punim diplome...spondiliti ankilozues vlerësohet të ndodhë në rreth 0,1% të njerëzve, rreth...
TRANSCRIPT
-
UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”
FAKULTETI I MJEKËSISË
PROGRAMI MAMI
PUNIM DIPLOME
KUJDESI INFERMIEROR DHE FIZIOTERAPEUTIK TE
PACIENTËT ME SPONDILIT ANIKLOZANT
Mentori: Kandidatja:
Prof.Asoc.Dr. IDRIZ BERISHA ANTIGONA MUSTAFA
GJAKOVË, 2020
-
2
FALËNDERIM
Punimi i diplomës është finalizimi i studimeve të mia, tre vjeçare, andaj shpreh mirënjohje dhe
shumë falënderime për të gjithë ata që ishin pranë meje për kritika dhe përkrahje.
Një falënderim i veçantë shkon për udhëheqësin tim shkencor, që me këshilla dhe ndihmesë të pa
lodhshme e arrita përfundimin e temës, faleminderit shumë Prof.Asoc.Dr. IDRIZ BERISHA.
Nuk mund ta lëmë anash asnjëherë familjen për frymëzimin dhe shtytjet që ma ofruan, falë jush
jam sot këtu, mundin tuaj sot po ua shpërblejë, duke mos harruar asnjëherë shoqërinë që pa ju
studimet tona nuk do të kishin kuptim.
Përgjithmonë falënderuese!
-
3
PËRMBAJTJA
ABSTRAKT------------------------------------------------------------------------------------------ 4
PARATHËNIE--------------------------------------------------------------------------------------- 5
HYRJE------------------------------------------------------------------------------------------------ 6
1. Çfarë është spondiliti ankiloz?----------------------------------------------------------- 9
1.1. Çfarë shkakton spondiliti ankiloz?------------------------------------------------------- 10
1.2. Çfarë ndodh në spondilitin ankiloz?----------------------------------------------------- 11
1.3. Cilat janë simptomat e spondilitit ankiloz?--------------------------------------------- 13
1.3.1. A ndikon spondiliti ankilozues në organet e tjera?------------------------------------ 16
1.3.2. Cila është kursi i spondilitit ankiloz tek gratë?---------------------------------------- 17
1.4. Si diagnostikohet spondiliti ankilozues?------------------------------------------------ 17
1.5. Si trajtohet spondiliti ankilozues?-------------------------------------------------------- 18
2. TRAJTIMI KIRURGJIKAL------------------------------------------------------------------ 23
3. KUJDESI INFERMIEROR------------------------------------------------------------------- 28
4. DISKUTIMI------------------------------------------------------------------------------------- 34
5. PËRFUNDIM----------------------------------------------------------------------------------- 36
6. PËRMBLEDHJE------------------------------------------------------------------------------- 37
7. LITERATURA--------------------------------------------------------------------------------- 38
-
4
ABSTRAKT
Spondiliti ankiloz ka ekzistuar qysh në kohërat më të hershme, me përshkrimet e para të shkruara
të sëmundjes që datojnë nga shekulli i 17-të. Sëmundja njihet edhe si sëmundja Morbus
Bechterew ose Marie-Strűmpell. Spondiliti ankilozues është një sëmundje reumatike inflamatore
që më së shpeshti prek shpinë, por mund të prek edhe nyjet e tjera, më së shpeshti dhe ijet. E bën
shtyllën kurrizore më pak fleksibël dhe mund të rezultojë në sjellje të ngathët. Kur aktiviteti
inflamator është i rëndë, ndodhin ndryshime në nyjet e prekura, të cilat, duke zvogëluar
inflamacionin, rezultojnë në ossifikim - ankylosis, gjë që bën që nyjet të bëhen të palëvizshme
dhe të ngurtë. Spondiliti ankilozues prek burrat më shpesh sesa gratë. Shenjat dhe simptomat
zakonisht fillojnë në moshën e rritur të hershme. Nuk ka shërim për kurimin e plotë të
sëmundjes, por trajtimi mund të zvogëlojë dhimbjen dhe simptomat.
-
5
PARATHËNIE
Sëmundjet reumatike
Sëmundjet reumatike ose sëmundjet muskulore-skeletore janë një grup i madh jo-homogjen i
sëmundjeve të aparatit lokomotor, zakonisht me etiologji të panjohur. Simptomat e zakonshme
janë dhimbja dhe funksionimi i dëmtuar i nyjeve ose shtyllës kurrizore. Ato janë kronike në
kohëzgjatje dhe në mënyrë progresive, kështu që ato kanë një rëndësi të madhe në patologjinë e
popullatës. Sëmundjet reumatike kanë një ndikim të drejtpërdrejtë dhe indirekt në aftësinë për të
kryer aktivitete të jetës së përditshme dhe janë një shkak kryesor i paaftësisë fizike afatgjate.
Rreth 50% e njerëzve me sëmundje reumatike kanë kufizime në aktivitetet e tyre të përditshme,
dhe shumë janë të detyruar të ndalojnë punën. Hapi më i rëndësishëm në diagnostikimin e
sëmundjes reumatike është një histori e plotë dhe ekzaminimi klinik.
-
6
HYRJE
Spondiliti ankilozues (AS) është një sëmundje reumatike inflamatore që prek skeletin boshtor,
domethënë kolonën kurrizore dhe nyjet sakroiliac, entuset dhe nyjet periferike sinoviale.
Sëmundja rritet në adoleshencë dhe tek të rinjtë, midis moshës 20 dhe 30 vjeç, dhe është më e
zakonshme tek burrat.1 Sëmundja tek gratë ka një kurs më të butë dhe më të ngadaltë, me një
gjendje më të mirë funksionale, është më e vështirë për t’u diagnostikuar dhe më shpesh prek
nyjet periferike.2 Etiologjia e sëmundjes është në thelb e panjohur. Faktorët mjedisorë (trauma)
ose infeksioni (enterobakteret) mendohet se iniciojnë procese inflamatore që përsëriten tek një
person i një diagnoza të caktuar gjenetike (HLA B27 +) (12). Sëmundja fillon gradualisht me
dhimbje kronike të tipit inflamator kronik (dhimbje gjatë natës, e ndjekur nga ngurtësia e zgjatur
në mëngjes dhe zvogëlohet me aktivitet fizik).
Inflamacioni i dyanshëm dhe simetrik i nyjeve sakroiliake është një manifestim fillestar i
sëmundjes. Sëmundja është me rrjedhë ngjitëse dhe me kalimin e kohës gradualisht prek pjesët e
shtyllës kurrizore. Me zhvillimin e sëmundjes, pjesa lumbale e shtyllës kurrizore preket së pari,
pasuar nga lordoza lumbare e rrafshuar, spazma e muskulaturës paravertebrale (PVM), kufizimi i
lëvizjeve sagitale dhe anësore. Më vonë, pjesa dorsale e shtyllës kurrizore është e përfshirë
gjithashtu, me pezmatim të nyjeve kostovertebrale dhe kostosternal, e pasuar nga lëvizshmëria e
kufizuar e gjoksit dhe kyfozë e shpinës së kraharorit.
Me përfshirjen e shpinës, shfaqet hiperlordoza e qafës, dhimbje dhe ngurtësi në atë zonë me
kufizim lëvizjeje në të gjitha drejtimet. Në rreth 35% të pacientëve ka përfshirje të nyjeve
proksimale (supet, ijet). Lidhjet e vogla periferike preken shumë rrallë. Entensopatitë (legeni,
vendet e lidhjes së tendinit të Akilit, fasciiti planar dhe ligamenti prepatelar) janë të zakonshme.3
Enteitiiti i kockave thembra është i zakonshëm dhe mund të jetë paraqitja fillestare e sëmundjes.
Uveiti anterior është gjetur në 25% të pacientëve, kështu që çdo pacient me ulait të përsëritura
pozitive HLA-B27 pozitive që diagnostikohet nga një okulist duhet të ekzaminohet nga një
reumatolog. Aortiti i pjesës ngjitëse të aortës rrallë ndodh (në rreth 2%) zakonisht te
1 Reveille JD, Arnett FC. Spondyloarthropathies: update on pathogenesis and management. Am J Med. 2005; 118
(6): 592-603. 2 Mladenović V, Kerimović-Morina Đ. Ankilozirajući spondilitis kod žena. Acta Rheum Belgrad. 2003; 33:35-44 3 Stojanović R. Epidemiološko-klinička studija hroničnih artritisa, Medicinski fakultet u Beogradu, 1996.
-
7
njerëzit me sëmundje të rëndë dhe afatgjatë.4 Analizat laboratorike tregojnë anemi, e cila është
karakteristike për të gjitha sëmundjet kronike.
Sedimentimi i eritrociteve është normale ose ngritur butësisht me inflamacion aktiv, CRP
gjithashtu mund të ngritet me aktivitet të shtuar të sëmundjes, dhe fosfataza alkaline e serumit e
ngritur ndodh vetëm me rimodelimin aktiv të kockave. Imunoserologjia është negative (RF dhe
ANA), dhe antigjeni HLA B27 është pozitiv në 88-96% të pacientëve me spondylit, ndërsa në
subjektet e shëndetshme haset në vetëm 6-8%.5
Ndryshimet tipike radiografike ndodhin nga 6 muaj në 2 vjet nga fillimi i sëmundjes dhe janë:
sakroiliiti, artriti i nyjeve ndërvertebrale, spondiliti, sindesmofitet dhe spondylodiscitis.
