Punoi : Klasa XII E Pranoi: Phd.Alda Biçoku

Kushtet e mjedisit ndikojne ne menyre te drejteperdrejtene shendetin e njeriut. Shumica e semundjeve si dheaspekte te semundshmerise dhe demtimeve humanejane konstatuar te jene influencuar nga faktoret nemjedis .Kjo perfshin efektet direkte dhe indirektepatologjike nga agjentet e ndryshem kimik, fizik dhebiologjik .

Ndotja e ajrit ka si burim jo vetem industrine por edhetransportin urban e infrastrukturen e demtuar rrugore,djegien e mbeturinave te ngurta, sektorin e ndertimit,djegien e gazeve propan e butan per ngrohje dhe gatim,menyren ekzistuese te pastrimit te shesheve, trotuarevedhe rrugeve etj.

Disa nga sëmundjet e lidhura me ajrin e ndotur janë :

•Kanceri•Sëmundje zemre dhe rreziku per atak•Sëmundje mushkërie si cirroza•Astma•Pneumonia dhe komplikacionet e saj•Bronkiti•Alergji të lidhura me aparatin respirator•Dhimbje koke dhe migrenë te vazhdueshme

Semundjet e lidhura me ujin dhe token e ndoturjane:

•Kolera•Tifoja e zorrëve•Hepatiti•Tularemia•Semundje kanceroze•Probleme hormonale•Probleme me shtatzenine

Ndotjet e trasheguara ne Elbasan lidhen me zhvillimet efuqishme industriale qe ka perjetuar ky qytet para viteve `90.Ndotjet e trasheguara lidhen me burime te tilla si Fabrika eCimentos, Kombinati Metalurgjik, Uzina e Ferrokromit etj., tecilat vazhdojne te funksionojne nen struktura te rejamanaxhimi. Teknologjia e perdorur ne keto uzina e fabrikanuk e merrte ne konsiderate mjedisin, si nga pikepamja eshkarkimit te mbetjeve ashtu dhe nga menyra e trajtimit tetyre. Monitorimet kryhen per SO2, NOx, CO, CO2 dhe perlenden e ngurte.

Mbetjet e trasheguara te njesive industriale konsistojne ne sasi temedha pluhurash te imta, koncentrat hekuri, skorje ferro-kromi dhembetje te tjera te ngurta si dhe ndotes ne burimet ujore te zones.

Disa nga gazrat me kryesore te cilet jane dhe ndotesit e cilesise seajrit jane Ozoni ,Dioksidi i Nitrogenit (NO2 ),lendet e grimcuara PM-10dhe PM-2.5,Dioksidi i Squfurit (SO2),Plumbi (Pb) ,Monoksidi i Karbonit(CO) si dhe Benzeni.Te gjitha keto gaze kane ndikim ne shendetin enjeriut dhe shkaktojne demtim gradual dhe te vazhdushem te sistemitte frymemarrjes(bronkeve dhe mushkerive) irritojne mushkerite , ulinrezistencen e organizmit, nxitin semundjet malinje,rritin numrin esemundjeve te astmes dhe bronshitet kronike, rendojne te semuretme zemer etj.

Vlen te behet e ditur se rajoni i Elbasanit eshte i dyti ne Europe perrastet e evidentuara te tiroideve; eshte qyteti i pare ne Shqiperi meraste anormale te lindjeve me deformime te theksuara si ne qenietnjerezore dhe ne ato shtazore.

Mosha mesatare e Elbasanit eshte me e ulet se eqyteteve te tjera, ku vlen te theksohet se jetegjatesiamaksimale e personave qe kane punuar ne zonen ekombinatit Metalurgjik dhe kane jetuar ne Elbasan rrallekalon moshen 65-70 vjeçe.

Nga opinionet e marra nga qytetaret e Elbasanit eshtekonstatuar se ndotja e mjedisit eshte alarmante dheshume shqetesuese per keto banore.

Ndotesit e Cilesise se Ajrit

Ozoni

Dioksidi nitrogenit (NO2)

Lende e grimcuar PM-10 dhe PM-2.5

Dioksid Sulfuri (SO2)

Plumbi (Pb)

Monoksidi Karbonit (CO)

Demet e Ozonit Eshte perberesi kryesor i smogut ne zonat industriale,

krijohet nga veprimi i drites se diellit mbi oksidet enitrogenit dhe perbereseve te ndryshem organik.

Demtimi ne shendet:Demtim gradual dhe te vazhdushem te sistemit tefrymemarrjes(bronkeve dhe mushkerive).

Hyn ne gazet teper reaktive.

Formohet kur lenda djegese eshte djegur ne temperaturate larta (ne z.industriale).

Ndihmojne ne krijimin e shiut acid

Efektet mbi shendetin:- Irriton mushkerite dhe ul rezistencen e organizmit dhenxit semundjet malinje

Gaz pa, ere pa ngjyre, por helmues.

CO eshte nenprodukt i skapamentos se motorit teautomjeteve sidomos kur eshte trafik i renduar dheshpejtesi e ulet. Formohet dhe ne djegiet industriale.

Demet ne shendet :- Ul oksigjenin per organet jetesore te njeriut.- Demton zemren, frymemarjen, shikimin, etj

Krijohet nga djegia e qymyrit dhe shkrirja e metalevedhe proceseve industriale.

Se bashku me NO2 perberes kryesore i shiut acid

Efektet negative mbi shendetin:- Rrit numrin e semundjeve te astmes dhe bronshitetkronike.

- Rendon te semuret me zemer

Lendet e grimcuara jane grimca qe formojne blozen.

