punim diplome - edukimi.uni-gjk.org osmanaj.pdf · universiteti i gjakovËs “fehmi agani”...
TRANSCRIPT
UNIVERSITETI I GJAKOVËS
“FEHMI AGANI”
FAKULTETI I EDUKIMIT
PROGRAMI FILLOR
PUNIM DIPLOME
APLIKIMI I METODAVE MËSIMORE DHEPËRSHTATJA E TYRE PËR NXËNËS ME
DËMTIME NË TË PARË
Udhëheqës shkencor: Kanditatja:
Prof.Ass.Dr. Shefqet Mulliqi Mire Osmanaj
Gjakovë, 2018
2
Ky punim diplome u mbrojt_____________ para Komisionit vlerësues në përbërje
1. _____________________ Kryetar
2. _____________________ Anëtar
3. _____________________ Anëtar
Komisioni vlerësues e vlerësoi punimin me notën ______________
3
PËRMBAJTJA
FALËNDERIME...............................................................................................................5
QËLLIMI I PUNIMIT……………………………………………………….…………6
OBJEKTIVAT E PUNIMIT……………………………………………………………6
ABSTRAKT.……………………………………………………..………………..….....7
ABSTRACT........................................................................................................................8
HYRJE……………………………………………………………………………….....9
I. DËMTIMET VIZUALE ………………………………………………….…….…..10
1.1 Verbëria………………………………………………………………….………..….12
1.2 Kush është fëmijë me dëmtime në të parë …………………………….....….............13
1.3.Karakterstikat e fëmijëve me dëmtime në të parë.. ……………………………….....13
1.4. Shkaqet e dëmtimeve në të parë………………………………………….……...…..14
1.5. Shënjat e dëmtimeve në të parë ………………………………………….……...….14
II. ANOMALITË DHE SËMUNDJET MË TË SHPESHTA TË SYRIT?...............15
2.1 Sëmundjet dhe anomalitë e syrit .................................................................................15
2.1.1 Shkurtpamësia-miopia..............................................................................................16
2.1.2. Largpamësia-hipermetropia……………………………………………………….16
2.1.3 Albinizmi...………………...………………………………………………………17
2.1.4 Asigmatizmi ………………………………………………………………….…....17
2.1.5 Strabizmi-sytë e gemë……………………………………………………….……..18
2.1.6 Daltonizmi …………………………………………………………….…………...18
2.1.7 Katarakti dhe Glaukoma…………………………………………………………...19
2.1.8 Rubella……………………………………………………………………………..19
2.1.9 Trachoma…………………………………………………………………………..20
2.1.10 Tumoret …………………………………………………………………………..20
2.1.11 Photofobia……………………………………………………………….………..20
III. METODAT MËSIMORE…………………………………………,,,,……………21
3.1 Aplikimi dhe përshtatja e metodave mësimore për nxënës me dëmtime në të parë…….......22
4
3.2 Metoda verbale…………………………………………………………………...…..23
3.3 Metoda e tregimit ……………………………………………………………...…….23
3.4 Metoda përshkrimit …………………………………………………………......….23
3.5 Metoda “hap pas hapi” ……………………………………………………...……....24
3.6 Metoda e shpjegimit………………………………………………………...……….24
3.7 Metoda e ushtrimeve………………………………………………………...……....25
3.8 Metoda tekstuale……………………………………………………………………..25
3.9 Metoda laboratorike-eksperimentale dhe punëve praktike ………………...………..26
3.10 Metoda e nxitjes………………………………………………………...…………..26
IV. MJETET TIFLOTEKNIKE TË NXËNËSVE ME DËMTIME PAMORE……27
4.1 Komunikimi me tekst të shtypur dhe Braille………………………………………...28
4.2 Mësimi i Braille apo shkrimit……………………………………………………….29
V. PLANI INDVIDUAL I EDUKIMIT PËR NXËNËS ME DËMTIME NË TË
PARË…..………………..……………………………………………………………….30
5.1 Një listë e shkurtër e këshillave themelore për të punuar me fëmijë të verbër apo
me të parë të dobësuar …………………………………………………………………...31
PËRFUNDIM……………………………………………………………………….…..32
REFERENCA………………………………………..……...……………………..…....33
LITERATURA …………………………...……………………………………..……..34
SHTOJCË………….…………………………………………………………….……...35
5
FALËNDERIME
Rruga e studimeve përgjatë këtyre viteve, me plot bindje dhe sinqeritet mund të them se
ishte periudha më e bukur e jetës sime!
Përgjatë këtyre viteve të studimit, ishin profesorët tanë ata që e ndriquan rrugën e dijës
sonë, prandaj një falënderim i veçantë shkon për të gjithë profesorët e këtij universiteti
që asnjëherë nuk u ndalën duke dhënë kontributin për të përçuar dituri .
Një falënderim shumë i veçantë i dedikohet udhëheqësit shkencor Prof. Ass. Dr. Shefqet
Mulliqi, i cili asnjëherë nuk ndaloi duke më këshilluar dhe ofruar ndihmën e tij në
realizimin e këtij punimi, prandaj falëminderit për mbështetjen akademike dhe
profesionale, do të jem përgjithmonë mirënjohëse.
Shoqëria është ajo që të bënë të përjetosh ditë të mbushura me buzëqeshje dhe lumturi,
andaj dua të ju them falëminderit që ishit pjesë e imja gjatë këtij rrugëtimi dhe më falet
aq shumë dashuri.
Familja ime- prindër të dashur, fjalët të cilat do tua them përherë do të jenë se ju ishit
mbështetja dhe motivi kryesor që unë të arrij këtu ku jam sot, do u jem përgjithmonë
falënderuese dhe e gjithë puna ime ju dedikohet juve!
6
QËLLIMI I PUNIMIT
Hartimi i këtij punimi dhe qëllimi i tij si fillim është përmbushja e detyrave akademike
që na është dhënë për tu realizuar dhe të kalojmë me sukses dhe këtë fazë të studimeve.
Qëllimi i dytë dhe jo më pak i rëndësishëm është inkurajimi i mësimdhënësve që
punojnë me nxënësit me nevoja të veçanta, ballafaqimi i tyre me përzgjedhjen e
metodave të drejta dhe aplikimi i tyre në procesin mësimor.
OBJEKTIVAT E PUNIMIT
Objektivat e punimit janë që hollësishtë të trajtohen të gjitha aspektet duke filluar nga
kush është një fëmijë me dëmtime në të parë, sëmundjet më të shpeshta të syrit e gjerë tek
mbajtja e procesit mësimor dhe aplikimi i metodave të përshtatshme që ofrohen nga
mësimdhënësit që tu mundësojnë të gjithë fëmijëve mësimnxënien.