Sacroiliitis është zakonisht dypalësh dhe simetrik. Sipas kritereve të Nju Jorkut, ndryshimet
anatomike në nyjet sakroiliake mund të ndahen radiografikisht në 4 faza:6
1. Ndryshime të dyshuara, në mungesë të anomalive specifike,
2. sakroiliiti minimal - ngushtimi i hapësirës së bashkimit, skleroza e sipërfaqeve të nyjeve,
zvogëlimi i qartësisë (mprehtësisë) së skajeve të sipërfaqeve të nyjeve, erozionit minimal,
3. sakroiliiti i moderuar - sklerozë e sigurt e të dy sipërfaqeve të nyjes sakroiliake, ngushtimi i
hapësirës së bashkimit, tejkalimi i pjesshëm i hapësirës së përbashkët dhe
4. ankyloza e plotë.
Me përfshirjen e shtyllës kurrizore, ndodh artriti i nyjeve ndërvertebrale, spondiliti anterior që
çon në formimin e një forme katrore të trupit vertebral për shkak të erozionit, dhe më pas
ossifikimin e qosheve anteriore të trupave vertebral, zakonisht në kryqëzimin torakolumbar.
Ossifikimi i fibrave periferike të fibrozës së anulusit prodhon sindesmofite, ura kockash që lidhin
hapësirat ndërvertebrale që lidhin qoshet ngjitur të trupave vertebral. Gjatë rrjedhës së
sëmundjes, ato gjithashtu oshifikojnë entezione të tjera të kolonës vertebrale: ligamentet
gjatësore anësore dhe anësore të pasme, ligamentet flava dhe ligamentet interspinoze. Lëkundjet
4 Radak M. Spondiloartropatije, u: Damjanov N. i saradnici: Reumatologija, Institut za reumatologiju, u štampi. 5 Mladenović V, Šušaković N, Kecman-Prunić B, Stolić I. Učestalost HLA B-27 Ag u bolesnika sa Reiterovim
sindromom. Acta Rheum Belgrad. 1980; 2:10-23. 6 Van der Linden S, Valkenburg HA, Cats A. Evaluation of diagnostic criteria for ankylosing spondylitis: a proposal
for modification of the New York criteria. Arthritis Rheum. 1984;27:361-368.
-
8
e nyjeve në sistemin lokomotor mund të shkaktojnë siguresa të rruazave kurrizore, e cila së
bashku jep një imazh radiografik të "shkopit bambu", duke zvogëluar lëvizjen e shtyllës
kurrizore në të gjitha drejtimet.
Spondylodiscitis është një ndryshim eroziv-destruktiv i trupave vertebral dhe disqeve
ndërvertebrale që destabilizojnë segmentin discovertebral dhe mund të çojnë në komplikime të
rënda neurologjike (paresë, plegia) që praktikisht mungojnë në SpA të tjera, gjë që është
veçanërisht e rëndësishme në diagnozën diferenciale.7
AS është një sëmundje praktikisht e pashërueshme, domethënë ka dhimbje kronike, të
përjetshme të shpinës dhe ngurtësi te pacienti, i cili gradualisht përkeqësohet me kalimin e kohës.
Për shkak të kësaj, pacientët shpesh depresionohen. Sidoqoftë, shumica e pacientëve vazhdojnë
të bëjnë punët e tyre. Në një numër relativisht të vogël, paraqiten deficite të rënda funksionale, të
cilat varen nga kohëzgjatja e sëmundjes, aktiviteti i sëmundjes dhe lëvizshmëria e shtyllës
kurrizore.
Për studimet e AS, veçanërisht ato epidemiologjike, kriteret e New York-ut, të cilat janë dhënë
në Tabelën 3,8 përdoren gjerësisht.
Tabela 1. Kriteret e modifikuara të Nju Jorkut për spondilitin ankilozues (1984)
Kriteret klinike:
1. Dhimbja dhe ngurtësia në shpinë lumbare që zgjat më shumë se 3 muaj,
zvogëlohet me ushtrime, por nuk largohet në pushim,
2. Kufizimi i lëvizshmërisë së pjesës lumbare në rrafshin sagittal dhe frontal,
3. Zgjerimi i kufizuar i gjoksit në krahasim me vlerat normale sipas moshës
dhe gjinisë.
Kriteret radiologjike:
1. Faza II, III ose IV sakroiliiti dypalësh
7 Radak M. Spondiloartropatije, u: Damjanov N. i saradnici: Reumatologija, Institut za reumatologiju, u štampi 8 Van der Linden S, Valkenburg HA, Cats A. Evaluation of diagnostic criteria for ankylosing spondylitis: a proposal
for modification of the New York criteria. Arthritis Rheum. 1984;27:361-368.
-
9
2. Faza III ose IV sakroiliiti i njëanshëm.
Spondiliti ankilozues u përcaktua nëse përmbushej një kriter radiologjik dhe një
nga kriteret klinike.
1. ÇFARË ËSHTË SPONDILITI ANKILOZUES?
Spondiliti ankilozues (AS) - Spondiliti ankilopoetica ose Morbus Bechterew (sëmundja e
Behterev) i përket grupit të spondilo-artropative seronegative, duke përfshirë artritin psoriatik,
artritin reaktiv, artritin që shoqëron sëmundjen inflamatore të zorrëve (sëmundja e Crohn ose
kolit ulcerativ) dhe jo-diarre.
Spondiliti ankilozues (AS)
është një sëmundje reumatike
inflamatore e rrjedhës kronike
dhe progresive, që prek më së
shpeshti nyjet e shtyllës
kurrizore, por mund të ndikojë
edhe në nyjet periferike,
kryesisht rrënjën (shpatullat,
ijet), por edhe nyjet e tjera të
lokalizuara kryesisht në
ekstremitetet e poshtme, si
dhe , (bashkoni tendinat,
ligamentet ose kapsulat e
kockave).
Figura 1. Zona vertikale e
shtyllës kurrizore dhe
rruazave, e shkrirë në
spondilit ankiloz.
-
10
Pas dëmtimit fillestar të kockës në formën e erozionit, në këtë vend ndodh mbingarkimi i
kompensimit të kockës së re (i ashtuquajturi oshifikimi), i cili çon në shkrirje anormale të
kockave, të ashtuquajturën "shkrirje kockore", e cila bën që nyjet e prekura të bëhen të
palëvizshme dhe të ngurtë.
1.1. Çfarë shkakton spondiliti ankiloz?
Shkaku i saktë dhe kryesor i sëmundjes është i panjohur. Trashëgimia (predispozicioni gjenetik)
ka një ndikim të rëndësishëm. Ekziston një lidhje e njohur midis spondilitit ankilozues dhe një
gjeni të quajtur HLA B27, që konfirmon praninë e antigjenit HLA-B27 në deri në 98% të
pacientëve me spondylit ankilozues. Sidoqoftë, nuk është vetëm prania e këtij antigjeni që është
në diskutim, por edhe mekanizmat e tjerë që ndoshta veprojnë në mënyrë të përmbledhur. Nga
faktorët mjedisorë, mikrobet më së shpeshti përmenden si shkaktues, përkatësisht Klebsiella,
Shigella dhe Yersinia, dhe trauma (qoftë fizike apo psikologjike) përmendet si një nxitje e
mundshme.
Prania e antigjenit HLA B27 vetëm nuk do të thotë që ju të merrni këtë sëmundje dhe spondiliti
anikozues i kundërt mund të gjendet edhe tek individët negativë HLA-B27.
A është spondiliti ankilozues një sëmundje e zakonshme?
Spondiliti ankilozues vlerësohet të ndodhë në rreth 0,1% të njerëzve, rreth 3-4 herë më shpesh
tek burrat sesa tek gratë. Sëmundja më së shpeshti shfaqet tek të rinjtë midis moshës 18 dhe 35
vjeç.
-
11
1.2. Çfarë ndodh në spondilitin ankiloz?
Në spondilitin ankiloz (AS), pezmatimi (inflamacion) ndodh së pari në vendin e entezisë (ngjitjet
e ligamenteve, tendinave ose kapsulave të kyçeve për kockat). Tërheqjet janë struktura të indeve
të buta, roli kryesor i të cilave është lejimi i sistemit muskulor dhe skeletit të funksionojë siç
duhet. Inflamacioni i enzheve quhet entezit (fig. 2), dhe më së shpeshti shfaqet në vendndodhjen
e ngjitjes së tendinit të Akilit për
kockën thembra, d.m.th., fuzioni i
fascisë për pjesën e poshtme të
kockës së thembrës, megjithëse
mund të gjendet diku tjetër.
Figura 2. Inflamacioni i enzheve - vendet e ngjitjes së ligamentit (enthesiti) në kolonën kurrizore.
