PUNIME AKADEMIKE MBI NEVOJN PR NDRYSHIME KUSHTETUESE

PUNIME AKADEMIKE MBI NEVOJN PR NDRYSHIME KUSHTETUESE

Prill 2015

2

PUNIME AKADEMIKE MBI NEVOJN PR NDRYSHIMEKUSHTETUESE

Ky dokument sht botuar n kuadr t Projektit me tem: Reforma kushtetuese nga perspektiva akademike dhe civile, mbshtetur nga Fondacioni Shoqria e Hapur pr Shqiprin, SOROS. Mendimet e shprehura n kt botim jan t autorve dhe nuk prfaqsojn domosdoshmrisht mendimet e donatorit.

Ky dokument sht prgatitur nga Instituti Shqiptar pr Studime Ligjore dhe Territoriale (A.L.T.R.I), nprmjet mbshtetjes s Fondacionit SOROS, n kuadr t Programit Reforma Kushtetuese.

3

Falenderime

Falenderojm Fondacionin Shoqria e Hapur pr Shqiprin-SOROS, i cili bri t mundur realizimin e ksaj nisme, si dhe partnert t cilt mbshtetn Qendrn A.L.T.R.I n zbatimin e aktiviteteve t Projektit: Rektoratin e Universitetit t Tirans, Fakultetin e Drejtsis t Universitetit t Tirans, Fakultetin e Shkencave Sociale-UT, Universitetin Luigj Gurakuqi Shkodr, Universitetin Ismail Qemali Vlor, Universitetin Aleksandr Moisiu Durrs, Universitetin Europian t Tirans, Albanian University, Universitetin Luarasi, Universitetin Marin Barleti, si dhe t gjitha organizatat e shoqris civile n rajonet Tiran, Durrs, Kor, Vlor e Shkodr. Gjithashtu, Qendra A.L.T.R.I dshiron t prcjell falenderime edhe pr t gjith artikujshkruesit t cilt kontribuan n kt nism nprmjet paraqitjes s punimeve t tyre akademike, n prgjigje t thirrjes s Fondacionit Shoqria e Hapur pr Shqiprin SOROS, n kuadr t Programit Reforma Kushtetuese.

4

T NDERUAR LEXUES!

Instituti Shqiptar pr Studime Ligjore dhe Territoriale (Qendra A.L.T.R.I) sht nj organizat jo-fitimprurse me karakter shkencor, krkimor, profesional, epavaruar dhe joqeveritare e cila me mbshtetjen dhe bashkpunimin e Fondacionit Shoqria e Hapur pr Shqiprin, SOROS, zbatoi nismn me tem: Reforma kushtetuese nga perspektiva akademike dhe civile.

Realizimi i ksaj nisme sht br i mundur nprmjet mbshtetjes s Fondacionit SOROS, n kuadr t Programit pr Reformn Kushtetuese. Qllimi kryesor i ktij projekti ishte krijimi i nj koalicioni me aktor nga bota akademike dhe organizatat e shoqris civile pr t vjel perspektivat e bots akademike dhe t shoqris civile mbi reformn kushtetuese, si dhe pr t zhvilluar, formsuar dhe advokuar pr nj reform t qensishme kushtetuese, n funksion t forcimit t institucioneve dhe shtetit t s drejts.

Nj nga aktivitetet e ktij Projekti q synoi, gjithashtu, vjeljen e mendimit akademik, porse ksaj here, prmes nxitjes s krkimit shkencor e shkrimit akademik, ishte thirrja e hapur pr artikuj akademik. Kjo thirrje iu drejtua t gjith bots akademike, ekspertve t fushs, studiuesve dhe profesionistve n lmin e shtetit t s drejts, pr paraqitjen e punimeve shkencore-krkimore pr reformn kushtetuese.

