shumë më të
shprehura te dehidrimi hiponatremik në krahasim me dehidrimin izonatremik. Edema e
trurit klinikisht manifestohet me përgjumësi, vjellje dhe refuzim të marrjes së ushqimit.
Nëse përqëndrimet e natriumit në serum janë nën 120mmol/L paraqiten çrregullimi i
vetëdijes dhe konvulsionet, ndërsa te përqëndrimet e natriumit nën 97mmol/L dëmtimet e
qelizave të trurit janë të pakthyeshme dhe mund të shkaktojnë vdekjen e fëmijës.
1.2.3 Hipernatremia dhe dehidrimi hipernatremik (hiperosmolar)
Përkufizimi. Dehidrimi është hipernatremik kur në të njëjtën kohë deficiti i ujit është më
i madh në krahasim me deficitin e natriumit në organizëm me bilance pozitiv të natriumit
dhe me përqëndrimin e tij në serum mbi 150mmol/L. Ky tip i dehidrimit është më i
shpeshtë se dehidrimi hiponatremik, por më i rrallë se dehidrimi izonatremik. Paraqitet
me manifestime klinike të rënda dhe me prognozë të pavolitshme në krahasim me tipet
tjera të dehidrimit.
25
Etiologjia. Shkaktarët më të shpeshtë të hipernatremisë dhe të dehidrimit hipernatremik
janë:
Temperatura e lartë trupore (mbi 40gradë Celsius) sidomos te latantët. Për shkak
të hiperventilimit humbet sasi e madhe e ujit pa elektrolitë nga sipërfaqja e madhe
trupore dhe mukoza e traktit të frymëmarrjes gjatë ekspiriumit në krahasim me
masën e vogël trupore të latantit.
Dhënia e qumështit nativ të lopës jo të përshtatshëm për moshën e latantit (të pa
holluar) për shkak të përqëndrimit të lartë të kriprave (0.7g/100ml qumësht).
Jatrogjen. Dhënia e sasive të mëdha të tretjeve izotonike të NaCl dhe të
bikarbonatit të natriumit (NaHCO3) në mënyrë intravenoze, përdorimi i tretjeve
për rehidrim për oral me përqëndrime të larta të natriumit (gjerë 90mmol
Na/100ml tretje), gjatë lavazhit të lukthit me tretje të NaCl dhe klizmat me NaCl.
Diabeti insipid (qendror dhe renal).
Sindroma akute diarreale (me humbje më të mëdha të ujit se të elektrolitëve)
Zvogëlimi apo humbja e refleksit të etjes, sindroma hipodipsia (adipsia-
hipernatremia) si pasojë e dëmtimeve në regjionin hipotalamik-hipofiziar dhe të
osmoreceptorëve.
Koma diabetike hiperosmolare
Ingjestimi i ujit të detit.
Patogjeneza. Për shkak të hipernatremisë rritet presioni osmotik i plazmës, pason
zhvendosja osmotike e ujit prej hapësirës brendaqelizore në hapësirën jashtëqelizore.
Gjithmonë në masë të madhe është i zvogëluar vëllimi i lëngjeve brendaqelizore. Deficiti
i lëngjeve jashtëqelizore është më i vogël në krahasim me dehidrimin izonatremik dhe
hiponatremik.
26
Manifestimet klinike. Dominojnë shenjat e dehidrimit brendaqelizor, sidomos të
qelizave të trurit, të cilat janë shumë të ndjeshme në ndryshimet e vëllimit të
lëngjeve. Paraqitet përgjumësia, sopori dhe koma, ndonjëherë edhe konvulsionet,
në stadet e mëvonshme manifestohet rigjiditeti decerebrues. Për shkak të rritjes së
osmolaritetit të plazmës mund të pasojë rupturen e kapilarëve të trurit
(gjakrrjedhja intrakraniale dhe efusioni subdural) me të gjitha pasojat e tyre.
Qelizat e trurit në kushte normale formojnë “osmolet idiogjene” -partikula
peptide, të cilat ngadalë krijohen dhe ngadalë zbërthehen të cilat në rast të rritjes
së presionit osmotik në hapësirën brenda qelizore te gjendjet e ndryshme
patologjike, sidomos te dehidrimet hipernatremike e pengojnë zhvendosjen e ujit
prej hapësirës brendaqelizore në atë jashtëqelizore. Shenjat e dehidrimit janë të
lehta, prandaj edhe turgori dhe elasticiteti janë të ruajtur për një kohë të gjatë.
Ndonjëherë mund të përcillet me temperaturë të lartë trupore. Te latantët
dehidrimi hipernatremik ka rëndësi praktike, sepse mund të shkaktojë dëmtime të
pakthyeshme të trurit duke u manifestuar me sekvela të përhershme neurologjike
si: paraliza cerebrale e fëmijëve, epilepsia, vonesë në zhvillim mental dhe
disfunksion minimal i trurit.
Fig. 2. Pamja e një fëmije me dehidrim të shkallës së rëndë
27
1.2.4 Mjekimi i Dehidrimit
Dehidrimi Izonatremik- Mjekimi: Duhet të bëhet plotësimi i vëllimit të lëngjeve dhe
elektrolitëve në mënyrë për orale dhe intravenoze. Dehidrimi i lehtë dhe mesatarisht i
rëndë mjekohen në mënyrë për orale, kurse dehidrimi i rëndë në mënyrë intravenoze.
Indikimet për rehidrim intravenoz tani janë shumë të kufizuara, në krahasim me të
kaluarën, falë rehidrimit për oral me tretje glukozë-polielektrolite. Indikimet për rehidrim
intravenoz në përgjithësi janë:
1. Shoku cirkulator hipovolemik si pasojë e dehidrimit të rëndë.
2. Nëse fëmija ka çrregullim të vetëdijes të përcjellë me dehidrim.
3. Te fëmijët me nën ushqyeshmëri të rëndë proteinë-energjike (atrofia) me shenja të
dehidrimit.
4. Te vjellja refraktere e shoqëruar me dehidrim.
5. Kur dehidrimi për oral nuk ka pasur sukses.
Mjekimi i formave të rënda të dehidrimit izonatremik bëhet në tri faza në mënyrë
intravenoze:
Faza e parë (faza urgjente). Bëhet menjëherë pas vlerësimit të shkallës së dehidrimit.