Inflamacioni shkakton dëme (erozion) të indit kockor dhe kërc në vendin e entezionit, të cilin
trupi më pas përpiqet t’i rregullojë duke krijuar kockë të re (oshifikim). Në pikën kur kocka ka
zëvendësuar indin elastik të ligamentit ose tendinës lëvizja bëhet e kufizuar. Duke përsëritur këtë
proces inflamator, formohet një kockë e re që lidh rruazat vertebrale (bashkim), duke çuar në
palëvizshmërinë e tyre (Figura 3).
-
12
Figura 3. Kursi i spondilitit ankilues te vertebralet: pezmatimi (enteziti), erozioni dhe skleroza
dhe formimi i kockave të reja (oshifikimi).
Më të përfshirë janë vertebrat vertebrale (qafa, kraharori dhe mesi) (Fig. 4), nyjet e legenit (nyjet
sakroiliac) (Fig. 5), nyjet e kraharorit (të vendosura midis sternumit dhe brinjëve, ose midis
brinjëve dhe rruazave kurrizore).
Figura 4. Shfaqja e një pjese të shtyllës kurrizore në një person të shëndetshëm, në pacientët me
spondylit ankilozues të hershëm dhe në pacientët me spondilit të avancuar.
-
13
Figura 5. Inflamacioni i nyjeve
sakroiliake (sakroiliiti) është një gjetje
tipike tek pacientët me spondilit
ankiloz.
1.3. Cilat janë simptomat e
spondilitit ankiloz?
Sëmundja më së shpeshti shfaqet para
moshës 45 vjeç dhe karakterizohet nga
dhimbje në shpinë lumbale (fig. 6) që
zgjat çdo ditë për më shumë se 3 muaj.
Dhimbja zhvillohej gradualisht, ishte më
e fortë gjatë pushimit gjatë natës dhe në
mëngjes pasuar nga ngurtësia e
mëngjesit, që zvogëlohet në lëvizje.
Figura 6. Dhimbja kurrizore mesit që
zgjat më shumë se 3 muaj është tipike për
pacientët me spondylit ankilozues.
-
14
Delikatesa lumbare zakonisht shtrihet në ijet ose përgjatë pjesës së pasme të gjurit deri në gju.
Ndjenja e ngurtësisë së mëngjesit në pjesën e pagëzimit, zgjat 1-2 orë dhe ndonjëherë edhe më
gjatë, shfaqet në orët e para të mëngjesit pas një shtrimi të gjatë, dhe zvogëlohet ose zhduket pas
ushtrimit ose lëvizjes. Duke angazhuar pjesën e kraharorit të shtyllës kurrizore, inflamacioni i
nyjeve midis sternumit dhe brinjëve (Kostoverebral) dhe nyjeve midis kolonës kurrizore dhe
brinjëve (Kostotransverse) pasohet nga një ndjenjë shtrëngimi në gjoks dhe dhimbje në frymë të
thellë. Përfshirja e pjesës së qafës shkakton dhimbje në qafë me lëvizshmëri të kufizuar.
Pozicioni dhe qëndrimi fillimisht janë të pandryshuara, dhe në rrjedhën e mëvonshme të
sëmundjes kur preken të tre segmentet e shtyllës kurrizore dhe ijet, ajo ndryshon dhe përshkruhet
si një "qëndrim i skijuesit" (Figura 7).
Figura 7. Pozicioni i pacientëve me spondylit ankilozë përparon me kalimin e kohës në
qëndrimin tipik të skiatorëve në fazën përfundimtare.
-
15
Angazhimi i nyjeve koksofemorale (ijet) çon në
dhimbje në ijë që shtrihet drejt pjesës së brendshme
të kofshës dhe ndikon negativisht në aftësinë
funksionale dhe të punës (Figura 8).
Figura 8. Inflamacioni i nyjeve koksofemorale të hip
(koksit) mund të jetë i pranishëm në pacientët me
spondylit ankiloz.
Përfshirja e gjurit ndërhyn në funksionin e gatitjes,
dhe nëse zhvillohet ankyloza (ngurtësia) është një
çrregullim serioz funksional (fig. 9).
Figura 9. Inflamacioni i nyjeve të gjurit (goniti) mund të
ndodhë te pacientët me spondilit ankilozues,
ENTESITIS mund të ndodhë në të gjitha nyjet dhe
shoqërohet me dhimbje lokale lokale. Ato më së
shpeshti janë të lokalizuara në kockën e legenit dhe në
thembra (fig. 10).
Figura 10. Entheziti i tendinit të Akilit (vendi i ngjitjes së
muskujve të pjesës së pasme të tibisë për kockën
thembra) është tipike për një pacient me spondylit
ankiloz.
-
16
1.3.1. A ndikon spondiliti ankilozues në organet e tjera?
Spondiliti ankilozues mund të shkaktojë inflamacion të organeve të tjera ose manifestime ekstra-
artikulare. Ndërhyrjet më së shpeshti janë te:
1. Sytë si uveitis anterior, d.m.th iridociklitis (pezmatimi i lobit - iritis dhe trupi ciliar -
ciklitis) (fig. 11). Ndodh në 20-40% të pacientëve dhe mund të jetë shfaqja e parë e
sëmundjes ose mund të ndodhë disa vjet pas fillimit të sëmundjes. Ky manifestim klinik
shoqërohet me dhimbje të forta në sy, lot dhe ndjeshmëri ndaj dritës. Mund të përsëritet
pas një periudhe të shkurtër ose të gjatë kohore dhe do të çojë në dëmtim të shikimit me
kalimin e kohës.
Figura 11. Inflamacioni i segmentit anterior - uveiti akut anterior (iridociklitis) në pacientët me
spondilit ankiloz.
2. MANIFESTIMET KARDIOVASKULARE - mund të ndodhin si pezmatim i muskujve të
zemrës (miokarditi), pezmatim i qeskës së zemrës (perikardit), inflamacion i enës së
gjakut - aorta (aortiti). “Zemër spondilotike”, çrregullime të sistemit të përcjelljes
kardiake (blloku i shkallës I AV, blloku i degës së tij, ose blloku i plotë), tension i
ngritur.
3. MANIFESTIMET PULMONARE - ndodhin si rezultat i ndryshimeve në kraharor dhe
kraharor për shkak të proceseve inflamatore në nyjet e atij rajoni që çojnë në ulje të
lëvizjes së gjoksit gjatë frymëmarrjes dhe ulje të aftësisë së mushkërive. Në 1% të
-
17
pacientëve pas viteve të AS, mund të shfaqen fibroza cistike progresive e majave të
mushkërive, fibroza pleural dhe pulmonare, si dhe bronkektaza.
1.3.2. Cila është kursi i spondilitit ankiloz tek gratë?
Tek gratë, AS ka karakteristika të veçanta që e bëjnë atë të ndryshëm nga AS tek burrat. Rrjedhje
më pak e shpeshtë, më e butë dhe më e ngadaltë, gjetje më të shpeshta të artritit periferik,
deformim më të rrallë kurrizor dhe më pak dëmtim në shtyllën kurrizore. Incidenca e antigjenit
HLA B27 tek gratë është e njëjtë me burrat. Këto tipare të sëmundjes janë arsyeja pse diagnoza e
AS në gratë zakonisht është vonë. AS nuk është kundërindikacion për shtatëzëninë, megjithëse
nuk ka përmirësim të sëmundjes gjatë shtatëzënësisë, si në artritin reumatoid.
1.4. Si diagnostikohet spondiliti ankilozues?
Diagnostifikimi i AS bëhet nga një reumatolog dhe në shumicën e pacientëve mund të jetë
klinikisht, bazuar në historinë dhe ekzaminimin fizik, fillimin e dhimbjes inflamatore
(inflamatore) në pjesën lumbosakrale të shtyllës kurrizore me zgjerim në rajonin gluteal (sedal), i
cili intensifikohet në pushim dhe zvogëlohet në aktivitetin fizik, në një person më të ri 40 vjet,
veçanërisht mashkull, butësia e nyjeve sakroiliake, butësia e futjes së tendinave për kockën
thembra, artriti i ekstremiteteve të poshtme, pozitiviteti HLA B27, iridocilkiti, spondiliti në një i
afërm i gjakut mund të lehtësojnë diagnozën në fazën e hershme të sëmundjes dhe para fillimit të
ndryshimeve radiologjike në sakroiliac joints. Prania e ndryshimeve karakteristike në segmentin
lumbar dhe nyjet sakroiliake në radiografi (RTG) dhe / ose të rezonancës magnetike (MRI)
konfirmon diagnozën.
Nga parametrat laboratorikë, monitorohen treguesit e fazës aktive të inflamacionit: sedimentimi
(SE) dhe proteina C-reaktive (CRP), të cilat kanë një rëndësi të veçantë në pacientët me shenja
klinike, ku mbizotërojnë shenjat e artritit periferik.
Sipas njohurive të tanishme dhe mundësive teknike, diagnoza e AS në shumicën e pacientëve
mund të bëhet brenda dy viteve të para të shfaqjes së simptomave të sëmundjes, por ajo bëhet
shumë më vonë, kryesisht për shkak të njohjes së pamjaftueshme të manifestimeve të hershme të
sëmundjes. Shpesh, vetë pacientët vonojnë një vizitë te mjeku sepse nuk janë në gjendje të
caktojnë një takim ose për arsye materiale, dhe shpesh për shkak se ato i atribuojnë problemeve
-
18
ekzistuese për arsye të tjera, rritje të punës fizike, kushte të dobëta të punës dhe jetesës dhe
besojnë se dhimbja do të zhduket vetë.