7
ABSTRAKT
Të gjithë ne jemi të barabartë, por edhe dallojmë nga të tjerët sepse secili nga ne kanevoja të veçanta e të ndryshme nga të tjerët.Ashtu si çdo fëmijë që ka të drejtën e shkollimit edhe fëmijët me dëmtime pamore egëzojnë këtë të drejtë.Të gjithë fëmijët me dëmtime në të parë duhet të jenë të lirë nga çfarëdo gjykimi e tëkenë mbështetjen e familjes dhe shoqërisë për tu integruar në arsimin e rregullt.Punimi u hartua duke marrë parasyshë vështirësitë dhe sfidat që kanë mësimdhënësit përzgjedhjen e metodave adekuate që duhet të praktikohen që tu ndihmojnë dhe timbështesin të gjithë nxënësit që shfaqin vështirësi në të nxënë për çfarëdo nevoje tëveçantë që ata kanë.Nxënësit duhet trajtuar në mënyrë të barabartë dhe të gjithëve tu krijohen kushte tëpërshtatshme, e tu plotësohen nevojat që ata i shfaqin dhe të u lehtësohet procesi imësimnxënies.Ky punim i imi është bërë me një punë të përkushtuar i cili ofron metoda dhe këshillapraktike që mund të zbatohen në klasat gjithëpërfshirëse, prandaj shpresoj të jetëfunksional për profesionin tonë të shenjtë.
Fjalë kyçe:Dëmtime pamore, arsimimi, mësuesit, shkolla, familja, gjithëpërfshirëja, mësimnxënia.
8
ABSTRACT
All of us are equal, but we also differ from each other because each of us has specialneeds from others.Like any child who has the right for education, children with visual impairments alsoenjoy this right.All children with impairments in the first place must be free from prejudices and have allthe support from family and society to integrate into regular education.The paper was drafted taking into account the difficulties and challenges the teachers facein choosing the right methods to help and support all pupils experiencing difficulties inlearning and any other special need.Students should be treated equally and create appropriate conditions for everyone, alsocomplete the needs they indicate and facilitate the learning process.This paper is done with a dedicated work that provides practical methods and tips thatcan be implemented in comprehensive classes, so I hope to be functional for our sacred(valuable) profession.
Key words: visual impairments, education, teacher, school, family, comprehensiveness,learning.
9
HYRJA
Temën që unë kam zgjedhur për punim të diplomës është “Aplikimi i metodave
mësimore dhe përshtatja e tyre për nxënës me dëmtime në të parë”.
Metodat mësimore kanë një rol në cilësinë dhe efikasitetin e punës mësimore duke u
përfshirë të gjithë nxënësit, varësishtë se cilat metoda u përshtaten sipas kërkesës së tyre
dhe aftësive të nxënësve.
Aplikimi i metodave mësimore filloj të zbatohet me një hov të madh në proceset tona
mësimore duke sjellë edhe rezultate të mëdha tek nxënësit falë punës dhe kontributit që
dhanë mësimdhënësit për nxënësit e duke mos i lënë anash apo të diskriminuar edhe
nxënësit me nevoja të veçanta.
Nocioni- persona me nevoja të veçanta është konsideruar si termi më i butë dhe më i
mirë për tu përdorë. Në kuadër të personave me nevoja të veçanta hynë edhe fëmijët me
dëmtime në të parë dhe si çdo fëmijë tjetër me apo pa nevojë të veçantë ka të drejtën e
shkollimit dhe edukimit.
Fëmijët me dëmtime pamore kanë zhvillim normal në aspektin e inteligjencës por janë të
kushtëzuar në një paaftësi ndaj shoqërisë, e ky është shkaku që ata nuk mund të edukohen
me nxënësit e rregullt në shumë aspekte si: të shkruarit, të lexuarit, e të tjera.
Ne si mësimdhënës të ardhëshëm jemi ata që do të ndihmojmë që nxënësit me apo pa
nevojë të veçantë të realizojnë ëndërrat e dëshirat që i ka çdo fëmijë, e përkushtimi ynë
ndaj tyre duhet të jetë motiv, e falë këtij motivi nxënësit do të jenë në gjendje të
shkruajnë, të lexojnë si dhe të orientohen në jetë.
“Çdo edukator duhet të gjejë një damar të përshtatshëm në shpirtin e nxënësit, nëmënyrë që të depërtojë brenda tij.”
Osman Nuri Topbas
10
I. DËMTIMET VIZUALE
Dëmtimi vizual si term përdoret për të përshkruar ndryshimet funksionale të cilat
ndodhin në organin e të parit. Nëse themi se një person ka dëmtime vizuale, atëherë
nënkuptohet se ai ka kufizime në mprehtësinë e të parit, fushën e pamjes, ndjeshmëri ndaj
kontrastit ose ndoshta problem në formën e kolorit. Me anë të këtij termi përshkruhet se
si funksionon syri, por ky term nuk e përshkruanan se si do të jetë ardhmëria e individit.
Tiflologjia është shkencë e cila merret me edukimin, arsimimin dhe rehabilitimin e
personave me dëmtime në të parë, personave të verbër por gjithashtu merret edhe me
edukimin dhe arsimimin e personave shkurtpamës. Për njerëzit-fëmijët me dëmtime
pamore janë përdorur klasifikime të ndryshme, organizata botërore për shëndetin ka
adaptuar klasifikimin e dhënë nga Colenbrauder(1977) i cili në klasifikimin e bërë i
referohet nivelit të shikimit dhe paaftësisë.
Klasifikimi Niveli i pamjës Niveli i paaftësisëNormal Pamje normale
Pamje afër normales.E moderuar.
Mund të kryejë detyrat pa ndihmë tëveçantë
Mund të kryejë detyrat afër normales mendihmë tëveçantë
Pamje e dobët E ashpër
E thellë.
Kryen detyrat vizuele në një nivel tëulët të shpejtësisë mekohëzgjatje dhe precisionndonëse me ndihmë.
Ka vështirësi me detyratvizuale voluminoze nuk mund të kryejëdetyrashumë të detajizuara vizuale.
Verbëri Afër verbërisë.
Verbëri.
Të parit është i pavlefshëm.Mbështetja është parësisht nëshqisat e tjera.
Totalisht pa shikim-mbështetja vetëm nëshqisat e tjera.
Tabela.nr.1.Klasifikimi sipas Colendrauder(1977)
11
Te sistemi i klasifikimt janë theksuar këto grupe të dëmtimeve vizuale:
të pamurit normal (V); të pamurit mesatar (IV); të pamurit e rëndë (III); të pamurit thellësisht i dobët (II); dëmtimi afër verbërisë (Ib) dhe
dëmtimi total vizual (Ia).
