UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I EDUKIMIT

DREJTIMI: PARASHKOLLOR

PUNIM DIPLOME

Fëmijët me nevoja të veçanta dhe trajtimi i tyre në shkollat fillore të

Komunës së Gjakovës

Mentori:

Prof. Ass. Dr. Shemsi Morina

Gjakovë, 2019

Studentja:

Elmira Pajaziti

2

Përmbajtja

Abstrakt ...................................................................................................................... 4

Kapitulli I ................................................................ Error! Bookmark not defined.

Hyrje ........................................................................................................................... 5

Kapitulli II ............................................................... Error! Bookmark not defined.

Qëllimi dhe metodologjia .......................................................................................... 6

2.1. Qëllimi i studimit ............................................................................................. 6

2.2. Hipoteza .......................................................................................................... 6

2.3. Metodat, teknikat dhe instrumentet e hulumtimit ............................................ 6

2.4 Populacioni dhe mostra ..................................................................................... 6

2.5. Variablat ........................................................................................................... 7

2.6. Etika e hulumtimit ........................................................................................... 7

Kapitulli III ............................................................. Error! Bookmark not defined.

3.1. Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut ..................................................... 8

3.1.2. Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar ........................ 8

3.1.3.Ligji mbi arsimin parauniversitar në Republikën e Kosovës (2011)............. 8

3.1.4.Arsimi gjithëpërfshirës e drejta e secilit ........................................................ 9

3.2 Vështrim i përgjithshëm i fëmijëve me nevoja të veçanata ...............................10

3.2.1. Personat me dëmtime në të pamurin ...........................................................11

3.2.2. Personat me dëmtime në të dëgjuar ............................................................11

3.2.3. Personat me invaliditet trupor .....................................................................12

3.2.4. Fëmijët me dëmtime të kombinuara ...........................................................12

3.2.5. Personat me zhvillim te vonuar intelektual ..............................................13

3.2.6. Personat me pengesa në të folur dhe zë ......................................................13

3.2.7. Pesonat me Autizëm ...................................................................................14

3.2.8. Sindrom Down ............................................................................................15

3

3.2.9. Trajtimi i fëmijëve me nevoja të veçanta në shoqëri ..................................15

Rrezultatet e hulumtimit ..........................................................................................17

4.1. Diskutimi i rezultateve ......................................................................................17

Kapitulli IV ............................................................. Error! Bookmark not defined.

Përfundime dhe rekomandime .................................................................................38

Rekomandime ..........................................................................................................39

Litetatura ..................................................................................................................40

4

Abstrakt

Fëmijët më nëvoja të veçanta, gjendja dhe trajtimii tyre në shkollat fillore dhe në

shoqëri, nuk mund të thuhet që përmbushin nevojat, lirit dhe të drejtat thelbësore të tyre në

mënyrë të barabartë sikurse me të tjerët. Sigurisht që praktikat gjithpërfshirëse në fushën e

arsimimit të fëmijëve me nevoja të veçanta në vendin tonë janë produkt i zhvillimit të procesit,

inkluzionit për këta fëmijë, ndër vite, duke ruajtur dhe trashëguar tiparet më të mira, duke

përqafuar përvojat pozitive të shoqërive europiane, si dhe duke u influencuar e ndikuar

fuqimishëm nga eksperinca ndërkombëtare.

Qëllimi i këtij hulumtimi është analiza, se sa dhe si trajtohen fëmijët me nevoja të veçanta

në shkollat fillore të Komunës së Gjakovës: zbatimin e inkluzionit, përfshirja e fëmijëve me

nevoja të veçanta, infrastuktura e shkollave, pergatitja e mësimdhënësve, zbatimi i planit

individual, bashkëpunimi me prindër etj. Për arritjen e qëllimit të hulumtimit, janë përfshirë

mësimdhënësit e katër shkollave fillore të komunës së gjakovës. E tërë kjo bëhet që në fund të

dalin rezultate konkrete se sa janë të integruar fëmijët me nevoja të veçanta në shkollat fillore të

komunës së gjakovës.

Fjalët çelës: Fëmijët, Gjakova, trajtimi, shkolla, inkluzioni, mësimdhënësit.

5

Hyrje

“Të jetosh si një person me nevojë të veçantë në Kosovë do të thotë të kesh kurajon dhe

forcën të kapërcesh pengesa pakufij. Sipas vetë fjalëve të personave me nevoja të veçanta, kjo do

të thotë të të vijë zor të dalësh nga shtëpia, të mos jesh në gjendje të shprehësh mendimet dhe

idetë e tua, të jesh i përjashtuar fizikisht, të përballesh me shpenzime të jashtëzakonshme

shëndetësore, të mos jesh në gjendje të kapërcesh rrugën, në pamundësi të përfitimit të

shërbimeve rehabilituese, të përballesh me bullizëm në kopshte e shkolla, të mos jesh në gjendje

të japësh “zë” shqetësimeve tua, të mos kesh mundësi të përdorësh transportin publik, të

përqeshin dhe të jesh i diskriminuar në hapësira publike. Pra, të jetosh me nevojë të veçantë do të

thotë se çdo ditë duhet të luftosh për mbijetesën”((PNUD), 2015). Në vitin 2017, nga një

psikologe këshillimi, është bërë një ndryshim i terminologjisë për “Fëmijët me nevoja të

veçanta” ku është bërë një dallim mes fëmijëve me aftësi të kufizuar dhe fëmijëve me nevoja të

vaçanta, e cila thotë: “FËMIJËT ME AFTËSI TË KUFIZUR” - aty ku ky term është përdorur, i

referohet fëmijëve me paaftësi fizike, shqisore apo intelektuale , apo me paaftësi të shumëfishta,

të cilave u mohohen të drejtat për shkak të ndërveprimit të barrierave dhe qëndrimeve shoqërore

me gjendjen fizike ose intelektuale të tyre. Është qartësisht e pranuar dhe e kuptueshme që këta

fëmijë nuk janë një grup homogjen dhe se ata kanë proces mësimi individual, mbështetje dhe

nevoja personale, të cilat duhen pasur parasysh gjithmonë në planifikimin arsimor. FËMIJËT

MË NEVOJA TË VEÇANTA- çdo fëmijë , i cili është duke përjetuar vështirësi në të mësuar,

mund të ketë nevoja të veçanta. Megjithatë, disa vende kanë prirjen për të identifikuar fëmijët me

nevoja të veçanta”.(Dulla.J, 2017) Sipas një studimi i cili është kryer nga Unicefi për qëllim që të

shiqohet se si është gjendja e arsimit të fëmijëve me nevoja të veçanta në Kosovën e pasluftës, e

që sipas statistikave del që, “Kosova ka 300.46 student prej të cilëve rreth 1000 janë identifikuar

zyrtarisht si persona me nevoja të veçanta. Personat e identifikuar studjojnë në klasa të

bashkangjitura ose në shkolla speciale. Rreth 10.000 fëmijë nuk vijojnë mësimin. Shumica e

tyre, 7000 llogaritet të jenë fëmijë me nevoja të veçanta. Ata përfaqësojnë 13% të popullsisësë

llogaritur të fëmijëve me nevoja të veçanta në Kosovë. Mbi 40.000 fëmijë me probleme serioze

në mësimnxënie mësojnë në klasa të rregullta, por meqë nevojat e tyre nuk janë identifikuar,

prandaj edhe nuk janë përmbushur. Problemet për të zbutur këtë gjendje ekzistojnë por zbatohen

shumë ngadalë. Arsyet kryesore qëndrojnë në mendimin konservativ si dhe në problemet

ekonomike dhe sociale”(Landsman.M Berdyna.E, 2008) .