1.5. Si trajtohet spondiliti ankilozues?
Spondiliti ankilozues nuk mund të shërohet. Te pacientët ka dhimbje kronike, të pranishme dhe
ngurtësi në shpinë, e cila gradualisht përkeqësohet. Për shkak të kësaj, pacientët shpesh
depresionohen. Sidoqoftë, shumica e pacientëve vazhdojnë të bëjnë punët e tyre. Në një numër
relativisht të vogël, paraqiten deficite të rënda funksionale, të cilat varen nga kohëzgjatja e
sëmundjes, aktiviteti i sëmundjes dhe lëvizshmëria e shtyllës kurrizore.
Trajtimi për AS është jetëgjatë, gjatë gjithë jetës dhe duhet të bazohet në marrëveshje dhe besim
midis mjekëve dhe pacientëve. Vetëm në këtë mënyrë mund të arrihet qëllimi terapeutik i
dëshiruar që do të lejojë një jetë dhe punë relativisht normale të pacientit, domethënë aktivitet të
ulët të sëmundjes.
Mjeku është i detyruar të shpjegojë në detaje dhe me kujdes rëndësinë dhe parimet e trajtimit për
pacientin, si dhe t'i ofrojë atij të gjitha opsionet e mundshme terapeutike dhe të sigurojë të gjitha
informacionet në lidhje me trajtimin.
Trajtimi për spondilitin ankiloz mund të jetë:
Me ilaçe (medikamente)
1. Barnat anti-inflamatore jo-steroide - NSAID (të tilla si Naproxen, Brufen, Movalis,
Aflamil, Arcoxia, Diclofenac ilaçe të tjera) janë shumë të efektshme në eliminimin e
efekteve të tyre anti-inflamatore (inflamacion), analgjezik (ulje të dhimbjes) dhe
antipiretik (ulje të temperaturës). 70% e të prekurve. NSAID vetëm lehtësojnë simptomat
e sëmundjes, por nuk kanë asnjë efekt në zhvillimin e sëmundjes, d.m.th. ato nuk mund të
parandalojnë ndryshimet anatomike (radiologjike) dhe prandaj nuk do të ndikojnë në
rezultatin përfundimtar të sëmundjes. Për shkak të mundësisë së ngjarjeve anësore nga
stomaku dhe duodenumi (gastrit, ulcera ose gjakderdhje nga trakti gastrointestinal),
sistemi kardiovaskular dhe veshkat, këshillohet kujdes gjatë administrimit dhe dozimit të
këtyre ilaçeve. Prandaj, përdorimi i NSAID rekomandohet me përdorimin e ilaçeve të
-
19
stomakut, të ashtuquajturit frenuesit e pompës protone (të tilla si Controloc, Nolpaza,
Sabax, Panrazol, etj.). Meqenëse trajtimi është afatgjatë, pacientët duhet, në konsultim
me mjekun, të marrin dozën më të ulët të vetme dhe ditore që do t'i lejojë ata të arrijnë një
efekt të kënaqshëm. Kurrë nuk duhet të përdorni më shumë se një nsail në një kohë.
2. Analgjezikë - Paracetamoli mund të përdoret për të lehtësuar dhimbjen e butë në të
moderuar dhe, nëse është e nevojshme, mund të kombinohet me Barnat anti-inflamatore
jo-steroide-NSAIDs.
3. Glukokortikoidet - Falë veprimit të tyre të fortë inflamator dhe imunosupresiv
(zvogëlojnë reagimin imunitar), këto ilaçe lejojnë tërheqjen e shpejtë të shenjave dhe
simptomave të inflamacionit. Ato përdoren në vend në formën e "bllokimeve" që jepen
direkt në zonën e nyjeve të dhimbshme, nyje të dhimbshme, shkëmbime të përflakur të
aksioneve, ose në formën e tabletave nëse ekzistojnë nyje të përflakur, për një periudhë sa
më të shkurtër të jetë e mundur.
4. Barnat që ndryshojnë sëmundjen (LMTB) administrohen nga një mjek nëse fotografia
juaj klinike mbizotëron nga inflamacioni i nyjeve. Tabletat e salazopyrinës përdoren më
së shpeshti në një dozë prej 2-3 gramë në ditë. Veprimi i saj fillon 6-8 javë pas
prezantimit të tij. Ajo zvogëlon aktivitetin e rritur të sistemit tuaj imunitar dhe qetëson
inflamacionin.
5. Barnat biologjike paraqesin një qasje të re në trajtimin e AS. Këto janë molekula proteine
të humanizuara që merren me inxhinieri të butë. Terapia biologjike mund të fillohet nëse
nuk keni pasur një përgjigje të mirë terapeutike ndaj të gjithë terapisë së aplikuar më
parë, domethënë nëse pavarësisht trajtimit të mëparshëm aktiviteti i lartë i sëmundjes
vazhdon. Nëse jeni kandidat për këtë lloj terapie do të testoheni për tuberkulozin,
hepatitin B, hepatitin C dhe HIV përpara se të prezantohet si kundërindikacion për
prezantimin e terapisë biologjike.
Në AS, përdoren ilaçe biologjike, mekanizmi i veprimit i të cilit bazohet në bllokimin e alfa-s së
faktorit të nekrozës së tumorit - një lloj citokine që është përgjegjës për fillimin dhe
mirëmbajtjen e inflamacionit. Ilaçet kundër Trajtimi i spondylitit ankilozues (TNFα) zakonisht
-
20
jepen në mënyrë interaktive (si injeksione nënlëkurore) dhe do të trajnoheni nga stafi mjekësor
për t'i administruar ato vetë.
Ilaçet kundër Spondiliti antikilozues TNF α përfshijnë:
1. Etanercept - Enbrel dhënë një herë në javë si një injeksion nënlëkuror prej 50mg.
2. Adalimumab - Humira jepet si injeksion nënlëkuror në 40mg për dy javë.
3. Golimumab - Simponi jepet si injeksion nënlëkur një herë në muaj.
4. Infliximab - Remicade - Është administruar intravenozisht ekskluzivisht në kushte spitalore në
një dozë prej 5mg / kg peshë trupore, sipas regjimit të mëposhtëm: 0.2.6 javë dhe më pas
administrohet në të njëjtën dozë për 8 javë.
Biologjikët me mekanizma të tjerë veprimi përdoren në të gjithë botën, siç janë bllokuesit IL
17A (Secukinumab-Cosentyx), ose bllokuesit IL 17 / IL 23 (Ustekinumab-Stelara).
Vitet e fundit, biosimilarët ose ilaçet biologjikisht të ngjashme janë shfaqur.
Këto ilaçe janë bërë gjithashtu nga inxhinieri gjenetike, dhe ato janë shumë të ngjashme me
ilaçet biologjike, domethënë përbërjen proteinike të substancës origjinale me të cilën ato u
krijuan. Sot, në trajtimin e AS përdoren biosimilars Infliximab - Inflektra dhe Remsima.
Terapia fizike
Llojet e ndryshme të terapisë fizike përdoren në trajtimin e AS, me përdorimin e ushtrimit
(kinesiterapia) që luan një rol kryesor. Kinesiterapia kryhet në baza ditore dhe të përjetshme, me
qëllim të zvogëlimit ose eliminimit të dhimbjes dhe mpirjes, ruajtjes së lëvizshmërisë më të mirë
të mundshme të kolonës kurrizore dhe nyjeve periferike, dhe ngadalësimit të procesit të
ossifikimit (oshifikimit). Qasja në stërvitje është e individualizuar dhe e përshtatur me shëndetin
dhe nevojat e përgjithshme të pacientit.
Programi i ushtrimeve përfshinë:
1. Ushtrime të frymëmarrjes - synojnë të mirëmbajnë dhe rrisin lëvizshmërinë e nyjeve të
gjoksit, të përmirësojnë frymëmarrjen dhe të rrisin kapacitetin e mushkërive (Figura 12).
-
21
Figura 12. Ushtrimet e frymëmarrjes rekomandohen për pacientët me spondylit ankilozues.
2. Ushtrime shtrënguese dhe forcuese - i referohen kryesisht forcimit të muskujve të
ekstensorit të trungut dhe muskujve ekstensor të ekstremiteteve (Figura 13).
Figura 13. Ushtrimet për forcimin e muskujve për ekstensorët e trungut dhe gjymtyrëve
këshillohen për pacientët me spondylit ankilozues.
-
22
3. Ushtrime për të rritur lëvizshmërinë e shtyllës kurrizore (Figura 14).
Figura 14. Ushtrime që rrisin lëvizshmërinë e shtyllës kurrizore të pacientëve me spondilit
ankiloz.
4. Ushtrime për të rritur lëvizshmërinë e përbashkët (Figura 15).
Figura 15. Ushtrime që rrisin lëvizshmërinë e përbashkët të pacientëve me spondilit ankiloz.
Ushtrimet e kryera në ujë, pishinat, hidro-kinesitherapy kanë efekt të mirë. Aplikohen metoda të
tjera të trajtimit fizik (elektroterapi, ultratinguj, TENS, lazer terapi, magnetoterapi, etj) me qëllim
të zvogëlimit të dhimbjes dhe inflamacionit.
