qarisxali da wyaldidoba · 2013. 12. 26. · bostneuli), ramac daaxloebit 20 000 fermeri azarala....
TRANSCRIPT
qariSxali da wyaldidoba
saqarTveloSi
2012 weli
საWiroebebis erToblivi Sefasebis
angariSi
ii
winasityvaoba
2012 wlis 19 ivliss setyva da
qariSxali dafiqsirda kaxeTis,
mcxeTa-mTianeTisa da samcxe-
javaxeTis regionebSi. SuaRamisas
samcxe-javaxeTSi daiwyo setyva
da Tavsxma wvima, ramac mcxeTa-
mTianeTisken gadainacvla da
bolos kaxeTamde miaRwia, sadac
setyvas da wvimas Tan axlda
Zlieri qari da wyaldidoba.
stiqiis Sedegad dazianda
sasoflo-sameurneo savargulebi,
sacxovrebeli saxlebi da
municipaluri infrastruqtura.
izarala 25,000-ma ojaxma.
stiqiis Semdgom saqarTvelos
mTavrobam dauyovnebliv aamoqmeda
swrafi reagirebis meqanizmi da
dazaralebuli mosaxleobis
pirveladi daxmarebis aRmosaCenad
moxda specializebuli sagangebo
samsaxurebis mobilizacia.
ramdenadac yvela es RonisZieba
ZiriTadad pirvelad humanitarul
daxmarebas moicavda, mTavrobam
TxovniT mimarTa msoflio bankisa
da gaeros warmomadgenlobas
saqarTveloSi, daxmarebodnen
saqarTvelos stiqiis Sedegebisa
da aRdgeniTi RonisZiebebis
SefasebaSi.
am Txovnis sapasuxod, gaeros
saagentoebis, msoflio bankisa da
stiqiuri ubedurebebis
Semcirebisa da aRdgenis
globaluri organizaciis (GlobalFacility for Disaster Reduction andRecovery - GFDRR) adgilobrivi da
saerTaSoriso eqspertebisgan
Semdgarma jgufma mWidrod
iTanamSromla mTavrobasa da
adgilobriv xelisuflebasTan da
saWiroebebis erToblivi Sefaseba
warmoadgina. Sefaseba momzadda
2012 wlis 6-17 agvistos.
miRebuli Sedegebi da
grZelvadiani da moklevadiani
aRdgeniTi RonisZiebebis Sesaxeb
pirveladi rekomendaciebi
Semdgomi SeTanxmebisa da
aRdgeniTi gegmis
dasrulebisaTvis mTavrobas
waredgina.
aRdgeniTi gegmis dasruleba
daemTxva winasaarCevno periods,
arCevnebis Semdeg ki mTavroba
mTlianad Seicvala da, amdenad,
SeizRuda procesSi mTavrobis
warmomadgenlebis CarTuloba.
aRdgeniT gegmaze muSaoba
ganaxlda axali mTavrobis
daniSvnisTanave, radgan
katastrofis Sedegad miRebuli
danakargebisa da riskebis
Semcireba axali mTavrobisTvisac
prioritetad darCa, ramdenadac
stiqiam yvelgan, kaxeTSic da
iii
saqarTvelos sxva regionebSic,
didi finansuri zarali gamoiwvia.
pirvel rigSi Zalian
mniSvnelovani iyo aRdgeniTi
gegmis SemuSaveba. amisTvis 2013
wlis 17 ivliss Catarda samuSao
Sexvedra Sefasebis jgufisa da
Sesabamisi saministroebis
warmomadgenlebis monawileobiT
da gegma SeimuSaves da
daasrules.
winamdebare angariSSi
warmodgenili RonisZiebebi am
samuSao Sexvedraze gamarTuli
diskusiebis Sedegia da
gamoxatavs mTarobis zogad
midgomas, Tu rogor unda moxdes
aRdgeniTi RonisZiebebis
gaumjobeseba.