6

Qëllimi dhe metodologjia

2.1. Qëllimi i studimit

Qëllimi i këtij hulumtimi është që të ndriçojmë gjendjen si dhe trajtimin e fëmijëve me

nevoja të veçanta në Kosovë gjegjësisht në shkollat fillore të komunës së Gjakovës.

2.2. Hipoteza

H1- Sa janë të integruar në arsim dhe në shoqëri fëmijët me nevoja të veçanta?

H2- A i plotësojnë kushtet infrastrukturore shkollat fillore në komunën e Gjakovës?

2.3. Metodat, teknikat dhe instrumentet e hulumtimit

Metoda e analizës teorike- është përdorur për të trajtuar problematiken në aspkektin

teorik, përkatësisht literaturën e autorëve kombëtar e ndërkombëtar që trajtojnë problematikën.

Njëherit, është përdorur teknika e anketimit, ndërsa si instrument kemi përdorur pytësorin.

2.4 Populacioni dhe mostra

Me popullatë përfshihen të gjithë arsimarët e Komunës së Gjakovës të shkollave fillore

prej klasës I-V.

Mostër janë arsimtarëte klasave të I-V, të katër shkollave të cilat janë specifikuar si

mostër e hulumtimit, ku gjithsejtë janë nëntëmbëdhjetë mësimdhënës prej të gjitha shkollave që

ishin të përfshira në hulumtim. Prej katër shkollave fillore, dy prej tyre janë zgjedhur në mjedisin

urbanë dhe dy në mjedisin rural. Shkollat urbane të cilat janë pjesë e hulummtimit: SHFMU

“Mustafa Bakija” dhe SHFMU “Yll Morina”, kurse shkollat në mjedisin rural janë në Sheremet

në SHFMU “Dy Dëshmorët” dhe Rugovë në SHFMU “Haxhi Hoti”.

7

2.5. Variablat

a) Familja- organizimi i jetës në familje, dinamika e familjes, dhe ndikimi i numrit të

fëmijëve, si i kanë kushtet ekonomike, mungesa e vetëdijësimit tek prindërit etj.

b) Shkolla- sa i plotëson kushtet e përgjithshme që të ndihen të gjithë fëmijët me nevoja të

veçanta të barabartë etj.

c) Mësimdhënësi- qëndrimet e arsimatarëve etj

d) Shoqëria (rrethi ku jeton)- a janë përkrahës dhe motivues për të vazhduar përpara këta

fëmijë, sa ndihen të diskriminuar nga shoqëria apo rrethi ku jeton etj.

e) Shteti- sa është kontribues në ngritjen dhe fuqizimin e fëmijëve me nevoja të veçanta dhe

në arsimimn e tyre

f) Minsitria e shkencës dhe teknologjisë - çfarë politika përdorë për arsimimin

gjithëpërfshirës.

g) Ministria e Shëndetësis- si dhe sa qëndron ligji për shëndetësi për fëmijët me nevoja të

veçanta, çfarë kujdesje ofron dhe çfarë benifite ofron.

h) Ministria e mirëqenies sociale- ligji për asistencë sociale jep një skemë të pamjaftueshme

për llogaritjen e përshtatshmërisë për asistencë sociale, maksimumi është 70 euro në muaj

për familje.

Variablat e varura janë:

a) Fëmijët me nevoja të veçanta, veshtirësit të përfshirë në sistemin arsimor.

2.6. Etika e hulumtimit

Bazuar në këtë trajtim, shkollave u është kërkuar leje për hulumtim. Mësimdhënësve u

është spjeguar roli dhe rëndësia e pyetësorit , është treguar që do të jetë anonim, vetëm se duhet

të shënohen të dhënat e përgjithshme dhe se publikimi i rezultateve nuk do të ju dëmtojë aspak,

ju si mësimdhënës.

Variablat e pavarura janë:

8

3.1. Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut

a) Duke u bazuar në lirinë dhe të drejtat e njeriut, deklarata universale e të drejtave të njeriut

shenon disa nene që sigurojnë të drejta për secilin njeri pa dallime si p.sh: Të gjithë

njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta. Ata kanë arsye dhe

ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri tjetrit me frymë vëllazërimi. Secili gëzon të

gjitha të drejtat dhe liritë e parashtruara në këtë deklaratë pa kurrfarë kufizimesh përsa i

përket racës, ngjyrës, gjinisë, gjuhës, besimit fetar, mendimit politik ose tjetër, origjinës

kombëtare a shoqërore, pasurisë, lindjes ose tjetër. Gjithkush ka të drejtë të jetojë, të jetë i

lirë dhe të ketë sigurimin vetjak. Gjithkush ka të drejtë që t'i njihet kudo personaliteti

juridik. Të gjithë janë të barabartë para ligjit, dhe kanë të drejtë pa asnjë diskriminim të

mbrohen barabar nga ligji.Të gjithë kanë të drejtën për t'u mbrojtur barabar kundër çdo

diskriminimi që cënon këtë deklaratë, si dhe kundër çdo nxitje për një diskriminim të

tillë.(Unmik)https://ëëë.crca.al/sites/default/files/publications/Deklarata%20Universale%20e%2

0te%20Drejtave%20te%20Njeriut%20%281948%29.pdf

3.1.2. Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar

Neni 1 “Qëllimi i kësaj Konvente është të nxisë, mbrojë dhe të sigurohet që të gjithë personat me

aftësi të kufizuar të gëzojnë plotësisht dhe në mënyrë të barabartë të gjitha të drejtat dhe liritë

themelore të njeriut, si dhe të nxisë respektin për dinjitetin e tyre. Personat me aftësi të kufizuar

përfshijnë individët me dëmtime fizike, mendore, intelektuale apo shqisore aftatgjata të cilat në

ndërveprim me barriera të ndryshme mund të pengojnë pjesëmarrjen e tyre të plotë dhe efektive

në shoqëri njësoj si pjesa tjetër e shoqërisë” (kufizuar, New York ).