-
23
2. TRAJTIMI KIRURGJIKAL
Si monitorohet një pacient me spondylit ankiloz?
Monitorimi i rregullt i pacientëve me AS ka për qëllim të vlerësojë suksesin terapeutik, pra nëse
gjendja e pacientit është përmirësuar ose është përkeqësuar.
Ekzistojnë dy mënyra për të vlerësuar skeletin boshtor për vlerësimin e aktivitetit të sëmundjes:
BASDAI (Indeksi i Aktivitetit të Spondylitit të Sëmundjeve të Ankylosimit) dhe ASDAS
(Rezultati i Aktivitetit të Sëmundjeve Spondiliti Ankylosing) dhe dy indekse për vlerësimin e
statusit funksional: BASFI (Indeksi Funksional i Sondazhit të Ankylosing Spondiliti) dhe
BASMI Indeksi i Metrologjisë Spondiliti Ankylosing).
Për të gjitha këto masa, rezultatet regjistrohen në shkallën VAS (Shkalla Analogjike Visuale), në
formën e NRS (shkalla e vlerësimit numerik) në rangun 0-10 (pa vështirësi të shprehur me
ashpërsi).
BASDAI Index - vlerësimi subjektiv i pacientit për veprimtarinë e sëmundjes. Përbëhet nga 6
pyetje: vlerësimi i pacientit për shkallën e dhimbjes kurrizore, dobësinë, dhimbjen dhe ënjtjen e
nyjeve periferike, ndjeshmërinë e lokalizuar, cilësinë dhe sasinë e ngurtësisë së mëngjesit
(kohëzgjatja dhe pesha). Rezultati 4 është përdorur si një vlerë e prerë për praninë e aktivitetit të
sëmundjes.
Indeksi ASDAS përfshin 4 parametra klinikë (vlerësimi i pacientit për dhimbjen kurrizore,
kohëzgjatja e ngurtësisë së mëngjesit në shpinë, dhimbje dhe / ose ënjtje e nyjeve periferike dhe
vlerësimi i aktivitetit të sëmundjes së pacientit) dhe një parametër objektiv - shënuesi i
inflamacionit nga shkalla e sedimentimit të eritrociteve të gjakut (SE) ose vlera C -proteina
reaktive (CRP).
Indeksi Funksional i Ankylosimit të Spondylitis-BASFI- për të vlerësuar aftësitë funksionale. Ai
përbëhet nga 10 pyetje që shërbejnë për të përcaktuar shkallën e kufizimit funksional, të cilit i
përgjigjet vetë pacienti, që i përket aftësisë për të kryer aktivitete normale ditore gjatë javës së
kaluar. 8 pyetjet e para lidhen me aktivitetet e testimit që lidhen me kufizimet anatomike për
-
24
shkak të sëmundjes. Dy pyetjet e fundit vlerësojnë aftësinë e pacientit për të funksionuar në jetën
e përditshme. Vlera BASFI paraqet mesataren aritmetike të vlerave të 10 pyetjeve të listuara.
Indeksi i Metrologjisë së Spondiliti Ankylosues Indeksi BASMI mat kapacitetin funksional të një
pacienti, domethënë shkallën e lëvizshmërisë së shtyllës kurrizore të tij. Përfshinë matjen e
lëvizshmërisë së shpinës lumbare (përkulja e belit përpara dhe anash), rrotullimi i kokës majtas
dhe djathtas, dhe distanca midis një pjese të guaskës së veshit dhe murit kur pacienti është duke
qëndruar në këmbë përballë murit dhe lëvizshmëria e legenit (distanca midis brendshme anët e
këmbëve kur këmbët janë të vendosura maksimalisht). Të gjitha këto masa janë përmbledhur si
indeksi BASMI në një shkallë nga 0 në 10 dhe sa më e lartë vlera e tij, aq më i madh është
kufizimi i lëvizshmërisë së pacientëve. Vota e Aktivitetit të Sëmundjeve përdoret për të
përcaktuar përfshirjen e nyjeve periferike, e cila përfshin: numrin e nyjeve të ndjeshme, numrin e
nyjeve të fryrë, shkallën e aktivitetit të sëmundjes nga pacientët dhe SE ose CRP. Shtrirja e
përfshirjes së tendinit matet duke përdorur rezultatin e enthesitit SPARCC (Spondyloarthritis
Research Consortium of Canada), i cili përfshin 8 pikë në trup nga të dy anët, me një rezultat të
përgjithshëm nga 0 deri në 16.
Gjatë ekzaminimeve të rregullta, bëhet një ekzaminim klinik, kontrolli i gjetjeve laboratorike
(numërimi i gjakut, biokimi), intervista me pacientin, këshilla dhe përgjigje jepen për çdo
shqetësim në lidhje me sëmundjen dhe terapinë. Mjeku duhet t’i japë gjithë mbështetjen pacientit
pasi kjo është mënyra e vetme për të krijuar besim të ndërsjellë.
Çfarë duhet të dini?
Qëndroni aktiv për aq kohë sa të keni mundësi.
a) Pozicioni i ecjes
Kur ecni, mbajeni kurrizin tuaj drejt, kokën të ngritur, shpatullat mbrapa, shikimin duke treguar
horizontale përpara, krahët pas torzës. Një qëndrim i tillë bëhet në mënyrë të kontrolluar dhe të
vetëdijshme derisa të bëhet zakon.
-
25
b) Pozicioni i ulur (Figura 16)
Figura 16. Pozicioni i duhur i shtrimit i këshilluar për pacientët me spondylit ankilozues.
Zgjidhni karrige të ngurta, të ngritura në vend të atyre të buta dhe të lehta. Një jastëk pas shpinës
mund të ju mbështesë. Karrige duhet të jetë mjaft e gjatë si me një të drejtë ashtu edhe me një
shpinë të lartë (Figura 17). Shmangni uljen në një kolltuk pasi që kjo është kështu, kyçja është e
përkulur përpara dhe supet janë të përkulura.
Figura 17. Lloji i
stolit të
rekomanduar për
pacientët me
spondylit
ankilozues.
-
26
c) Shtrat
Përdorni një dyshek të fortë. Mos përdorni shumë jastëk. Është më mirë të flini në stomakun tuaj
pa jastëk, ose në shpinë me një jastëk të vetëm të hollë. Mbaji këmbët të shtrira, jo të përkulura.
Shmangni shtrëngimin në shtrat më të gjatë.
d) Në punë
Shmangni ngritjen, bartjen e ngarkesave dhe lakimin. Ndryshoni pozicionet gjatë gjithë ditës. Ju
shpesh bëni pushime të shkurtra për t'u zgjatur.
e) Udhëtimi
Veçanërisht një problem është kthimi për shkak të vështirësisë në kthimin e kokës. Nëse lëvizja
juaj e qafës dhe kokës është zvogëluar, shtoni pasqyra shtesë të gjera për makinën tuaj në mënyrë
që të mund të shihni më mirë dhe të jeni më të sigurt. Vendosni shtrënguesin e kokës në mënyrë
korrekte - niveloni me majën e veshëve (ose më të lartë), me sa më pak distancë të jetë e mundur
ndërmjet tij dhe shpinës. Në udhëtime më të gjata, ju bëni rregullisht pushime për të dalë dhe
shtrirë. Mund të përdorni gjithashtu një jakë të butë kur vozitni.
f) Sport dhe rekreacion
Aktivitetet sportive dhe rekreative rekomandojnë notin e akullit, skijimin, basketbollin,
badmintonin ose volejbollin (Figura 18).
Figura 18. Sporti i rekomanduar për pacientët me spondylit ankilozues.
-
27
Vrapimi rekomandohet për të përmirësuar sistemin kardiovaskular dhe fitnesin e përgjithshëm.
Ecja, ecja në terrene të sheshta, praktikimi i jogës, ushtrimet tai-chi duhet të praktikohen
rregullisht.
Shmangni sportet siç janë: hokej, kanotazh, ski, boks, kërcim i lartë, kërcim i gjatë (Figura 19).
Figura 19. Sportet që pacientët me spondilit ankilozues duhet të shmangin.
g) Dieta
Mbani një sy në peshën e trupit tuaj. Shtimi në peshë vë tendosje shtesë në shpinë dhe nyje. Hani
më pak ushqime që përmbajnë karbohidrate si makarona, bukë, oriz, patate dhe më shumë
perime dhe fruta. Merrni të ashtuquajturat "proteina të lehta" që gjenden tek mishi i pulës, mishi i
gjelit të detit, peshku, produktet e qumështit. Nuk rekomandohet marrja e ushqimit të
konservuar, produkteve të mishit. Rekomandohet të merrni shumë kalcium dhe vitaminë D, të
cilat do të kenë një efekt të dobishëm në kockat tuaja. Shmangni pirjen e duhanit, nuk është
aspak e mirë për trupin tuaj, dhe duhanpirësit me AS gjithashtu kanë tendencë të keqësojnë
sëmundjen e tyre.