Qëllimet e kësaj faze janë korrigjimi i hipovolemisë, i vëllimit në hapësirën vaskulare, të
parandalohet zhvillimi i shokut cirkulator hipovolemik ose të korrigjohet nëse është
zhvilluar dhe fillimi i korrigjimit të ekuilibrit acidobazik të çrregulluar. Jepen tretjet
kristaloide izotonike (0.9%NaCl dhe 5% glukozë) dhe materiet kristaloide (albumine
humane, plazmë dhe dekstran). Sasia e tërësishme e NaCl dhe glukozës është 20ml/kg të
masës trupore. Nëse jepet plazmë jepet 10 ml/kg të masës trupore kurse albuminat
humane 0.5-1g/kg të masës trupore. Te shoku i rëndë cirkulator hipovolemik preferohet
dhënia e glukozës hipertonike (10%) në vend të glukozës izotonike (5%) sepse glukoza
28
hipertonike siguron kalori të nevojshme dhe përkohësisht e tërheq ujin prej hapësirës
brendaqelizore në atë jashtë qelizore (edhe në hapësirën vaskulare) duke përmirësuar
diurezën. Raporti i glukozës dhe NaCl është i barabartë (1:1). Nëse është e pranishme
hiperapneja (frymëmarrja Kussmaul-it) si shenjë e sigurt e acidozës metabolike në këtë
fazë, në mënyrë aproksimative, jepen në tretje infuzive tretje një molare 8.4% të
bikarbonatit të natriumit (NaHCO3) në dozë 3ml për kg të masës trupore. Kjo fazë zgjat
30-60 minuta. Në fund të fazës së pare bëhet rivlerësimi i disa parametrave (zvogëlimi i
frekuencës së pulsit, paraqitja e diurezës, përmirësimi i gjendjes së vetëdijes, përmirësimi
i acidozës dhe qarkullimit periferik). Nëse nuk ka përmirësim, këto masa terapeutike të
kësaj faze mund të përsëriten.
Faza e dytë (faza e plotësimit të deficitit). Qëllimet e kësaj faze janë: vazhdimi i
plotësimit të deficitit ekzistues të vëllimit të lëngut jashtëqelizor, sigurimi i nevojave
fiziologjike të minimumit të kalorive me lëngje dhe humbjet e lëngjeve që do të humbën
gjatë kësaj faze. Bëhet vazhdimi i korrigjimit të acidozës metabolike dhe fillimi i
korrigjimit të deficitit të kaliumit, nëse ekzistojnë kushtet paraprake për të. Sasia e
tretjeve kristaloide (NaCl 0.9% dhe glukozës 5%) është prej 80-100ml/kg të masës
trupore dhe 4ml/kg të masës trupore për plotësimin e nevojave fiziologjike. Sasia e
bikarbonatit të natriumit (NaHC03) jepet sipas rezultatit të statusit acidobazik. Korrigjimi
i plotësimit të deficitit të kaliumit bëhet me dhënien e klorurit të kaliumit (KCl7.5%)
3ml/kg të masës trupore për 24 orë. Kjo fazë zgjat 7-8 orë.
Faza e tretë (faza e këndelljes së hershme). Qëllimet e kësaj faze janë: plotësimi
definitiv i deficitit të lëngjeve jashtëqelizore dhe brendaqelizore, plotësimi i lëngjeve që
do të humben gjatë kësaj faze, sigurimi i plotësimit të nevojave fiziologjike me lëngje,
korrigjimi definitive i acidozës metabolike, korrigjimi i pjesshëm i deficitit të kaliumit,
të kalciumit dhe eventualisht të magnezit e të fosforit. Sasia e tretjeve kristaloide (NaCl
0.9% dhe glukozë 5%) është rreth 100 ml/kg të masës trupore dhe 4ml/kg të masës
trupore në orë (plotësimi i nevojave fiziologjike). Pas korrigjimit të acidozës jepet 1ml
(10mg) të masës trupore glukonat të kalciumit dhe fëmijëve me nën ushqyeshmëri të
rëndë proteinë-energjike u jepet 0.4mg/kg të masës trupore sulfati i magnezit. Kjo fazë
zgjat rreth 16 orë.
29
Dehidrimi hiponatremik-Mjekimi
Mjekimi i fëmijëve me hiponatremi varet prej sëmundjes themelore si shkaktare e
hiponatremisë. Me rëndësi praktike është që hiponatremia të vlerësohet në bazë të
manifestimeve klinike ekzistuese (prezenca e shenjave të dehidrimit, prezenca e
edemave ose hidrimi normal i organizmit) dhe përqëndrimit të natriumit në urinë.
Hiponatremia me përqëndrim të natriumit 130mmol/L dhe me përqëndrim të natriumit
10mmol/L në urinë kërkon restrikcionin e marrjes së lëngjeve dhe përdorimin e barnave
specifike për mjekimin e sëmundjes themelore.
Mjekimi i dehidrimit hiponatremik (hipo-volemik) është i ndërlikuar. Sa i përket
kohëzgjatjes (24orë) dhe fazave (tri faza) është i njëjtë me dehidrimin izonatremik. Nëse
janë të pranishme shenjat e dehidrimit të lehtë dhe të rëndë, rehidrimi bëhet në mënyrë
për orale, ndërsa te dehidrimi i rëndë indikohet rehidrimi intravenoz. Mjekimi i
dehidrimit hiponatremik bazohet në këto parime:
Plani i rehidrimit te dehidrimi hiponatremik nuk dallohet në mënyrë qenësore prej
planit të rehidrimit te dehidrimi izonatremik (fazat dhe emërtimi i tyre,
kohëzgjatja e rehidrimit 24 orë dhe sasia e lëngjeve 24 orë është e njëjtë).
Nëse përqëndrimi i natriumit në serum është nën 120mmol/L është i nevojshëm
korrigjimi më i shpejtë dhe urgjent i hiponatremisë me tretje hipertonike (3-5%) të
NaCl gjerë në arritjen e përqëndrimit të natriumit në serum në 125mmol/L.
Dhënia e tretjes hipertonike (3-5%) të NaCl mbi këto vlera mund të shkaktojë
hipertension arterial, gjakrrjedhje intrakraniale dhe pamjaftueshmëri të zemrës.
Sasia e tretjes hipertonike (3-5%) të NaCl duhet të llogaritet në bazë të formulës:
mmol Na= (125-vlerat e Na në serum) x 0.3 x masa trupore. Koeficienti 0.3 është
vëllimi i lëngut jashtëqelizor në krahasim me masën trupore. Jepet 10-12ml/kg te
30
masës trupore në kohëzgjatje prej 1-4 orë. Në gjendje urgjente gjysma e deficitit
duhet të korrigjohet për 8 orë ndërsa gjysma tjetër për 16 orë.
