pyotr kropotkin - ekmeğin fethi
TRANSCRIPT
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
1/411
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
2/411
EKMEN FETH
P.A. KROPOTKIN-teki Yaynlar
Pyotr Alekseyevi Kropotkin: Rusya'nn yzylmzn ei inde
yetitirdii simgesel nitelikte bir kiilik... Knyaz'rrikovi ve dneminin
en radikal sol teorisyenlerinden biri; isyanc, ateist, silahl anarist devrim
yanls ve btn yaamyla, en yksek ahlak ilkelerine ve Hristiyan
ahlak ilkelerine dayal bir hayatn mmkn olabileceini kantlam bir
insan; ykmann, yerle bir etmenin peygamberi ve toplumbilim, doa
bilimleri ve etikann uyumlu birleimini salamaya alan bir bilgin.
1842 ylnda Moskova'da dodu. (1) ocukluk ve genlik yllar bir
anarist devrimcinin frtnal yaamnn habercisi olmaktan ok uzakt.Yine de "evrensel vicdan", ac eken on milyonlarca insandan dolay
duyulan "sululuk duygusu", aile kitaplnn sessiz ortamnda
Plutarkhos okumalar, "tarihe ilgi duymak" gibi XIX. yzyl "Rus
ocuklar"na zg dnsel motifler, Petropavlosk zindannn da,
muhaceretin de ve nihayet devrimin Petrograd'nn da habercisiydiler.
1857 ylnda Rusya mparatorluunun ayrcalkl bir askeri okulu olan
Pajeskiy Korpus'a girdi Kropotkin ve stn yetenekleriyle ksa srede
okulun en parlak rencileri arasnda ne kt. nce, "byk
reformlar"n yaratt hava, ardndan hkmet uygulamalarnn yaratt
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
3/411
hayal krkl Kropotkin'in kiiliinin oluumunda ok etkili oldu.
ayet toplumsal dnmler Rus gerekliine yedirile yedirilegerekletirilebilseydi, gelecein anaristi belki de bambaka bir yaam
srdrecek ve Kropotkin nemli bir devlet adam, yasa yapc, reformcu
olacakt. 1862 ylnda Korpus'u bitirince, nemli kiilerle yakn
akrabal ve bizzat arn iltifatlarna mazhar olmu bir kii olarak,
Petersburg'daki muhafz alaylarndan birine girerek kendine parlak bir
kariyer yapabilecekken, Kropotkin bambaka bir yol seti kendine.
Sosyete toplantlarn, gz kamatrc balolar bir yana brakp Sibirya
yollarna dt ve Amur boylarndaki Kazak birliklerinden birine girdi.
Dou Sibirya'nn bakenti rkutsk o dnemlerde, nl devlet adam N.N.
Muravyev'in nclnde ve ilerici gen subaylarn ve aydnlarn
katklaryla oluturulan Amur grubunun, mevcut toplumsal yap ve
kurumlarn yeniden yaplandrlmas konusundaki geni kapsaml
planlarna sahne oluyordu. Kropotkin burada N.N. Muravyev'in verdii
zel grevle, ok ksa srecek olan devlet memurluu kariyerine balad.
Kropotkin reform almalarna aktif olarak katld, srgn ve hapis
cezalar sistemine ve yerel ynetim sistemine deiiklikler getiren
projeler hazrlad. Yine bu yllarda Kropotkin Amur blgesinde ve
Manurya'da gezilere kt ve bu blgelere ilikin corafi kaytlar tutan
ilk Rus aratrmac oldu.
6O'l yllarn ortalarna doru Sibirya'da toplumsal koullar deimeye
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
4/411
balad. Tasarlanan reformlar merkezi hkmete ok ciddi budamalara
urad, giderek devlet aygtnn hantall da buna eklenince reformtasarlar bsbtn ortadan kalkt. 1866 ylnda Krugo-Baykal'daki
srgn Polonyallarn ayaklanmalarnn bastrlmasndan sonra ise
blgenin koullar tepe-taklak oldu.
Btn bu koullar ve ciddi bilimsel almaya duyduu kar konulmaz
ilgi, Kropotkin'e devlet memurluundan istifay dndrtmeye balad.
1867 ylnda Petersburg'a dnd ve niversitenin fizik-matematik
fakltesindeki renimini corafya alanndaki nemli almalaryla,
aratrmalaryla btnletirdi. Bu dnemde Rusya'nn en nemli
corafyaclarndan biri olarak kabul edildi; 1868 ylnda ise mparatorluk
Corafya Dernei'ne kabul edildi, ksa bir sre sonra da fiziki corafyaubesinin sekreterliine seildi.
Daha Sibirya'dayken sosyalist dncelerle ilgilenmeye balayan
Kropotkin, 1872 ylnda yapt Avrupa gezisi srasnda M.A.
Bakunin'in dncelerinden ve I. Enternasyonalin etkinliklerinden
haberdar oldu. Anarizmdeki, otoriteye kar olu ve devrimcilik
Kropotkin'i ok etkiledi. Rusya'ya dnnce devrimci yeralt
hareketlerine katld, "aykovtsi" grubuyla iliki kurdu, iiler arasnda
propaganda almalar yrtt. 1874 Mart'nda tutukland ve
Petropavlovsk zindanna kapatld. ki yllk tutsaklktan sonra sevk
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
5/411
edildii Nikolayev Askeri Hastanesinden yurtdna kamay baard.
Bylece uzun yllar (krk yldan fazla) srecek Rusya d yaambalam oldu.
Kropotkin bu dnemde Rus ve Avrupa devrimci hareketi iinde aktif
olarak yer ald. Bir dizi anarist yayn organnn almalarna, ii
mitinglerine, sosyalist toplantlara katld, Rus yeralt devrimci
hareketiyle muazzam bir yazma yrtt. Devrimci etkinliklerinden
dolay Kropotkin ikinci kez -bu sefer Fransz makamlarnca- tutukland,
Clervo cezaevine kapatld. Kropotkin'in serbest braklmas iin
balatlan kampanyaya V. Hugo, E. Renan, E. Reklus, H. Spenser, K.
Flammarion vd. gibi Avrupa bilim ve kltr yaamnn nde gelenleri
katld.
Gmenlik yllar bilimsel ve toplumsal yaynlara kendini en youn
biimde verdii dnem oldu. "Nineteenth Century", "Geographical
Jurnal", "Britanya Ansiklopedisi" gibi Avrupa'nn en ciddi bilimsel
yaynlarnda yazlar yaynland. Londra Corafya Dernei'ninalmalarna katld, 1893 ylnda Britanya Bilim Kurulu'na ye seildi.
Kropotkin, "syancnn Sylevleri" (1885), "Ekmek ve zgrlk"
(1892), "Tarlalar, Fabrikalar, likler" (1898), "Karlkl
Yardmlamann Evrime Etkisi" (1902), "Byk Fransz Devrimi"
(1909) gibi byk yaptlarn da bu dnemde yazd.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
6/411
Kropotkin'e yurda dn yolu ancak 74 yana ulatnda, ubatDevrimiyle ald: 12 Haziran 1917 gn yurduna dnen yal devrimci
yaamnn son yllarnda, zorunluluuna ve kanlmazlna btn
varlyla inand "Byk Rus Devrimi"ne tank oldu. Byk Ekim'i
izleyen aylardaki zor dnemleri, toplumun barl biimde "devletsiz
komnizm"e geii konusundaki umut krklklarn, i sava ve yeni
devletin yaplanmasndan kaynaklanan kayglar yaamak zorunda kald.
Ancak btn bunlar insana inancn, akln, adaletin ve iyiliin zaferine
inancn ve Rusya'nn geleceine inancn sarsamad.
Yine bu dnemde Kropotkin birka kez Lenin'le karlat ve
peygamberce bir nseziyle, bu gidiin sonucunun toplumsal yaamn heralann kapsayacak btnsel bir brokratikleme olacana, devletin
yalnzca makineler reten makineler retimine ynelmesinin yeterli
olmayacana, kooperatifiliin gelitirilmesinin zorunluluuna ve
toplumun ekonomik yaamnn dzenlenmesinde esnek yntemlere sahip
olmann nemine deinen bir dizi mektup yazd(2). Kropotkin'in
mektuplarnn, adresinde, byk bir ilgi ve canl bir tepkiyle
karlandna ilikin tanklklar bulunmaktadr.
Kropotkin 1921 ylnda ld. Moskova'da Novodeviye Mezarlna
gmld.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
7/411
* * *
Kropotkin hibir zaman salt bir akademisyen-aratrmac olmad; onun
btn yaptlarnda her zaman bir hedef gzlemlenir: Anarizm ve
komnizm temelleri zerinde bir hayat ina etmeye yarayacak dnya
grne ulaabilmek. Bir bilim adam ve devrimci olarak varlnn
anlamn bu grlerin temellendirilmesinde ve propagandalarnn
yaplmasnda buluyordu.
Kropotkin'in btn felsefi yaplanmasnn temelini "anari" dncesi
oluturur; ylesine ki, byk dnr yalnzca politikada deil, doal ve
toplumsal varoluun zn kavramada da metodolojik ve etik bir anahtar
olarak kullanmak ister bu dnceyi. Greke ("baszlk", "erksizlik") tengelen "anarizm" terimi XIX. yzylda nce byk bir entelektel
akmn, daha sonraysa siyasal akmn ad oldu. W. Godwin, P.J.
Proudhon, M. Stirner, M. Bakunin, B. Tucker, L. Tolstoy vb. gibi
birbirlerinden ok farkl dnrler, toplumsal, felsefi bir akm olarak
anarizme bal olduklarn aklamlardr. Bu insanlarn dnyay
kavraylar kukusuz farkl felsefi ve ahlaki temellere dayanyordu;
toplumsal gelimenin kaynaklarn ve anlamn, toplumsal deimelerin
ara ve amalarn farkl ekilde anlyorlard. Buna karn bu
dnrlerin, toplumsal ezginin, smr ve hakszlklarn nedeni olarak
devleti ve onun siyasal-hukuksal kurumlarn grme eklinde ortak bir
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
8/411
yanlan da vard. Maarifi ideolojinin heyecanyla damgalanm yeni
zamanlarn eiinde onlar toplumsal ktlklerin nedenini, mutlakiyetidevletten, feodal hukuktan, mlkiyet biiminden ok, devlet kavramnn
kendisinde, yasalarda, mlkiyette buluyorlard. Anaristler ister monari,
ister parlamenter demokrasi, isterse devrimci diktatorya olsun btn
devlet yaplanmalarna, bundan da nemlisi, bizatihi toplumun
"yukardan aa" rgtlenmesi fikrine kar ayn olumsuz tutum
iindeydiler.
Oluumu Avrupa kaynakl gibi grnmekle birlikte anarizm salt ve saf
Avrupal deildir, Rusya kaynakldr da o ayn zamanda. Avrupa sol
dncesinin geliimi zerine byk etkileri olan M.A. Bakunin ve P.A.
Kropotkin'in dnya grleri, doal olarak, Rus devlet yapsgereinden kaynaklanmtr.
Rus toplumsal-siyasal dncesinde devlet kartl (antie-tatizm)
gelenei, Rus tarihinin yeterince aratrlmam sayfalarndan nemli bir
kesimi oluturur. "Devlet"le "toprak" ya da baka bir deyile
"hkmet"le "halk" kartl gerei zerine, bu kkl kartlk zerine
eski Slav-severler (I.V. Kireyevskiy, A.S. Homyakov, K.S. ve I.S.
Aksakov'lar) pek ok yaz yaymlamlardr. Rus ademi
merkeziyetiliinin tarihsel kkenleri, "Kirillo-Mefodiyevskiy
Kardelii" yelerince de (N.I. Kosto-marov vd.) aratrlmtr. Devlet
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
9/411
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
10/411
Kropotkin, dnce sistemini XIX. yzyln sonunda kurdu. Bugn,
XX. yzylda, devleti tm ekonomik, toplumsal ve entelektel yaamnbiricik znesi olarak grmenin trajik sonularyla kar karyayz.
Ama te yandan da toplumsal yaam anarist ilkeler esas zerine ina
etmenin ne gibi sonular yaratacann bilgisine sahibiz. Yalnzca
Gulag ve Osventsim deil, kanl Gulyay Pole ve Aragon komnleri de,
yzylmzn siyasal bilincinin aamalar arasnda yer aldlar. Bu ok
ar paha denen rneklerin de gsterdii gibi, toplumsal ilikileri
dzenlemenin demokratik mekanizmalar hangi pozisyonda ve hangi
koullar altnda yok edilirse edilsin, her zaman ayn olumsuz, yalnzca
olumsuz da deil, pek sk olarak ykc sonularn domasna neden
olmaktadr.
Yine de, anarizmin kuramclar, toplumsal dncelerin gelimesine
son derece nemli katkda bulunmulardr. Onlarn brokratik
merkeziyeti devlete ynelttikleri eletiriler, ynetsel aygtn yurtta
topluluuna yabanclamasna ynelttikleri eletiriler, bilim ve kltrn
"devletlemesinin" olumsuz sonularna ynelttikleri eletiriler,
anarizmin erevesinin ok telerine taan pek ok felsefi, sosyolojik
ve kltr-bilimsel kavramlarn olumasna ciddi katkda bulunmutur.