-
28
3. KUJDESI INFERMIEROR
Procesi i kujdesit infermieror është një procedurë që ndërtohet nga vet i sëmuri dhe zbatohet nga
infermieri/ja. Shikohet si një process problem zgjidhës që punon sipas një përkujdesje
infermierore të individualizuar. Qëllimi kujdesit infermieror është të siguroj kujdesin në ndihmë
të pacientiti dhe plotësimit të nevojave të tij për të ruajtur dhe përmisuar shëndetin dhe kthimin e
mirëqenjës së tij. Procesi i kujdesit infermieror përfshinë.9
a) Vlerësimi fillestar:
Dhembje e cila përhapet në gjithë regjionin e shpinës.
Dhembja përhapet në duar dhe përkeqësohet kur pacienti punon pa pushuar, lehtësohet pas një
pushimi.
Dhembja shfaqet ditën dhe natën por në aktivitetet fizike intensifikohet dukshëm, e shoqëruar
me lodhje dhe plogështi.
b) Vlersimin infermieror:
I cili fillon me mbledhjen e të dhënave dhe me ekzaminimin fizik. Duhet të vlersohen faktorët
rrezikues, historia familjare, infeksionet e mëparshme.
Ekzaminimi fizik i një pacienti përfshinë vlersimin e sistemit kardiovaskular, pulmonal, renal,
muskulo-skeletik.
Vlersimi i sistemit skeletik bëhet në detaje sepse ndryshimet në këtë sistem janë treguesit më të
hershëm për ekzistencën e një sëmundjeje reumatizmale. Në fillim infermierja vlerson kyçet e
ekstremiteteve të sipërme, të trungut dhe ekstremiteteve të poshtme. Pacienti duhet të jetë i
çlodhur gjatë ekzaminimit fizik. Observohet pacienti me anë të palpacionit për temperaturë
lokale, ënjtje kyçesh, dhimbje dhe ç’rregullime të tjera. Një kyç i ngroht, i enjtur dhe i
dhimbshëm tregon për një inflamacion, një kyç i ftoht sygjeron një ulje të furnizimit me gjak.
9 Kraja E Bazat e infermieris I
-
29
Pas inspeksionit dhe palpacionit infermierja vlerson kyçet për aftësin për të kryer nje sërë
lëvizjesh pasive.
Në bazë të këtyre qellimeve janë vendosur edhe diagnozat infermierore:
Dhembje shpine për shkak të inflamacionit të unazave
Dhembje të duarve për shkak të shtypjes kompresive në rrënjët e unazave cervikale
Kufizim të lëvizjeve për shkak të dhimbjes dhe lodhjes
Deficit në vetëkujdes si pasojë e dhimbjes dhe imobilitetit
Temperaturë e ulët dhe humbje në peshë
Frymëmarrje diafragmatike dhe lëvizje të kufizuara të kraharorit si pasojë e prekjes
kostovertebrale prej AS.
Ngurtësim i shpinës pas pushimit si p.sh. pas zgjimit nga gjumi
Rrezik për prishje të integritetit të lëkurës lidhur me imobilitetin dhe deficitet sensore.
c) Diagnoza infermieror përfshinë:
Prishje të komfortit e lidhur me inflamacionin që zhvillohet në kyqe;
Prishje e aktivitetit fizik;
Paaftësi për tu vetkujdesur për shkak se kyçet janë të lodhura;
Shqetsimet e pacienteve rreth sëmundjes në lidhje me prognozen e sëmundjes;
Prishje të imazhit trupor;
Ndërhyrjet infermieror përfshijnë lehtësimin e dhimbjeve dhe diskomfortit. Lehtësimi i
dhimbjes bëhet me anë të aplikimit të terapisë medikamentoze dhe jomedikamentoze.
-
30
Parandalimi i dhimbjes në mënyrë medikamentoze behet me aplikimin e barnave
anitiinflamatore.
Ndërsa me mënyrë jomedikamentoze parandalimi i dhimbjeve bëhet me aplikimin e
kompresave të ftohta ose qese me akull mbi nyjet e inflamuara. Sepse komperast e ftohta jane
analgjezike për receptorët e nervave të dhimbjes dhe relaksojne spasmat e muskujve.
Pushimi është një faktor tjetër për të lehëtsuar dhimbjen. Pushimi përcaktohet sipas
shkallës së përfshirjes së inflamacionit.
Pozicionimi i pacientit është shumë i rëndësishëm pasi që një pozitë e përshtatshem
ndikon për të minimizuar dhimbjet në kyçe.
Përmisimi i imazhit trupor ka për qëllim që të demostroj sjellje që tregojë një përmisim të
imazhit trupor si psh .pjesmarrje në aktivitete sociale.
Infermierja/i duhet që të jenë në kontakat të vazhdueshëm me pacientet dhe të fitojë
besimin e tyre, si dhe të inkurajojnë pacientët.
Infermieret duhet të bëjnë edhe promovim shëndetësor duket ju ofruar këshilla pacientëve
në lidhje mbi ushqimet që duhet të konsumojë. Ushqimi i pacienteve duhet të jetë i pasur me
vitamia A dhe C, multivitamina, të pinë sa më shumë çajra bimore, të bëjnë vizita sistematike tek
mjeku, të mos konsumojnë alkool, të mos konsumojnë duhan, të merren me aktivitete fizike, ti
kushtojne rëndësi infeksioneve urogjenitale dhe gastrointestinal.10
d) Planifikimi Infermieror
1. Vlerësimi dhe menaxhimi i dhembjes së shpines. Të vlerësohet dhembja kur pacienti
qëndron i shtrirë dhe kur ka aktivitet fizik si lëvizje, ecje ose ushtrime fizioterapeutike. Qëllimi i
zvogëlimit të dhembjes Planifikimi i administrimit të terapisë për lehtësim të dhembjes.
2. Të planifikohet orari për ushtrime fizioterapeutike.
10 E.Paka, L.Neçaj, E.Rustemi, D.Bego, A.Imami-Lelçaj, M.Çela, A.Dervishi, V.Zanaj, V.Mane Infermieristika në
specialitetet Tianë 2005
-
31
3. Pacienti vendoset në pozicion të përshtatshëm në shtrat për lehtësi të dhimbjes dhe rehati
të pacientit.
4. Matje e shenjave vitale rregullisht dy herë në ditë.
5. Dërgimi për ekzaminime plotësuese.
Dh) Zbatimi dhe kujdesi infermieror
Pacienti raporton për dhimbje të forta pas aktiviteteve fizike të ngarkuara dhe qetësohet
me pushim
Dhembja trajtohet sipas udhëzimeve të mjekut me administrim të medikamenteve
I shpjegohet pacientit emri i barit, rrugën e administrimit, dozën dhe efektet anësore
Për infermierët është me rëndësi që pacienti të jetë në pozitë të përshtatshme dhe
adekuate
Ushtrimet fizioterapeutike - ti tregohet arsyeja e aplikimit të tyre që është për qëllim të
zvogëlimit të dhembjes dhe forcimit të muskujve
Ndrysho pozicionin e pacientit herëpashere, kjo në varësi me shkallën e dëmtimit dhe
nevojës së ndryshimit të pozicionit, por gjithmonë duhet patur kujdes për shfaqjen e HTA
ortostatik
Siguro një dyshekë të mirë dhe të rehatshëm, karrocë invalidësh dhe jastëk
Mbajtjen e lëkurës të pastër, thatë dhe njomë
Siguro që pacienti të marrë pjesë në vendimet e planit të kujdesjeve, lejoje pacientin nëse
ai dëshiron që të ketë ndryshime në to
Programo procedurat për aplikimin e tyre kur pacienti është i qetë dhe jo anksioz
Diskuto me të për teknikat e menaxhimit të stresit, si terapia relaksuese, këshillimi dhe
zgjidhja e problemeve
-
32
Shiko për shenja depresioni apo tentativa për suicid, në rast se dallon ndonjë shenjë të
tyre lajmëro mjekun dhe fillo trajtimin me antidepresiv
Menaxho dhimbjen neurogjenike me anë të trajtimit farmakologjik
Ndihmo pacientin në menaxhimin e dhimbjes edhe në rrugë jofarmakologjike si p.sh.
akupunktura, terapia fizike etj.
e) Vlerësimi përfundimtar i rastit
Në fund të javës së parë të hospitalizimit të pacientëve e vlerësojmë shkallën e dhimbjes të
shtyllës kurrizore ka zvogëlim të dhimbjes Në ditën e tretë pas hospitalizimit dhembjet fillojnë të
normalizohen dhe pacienti nuk ka lëvizje të kufizuara Në ditën e katërt shenjat vitale
normalizohen dhe dokumentohen Djersitja zvogëlohet, pacientët marrin lëngje të mjaftueshme
nga goja dhe me infusion intravenoz Ushtrimet fizioterapeutike bëhen në orare të rregullta dhe
efektet e tyre janë vërejtur në ditën e nëntë të hospitalizimit- sukseset janë të pritur. Pacientit
gjendja filloj t’i normalizohet dhe është i aftë të ngritet nga shtrati dhe të kujdeset për vetveten.
f) Edukimi i pacientëve
Përqendrimi i tretmanit është në edukimin për zvogëlimin e dhembjes dhe parandalim të
përsëritjes dhe vetë tretmanin nga pacienti duke përdorur terapinë adekuate në raste të shfaqjes së
dhembjes dhe ushtrime specifike të bazuara në zbulimin e vlerësimit.