Për qëllime edukative, të pesë grupet e ndryshme për fëmijët me dëmtime vizuale janësqaruar varësisht nga funksionet:
Ia – nuk ka perceptim të dritës;
Ib –14 perceptimi i dritës pa projeksion;
II - perceptimi i dritës me projeksion;
III – perceptimi i formësuar me mprehtësi të të parit
IV – mprehtësia e të parit = ose >0.05 (3/60, 20/400) dhe
V - me të parë normal, për shembull fëmijët me dëmtime vizuale, të cilët nukkanë nevojë për trajtim (Turku, 2002)
Sistemi i klasës është problem i rëndësishëm. Fëmijët me probleme shikimi kanë
nevojë të dinë se ku gjenden sendet. Për këtë arsye, duhet që vendet e tyre të mos
ndryshojnë – çdo gjë duhet të jetë gjithnjë në vendin e vet. Lini hapësirë të mjaftueshme
që nxënësit të lëvizin në klasë dhe hapni sytë për pengesa të mundshme dhe rreziqe që
vijnë nga sende të lëna në mes të rrugës. Nëse është e nevojshme që të ndryshoni sistemin
e dhomës, lejojini nxënësit me probleme shikimi të mësohen me sistemin e ri. Çdo
nxënësi me probleme shikimi caktojini një bashkëmoshatar që ta ndihmojë në rastet e
rënies së zjarrit apo urgjencave të tjera. (Musai, 2014)
12
1.1 Verbëria
Verbëria është mungesa totale e shikimit të njërit sy apo të dy syve. Amauroze quhet
humbja totale e shikimit-shpesh në mënyre të papritur dhe pa ndonjë shqetësim
funksional të sistemit optik apo sëmundje të syrit.Ajo mund të jetë me origjinë
kongjenitale, që nga lindja, mund të jetë toksike ose nervore.Ambliopia është pakësimi i
aftësisë vizuale.
I verbër, në kuptimin administrativ të termit është një person që ka pasur një vizion
qëndror të syve dhe që pas korrektimit të vizionit përmes syzeve,ka më pak se 1/20 e
shikimit normal. Shkaqet kryesore të verbërisë dhe dëmtimeve vizuale janë:
- sëmundjet infektive dhe të përgjithshme (sifilizi, diabeti etj);
- aksidentet dhe dëmtimet;
- helmimet;
- tumoret dhe
- trashëgimia (Turku, 2002)
Shumë psikolog të njohur pohojnë se situata e fëmijëve të verbër nuk është më tragjike
se sa situata e fëmijëve që kanë probleme me dëgjimin.
Të parit e dobët dhe humbja e të parit, i cili është aq i rëndë dhe ndikon në kryerjen e
detyrave dhe aktiviteteve të përditshme dhe që nuk mund të jetë i korrigjueshëm me
ndihmën e syzeve ose thjerrëzave kontaktuese (Jose, 1992).
Dëmtimi i të parit të fëmijës paraqet problem që është pengesë për mësimin optimal
dhe zhvillimin edhe përkundër adaptimit në metodat e mësimit, kualitetit të materialeve
të shfrytëzuara dhe mjeteve ndihmëse, ndriçimi dhe kontrasti në mjedisin e mësimit ose
me kombinimin e të gjitha këtyre (Mulliqi, Dokturatura prof. Shefqet Mulliqi, 2016)
13
1.2 Kush është fëmijë me dëmtime në të parë?
Secila qenie njerëzore që vjen në këtë botë ka nevojë për përkujdesje.Ajo fillimisht
është përgjegjësi e prindërve, pastaj e gjithë shoqërisë (Zabeli, 2001) . Përkujdesja mund
të jetë e ndryshme pasi që dallojmë nga njëri tjetri,e të gjithë ne kemi nevoja të ndryshme
për përkujdesje.
Fëmijë me dëmtime në të parë janë të gjithë ata fëmijë të cilët e kanë të dëmtuar shqisën
e të pamurit dhe nuk mund të arsimohen në mënyrë vizuele si dhe perceptimin e
gjësendeve në klasë apo rrethin ku jetojnë krahas shoqërisë.
Fëmijët me dëmtime në të pare për dallim nga të tjerët gjatë gjithë jetës dhe në procesin
e arsimimit shfrytëzojnë shqisën e të prekurit dhe të dëgjimit, ndërsa gjatë procesit të
shkrimit dhe leximit përdorin alfabetn e Brajlit dhe aparatet speciale që mundësojnë
arsimim të suksesshëm. Ndërsa fëmijët që kanë të ruajtuar pjesërishtë të pamurit
arsimohen falë mjeteve ndihmëse (tifloteknike).
1.3. Karakterstikat e fëmijëve me dëmtime në të parë
Një nga pengesat më serioze për të kuptuar fëmijët me dëmtime në të parë është puna e
kufizuar shkencore që është bërë në këtë temë.
Një prej vështirësive në përcaktimin e karakteristikave të fëmijëve me dëmtime në të parë
ka qenë se numri i rasteve të tilla kanë qenë të rralla në popullatën e përgjithshme, çka e
bënte më të vështirë grumbullimin e një numri të madh të fëmijëve të tillë në një vend.
(Ulaj, 2013)
Dëmtimet në të parë ulin shkallën e përvetësimit të njohurive, krijojnë vështirësi në të
ecur në të ulur, aktivitete të ndryshme, demotivim, bëhen më të terhqur etj,. Këta fëmijë
kanë zhvillim normal të intelegjencës por të pamurit e kanë të kushtëzuar. Me rëndësi për
të verbërit është të degjuarit dhe të folurit.
14
1.4. Shkaqet e dëmtimeve në të parë
Shkaqet të cilat sjellin dëmtime në të parë janë të ndryshme dhe për ne mësuesit nuk
është me rëndësi parësore shkaku i dëmtimit.
Një varg i gjerë i kushteve mund të shkaktojë dëmtime serioze të të parit te fëmijët nga
mosha e lindjes deri në moshën pesë vjeçare. Shkaqet e mundshme të dëmtimit të të parit
te fëmijët sillen prej kushteve të trashëguara deri të sëmundjet ngjitëse, kanceri, lëndimet
apo kushtet e ndryshme të ambientit. Prandaj pa marrë parasysh se a është si shkak i
ndonjë infektimi apo ndonjë kushti të trashëguar, mësuesi ballafaqohet me të njëjtin
problem – të parit e kufizuar.
Mbizotërimi i përhapur i këtyre kushteve e bënë të vështirë përcaktimin e përqindjes së
ndikimit të ndonjë shkaku të veçantë, por disa prej tyre njihen me të drejtë si shkaqe
kryesore.