Devletin, insanolunun tm mutsuzluklarnn kayna olarak
sunulmas, anaristleri bu mutsuzluk kaynann yok edilmesi gerektii
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
11/411
inancna gtrmtr. Anaristlere gre halk ayaklanmalar devleti
hibir kalnt brakmamacasna, en dibine dek silip sprmeli vebrokrasinin boyunduruundan kurtulan insanolu, yaamn, akl ve
adalet esaslar zerine kendi elleriyle ina etmelidir.
Bununla birlikte, XIX. yzyln sonlarna doru, rnein Bakunin'in
yaptlarnda grld trden "tmden reddedi" arlarnn pek de
verimli sonular vermedii her gn biraz daha fazla ortaya kmtr.
Anarizm olumlu, yapc, yaratc programa iddetle ihtiya duymutur.
Kropotkin ise anaristler iinde bunu ilk hissedenlerden biri olmutur.
Btn yaptlar iinde bir tek ilk yapt olan "syancnn Sylevleri",
anarizm asndan neyin reddedilmesi gerektii konusunun
aklanmasna yneliktir. Sonraki yaptlarnda Kropotkin doann vetoplumun gelime yasalarnn ve devletsiz toplum kurmann olanaklarnn
aratrlmasn kapsayan konsepsiyonlar yaratmaya alm tr.
Kendisinin Holbach, Diderot, La Mettrie vb. gibi aydnlanmaclar ve
Kant, Bakunin, Darwin, Huxley, Spencer vb. gibi XIX. yzyl
dnrlerinin geleneine bal olduundan sz eden Kropotkin, nne
hedef olarak doal ve toplumsal hayatn btn ynlerini betimleyebilecek
bir "sentetik teori" yaratma hedefini koymutur. Onun grne gre
byle bir felsefe u ilkelere dayanmaldr: lk ilke, "Hegelciliin sahte
miras"ndan kurtulu ve diyalektik metodun yerini "kat bilimsel
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
12/411
tmevarmsal metodun" almasdr; ikinci ilke, evrim dncesidir (hem
doann, hem de toplumun gelimesini aklayan dnce olarak evrimdncesi); ve nc ilke, anarizm (toplumsal zgrle giden yolu
aan anarizm). Kendine byle bir yol izen Kropotkin, ok geni bir
evreye yaylm olan deiik sorunlarn zmne ynelir: XIX.
yzyln sonundaki yeni bilimsel bulularn zellikleri; insan kiiliinin
z ve insann bilme (kavrama) ve iliki kurma yetenei; yeni
zamanlardaki felsefi dncelerin gelime sorunlar; sosyalist proje ve
plan deneyimleri; tarihin kaynaklar, anlam ve amac; siyasal sistemler
ve devlet mekanizmalarnn fonksiyonelletirilmesinin bal olduu
yasallklar vb.
Kropotkin'in felsefi almalar, XIX. ve XX. yzyllarn eiindekibelli bal toplumsal gelime eilimlerinin nemli bir yanstcsdr. Bu
dnem, Avrupa kltrnde, "uygarlk krizi", "Avrupa'nn bat" vb.
gibi duygu ve dncelerin kol gezdii bir tr "yeni eshatologizm"in,
endstriyel ilerlemenin yaratt dizginlenemez iyimserlikle ve eski
uygarln ykntlar arasndan domakta olan "yeni toplumsal yap"yla
birletii olduka kendine zg bir dnemdir. XIX. yzyln hemen
btn klasik sol dnce akmlar, dnemin toplumsal elikilerinin,
Avrupa'nn uygarlk alannda kazand yeni baarlardan (bireycilik,
pazar ekonomisi, temsili demokrasi, hukuk devleti vb.) bazlarn
reddederek zmlenebileceini ngryorlard.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
13/411
"Msr, Asya, Akdeniz kylan, Orta Avrupa, birbiri ardnca tarihselgelimenin oca oldular," diye yazyordu Kropotkin. "Ve her seferinde,
gelime, ilkel komnal toplum aamasndan balyor, sonra ky
toplumuna, sonra zgr kentlere ve en sonra her eyin donup kald
devlet dnemine geiliyor." Birbirini izleyen bylesi bir dairesel
aamalar dizisinden, Kropotkin'e gre, Eski Msr, Asur-Babil kltrleri
dneminde de geilmiti.
Gnmzde, Avrupa uygarlnn da sonunun geldiini dnen
Kropotkin, bu "son"dan patriarkal deerlerin yerini endstriyel deerlerin
alacan gz ard eden tutucular gibi kltrlerin lm eklinde ktmser
ve trajik eyler beklemiyor, olaya iyimser bir adan bakarak "burjuva" ve
"brokratik" Avrupa uygarln bekleyen sonu, barnda anarko-komnist bir toplum dzenini yaratacak ideal bir yapnn preld olarak
gryordu. XVIII-XIX. yzyllarn "klasik topyalar" gelenek ve ruhuna
uygun olarak, insann kendini mutlu ve zgr duyumsayaca, zerinde
en kk ayrntlarna dek allm bir toplumsal yap plan
sunuyordu. Tabii, onun tarih felsefesinin devresel (sklk) mantnn
ierdii eliki nedeniyle daha ok "tarihin mutlu sonu" olarak
alglanabilecek bir durumdu bu.
Kropotkin, ardnda, henz yeterince girilmemi, aratrlmam
binlerce yazdan oluan ok zengin bir ariv brakm tr. (3)
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
14/411
S.A. Mindoyants
(1) Kropotkin, ardnda, tm yaamn ayrntlar yla anlatt mkemmel
bir anlar kitab brakmtr (Bkz.: Bir Devrimcinin Notlar. M. 1988).
(2) Kropotkin'in 1918-1920 yllarnda Lenin'e yazd mektuplar ne
yazk ki gnmze dek yaymlanm deil. erikleri ve simgesel
nitelikte neme sahip olularyla bu mektuplar V.G. Korolenko'nun A.V.Lunaarskiy'e yazd, -yine ayn dnemi deerlendiren- mektuplaryla
karlatrlabilir belki. (Bkz.: "Novy Mir". 1988, No: 10, s.198-218). Bu
mektuplara urasndan burasndan deinen baz yaynlar olmad deil
(Bkz.: E.V. Staros-tin, "V.l.Lenin ve P.A.Kropotkin Ne Zaman ve Ka
Kez Karlatlar?" Arkeografi Yll, 1968, Moskova 1970, s.225-229;
N.M.Pirumova, "Mektuplamalar ve Bulumalar", "Yurt", 1989, No: 1,
s.26-31. 1 Bkz.: Bon-Bruyevi V.D., "P.A.Kropotkin'in Ans",
"Lenin'den Anlar", Moskova, 1969, s.446-452.
(3) Kropotkin'in yaymlanm yazlarn ve ariv belgelerini sistematik
bir ekilde dzenleme anlamnda E.V. Starostin ok nemli bir alma
yapmtr (Bkz.: Starostin E.V. PA.Kropotkin (1842-1921).
Bibliyografya: M., 1980).
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
15/411
YEN BASKIYA NSZ
Daha ok Fransa'daki toplumsal dnmleri gz nnde
bulundurarak kaleme aldm bu kitab yazmamn zerinden yirmi be
yldan fazla zaman geti. Birinci Enternasyonalin, iEnternasyonalinin kuruluuna katlan kuakla, Paris Komn nn kl
art eylemcileri henz yayorlard; ve evrelerinde gericiliin zafer
lklarn duya duya bu insanlar sosyalist devrim hareketine
inanlarn yitirmilerdi.
Toplumsal devrim dncesi bir tek Hankistler (merkezi devlet
komnizmi yandalan) arasnda yayordu, bir de Birinci
Enternasyonalin, devletsiz anarko-komnizm ya da kolektivizm
ilkelerine ballklarn smsk srdren bir avu anaristi arasnda
yayordu. Bu kitapta ben ite bu dnceleri -yani sermayenin ve
devletin boyunduruundan kurtulmu topluluun alabilecei nlemlereilikin anlaymz- akladm.
Kukusuz toplumsal yeniden yaplanmann ayrntl planlarna ynelik
bir taslak izebilmenin mmkn olduunu dlemiyordum. Aklmdan
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
16/411
geen, toplumsal devrimin karsna kacak devasa sorunlar zerinde
devrimcilerin dnebilmelerini salamaya ynelik bir plan genelhatlaryla ve kabataslak sunmakt.
spanya'da, bu kitapta aklanan dnceler iilerce hemen
benimsendi. "Ekmein Fethi" (kitaba bu ad takmlard) (1) iiler -daha
ok da anaristler arasnda- sk kullanlan bir tr deyim oldu. Merkezi
devletin her zaman en byk ktlk kayna olarak grld bu
lkede, toplumsal devrimin zgr komnler yoluyla hayata geirilmesi
tam bir onayla karland.
Ne var ki Avrupa'da gericilik gitgide g kazanyordu. Btn lkelerin
sosyal demokratlar iilere, bundan byle -yani devlet glerinin yksek
gelime dzeyine eritii koullarda- devrimin olanaksz olduunu telkin
ediyorlar, halihazrdaki "sermaye konsantrasyonumun kapitalist saysn
byk lde azaltmayacan ve kk sanayi ile kk ticareti yok
etmeyeceini alyorlard. Bu telkinler ve propagandalar stn geldi.
Toplumsal devrimin yakn olduuna duyulan inan gitgide zayflad. o
hale geldi ki, bizim arkadalarmz arasnda bile, toplumsal devrimin
alaca biimler zerine kafa yormann gereksiz olduunu syleyebilenler
kt. "Ne zaman olacak bu devrim? ki yzsene sonra m?" diyorlard.
Oysa Dnya Sava son be ylnda bu trden umutsuz dncelerin
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
17/411
ne kadar yanl olduunu ortaya karmtr. Bir yandan, gerek
mttefiklerde, gerek Almanya'da sava, devrim falan olmakszn devletsosyalizmini ortaya karrken, bir yandan da ngiltere'de sava yllar
iinde devlet ekmek, et, eker gibi tm mallarn hem toptan hem de
perakende alm satmlarnda balca stenci olarak ortaya kmtr.
Demiryollarnn ve kmr ocaklarnn ynetimini de devlet stlenmitir.
Yiyecek maddeleri retiminin balca tevikisi yine devlet olmutur.
te yandan Fransa ve talya'da kent ynetimleri gda retim ve datm
ilerini stlenmeye balamlardr.
Avrupa'da ilk toplumsal honutsuzluk, denilebilir ki, komnizmle ve
rnlerin ihtiyalara gre datmyla sonulanmtr. Bylelikle, bu
kitapta ele alnan mesele, hayatn pratiinde, ok byk lekli olarak
gereklemitir.
ilerin bir baka talepleri daha gereklemitir. Fabrikala rn,
atlyelerin, her trden retim yaplan iliklerin ynetimine katlma
istekleri -savatan nce topik, yani gerekleemez olarak grlen buistekleri- ngiltere'de yalnzca kabul edilmekle kalmam, buna ayrca
hkmet komisyonunca, btn sanayi iilerinin retici karlarn
temsil eden yeni "ii parlamentosu"nun zorunlu olduu kabul de
eklenmitir.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
18/411
Ve son olarak bizde, Rusya'da, iki yldr, yz elli milyonluk bir halkn
ekonomik yaamnn komnist ilkelere dayal olarak ok geni lekteyeniden yaplandrlmas giriimleri sryor. Bu giriimler srasnda,
merkezilemi brokratik karakterli devleti yeniden yaplandrrken
dlen byk yanllar, kapitalist retim ve tketim tarzndan
toplumsal tarza gerek, canl bir geii salayacak koullar zerine ok
nceden kafa yormaya balamak gerektiini aka gstermitir(2).
Ama hayat ilk baarsz giriimde aklp kalmad iin; bunu
kanlmaz olarak btn lkelerde ayn yndeki baka dnmler -kimi
lkelerde ou zaten balam dnmler- izledii iin, her sosyalist
doal olarak kendine ve insanla kar bir bor duygusu iindeydi:
Kapitalist olmayan, daha gzel bir toplumsal yapya geiin u andayaamakta olduumuz korkun aclar, hastalklar, yitikler, akl almaz
ykmlar olmakszn salanabilecei koullarn aratrlmasna zihinsel
ve bedensel varlnn tm gcn, enerjisini harcama borcu...
1864 ylnda Fransz ve ngiliz iilerince kurulan ilk iEnternasyonali'nin gndemini zellikle kapitalizmden komnizme
geiin koullarn irdelemek oluturuyordu.
Ama burjuvazi ve i entrikalar bu byk gc yerle bir ettiler; bunun
zerine ilkinin yerini kinci Enternasyonal ald. Ancak bu, Birinci
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
19/411
Enternasyonalden farkl olarak iilerin deil, sosyal demokrat partilerin
birliiyle olumutu ve nne hedef ola rak nce "iktidarn elegeirilmesi"ni koymutu; sosyalist dnm ise bu iktidar araclyla ve
daha sonra gerekletirilecekti. Bizden de, toplumun merkezden
ynergelerle deil, yerinde, aadan yukar yaplandrlmas
gerektiinden sz edenler bo hayal peinde komakla sulandrldlar.