iv
monawile organizaciebi
saqarTvelos garemosa da bunebrivi resursebis dacvis saministro/ssip
garemos dacvis erovnuli saagento
saqarTvelos soflis meurneobis saministro
saqarTvelos regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis saministro
saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministro, sagangebo situaciebis marTvis
departamenti
saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro
kaxeTis regionuli da adgilobrivi xelisufleba
gaeros bavSvTa fondi (UNICEF)
gaeros ganviTarebis programa (UNDP)
gaeros mosaxleobis fondi (UNFPA)
gaeros qalTa organizacia (UN Women)
migraciis saerTaSoriso organizacia (IOM)
msoflio banki/stiqiuri ubedurebebis Semcirebisa da aRdgenis
globaluri organizacia (GFDRR)
World Vision International
foto masala mowodebuli iqna saWiroebebis erToblivi Sefasebis gundis
wevrebis mier:
ahmed eiveida - msoflio banki
giorgi nanobaSvili - gaeros ganviTarebis programa
daniel guranatrami - konsultanti/msoflio banki
nino SuSania - migraciis saerTaSoriso organizacia
serjio del’ana - stiqiuri ubedurebebis Semcirebisa da aRdgenis
globaluri organizacia
v
sarCevi
winasityvaoba ............................................................................................................................ ii
monawile organizaciebi ..................................................................................................... iv
cxrilebis nusxa ................................................................................................................... vii
diagramebi................................................................................................................................ viii
reziume........................................................................................................................................ ix
nawili I – bunebrivi katastrofa ................................................................................... 1
bunebrivi movlena............................................................................................................... 1
socialur-ekonomikuri cnobebi dazarelebuli regionebis Sesaxeb da
Raribi an siRaribis zRvars qvemoT myofi ojaxebis procentuli
maCveneblebi ........................................................................................................................... 3
zemoqmedeba regionebze .................................................................................................... 5
swrafi reagireba ................................................................................................................ 6
nawili II: zianisa da zaralis Sefaseba da zemoqmedeba adamianis
ganviTarebaze .......................................................................................................................... 10
erToblivi Sefasebis miznebi ..................................................................................... 10
meTodologia ...................................................................................................................... 11
zianisa da zaralis Sejameba seqtorebis mixedviT ......................................... 12
nawili III: aRdgenisa da rekonstruqciis gegma ..................................................... 18
Sesavali ................................................................................................................................ 18
aRdgenisa da rekonstruqcis strategia ................................................................ 19
strategiuli prioritetebi ..................................................................................... 19
dafinanseba........................................................................................................................... 32
aRdgenisa da rekonstruqciis programa ................................................................ 32
vi
ganxorcielebis ZiriTadi saxelmZRvanelo principebi .................................. 33
ganxorcielebisa da koordinaciis instituciuri zomebi ............................ 34
nawili IV: riskebis Semcireba ........................................................................................ 36
Sesavali ................................................................................................................................ 36
katastrofis riskis marTvis SesaZleblobebis analizi............................... 38
danarTi 1: soflis meurneoba da saarsebo saSualebebi ................................... 49
danarTi 2. wyaldidobis zemoqmedebis Semarbilebeli struqtura .............. 63
danarTi 3: sacxovrebeli saxlebi ................................................................................ 71
danarTi 4: wyalmomarageba da kanalizacia ............................................................. 75
danarTi 5: transporti ....................................................................................................... 78