Një shkaktar tjetër kryesor i dëmtimit në të parë është retinopatia e parakohshme( e
njohur përpara si retrolental fibroplasia). Ky dëmtim besohet se shkaktohet nga dhënia e
tepërt e oksigjenit fëmijëve të lindur para kohe, gjatë përpjekjeve për të shpëtuar fëmijën,
që është i kërcenuar nga ndonjë shkaktar tjetër. (Ulaj, 2013)
1.5. Shenjat e dëmtimeve në të parë
Disa nga shenjat që tregojnë se fëmijët kanë probleme me shikimin ose kanë demtime
pamore janë:
Sytë dhe kapakët e syrit duken të skuqur
Bebëzat e syrit të turbullta
Deri në moshën 3 mujore sytë nuk e ndjekin objektin
Fëmija tregon interesim të vogël për objektet me ngjyra
Kanë probleme në të pamurit pas perëndimit të diellit (verbësia e natës)
Në shkollë nuk mund të lexojnë shkronjat ( në dërrasë të zezë ose në tekste) (Ulaj,
2013)
15
II. ANOMALITË DHE SËMUNDJET MË TË SHPESHTA TË SYRIT
Çdo individ me shikim të dëmtuar është unik, dhe duhet të shikohet si i tillë, prandaj
trajtimet dhe konsideratat arsimore duhet të jenë të dizajnuara për të përmbushur nevojat
individuale. Mësuesit janë në të shumtën e rasteve udhëheqësit e suksesit për fëmijët dhe
të rinjët me të parë të dëmtuar, dhe kanë qenë historikisht agjentët e ndërlidhjes në mes
të edukatorëve dhe profesionistëve për kujdesin e syrit. (Ulaj, 2013)
2.1. Sëmundjet dhe anomalitë e syrit
Sëmundjet dhe anomalitë më të shpeshta të syrit janë:
Shkurtpamësia-miopia
Largpamësia-hipermetropi
Albinizmi,
Asigmatizmi,
Strabizmi-sytë e gemë,
Daltonizmi,
Katarakti dhe Glaukoma (Turku, 2002)
Rubella
Trachoma
Tumoret
Photophobia
16
2.1.1 Shkurtpamësia-miopia
Shkurtpamësia-miopia është e metë e syrit që shkaktohet në rastet kur boshti i syrit
është më i gjatë se syri normal.
Në këtë rast shohim qartë vetëm objekte që janë afër kurse ato objekte që i kemi larg nuk
i shohim qartë meqë rrezet e dritës priten para retinës e jo në retinë.
Nxënësi shkurtpamës nuk sheh larg sa duhet dhe si duhet, rast i rëndë është kur nuk sheh
mirë as afër, në mënyrë jo të vetëdijëshme rrudhë kapakët e syve, gjatë shkrimit e leximit
afron kokën mbi fletore dhe mbi libër, nxënësi i tillë ka nevojë për syza. Nëse nuk
përmbushet kjo nevojë do t’i keqësohet gjendja e të pamurit dhe do të tregojë sukses të
ulët në mësime. (Turku, 2002)
2.1.2 Largpamësia-hipermetropia
Largpamësia-hipermetropia është e kundërt me shkurtpamësinë-miopinë, kjo shfaqet
kur boshti i syrit është i shkurtër, prandaj rrezet e dritës priten prej retine kurse në lidhje
me këtë edhe fytyra e ambientit formohet përtej retine.Njerëzit e tillë nuk i shohin qartë
objektet e afërta, por përkundrazi shohin objektet apo gjërat që janë larg.
Gjatë punës individi-nxënësi largpamës largon kokën nga tabela, fletorja dhe libri, fërkon
sytë gjë me të cilën jep të kuptojë se i turbullohet pamja e objekteve, fjalëve dhe fjalive të
shkurta. Nëqoftëse individi-nxënësi ankohet se ndjen lodhje, dhëmbje në sy, dhëmbje në
kokë, ka marramendje duhet t’i korigjohet largpamësia nëse ndihmohet nga specialisti
për sy, por nëse nuk ka shënja përmirësimi atëherë patjetër duhet bartur syze të
përshtatshme. (Turku, 2002)
17
2.1.3 Albinizmi
Mangësi në pigmentin e trashëguar, që mund të përfshijë tërë trupin (albinizëm i plotë)
ose një pjesë të trupit( albinizëm parcial); besohet të jetë shkaktuar nga një mangësi në
enzime që përfshihet në metabolizëm të melaninës gjatë zhvillimit të paralinjdes.
Në albinizmin e plotë zakonisht ka mungesë të pigmentit në lëkurë dhe flokë, si dhe në
indet e retinës dhe irisit, ndërsa albinizëm parcial, lëkura dhe flokët mund të ndryshojnë
nga të zbehta në normale, si dhe në albinizmin e syrit ,funksioni mund të ndryshojë nga
shikimi normal në atë të dëmtuar.
Rregullojmë ndriçimin sipas nevojave të indivdit. Mobilimi i klasës duhet të jetë i
përshtatur për ta korrigjuar gabimin refreaktiv dhe fotofobinë. (Ulaj, 2013)
2.1.4 Asigmatizmi
Asigmatizmi është çrregullim i refrakcionit ku shtrembërimi i imazhit ndodh si për
objektet e largëta poashtu edhe për ato të afërta.
Asigmatizmi ndodhë shpesh i shoqëruar nga miopia apo hipermetropia
Sot ekzistojnë një sërë metodash për korigjimin e asigmatizmit:
Përdorimi i syzave apo lentave të kontaktit,
Kirurgjia me laser,
Kirurgjia implantuese (me lentë intraokulare torike),
Kombinimi i kirurgjisë me laser me atë implantuese (bioptics). (Turku, 2002)
18
2.1.5. Strabizmi-sytë e gemë
Strabizmi është një sëmundje e shpeshtë e lindur ku të dy sytë ose njëri sy nuk e ka
shikueshmërinë në mënyrë simetrike dhe si pasojë shfaqet mungesa e koordinimit të
muskujve të jashtëm të syve, ku dhe shkaktohet kryqëzimi i syve. Dy sytë dukshëm nuk
fokusohen në të njejtin objekt.Kjo mund të jetë e vazhdueshme ose e ndërprerë.
Si karakteristikë e strabizmitë është se objektet afër nuk mund të shihen mirë sepse një
pjesë e syrit humbet në gropën e syrit. (Turku, 2002)
2.1.6. Daltonizmi
Daltonizmi apo verbëria e ngjyrave është trashëgimi (gjenetike) apo të pranishme që në
lindje.Njerëzit-fëmijët që kanë këtë çrregullim nuk dallojnë të kuqen, të kaltërten dhe të
gjelbërten.
Daltonizmi apo verbësia e ngjyrave mund të shkaktohet nga:
Mosha,
Problemet e syve si glaukoma, degjenerimi i makulës, katarakti ose retinopatia
diabetike,
Lëndimet në sy,
Efektet anësore të disa barnave (Turku, 2002)
19
2.1.7 Katarakti dhe Glaukoma
Katarakti zakonishtë shfaqet kur thjerrëza (bebëza) e syrit bëhet e bardhë dhe e
dukshme. Në këtë rast bebëza e syrit e humbë kthjelltësinë, është vështirë të dallohet nga
pamja e jashtme mirëpo nga afër nëse e shkojmë syrin edhe mund të duket. Karakteristikë
e kataraktit është që të pamurit fillon të humbet gradualisht sepse nervi optik fillon të
humbë elasticitetin në sy apo në të dy sytë. Katarakti shkakton humbje të pjesërishme apo
të tërsishme të të pamurit.