Gemi, gemite kald; o bakmdan biz bu tartmalar bir yana
brakyor ve gelecee bakyoruz. Gelecee deer veren, gelecekte
baarl, canl bir toplumsal devrim grmek isteyen herkes, byle bir
devrimin baaryla gerekleecei koullar zerine ciddi ciddi
dnmek, kafa yormak zorundadr. Bilimin zerine den, toplumun
mevcut glerini ve yeniden yaplanma imkanlarn irdelemektir; bizimyapmamz gerekense, yaamn koullarn -kitaplara, brorlere gre
deil- kylerde, iliklerde, fabrikalarda, demiryollarnda, madenlerde...
bizzat yaamn iine girerek, yaama katlarak aratrmak, renmektir.
Bizim hem eski dzenin direnme gcn, ona bu gc veren
mekanizmalar tanmamz hem de yeni dzeni kuracak yeni ve yapc
gleri uyarmamz, uyandrmamz gerekir.
Bu kitapta, yeniden yaplanma konusunda izlenebilecek olas
dorultulardan biri gsterilmitir. Bir baka olas -yine anarist-
dorultu ise, arkadalarmzdan sendikalist Puje (Pouget) tarafndan
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
20/411
"Devrimi Nasl Yapacaz?" adl kitapta gsterilmistir. Arkadamz bu
kitabnda sosyal devrime profesyonel sendika birlikleri asndanbakmakta ve sendikalistlerin sosyal devrimi nasl anladklarm
aklamaktadr. Bu kitabn da yaknda Rusaya evrileceini
umuyorum(3).
Keza, Proudhon'un sosyal devrimi nasl anladna ilikin grleri -en
azndan, bu grlerin Gilom tarafndan yaplan zetlemesi(4)- ve
Proudhon'un Amerika'daki takipisi Edward Bellamy(5)'nin "Eitlik"
adl kitab en nihayet Rusaya evrilir diye umuyorum. Bir baka
umudumuz da, Rusya'da artk Alman sosyal demokratlarna duyulan puta
taparca dknln zayflamas ve ngiltere'de (munitsipal
sosyalizm(6), gildey sosyalizmi(7)), Latin lkelerinde (komnalizm vb.)
neler olup bittiine ilgi duyulmasdr.
Hayatn; topran, sanayinin, ticaretin kamulatrlmas gibi sorunlarn
yanma getirip koyduu bu sorunlar zerine sahip olunan genel bilgi ok
yetersiz. Hayat artk derin deiiklikler istiyor. Eskiden olduu gibiyaamdan habersiz olmaya devam edersek, her yeni giriimimiz
kanlmaz olarak baarszlkla sonulanacaktr.
u anda kitabm yeniden okurken ne gibi duygular iinde
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
21/411
bulunduumu herkes kolayca anlayacaktr sanrm. Egemenlerin
buyruklarna kr krne uymann deil, herkesin katlaca, zgribirlii ilkeleri zerinde ykselteceimiz salam yapya konulacak ok
saydaki tatan biri olur, dilerim bu kitap.
P.Kropotkin Dmitrov, Haziran 1919
1 La conquista del pan. Barcelona, 1900.
2 nsz 1919 Hazirannda Dmitrov'da yazlmtr. Rusya'ya
dnnden sonra Kropotkin aktif siyasal faaliyetlerde bulunmamtr.
Onun byle bir tutum almay yelemesinin nedenlerini S.G.
Kropotkina, "P.A. Kropot-kin'in Rus devrimine neden katlmadn
soranlara yant" adl elyazs notlarnda aklamtr (SSCB Merkez
Devlet Arivi, F.1129, Op.3. Ed.Hr.292)
3 Fransz sendikalist E. Pouget ve E. Patou'nun "Devrimi Nasl
Baaracaz?" adl kitaplar 1920 ylnda Kropotkin'in nszyle
"Emein Sesi" yaynevince yaynlanmtr. Fransa'da yzylbalarnda gerekleen toplumsal devrimin etkisiyle toplumun
sendikalist esaslara dayal bir rgtlenmeye gideceini ve iverenlerle
mcadele etmenin arac olarak domu bulunan sendikalarn, yava
yava tm toplumsal retimi ve tketimi kontrol eden retim
korporasyonlanna dneceklerini ne sren topik dnceler yer
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
22/411
alyordu kitapta.
4 D. Gilom'un "Proudhon'a Gre Anari" (Londra, 1874) adl yaptkastedilmektedir. Armand Ross'un tanklna gre, Gilom'un
Proudhon'un grlerini sistematize ederek zetlemek fikri M.
Bakunin tarafndan da iddetle desteklenmitir.
5 Bellamy Edward, "Geriye Bak - Looking Bacfavard" (1887) adl
nl topyann yazar; bir baka yapt da "Eitlik - Equality"(1897)adn tayan Bellamy'nin yaptlar XIX. yzyl sonlarnda ok
nlenmi ve hemen Avrupa dillerine evrilmiti. Kapitalizme iddetli
eletiriler ynelten Bellamy, zel mlkiyetten kaynaklanan
bireyciliin ve eitsizliin ste sinden gelebilmek iin "toplumsal
kapitalizm" neriyordu. Bunun iin Amerikan ekonomisinin
yaplanmas rnek alnacak, ancak buradaki zel mlkiyetin yerini
toplumsal mlkiyet alacakt. Proletaryann devrim mcadelesini
iddetle knayan Edward Bellamy'ye gre, ii snf, snfsal dar
grll ve programnn sl nedeniyle herhangi bir devrimi tek
bana baarabilecek gte deildi. Toplumun en yksek etik ilkelere
dayal olarak yeniden yaplandrlmas, ancak tm snflarn, tmulusun katlmyla gerekletirilebilir.
6 XIX. yzyl sonlar XX. yzyl balarnda ok yaygnlk kazanm,
yerel ynetimlere ok nem veren, ulamn, elektrik, gaz retim ve
datmnn belediyelere verilmesiyle kapitalizm iinde sosyalizm
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
23/411
"yetitirilebileceini" ne sren bir gr.
7 ngiltere'de XX. yzyln ilk eyreinde ii hareketi ve sosyalisthareket iinde ok yaygnlk kazanan bu akmn kuramclar, "devlet
sosyalizmi" yerine, "gildiya" ad verilen ve ekonominin temelini
oluturan tccar ve zanaatkar birliklerine emekilerin gnll
katlmlaryla gerekleecek bir sosyalizm modeli zerinde
duruyorlard.
RUSA LK BASKIYA NSZ
Rusa evirisini elinizde tuttuunuz "La Conquete du Pain"de,
anarist komnizm ilkeleri zerinde bir sosyal devrimin nasl
gerekletirilebileceinin taslan izmeye altm.
Mevcut toplumsal yapnn hem ekonomik ve politik adan eletirisini,
hem de temsili ynetimle, yasa ve iktidar olgularyla ilgili ykp yerle bir
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
24/411
etmeye altm kr inanlar asndan eletirisini daha nce "Paroles
d'un Revolte" ("ada Yapnn zlmesi" ya da "Bir syancnnSylevleri")(1) adl kitabmda ele almtm. Bu eletirel derlemenin
sonu hkm uydu: Toplum, u anda zel ellerde bulunan ve yaamas,
retmesi iin kendisine gerekli olan topraa ve bugne dek biriktirilmi
olan btn zenginliklere zorla el koymaldr... Fransa'da "Le Revolte"
gazetesinde bamakale olarak yaynlanan bu yazmdan dolay tutuklanp
cezaevine tkldm.
yl sonra cezaevinden knca, bu arada Paris'e tanm olan ve
adli kovuturma sonucu adn "Le Revolte"den "La Revolte"ye (2)
evirmek zorunda kalan eski gazetemde yine ayn almay srdrdm.
Bizim dncemize gre toplumsal bir devrimin nasl
gerekleebileceini ve gereklemesi gerektiini aklamaya giriirken,
bir ideali anlatmaktansa, bugnk toplumsal yapdan komnizme,
anarizme geiin devrim annda nasl gz pek ve akll olmay
gerektirdiini; koullar kendiliinden bizi bu yne itecek olmaklaberaber, baz eylerin de bize bal olduunu (rnein toplumda kendini
gstermeye balayan arzular gerekletirme yolundan m yrmeli,
yoksa toplumda kklemi ve henz tmyle temizlenememi
nyarglara boyun eip gemiin bizi uaklktan baka bir yere
gtrmeyecek olan toz toprak iindeki khne yolundan m yrmeli...
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
25/411
gibi) somut bir rnek zerinde gstermenin daha iyi olacan
dndm.
Somut rnek olarak Paris'i aldm. Bunun nedenleri unlard:
Her ulus, -isterse en uygar, en ilerisi olsun- ayn paydada
toplanabilecek bir btn deildir. Bu byle olmad gibi hatta o ulusun
deiik kesimleri daima farkl gelime basamaklarnda bulunur.
Hatta Fransa, 1789-1793 ve 1848 gibi iki byk devrimine karn,
lkede on dokuzuncu yzyl boyunca gereklemi bulunan o muazzam
maddi i ilerlemiliine karn (Hindistan ve teki mazlum lkeleri
smrerek zenginlemi bulunan ngiltere gibi d deil, i ilerlemilik),
son yzylda halkn her kesiminden insanlarn katld o son derece
frtnal politik hayata karn, evet, btn bunlara karn Fransa hl
eskiden olduu gibi, halkn birbirinden ok farkl kesimlerinin
birbirleriyle ilintisiz birliktelii olarak tanmlanabilecek aglomerat bir
grnm iindedir. Hatta lkenin kuzeybat blgeleri bugn bile lkenindousundan yarm yzyl geridir.
Fransa'nn batsyla dousu, gneybatsyla kuzeydousu, orta
kesimlerdeki platolar ve Rhne havzas tmyle birbirlerinden ayr
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
26/411
dnyalar gibidir. Byk Devrim, yani kaptrlm bulunan kimi kyl
haklarnn yeniden kazanld, kyllerin iki yz, yz yl nce feodalbeyler ve manastrlarca el konulan topraklarn zorla geri aldklar kyl
hareketi ve kentlerdeki iliklerin yar feodal bamllktan ve monarik
egemenlikten kurtulmalarn salamaya ynelik kent ayaklanmalar, bu
geni kapsaml halk hareketi Fransa'nn daha ok gneydou, dou ve
kuzeydou kesimlerinde kendini gstermiti; oysa ayn anda lkenin
kuzeybats, bats soylularn ve kraln kalesi gibiydi, hatta bunlar
Vendees ayaklanmas srasnda Jakoben cumhuriyetine kar ibirlii bile
yapmlard. Ne var ki, lkenin dou-bat olarak ayrl bugn de
geerlidir. imdiki cumhuriyetin balang gnlerinde yaplan seim, -
Fransa'nn cumhuriyet mi yoksa monariye dn m istedii ve 363
milletvekilinin belirlendii seim- sonunda ortaya kan harita, artc
lde benim 1788-1792 yllar arasnda ayaklanmalara sahne olan kent
ve kyleri iaretlediim Fransa haritasyla rtt. Kuzeybat ve bat
Fransa'nn kylk kesimlerinde cumhuriyet ideallerinin zihinlere
yerleebilmesi ancak cumhuriyetin zaman iinde yerine oturmasyla
olabildi.
Fransa'nn dousuyla bats, gneybatsyla kuzeydousu, lkenin orta
kesimini oluturan platolar ve Rhne vadisi birbirlerinden ayr dnyalar
olmay hl srdryorlar. Ve bu farkllk yalnzca bu blgelerin kyl
ahalisi arasnda deil (yan sanayilemi kr zanaatkarlar olan Fransz
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
27/411
Yura'lanyla Brton kylleri iki ayr milliyettir), kentsel nfus iin de
geerlidir. Marsilya ya da Saint-Etienne ve Rouen' Ren'le kyaslayn,yeter: Papazlara ve krala bugn bile nerelerde inan duyuluyor,
greceksiniz!
Yzyllar boyu merkezi devlet yaps olmasna karn Fransa, ondan da
ok talya ve hepsini geride brakarak spanya, yalnzca bakent
memurlar ynnden -o da yzeysel olarak- ortak noktalan olan, her biri
kendine zg, yalnzca kendine benzer lkelerdir. Aslnda Latin lkeleri,
hatta bu arada Fransa, alabildiine federal ruhlu lkelerdir ve nefret
ettikleri partiklarizmle federalizmi (yani ayr blge ya da kentlerin
kendi bamszlklarna dknln) birbirine kartran devleti
Almanlar ve Alman Jakobenleri onlar kesinlikle anlayamazlar.