Pas arritjes së përqëndrimit të natriumit në serum në 125 mmol/L vazhdohet me
dhënien e tretjes kristaloide izotonike 0.9% të NaCl ose të kombinuar me glukozë
5% në raport (2:1) në favor të NaCl gjerë në arritjen e përqëndrimit të natriumit
në serum në 130mmol/L. Sasia e natriumit llogaritet në bazë të formulës: mmol
Na = (130-vlerat e gjetura të Na) x 0.3 x masa trupore.
Në të njëjtën kohë duhet dhënë 3-5g glukozë në 1000 ml NaCl me qëllim të
parandalimit të proceseve katabolike.
Në raste urgjente në mungesë të tretjeve hipertonike te NaCl në praktikën e
përditshme klinike mund të jepet edhe tretje izotonike e NaCL.
Alternativa tjetër e rehidrimit te dehidrimi hiponatremik është: se tretjes infuzive
duhet shtuar 10ml/kg të masës trupore në ditë tretje një molare të NaCL.
Plani i rehidrimit me dehidrim hiponatremik: Te format e lehta dhe mesatarisht të rënda
te dehidrimi izonatremik rehidrimi bëhet në mënyrë për orale, kurse te format e rënda në
mënyrë intravenoze. Rehidrimi intravenoz bëhet në tri faza:
Faza e parë (faza urgjente). Përdoret nëse janë të pranishme shenjat e shokut cirkulator
hipovolemik. Jepet tretje kristaloide të NaCl 0.9% dhe glukozë 5% me sasi 20 ml/kg të
masës trupore me kohëzgjatje prej 30 minutash në raport 1:1.
Faza e dytë (faza e plotësimit të deficitit). Plotësohet deficiti i vëllimit të lëngut
jashtëqelizor, korrigjimi i acidozës dhe deficitit të kaliumit nëse ekzistojnë kushtet
paraprake. Kjo fazë zgjat 6-8 orë. Në këtë fazë duhet korrigjuar hiponatreminë deri në
kufijtë e vlerave referente dhe mjekimin e sëmundjes themelore. Sasia, lloji dhe
përqëndrimi i tretjeve duhet të bëhet në bazë të vlerësimit klinik dhe analizave
laboratorike, në rend të parë të përqëndrimit të natriumit në serum. Nëse përqëndrimi
është nën 120mmol/L jepet tretje hipertonike (3-5%) NaCl, e cila përcaktohet në bazë të
formulës. Nëse përqëndrimi i Na është prej 125-130mmol/L jepet tretje izotonike e NaCl
0.9% me glukozë 5 % në raport 2:1. Sasia llogaritet në bazë të formulës.
31
Faza e tretë (faza e mbajtjes së hidrimit të arritur, e këndelljes). Vazhdohet me
plotësimin e deficitit të lëngjeve, korrigjimin e hiponatremisë dhe deficitit të kaliumit dhe
zgjat 16 orë. Sasia e tretjeve që jepet mesatarisht është 100-120ml/kg të masës trupore.
Korrigjimi i hiponatremisë, lloji i tretjeve dhe përqëndrimi i tyre bëhet në bazë të
rezultateve të analizave laboratorike.
Dehidrimi hipernatremik
Mjekimi i dehidrimit hipernatremik. Paraqet një procedurë terapeutike të
ndërlikuar dhe urgjente në pediatri. Para përpilimit të planit për rehidrim duhet
bazuar në disa parime të mjekimit të dehidrimit hipernatremik:
Korrigjimi i deficitit të vëllimit të lëngjeve bëhet shumë ngadalë, sepse
korrigjimi i shpejtë i lëngjeve me tretje hipotonike shkakton depërtimin e
shpejtë të këtyre tretjeve në qelizat e trurit duke shkaktuar edemën e trurit
me të gjitha pasojat e tij.
Sasia e tretjeve të planifikuara për 24 orë duhet me qenë 100ml/kg të
masës trupore.
Me qëllim të parandalimit të hipoglikemisë jepet glukozë 3-5%
Tretjet e ordinuara për dehidrim duhet të përmbajnë pak kripëra (30-
40mmol natrium në 1 litër glukozë).
Korrigjimi i deficitit të vëllimit të lëngjeve bëhet me tretje kristaloide
hipotone (NaCl 0.45 %).
Raporti i tretjeve kristaloide (glukozë 3-5% dhe NaCl 0.45%) duhet me
qenë 6.5:1 në favor të glukozës.
32
Korrigjimi i deficitit te kaliumit duhet filluar më herët nëse ekzistojnë
kushtet (paraqitja e diurezë dhe mjekimi i shokut cirkulator hipovolemik),
sepse jonet e kaliumit shumë shpejtë dhe lehtë depërtojnë nëpër qeliza
duke tërhequr me vete edhe ujin dhe në këtë mënyrë e pengojnë
dehidrimin brendaqelizor. Duhet ordinuar 40 mmol KCl 7.5% në një litër
të tretjes kristaloide infuzive.
Zvogëlimi i përqëndrimit te natriumit në serum gjatë 24 orëve duhet të
jetë më së shumti 12mmol/L ose 0.5 mmol/h. Ulja e shpejtë e
përqëndrimit të natriumit në plazmë mund të shkaktojë konvulsione për
shkak të zhvillimit të edemës së trurit. Në këto raste ndërpritet dhënia e
tretjeve hipotonike NaCl dhe rifillohet me dhënien e tretjes hipertonike
(3%) të NaCl ose manitolit.
Nëse diureza nuk paraqitet jepen diuretikët në dozë 1mg/kg të masës
trupore, ndërsa dhënia e klorurit të kaliumit ndërpritet.
Nëse përqëndrimi i natriumit në serum është mbi 200mmol/L preferohet
dializa peritoneale me glukozë 8% rreth 100ml/kg të masës trupore pa
kripëra.
Ekzistojnë propozime të ndryshme që prej fillimit të mjekimit të
dehidrimit hipernatremik duhet të jepet për qëllime parandaluese terapia
antikonvulsive dhe antiedematoze.
33
Plani i rehidrimit te latantët me dehidrim hipernatremik
Rehidrimi bëhet në tri faza:
Faza e parë (rehidrimi urgjent). Duhet filluar menjëherë pas identifikimit të
tipit të dehidrimit dhe shkallës së dehidrimit. Rehidrimi në këtë fazë varet prej
disa parametrave ekzistues: prezencës së shokut cirkulator hipovolemik dhe
diurezës. Nëse rehidrimi është i rëndë me shenja të shokut cirkulator hipovolemik
duhet dhënë menjëherë plazmë të freskët 20ml/kg të masës trupore ose albumine
5% 1g/kg të masës trupore në mënyrë intravenoze me kohëzgjatje prej 30
minutash. Nëse nuk sigurohet plazma e freskët apo albuminat mund të jepet tretje
kristaloide (NaCl 0.45% dhe glukozë 5%) 20 ml/kg të masës trupore për 30
minuta.