3.1.3.Ligji mbi arsimin parauniversitar në Republikën e Kosovës (2011)

Këto të dhëna janë huazuar nga një doracak i hartuar nga Mashti, Hendikosi dhe Save the

Children me theks të vaçantë, gjithëpërfshirjen e fëmijëve me nevoja të veçanta në institucionet

arsimore, ku thuhet që “gjithëpërfshirja si koncept përshkon tërë ligjin i cili është i bazuar në

deklaratën e Salamankës mbi gjithëpërfshirjen dhe Konventën mbi të drejtat e njeriut. Ligji ka

edhe nenet 40, 41, 43 dhe 44 të cilat rregullojnë arsimin e fëmijëve me nevoja të veçanta në

arsim. Në kuadër të kësaj, janë hartuar udhëzime administrative për arsimin me nevoja të veçanta

që dalin nga ligji për arsim parauniversitar:

9

UA 07/2012 Vlerësimi profesional i fëmijëve me nevoja të veçanta edukative-arsimore;

UA 12/2012 Kriteret për përzgjedhjen e asistenteve dhe instruktorëve për arsim gjithëpërfshirës

dhe obligimet e tyre;

UA 26/2012 Kualifikimi për personelin që punon me nxënësit me nevoja të veçanta arsimore;

UA 18/2013 Përdorimi i planit individual të arsimit;

UA 22/2013 Numri maksimal i nxënësve për klasë dhe raporti mësimdhënës-nxënës;

UA 23/2013 Qendrat burimore;

UA 24/2014 Shndërrimi i klasave të bashkëngjitura në dhoma të burimeve.

Korniza e kurrikulumit të Kosovës (KKK) 2010-ku një nga parimet kryesore mbi të cilat

është ndërtuar ky dokument është gjithëpërfshirja. KKK është në linjë me Arsimin për të

gjithë dhe qëllimet zhvillimore të mileniumit;

Standardet për shkollat mike për fëmijë, 2012-koncepti i shkollave mike për fëmijë

mbështetet në Konventën për të Drejtat e Fëmijës dhe paraqet qasje gjithëpërfshirëseqë

ndërlidhë aspektet e reformës në arsim dhe e cila e vendos fëmijën në qendër të

vëmendjes në të gjitha aktivitetet që organizohen dhe zbatohen në shkollë;

Plani Strategjik për Arsimin e Kosovës 2011-2016(PSAK)-është një plan pesëvjeçar ku

arsimi i fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore i referohet Planit strategjik për

gjithëpërfshirjen e fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore në arsimin parauniversitar;

Plani strategjik pesë vjeçar për arsimin gjithëpërfshirës të fëmijëve me nevoja të veçanta

arsimore në arsimin parauniversiar (2016-2021) është plan strategjik që përcakton në

mënyrë të strukturuar dhe të integruar, se si duhet qasur dhe si të trajtohet çështja e

procesit të gjithëpërfshirjes së fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore në sistemin e

rregullt shkollor. (Masht, Handkos, Save the Children, 2016).

3.1.4.Arsimi gjithëpërfshirës e drejta e secilit

Duke u referuar nga plani strategjik për organizimin e arsimit gjithëpërfshirës të fëmijëve

me nevoja të veçanta arsimore në arsimin parauniversitar në Kosovë, del qëarsimi i fëmijëve me

nevoja të veçanata në Kosovë funksionon nga viti 1950. Në atë kohë kanë qenë katër shkolla

speciale në të cilat zhvillohej mësimi fillor dhe i mesëm dhe kryesisht mësimi zhvillohej në

vende urbane, duke i përjashtuar fëmijët që vinin nga vendet rurale. Në vitet e 90-ta arsimi

kosovarë u gjend në rrethana të jashtëzakonshme, që funksiononin katër shkolla speciale dhe

10

katër klasë të bashkangjitura në kuadër të shkollave të rregullta. Ishin të përfshirë vetëm 400

nxënës me sjellje të ndryshme të dëmitimeve. Pas kësaj periudhe ndryshoi arsimi në Kosovë, e

cila u përkrah nga një agjensi finlandeze “FESDK”. Pastaj arsimi i fëmijëve me nevoja të

veçanta në Kosovë organizohej në institucione parashkollore, shkolla speciale/qendra burimore,

klasë të rregullta dhe klasë të bashkëngjitura, të cilat funksionojnë në kuadër të shkollave të

rregullta dhe në shkolla gjithëpërfshirëse. Përfshirja e fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore ka

shënuar rritje vetëm në vitin shkollor 2009/2010 numri fëmijëve me nevoja të veçanta në shkolla

ka shënuar rritje prej 30% pra nga 909 fëmije ka arritur në 1179 fëmijë të përfshirë. Rreth 103

nxënës me nevoja të veçanta në shkolla të rregullta janë mbështetur nga qendrat burimore

nëpërmjet të mësimdhënësve udhëtues. Klasat e bashkangjitura aktualisht akomodojnë 50% të

fëmijëve me nevoja të veçanta dhe numri i tyre është 73 klasë në gjithë vendin. Klasat e

bashkangjitura janë shumë heterogjene për nga mosha, prandaj edhe nevojat e tyre për ofrim të

arsimit special janë të larmishme. Me gjithë arriturat e shënuara për MASHT-in mbeten shumë

sfida sa i për këtë arsimit të fëmijëve me nevoja të veçanta përfshirë: rritjen e numrit të fëmijëve

të përfshirë në sistemin arsimor, investimi në edukimin parashkollor i cili është bazë per arsimin

e mëtejmë , arsimi i mesëm i lartë i cili po ashtu kërkon përpjekje qe të aftësojmë të rinjtë me

nevoja të veçanta për tregun e punës dhe jetë të pavarur. (MASHT, 2009)

3.2 Vështrim i përgjithshëm i fëmijëve me nevoja të veçanata

“Sipas rregullores të nevojave specifike të personave me pengesa fizike dhe psiqike, personat

me pengesa në zhvillim në:

- Dëmtime në të pamurin;

- Dëmtime në dëgjim ( të shurdhër dhe gjysëm të shurdhër);

- Persona me pengesa të zërit, të folurit, të fjalës dhe gjuhës;

- Persona me dëmtime fizike;

- Persona me dëmtime intelektuale;

- Persona me autizëm;

- Persona me sëmundje kronike;

11

- Persona me dëmtime të shumëfishta ose me pengesa të kombinuara në

zhvillim”.(Memdi.B, Vështirësit në të mësuar tek nxënësit të përfshirë në sistemin e

rregullt arsimor, 2014, p. 20)

- Persona me Autizëm

- Persona me Sindrom Down

3.2.1. Personat me dëmtime në të pamurin

Në kuptimin arsimor pedagogjik, fëmijët me dëmtime në të parin ndahen në dy grupe

(Mulliqi.Sh, 2008):

“Nxënësit e verbër- llogaritet ai person i cili në syrin më të shëndetshëm ka qartësi të të pamurit

deri në 10% (0,10) si dhe personat më vizion qëndror të syrit (me qelq korrektues) deri në 25%

(0,25) tek i cili fusha e të pamurit është ngushtuar deri në 20% (0,20)”(Memdi.B, Vështirësit në

të mësuar tek nxënësit të përfshirë në sistemin e rregullt arsimor, 2014). Pra, këta persona nuk

mund të lexojnë tekstet e madhësisë: Jeager 8 dhe më i vogëli (font Times New Roman 22)

“Me shikim të dobësuar llogaritet ai person, i cili në syrin më të shëndetshëm me qelq

korrektues e ka qartësin e syrit më të vogël se 40% (0,4), si dhe personat që këtë qartësi e kanë

më të lartë se 40%, por tek i cili parashihet keqësim i mundshëm”.(Memdi.B, Vështirësit në të

mësuar tek nxënësit të përfshirë në sistemin e rregullt arsimor, 2014). Këta nxënës mund t’i

lexojnë shkronjat deri në 8 Jeager. (Mulliqi.Sh, 2008)

Simtomat të cilat tregojnë pengesat e të pamurit, të cilat i vë në pah G.Zovko janë:

-shpesh i fërkon me duar sytë

- e ngrit fytyrën dhe shikim lartë

-e mban shumë afër librin

-e mbyll ose e mbulon njërin sy me dorë

- i kalon rreshtat gjatë leximit etj. (Mulliqi.Sh, 2008)

3.2.2.Personat me dëmtime në të dëgjuar

Varësisht nga shkalla e dëmtimit, personat me mungesë në aftësit për të kontaktuar me

botën akustike apo të zëshme, mund t’i klasifikojmë në dy grupe: të shurdhër dhe dëgjim të

dobësuar.