Glaukoma është një ngritje e shtytje infra-okulare e cila mund të ndikojë në furnizimin
me gjak në nervin optik të kokës. Një lloj i glaukomës të fëmijët është buphthalamos (syri
i buallit) ku këta fëmijë kanë sy më të mëdhenjë. Lloje tjera të glaukomës japin fushë të
reduktuarit të të pamurit dhe vështirësi vizuale në zona të cilat janë të errëta. (Turku,
2002)
2.1.8. Rubella
Rubella maternale apo amënore( fruthi gjerman) në tremujorin e parë të shtatëzënisë
është në përgjithësi përgjegjës për një treshe defektesh në fetus: defekte të zemrës,
probleme dëgjimi dhe probleme të syrit; defektet mentale gjithashtu i shoqërojnë këto
defekte. (Ulaj, 2013)
20
2.1.9. Trachoma
Kjo sëmundje është një nga sëmundjet më hershme të syve e regjistruar; ajo është
identifikuar që para shekullit të 27-të para Krishtit. Është shkaku kryesor I verbërisë në
mbarë botë, dhe prek mbi 400 milion njerëz (kryesisht në vendet e pazhvilluara të
Afrikës, Lindjes se Mesme, dhe Azisë). Kjo sëmundje është e parandaulshme me dietë
adekuate, higjenë të duhur dhe arsimim. (Ulaj, 2013)
2.1.10. Tumoret
Mund të ndodhin në çdo pjesë të syrit ose strukturave përkatëse të saj; mund të jenë
beninje ose malinje.
Shumica e tumoreve mund të diagnostifoken herët, pasi që ata zakonisht janë të dukshëm,
ndërhyjnë/ interferojnë në të parë, ose zhvendosin kokërdhokun deri në njëfarë mase.
(Ulaj, 2013)
2.1.11. Photofobia
Gjendje e ndjeshmërisë abnormale ndaj dritës (d.m.th sasia e dritës që hyn në sy) ;
zakonisht, irisi nuk është në gjendje të zvogëlojë mjaftushëm dritën që hyn në sy. Disa
medikamente ose helme gjithashtu mund të shkaktojnë fotofobi duke shkaktuar zgjërimin
e bebëzës së syrit. (Ulaj, 2013)
21
III. METODAT MËSIMORE
Në teorinë dhe praktikën mësimore çështja e metodave është një nga përmbajtjet me
rëndësi të veçantë.
Fjala metodë shënon rrugën me të cilën arrihet ndonjë qëllim nëpërmjet së cilës
realizohen detyra të caktuara mësimore, përkatësisht oragnizohen materiale arsimore
funksionale dhe edukative të mësimit. (Zylfiu, 2001)
Suksesi në punën mësimore varet nga shumë faktorë, e një ndër këta faktorë është
zgjidhja e drejtë dhe përshtatja e metodave mësimore adekuate sipas aftësive të nxënësve.
Zgjidhja e metodave varet nga situata didaktike, elementi më i rëndësishëm është vet
përmbajtja arsimore që përpunohet,kjo do të thotë se metoda duhet të jetë e përshtatur me
përmbajtjen. (Shimllesha, 1988)
Mësimdhënësi është ai që duhet të zgjedhë dhe të vendosë në menyrë të lire për
metodën që do të zbatojë në procesin mësimor, por nuk është e drejtë që të punohet
vetëm me një metodë mësimore e në veçanti me fëmijët që kanë dëmtime në të parë.
Disa metoda mësimore që aplikohen në ditët e sotme në procesin edukativ për nxënësit
me dëmtime në të parë dhe për nxënësit e rregullt janë:
Metoda verbale
Metoda e tregimit
Metoda e përshkrimit
Metoda hap pas hapi
Metoda e shpjegimit
Metoda e ushtrimeve
Metoda tekstuale
Metoda laboratorike-eksperimentale dhe punëve praktike
Metoda e nxitjes
22
3.1. Aplikimi dhe përshtatja e metodave mësimore për nxënës medëmtime në të parë
Implikimi i drejtë i mësimdhënësve tek nxënësit me dëmtime në të parë por edhe të
klasave të rregullta duhet të jetë i shumëllojshëm dhe i përshtatshëm sipas kërkesave që
kanë fëmijët në çdo aspekt të punës mësimore.
Krijimi dhe shfrytëzimi i metodave të teknologjisë në mësim është njëra ndër komponentet thelbore
të sistemitmësimor.
Për të arritur mësim sa më të efektshëm, fëmijët duhet të fillojnë qysh në moshën e
herëshme të angazhohen atëherë kur janë në fillim të fazës së parë.
Faza e parë e fillimit të mësimit është edukimi parashkollor, dhe ky edukim ka rëndësi
për fëmijët e sidomos për ata me dëmtime në të parë,sepse në këtë fazë bëhët evidentimi i
pengesave që kanë këta fëmijë dhe fillohet me rehabilitimin e herëshëm dhe më lehtë vie
tek përmirësimi i tërësishëm ose i pjesëshëm në edukimin dhe arsimimin e tyre.
Përdorimi i disa metodave në mësim e bejnë atë më të efektshëm dhe më të lehtë për
nxënësit.
Kur përdoren metodat mësimore vije më lehtë tek realizimi i qëllimeve, dhe detyrave
edukative e arsimore, përkatësisht në organizimin e punës mësimore.
Ne duhet të kuptojmë se metodat kanë rëndësi të madhe, veçanerishtë në teorinë dhe
praktikën mësimore, pasi që përmes tyre përcillet e gjithë ecuria e zhvillimit të procesit
mësimor.
Pra aplikimi i këtyre metodave mësimore është punë me pergjëgjësi dhe duhet të
përshtaten sipas aftësive të nxënësve, në mënyrë që puna jonë të jetë efektive dhe e
suksesshme.
Nëpërmjet arsimimit dhe edukimit nxënësit me dëmtime në të parë apo të verbër fitojnë
njohuri dhe formohen në mënyrë të barabartë si të gjithë të tjerët, duke iu dhënë fëmijëve
shansë të barabartë për të zënë vendin që u takon (Zhanete, 2005)
23
3.2. Metoda verbale
Metoda verbale apo metoda e komunikimit ndahet në: monolog dhe dialog.
Metoda monologe zakonisht përdoret për të dhënë leksione, sqarime etj.
Kjo metodë përdoret edhe për nxënësit e rregullt por është edhe metoda më e
rëndësishme për edukimin e fëmijëve me dëmtime në të parë, përmes fjalës së gjallë
nxënësit do të jenë në gjendje dhe do të kuptojnë më lehtë njësinë e re mësimore,
mësimdhënësi është ai që ka rolin kryesor gjatë kësaj metode- mësuesi është në qendër të
vëmendjes, fjalët e mësuesit duhen të jenë të rrjedhëshme dhe të qarta.
Gjatë orës mësimore nxënësit duhet të jenë aktiv dhe me ndihmën e mësuesit të arrijnë të
zgjedhin këto sfida. Andaj mësuesi duhet që të bëjë punën me sukses dhe nxënësi do të
arrijë sukses në mësim pa hasë në pengesa.
3.3. Metoda e tregimit
Metoda e tregimit është metodë e cila përdoret shumë tek nxënësit e rregullt dhe ata me
dëmtime pamore, e cila është përshatur nga mësimdhënësit dhe përdoret për të treguar
detajet e një ngjarjeje, një prezantim emocional, personazhet e një ngjarjeje.