Bu bakmdan da benim ahsen Fransa'daki toplumsal bir devrimin
kesinlikle Jakoben deil, tm devlet kapsamnda deil; yerel, cemaatler
kapsamnda olacana hi kukum yok. lkesini tanyan ve kafas
Jakoben merkeziyetiliiyle karmam her ilerici Fransz, (tpk
spanya'da Pi-i-Margal gibi) lkesinde devrimlerin kesinlikle bamsz
komnlerin ilan eklinde gerekleeceini bilir: Tpk 1871'de Paris ve
Sain Etienne'de ilan edilen komnler ve "Bakuninistler"in Lyon ve
Marsilya'da ilan etme giriiminde bulunduklar komnler gibi. Fransa'da
toplumsal bir devrimin tohumlan ne ulusal parlamentoda, ne de
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
28/411
konvansiyonda olacaktr. Bu i parlamentoyu fazlaca umursamayan -
tpk 1792 ve 1793 yllarnda Paris'in rkn konvansiyonun tehditlerinifazla umursamad gibi- ayr ayr kentlerde gerekleecektir.
Yine, ok olasdr ki, devrim farkl kentlerde farkl geliim izgisi
izleyecek, ayaklanan ve bamszln ilan eden her komnde insanlar
yirminci yzyln nlerine diktii sorunlar kendi yerel koullarna ve
gereksinimlerinin gereklerine gre zmleyeceklerdir. Bir baka
deyile, Latin lkelerinde bir devrim baladnda, bu devrimin son
derece canl, hareketli, ok ynl, yerel bir karakter alacana hi kuku
yoktur. Tpk, on ikinci yzyldaki "kentler devrimi" gibi... (ne gzel
tasvir etmitir, Augustin Thierry bu devrimlerin balangcn!)(3)
ngiltere'yle Belika ve Hollanda'nn pek ok kentleri iin de ayn eysz konusu. Hi kuku duymadm bir baka nokta ise, Rusya'nn, u
benim koca anayurdumun, ayr ayr blgelerinde, kentlerin inisiyatifi ele
almasyla, ncelikle topran, ksmen de fabrikalarn kamulatrlmas,
bunu takiben de, artel esaslar zerinde tarmn, ksmen de snai retimin
rgtlenmesi giriimleri balatlmadka, sosyalist dorultuda (retim
aralarnn kamulatrlmas balamnda) tek bir adm bile
atlamayacaktr.
"Revolte"de Fransz iileri iin yazdma gre, elbette, ele aldm
rnek genelde Fransa, zelde de onun en ilerici kenti olarak Paris'ti. Ve
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
29/411
bu yazlarmda her eyden nce Paris gibi byk bir kentin hem
kendisinde, hem de yakn evresinde bir toplumsal devrimi naslgerekletirebildii ve 1793 ylnda cumhuriyet Fransa'snda olduu
gibi, toz toprak iindeki eski zaman savunucularnn drt bir yandan
ynelttikleri saldrlarna karn bu devrimin kklemesini nasl
baarabildiini gstermeye almtm.
Bu kitabn sonunda,"neyi, nasl retmek?" sorununa gelip dayandm
grdm. Ve bu sorunu, elimden geldiince, bir sonraki kitabm olan
"Tarlalar, Fabrikalar ve Atlyeler"de (ngilizce ad "Fields, Factories and
Workshops") ele aldm.
P.Kropotkin Ocak, 1902
1 "Paroles d'un Revolte" yapt Paris'te Franszca olarak 1890 ylnda
yaynlanmtr. Yaptn temelini Kropotkin'inLe Revolte veLa Revolte
gazetelerinde yaynlanan yazlar oluturur.
2 "La Revolte" ("syanc") gazetesi 22 ubat 1879'dan 10 Eyll 1887'ye
dek Cenevre'de, daha sonra 1881'den balayarak Paris'te
yaynlanmtr ve 1883 ylnda tutuklanmasna dek gazetenin
redaktrln ve ou yaznn yazarln Kropotkin yapmtr. 17
Eyll 1887'den 10 Mart 1894'e dek gazete "La Revolte" ("isyan")
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
30/411
adyla yaynlanmtr ve bu dnemde gazeteyi nl anarist Jan Grav
ynetmitir.3 Avrupa historiografisinde "toplumlarn tarihi"ni, farkl toplumsal
katmanlarn birbirleriyle ilikilerini ve savamlarn yazmaya ilk
girien tarihilerden biri. XI.-XII. yzyl Avrupa tarihinin "kentler
devrimi" ya da "kent komnleri hareketi" ad da verilen olaylarn
byk bir dikkatle inceleyen Thierry, bu olaylar zgr ve adil bir
toplumsal yapya ulama konusunda Avrupa tarihinde tank olunan ilk
giriimler olarak deerlendirmitir.
FRANSIZCA LK BASKIYA NSZ
Pyotr Kropotkin, kitab iin nsz yerine gemek zere bir eyler
yazmam rica edince, bir para tedirginlik duymama karn onun bu
isteini yerine getirmeye karar verdim. Benim onun gzel szlerine
yenilerini ekleyip de o anlaml szler zincirinin gcn, bysn
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
31/411
zedelemek gibi bir niyetim yok elbette. Ama burada dostluk kavram
benim balatcm olsun. Fransz "Cumhuriyeti"lerinin incelikli, yksekzevklerin Rus arnn ayaklar altnda srndn dndkleri u anda,
bu arn, egemenlii altndaki topraklarn herhangi bir kesinde
krbalaya krbalaya ldrmekten, bir hcreye kapatp on yllarca
unutmaktan, yahut ssz bir kede sessizce ipe ekmekten zevk duyaca
zgr insanlarla dostluk kurmak bana zellikle ok ho geliyor. Bu
dostlarn arasnda bir an iin de olsa, genliklerinde sesleri kslana dek
"zgrlk!" "zgrlk!" diye haykran, imdiyse "Marseyez" yerine
"Tanrm, kralmz koru!" arksyla uzlamaya abalayan dneklerin
irenliklerini unutabiliyorum.
Kropotkin'in bundan nceki kitab "Paroles d'un Revolte" (Rusaya
"ada Sistemin k" adyla evrildi), sefil ve acmasz burjuva
toplum yapsnn ateli bir eletirisi niteliindeydi ve devrimcileri
kapitalist devlete kar savamaya aryordu. Bu yeni kitapsa, ok
daha barl karakterde olmak zere, ilkinin devam niteliinde. Bu
kitapta, toplumun yeniden yaplandrlmas iin aba harcamay itenlikleisteyen btn drst insanlara arda bulunuluyor, bankalarn ve
devletin ykntlar zerinde gerek insanlk ailesini en nihayet ina
edebileceimiz yakn gelecein ana aamalar genel izgileriyle
aklanyor.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
32/411
"La Conquete du Pain" (Ekmein Fethi) kitabnn baln, "bir tek,
insann karnn doyuraca ekmek olarak deil", en geni anlamdaanlamak gerektii tabiidir.
Gnmzde eer yrekli, gz pek, yce gnll birtakm insanlar
sosyal adalete ilikin ideallerini yaama geirmek iin urayorlarsa, biz
de bir tek ekmeimizi elde etmekle uraamayz, hatta bu ekmee tuzla
arap da eklense bile. Akla uygun dzenlenmi bir yaam iin zorunlu,
hatta zorunlu da deil, gerekli, yararl olabilecek her eyin kazanlmas,
elde edilmesi gerektir. Her ey elde edilmeli ve onlarn tketimiyle
yaamdan alnacak haz alnmaldr. Ama u ilk "kazanm"
gerekletiremedike, "yoksulluk ve yoksullar bizimle birlikte olduka" -
ayn kafese kapatlm vahi hayvanlar gibi birbirlerinden nefret eden,birbirlerinin gzn oymaya alan insan derintisini "toplum" olarak
adlandrmak- gln bir aba olarak kalacaktr.
Kitabnn banda yazar insanln sahip olduu muazzam zenginlii,
herkesin ortak abasyla yaratlm olaanst makine gcn sayp
dkyor. u anda elde edilmekte olan rnler herkese ekmek salamaya
yeter; hele bir de kentlerin, evlerin, topraklarn, fabrikalarn, okullarn,
ulam aralarnn temsil ettii muazzam sermaye dnlecek olursa...
Bu muazzam sermaye zel mlkiyet konusu deil de, herkesin ortak
varl olsa, bu durumda herkes iin gerek refah, bolluk salanm
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
33/411
olurdu. Sahibi olduumuz kuvvetler, gereksiz ve birbiriyle atan ilere
deil, insanolu iin gerekli eylere, konuta, giysiye, konfora, bilim vesanatn gelimesine harcanrd.
Tm zenginliklerin msadere edilip topluma ait klnmas yalnzca
anarik komnizm yoluyla mmkndr: Bunun iin hkmetin
devrilmesi, yasalarn yrtlp atlmas, ahlak normlarnn reddedilmesi,
tm resmi organlarn grmezden gelinmesi; bireysel eilimlere, ilgilere,
ideallere ve balanlm iin niteliine gre gruplaarak inisiyatifin ele
alnmas ve iin bana geilmesi gerektir. Burada en nemli sorun
msadere sorunudur ve yazar da bu konuyu, kanlmaz, yakn devrimin
gerektirdii ksa, zl, ak, sakin, soukkanl bir slupla, keskin szler
etmeden ele alm, dier btn konulardan daha ayrntl olarakilemitir. Ancak devletin yklmasndan sonradr ki, artk soyguncular,
asalaklar iin almak zorunda olmayan zgr ii gruplar, zgrce
setikleri, en ekici bulduklar alanlarda alacaklar, topra bilimsel
yntemlerle ileyecekler, sanayide teknolojinin son yntemlerini
uygulayacaklar, alma, renme ve haz duygusu birbirine karacak.
Kitabn tarmsal emein zmlenmesine ayrlan sayfalarn zellikle
ok nemli buluyorum, nk bir avu insann zenginlemesi iin deil,
herkesin yarar iin, en geni, en kapsaml biimde, stelik kolayca
uygulanabilecek, hayatn pratiinden gemi, denenmi, snanm
birtakm olgulara yer veriliyor bu blmde.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
34/411
Nktedanlar, genlerdeki klk, zarafet dknlnn yol at tuhaf,aypl durumlar sarakaya almak iin "yzyl sonu" -"fin de siecle"-
insanndan sz ederler. Ne var ki, yzyl sonuyla falan kyaslanamayacak
kadar nemli bir aamadan geiyoruz u anda: Yzylmzn sonuna
gelmekle kalmadk, daha da tesi, koskoca bir tarih devrinin sonuna
geldik. Antik uygarln tamamlanna tank oluyoruz. Gcn hukuku,
iktidarn bin bir naz, kaprisi, Yahudiliin dehet verici efsaneleri,
acmasz Roma hukuku bizim iin eski anlamlarn yitirdiler. Biz yeni
bir inan benimsiyoruz; bu inan -ki bilimden baka bir ey deildir-
gerei arayan herkesin inanc olduu zaman cisimlenmeye
balayacaktr, nk tarihin temel yasasna gre, toplum her zaman
kendi idealine gre oluur. Eski toplumsal yapnn savunucular pesetmek zorunda kalacaklar. nanlarn yitirmiler bir kez onlar; ndersiz,
sancaksz, inansz rastgele savayorlar. Yenilikilere kar kukusuz
yasalar, eli kll polisleri, toplar, tfekleri var ellerinde; ama bir fikri
yenmek iin hibiri yetmez bunlarn; bu nedenle de baskya, zulme,
egemenlerin dlemlerine dayanan btn o eski dzen sratle uzak
gemiin bir sylencesine dnecektir.
nsanln gelime tarihi iindeki nemi ve anlam belki fazla byk
olmayacak ve insanla nemli, hzl bir srama yaptrmayacaktr
(nk doada olmaz byle eyler) ama bir devrimin yaklamakta
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
35/411
olduuna da kuku yoktur. Tam bir zgvenle syleyebiliriz ki, binlerce
ilerici nitelikli olay, binlerce derinlemesine deiiklik, bize anaristtoplumun nicedir gelimeye balam olduunu iaret etmektedir. zgr
dncenin dogmalardan kurtulduu, dehann eski formlasyonlar
silkeleyip att, insan iradesinin bamsz davranlarda tezahr ettii
her yerde, disipline edilme, zapturapt altna alnma giriimlerine fkeyle
kar koyan insanlarn birbirlerine retmek-birbirlerinden renmek
iin zgr iradeleriyle bir araya geldikleri, balarnda ef, kumandan,
egemen vb. olmadan hayattan kendilerine den pay alma-
gereksinimlerini karlama haklar iin savamaya atldklar her yerde
anarist toplum da gelimeye balam demektir. Evet, btn bunlar
anari demektir, hatta bilinsiz olduklarnda bile; zira bilin azar azar
ama durmakszn iin iine girmektedir. Anari nasl zafere ulaamasn:
Bir kez ideali var, istenci var, cesareti var... Dmansa, btn bunlardan
yoksun olduu gibi stelik gvenini, inancn yitirmi, "Ne gelir elden:
Asrn sonu!" diyerek kendini bahtnn rzgrna brakm...