danarTi 6: saganmanaTleblo da sportuli nagebobebi ...................................... 81
danarTi 7: janmrTelobisa da socialuri dacvis seqtori ........................... 86
danarTi 8: soflis meurneobis statistika .............................................................. 95
danarTi 9: damatebiTi cnobebi ganaTlebis Sesaxeb........................................... 101
danarTi 10: damatebiTi cnobebi jandacvisa da pensiebis Sesaxeb .............. 104
danarTi 11. aRdgenis gegma - mokle, saSualo da grZelvadiani aRdgenis
saWiroebebi da prioritetuli qmedebebi seqtorebis mixedviT.................... 106
vii
cxrilebis nusxa
cxrili 1: 2012 w. Zlieri qariSxliT da wyaldidobiT gamowveuli
ekonomikuri zaralis Sejameba (milioni lari)
cxrili 2. dazianebuli heqtrebisa da zaralisa da zianis donis Sefaseba
cxrili 3: xarjebis Semcirebis alternativebi
cxrili 4 ziani da zarali (larebSi)
cxrili 5. moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi
cxili 6. teritoriebis CamonaTvali, sadac unda moxdes RonisZiebebis
ganxorcieleba
cxrili 7 dazianebuli sacxovrebeli saxlis saxuravebi da Sida
sacxovrebeli farTebi
cxrili 8: ziani, zarali da saWiroebebi _ samSeneblo seqtori
cxrili 9: wyalmomaragebisa da kanalizaciisziani, zarali da
saWiroebebi
cxrili 10: kaxeTis gzebisaTvis miyenebuli ziani, zarali da saWiroebebi
cxrili. 13. SeWirvebulTa samedicino dazRvevis farglebSi dazRveuli
pirebi
cxrili 14. janmrTelobis Sedegebi da Senatanebi, 2009
cxrili 15. ziani, zarali da saWiroebebi jandacvis seqtorSi
cxrili 11: skolamdel da sabaziso ganaTlebaSi CarTulTa mTliani
procentuli maCvenebeli, 2006
cxrili 12. ziani, zarali da saWiroebebi ganaTlebis seqtorSi
viii
diagramebi
diagrama 1: dasaqmebisa da umuSevrobis maCveneblebi
diagrama 2: SerCeuli socialuri indikatorebi
diagrama 3. saqarTveloSi 2012 wlis qariSxliT da wyaldidobiTgamowveuli ekonomikuri zemoqmedebis Sejameba (milioni lari)
diagrama 4: saqarTveloSi 2012 wlis qariSxliT da wyaldidobiTgamowveuli ekonomikuri zemoqmedebis Sejameba (procenti)
diagrama 5. ekonomikuri zemoqmedebis ganawileba sakuTrebis mixedviT
(sajaro Tu kerZo)
diagrama 6. zaralisa da zianis Sefaseba regionebisa da erTwliani damravalwliani naTesebis mixedviT
diagrama 7: zarali da ziani regionebis, erTwliani da mravalwliani
kulturebis mixedviT
diagrama 8: soflis meurneobis zaralisa da zianis aRdgenis paketi
diagrama 9: soflis meurneobaSi gasacemi kompensaciis mTliani paketi
diagrama. 10: mosaxleoba ganaTlebis mixedviT, 2010
diagrama 11: jandacvaSi Senatanis indikatorebi raionebis mixedviT,
saqarTvelo, 2009
diagrama 12: sikvdilianoba yovel 1000 mosaxleze raionebis mixedviT,
saqarTvelo, 2009
ix
reziume
1. 2012 wlis 19 ivliss aRmosavleT da samxreT saqarTveloSi
momxdari bunebrivi katastrofis Sedegad dazianda sasoflo-sameurneo
savargulebi, sacxovrebeli saxlebi da municipaluri infrastruqtura,
izarala 25 000-ma ojaxma. samcxe-javaxeTis regionSi SuaRamisas wamovida
kvercxis zomis setyva da Tavsxma wvima, ramac Semdeg mcxeTa-
mTianeTisaken gadainacvla da dilis 4 saaTisTvis kaxeTis regionamde
miaRwia. setyvas da wvimas (72 mm/dRe-RameSi Telavis municipalitetSi)
Tan axlda Zlieri qari (115 km/sT TelavSi) da wyaldidoba. miuxedavad
imisa, rom dazaralebul regionebSi xSiria analogiuri meteorologiuri
movlenebi, kerZod, Zlieri setyva, wvima da gvalva, 19 ivlisis stiqiiT
gamowveuli zarali sagrZnoblad aRemateboda Cveulebrivs.
2. am saSualo donis stiqias Sedegad ganuzomeli socialur-
ekonomikuri zarali mohyva: dazaralda daaxloebiT 75,000 adamiani, xolo
ekonomikuri zarali Seadgenda 202 milion lars (123 aSS dolari)1. es
aris saxelmwifo da kerZo seqtorisaTvis (gansakuTrebiT kerZo seqtoris
kuTvnili soflis meurneobisa da agrobiznesisaTvis) klimatTan
dakavSirebuli safrTxeebis zrdis indikatori. Tuki ar iqneba miRebuli
mniSvnelovani Semarbilebeli zomebi, SesaZloa klimatis cvlilebebma
saqarTvelosa da zogadad mTel kavkasiaSi gamoiwvios saSualo/maRali
zemoqmedebis katastrofebis riskisa da sixSiris zrda.2
3. stiqiis Semotevisas saqarTvelos mTavrobam dauyovnebliv aamoqmeda
swrafi reagirebis meqanizmi. kaxeTSi stiqiam TiTqmis yoveli meeqvse
adamiani daazarala. premier-ministrma imave dRes Seqmna adgilze moqmedi
sagangebo sakoordinacio jgufi, romelSic sxvadasxva saministro da
adgilobrivi xelisufleba Sevidnen. moxda specializebuli sagangebo
samsaxurebis mobilizeba erovnul, regionul da adgilobriv doneze;
daiwyo mniSvnelovani infrastruqturis (gzebi, xidebi, eleqtroqselebi,
wyalmomaragebis da bunebrivi gazis sistema) gawmenda da reabilitacia.
mTavroba maSinve Seudga dazianebuli saxuravebis SekeTeba/gamocvlas da
1 valutis kursi: USD 1 = GEL 1.642 klimatis cvlilebisa da soflis meurneobis Sesaxeb msoflio bankis angariSis mixedviT, Semdgomi 38 wlis
manZilze saqarTveloSi mosalodnelia saSualo temperaturis zrda (dasavleT saqarTveloSi _ 3,5oC-iT,
aRmosavleT saqarTveloSi _ 4,1oC-iT), wvimebis Semcireba, mosuli naleqebis zrda, wyaldidobis albaTobisa da
xangrZlivobis momateba.