3.4. Metoda përshkrimit
Kjo metodë përdoret atëherë kur mësimdhënësi përshkruan objekte të ndryshme, dhe
mbështetet në orientimin e qartë që nxënësve t’u mbushet mendja ashtu sikur mbushet një
enë me ujë, dhe kjo metodë jep rezultate të shkëlqyera në bindjen e nxënësit.
24
3.5. Metoda hap pas hapi
Kjo metodë është e nevojshme dhe përdoret më shumë në ciklin parashkollor, dhe
rëndësi e veçantë u kushtohet kushteve të ambientit dhe parësorë është krijimi i ambientit
për fëmijët. Metoda hap pas hapi aplikohet nga mësimdhënësit ku merren parasysh
interesimi dhe afiniteti i nxënësve.
Gjatë punës me fëmijët me dëmtime pamore në klasë sëcili nxënës duhet të ketë shenjën
përkatëse dalluese që të njihet me gjësendet në klasë siç janë: karriga, banka, vendi i
librave, e këto shenja dalluese mundësojnë që fëmijët më lehtë të orientohen në vendin e
caktuar ku do të shkojnë. Në aplikimin e kësaj metode mund të mësojmë që suksesi i
nxënësve arrihet hap pas hapi, duke i zgjidhur të gjitha ngecjet që mund të kenë fëmijët
dhe përmes kësaj metode mësimdhënësi do të arrijë që të njohë qëndrimet, interesimet e
të gjithë nxënësve.
3.6. Metoda e shpjegimit
Metoda e shpejgimit në procesin mësimor duhet të aplikohet nga ana e mësimdhënësit,
atëherë kur kemi të bëjmë me shpjegimet që bëhen, çoftë në jetën e përditshme apo në
procesin eduktiv-mësimor tek nxënësit, dhe është metodë e ndërlidhur me metodën
bashkëbiseduese kjo pasi që bashkëbisedimi sjell shpjegimin.
Metoda e shpjegimit aplikohet edhe tek nxënësit e rregullt, por tek nxënëst me dëmtime
në të parë duhet të jetë sa më konkrete dhe lehtësuese për të kuptuar një temë të re
mësimore, poashtu shpjegimet e mësimdhënësit gjatë orës mësimore duhet t’i përshtaten
moshës së fëmijëve, aftësive psikofizike, dhe nevojave të tyre.
Fëmijët me dëmtime pamore shfaqin shumë kurreshtje dhe kërkojnë shpjegime nga ana e
mësimdhënësit prandaj mësuesit janë ata që duhet të jenë shumë të duruar dhe të
plotësojnë nevojat dhe kërkesat e këtyre fëmijëve.
25
3.7. Metoda e ushtrimeve
Kjo metodë është shumë e rëndësishme që të aplikohet tek të gjithë nxënësit, por në
veçanti për nxënësit që kanë dëmtime pamore, për shkak se nxënësit e këtillë kanë nevojë
të aktivizohen që mësimin e marrur ta shtjellojnë ndërmjetë punës aktive pasi që mësuesi
e ka shpjeguar temën e re mësimore.
Me aplikimin e kësaj metode mësimore, nxënësit do të angazhojnë gjithë personalitetin e
tyre si në aspektin fizik, psikik dhe social.
Ushtrimet që zbatohen më këta fëmijë, duhet të jenë të përsëritura kohë pas kohe pasi që
aftësinë shqisore motorike nuk e kanë të zhvilluar sa duhet.
Mësuësit gjatë ushtrimeve duhet të përdorin mjete mjaft të përshtatura e gjithnjë duke
përcjellur interesimin dhe dëshirën e fëmijëve.
Që edhe organizimi i ushtrimeve duhet mbështetur në rrugën e njohjes e cila niset nga të
vërejturit konkret, ngrihet në të menduarit abstrakt dhe prej andej në praktikë si mundësi
e verifikimit të gjykimeve dhe të konstruksioneve tona. (Brada, 1997)
3.8. Metoda tekstuale
Metoda tekstuale aplikohet tek nxënësit e rregullt me tekste ashtu siç janë të shtypura
dhe të shkruara, ndërsa tek nxënësit me dëmtime pamore tesktet janë të shkruara në
alfabetin e Brajlit dhe përmes shqisës së prekjes arrinë të lexojnë dhe të përdorin tekstin.
Përdorimi i kësaj metode është i nevojshëm të aplikohet tek të gjithë nxënësit me apo pa
dëmtime pamore, sepse përdorimi i teksteve fillon që nga faza e parë e edukimit.
Gjatë përdorimit të kësaj metode mësimdhënësi vë lidhje të veprimeve aktive ndërmjet
burimeve të njohurive (të përfshira në tekst) dhe nxënësve.(Zylfiu, 2001)
Metoda tekstuale kryesisht mbështetet në strukturën didaktike të organizimit të punës
mësimore dhe është drejtuar nga karakteristikat didaktike e metodike të përdorimit të
tekstit dhe doracakëve të ndryshëm nga mësimdhënësit. (Shimllesha, 1988)
26
3.9. Metoda laboratorike- eksperimentale dhe e punëve praktike
Kjo metodë është metodë e vëzhgimeve të pavarura të nxënësve e cila përfshinë punët
që kanë të bëjnë me hulumtimin e dukurive, duke punuar me aparate përkatëse dhe
modele të ndryshme.
Metoda e punëve laboratorike ka përparësi për faktin se kjo metodë u përgjigjet në
mënyrën më të plotë kërkesave të parimit të konkretizimit sepse kërkon një veprimtari
aktive të nxënësit, zhvillon pavarësinë me rastin e studimit të objekteve e të dukurive
natyrore të cilat nuk mund të arrihen me anë të demonstrimit të rëndomtë ose me
shpjegime të rëndomëta. (Shimllesha, 1988)
3.10. Metoda e nxitjes
Qëllimi i zbatimit të kësaj metode është pavarësimi sa më i shpejtë i nxënësve, e jo
kurrsesi të shëndrrohet në refleks të kushtëzuar, në kuptimin që nxënësit të bëjnë shprehi
të mos angazhohen pa i nxitur. (Brada, 1997)
Fëmijët duhet të kenë mbështetjen e prindërve dhe të mësuesit, sepse pa ketë mbështetje
vështirë do të kenë sukses, dhe gjithnjë duhet të kenë motiv dhe nxitje për punë, prandaj
duhet gjetur mënyra dhe mjete për t’i mobilizuar fëmijët për zotërimin e shkathtësive që
posedojnë dhe eleminimin e vështirësive që kanë. Kjo do të arrihet me zbatimin e
përshtatshëm të metodës së nxitjes.
Gjatë aplikimit të kësaj metode me nxënës me dëmtime pamore sidomos me nxënësit e
verbër, mësuesi është motivi kryesor dhe përdorimi i kësaj metode do të bëjë që nxënësit
të kenë sukses dhe mos të kenë pengesa gjatë rrugëtimit të edukimit të tyre.
27
III. MJETET TIFLOTEKNIKE TË NXËNËSVE ME DËMTIMEPAMORE
Për aplikimin e drejtë të këtyre metodave mësimore me nxënës të verbër dhe me dëmtime
të mesme nevojitet përdorimi i mjeteve tifloteknike sipas karakteristikave që kanë
nxënësit.