Faza e dytë (faza e plotësimit të deficitit). Nëse nuk janë të pranishme shenjat e
shokut cirkulator hipovolemik, por është e pranishme anuria ose oliguria (diureza
nën 0.5ml/kg/h) jepen tretje kristaloide glukozë 5% dhe NaCl 0.45% në sasi 25-50
ml/kg të masës trupore gjatë 4-5 orësh, gjegjësisht deri në paraqitjen e diurezës.
Diuretiku në dozë 1mg/kg të masës trupore jepet nëse nuk paraqitet diureza. Kjo
fazë zgjat rreth 12 orë.
Faza e tretë (faza e këndelljes). Zgjat trefish më shumë se faza e tretë e
rehidrimit izo dhe hiponatremik, d.m.th., rreth 48 orë. Sasia e tretjeve kristaloide
(NaCl 0.9% dhe glukozë 5%) është mesatarisht 60-75 ml/kg të masës trupore.
Përqëndrimi i natriumit në këto tretje duhet të jetë 40 mmol/L. Në këtë fazë
duhet dhënë kloruri i kaliumit (KCl7.5%) 3ml/kg të masës trupore me tretje
infuzive dhe glukonati i kalciumit 10% 1ml/kg të masës trupore (ose 9mg të
kalciumit elementar) në mënyrë intravenoze për parandalimin e hipokalcemisë
dhe tetanisë.
34
Vlerësimi klinik i tipit të dehidrimit. Në bazë të pranisë së disa simptomave dhe
shenjave klinike mund të bëhet vlerësimi klinik i tipit të dehidrimit edhe në raste kur nuk
dihet përqëndrimi i natriumit në serum.
Tabela.4. Vlerësimi klinik i tipit të dehidrimit
Shenjat e dehidrimit
Tipet e dehidrimit
Izonatremik Hiponatremik Hipernatremik
Gjendja e përgjithshme Letargjik Komë Hiperiritbil
Ngjyra e lëkurës E përhirtë E përhirtë E përhirtë
Fortësia e lëkurës E butë Shumë e butë E fortë
Turgori i lëkurës I dobësuar Shumë i dobësuar I ruajtur
Temperatura E ulët E ulët E ulët ose e ngritur
Mukozat Të thara Të lehta të njoma Të thara, të ngrohta
Kokërdhoku i syrit Të butë, të thelluar Të butë, të thelluar Normal
Fontanella e madhe E thelluar E thelluar Në ose mbi nivel të kafkës
Pulsi I shpejtë I shpejtë I ruajtur, lehtësisht i shpejtuar
vetëm te dehidrimi i rëndë
Presioni i gjakut I ulur I ulur Normal ose lehtësisht i ulur
Shenjat neurologjike Të shprehura vetëm te
dehidrimi shumë i rëndë
Të shprehura vetëm te
dehidrimi shumë i rëndë
Janë të pranishme në fazën e
hershme të dehidrimit
Lëngu jashtëqelizor I zvogëluar Shumë i zvogëluar Lehtë i zvogëluar
35
2. KAPITULLI II
2.1 Statistikat mbi numrin e fëmijëve të hospitalizuar të prekur nga
Gastroenterokoliti akut
Në hulumtimin për fëmijët e hospitalizuar të prekur me gastroenterokolit kam studiuar
statistikat rreth numrit të fëmijëve të prekur nga kjo sëmundje në grupmosha të ndryshme
në një periudhën kohore Mars 2019 deri në muajin Shtator 2019 të cilët kanë qenë të
hospitalizuar në Repartin e Pediatrisë në Spitalin e Përgjithshëm në Pejë.
Objektiv i studimit ka qenë analiza e statistikave rreth numrit të të prekurve nga kjo
sëmundje si dhe përcaktimi se te cila grupmoshë dhe gjini është numri më i madh i
fëmijëve me këtë sëmundje.
Në bazë të hulumtimit të bazuar në të dhënat e marra në Repartin e Pediatrisë në Spitalin
e Përgjithshëm në Pejë kam rezultuar në numrin e saktë të pacientëve të hospitalizuar të
prekur nga Gastroenterokoliti akut.
Në hulumtim janë të përfshirë grupmosha të ndryshme të fëmijëve të klasifikuar
gjithashtu edhe në bazë të gjinisë.
Numri i përgjithshëm i fëmijëve të hospitalizuar e që për këtë periudhë është 141, ku
rezulton se prej këtij numri 60 fëmijë të prekur janë të gjinisë femërore ndërsa 81 fëmijë
të tjerë janë të gjinisë mashkullore. Grupmosha më e prekur sipas këtij studimi është 1-4
vjeç me një numër prej 77 pacientësh nga gjithsej 141 të hospitalizuarit me këtë
sëmundje.
Në bazë të këtyre statistikave të marra nga regjistri kam bërë edhe krahasimin mes
muajve se cili prej tyre ka numër më të madh të këtyre pacientëve të hospitalizuar dhe
cilës grupmoshë i përkasin.
36
Metodat të cilat i kam përdorur janë:
Metoda e një studimi retrospektiv kohort në periudhen Mars-Shtator 2019 mbi numrin e
fëmijëve të hospitalizuar me gastroenterokolit akut në Repartin e Pediatrisë.
Metoda krahasuese- si metodë e cila është përdorur për të krahasuar numrin e fëmijëve në
bazë të gjinisë, grupmoshës si dhe krahasimi në mes të muajve të marrë për studim për
nga numri i këtyre fëmijëve të hospitalizuar. Metoda statistikore- është përdorur kryesisht
për të paraqitur gjendjen ekzakte dhe verifikimin e gjendjes faktike. Të gjitha të dhënat
në këtë studim janë marrë nga regjistri i Repartit të Pediatrisë.
2.2 Rezultatet
Nga 141 fëmijët e hospitalizuar kam identifikuar se 60 prej tyre i përkasin gjinisë
femërore ndërsa 81 gjinisë mashkullore gjithashtu se grupmosha 1-4 vjeç është më e
prekura. Përveç kësaj kam identifikuar edhe numrin e saktë të këtyre fëmijëve në bazë të
komunave nga vijnë këta fëmijë.
Nga ky numër i përgjithshëm muaji gusht rezulton si muaji me më së shumti fëmijë të
hospitalizuar me gjithsej 34 nga 141 që janë në total.
Ndërsa numri më i vogël i fëmijëve të hospitalizuar është muaji Mars rezulton me
numrin më të vogël të këtyre pacientëve të hospitalizuar me vetëm 6 pacientë nga gjithsej
141 sa ishin në total gjatë kësaj periudhe të studimit.