Pr vlersimin e artikujve t dorzuar dhe evidentimin e artikujve m t mir, u ngrit nj Bord Shkencor i posam, i prbr nga profesor me prvoj t gjat n fushn e s drejts kushtetuese: Prof. Dr. Altin Shegani, Prof. Dr. Aurela Anastasi, Prof. Asoc. Evis Alimehmeti, Prof. Dr. Fehmi Abdiu, Prof. Asoc. Dr. Sokol Sadushi. Bordi Shkencor, mbshtetur n kritere rigoroze t prcaktuara q n fillim t proesit, przgjodhi 3 artikujt m t mir pr t cilt u shprndan mime si dhe 10 artikujt m t vlersuar, t cilt do t keni mundsin ti lexoni n kt botim t veant.

Lexim t kndshm!

5

6

PRMBAJTJA

Institucioni i Presidentit t Republiks: Problematika rreth kornizs kushtetuese t formatimit dhe kompetencave t tij .................................................................................................... fq. 8Nga Prof. Asoc. Afrim Krasniqi

Nevoja pr kufizime eksplicite pr rishikimin e Kushtetuts n Republikn e Shqipris .....Nga Enrriko Kapiti................... fq. 31

Mbi paprekshmrin e proedurs s rishikimit t parashikuar n nenin 177 t Kushtetuts shqiptare....fq. 43Nga Dr. Entela Hoxhaj

Debate bashkkohore mbi strukturn e parlamentit n Shqipri.. fq.58Nga Erald Shushari dhe Arsiola Dyrmishi

Kushtetushmria e Kushtetuts kontrolli kushtetues mbi ndryshimet kushtetuese........fq. 72Nga Erind Mrkuri

Nevoja pr ndryshime kushtetuese n proesin e emrimit t antarve t Gjykats Kushtetuese n Republikn e Shqipris .............................................................. ..........fq. 88Nga Dr. Eugen Pepa dhe Doktorant Anton Gera

Ndikimi i ndryshimeve kushtetuese n rolin e Kshillit t Lart t Drejtsis pr garantimin e pavarsis s gjyqsorit....fq. 98Nga Dr. Florian Bjanku

Zgjedhjet brenda apo jasht Kushtetuts? ......................................................... ........fq. 111Nga Prof. Asoc. Mirela P. Bogdani

Pavarsia gjyqsore n Ballkan. Studim krahasues nprmjet indeksit t Smithey dhe IshiyamaNga Teuta Vodo........................................................................................................... fq. 125

Nj reform kushtetuese pr m shum kultur kushtetuese ........................................ fq. 140Nga Dr. Valbona Bala (Pajo)

7

8

INSTITUCIONI I PRESIDENTIT T REPUBLIKS: PROBLEMATIKA RRETH KORNIZS KUSHTETUESE T FORMATIMIT DHE KOMPETENCAVE T TIJ

Prof. Asoc. Afrim KrasniqiFakulteti i Shkencave Politike

Universiteti Aleksandr Moisiu Durrs

Abstrakt

Kuadri kushtetues mbi Presidentin dhe legjislacioni mbshtets i kompetencave rreth tij, kan qen dhe mbeten shtje diskutimi politik dhe shpesh, edhe t interpretimit t Gjykats Kushtetuese. N gjykimin e saj kan kaluar shtjet e raporteve President Kuvend n emrimin e gjyqtarve t Gjykatave t Larta dhe Kushtetuese, shtje t funksionimit t KLD dhe raportit me ekzekutivin, shtje t kompetencave t Presidentit n fushn e mbrojtjes, t trajtimit t dekreteve presidenciale pr emrime t rndsishme institucionale, etj. Mungesa e nj ligji organik t institucionit, si dhe paqartsit apo interpretimet ligjore q lidhen me ushtrimin e kompetencave, e kan shndrruar institucionin e Presidentit, n nj prej subjekteve kushtetuese m t prfshira n axhendn politike, publike dhe institucionale.

Ky punim merr prsipr t trajtojn aspekte m t gjera t kompetencave presidenciale, t pozits s Presidentit n kuadrin kushtetues dhe ligjor dhe shtje, t cilat pr shkak t mnyrs s formulimit kushtetues apo mungesave t formulimit, mund t shrbejn si shkak pr debate t reja kushtetues e politike mbi institucionin e Presidentit. Ai evidenton shtje e raste ku sugjerohen propozime konkrete pr ndrhyrje kushtetuese dhe ligjore. Studimi bazohet n eksperiencn shqiptare 24 vjeare t funksionit t Institucionit t Presidentit, n eksperiencat e njjta rajonale, n vendimet interpretuese t Gjykats Kushtetuese, si dhe n literaturn ende t pakt ligjore dhe politike mbi kt institucion.