Me dëgjim të dobësuar- llogariten personat, tek të cilët dëmtimi i dëgjimit në veshin më të

shëndetshëm është 25-80 DB dhe të cilët krejtësisht ose pjesërisht e kanë të zhvilluar të folurit.

12

Të shurdhër- llogariten personat tek të cilët dëmtimi i dëgjimit është më i lartë se 80 DB, dhe si

pasojë nuk mund që ta preceptojnë të shprehurin verbal”(Memdi.B, Vështirësit në të mësuar tek

nxënësit të përfshirë në sistemin e rregullt arsimor, 2014, p. 20). “Ndryshimi i dëmtimit në të

dëgjuar prej 20 DB do 120 DB:

Dëmtimi i lehtë: 21 DB do 40 DB

Dëmtimi i mesëm: 41 DB do 60 DB

Dëmtimi i rëndë: 61 DB do 90 DB

Shurdhësi praktike: 91 DB e më tepër,

Shurdhësi klinike, egzaminuesi nuk reagon në stimulues të zëshëm.

Simptomat në bazë të cilave mësimdhënësi nuk mund të konstaton se fëmija dëgjon dobët:

e kthen veshin nga mësimdhënësi

fjalorin e varfër

i zëshëm në lojë

merr frymë me gojë të hapur dhe me vështirësi” (Mulliqi.Sh, 2008, p. 11)

3.2.3.Personat me invaliditet trupor

Varësisht nga nevojat sepecifike, invaliditeti trupor mundë të jetë i rëndë, më i rëndë dhe

shum i rëndë.

- Invaliditët të rëndë trupor kemi ato raste kur personi mundet që në mënyrë të pavarur t’i kryej

nevojat e tij, me ndihmën e mjeteve të ndryshme ortopedike, ose duke i përshtatur kushtet në

ambientin e tij fizik.

- Invaliditët më të rëndë trupor kemi në rastet kur personi mund që t’i kryejë nevojat me ndihmën

e një personi tjetër.

- Invaliditët shumë të rëndë, kemi në rastet kur personi ka nevojë për ndihmë dhe kujdes të

vazhdueshëm, për plotësimin e nevojave elementare biologjike dhe sociale” (Memdi.B,

Vështirësit në të mësuar tek nxënësit të përfshirë në sistemin e rregullt arsimor, 2014, p. 21)

3.2.4. Fëmijët me dëmtime të kombinuara

Dëmtime të shumëfishta mund t’i klasifikojmë si vijon:

-Dëmtimet e shumëfishta dhe retardim të theksuar mental;

-Dëmtimet e shumëfishta me dëmtime të theksuara të dëgjimit;

13

-Dëmtimet e shumëfishta me dëmtime të theksuara të të pamurit;

-Dëmtimet e shumëfishta me dëmtime të theksuara trupore;

-Dëmtimet e shumëfishta me dominim të pacaktuar”

Persona me sëmundje kronike janë:

1. Personat me dëmtim serioz shëndetësor dhe me format më të vështira të sëmundjeve

kronike janë: personat me sëmundjet e zemrës, me hemofili, diabet, leukemi, asmë

bronkiale, hemiplegjisë, paraplegjisë, artritisit, reumës si dhe me hemodializë.

2. Personat me aftësi psikomotorike të dëmtuar.

3. Dëmtimi i psikomotorikës, në kuadër të dëmtimeve të përgjithshme emocionale të

imagjinatës.

3.2.5. Personat me zhvillim te vonuar intelektual

Sipas defenicionit të Organizatës Botërore të Shëndetësisë: “me zhvillim të vonuar

intelektual, nënkuptojmë gjendjen e pushimit apo ngandalësimit të zhvillimit psikik, i cili

karakterizohet me dëmtimin e aftësive që paraqiten gjatë periudhës së zhvillimit dhe të cilat

ndikojnë në nivelin e përgjithshëm intelektual, si p.sh. aftësive sociale, motorike, shprehëse e

njohëse.

Sipas klasifikimit të Organizatës Botërore të Shëndetësisë të vitit 1992, personat me pengesa në

zhvillim psikik, personat me zhvillim të vonuar intelektual, mund t’i ndajmë në disa nëngrupe:

-Personat me dëmtime të lehta intelektuale (50-69 IQ);

- Personat me dëmtime të mesme intelektuale 35-49 IQ);

-Personat me dëmtime të rënda intelektuale (20- 34 IQ);

-Personat me dëmtime të thella intelektuale (nën 20 IQ).

3.2.6. Personat me pengesa në të folur dhe zë

Persona me pengesa në të folur, janë ata persona, të folurit e të cilëve nuk i përgjigjet

moshës së tyre apo nuk është i kuptueshëm, është i paformuar mirë në aspektin sintaksor, me

pengesa në mekanizmat dhe aparatin e të folurit, për të cilën gjë u duhet edhe trajtimi dhe

mjekimi logopedik.

Sipas llojit i ndajmë: personat me forma më të lehta të dëmtimeve, personat me artikulim

jo të rregullt të tingujve(dispali), personat me vështirësi në të lexuar (disleksi), personat me

14

vështirësi në të shkruar (disgrafi), nuk llogariten si persona me pengesa në zhvillim psikik apo

fizik” (Memdi.B, Praktika Inkluzive- Qëndrimet e arsimtarëve ndaj inkluzionit, 2015).