Për sa i përket numrit të pacientëve pediatrik të prekur me gastroenterokolit në bazë të
komunave kam rezultuar se numri më i madh i pacientëve i përket qytetit të Pejës me
fshatrat përreth të cilës i përkasin gjithsej 59 pacientë pediatrik të prekur me
gastroenterokolit nga gjithsej 141 pacientët e hospitalizuar në këtë periudhë të marrë për
studim.
Ndërsa për sa i përket komunës me numrin më të vogël të pacientëve pediatrik të
hospitalizuar e të prekur me gastroenterokolit gjatë kësaj periudhe ka rezultuar të jetë
komuna e Deçanit me 24 pacientë pediatrik të hospitalizuar nga gjithsej 141 që ishin në
total.
37
TABELA.1. Paraqet raportin e numrit të pacientëve të prekur me gastroenterokolit akut
në bazë të muajve Mars-Shtator 2019, numri i fëmijëve për secilin muaj dhe numri i
fëmijëve për secilën grupmoshë.
MUAJT GRUPMOSHA
0-1 VJEÇ
GRUPMOSHA
1-4 VJEÇ
GRUPMOSHA
5-9 VJEÇ
GRUPMOSHA
9-17 VJEÇ
TOTALI
Sipas muajit
MARS 0 4 1 1 6
PRILL 1 9 3 4 17
MAJ 1 11 1 3 16
QERSHOR 0 12 7 6 25
KORRIK 2 14 7 8 31
GUSHT 1 21 4 8 34
SHTATOR 3 6 3 0 12
Totali sipas
grup moshës
8
77
26
30
141
38
Grafikoni 1. Paraqet %-en e pacientëve pediatrik të prekur me gastroenterokolit akut të
klasifikuar sipas gjinisë. Sipas raportit të përqindjes ka rezultuar se % më e madhe e
pacientëve i takon pacientëve pediatrik të gjinisë mashkullore me një total prej 57%.
57%
43%
Raporti sipas gjinisë
meshkuj femra
39
Grafikoni 2. Paraqet %-en e pacientëve pediatrik të prekur me gastroenterokolit akut
sipas komunave. Sipas këtij raporti %-en më të madhe e ka komuna e Pejës me 42%
ndërsa komuna me %-en më të vogël rezulton Deçani me gjithsej 18%.
Pejë 42%
Deqan 18%
Istog 19%
Klinë 21%
Raporti sipas komunave
40
Grafikoni 3. Paraqet numrin e pacientëve pediatrik të prekur me gastroenterokolit akut
të klasifikuar sipas grupmoshës. Sipas këtij raporti ka rezultuar se grupmosha 1-4 vjeç
rezulton si grupmosha më e prekur me gjithsej 77 pacientë ndërsa grupmosha 0-1 vjeç
rezulton me numrin më të vogël të pacientëve me vetëm 8 pacientë nga 141 të
hospitalizuarit që ishin në total.
8
77
26 30
Nr.i pac
Raporti sipas grupmoshës 0-1vjec 1-4vjec 5-9vjec 9-17vjec
41
Grafikoni 4. Paraqet numrin e pacientëve pediatrik të hospitalizuar të prekur me
gastroenterokolit akut sipas muajve të marrë për studim. Sipas këtij raporti muaji gusht
rezulton të jetë me numrin më të madh të këtyre pacientëve të hospitalizuar gjithsej 34
ndërsa muaji me numrin më të vogël të tyre është muaji mars me vetëm 6 pacientë nga
141 në total.
6
17 16
25
31 34
12
Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator
Raporti sipas muajve
Nr.i pac.
42
STUDIM RASTI
Emri dhe mbiemri: D. A
Adresa: Istog
Mosha: 4 vjeç
Pesha trupore: 15 kg
Data e pranimit: 01.09.19
Data e lëshimit: 07.09.19
Diagnoza: A09/Gastroenterocolitis acuta
Anamneza/statusi: pranohet në repart për shkak të dhimbjes së barkut, të vjellurave,
barkqitjeve të shpeshta, molisjes. Sëmundja ka filluar para tre ditësh me po të njëjtat
simptoma. Në pranim është afebril, adinamik, i lodhur, i rraskapitur, shenjat meningjeale
negative, gjuha e thatë, fyti lehtë i skuqur. Lëkura e zbehtë, turgori dhe elasticiteti i
ruajtur.
Analizat laboratorike: Er=4.14, Hgb=105, Hct=32.6%, Tr=247, Seg=41.9%, lim=49.9%,
mo=8.2%.
Trajtimi: në repart trajtohet me infuzione, antidiareik, terapi simptomatike. Gjendja është
e përmirësuar. Kontrolla sipas nevojës.
Terapia.1. Lactis B fl.2x1, 3 ditë
2. Dieta- supë, çaj kaçe, lëng orizi, banane, mollë të pjekur, patate.
43
KAPITULLI III
3.1 TRAJTIMI
Kujdesi parahospitalor
Fëmijët me gastroenterokolit akut rrallë kërkojnë qasje intravenoze (IV). Ata që
paraqesin rënie të qarkullimit të gjakut për shkak të dehidrimit të rëndë, kërkojnë qasje
IV të menjëhershme me një sasi prej 20 ml/kg tretjes normale 0.9%.
Akademia Amerikane e Pediatrisë (AAP), Shoqëria Evropiane e Gastroenterologjisë
Pediatrike dhe të Ushqyerit (ESPGAN), dhe Organizata Botërore e Shëndetit (OBSH) e
rekomandojnë si zgjidhje rehidrimin oral (ORS) në trajtimin e fëmijëve me dehidrim të
lehtë deri në atë mesatar si në vendet e pa zhvilluara dhe ato në zhvillim.
Kujdesi fillestar duhet të përqëndrohet në korrigjimin e dehidrimit. Lloji dhe sasia e
lëngut të dhënë duhet të varet nga shkalla e dehidrimit te fëmija.
Qëllimet e trajtimit të gastroenterokoliti akut janë:
1. Të parandalohet gjegjësisht të mjekohet dehidrimi me dhënien per orale të tretjeve
rehidruese dhe vetëm në raste të veçanta duhet bërë rehidrim intravenoz.
2. Pas një kursimi shumë të shkurtër të zorrëve nga ushqimi, sa më parë duhet siguruar
marrje të mjaftueshme të ushqimit me qëllim të urisë, latantëve në ushqyerje natyrale nuk
iu ndërpritet gjidhënia.