Kendini ucun ucun hissettirmeye balam olan devrim hi kukusuz bir
gn paldr kldr kp gelecek ve o zaman Kropotkin dostumuz bir
tarihi olarak kp bizlere, mevcut rejimin adaletsizliinin farknda olan
ama manen ve maddeten bal olduklar topluma kar ak bakaldrya
cesaret edemeyen insanlarn yeniden herkesin emeiyle yaratlm olan
kolektif zenginlik lemine girebileceklerini aklama hakkna sahip
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
36/411
olacak. Herkes bilir ki, yasa denilen ey iren bir yalan, yargsa
varsllarn ua, yoksullarn ba belasdr. Aln terine dayanan drstyaam, bazen bir lokma ekmekle dllendirilecei gvencesini bile
vermiyor insanlara; bugnk koullarda "ekmeini kazanmann", bolluk
iinde bir yaama kavumann en iyi yolu borsac-simsar arszl ve
tefeci acmaszl oluyor. Dncelerini, arzularn, giriim ve
davranlarn kendi adalet anlayna gre ayarlamak yerine,
dncelerini dosdoru ve aka dile getirmenin douraca
sonulardan kanmak iin, saa sola svmann yoluna bakyor ou
kii. Babalarnn "gerek din"ine iman ettiklerini aklama cesareti
gsteremeyen ve belirli dogmalar bile olmayan, daha orijinal birtakm
mista-gogialara doru savrulan, dumanl duygularn sisleri iinde yiterek
spirit'lere, rosenkreytserere, Budistlere, meczuplara d nen "yeni
dindarlar"(1) bunlara rnek gsterebiliriz Kendilerini Sakia-Muni'nin
takipileri gibi tahayyl eden, ama onun retisini belleme-benimseme
zahmetine katlanamayan bu melankolik baylar ve ttsl semavi
bayanlar, nirvanada yok olmann sknu peindeymi gibi tavrlar
taknyorlar.
Madem bu "gzel ruhlular" bize durmadan idealden sz ediyorlar, o
zaman bir an nce onlarn ilerini rahatlatalm. Evet, biz materyalistiz,
yani yiyeceimiz ekmei dnmek gibi bir zayflmz var, nk ou
kez bu ekmei bulamyoruz ya da yeterince bulamyoruz; Rus arnn
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
37/411
uyruu milyonlarca Slav kardeimiz iin de sz konusudur bu karnn
doyuracak ekmei yeterince bulamamak, milyonlarca baka insan iinde... Ama biz, tarlalarmzn, aklc ilendikleri takdirde bize bol bol
verecekleri ekmekten, maddi refahtan, kolektif zenginlikten baka eyler
de dnyor, gryoruz. rnein kocaman, yepyeni bir dnya
gryoruz: Ruhlar semann yedinci katlarnda kanat rpan ve saf
gzelliin tapnclar olduklarn ne srerek maddi hayata burun
kvranlarn kk grdkleri, birbirimizi snr szca sevebileceimiz, asil
heveslerimizi, isteklerimizi gerekletirebileceimiz bir dnya bu!
Varsl da yoksul da kalmad zaman, alar azlarnn suyu akarak
toklar izlemedikleri zaman, insanlarn doutan getirdikleri o doal,
gerek kardelik duygusu yeniden geliebilir... Ancak o zaman, hep sesi
kslm, bastrlm, susturulmu olan kardelik ve dayanmann dini,
gk kubbenin sisleri arasnda dumanl tasvirler izen o ne id belirsiz
dinlerin yerini alacaktr.
Devrim, verdii szleri yerine getirmekle kalmayacak, bundan da
fazlasn yapacaktr. Devrim, her trl grnmyle polisten zerimize
bulam olan pisliklerden bizi temizleyerek, bizi para kazanmann -
varlmz zehirleyen, hayatmz karartan- aalk kayglarndan
kurtararak, yaamn kaynaklarn yenileyecektir. O zaman herkes
zgrce kendi bildii yoldan yryp gidecektir. i elinin yatkn
olduu ite alacak, mucit aratrmalarn hibir art dncesi
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
38/411
olmakszn yapacak, sanat kafasndaki gzel kavramn para uruna
bayalatrmayacak ve hepimiz arklarla, trklerle ozanlarndledikleri ycelikleri gerekletirmek iin dosta, arkadaa
alacaz. O zaman herhalde srgn, hapishane gibi tehlikelere ramen
yeni toplum iin ylmadan mcadele edenlerin adlann arada bir de olsa
anacaz. u anda elinizde tuttuunuz kitab, "Ekmek ve zgrlk"
yaymlarken de bu adlar dnyoruz: Yatmakta olduklar zindanlarn
demir parmaklklar arasndan szlp kendilerine ulaan bu ortak
selammzla sanrz onlar kendilerini biraz daha gl hissedeceklerdir.
Kitabn ortak davamz iin ac ekenlere adarsam eer yazar herhalde
beni onaylayacaktr... zellikle de, btn yaam gerek uruna verdii
upuzun bir savatan ibaret olan birine... Onun adn anmama gerek yok,
kardeinin bu cmlelerini okuduunda yreinin vuruundan o kendini
tanyacaktr.
Elise Reclus 1892
1 Kiliseyi ve toplumu tm kusurlarndan arnm mkemmel kurumlarhaline getirmeye alan efsanevi X Cemiyeti kurucusu Rosenthal'in
adndan. Bunlarn her trl toplumsal abay, eylemi kk gren bir
felsefeleri vard.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
39/411
ZENGNLMZ
I
lk insann, akmaktann ucunu sivrilterek ilk silah yapmasnn, bu
silahla ilk av rnlerini elde etmesinin, lrken de ocuklarna uygun bir
kaya kovuu, kaba yontulmu birka kap kaakla; anlayamad,
korktuu, acnas varln srdrebilmek iin mthi bir mcadeleye
giritii usuz bucaksz bir doa brakmasnn zerinden ok zaman
geti.
Ama o zamandan bu gnlere uzanan ve binlerce yl sren ok uzun yol
boyunca insanolunun muazzam bir birikimi oldu. Topra temizledi,
batakl kuruttu, orman kesti, yollar at; yapt, yaratt, gzledi, akl
yrtt; pek ok karmak ara gere yapt, doann banndan srlarn
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
40/411
skp kard, buhar denetimi altna ald. Bugn, uygar dnyada
gzlerini aan bir bebek, dnyaya geldii anda, kendinden nce yaayanve alanlarca oluturulmu, biriktirilmi muazzam bir sermayenin
sahibi oluyor. Ve bu sermaye ona, kendinden ncekilerin emeiyle
birletirdii kendi emeinin de yardmyla, "Bin Bir Gece
Masallar"ndaki gz kamatrc Dou hazinelerinin bile yannda snk
kalaca byklkte bir zenginlie sahip olma olana sunuyor.
Temizlenip srlm topran, insanln gereksindiinden de bol bir
hasat vermek iin bekledii tek ey, aklc bir emekle iyi cins bir
tohumun barna braklmasdr. Tarmsal ilerle ilgili en mkemmel ara
gereler yaplm, yaratlm bulunuyor. Amerika'nn bakir bozkrlarnda
yz kii, makinelerin de yardmyla, birka ay iinde, on bin kiiye bir ylboyunca yetecek buday retebilmektedir. ki kat fazla rn almak
isteyen biri ise her bitkiye zel bakm uygulayarak, kck bir toprak
parasndan bile akl almaz rn elde edebilir. Gemite bir avcnn
kendini ve ailesini besleyebilmek iin yzlerce kilometre karelikbir alana
ihtiyac varken, gnmzn eitimli insan bunun on binde biri kadar bir
alandan ayn eyleri salayabiliyor, hem de ok daha az bir emekle ve
riskle.
klim bu konuda engel deil. Gne yeterli deilse, yapay
scakla bavuran insanolu; bymeyi hzlandrmak iin bir gn k
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
41/411
da retmeyi baaracaktr. inden scak su geen dkme demir borular
ve cam duvarlar araclyla, ayn toprak parasndan ak havadaolduundan on kat daha fazla rn alnabilmektedir.
Hele sanayi alannda ulalan baarlar ok daha arpc. drt kuak
insann abasnn rn olan ve ounun buluusu belli olmayan
gnmz makinelerinin yardmyla, yz kii, on bin aileye iki- yl
yetecek giysiyi dikebiliyor. Gerekli donanmlar olan bir kmr
ocanda yz kii bir yl iinde on bin aileyi en etin klarda bile
stabilecek miktarda kmr elde edebiliyor. Daha geenlerde, 1889
ylnda, Fransz devriminin yznc yldnm dolaysyla alan
sergide, birka ay iinde Paris'e yeni bir Paris eklendiini hayretler
iinde grmedik mi? stelik bu i gerekletirilirken Fransz halknniine gcne gidip gelmesine hi engel olunmam, en ufak bir
rahatszlk yaratlmamt.
Gerek sanayide, gerek tarmda, gerekse genel olarak tm toplumsal
yaplanmamzda, atalarmzn emeklerinin rnlerinden okayararlanabildiimiz sylenemezse de, emrimizde olan demir ve elik
yardmclarmz sayesinde insanln byk bir zenginlie, lkse
kavuabileceini tam bir inanla syleyebiliriz.
Evet, zenginiz; hatta dndmzden de zenginiz; sahip olduumuz
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
42/411
eylerle zenginiz, bu bir; ikincisi, ada bilim ve tekniin yardmyla
gelitirebileceimiz eylerle zenginiz. Hele, bilim ve teknolojialanndaki bilgi birikimimizi herkesin refah iin kullanabilsek, topraktan
da, sanayi ve manfaktr retiminden de elde edeceimiz rn
miktaryla akllara durgunluk verecek denli zenginiz.
II
Eitimli insanlarn ok zengin olduklar tartmasz bir gerek olduu
halde, evremizde bu denli yoksulluun hkm srmesine ne demeli?
Halk ynlarn alklatran bu ar alma koullar neyin nesi? Hatta
doru drst bir geliri olan iide bile, gemiten tevars ettii bunca
zenginliin ortasnda, gnde birka saat alma karlnda herkese
bol bol yetecek rn verebilecek bunca gl retim aralaryla
donanmken, yarnna bu gvensizlik nereden geliyor?
Sosyalistler bu elikiyi aklayal ok oldu; bilimin her dalndan
aldklar kantlara dayanarak aklamalarn her gn yi nelemeyi
srdryorlar. Bu anlalmaz gibi grnen tuhaf elikinin nedeni udur:
retim iin gerekli olan her ey; toprak, maden ocaklar, makineler,
iletiim, besinler, ev, eitim, bilgi... btn bunlar ve bakalar,
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
43/411
insanolunun doann glerini alt etmeyi rendiinden bu yana,
soygunlardan, srgnlerden, savalardan, cehalet ve zorbalktan ibaretolan uzun gemi boyunca- bir avu insan tarafndan gasp edilmitir.
Bu tuhaf elikiye neden mi aryorsunuz, saymakla tkenmez: Bu bir
avu insan, gemite edindiklerini ne srdkleri bir hakla, elde edilen
rnlerin en az te ikisine el koymakta, sonra da bunu en anlamsz
biimde savurmakta, delice tketmektedirler. Bir baka neden: Bu baylar
halk o hale getirdiler ki, fabrikalarnda, topraklarnda, madenlerinde -
aslan pay kendilerinde olmak zere- ltfedip iilerin almasna izin
vermeseler, ii de kyl de bir ay, hatta ou kez bir hafta yaamaya
yetecek geim imknlarndan yoksundur. Son bir neden olarak da unu
kaydedelim: Bu baylar iiyi herkes iin gerekli olan eyleri deil,kendilerine en fazla kazanc salayacak eyleri retmeye zorlamaktadr.
Esasen sosyalizmin z de bu saylan olgularn akla
kavuturulmasyla ilgilidir.
Gerekten de, ite nmzde uygar bir lke. Gemi zamandan kalan
ormanlar ona zarar verecek eylerden ayklanm, temizlenmi,
bataklklar kurutulmu, iklimi sala ok daha uygun olmu, lke
yaamak iin elverili koullara sahip... Eskiden yabani otlarn bittii
toprak imdi bereketli, verdike veriyor... Tepelerin gney yamalar
teraslanm, omalarda sallanan zm salkmlar gz alc... Eskiden
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
44/411
yenilmeyen meyveler ve kkler veren yabani bitkiler, bitmez tkenmez
almalar sonucu lezzetli, besleyici sebzelere ve dallar birbirindengzel, az sulandrc meyvelerle dolu aalara dnm.
lkeyi her yanndan binlerce ose ve demiryolu kesiyor, dalar deliyor
yollar... Alplerin, Kafkaslarn, Himalayalann vahi yamalarnda
lokomotiflerin sl duyuluyor. Irmaklar, dizginlenmi, ulam
yaplabilir hale getirilmi... denizlerin kylar uzun uzun incelenmi,
haritalar karlm, denizleri amak gemiciler iin ocuk oyunca...
Ar emekler harcanarak yaplan dalgakranlarla oluturulan yapay
koylar, fkeli okyanusa kar gemiler iin harika bir snak. Dalar
delinip tneller alm; nerede kmr ve maden varsa oraya uzanan
galerilerle yeralt tam bir labirente dnm. Kara, deniz vedemiryollarnn kesitii her yerde, ilerinde sanayinin, bilimin ve sanatn
hazinelerini barndran kentler kurulmu, kurulu bulunanlar daha da
bym.