3.2.7. Pesonat me Autizëm

“Autizmi është një nga çrregullimet më të rënda, që paraqitet në fëmijërinë e hershme

dhe e rrezikon zhvillimin normal të fëmijërisë dhe adaptimin e tij në kushtet sociale. Sipas

organizatës Botërore të Shëndetësisë autizmi te fëmijët përbënë çrregullim të rëndë të

zhvillimeve trurore, e cila manifestohet me zhvillim jonormal ose të dëmtuar dhe e cila paraqitet

para moshës tre vjeçare me formë karakteristike të funksionimit patalogjik në të tre fusha:

ndërveprimit social, komunikimit dhe sjelljes përsëritëse” (Memdi.B, Praktika Inkluzive-

Qëndrimet e arsimtarëve ndaj inkluzionit, 2015).”Vlerësohet të ndodhë në më shumë se 1 në 500

individë dhe Paraqitet katër herë më shumë tek djemtë se sa vajzat” (OJQ). Autizmi shpesh here

është i përcjellur edhe me henidikep mendor, shenja të ndryshme neurologjike, epilepsi,

destruktivitet etj.” (Memdi.B, Praktika Inkluzive- Qëndrimet e arsimtarëve ndaj inkluzionit,

2015, p. 102). “Fëmijët e prekur nga autizmi kanë aftësit e nevojshme për të zhvilluar. Sot,

egzistojnë trajtime për autizëm. E rëndësishmëështë të fillojë sa më parë që të jetë e mundur

vlërësimi dhe trajtimi psikoedukativ frutdhënës; sa më e hershme ndërhyrja, aq më të mira e të

shpejta do të jenë rezultatet! Vetëm kështu, me gjithë zhvillimin e tyre më të ngadaltë se të

tjerët, këta fëmijë do të munden të bëhen të zotët e vetës” (Saqellari.S, 2011, p. 13). Llojet e

autizmit:

Asperger-Karakterizohet nga dëmtime në ndërveprimet sociale dhe prania e interesave dhe

aktiviteteve të kufizuar, mirëpo pa vonesë të konsiderueshme të përgjithshme klinike në

zhvillimin e gjuhës, dhe me zhvillim te inteligjencës mesatare apo mbi mesataren.

PDD apo apiutizëm atik -Një diagnozë të PDD mund të bëhet kur fëmija nuk i plotëson kriteret

për një diagnozë të caktuar, por ekziston një dëmtim i rëndë dhe i përhapur në sjellje të caktuara.

Rett- Një çrregullim progresiv, i cili deri më tani ka ndodhur vetëm tek vajzat. Karakterizohet

me periudha te zhvillimit normal dhe pastaj humbjen e aftësive të fituara më parë, posaqerisht

humbjen e përdorimit të duarve të zëvendësuar me lëvizje të përsëritura të duarve duke filluar në

moshën 1-4 vjeç.

Childhood Disintegrative Disorder – Ç’rregullim fëmijëror jointegrues, karakterizohet me

zhvillimi normal për të paktën 2 vitet e para, dhe me pas me humbjen e këtyre aftësive të fituara

më parë dmth gjatë zhvillimit normal.” (OJQ)

15

3.2.8. Sindrom Down

Sindrom Down (Sindroma Daun) është një çrregullim kromozomesh që vjen si rezultat i

vonesës në zhvillimin fizik, intelektual dhe gjuhësor. Ky është çrregullimi më i njohur i

kromozomeve që shoqërohet me vonesë mendore. Më shumë se 90% e rasteve me Sindromën

Down shkaktohen nga Trisomia 21. Një kromozom shtesë (në kromozomin 21) që ekziston tek

spermatozoidi ose tek veza. Kur veza takohet me spermatozoidin dhe formohet veza e fekonduar,

në kromozomin 21 ka tre kromozome. Të gjitha qelizat që do të ndahen, kanë tre kromozome në

kromozomin 21. Njerëzit me sindromën Daun kanë një pamje karakteristike fizike, e cila nuk

është e njejtë me të gjithë njerëzit e tjerë. Mosha e vjetër e nënës e rrit mundësin për të pasur një

fëmijë me Sindromën Down, ose kur ata kanë paraprakisht një femijë me këtë sindrom.

Përafërsisht 1/3 fëmijëve të lindur me Sindromën Daun kanë defekte në zemër, shumica e të

cilave tashmë mund të korrigjohen me operacione. Edhe problemet e shikimit janë shumë të

larta. Personat me Sindrom Daun janë të prirur edhe ndaj infeksioneve të përsëritura të veshëve,

dhe shpesh kanë humbje ose ulje të dëgjimit që shkaktohet nga grumbullimi i lëngut në veshin e

brendshëm. Ata shpesh kanë pengesa në të folur për shkak të zmadhimit të gjuhës (si organ).

Shumë individë që janë me Sindromën Down kanë të njëjtat ndryshime në tru ashtu si ata që

kanë sëmundjen Alzaimer (humbja e kujtesës). Gjithashtu, rrezikojnë 5-20 herë më shumë se sa

popullsia tjetër, t’u paraqitet leukemia. Mesatarja e gjatësisë së jetës të personave me Sindromin

Daun është 55 vjet për meshkujt dhe 53 për femrat, bënë të ditur gazetametro.net.Vite më parë

Hendikos –Qendra për aftësi të kufizuara në Kosovë ka raportuar se 11.000 persona janë me

aftësi të veqanta në vendin tonë. Sipas asaj komunikate mbi 200 persona kishin Sindromin

Doëwn. Niveli i autonomisë varet nga aftësia e kryerjes së aktiviteteve të përditshme, si të

ushqyerit, higjiena personale dhe veshmbathja pa ndihmë.(Gazeta, 2016)

3.2.9. Trajtimi i fëmijëve me nevoja të veçanta në shoqëri

“Pozita e fëmijëve në Kosovë sot nuk është në pozitë të kënaqshme dhe ne si shoqëri

civile, e as institucionet publike nuk duhet të ndihen të suksesshëm me atë se sa kanë bërë për

fëmijët me nevoja të veçanta” thuhet nga zonja Sabahate Hajdini-Beqiri. “Mungojnë edukimet

psiko-sociale, kështu që prindërit, për shkak të mungesës së këtyre shërbimeve, detyrohen të

paguajnë asistente private, edhe pse kjo i obligon institucionet shkollore duke u paraparë me ligj

që të sigurojnë një gjë të tillë”, thotë ajo.

16

“Me gjithë zhvillimet në disa fusha në Kosovë, që janë arritur, fëmijët mbesin grupi më i

rrezikuar i popullatës. Këtë e them, sepse fëmijët ende nuk mund ta arrijnë qasje në edukim apo

integrimin në arsimin, është një numër i vogël i fëmijëve që kanë arritur të integrohen.

Gjithashtu, shëndetësia dhe mirëqenia sociale si dhe shërbimet që duhet t’i marrin fëmijët, janë të

mangëta dhe kjo paraqet një problem që po përcillet me vite”. “Po qe se fëmijët nuk i kanë

pajisjet e duhura, shëndetin, rehabilitimin dhe mirëqenien e duhur, kjo ndikon në varfërinë edhe

më të madhe të familjeve të tyre, sepse nëna, për shembull, duhet ta lërë punën, sepse duhet të

kujdeset për fëmijën. Kjo, si mungesë e një ligji ku shteti duhet ta mbulojë një asistent për

përkujdesje ashtu siç është edhe në shumë vende të botës”, thekson Afrim Maliqi” (Kasapolli.A,

2013)

17

Rrezultatet e hulumtimit

4.1. Diskutimi i rezultateve

Tabelat e statistikave dhe grafikonat per secilen pyetje.

Informata të përgjigjeve:

Statistics

1. Vendndodhja

e shkollës

2. Gjinia 3. Kualifikimi 4. Përvoja e

punës

N Valid 19 19 19 19

Missing 0 0 0 0

Std. Deviation .49559 .00000 .41885 .87526

Variance .246 .000 .175 .766

Range 1.00 .00 1.00 2.00

Minimum 1.00 2.00 2.00 1.00

Maximum 2.00 2.00 3.00 3.00

Statistics

5. Sa trajnime

keni kryer ?