3. Dhënia e antimikrobikëve indikohet vetëm në raste të veçanta.
44
3.2 Rehidrimi
Dy zbulime të rëndësishme kanë ndikuar në zvogëlimin e vdekshmërisë së fëmijëve prej
gastroenterokolitit akut.
1. Rehidrimi për oral
2. Rehidrimi intravenoz
Rehidrimi për oral (përmes gojës). Sipas OBSH-së: “Falë përdorimit të tretjeve për
rehidrim për oral, është zvogëluar vdekshmëria e fëmijëve prej gastroenterokolitit
akut dhe konsiderohet një ndër zbulimet më të mëdha të mjekësisë në shekullin
XX”
Përparësitë e rehidrimit për oral janë: parandalimi i dehidrimit, për rehidrim të fëmijët me
dehidrim të lehtë ose mesatar dhe si plotësim i rehidrimit intravenoz.
Përbërja e tretjeve për rehidrim për oral
Sot ekzistojnë tretje për rehidrim për oral me përqëndrime të ndryshme të përbërësve të
tyre. Dallimi kryesor qëndron në përbërjen e natriumit dhe klorideve. Në vendet e
zhvilluara në përdorim janë tretjet me përmbajtje të ulët të natriumit (prej 45-60mmol/L),
sepse sëmundja është më e lehtë dhe nuk shoqërohet me humbje enorme të natriumit me
feçe. Në vendet e pazhvilluara dhe ato në zhvillim përmbajtja e natriumit dhe klorideve
është më e lartë (75-90mmol/L) sipas rekomandimeve të OBSH-së sepse në këto vende
predominojnë humbjet enorme të natriumit me feçe.
45
Tab.1. Përbërja e disa tretjeve për përdorim për oral sipas OBSH-së, ESPGAN-it,
(Shoqata e pediatërve gastroenterologëve, hepatologëve dhe nutricionalistëve të Europës)
dhe SHBA-së.
Përbërësit
(mmol/L)
OBSH ESPGAN Rehidromix60 Nelit Pedialyte
(SHBA)
Natriumi
(Viti2002)
75 60 60 60 45
Kaliumi 20 20 20 20 20
Kloridet 80 25 30 50 35
Bikarbonatet 30 30 0 20 30
Citratet 0 10 10 0 0
Glukoza 111 74-111 111 110 100
Osmolariteti 331 200-250 231 230 200
Përgatitja e tretjeve për rehidrim për oral
Tretjet për rehidrim për oral në barnatore ndodhën në formë pluhuri. Pluhuri për
përgatitjen e tretjeve duhet shumë sakt të hollohet (tretet) me ujë, sipas këshillave në
paketim (një qeskë pluhur në 250ml, 500ml dhe në 1litër ujë, varësisht prej përbërjes së
qeskës). Tretjes nuk duhet shtuar sheqer, ujë mineral ose lëngje frutash, sepse ndryshon
raporti i përbërësve dhe tretja humb efektin e vet mjekues.
46
3.3 Dozimi
Nënës duhet dhënë këshilla gojore dhe me shkrim si dhe duhet dhënë tretjen rehidruese,
në çfarë sasie dhe në cilën kohë.
Te gastroenterokoliti pa shenja të dehidrimit për parandalimin e dehidrimit, tretjet për
rehidrim nga goja jepen në këto doza:
Latantëve duhet dhënë të pijë pas çdo feçeje diarreale nga 50 ml tretje rehidruese.
Fëmijëve parashkollorë, pas çdo feçeje diarreale nga 100ml tretje rehidruese.
Nëse janë prezente shenjat e dehidrimit të lehtë dhe mesatarisht të rëndë, në 4-6
orët e para jepen 50-100ml për kg të masës trupore tretje rehidruese, pastaj
vazhdohet me 50, 100, 200ml tretje rehidruese pas çdo feçeje diarreale, varësisht
prej periudhës fëmijërore (latantit, fëmijës parashkollor dhe shkollor).
Rehidrimi intravenoz
Çdo fëmijë me dehidrim të rëndë (me humbje të lëngjeve mbi 100ml për kg të masës
trupore) dhe çdo fëmijë të cilit rehidrimi për oral nuk mund t’ia sigurojë sasinë e
mjaftueshme të lëngjeve (çrregullimet e vetëdijes, vjellja refraktare, meteorizmi) duhet
menjëherë të rehidrohet me infuzion intravenoz. Rehidrimi intravenoz planifikohet në tri
faza kohore:
1. Faza e parë (rehidrimi urgjent)
Ka për qëllim korrigjimin e hipovolemisë, zgjat 30-60 minuta, jepen tretje izotonike të
klorurit të natriumit (NaCl 0.9%) dhe glukozës 5% në dozë 20 ml për kg të masës
trupore. Sipas nevojës mund të jepet edhe plazmë 10 ml për kg të masës trupore.
47
2. Faza e dytë (faza e plotësimit të deficitit të ujit dhe elektrolitëve).
Ka për qëllim plotësimin e deficitit ekzistues të vëllimit të lëngut jashtëqelizor, sigurimin
e nevojave fiziologjike për lëngje dhe humbjet e lëngjeve që do të humbin gjatë kësaj
faze. Zgjat 7-8 orë, sasia e tretjeve që jepet është rreth 200 ml për kg të masës trupore.
3. Faza e tretë (faza e këndelljes së hershme –mbajtjes së hidrimit të arritur).
Në këtë fazë arrihet plotësimi definitiv i deficitit të ujit dhe elektrolitëve (sidomos
kaliumit) dhe korrigjimi definitiv i acidozës metabolike. Jepet 100-150 ml tretje për kg të
masës trupore dhe zgjat 16-orë.
3.4 Ushqimi enteral dhe përzgjedhja e dietës
Ushqimi i vazhdueshëm enteral gjatë sëmundjes ndihmon në shërim të episodit pra pas
dehidrimit duhet një dietë e vazhdueshme në vartësi të moshës. Megjithëse te fëmijët me
diarre të zgjatur sipërfaqja e vileve intestinale dhe enzimat luminale mund të preken,
ekzistojnë evidenca se në shumë dieta vihet re një thithje e kënaqshme e karbohidrateve
proteinave dhe yndyrërave. Pas mbarimit të rehidrimit duhet të rifillohet me ushqim
ndërsa mund të vazhdohet me rehidrimin oral për të zëvendësuar humbjet nga emezat ose
feçet.