x
dazaralebuli ojaxebisTvis sursaTisa da sxva produqtebis darigebas.danarCen or regionSi – samcxe-javaxeTsa da mcxeTa-mTianeTSi _
dazaralebuli ojaxebis raodenoba, kaxeTTan SedarebiT, aTjer naklebi
iyo. adgilobriv xelisuflebasa da Tems sakmarisi SesaZleblobebi
aRmoaCndaT da swrafi reagireba da katastrofis stabilizeba regionis
doneze SeZles.
4. saqarTvelos mTavrobis Txovnis pasuxad gaeros saagentoebma da
msoflio bankis warmomadgenlebma Tanxmoba ganacxades daxmarebodnen
mTavrobas aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebis erToblivi
Sefasebis CatarebaSi, mdgradi aRdgenisTvis ZiriTadi prioritetebis
Camoyalibebasa da saerTaSoriso sazogadoebis teqnikuri eqspertizis
organizebaSi. am erToblivma Sefasebam Tavi mouyara mTavrobisa da
partniorebis mier Catarebul erovnul Sefasebebs, zianisa da zaralis
Sefasebis raodenobrivi meTodis saSualebiT miRebul Sedegebs,
dazaralebul mosaxleobasTan Catarebuli fokus-jgufebis,
individualur jgufebTan, erovnuli, regionuli da municipaluri
xelisuflebis warmomadgenlebTan Catarebuli mravali sakonsultacio
Sexvedrebis, aseve savele gasvlebis Sedegad mogrovebul xarisxobriv
monacemebs. Sefasebis Sedegad dadgenilia saWiroebebis, aRdgenisa da
rekonstruqciis msoflioSi aRiarebuli direqtivebis, aseve mTavrobisa
da partniorebis mier ganxorcielebuli programuli intervenciebis
safuZvelze saWiroebebis erToblivi Sefasebis jgufma, aRdgenisa da
rekonstruqciis programis SemuSavebisa da ganxorcielebis mizniT,
`aRdgenis sqema~ SeimuSava.
5. ekonomikuri Sedegebi, raSic igulisxmeba fizikuri zarali da
finansuri danakargi, maRali iyo _ 202,3 milioni lari (123 milioni aSS
dolari). danakargi samjer aRemateboda zarals, xolo kerZo seqtoris
finansuri danakargi aTjer aRemateboda sajaro seqtorisas. jamSi
dazianda 18,500 ha umTavresad maRali Rirebulebis kultura (xili da
bostneuli), ramac daaxloebiT 20 000 fermeri azarala. mniSvnelovani
ziani miadga 5 255 sacxovrebel saxlsa da korpuss, maT Soris iZulebiT
gadaadgilebuli 75 ojaxis binas TelavSi; dazianda 30 skola da
sabavSvo baRi, ris Sedegadac izarala 4 442 bavSvma; pirveladi samedicino
daxmarebis rva dawesebuleba, romlebic daaxloebiT 19 500 adamians
emsaxureboda; aseve dazianda wylis saTavo nagebobebi, mdinaris napirebi,
gzebi da eleqtrosadenebis boZebi.
cxrili 1: 2012 w. Zlieri qariSxliT da wyaldidobiT gamowveuli ekonomikuri zaralisSejameba (milioni lari)
xi
Eekonomikuri zarali
sakuTrebisforma
seqtorebismixedviT
Tema seqtori zarali danakargi jami sajaro kerZo
sawarmoo
soflismeurneoba da
saarsebosaxsrebi
24 129,5 153,5 0 153,5
wyaldidobisriskis
Serbilebisinfrastruqtura
8 10 18,0 10,7 7,3
infrastruqtura
sacxovrebeliSenobebi
18,4 4,05 22,4 2,4 20
wyali dakanalizacia
2,1 1,9 4,0 4,0 0
transporti 1,3 0,8 2,1 2,1 0Eenergetika 0 0.3 0.3 0.3 0
socialuri
saganmanaTlebloda sportulinagebobebi
1,9 0 1,9 1,9 0
janmrTeloba dasocialuri dacva
0,1 0,01 0,1 0,1 0,0
sul mln. lari 55,7 146,6 202,3 19,4 182,9sul mln. aSS
dolari 34.8 91.6 123.3 12.1 114.3
6. kaxeTis soflis meurneobisTvis stiqiiT miyenebuli zarali _
jamSi dazianda 18,500 ha miwebi, umTavresad maRali Rirebulebis
kulturebi (xili da bostneuli). mravalwliani kulturebi nayofisa da
foTlebis gareSe darCa. setyvam Zalian daaziana xeebi, ramac gamoiwvia
maTi sokovani infeqciebiT daavadeba. ganadgurda bostneuli kulturebi,
nesvi da kartofili (gansakuTrebiT axalcixeSi). venaxebSi vazi ukve
wamoizarda, magram atmisa da vaSlatamas baRebis aRdgenas sakmaod didi
dro dasWirdeba. sul dazaralda 20 000 ojaxi.