Kuaklar boyu yoksulluk iinde doup yoksulluk iinde len,egemensnflarca ezilen, aalanan, ldresiye altrlan ynlarn miras bu,
on dokuzuncu yzyla.
Ormanlar zararllardan temizlemek, bataklklar kurutmak, yollar
amak, rmaklar zerine barajlar kurmak iin binlerce yl boyunca
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
45/411
milyonlarca insan alt. Avrupa'da ilediimiz her kar toprak
kuaklarn aln teriyle suland, her kar yol an garya emeinin uzuntarihine, halklann kan ter iinde kalmasna ve dayanlmaz aclara tanklk
etti. Demiryollarnn her kilometresi ve dalarn barnda alan
tnellerin her metresi insan kanndan kendi paylarna deni ald.
Maden ocaklarnn duvarlarnda kazma izleri hl taptaze duruyor.
Yukarda kmr molozlan ve yeraltndaki galerilerde bir direkten
brne, en gl, en verimli olduklan bir ada gaz patlamasndan, su
basknndan ya da ocak kmesinden len kazmaclarn mezarlar...
Onlarn kazandklar be kurula kt kanaat geinmeye alan
ailelerin o zavall iilerin ardndan ne ok gzya dktklerini ok iyi
biliyoruz biz.
Birbirlerine demiryollaryla, su yollaryla balanm kentler, gemite
yzyllarca ortak yaamlan olmu bir organizma gi biler. Gidin bu
kentleri kazn, birbiri zerine katmanlam yollar, evler, tiyatrolar,
arenalar, kitaplklar bulacaksnz. Tarihlerini aratrdnzda her kentte
uygarln, sanayinin, kltrn, yani o kentin ruhunun nasl yava yava
gelitiini ve btn bunlarn, kent imdiki kent olana dek zerinden gelip
geen btn insanlarn ibirliiyle gerekletiini greceksiniz.
u anda bile her evin, her fabrikann, her maazann deeri, oktan
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
46/411
topraa karp gitmi milyonlarca emekinin yeryznn bu noktasna
dktkleri emekle belirlenir; bunun devamlln belirli lde salayaney ise buray u anda iskn etmekte olan insanlarn emekleridir.
Halklarn zenginlii adn verdiimiz eyin her bir parasnn deeri, bu
byk btnn ne kadar parasn oluturduuna baldr. Eer
uluslararas ticaretin ba kesinde yer almam olsalard Londra doklar
ya da byk Paris maazalar ne anlam ifade edebilirlerdi ki? Her gn
karadan ya da denizden nakledilen ynla mal olmasayd maden
ocaklarmz, fabrikalarmz, tersanelerimiz, demiryollarmz neye
yararlard ki?
Milyonlarca insan bunca vndmz ve adna uygarlk dediimiz
eyi yaratmak iin aba harcad. Yeryznn drt kesine dalmbaka milyonlarca insan ise bu uygarl yaatmak iin u anda aba
harcyor. Bu abalar olmasayd, 50 yl sonra bugn vn kaynamz
olan her ey bir p ynna dnrd.
Hatta fikirler, mucitlerin dehalar bile kolektif olgulardr, gemiin ve
bugnn ortak rnleridir. Binlerce yazar, ozan, bilim adam bilgiyi,
bilimi elde etmek, yanlglar nlemek, yzylmzn mucizelerini borlu
olduumuz bilimsel dnce atmosferini yaratabilmek iin yzyllarca
aba harcadlar. Ama burada, btn bu binlerce bilgin, yazar, ozan,
filozof, mucit vb.nin, gemi yzyllarn emeinin rn olduklarn
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
47/411
unutmamak gerekiyor. Sormak gerekir: Her trden binlerce ii ve
zanaatkar deilse, yaamlar boyunca onlar hem fiziksel, hem de ahlakianlamda besleyen, ayakta tutan kimdi? Kendilerini kuatan ortamdan
syrlmalarn salayan drty, itkiyi nereden aldlar?
Isnn mekanik edeerleriyle ilgili keiflerde bulunan nl bilginler
Grove, Mayer ve Seguin'in dehalar, tm endstrinin yepyeni bir yola
girmesi anlamnda insanla dnyann tm kapitalistlerinin
yaptklarndan daha fazlasn salamtr, kukusuz. Ama te yandan bu
dehalarn kendilerinin de hem sanayinin, hem de bilimin rn olduklann
unutmamak gerekir. Gerekten de, dhilerin snn kaynann mekanik
olduunu, fizikte glerin birbirine dntrlebileceini
aklayabilmeleri iin binlerce buhar makinesinin yllarca, herkesin gznnde sdan mekanik g elde etmesi, sonra da bu mekanik gten ses,
k, elektrik dnmlerinin gerekletirilmesi gerekti. Ve eer biz, on
dokuzuncu yzyln ocuklar sonunda bu fikri anlayabilmisek, daha
dorusu kafamz bu fikre yatmsa, bu da yine her gnk
deneyimlerimizin sayesindedir. Geen yzyln bilginleri de bu fizik
yasasna ilikin ngrlerde bulunmular, bunun byleliine dair doru
eyler sylemilerdi; ancak on sekizinci yzyl bizim yzylmz gibi
buhar makineleri, kasnaklar, kaylar, volanlar arasnda geen bir yzyl
olmad.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
48/411
Bir tek unu dnn yeter: Eer Watt, Soho'da, kendisinin kuramn
bakr ve demirle hayata geirecek, makinesini en ufak paralarna dekyapp atarak mkemmel bir hale getirecek ve makinesinin iindeki
azgn buhar uslu atlara evirerek amz endstrisinin kalbi haline
getirecek yetenekli iiler bulamasayd, su ve snma arasndaki ilikiye
dayanan bu yasay bilemeden, dolaysyla da u iinde yaadmz
teknolojik ahlan gerekletiremeden daha ka on yl geirebilirdik!
Hangi makinenin gemiini kurcalarsanz kurcalayn, hep benzer bir
yk bulursunuz: Bitmek tkenmek bilmeyen uykusuz geceler,
yoksulluklar, yoksunluklar, hayal krklklar, ka kuaa yaylm
isimsiz iilerin ilk bulua yaptklar damla damla katklar, kck
ayrntlardaki -olmad m en nemli fikri bile fikir dzeyinde brakacak,hayata geirilmesine engel olacak- kck dzeltmeler... Aslnda her
yeni bulu bir sentezdir, yani mekanik ve endstri denen enginlikten o
buluun ncl olan baka bulularn toplamdr.
Bilim ve endstri, bilgi ve uygulama, icat ve bunun yeni icatlarauzanan bir yol olarak pratie geirilmesi, kafa emei ve el emei,
dnce ve maddi emein rn... Btn bunlar kendi aralarnda
birbiriyle ilintili kavramlardr. Her icadn, her ileri admn, insanln
varln her bytn temelleri, gemiteki ve imdideki kafa ve kol
emei toplamnn ilerine uzanr.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
49/411
Mademki bu byle, o halde bu gz kamatrc toplamn minnack birparas zerinde bile hak iddia edebilmek, "bu benimdir, sizin deil"
diyebilmek mmkn mdr?
III
te yandan, insanlk tarihi iinde yzlerce yl boyunca, insana retme
ve retici gcn artrma imkn salayan her eye bir avu insan
tarafndan el konulmutur. Bir gn belki bu el koyma iinin naslolduunu anlatrz; imdilik bu olguya deinmi olmak ve sonularnn
ne olduunu tartmakla yetindim.
Bugn, deeri, srekli artan nfusun gereksinimleriyle belirlenen toprak,
halkn onu ilemesine -ada isterlere uygun bir biimde ve gereince
ilemesine- engel olan bir aznln elindedir. Maden ocaklar genellikle
birka kuan emeiyle olumutur, evrelerinde sanayi ve nfus
gelimitir, bu nedenle de deerleri her zaman yksektir... te bu ocaklar
bile bir ya da birka kiiye ait olabilmektedir. Bu birka kii,
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
50/411
ocaklarndan karlan kmrn fiyatn ykseltebilmek iin kmr
retimini ksabilmekte, hatta sermayelerini deerlendirecekleri dahaelverili bir alan bulduklarnda, elverili frsatlar yakaladklarnda
tmyle durdurabilmektedirler. Makineler de birka kiinin
mlkiyetindedir; hatta yaplan ilk aracn, kuak iinin katklaryla
mkemmelletirildii tartmasz bir kesinlikle kabul edilen makineler
iin bile byledir bu. Yz sene nce dantel kuma dokumak iin buhar
makinesini bulan adamn torunlar kp Basel'e ya da Nottingham'a
gelseler ve makineler zerinde hak iddia etseler, "Defolup gidin, nereden
sizin oluyormu bu makineler!" derler. Zorla el koymaya alrlarsa
makinelerine, topa tutar patronlar onlar.
Avrupa'nn youn nfusu, endstrisi, ticareti, mal ve insan hareketliliiolmasa, yararsz bir demir ynndan daha fazla bir deer ifade
etmeyecek olan demiryollar, bugn, kendilerine ou zaman herhangi bir
ortaa kralnn sahip olduu tm mlklerden daha byk bir gelir
getiren bu yollarn belki nerelerden getiini bile bilmeyen bir avu hisse
sahibine aittir. Ve eer bu yollan amak iin tnel kazarken, dalar dz
ederken binler halinde len iilerin ocuklar a biha, st ba perian
bir durumda toplanp da hissedar beylerden ekmek talep etselerdi,
"kazanlm haklar" savunma adna snglerle geri pskrt lrlerdi.
Toplumun bu abuk dzeninden dolay hayata atlan bir ii ocuu ne
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
51/411
ileyebilecei bir toprak, ne banda alabilecei bir makine bulabilir;
onun payna den bir efendinin yanna girip almak, igcn boaztokluu karlnda satmaktr. Oysa onun babas ve dedesidir, batakl
kurutup o topra tarla yapan; o makineleri bugnk verimli haline getirip
o fabrikalar kuran; topra kazp o ocaklar aan... Glerinin son
kertesine dek alp btn bu varlar var eden hep onlardr; onlardan
daha fazla veren bir bakas daha yoktur! te yandan bu ii ocuu,
soyu bitmi son yabanl hayvandan daha yoksul bir durumda dnyaya
gelmitir. Topra ilemesine bir tek koulla izin verilir: Elde ettii
rnn drtte birini mal sahibine, br drtte birini ise hkmete ve
tccar, demiryolu hissedar vb. gibi her trden gereksiz birtakm araclara
vermek zorundadr. Devletin, kapitalistin, toprak sahibinin ve araclarn
el koyduklar bu pay yldan yla daha da artarken, topra asl ileyene,
yapt ii kolaylatracak, daha ok rn almasn salayacak bir payn
dmesi pek seyrek gerekleen bir olaydr.
Sanayide almak isterse eer, buyur al derler, -o da her zaman
deil!- ama emeinin karl olarak var ettii rnn fiyatnn te biri,
drtte biri crete almak kouluyla; nk geri kalan te ikilik, drtte
lk pay yasalarn makine, iletme ya da maaza sahibi olarak kabul
ettii kiilere gider.
Biz, rnn drtte birini kendisine vermemesi halinde kylnn topra
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
52/411
ilemesine izin vermeyen Ortaa baronunun karsna dikilip
gdyoruz. Biimsel yanlarnda kimi deiiklikler olmakla birlikte z,ilikileri ayn kalan feodal a barbarlk a olarak adlandryoruz. i
a olduu iin, bugn "zgr anlama" ad verilen feodal koullarda
almaya boyun emektedir, nk baka bir biimde yaamn
srdrebilmesi olanakszdr, burada boyun edii koullardan daha
iyisini bir baka yerde bulabilmesi olanakszdr. Her ey ya patronlarn,
ya toprak sahiplerinin; iiye kalansa, ya onlarn dayatt koullara
boyun emek, ya da alktan lmek!
Olay bu kadarla kalsa yine iyi. Bu ilikilerin dourduu bir baka
sonu da, btn retimimizin sahte bir dorultuda olmasdr. Toplumun
gerek ihtiyalar snai iletmelerin umurunda deildir: Onlarn tekamalar daha ok kazantr. Yz binlerce iinin sokaa atlmasyla
sonulanan, sreen bunalmlar buradan kaynaklanmaktadr.
iler, yarattklar deerleri cretleriyle sa tn alamadklar iin, endstri,
kendine d pazar aramak zorunda kalr ve baka halklarn smrlen
snflarna ynelir. Bylece Avrupal her yerde, -Dou'da, Afrika'da,
Msr'da, Tonkin'de, Kongo'da- klelerinin saysn artrmaya alr.
Ama gittii her yerde rakiplerle karlar, nk o lkelerde de benzer
gelimeler yaanmaktadr; bu yzden de, pazar paylam, hangi pazara
kimin egemen olaca hesaplamas nedeniyle bitmez tkenmez savalar
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
53/411
yaanr. Douyu sahiplenmek iin sava, denizlere egemen olmak iin
sava, komularndan gelecek mallar zerine vergi koymak ve bukonuda dayatabilecei her trden koulu dayatmak iin sava, bu tutum
ve davranlara kar kan herkesle sava! Avrupa'da top sesleri hi
dinmiyor, birbiri ardnca kuaklar yok olup gidiyor, Avrupa devletleri
gelirlerinin te birini silahlanmaya ayryor... ve biz vergi denen eyin
ne olduunu, yoksullar iin ne anlama geldiini ok iyi biliyoruz.