Burimi nga fabrikat dhe uzinat dhe makinat (qefatkeqesisht vazhdon te rritet)

Ndikim mbi shendetin:1-Rrit semundjet e frymemarrjes2-Predispozon tumoret3-Lindjet premature

Te gjithe gazrat e mesiperm ndikojne drejpersedrejti neshendetin e njeriut.Nje nga semundjet e cila shkaktohetnga ndotja e mjedisit eshte asthma.Eshte konstatuar qekjo semundje ka prekur nje pjese te konsiderueshme tebanoreve te Qarkut te Elbasanit.

Plumbi gjendet ne industrine e shkrirjes dhe te baterive.

Ekspozimi nga Pb merret nga ajri dhe ushqimet

Efektet negative ne Shendet- Ne gjak, veshka, melci, sistemin nervor, etj

Gjatë analizave që kanë bërë institucionet e specializuara për matjen e

ndotjes në vendin tonë është konstatuar se banorët e Elbasanit kanë

përqindjen e plumbit në gjak nga 6mg që është e pranueshme në 8mg,

ndërsa përqindja e fenolit në gjak nga 0-40mg është rritur tej normave të

pranueshme në 120mg. E gjitha kjo ka ndikuar në shëndetin e banorëve, por

veç sëmundjeve të ndryshme tani ka të bëjë dhe me sterilizimin e popullsisë.

Çifteve të reja u është ulur mundësia për të lindur fëmijë. Sipas specialistëve

kjo quhet “Pasojë e largët e mjedisit” dhe ka shkaktuar rritjen e numrit të

kërkesave për adoptim në qytet.

Tabela e te semureve me asthme ne te gjithe Qarkun e Elbasanit .Te dhenat netabelen e meposhtme jane marre nga regjistri i personave me aftesi te kufizuar dheinvalideve te punes i cili gjendet ne Zyren Rajonale te Sherbimeve Sociale neElbasan .

Rrethi i Elbasanit

Qytetet Elbasan Lab-Mal Shushic Gjergjan Mollas Bradashesh Belesh

Nr i tesemureve

140 15 9 17 4 8 10

Rrethi i Librazhdit

Qytetet Rrajce Prrenjas Kukur Qukes Stravaj Polis Librazhd

Nr i tesemureve

8 5 5 10 3 2 3

Rrethi i Gramshit

Qytetet Skenderbegas Gramsh Kodovjat Porocan Sult

Nr i tesemureve

2 30 3 3 2

Rrethi i Peqinit

Qytet Peqin Sheze Gjocaj

Nr i te semureve 8 2 2

Ndotja e mjedisit ndikon ne menyre indirekte dhe direktene shkaktimin e semundjeve kacerogjene.

Sa me i madh te jete ekspozimi ndaj agjenteve ndotesdhe sa me e madhe te jete doza e kontaminimit, aq melarte do te jete dhe shkalla e semundshmerise.

Situata në qytetin e Elbasanit është tepër alarmante, për sa i përket

personave të prekur nga kanceri. Kjo sëmundje ku në të shumtën e rasteve

është vdekjeprurëse, vitet e fundit ka shpërthyer si një epidemi, duke

prekur me qindra njerëz. Sipas shifrave të marra në zyrën e Informacionit

Shëndetësor, numri i të prekurve me kancer ka shkuar në 200. Të dhënat e

pasqyruara tregojnë se lloji i kancerit më i përhapur është “Ca pulmoni”, i

njohur ndryshe si kanceri në mushkëri. Kanceri i mushkërive është kanceri

i trakesë, bronkeve ose i alveolave. Më i shpeshtë është kanceri i

bronkeve. Pjesa dërrmuese e pacientëve jetojnë në qytet, çka do të thotë

se ndotja është një ndër faktorët kryesorë të provokimit të kësaj sëmundje

vdekjeprurëse.

DiagnozaTumore

Te semuregjithsej

OPERACIONET

1-4 vjec

5-14 vjec

15-24 vjec

25-34 vjec

35-44 vjec

45-54 vjec

55-64 vjec

65 vjec

Viti 2002 293 23 42 72 74 40 42 236

2003 258 1 1 24 45 91 65 18 13 220

2004 328 2 6 31 40 80 92 39 38 246

2005 292 2 1 20 27 88 66 38 50 207

2006 261 1 7 26 54 88 42 43 178

2007 212 1 3 13 31 40 55 35 34 140

2008 226 26 23 45 54 36 42 146

2009 266 1 2 14 25 45 72 41 66 149

2010 307 1 3 31 47 73 74 78 132

2011 378 1 2 16 18 70 100 72 99 114

2012 381 2 13 32 51 99 85 99 81

Lloji tumorit Viti 2008 2009 2010 2011 2012Tumore te gjoksit 16 5 4 6 6Tumore te trurit 9 3 3 2 4Tumore te gjakut(leucemia) 11 3 4 6 5Tumore te mushkerive 5 1 1 2 1Tumore te mitres 5 3 4 4 4Tumore te kockave 3 1 1 - 1Tumore te lekures 3 1 2 2 1Tumore te veshkave 2 1 1 - 1Tumore te syve 2 1 - 1 -Tumore te tjera 3 2 2 2 3

Konkluzione Ndotja e ajrit ne qytetin e Elbasanit eshte nje nga problemet

me shqetesuese per mjedisin dhe shendetin.

Treguesit cilesore te ajrit jane drejt permiresimeve por jemiakoma larg treguesve te KE.

Perqendrimi i PM10 me i larte se standarti shqiptar dhestandarti i BE, shkakton dhe perkeqeson problemetshendetsore te lidhura me semundjet e zemres dhe temushkerive (azmat).

Rritja e vlerave te gazeve ndotes shoqerohet me rritjen esemundshmerive si dhe vdekjen tek njerezit.

FALEMINDERIT