Në rast se pacientit i shfaqen dhembjet e forta në shpinë këshillohet në përdorimin e
medikamenteve analgjetik të rekomanduara nga reumatologu
Nëse dhembja shfaqet gjatë qëndrimit në një pozitë për një kohë të gjatë të korrigjohet
ajo
Korrigjimi i pozitës shtrirëse: pozitës së shtrirë
Ushtrime për lëvizshmërinë e shyllës kurrizore për të përmirësuar lëvizjen dhe
fleksibilitetin
Ushtrime për forcim të muskujve të dobët ashtu si kërkohen nga fizioterapeuti
-
33
Shmangia e përkuljeve dhe pozitave që rrisin simptomat
Pushimi i zgjatur dhe aktivitetet e ngarkuara janë të dëmshme dhe mbajtja e një jete të
shëndetshme dhe aktivitete të jetës do të zvogëlojnë shanset për përsëritje
Kontrolli i peshës – Mbajtja e peshës së pranueshme trupore do të ndihmoj në parandalim
e ngarkesë në vertebrat
Ndryshimi i stilit të jetës: ndërprerja e alkoolit dhe duhanit.11
11 http://www.slideshare.net/MirsimTovrlani/kujdesi-infermieror-tek-i-semuri-me-sindromlumbalcervikal-dhe-
torakal . http://www.uamd.edu.al/new/wp-content/uploads/2015/01/Herniadiskale-rehabilitimi-dhe-kujdesi-
infermieror.pd
http://www.uamd.edu.al/new/wp-content/uploads/2015/01/Herniadiskale-rehabilitimi-dhe-kujdesi-infermieror.pdhttp://www.uamd.edu.al/new/wp-content/uploads/2015/01/Herniadiskale-rehabilitimi-dhe-kujdesi-infermieror.pd
-
34
4. DISKUTIMI
Spondiliti ankilozues është një sëmundje reumatizmale kronike inflamatore e etiologjisë së
panjohur që prek kryesisht skeletin boshtor (nyjet sakroiliac dhe shpinë), dhe gjithashtu mund të
ndikojë në nyjet periferike, nyjet dhe strukturat ekstra-artikulare. Meshkujt kanë sëmundjen më
shpesh sesa gratë, dhe tek gratë sëmundja është më e ngadaltë me kurs klinik dhe radiologjik më
pak të theksuar. Megjithëse ndryshimet inflamatore fillojnë në nyjet sakroiliake dhe shtrihen
përgjatë shtyllës kurrizore, sëmundja shpesh fillon si enthesiti i tendosjeve të tendinit në skajet e
poshtme, dhimbje në zonën e tendinit të Akilit, fascia plantare, dhe rrokje të tjera të tendinit dhe
ligamentit. Mund të zgjasë edhe me vite, derisa të shfaqen dhimbje në nyjet sakroiliake. Dhimbja
në mëngjes dhe ngurtësia janë karakteristike, veçanërisht pas uljes. Pacientët ankohen për
dhimbje të forta dhe të shurdhër të shpinës që ndërhyjnë në gjumin e tyre, në agim. Në fazat e
hershme, dhimbja "ecën", përhapet në drejtim të shpinës në tehun e shpatullave, dhe poshtë në
mënyrë të përkulur në zonën e brinjëve deri në gjunjë. Ndërsa sëmundja përparon, kështu dhe
dhimbjet e para lokalizohen në kryqe dhe janë të pranishme përgjithmonë si ditën ashtu edhe
natën. Pacienti e përkul shtyllën kurrizore gjithnjë e më shumë, përkulja anësore është
veçanërisht e vështirë. Shtylla kurrizore ndryshon pamjen e saj normale sepse i gjithë trungu
përkulet përpara, lordoza e mesit zvogëlohet derisa të jetë e drejtë, kyfoza e kraharorit
intensifikohet, lordoza mbetet e ruajtur ose amplifikon, gjë që zgjat kokën përpara. Shifra e
pacientit përfundimisht është ndryshuar plotësisht (qëndrimi i skiatorit), pacienti u përqafua dhe
u përkul përpara, gjendje e dobët e përgjithshme, muskuj të dobësuar, anemik, nevojë e
vazhdueshme për analgjezikë. Pasiviteti relativ i sëmundjes është zbuluar të ndodhë mesatarisht
10 vjet pas fillimit të sëmundjes, megjithatë, zhvillimi i sëmundjes ka ndryshime, kështu që pas
5-6 vjet pas simptomave të para, mund të zhvillohet ngurtësi e plotë e shtyllës kurrizore.
RTG dhe imazhi klinik së bashku me testet laboratorike na ndihmojnë të diagnostikojmë këtë
sëmundje. Sedimentimi i përshpejtuar i eritrociteve, por edhe vlerat normale nuk e përjashtojnë
sëmundjen. Antigjeni HLA B27 u gjet në rreth 90% të pacientëve, me anemi të moderuar.
Qëllimi kryesor për të cilin ne gjithmonë përpiqemi në rehabilitimin e pacientëve me spondylit
ankilozues është të shmangim paaftësinë fizike sa më shumë që të jetë e mundur, dhe t'i lejojmë
personit të jetojë dhe punojë brenda kufijve të aktivitetit të mbetur. Për të përmbushur qëllimin
-
35
brenda trajtimit, ne përpiqemi të zvogëlojmë dhimbjen dhe inflamacionin dhe të parandalojmë
deformimet kurrizore. Pyrazolones, indocin dhe voltaren zakonisht merren me ilaçe, me terapi
fizike që ka efektin më të madh. Trajtimi kirurgjik përfshin alloartroplastinë e nyjeve të mëdha
dhe reseksionin e pykës së rruazave në deformime të mëdha. Kryhet terapia fizike, hidroterapia,
kinesiterapia, elektroterapia, edukimi dhe aplikimi i ndihmave. Në fillim të rehabilitimit, është
shumë e rëndësishme të edukohet pacienti, të shpjegohet rëndësia e ushtrimit të përditshëm, në
mënyrë që të ruhet qëndrimi, lëvizshmëria kurrizore, nyjet e kraharorit dhe rrënjët. Gjatë
aktiviteteve të përditshme, ata duhet të ushqejnë pozicione ku ata mbajnë kthesat fiziologjike të
shtyllës kurrizore. Është e nevojshme të shtriheni në një dyshek të fortë të barkut, pa një jastëk
ose me një prirje minimale. Noti është mënyra më optimale, dhe procedurat e tjera të
elektroterapisë dhe termoterapisë kanë analgjezik, relaksues, përmirësojnë rrjedhën e gjakut. Një
nga problemet më të mëdha është ossifikimi i kostovertebralinit dhe nyjeve kosto-laterale, të cilat
përveç dhimbjes, pacientët kanë mungesë të ndjesisë së ajrit dhe frymëmarrjes abdominale. Kjo
është arsyeja pse ne kryejmë ushtrime të ndryshme të frymëmarrjes, duke përjashtuar
frymëmarrjen e barkut. Duke kryer rehabilitimin siç duhet, ne përpiqemi t'u sigurojmë pacientëve
cilësinë më të mirë të mundshme të jetës dhe performancën normale të aktiviteteve ditore dhe
themelore.
-
36
5. PËRFUNDIM
Tema e punës sime është përqendruar në rehabilitimin e pacientëve me spondylit ankiloz dhe
kujdesi infermieror me fizioterapi. Për shkak të natyrës dhe rrjedhës së sëmundjes, është e
rëndësishme që të diagnostikohet herët për të filluar sa më shpejt rehabilitimin dhe masat
parandaluese.
Qëllimi i trajtimit dhe rehabilitimit të pacientëve reumatikë është përpjekja për të ndaluar
procesin patologjik, për të rikthyer mundësitë e humbura në aktivitetet e përditshme dhe për të
rritur aftësinë funksionale të statusit të dëmtuar të sistemit lokomotor. Kështu që, qëllimi i
trajtimit nuk është vetëm të arrihet shtypja e sëmundjeve, por edhe të vlerësohet cilësia e jetës, të
ruhet mundësia e jetesës së pavarur dhe cilësore, me gjithçka që mbart ky lloj pavarësie.
Është shumë e rëndësishme të edukohet pacienti për vetë sëmundjen, për pozicionet
parandaluese mbrojtëse, të jetë mbështetje psikosociale për pacientin për të përballuar më lehtë
sëmundjen e tij, për të inkurajuar bashkëpunimin aktiv gjatë rehabilitimit në mënyrë që të arrihet
suksesi më i mirë i mundshëm. Puna ekipore është e rëndësishme në rehabilitimin, i cili duhet të
vendosë qëllime realiste dhe të përpiqet të ndihmojë pacientin dhe të lehtësojë përparimin e
sëmundjes.
Për fat të mirë, pacientët me një pamje kaq të zhvilluar klinike janë parë rrallë sot, gjë që mund
të themi se janë lënë pas dore nga ana mjekësore, sepse qëllimi ynë është që të identifikojmë
sëmundjen në fazat e hershme, kur manifestohet vetëm nga dhimbja, mpirja dhe shenjat
radiologjike jospecifike dhe të mos lejojmë të gjitha procedurat në dispozicion për të zhvilluar
deformime dhe paaftësi të tilla të rënda të sistemit lokomotor.