Bilim, hi denecek kadar kk bir aznln ayrcal... Gerekten de,
bir iinin olu on yanda kmr ocana inmek ya da babasna
tarlada yardm etmek zorundaysa eer, 'herkes iin eitim'den sz
edebilmek mmkn mdr! Gn boyu sren ve insan ahmaklatran
korkun ar bir iten sonra akam evine bitkin bir ekilde dnen iiiin retim szc ne anlatr?
Bu durumda toplum, zgrlk szcnn anlamszlat, bo bir
tnlamadan ibaret olduu iki dman kampa blnm demektir. Siyasal
zgrlklerin daha da artrlmasn isteyen kktenci, ksa srede,
zgrln iiyi uyana gtrdn fark eder; bu fark edile birlikte
ark eder ve kktenci inanlarn bir yana brakp, tutucularla birlikte
iiler iin olaanst cezai tedbirler alnmasn, yani askeri diktatorya
ister.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
54/411
Egemen snflarn ele geirdikleri ayrcalklarn korunabilmesi koca
bir yarglar, savclar, jandarmalar, gardiyanlar ordusunu gerektirir; buise, malum: Vergi, yalan, talan, rvet ve akla gelebilecek her trden
alaklk demektir. bu kadarla kalsa yine iyi: Bu dzen insanlar
arasnda toplumsalln, toplumsallk duygusunun gelimesine engel
olur. Herkes bilir: likilerde dorudanlk kalmamsa, kendine sayg
kalmamsa, birbirini anlama, birbirine yardm kalmamsa, tpk
birbirlerini yiyerek, yamalayarak yaayan baz hayvan trlerinin
soylarnn tkenmi olmas ve imdi de tkenip gitmekte oluu gibi,
insan tr de yok olur, yiter gider. Bu arada hayatn herkesi zt kutba
doru ittiini de unutmayalm.
Sahibi olduumuz eyleri bunlardan yoksun olanlarla blmemizgerektiine dair tarih boyunca ne gzel szler edilmitir! Ama kim ki bu
gzel szleri hayata geirmeye kalkmtr, derhal yz geri etmi ve btn
bu yce duygularn hayatta deil yalnzca iirsel yaptlarda gzel
durduunu sylemitir. Yalan, kendine sayg duymak deil, kendini
aalamaktr deriz hep; gelgelelim btn uygar hayat aalk bir
yalandan baka bir ey deil. Bylece hem kendimiz ikiyzlle
alyoruz, hem de ocuklarmza kendi ellerimizle ikiyzl olmay
retiyoruz. Akl da ister istemez bu durumun etkisi altnda kald iin,
kendimizi sahte akl yrtmelerle, sofizmle yattrmaya alyoruz.
kiyzllk ve sofizm uygar insann ikinci doas olmu durumda.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
55/411
Ama toplum byle yaayamaz: nsanolu ya doru yola dnecek, yada yok olacak.
Bylece, zenginliklerin bir avu aznlk tarafndan ele geirilmesi basit
gereinin, toplumsal yaamn btnn yansttn grm oluyoruz.
Antik dnemde pek ok devletin bana geldii gibi, yok olmatehdidiyle kar karya bulunan gnmz insan toplumu, nasl ki retim
aralar tm halklarn ortak abasyla var edilmise, bunlarn
mlkiyetlerinin de herkese, tm halklara ait olmas gerektii ana ilkesine
dnmelidir. retim aralarnn zel ellerde bulunmas hem adaletsizdir,
hem de yararsz. Herkesin her eye ihtiyac olduu iin her ey herkese
aittir; herkes bunlarn retiminde gc orannda almtr ve bugn
retilmekte olan zenginliklerde herkesin paynn ne kadar olduunu
saptamann fiziksel bir imkn bulunmamaktadr.
Her ey herkesindir! te on dokuzuncu yzyln yaratt dev bir ara
ktlesi duruyor nmzde! te, makine adn verdiimiz, bizim iinkesen, dorayan, eiren, dokuyan, blen, ayrtran, yeniden
hammaddeye dntren... ksacas amzn tm mucizelerini
gerekletiren makine adn verdiimiz demirden kleler! Hi kimsenin
bu makinelerden bir tekine bile sahip olma ve "Bu benimdir; benim bu
makinemi kullanabilmek iin, onunla rettiiniz her rn iin bana hara
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
56/411
vereceksiniz" deme hakk yoktur; tpk bir ortaa derebeyinin kylye,
"u tepelerle, u ayrlk, u mera benimdir, ve sen buralardankaldrdn tahldan, ottan bana u kadar pay vereceksin" demeye hakk
olmad gibi.
Evet, her ey herkesindir! Erkek ya da kadn, bu btne katt emek
pay lsnde, herkesin ortak abasyla retilen btnden kendi payn
alabilir. Ve alnan bu pay, herkesin honut olmasn, bolluk iinde
olmasn salayacaktr.
Bizim, "alma hakk", ya da "herkesin emeinin rn kendine"
trnden dumanl, belirsiz formllere karnmz tok! Bizim talebimiz
refah hakkdr... herkes iin refahtr.
HERKES N REFAH
Herkes iin refah bir hayal deildir. Dedelerimizin, emein daha
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
57/411
retici olmas iin harcadklar byk aba bunu olanakl ve
gerekletirilebilir klmtr.
unu biliyoruz ki, bugn eitim dzeyleri yksek lkelerde nfusun te
birden az olmayan bir kesimini oluturan retici iiler, her aile iin
belli bir refah salayabilecek yeterlikte rn retebilmektedirler.
Bildiimiz bir baka ey daha var: Bir bakasnn emeini bol keseden
savuranlar herhangi bir yararl ile uramak zorunda kalsalard, sahip
olacamz zenginlik, -retici ii says artmasna- birka kat daha
byrd. Ve son olarak, insanolunun retici gcnn art hznn,
burjuva biliminin papaz Malthus'un ne srdnn tersine, insann
kendisinin art hzndan daha byk olduunu biliyoruz(1). Bir lkenin
nfusu ne kadar bykse, retici glerin gelimesi de orada o kadarhzldr.
Gerekten de, ngiltere'nin nfusu 1844'ten bugne topu topu % 62
artmken, retici glerin art en az % 130 olmutur. Nfusun daha az
artt Fransa'da da retici glerde ok hzl bir byme gzlenmitir.Tarm alannda zc krizler yaanr, kyl bir yandan devletin, bir
yandan banker, tefeci ve sanayicilerin hara kskacnda soluk alamazken,
Fransa'da son eyrek yzylda tahl retimi drde katlanm, sanayi
rnleri retimi ise on kat artmtr. Birleik Devletler'de gzlenen tablo
ise ok daha arpc: Avrupa'dan bu lkeye ynelik g aknlarna karn,
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
58/411
daha dorusu zellikle bu ii g sayesinde, Birleik Devletler'in her
sektrdeki retimi onlarca kez artmtr.
Bu saylar bile aklc dzenlenmi koullarda retimimizin ne
olabileceini gsterebilmekten uzaktr. Bugn retim yeteneimiz
arttka, asalaklar ve araclar ordusu da grlmemi bir hzla
oalmaktadr. Gemite sosyalistler arasnda egemen olan bir gr
vard: "Sermaye, hepi topu belirli birka elde toplanmtr, dolaysyla da
zenginliin herkese yaylmas iin bu birka kiinin elindeki servetin
msadere edilmesi yeterlidir"... Gerekteyse, bakalarnn emeini
smrerek yaayan insan says, bu basit hesabn tesinde bir
karmaklk gsterir.
Fransa'da her otuz kiiye, retimle dolaysz uraan on kii bile
dmemektedir. lkenin tm tarmsal zenginliini yalnzca yedi milyon
insan yaratmaktadr; kmr ve dokuma gibi sanayinin iki ana dalndaki
ii says ise iki buuk milyondan azdr. Bir de emek smrclerinin
saylarna gz atalm: ngiltere'de (skoya ve rlanda'yla birlikte) jt,
dantel, ipek, uha, hasa vb. tm dokuma sektrndeki ii says 1 milyon
30 bindir ve bunun yalnzca 300 bini erkek, geri kalan kadn, yeniyetme
ve ocuktur. lkenin tm kmr ve maden ocaklarnda yaklak yarm
milyon kii almaktadr. ngiltere ve skoya'da bir milyondan biraz
fazla kii topra ilemekle uramaktadr ve istatistikiler ngiltere ve
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
59/411
skoya'nn 26 milyonluk nfusuna en ok 8 milyonluk retici debilsin
diye saylar bytmek zorunda kalmaktadr(2). Gerekteyse, ngiltere'nindnyann drt bir yanna yollad zenginlikleri ta atlasa alt ya da yedi
milyon ii yaratmaktadr. Bu durumda, dnyann drt yanndan gelir
elde eden sermaye sahipleri ve tketiciyi kendilerinin reticiye
dediklerinin 5-20 kat fazlasn demeye zorlayan arac-tccar takmnn
says iin ne diyeceiz?
tesi de var. Sermaye sahipleri fiyatlar ykseltebilmek iin srekli
olarak retimi ksmaktadrlar. stiridye ve en lezzetli balklarla dolu
flarn, bu rnlerin halkn alm gc dzeyine dmemesi ve
zenginlerin damak tad olmay srdrmeleri iin denize atlmalar, lks
saylabilecek kimi dokuma ve gda rnlerinin de istiridyelerle ayn
sonu paylamalar urada dursun, herkes iin zorunlu, olmazsa olmaz
rnlerin retimlerini bile ksmaktan ekinmemektedirler. Kmr
iileri ordusu, souktan titreyenlerin snabilmesi iin ocaklarda her
gn kmr kazmay seve seve kabul edebilecekken, kmr fiyatlarnn
dmesini istemeyen patronlar, bu ordunun te birinin, hatta bazen
te ikisinin haftada gnden fazla almalarna izin
vermemektedirler. Karlar kzlar paavralar iinde dolarken
binlerce dokuma iisi yine ayn nedenle tezghlarnn bana
geememektedir. Bu da bir yana, Avrupa nfusunun drtte nn
zerinde giyim-kuam kavramna hakkn verecek giysi
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
60/411
bulunmamaktadr.
Yzlerce yksek frn, binlerce el tezgh ya srekli almamakta,
ya da yalnzca yar zamanl olarak almaktadr. Neden, yine ayn:
Fiyatlar yukar ekmek. Eitim dzeyi yksek her lkede yaklak bir
milyon, hatta bazen iki milyon insann isiz olduunu gryoruz. Bu
insanlar srekli i aryorlar ama aradklarn bulabilme olanandan
yoksunlar.
Milyonlarca insan, ilenmemi ya da kt ilenmi topraklar,
muhteem rnlerin kaldrlabilecei verimli tarlalara dntrmeyi seve
seve kabule hazrlar. u anda iler acs rnlerin kaldrld tarlalarn
verimini bee katlamak iin bir yllk bir aklc emek yeter de artar bile.
Ama topraa, maden ocaklarna, el tezghlarna sahip olan sermaye
sahipleri sermayelerini -halktan gasp ettikleri paralar- Trkiye ya da
Msr devletlerinin bor senetlerine, Patagonya'nn altn madenlerine
yatrmay tercih ettikleri iin, kollan svayp ie girimeyi bekleyen
gz pek, alkan giriimciler isiz gsz oturmak zorunda
kalmaktadr. nk lkelerini terk etmek zorunda kalm Msr
fellahlarn, talyanlar, in kulilerini altrmay kapitalistle rimiz
karlarna daha uygun bulmaktadrlar.
Btn bunlar, retimin bilinli olarak ve dorudan kstlanmakta
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
61/411
olduunu vurgulayan olgulardr. Bu arada, dolayl ve bilinsiz
kstlamalar bulunduunu da unutmamak gerekiyor: Bununla, son kerteyararsz, ya da yalnzca varsllarn z benliklerini tatmine ynelik
gereksiz zmbrtlarn retimi iin harcanan emekten sz ediyoruz.
Bu dolayl kstlamann maliyetinin hangi dudak uuklatc rakamlara
ulatn yaklak olarak bile tahmin edebilmemiz olanaksz. Ama
hepimiz, bugnn ve yarnn retimini daha da artracak ve
mkemmelletirecek aralarn retimine harcanabilecek muazzam bir
insan emeinin tmyle bo eylere harcandn biliyor ve kendi
gzlerimizle gryoruz. Yeni pazarlar kazanmak, komularn ekonomik
etkisi altna almak, lke iinde smry daha kolaylatrmak iin
Avrupa'nn silahlanmaya harcad milyarlar dnelim yeter... Yine, biravu insann ekonomik yaam ellerinde tutabilmesi iin her trden
memur vb.ye denen milyonlar dnelim... Byk kentlerde su
orann nemli lde drmenin kesin bir yolu olarak, buralardaki
yoksulluu bir para olsun hafifletmenin maliyetiyle, mahkemelere,
cezaevlerine, jandarmalara, adalet dedikleri mekanizmaya harcanan
milyonlar kyaslayalm... ve son olarak, u ya da bu partinin,
politikacnn ya da smrc bir kumpanyann karlarna dnk olarak
basn yoluyla yalan yanl haberlerin yaylmasna harcanan milyonlar
dnelim...