Pjesa më e madhe e nxënësve me dëmtime serioze të shikimit,klasifikohen si individ
me shkallë të ulët shikimi. Kjo do të thotë se ata arrijnë të lexojnë me llupë zmadhuese
apo lexojnë kur përdoren shkronja të mëdha. (Musai, 2014)
Mjetet tifloteknike për nxënës me dëmtime pamore janë:
llupa,
banka portative,
librat e zmadhuar,
librat në brajl,
programi i instaluar në telefon për komunikim (elektroorganizeri),
librat akustikë,
fletë në termoforma
Makina e Brajlit
Kalkulatorët
Softwer foles (Jows)
Softwer foles (Cobro)
Syzet konkave dhe konvekse varësisht prej dëmtimit, etj.
Fëmijët me dëmtime në të parë në shkollën inkluzive nuk mbesin prapa sa i përket
zhvillimit intelektual prej bashkëmoshatarëve që shohin dhe e përvetësojnë planin e
programin e rregullt të paraparë për klasat e veçanta. (Mulliqi,2008)
28
4.1. Komunikimi me tekst të shtypur dhe Braille
Disa nxënës mund të mësohen edhe me tekst të shtypur edhe me shkrimin Braille. Ata
mësojnë aftësitë e përgatitjes dhe strategjitë e identifikimit të fjalëve në këtë stil të
mësimit paralel dhe vendimi se në cilin kanal duhet përqëndruar më shumë shtyhet derisa
mësuesi dhe shkolla të fitojnë një përvojë me stilin e mësimit të nxënësit.
Qasja ndaj leximit përmes përvojes së gjuhës ofron shumë përparësi. Ajo shfrytëzon
përvojat aktuale të nxënësve si bazë për mësimin e leximit dhe është një qasje shumë
motivuese për nxënësin.
Por për fëmijët me çrregullime në të parë duhet të bëhen përshtatje. Për shembull, klasa
viziton stacionin lokal të zjarrëfikësëve. Pas kësaj, nxënësi me çrregullime në të parë e
dikton një rrëfim për këtë përvojë të tij/saj dhe mësuesi e shkruan me përpikëri atë që e
thotë nxënësi, duke shfrytëzuar shtypësin Braille apo ndonjë majë dhe pllakë speciale për
shkrim. Pastaj nxënësi dhe mësuesi e lexojnë së bashku atë që është shkruar. Ata mund të
vazhdojnë të diskutojnë dhe përpunojnë tregimin ndërsa mësuesi mund të zhvillojë
mësime për strategjinë e leximit duke përdorur këtë tregim si bazë- për shembull,
mendohet për aktivitetet e ndryshme të zjarrfiksëve në stacion dhe kur janë duke shuar
ndonjë zjarr. (Ulaj, 2013)
Fig.nr.1 Leximi në tekste me shkrimin Brail
29
4.2. Mësimi i Braille apo shkrimit
Njërzit me çrregullime të rënda në të parë duhet të zhvillojnë një varg aftësishë speciale
të komunikimit. Për fëmijët që janë të verbër, përdorimi i Braille është aftësia kryesore
për të komunikuar me botën e personave që shohin.
Braille është sistem i leximit përmes prekjes i zhvilluar në vitin 1929 nga Luis Braille,
një francez që ishte i verbër.
Sistemi shfrytëzon simbole të stampuara në kombinime të ndryshme prej gjashtë pikave
të vendosura në qeliza- dy pika të gjera dhe tri pika të larta (shih alfabetin dhe numrat
Braille në tabelën më poshtë). Simbolet stampohen në letër të rëndë nga e majta në të
djathtë dhe lexuesit zakonisht lexojnë me të dy duart, njëra dorë që udhëheq e tjetra që
vie pas saj.
Lexuesit që kanë përparuar, mund të shfyrtëzojnë dorën tjetër që të orientohen në
rreshtin tjetër, derisa lexojnë në rreshtin më lartë dhe mund të lexojnë deri në një të tretën
e rreshtit të poshtëm me dorën tjetër.
Një nga problemet me të cilin ballafaqohen mësuesit dhe administratorët është
përcaktimi se a është një fëmijë kandidat për të qenë lexues i shkrimit apo duhet të
mësohet si të lexojë në Braille.(Ulaj, 2013)
Fig.nr.2 Alfabeti shqip dhe numërat në Brail
30
V. PLANI INDVIDUAL I EDUKIMIT PËR NXËNËS ME DËMTIMENË TË PARË
Plani individual i edukimit ka filluar të përdoret që shumë vite, kjo për shkak se duke e
parë arsyen e madhe për shumë nxënës që kanë nevojë si në shkolla speciale e poashtu
edhe në klasa të bashkangjitura.
Plani individual i edukimit është një plan i shkruar për programin arsimor individual të
nxënësit, i cili është i përgatitur sipas nevojave mësimore unike të tij, specifikon qëllimet
përkatëse dhe procedurat për nxënësin me nevoja të veçanta përmes këshillimeve në mes
prindit, mësuesit dhe nxënësit nëse është e mundur.
Korniza e përgjithshme edukative e Planit Individual të Edukimit bazohet në:
Diagnozat
Kurrikulin individual
Vlerësimin e vazhdueshëm të punës (Cermjani, 2003)
Kjo formë e punës ju mundëson prindërve të nxënësve dhe mësuesëve të punojnë
bashkarisht si pjesmarrës të barabartë. Plani individual i edukimit duhet hartuar nga
shërbimet përkatëse dy herë në vit dhe të përcillet nga çdo anëtar i ekipit dhe të
vlerësojnë përparimin dhe rezultatet e nxënësve.
Informatat themelore dhe të sakta përfshihen në planin individual, dhe informatat që
tregojnë të dhënat identifikuese për secilin nxënës siç janë: emri dhe mbiemri i nxënësit,
data dhe vendi i lindjes, të dhënat familjare, të dhënat psiko-pedagogjike, diagnoza,forma
e të mësuarit, stilet e të mësuarit, vlerësimi i punës në çdo lëndë veç e veç, etj.
Këto të dhëna që janë të përfshira në planin individual për secilin nxënës, mësuesi nuk ka
të drejtë t’ia jap askujt pa dëshiren apo lejen e prindërve ngase nuk është e drejtë dhe
etike.
Plani individual duhet të nxjerr në pah potencialin e nxënësve duke i kushtuar vëmendje
të veçantë dobësive dhe vështirësive që kanë.
31
5.1. Një listë e shkurtër e këshillave themelore për të punuar me fëmijë
të verbër apo me të parë të dobësuar
Kjo listë përmban këshilla themelore shumë të vlefshme për çdo mësimdhënës/e, për të
punuar me fëmijët me dëmtime pamore, prandaj duke i respektuar këto këshilla ne si
mësimdhënës do tu ndihmojmë fëmijëve me dëmtime pamore.