-
37
6. PËRMBLEDHJE
Spondiliti ankilozues është sëmundja e dytë më e shpeshtë reumatike që prek shtyllën kurrizore
dhe nyjet sakroileake. Inflamacioni kronik në zonën e prekur shkakton dhimbje dhe kufizim të
lëvizjes. Shkaku i sëmundjes është i panjohur, faktorët gjenetikë konsiderohet se luajnë një rol të
madh, dhe prania e antigjenit HLA B-27 është gjithashtu një tipar mjaft specifik i sëmundjes.
Fillon tek të rinjtë, midis moshës 20 dhe 40 vjeç, dhe burrat sëmuren tre herë më shpesh se gratë.
Zhvillimi i sëmundjes ndikon gjithashtu në nyjet rrënjësore, ijet dhe shpatullat, kështu që
pacientët kanë një qëndrim specifik fleksioni (qëndrimi i skiatorit).
Edhe pse spondiliti ankilozues është një sëmundje e shtyllës kurrizore, dhimbja nuk është e
kufizuar vetëm në shpinë, pacientët përjetojnë dhimbje në gjoks, brinjë dhe kockë ulur.
Meqenëse kjo është një sëmundje sistemike, ndryshimet mund të gjenden në sy, mushkëri, zemër
dhe organe të tjera viscerale.
Diagnoza bëhet në bazë të historisë, ekzaminimit klinik, gjetjeve të RTG dhe testeve të gjakut.
Trajtimi përfshin masa të përgjithshme, terapi mjekësore, terapi fizike, kinesitherapy, terapi
profesionale, përdorimin e ndihmave ortopedike, dhe trajtimin operativ. Pacienti i hetuar ka 5
vjet që vuan nga spondiliti ankilozues dhe ka të gjitha simptomat karakteristike të kësaj
sëmundje. Pacienti po kalon rehabilitim dhe arsimim, por për shkak të përparimit të sëmundjes,
rehabilitimi duhet të jetë i vazhdueshëm. Matjet janë marrë në interval prej 3 muajsh dhe janë
vërejtur përmirësime minimale.
-
38
7. LITERATURA
1. Grazio S., Buljan D., Križobolja, Naklada slap. Zagreb, 2009. 2. Atkinson, Mark D., et al. Protocol for a population-based Ankylosing Spondylitis (PAS)
cohort in Wales. BMC musculoskeletal disorders.2010:11-197.
3. Durrigl T., Vitulić V., Reumatologija, Jugoslavenska medicinska naklada. Zagreb, 1982. 4. Erceg M., Ortopedija za studente medicine, Medicinski fakultet. Split, 2006. 5. Jajić I., Ankilozantni spondilitis: Upale zglobova i kralježnice. Zagreb, 1978. 6. Jajić I., Jajić Z., Fizijatrijsko-reumatološka propedeutika. Zagreb, 2004. 7. Jajić I., Jajić Z., Fizikalna i rehabilitacijska medicina. Zagreb, 2008. 8. Kosinac Z., Kineziterapija sustava za kretanje. Split, 2006 9. Majkić M., Klinička kineziometrija. Zagreb, 1989 10. Vlak T., Martinović – Kaliterna D., Rano prepoznavanje reumatskih bolesti, Sveučilište u
Splitu, Medicinski fakultet Split, 2011
11. Vlak T., Fizikalna terapija i klinička evaluacija uspješnosti liječenja bolesnika sa spondiloartropatijama. Reumatizam 2004.
12. Rudwaleit, M. vd, et al. The Assessment of SpondyloArthritis International Society classification criteria for peripheral spondyloarthritis and for spondyloarthritis in general.
Ann Rheum Dis. 2011;70:25-31.
13. Zlatkovic-Svenda M, Stojanovic R, Sipetic-Grujicic S, Radak-Perovic M,DamjanovN, Guillemin F. Prevalence of spondyloarthritis inSerbia:
aEULARendorsedstudy.AnnRheumDis.2015;74(10):1940-1942.
14. Stolwijk C, Boonen A, van Tubergen A, et al. Epidemiology of spondyloarthritis. Rheum Dis Clin North Am. 2012;38:441–76.
15. Ciurea A, Scherer A, Weber U, et al. Age at symptom onset in ankylosing spondylitis: is there a gender difference? Ann Rheum Dis. 2014;73:1908–10.
16. TAM, Lai-Shan; GU, Jieruo; YU, David. Pathogenesis of ankylosing spondylitis. Nature Reviews Rheumatology. 2010;6 (7):399-405.
17. Maksymowych, Walter P. Disease modification in ankylosing spondylitis. Nature Reviews Rheumatology.2010; 6(2):75-81.
18. Robinson, P. C, Benham, H. Advances in classification, basic mechanisms and clinical science in ankylosing spondylitis and axial spondyloarthritis. Internal medicine journal.
2015; 45(2):127-133.
19. Sweeney S, GuptaR, Taylor G, CalinA: Total hip arthroplasty in ankylosing spondylitis: outcome in 340 patients. J Rheumatol. 2001;28:1862-1866.
20. Lautermann D, Braun J: Ankylosing spondylitis - cardiac manifestations. Clin Exp Rheumatol. 2002;20(28):11-15.
21. Vinsonneau U, Brondex A, Mansourati J, Saraux A, Cornily JC, Arlès F, Godon P, Quiniou G: Cardiovascular disease in patients with spondyloarthropathies. Joint Bone
Spine. 2008;75:18-21.
22. Bond,D. Ankylosing spondylitis: diagnosis and management.Nursing Standard.2013 ;28(16):52-59.
23. Rudwaleit M, Jurik AG,Hermann KG, et al.Defi ning active sacroiliitis on magnetic resonance imaging (MRI) for classifi cation of axial spondyloarthritis: a consensual
approach by the ASAS/OMERACT MRI group. Ann Rheum Dis 2009;68:1520-7.
-
39
24. RennieWJ,Dhillon SS, Conner-SpadyB, MaksymowychWP,LambertRG. Magnetic resonance imaging assessment of spinal inflammation in ankylosing spondylitis: standard
clinical protocols may omit infl ammatory lesions in thoracic vertebrae. Arthritis Rheum
2009;61:1187-93.
25. Marzo-Ortega H, McGonagle D, O’Connor P, et al. Baseline and 1-year magnetic resonance imaging of the sacroiliac joint and lumbar spine in very early infl ammatory
back pain. Relationship between symptoms, HLA-B27 and disease extent and
persistence. Ann Rheum Dis. 2009;68:1721-7.
26. Sari, I., ÖZTÜRK, M. A., Akkoc, N. Treatment of ankylosing spondylitis. Turkish journal of medical sciences. 2015;45(2):416-430.
27. Ward, Michael M., et al. American College of Rheumatology/Spondylitis Association of America/Spondyloarthritis Research and Treatment Network 2015 recommendations for
the treatment of ankylosing spondylitis and nonradiographic axial spondyloarthritis.
Arthritis Rheumatology . 2016 ;68 (2):282-298.
28. de Avila Machado, Marina Amaral, et al. Treatment of ankylosing spondylitis with TNF blockers: a meta-analysis. Rheumatology international . 2013;33(9): 2199-2213.
29. Andreev, Alexander. Contemporary aspects in kinesitherapy (physiotherapy)in tretment of ankylosing spondylitis. Research in Kinesiology. 2015;43(1): 62-65.
30. Myasoutova, L., and S. Lapshina. Educational programs for physicians in diagnosis and treatment of ankylosing spondylitis in kazan (russia). Annals of the Rheumatic Diseases.
2013;71 :724.
31. Caron,Troy,etal.Spinefractures inpatientswithankylosingspinaldisorders.Spine2010;35(11):458-464.
32. Zochling, Jane. Measures of symptoms and disease status in ankylosing spondylitis: Ankylosing Spondylitis Disease Activity Score (ASDAS), Ankylosing Spondylitis
Quality of Life Scale (ASQoL), Bath Ankylosing Spondylitis Disease Activity Index
(BASDAI), Bath Ankylosing Spondylitis Functional Index (BASFI), Bath Ankylosing
Spondylitis Global Score (BAS‐G), Bath Ankylosing Spondylitis Metrology Index (BASMI), Dougados Functional Index (DFI), and Health Assessment Questionnaire for
the Spondylarthropathies (HAQ‐S). Arthritis care research 2011;63(11):47-58. 33. Bodur,Hatice, et al. Quality of life and related variables in patients with ankylosing
spondylitis. Quality of Life Research.2011;20(4):543-549.
34. http://www.slideshare.net/MirsimTovrlani/kujdesi-infermieror-tek-i-semuri-me-sindromlumbalcervikal-dhe-torakal
35. http://www.uamd.edu.al/new/wp-content/uploads/2015/01/Herniadiskale-rehabilitimi-dhe-kujdesi-infermieror.pd
http://www.uamd.edu.al/new/wp-content/uploads/2015/01/Herniadiskale-rehabilitimi-dhe-kujdesi-infermieror.pdhttp://www.uamd.edu.al/new/wp-content/uploads/2015/01/Herniadiskale-rehabilitimi-dhe-kujdesi-infermieror.pd