6. Sa njohuri keni

për

karakteristikat e

nxënësve me

nevoja të

veçanta?

7. A janë të

përfshier

denjësisht

nxënësit me

nevoja të veçanta

në shkollat fillore

?

8. Infrastuktura e

shkollës a i

plotëson nevojat e

fëmijëve me

nevoja të veçanta

?

9.Sa po zbatohet

inkluzioni në

shkollat fillore ?

N Valid 19 19 19 19 19

Missing 0 0 0 0 0

Std. Deviation .59726 .49559 .50726 .52427 .51299

Variance .357 .246 .257 .275 .263

Range 2.00 1.00 1.00 2.00 1.00

Minimum 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

Maximum 3.00 2.00 2.00 3.00 2.00

18

Statistics

10. Me pregaditjen

tuaj a mendoni se

mund se mund të

ndikoni në

pranimin e

nxënësve me

nevoja të veçanta

arsimore në

rrethin shoqëror ?

11. Ne

mësimdhënësit

kemi përgaditje

adekuate, që t’iu

japim përkrahje

fëmijëve me

nevoja të veçanta

në grup me

nxënësin e

rregullt.

12. Problemi

kryesor, i cili është

bazë e integrimit,

është se, ne

mësimdhënësit

nuk jemi të

pregaditur të

punojmë me

nxënësit me

nevoja të veçanta.

13. Mendoj se në

shtetin tonë mjetet

financiare për

inkluzion janë

mjaftë të vogla.

14. Besoj se

qëllimi i

inkluzionit është,

që nxënësve me

nevoja të veçanta

arsimore t’u

mundësojë

zhvillimin

maksimal sipas

aftësive të tyre.

15. Për neve

arsimtarët duhet të

organizohen

seminare për

fëmijët me nevoja

arsimore të

veçanta, sepse ne,

nuk kemi

përgaditje të

mjaftueshme, që të

punojmë me këta

nxënës.

N Valid 19 19 19 19 19 19

Missing 0 0 0 0 0 0

Std. Deviation .49559 .61178 .69248 .69248 .37463 .49559

Variance .246 .374 .480 .480 .140 .246

Range 1.00 2.00 2.00 2.00 1.00 1.00

Minimum 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

Maximum 2.00 3.00 3.00 3.00 2.00 2.00

19

Statistics

16. A përgatitni

plan individual të

edukimit për

fëmijë me nëvoja

të veçanta ?

17. Si është

bashkëpunimi me

prindërit e

fëmijëve

18. A keni nevojë

për bashkëpuntor

profesional

përveç

pedagogut,

psikologut dhe

për edukator

special dhe

rehabilitor ?

N Valid 19 19 19

Missing 0 0 0

Std. Deviation .61178 .31530 .31530

Variance .374 .099 .099

Range 2.00 1.00 1.00

Minimum 1.00 1.00 1.00

Maximum 3.00 2.00 2.00

1. Vendndodhja e shkollës

Frequenc

y

Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a) rural 7 36.8 36.8 36.8

b) urban 12 63.2 63.2 100.0

Total 19 100.0 100.0

20

Figura 1. Sipas figurës ,tregohet se 7 mësimdhënës kanë qenë prezent në shkollat rurale dhe 12

në shkollat urbane.

21

2. Gjinia

Frequency Percent Valid Percent Cumulative

Percent

Valid b) femër 19 100.0 100.0 100.0

Figura 2. Grafikoni tregon se në të katër shkollat, mësimdhënësit kanë qenë të gjithëtë

gjinisëfemërore.

3. Kualifikimi

Frequency Percent Valid Percent Cumulative

Percent

Valid

b) BACHELOR 15 78.9 78.9 78.9

c) MASTER 4 21.1 21.1 100.0

Total 19 100.0 100.0

22

Figura 3. Në grafikon shihet qart që pjesa më e madhe e mësimimdhënësëve afër 78.94% kanë të

përfunduar Bachelor, ndërsa 21.1% kanë të përfunduar Masterin.

4. Përvoja e punës

Frequenc

y

Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a) 5 vjet 6 31.6 31.6 31.6

b) 5-10 vjet 5 26.3 26.3 57.9

c) më shumë se 10

vjet

8 42.1 42.1 100.0

Total 19 100.0 100.0

23

Figura 4. Në grafikon tregohet qartë përvoja e mësimdhënësve në katër shkollat, ku 31.6 % kanë

me pak se pesë vjet përvoj pune, 26.3% mësimdhës me pervojë prej pesë deri në dhjetë vite(10),

dhe me më shumë se dhjetë (10) vite përvojë pune ishin 42.1%

5. Sa trajnime keni kryer ?

Frequency Percent Valid Percent Cumulative

Percent

Valid

a) shumë 8 42.1 42.1 42.1

b) mesatarisht 10 52.6 52.6 94.7

c) nuk kemi 1 5.3 5.3 100.0

Total 19 100.0 100.0

24

Figura 5: Grafikoni tregon se sa mësimdhënësit kanë të kryera trajnime, 42.1% janë përgjigjur

me shumë, 52.6% kanë thënë mesatarisht dhe 5.3% nuk kemi.

6. Sa njohuri keni për karakteristikat e nxënësve me nevoja të

veçanta?

Frequenc

y

Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a)plotësisht 12 63.2 63.2 63.2

b) pjesërisht 7 36.8 36.8 100.0

Total 19 100.0 100.0

25

Figura 6. Rezultatet tregojnë që pjesa më e madhe e mësimdhënësve kanë njohuri për fëmijët me

nevoja të veçanta, rreth 63.2% janë përgjigjur që plotësisht kane njohuri, ndërsa pjesërisht rreth

36.8% .

7. A janë të përfshier denjësisht nxënësit me nevoja të veçanta në

shkollat fillore ?

Frequenc

y

Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a) plotësisht 11 57.9 57.9 57.9

b) pjesërisht 8 42.1 42.1 100.0

Total 19 100.0 100.0

Total 19 100.0 100.0

26

Figura 7. Në grafik tregohet nxënësit janë të përfshier në shkollat fillore, me përgjigjjen

plotësisht janë përgjigjur 57.9 % dhe pjesërisht janë përgjigjur rreth 42.1%

8. Infrastuktura e shkollës, a i plotëson nevojat e fëmijëve me

nevoja të veçanta ?

Frequenc

y

Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a)Po 3 15.8 15.8 15.8

b) Pjesërisht 14 73.7 73.7 89.5

c) Jo 2 10.5 10.5 100.0

Total 19 100.0 100.0

27

Figura 8. Sa shkollat i’u plotësojnë kushtet infrastrukturore shkollat. Mësimdhënësit ja përgjigjur

me (po) 15.8%, (pjesërisht)73.7 %, ndërsa me (jo) 10.5%

9.Sa po zbatohet inkluzioni në shkollat fillore ?