Këto këshilla janë rënditur siç vijon më poshtë:
- Të gjitha aktivitetet dhe lojërat janë rezultat i punës praktike dhe janë testuar në
praktikë. Të gjitha kanë dhënë rezultate të suksesshme. Ato mund të luhen në grupe më të
mëdha apo më të vogla të fëmijëve.
Fëmijët e verbër apo me të parë të dobët duhet të ulen më afër arsimtarit, në mënyrë që të
jenë të parët për ta marrë një objekt të ri në duart e tyre.
- Fëmijët e verbër apo me të parë të dobësuar duhet të punojnë me materiale reale dhe
konkrete në mënyrë që të përfitojnë përvoja konkrete. Kjo përvojë do t’i bëjë orët e
mësimit më të mira për të gjithë nxënësit.
- Fëmijët e verbër apo me të parë të dobësuar u lejohet të bëjnë më pak shembuj se sa
moshatarët e tyre që shohin, sepse ata shpesh janë më të ngadaltë në punën e tyre.
- Kur flasim me një fëmijë të verbër ne akoma mund t’i përdorim ngjyrat (shpesh në
kombinim me mbiemrat tjerë) dhe foljet shoh, shikoj, vështroj..
- Të gjitha aktivitetet me shkrim duhet të jenë shtesë e aktiviteteve që janë në doracakët e
arsimtarëve.
-Në njësi të ndryshme mësimore gjenden aktivitete të ndryshme që mund të përdoren me
tema të ndryshme.
- Fëmija i verbër gjithmonë duhet të ndihmohet duke e orientuar me anë të fotografive
konkrete. Duhet të jemi sistematik dhe gjithmonë të fillojmë nga pozicioni i njëjtë. (Ulaj,
2013)
32
PËRFUNDIM
Me anë të këtij punimi kam arritur të paraqes një pasqyrë të shkurtër për aplikimin dhe
përshtatjen e metodave mësimore në proceset edukativo-arsimore tek nxënësit me
dëmtime në të parë.
Roli i mësimdhënësve në avansimin dhe përparimin e nxënësve është primar, janë
prindërit të cilët besojnë në punën dhe përkushtimin tonë ndaj nxënësve me apo pa nevoja
të veçanta, prandaj jemi ne ata që duhet të kemi prioritetin kryesor shtegtimin drejtë
rrugës së dijes deri tek shkalla më e lartë e arsimimit.
Organizimi i orës mësimore duhet të jetë i mirë dhe cilësor në mënyrë që të mos
mungojë suksesi i nxënësve, dhe një orë mësimore e organizuar mirë është atëherë kur
përdoren teknika dhe metoda mësimore duke i përshtatur për fëmijët me dëmtime
pamore.
Përdorimi dhe aplikimi i metodave mësimore në mënyrë të drejtë e bënë mësimin të jetë i
efektëshëm dhe i përshtatëshëm për nxënësit duke i luftuar dhe mposhtur të gjitha anët
negative që mund t’i hasim në procesin mësimor.
Të gjitha shkollat duke i përfshirë shkollat e zakonshme dhe speciale me arsimim
gjithëpërfshirës, janë mundësia më e mirë dhe më efektive në parandalimin e
paragjykimeve, diskriminimeve dhe përfshirjen e nxënësve në ndërtimin e shoqërisë.
Si përfundim mund të themi se zbatimi i metodave mësimore dhe përshtatja e tyre për
fëmijët me dëmtime pamore kërkon përkushtim të lartë nga ana e mësimdhënësit- e që të
arrihet kjo gjë bashkpunimi me nxënësit është i pandashëm prandaj ofrimi i dashurisë,
respektit dhe motivimit është çelësi kyç që nxënësit të arrijnë një të ardhme të pavarur për
jetë dhe të kenë mbështetjen e shoqërisë dhe rrethit ku jetojnë.
Finalizimi i këtyre viteve të studimit më bëri të kuptoj se sa e mrekullueshme është të jem
mësimdhënëse dhe përjetësisht të çmoj dhe ta dua profesionin tim të shenjtë!
33
REFERENCA
Brada, R. (1997). Nxënësit e zgjuar dhe Talent. Pejë.
Cermjani, M. (2003). EDUKIMI SPECIAL NË KOSOVË. Prishtinë.
Mulliqi, S. (2008). “ Fëmijët me nevoja te veçanta në institucionet parashkollore dhe
në klasat e rregullta në shkollat fillore. Prishtinë.
Mulliqi, S. (2016). Dokturatura prof. Shefqet Mulliqi. Tiranë .
Musai, B. (2014). METODOLOGJI E MËSIMDHËNIES. Tiranë: Qendra per Arsim
Demokratik.
Shimllesha, P. (1988). Pedagogjia. Prishtinë.
Turku, A. (2002). HYRJE NE EDUKIM SPECIAL. Elbasan.
Ulaj, E. (2013). Edukimi i fëmijeve me dëmtime në të pare. Pejë.
Zabeli, N. (2001). Nxënësit me nevoja të veçantë. Prishtinë.
Zhanete, M. (2005). Politikat arsimore për të verbërit. Tiranë.
Zylfiu, N. (2001). Didaktika. Prishtinë.
34
LITERATURA
autoresh, G. (2003). Edukimi Special në Kosovë. Prishtinë.
Bajrami, V. (2003). Edukimi special në Kosovë”, Finnish support to the development of
education sector in Kosovo. Prishtinë.
Bardhyl, M. (1999). Psikologji Edukimi- zhvillimi, të nxënët, mësimdhënia. Tiranë.
Barraga C, N, Erin N, J. (2001). Visual Impairments and Learning (4™ ed.). Austin:
PROED, INC.
Barraga, N. (1964). Increased visual behavior in low vision children. New York:
American Foundation for the Blind.
Brada, R. (1997). Nxënësit e zgjuar dhe Talent. Pejë.
Cermjani, M. (2003). EDUKIMI SPECIAL NË KOSOVË. Prishtinë.
Faye, E. (1976). Clinical low vision. Boston: Litle, Brown.
Mulliqi, S. (2008). “ Fëmijët me nevoja te veçanta në institucionet parashkollore dhe në
klasat e rregullta në shkollat fillore. Prishtinë.
Mulliqi, S. (2016). Dokturatura prof. Shefqet Mulliqi. Tiranë.
Musai, B. (2014). METODOLOGJI E MËSIMDHËNIES. Tirane: Qendra per Arsim
Demokratik.
Naser Zabeli & Behluli Lulavere. (2014). Indeksi për gjithëpërfshirje – fakte dhe
opinione. Prishtinë.
Shimllesha, P. (1988). Pedagogjia. Prishtinë.
Turku, A. (2002). HYRJE NE EDUKIM SPECIAL. Elbasan.
Ulaj, E. (2013). Edukimi i fëmijeve me dëmtime në të pare. Pejë.
Zabeli, N. (2001). Nxënësit me nevoja të veçantë. Prishtinë.
Zabeli, N. (2004). Vështirësit në të nxënë. Prishtinë.
Zhanete, M. (2005). Politikat arsimore për të verbërit. Tiranë.
Zylfiu, N. (2001). Didaktika. Prishtinë.