1. Ushqimi bimor dietetik- përdoret për një kohë të shkurtër, sepse rialimentimi i të
sëmurëve duhet të jetë i shpejtë. Ky ushqim është hipokalorik, prandaj duhet të zgjas sa
më shkurt dhënia e tij. Më së shpeshti përdoren këto lloje të ushqimit dietetik: lëngu i
orizit 3% dhe 5% qulli (llapa) e orizit 10% supa e karrotës, qull prej bananeje dhe
mollëve etj. Ushqimet me karbohidrate komplekse (oriz, grurë, patate, bukë dhe drithëra),
mishërat pa dhjam, kosi, frutat dhe zarzavatet janë gjithashtu të tolerueshme pas vitit të
parë në një sasi prej 20ml për kg të masës trupore. Ushqimet e yndyrshme ose me shumë
sheqerna të thjeshta duhet të shmangen.
48
2. Qumështi dietetik –nëse fëmija është në ushqyerje natyrale (qumësht gjiri), ushqyerja
nuk ndërpritet. Nëse është në ushqyerje artificiale duhet rekomanduar formula e
qumështit me përmbajtje të zvogëluar të yndyrave dhe pa laktozë sepse tretja dhe
absorbimi i tyre është funksioni parësor dhe më i komplikuar i zorrëve, prandaj te
gastroenterokoliti së pari çrregullohet ky funksion.
3.5 Suplementi i Zinkut
Sipas studimeve shtimi në dietë i suplementit të zinkut te fëmijët me diarre ka rezultuar
në reduktimin e kohëzgjatjes dhe gravitetit të diarresë duke çuar në zvogëlimin e numrit
të vdekjeve. OBSH rekomandon që të gjithë fëmijët me diarre duhet të marrin Zink në
mënyrë orale për 10-14 ditë gjatë dhe pas diarresë (10mg/ditë për foshnjat 6 muaj dhe
20mg/ditë për ata se 6 muaj). Përveç përmirësimit të diarresë suplementi i Zinkut çon në
përdorim të rritur të terapisë orale dhe në zvogëlimin e përdorimit të antimikrobikëve.
3.6 Probiotikët
Probiotikët janë të dobishëm në modulimin e përgjigjes imune kundër antigjeneve të huaj
te fëmijët me gastroenterokolit. Probiotikët nuk kolonizojnë traktin gastrointestinal dhe
eliminohen brenda një deri në dy orë pas gëlltitjes. Probiotikët degradojnë dhe
modifikojnë antigjenet dietike dhe balancojnë reagimin anti-inflamator të citokinave dhe
zakonisht rekomandohen nga mjekët për të kufizuar kohëzgjatjen e diarresë.
49
3.7 Parandalimi
Në masat parandaluese përfshihen: përkrahja e ushqyerjes natyrale, parandalimi i
kontaminimit të ushqimit plotësues, imunizimi kundër rotavirusit, përmirësimi i higjienës
(ujit të pijes, personale dhe në amvisëri) dhe menaxhimi adekuat i rasteve.
3.8 Menaxhimi farmakologjik
Qëllimet e farmakoterapisë janë ulja e sëmundshmërisë, parandalimi i komplikimeve dhe
sigurimi i profilaksisë.
Vaksinat- në shkurt të vitit 2006, Administrata e Ushqimit dhe Barnave (FDA)
miratoi vaksinën RotaTeç për parandalimin e gastroenterokolitit nga rotavirusi
Metrodinazoli- metrodinazoli rekomandohet për trajtimin e rasteve të lehta deri
në ato mesatare të kolitit dificil.
Antiemetikët- si ondansetron dhe metoclorpramidi oral zvogëlojnë të vjellat dhe
nevojën për rehidrim intravenoz (IV).
Antibiotikët- terapia me antibiotikë mund të reduktojë kohëzgjatjen dhe
gravitetin e diarresë dhe të parandalojë ndërlikimet. P.sh., Nitazoxanidi është një
agjent antiinfektiv efektiv në trajtimin e një numri të gjerë patogjenësh ku
përfshihen Cryptosporidium parvum, Giardia lambia, Entamohea histolytica,
Blastocystis hominis dhe Rotavirusët.
3.9 Menaxhimi i infermieror
Menaxhimi-infermieror te fëmijët me gastroenterit përfshin:
Vlerësimin infermieror
Te fëmija i sëmurë infermierja duhet të vëzhgojë dhe të përcjellë: pamjen e fëmijës:
ngjyrën e lëkurës, mukozat, sjelljet e fëmijës, prezencën e shenjave të dehidrimit etj.
Shenjat vitale: temperaturën, pulsin, vetëdijen, pastaj matjet trupore: masa-pesha dhe
gjatësia. Prej ekskreteve, ndryshimet më të mëdha janë në feçe. Infermierja duhet të
vëzhgojë dhe të evidentojë në dokumentacionin mjekësor: numrin e feçeve, vëllimin,
konsistencën, ngjyrën, përmbajtjen: mukusin, qelbin, gjakun, shkumën në sipërfaqe etj.
50
3.10 Detyrat e infermieres në realizimin e procedurave diagnostike
Te fëmijët e sëmurë më gastroenterokolit akut, infermierja pediatrike bën përgatitjen dhe
merr gjakun për këto analiza laboratorike: hemogramin komplet, sedimentimin e
eritrociteve, elektrolitet, statusin acidobazik, urenë, kreatininën etj. Feçja merret për
ekzaminimin bakteriologjik, virusologjik dhe për parazitë. Te sindroma e malabsorbimit
dhe sëmundjet tjera të zorrëve, infermierja merr pjesë në realizimin e këtyre procedurave
diagnostike: gjaku merret për këto analiza biokimike: proteinat totale, elektroforeza e
proteinave, elektrolitët, urenë, kreatininën, bilirubinën, amilazën, fosfatazën alkaline,
glukoza etj.
Infermierja ndihmon edhe në realizimin e këtyre testeve dhe metodave diagnostike: testi i
ngarkesës me: ksilozë dhe laktozë, ekzaminimet radiologjike, endoskopike
(ezofagogastroduodenoskopia, rektosigmoidoskopia, kolonoskopia) pastaj biopsisë së
zorrës së hollë etj.
3.11 Detyrat ne aplikimin e barnave
Infermierja ua jep barnat fëmijëve të sëmurë varësisht prej diagnozës.
51
3.12 Përkujdesja ndaj fëmijës së sëmurë
Konsiston në mbajtjen e temperaturës trupore normale, higjiena personale dhe ushqyerja
adekuate. Ushqimi dietetik dhe rehidrimi te gastroenterokoliti janë masat kryesore të
mjekimit.Infermierja duhet t’i japë fëmijës ushqim dietetik, qoftë bimor (vegjetabil) ose
qumësht dietetik të ordinuar nga pediatri. Infermierja duhet të posedojë njohuri për llojet
e ushqimit dietetik bimor dhe qumështor si dhe për mënyrën e përgatitjes së tyre dhe
sasisë që duhet dhënë.