Frequenc

y

Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a) shumë 9 47.4 47.4 47.4

b) pak 10 52.6 52.6 100.0

Total 19 100.0 100.0

28

Figura 9. Mësimdhënësit janë përgjigjur 47.4% . Shumë që inkluzioni zbatohet në shkolla,

ndërsa 52.6% janë përgjigjur me Pak.

10. Me pregaditjen tuaj a mendoni se mund se mund të ndikoni në

pranimin e nxënësve me nevoja të veçanta arsimore në rrethin

shoqëror ?

Frequenc

y

Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a) plotësisht 12 63.2 63.2 63.2

b) pjesërisht 7 36.8 36.8 100.0

Total 19 100.0 100.0

29

Figura 10. Siç shihet në grafikon, tregon qëmësimdhënësit janë përgjigjur (plotësisht) 63.2%,

ndërsa (pjesërisht) janë përgjigjur 36.8% .

11. Ne mësimdhënësit kemi përgatitje adekuate, që t’iu japim

përkrahje fëmijëve me nevoja të veçanta në grup me nxënësin e

rregullt.

Frequenc

y

Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a) Po 10 52.6 52.6 52.6

b) Jo 8 42.1 42.1 94.7

c) Nuk e

di

1 5.3 5.3 100.0

Total 19 100.0 100.0

30

Figura 11. Grafikoni tregon që sa mësimdhënësit janë të pregaditur për përkrahjen e këtyre

fëmijëve. (jo) 52.6%, (jo) 42.1%, ndërsa (nuk e di) 5.3%.

12. Problemi kryesor, i cili është bazë e integrimit, është se, ne

mësimdhënësit nuk jemi të pregatitur të punojmë me nxënësit me

nevoja të veçanta.

Frequency Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a) pajtohem 10 52.6 52.6 52.6

b) aspak 7 36.8 36.8 89.5

c) nuk e di 2 10.5 10.5 100.0

Total 19 100.0 100.0

31

Figura 12. Siç shihet në grafikon, tregon që në pyetjen e dhënë, mësimdhënësit janë përgjigjur

52.6% (pajtohem), 36.8% (aspak) dhe 10.5% (nuk e di).

13. Mendoj se në shtetin tonë mjetet financiare për inkluzion janë

mjaft të vogla.

Frequenc

y

Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a) Po 10 52.6 52.6 52.6

b) Jo 7 36.8 36.8 89.5

c) Nuk e

di

2 10.5 10.5 100.0

Total 19 100.0 100.0

32

Figura 13. Grafikoni tregon që mësimdhënësit u janë përgjigjur pyetjes së dhënë me (po)

52.6%,(jo) 36.8% dhe (nuk e di ) 10.5%

14. Besoj se qëllimi i inkluzionit është, se nxënësve me nevoja të

veçanta arsimore t’u mundësojë zhvillimin maksimal sipas aftësive

të tyre.

Frequenc

y

Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a) plotësisht 16 84.2 84.2 84.2

b) pjesërisht 3 15.8 15.8 100.0

Total 19 100.0 100.0

33

Figura 14. Shihet qartë në grafikon, ku tregon që mësimdhënësit pyetjes së dhënë i’u janë

përgjigjur (plotësisht) me 82.4% dhe 15.8% (pjesërisht).

15. Për ne arsimtarët duhet të organizohen seminare për fëmijët me nevoja

arsimore të veçanta, sepse ne, nuk kemi përgatitje të mjaftueshme, që të

punojmë me këta nxënës.

Frequenc

y

Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a) pajtohem 12 63.2 63.2 63.2

b) pajtohem

pjesërisht

7 36.8 36.8 100.0

Total 19 100.0 100.0

34

`

Figura 15. Grafkoni tregon që sa mësimdhënësit kanë nevoj për më shumë pergatitje për të

punuar me fëmijët me nevoja të veçanta, 63.2% janë përgjigjur (plotësisht) dhe 36.8% janë

përgjigjur që (pajtohen plotësisht).

16. A përgatitni plan individual të edukimit për fëmijë me nevoja të

veçanta ?

Frequency Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a)

rregullisht

10 52.6 52.6 52.6

b) nganjëher 8 42.1 42.1 94.7

c) asnjëherë 1 5.3 5.3 100.0

Total 19 100.0 100.0

35

Figura 16. Mësimdhënësit sipas grafikonit janë përgjigjur (rregullisht)52.6%, (nganjëherë)

42.1% dhe (asnjëherë) 5.3%.

17. Si është bashkëpunimi me prindërit e fëmijëve

Frequency Percent Valid Percent Cumulative

Percent

Valid

a) shumë 17 89.5 89.5 89.5

b) pak 2 10.5 10.5 100.0

Total 19 100.0 100.0

36

Figura 17. Siç shihet në grafikon, tregon që bashkëpunimi prind-mësimdhënës është në gjendje

të mirë, pra mësimdhënësit janë përgjigjur (shumë) 89.5% dhe (pak) 10.5 %.

18. A keni nevojë për bashkëpunëtor profesional përveç

pedagogut, psikologut dhe për edukator special dhe

rehabilitor ?

Frequency Percent Valid

Percent

Cumulative

Percent

Valid

a) po 17 89.5 89.5 89.5

b) jo 2 10.5 10.5 100.0

Total 19 100.0 100.0

37

Figura 18. Shihet qartë që mësimdhënësit u janë përgjigjur me (po) rreth

85.5 % dhe (jo) 10.5%.

38

Përfundime dhe rekomandime

Për ndriqimin e fatit të fëmijëve me nevoja të veçanta, merren vazhdimisht disa

indikatorë, siç janë: konventa kombëtare dhe ndërkombëtare, deklarata, ligje, orgaznizata

joqeveritare, shoqata, shteti, ministria e arsimit, ministria e shëndetësis, ministria e punës dhe

mirëqenies sociale, shkollat në Kosovë në aspektin e edukim-arisimimit gjithëpërfshirës,

mësimdhënësit, po ashtu japin kontributin e tyre.

Pasi që krejt këta indikator krijojnë plane dhe veprime për ndriqimin e fatit, lirive dhe të

drejtave dhe mbrojtjes që i’a ofron shteti, ende nuk qëndrojmë mirë në këtë aspekt, sepse ka

numër shumë më të madh të fëmijë që nuk janë tëintegruar në shoqëri, nuk janë të regjistruar në

shkolla apo qendra burimore ne theks të veçanta fëmijët që i përkasin shtresës së ulët dhe

fëmijëve që i përkasin komuniteteve jo shumicë.

Shkollat e zakonshme me arsimin gjithëpërfshirës janë mjetet më efektive në luftës

kundër diskriminimit, krijimin e komuniteteve mirëpritës, ndertimin e një shoqërie

gjithëpërfshirëse dhe arritjen e arsimit për të gjtihë.