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
62/411
Hepsi bu kadar da deil. Her yl son derece gereksiz eyler uruna
harcanan emei -hesaplayabilirsek eer- hesaplamaya alalm:Varsllarn at ahrlar, av kpekleri, uaklar, hizmetileri iin; sosyete
beylerinin, bayanlarnn kaprisleri iin, yksek sosyete denen ahlakszlar
topluluunun lksleri iin harcanan kaynaklar... insanlar kendilerine
hi de gerekmeyen eyleri almaya zorlayan reklamlar, bu yolla tketilen
gereksiz nesneleri, ayn mekanizmayla satlmaya allan dk kaliteli,
hatta bazen tketicisi iin kesinlikle zararl olan mallar... Btn bu
gereksizliklerin maliyetinin hangi rakamlara ulatn tam olarak
hesaplayabilmek her ne kadar olanakszsa da, bu uurda harcanan
muazzam emekle yararl eyler retilebileceini, pek ok fabrika ve
atlyenin makinelerle donatlabileceini ve bunun sonucunda da
dkknlarn, bugn halkn te ikisinin iddetle gereksinim duyduu
mallarla dolup taacan kestirmek zor olmasa gerektir.
Ksacas, her lkede retici emek gcnn drtte birinin yln en az
drt ay isiz olduuna, ikinci bir drtte birinin -hatta belki de yarsnn-
zenginlerin keyfine ve halkn smrlmesine harcandna kuku yoktur.
Bylece, bir yandan, uygar halklarn retici glerini artrma hzlarn,
br yandan, retimin maruz kald dorudan ve dolayl kstlamalar
gz nne aldmzda, aklc bir ekonomik yaplanmayla birka yl
iinde ortaln yararl rnden geilmez hale gelecei aktr; insanlarn,
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
63/411
"Yeter!" diyecekleri durum olacaktr bu, "kmr de, ekmek de, giysi de
yeter artk! Oturup gzelce bir dinlenelim ve gcmz, bo zamanmzen iyi nerede, nasl deerlendireceimizi dnelim!"
Hayr, herkes iin refah bir hayal deildir. Bu belki insanolunun,
stelik de korkun bir almayla bir desyatinlik(3) araziden hepi topu
yz drt yz kilogram avdar kaldrabildii, tm retim aralarn kendi
elleriyle yapt zamanlarda bir hayaldi, ama biraz demir ve birka
kilogram kmrle en karmak makineleri bile harekete geirebilen,
uysal, sz dinler byk gcn, motorun bulunmasndan bu yana hayal
olmaktan kmtr.
Ama bu refahn gerekleebilmesi iin insanolunun yarattmuazzam servetin; kentlerin, evlerin, tarlalarn, fabrikalarn, iletiim
aralarnn, eitim kurumlarnn zel mlkiyet konusu olmaktan
kmalar gerektir... ki ele geirenler bunlarla keyiflerince oynamasnlar.
Dedelerimizin muazzam bir emekle yapp yarattklar, ileyip
rettikleri retim aralar herkesin ortak mal olmaldr, ki toplum
kolektif aklyla bunlardan herkesin yararna olacak eyler karabilsin.
Bunun iinse istimlak ve msadere gereklidir. O yzden herkes iin
refah bizim amacmz, istimlak ve msadere ise aracmzdr.
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
64/411
II
stimlak ve msadere, yani halka ait olan eylerin yine halka
verilmesi... tarihin bize, on dokuzuncu yzyl sonu insanlarna verdii
grev budur. Toplumun refahn salamaya ynelik her ey, topluma geri
verilmelidir.
Ama bu sorunun zm ne yasalara, ne de yasama organna
braklabilir. Byle bir zm kimse iin inandrc olmaz. Yoksul da
varsl da gayet iyi bilir ki, ne ada hkmetler, ne de herhangi bir
siyasal devrimle ibana geebilecek olan hkmetler bu ii
sonulandrabilecek bir yol bulamazlar. Yine, yoksulu da, varsl da
hissetmektedir ki, bunun iin toplumsal bir devrim gereklidir ve bu
devrim ufukta grnmtr, artk bugnn-yarnn iidir ve bu da
kimsenin kimseden gizleyemeyecei ak seik bir olgudur.
Son yarm yzyldr gerekli hazrlklar -evrim- zihinlerde
tamamlanmtr; ama devrim aznln, varlkl snflarn basksyla
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
65/411
hayata geememektedir; o nedenle engellerin bertaraf edilmesi ve
devrimin gerekletirilmesi gerekmektedir.
Peki bu devrim nereden gelecek? Devrimin balangcnn belirtileri
nelerdir? Bu sorulan kimse yantlayamaz; bize gre tam bir bilinmezlik
iindeki konulardr bunlar. Ama bir para gzlemleyen ve dnebilen
herkes -varsl yoksulu, iisi patronu, devrimcisi tutucusu- bu devrimin
ok yakn olduunu duyumsamaktadr.
Peki, gn gelip de bu devrim patladnda ne yapacaz?
Gemi devrimlerin dramatik yanlar zerine pek ok ey okumuuzdur,
ama bunlardaki gerekten devrimci almalara ilikin bildiklerimiz yle
azdr ki, oumuz bu hareketlerde yalnzca dsal durumu, ilk gnlerin
mcadelelerini, barikatlar grrz. Ama bu sokak atmalar, bu ilk
arpmalar ok ksa srer ve halkn zaferi ya da yenilgisiyle sona erer;
ama ite halkn egemenler zerinde salad zaferden sonra balar asl
devrim almalar. Devrim gerekten halk bir karakter tayorsa eer,
drt bir yandan saldrya urayan gsz ve yeteneksiz egemenler,
devrim kasrgasyla savrulur giderler. 1848 ylnda Fransz burjuva
monarisi birka gn sren bir yenilgiye urad ve Louis Philippe basit
bir arabayla Paris'ten kamaya baladnda, Paris eski kraln oktan
unutmutu bile. 18 Mart 1871'de Thiers hkmeti Paris'i kendi kaderiyle
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
66/411
ba baa brakarak birka saat iinde srra kadem bast. Bu arada
unutmamak gerekir ki hem 1848, hem de 1871 hareketleri yalnzca birerkent ayaklanmalaryd; gerek bir halk ayaklanmasnda ise lke apnda
tm devlet aygtnn zlp yok olmas inanlmaz bir hzla
gerekleir. Egemenler nce kaarlar, sonra kendilerine dn olanaklar
yaratacak kumpaslar kurmaya balarlar.
Eski hkmet sallanmaya balar balamaz, halk ayaklanmasnn
dalga dalga ykselii karsnda ordu direnmeye son verir,
komutanlarn, liderlerini sulamaya balar; liderlere gelince onlar da
bir yolunu bulup usulca svrlar; direnmeye son veren askerler ya
kollarn kavuturup beklerler, ya da dipiklerini havaya kaldrp
isyanclara katlrlar. Polis ilkin ne yapacanda kararszdr: Sille tokatkalabaln zerine yrmekle, "Yaasn komn!" diye haykrmak
arasnda gidip gelir; sonuta "yeni amirler"ini beklemek zere uslu uslu
evlerine dalrlar. Byk burjuvazi pl prtsn bohalad gibi
gvenli bir yerlere doru svr. Halk, olduu yerde kalr. Her
devrimin balangc byledir.
imdi, diyelim, birka byk kentte komn kuruldu. Binlerce insan
caddeleri meydanlar dolduruyor, akamlan "ne yapmal?" sorusuna
yant bulmak, toplumsal sorunlara zm aramak iin ateli tartmalar
yaptklar kulplerde kendiliklerinden toplanyorlar. Onlar artk her ey
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
67/411
ilgilendiriyor; eskiden toplumsal olaylara kaytsz olanlar bile imdi ok
alkan, ok ateliler. Her yerde mthi bir hareketlilik, zafere ulamakiin mthi bir arzu gzleniyor. En yksek dzeyde zverilere tank
olunuyor. Halk cokuyla ileri doru atlyor: leri olsun da nereye ve
nasl olursa olsun.
Btn bunlar ok gzel, ok yce davranlar. Ama devrim deil
henz bu. Tam tersine, devrimcinin ii daha yeni bal yor.
Bu arada, kukusuz, baz eylemlerinde de bulunulacak: Bir takm
Watrin'ler, Thomas'lar halk tarafndan sevilmemenin bedelini
deyecekler. Ama bu da devrime ilikin tesadfi bir olay olacak, yoksa
devrimin kendisi deil.(4-5)
Hkmet sosyalistlerinin, radikallerin, tannmam gazeteci dhilerin,
kibirli hatiplerin (ii ya da burjuva) kent Duma'sna koup boalan
yerleri kapmaya alacaklarna da kuku yok. Kimi ceketinin stne
birtakm vr zvr takp kendini bakan aynalarnda seyredecek ve yeniunvanna yakr azamette emir verme talimleri yapacak: Gazete yaz
kurulundaki ya da fabrikadaki eski arkadalarnn saygl hayranlklarn
zerine ekebilmek iin imdi onlara krmz kuak, askeri apka ve
azametli el kol hareketleri gereklidir. Kimi, okuyup bir eyler
anlayabilmek ve grkemli tmcelerle dolu yasalar, ynergeler
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
68/411
hazrlayabilmek iin gerekten temiz, iten duygularla kitaplarn,
dergilerin arasna gmlecektir (oysa devrim srecinde bulunulduundankimsenin uymayaca, uygulamayaca eyler olacaktr bunlar).
Kendilerinde eksik bulduklar vakar ve heybete sahip olabilmek iin, eski
hkmet kurumlarndan uygun bulduklar adlar alr ve kendilerine
"Geici Hkmet", "Toplumsal Kurtulu Komitesi", "Belediye
Meclisi", "Bakan", "Ba", "Muhafz Birlii Komutan" gibi sfatlar
yaktrrlar. Kimileriyse unvan seimi konusunda fazla mklpesent
davranmaz ve parlamento ya da Kent Sovyeti yesi unvanlanyla
yetinirler ve kendilerine yakan trensellikle mecliste toplanrlar.
Bylece, nlerindeki devrimin hedefini, sonularn, kapsamn farkl
farkl anlayan, sk sk ne srld gibi ortak bir platformu paylamakurada dursun, kiisel yarma iinde bulunan en az on ayr eilimden bir
yn insan toplanm grrz. Sonuta, drt bir yandan bir araya gelmi
posibilistler ("mmkncler"), kolektivistler, radikaller, Jakobenler,
blankistler hi ara verilmeyen ve gitgide tansiyonu artan uzun toplantlar
boyunca bir tartmaya girmek zorunda kalrlar. Drst insanlarla, bir tek
kendisinin buyruk verme durumunda olmasn dleyen, aralarndan
ktklar kalabalklar kk gren karclar birbirlerine karmlardr.
Birbirlerine tam aykr grlerin sahibi olan bu insanlar bir araya gelip
toplanrlar ve aralarnda birlik oluturabilmek, ounluk sesi
diyebilecekleri bir ses karabilmek iin, birbirlerine sk sk gerici,
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
69/411
despot, kt sulamalarn da ynelterek, bitip tkenmek bilmeyen
bir tartmaya giriirler. Ciddi denilebilecek tek bir nlem zerinde bileuzlamaya varabilmeleri olanakszdr; be paralk ayrntlarla ilgili yle
ateli tartmalara girer, ylesine kendilerinden geerler ki, tumturakl
bildiriler yaynlamaktan baka hibir ey beceremez, kotaramazlar. Bu
arada da kendilerini pek bir ciddiye alrlar; oysa hareketin asl gc
onlardan uzakta, sokakta, ynlar arasndadr ve hep orada kalacaktr.
Btn bunlar, tiyatroseverler iin belki ilgin eylerdir; ama
kesinlikle devrim deildir. Buraya kadar daha hibir ey yaplm
deildir!
Bu arada halk ac ekmektedir. Fabrikalarda makineler durmu,
atlyeler kaplarna kilit vurmu, kapitalist kap gvenlikli bir delie
gizlenmi... sipari yok, ticaret yok. i, evvelce almakta olduu
kuruu da kaybetmi, yaamak iin zorunlu ihtiya maddelerinin fiyatlar
durmadan ykseliyor...
Ama byle yce dnm noktalarna gelindiinde hep olduu gibi
kahramanca bir zveriyle bekliyor halk. " aylk cretimiziCumhuriyete
balyoruz!" Byle dediler ubat 1848'de Parisli iiler, Fransa'da
cumhuriyet ilan edildiinde. Ayn anda "halk temsilcileri" cici beyler ve
-
7/31/2019 Pyotr Kropotkin - Ekmein Fethi
70/411
geici hkmetin cici yeleri, -en kk memura dek- dzenli olarak
aylklarn almaktaydlar.
Halk ac iinde. Ama, ynlara zg ocuksu bir saflkla, nderler