Të gjitha këshillat duhet t’i shpjegoj detajisht dhe në formë të shkruar. Infermierja duhet
të përgatis tretje për rehidrim për oral dhe ta aplikojë rehidrimin për oral te fëmija e të ua
demonstrojë prindërve për mënyrën e përgatitjes, dozimin e tyre ndërsa rehidrimi
intravenoz varësisht prej fazave duhet të përcillet nga infermierja.
3.13 Edukimi shëndetësor i fëmijëve dhe prindërve
Gjatë qëndrimit në spital fëmijët duhet të fitojnë shprehitë e ushqyerjes adekuate. Fëmijët
dhe prindërit duhet edukuar për rëndësinë e mbajtjes së dietës qoftë përkohësisht, qoftë
gjatë gjithë jetës, varësisht nga diagnoza, por paraprakisht duhet njoftuar për natyrën e
sëmundjes.
52
4. Rezyme
Punimi i diplomës me titull ‘’Roli i infermieres në rehidrimin e fëmijëve me
gastroenterokolit akut’’ i realizuar në Universitetin e Gjakovës, në bashkëpunim me
Spitalin e Përgjithshëm të Pejës është përmbledhur në 3 kapituj, 55 faqe si dhe është
ilustruar me figura, tabela dhe grafikone në lidhje me gastroenterokolitin akut.
Kapitulli i parë i këtij punimi, sqaron definicionin e gastroenterokolitit, etiologjinë,
manifestimin klinik të tij, ndërlikimet, si dhe ndryshimet të cilat hasen te fëmijët e prekur
nga kjo sëmundje.
Në kapitullin e dytë kam sqaruar rezultatet e statistikave të marra në Spitalin e Pejës për
numrin e fëmijëve të hospitalizuar të prekur nga gastroenterokoliti akut për periudhën 6
mujorshe të marrë në studim.
Ndërsa kapitulli i tretë përshkruan trajtimin (mjekimin) dhe rolin infermieror në
menaxhimin dhe kujdesin e fëmijëve të prekur nga gastroenterokoliti akut.
Summary
The work on thesis with title ‘’Role of nurse in rehydration of children with acute
gastroenterocolitis ‘’conducted in the University of Gjakova in cooperation with General
Hospital of Peja, it is summarized in 3 chapters, 55 pages illustrated with figures, tables
and grafs related with acute gastroenterocolitis.
The first chapter explains the definition of gastroenterocolitis, etiology, clinical
manifestations, complications, and the various changes encountered in children affected
by this disease.
In the second chapter I have explain the results of statistics obtained at Hospital of Peja
for the number of hospitalized children affected by acute gastroenterocolitis for the 6-
month period studied.
And, third chapter discussed treatment (medication) and the role of nurse in the
management and care for children affected by acute gastroenterocolitis.
53
5. Referencat
1. Pediatria dhe kujdesi infermieror, Mehmedali Azemi, Vlora Ismaili-Jaha me
bashkëpuntorë (Prishtinë, 2016).
2. Manuali Nelson i Pediatrisë –Kliegman Behrman Jenson Stanton
3. Pediatria – Mehmedali Azemi & Mujë Shala me bashkëpuntorë (Prishtinë, 2010)
4. https://emedicine.medscape.com/article/964131-overvieë
5.https://www.google.com/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahU
KEwj6jKLhlLPlAhVNyoUKHXD-
A6oQjhx6BAgBEAI&url=https%3A%2F%2Fspecialty.mims.com%2Ftopic%2Fl--
rhamnosus-l--helveticus-combo-has-little-impact-on-paediatric-
gastroenteritis&psig=AOvVaw2xsPQ7Csc6liPipDgZV4Yd&ust=1571946869769715
6.https://www.google.com/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahU
KEwiE9OKFlLPlAhXKxYUKHVA-
BAUQjhx6BAgBEAI&url=https%3A%2F%2Fwww.aafp.org%2Fafp%2F2012%2F0601
%2Fp1066.html&psig=AOvVaë1hF3GQ-ppYb8ëYDax356Ps&ust=1571946726560238
7. https://www.researchgate.net/publication/6595942_Acute_gastroenteritis_in_children
54
Dedikim- Së pari konsideroj se e kam obligim moral e njerëzor e mbi të gjitha burim
shpirtëror të shpreh mirënjohjen e thellë dhe të pa kompenzueshme për njeriun më të veçantë të
jetës,e që 4 vite tashmë ngelet akull I skalitur në zemrën time.Jo gjithkush ndihet plotësisht
krenar për një njeri që e ka pranë,jo gjithkush ia di vlerën dikujt që ende e ka.Unë,ia dija,por
edhe më shumë tani që se kam pranë.Dua ti them se sa e vështirë ishte që pa ty ti filloja studimet
por qenka akoma më vështirë që pa prezencën tënde ti përfundoj sot, por ke qenë dhe do të
mbetesh gjithmonë motivi kryesor.Gjithçka do kisha dhënë vetëm që të ishe sot pranë,por kështu
paska vendosur Zoti.Dua që ti them,’’Babi ti ishe shembulli më I mirë I imi,modeli më I spikatur
I një njeriu,e të tillë shembull s’do të gjej më kurrë’’.Ti je ylli që më orienton në jetën tinzare të
kësaj bote,je këshilla më e mirë që s’mund ta zëvendësoj me kë tjetër,ishe krahërori im ,
mbështetja ime më e madhe.Babi,unë bija jote,të kam thënë,do të të bëj krenar,sot e
përgjithmonë.E sot ,në kurorzimin e studimeve të mia,tërë këtë punë ta dedikoj ty.Ti je kurorzimi
I vërtetë I çdo gjëje në jetën time.E falënderoj Zotin që kisha një baba si ti,e me kujtimin për ty e
jetësoj jetën time.Sot e përgjithmonë,bija jote,të do me afshin e zemrës..
Babi,bija jote diplomoi……
55
6. CV e kandidates
Të dhënat personale :
Emri dhe Mbiemri Megi Buleshkaj
Gjinia F
Datëlindja 10.05.1998
Vendlindja Pejë
Vendbanimi Istog
Të dhënat e kualifikimit
Shkolla fillore ”Bajram Curri”- Istog
Shkolla e Mesme e lartë Shkolla e Mesme e Mjekësisë- Pejë
Universiteti “Fehmi Agani”- Gjakovë
Fakulteti Fakulteti i Mjekësisë
Programi Infermieri
Statusi I/e rregullt
Të dhënat kontaktuese:
Nr.tel 049102846
e-maili [email protected]