Se si sot trajtohen fëmijët me nevoja të veçanta dhe kujdesi që duhet kushtuar kësaj

kategorie nuk mund të thuhet që është e kënaqur, duke u bazuar në daljen e rezultateve të

hulumtimit, dalim në përfundim që inkluzioni në shkolla fillore po zbatohet shumë pak, kjo për

shkak që shteti nuk ofron kushte të mjaftueshmë që inkluzioni në shkolla të arrijë sukses, thënë

sipas mësimdhënësve, kjo do të thotë që duhet ende punë për tu bërë për të ardhur deri tek

normalizimi, ku trajtimi i tyre të jetë më adekuat, kjo për shkak që ka ende mësimdhënës qe nuk

kanë edhe shumë njohuri për të punuar me këta fëmijë, nuk janë të gjithë mësimdhënësit të

trajnuar, kanë mungesë tejet të madhe për asisetente mbështetëse sepse nuk mund t’i kushtosh

kujdes të posaçëm fëmijëve me nevoja të veçanta kur ke numer të madh të nxënësve në klasë,

gjithashtu jo të gjithë fëmijët që sipas shkollës dhe mësimdhënësit konsiderohet si fëmijë me

nevoja të veçanta, kanë të përpiluar planin individual, dhe që asnjë shkollë nuk i’u ofron kushte

infrastukturore që përkojnë me përmbushjen e kërkesave të çdo fëmije.

39

Rekomandime

Ka shumë indikatorë që duhet punuar fort për garantimin e lirive dhe të drejtave dhe ngritjen

dhe fuqizimin e këtyre fëmijeve në theks të veqant arsimin e tyre:

Shteti duhe të merr pervoja të suksesshme të shtetet e jashtme, dhe t’i fusim dhe ne si

shtet ne praktik.

Ministria e Arsimit të Shkencës dhe tekonologjisë të hartojnë politika dhe planveprime

më konkrete, pse jo të vëzhgohet çdo 6 muaj sesi dhe sa avansohen fëmijët në arsimin

gjithëpërfshirës, duhet ofruar sa më shumë për të gjithë mësimdhënësit trajnime që kanë

të bëjnë me zhvillim e bagazhit të njohurive sa i përketë njohjes së përgjithshmë të këtyre

fëmijëve dhe arsimit gjithpërfshirës, të ofrojë trajnime vetëdijësuese edhe për prindërit e

atyre fëmijëve që janë me nevoja të veçanta, për çdo fëmijë të këtë të siguruar transportin

nga shteti për vajtje-ardhje në shkollë.

Drejtoritë komunale të arsimit, duhet të kenë në çdo shkollë ekip që ka për detyrë

vëzhgimin e atyre shkollave dhe klasave që zbatohet inkluzioni.

Shkollat, t’u sigurojnë mjedis të sigurt dhe që i përbushin nevojat e tyre, pra kushtet

infrastukturore, duhet luftuar diskriminin që ndodhë nëpër shkolla, duhet të regjistrojë për

çdo vit shkollor sa më shumë fëmijë me nevoja të veçanta dhe vetëm në këtë mënyrë

mund të zbatohet sukseshëm inkluzioni, të ofrojë sa më shumë programe dhe aktivitete

që ngrisin kreativitetin e fëmijëve me nevoja të veçanta.

Minsitria Shëndetësisë, të zbatohet ligji për shëndetësi për fëmijët me nevoja të veçanta,

t’u mundësohet që në pamundësi të vijnë në qendra të mjëeksisë t’u sigurohet qe mjekët

adekuat t’u shkojnë nëpër shtëpitë e tyre.

Ministria e Mirëqenies Sociale, të ngriet skema sociale e cila garanton një shumë prej 70

euro në muaj për secilin fëmijë që konsiderohet me nevoja të veçanta, të ngritet në 150

euro në muaj.

40

Litetatura

(n.d.).

(PNUD). (2015). PROFILI I PERJASHTIMIT SOCIAL TË PERSONAVE ME

AFTËSI TË KUFIZUAR. Tiranë.

44/25, A. e. (1990, shtator 2). Konventa për të drejtat e fëmijëve .

DEKLARATA UNIVERSALE E TË DREJTAVE TË NJERIUT. (n.d.).

Dulla.J. (2017, March 30). Pesonat me nevoja të veçanta dhe ndryshimi i

terminologjisë. Retrieved from Revistapsikologjia.

Gazeta, M. (2016, 11 17). ÇKA ËSHTË SINDROM DOWN?

Kasapolli.A. (2013, 6 1). Sfidat e fëmijëve me nevoja te veçanta. Retrieved from

Radio Evropa e Lire.

Kosovë, G. Z. (2006, Dhjetor). LIGJI NR. 2002/2.

kufizuar, F. p. (Neë York , Dhjetor ). Konventa për të Drejtat e Personave me

Aftësi të Kufizuar dhe Protokolli Opsional.

Landsman.M Berdyna.E. (2008). Gjendja e arsimit të fëmijëve me nevoja të

veçanta në Kosovën e pasluftës. Prishtinë.

MASHT. (2009, Mars). DRAFT - PLAN STRATEGJIK PËR ORGANIZIMIN

E ARSIMIT GJITHPËRFSHIRËS SE FEMIJEVE ME NEVOJA TE

VECANTA ARSIMORE NE ARSIMIN PARAUNIVERSITAR NË KOSOVË.

MASHT. (n.d.). ORGANIZIMI I ARSIMIT TË FËMIJËVE ME NEVOJA TË

VEÇANTA NË KOSOVȄ.

MASHT. (2017). PLANI INDIVIDUAL I ARSIMIT (PIA).

MASHT, Departamenti për Politikat e Arsimit Parauniversitar,Divizioni i

Arsimit me Nevoja të Veçanta. (2014, Shkurt). ARSIMI GJITHPËRFSHIRËS,

E Drejt e Secilit.

41

MASHT, Handikos, Save the Children. (2016). Edhe Fëmiju ka të drejt të

arsimohet. Retrieved from Doracak mbi gjithëpërfshierjen e fëmijëve me

nevoja të veqanta në institucionet arsimore .

Memdi.B. (2015). Praktika Inkluzive- Qëndrimet e arsimtarëve ndaj inkluzionit.

Tetovë: ArbëriaDesign.

Memdi.B. (2014). Vështirësit në të mësuar tek nxënësit të përfshirë në sistemin e

rregullt arsimor. Tetovë: ArbëriaDesign.

Mulliqi.Sh. (2008). Fëmijët me nevoja të veçanta në insitucionet parashkollore

dhe në klasat e rregullta në shkollat fillore. Prishtinë.

OJQ, A. (n.d.). Ҫ'është autizmi. Retrieved from Autizmi.

Saqellari.S. (2011). AUTIZMI në këndvështrimin psiko-edukativ.Tiranë:

Onufri.

Shqipëri, (. P. (2015). PROFILI I PERJASHTIMIT SOCIAL TE PERSONAVE

ME AFTESI TE KUFIZUART. Tiran.

Unmik. (n.d.). DEKLARATA UNIVERSALE E TE DREJTAVE TE NJERIUT.

Vizion.Ë. (2012). E drejta e fëmijëve me aftësi të kufizuar. Mars.

Zabeli.N Behluli Lulavere. (2014). INDEKSI PËR GJITHËPËRFSHIRJE-

FAKTE DHE OPINIONE. Prishtinë: Save the Children.

https://ëëë.crca.al/sites/default/files/publications/Deklarata%20Universale%20e%2

0te%20Drejtave%20te%20Njeriut%20%281948%29.pdf