Fjal kye: Presidenti, Kushtetuta, Kompetencat presidenciale, Parlamenti, ligji organik

9

1. Hyrje

Instituti i Presidentit t Republiks ka nj tradit t brisht n historin e shtetit shqiptar. Prve nj periudhe t shkurtr eksperimentale 1925-1928, institucioni i Presidentit ekziston vetm nga 1991. Baza e par ligjore ishin Dispozitat Kryesore Kushtetuese (1991) t ndryshuara n kapitullin mbi Presidentin (1992), si dhe m pas Kushtetuta e Shqipris (1998), e ndryshuar n kapitullin mbi Presidentin (2008). Midis modelit kushtetues 1991 dhe 1998 ka dallime thelbsore, q lidhen me mnyrn e zgjedhjes s Presidentit dhe sidomos, me kompetencat e tij ndaj pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ. M 1991 Presidenti kishte t drejtn e nxjerrjes s dekreteve me fuqin e ligjit, t nisms ligjore, si dhe t thirrjes dhe drejtimit t mbledhjes s qeveris. M 2008 pozita kushtetuese e Presidentit sht tipike pr modelet parlamentare, nj institucion prfaqsues, me kompetenca honorifike dhe me funksione specifike n drejtim t plotsimit dhe bashkveprimit midis institucioneve t rndsishme kushtetuese.

16 vjet pas miratimit t Kushtetuts dhe 6 vjet pas miratimit t ndryshimeve kushtetuese q lidhen edhe me zgjedhjen e Presidentit t Republiks, ende n Shqipri nuk ka nj ligj organik mbi funksionimin dhe prgjegjsit e institucionit t Presidentit t Republiks. Disa nisma t ndrmarra nga vet institucioni, nga ekspert t huaj asistues n reformat institucionale ose nga mazhoranca t radhs, nuk jan jetsuar, kryesisht pr shkak t raporteve t brishta t krijuara midis ktyre t fundit dhe institucionit t Presidentit.

Secili nga presidentt e zgjedhur dhe funksional me Kushtetutn e vitit 1998, (Rexhep Meidani/propozim i PS, Alfred Moisiu/ zgjedhje konsensuale, Bamir Topi/ propozim i PD) e ka mbyllur mandatin kushtetues n konflikt politik me mazhorancat e radhs dhe me vet forcat politike q propozuan zgjedhjen. Arsyet jan dy: kultura e brisht politike n bashkpunimin dhe bashkjetesn institucionale midis palve q kan prurje dhe mandate t ndryshme politike, si dhe konflikti i paevitueshm midis modelit t nj Presidenti q i referohet vetm prgjegjsive dhe pozits kushtetuese dhe mazhorancave t radhs, q i referohen kryesisht premtimeve dhe pritshmrive t tyre elektorale.

2. Debati permanent: President n parlament vs President nga qytetart

Shqipria sht dhe mbetet nj republik parlamentare, ku institucioni i Presidentit ka rol prfaqsues dhe koordinues, por ku kompetencat ekzekutive dhe legjislative i jan deleguar dy pushteteve prkatse kushtetuese. Zgjedhja e vitit 1991 pr President t zgjedhur n parlament kishte tri shpjegime: s pari, kalimi nga regjimi i vjetr ku lideri i PPSH ishte njhersh edhe Kryetar i Presidiumit t Kuvendit Popullor (kryetar shteti) ndikoi n gjetjen e nj forme zgjedhjeje q nuk lejon nj President aktiv politik; s dyti, vet Ramiz Alia nuk ishte i interesuar pr zgjedhje direkte dhe Presidenti konsiderohej produkt i elits politike, pra i parlamentit; dhe s fundi, modelet e demokracive t reja n shumicn e vendeve ish komuniste ishin t njjta, zgjedhje prmes p