7. adamianis saarsebo saWiroebebi dakmayofilda _ mTavrobis
xelSewyobiT da adgilobrivi TviTmmarTvelobebis daxmarebiT dasrulda
an jer kidev mimdinareobs binebisa da infrastruqturis aRdgena.
fermerebsa da ojaxebs daurigdaT sursaTi da sxva nivTebi, SekeTebulia
5,255 saxlisa da sacxovrebeli korpusis saxuravebi, mimdinareobs
fuladi kompensaciebis gacema. aRdgeniT RonisZiebebs erovnuli da
saerTaSoriso organizaciebic uwyobdnen xels. miuxedavad amisa, jer
kidev arsebobs saswrafo da gadaudebeli aRdgenis saWiroebebi:
xii
aucilebelia wyalmomaragebis sistemis, ganaTlebisa da samedicino
dawesebulebebis reabilitacia.
8. Telavis 40 000 macxovreblisaTvis wylis miwodebis saaTebi
ganaxevrebulia. qalaqis mosaxleobas wyali dRe-RameSi eqvsi saaTis
ganmavlobaSi miewodeba, xolo soflebSi _ or dReSi erTxel eqvsi
saaTis ganmavlobaSi. aman damatebiTi xarjebi gauCina dazaralebul
ojaxebs, radgan aucilebeli gaxda tumboebis dayeneba, wylisa da wylis
konteinerebis SeZena da samuSao drois daxarjva uwylobis problemis
mosagvareblad. didi zarali miadga Telavis wylis saTavo nagebobas:
wyalmovardnam 650 metri wyalsadenis milebi waiRo, maRal soflebSi
wyalaRebis nagebobebi daaziana da 800 metri wyalsadenis milebi waiRo.
miuxedavad imisa, rom garkveuli mniSvnelovani aRdgeniTi samuSaoebi
dasrulebulia, Casatarebelia municipaluri infrastruqturis
katastrofamdel mdgomareobame aRsadgeni gadaudebeli samuSaoebi,
romelTa Rirebulebac daaxloebiT 2 milioni laria (1,22 milioni aSS
dolari).
9. 4,400-ze meti bavSvis skolamdel da saskolo momsaxurebaze
xelmisawvdomoba riskis winaSea, xolo 19,500 adamians SezRuduli aqvs
xarisxiani samedicino momsaxureba. ocdaaT skolas da sabavSvo baRs
mTlianad an mniSvnelovnad aqvs dazianebuli saxuravebi, azbestis (e.w.
`Siferis~) saxuravebis CaTvliT, rac arTulebs seqtembrisTvis skolebis
gaxsnas. dazaralebul ojaxebs ar gaaCniaT saxsrebi Svilebis
skolamdeli an saskolo xarjebis gasaRebad, radgan maT mTlianad
dakarges Semosavlis ZiriTadi wyaro. dazianebulia rva poliklinikis
saxuravi, zogi maTgani azbestis filebiT (e.w. `SiferiT~) iyo
gadaxuruli, romelTa dazianebamac mTlianad daaziana aparatura, maT
Soris eleqtrokardiogramebi. garkveuli aRdgeniTi xarjebi (magaliTad,
sabavSvo baRebisTvis) municipaluri biujetidan unda gamoiyos: yvela
CamoTvlili aqtivobis Sesasruleblad 2 milioni laria saWiro (1,22 aSS
dolari).
10. aRdgenis sqema iZleva strategias, sadac gansazRvruli da
prioritetebadaa dalagebuli aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
Temebis dasaxmareblad, raTa `vaSenoT xelaxla ukeTesad~. Sefasebisa da
erovnuli ganviTarebis prioritetebidan gamomdinare, aRdgenis sqemaSi
mocemulia: 1) strategiuli prioritetebi, 2) efeqtiani aRdgenis procesis
ZiriTadi sayrdenebi, 3) dazaralebuli seqtorebis mixedviT mokle,
saSualo da grZelvadian periodSi Casatarebeli qmedebebi, rac
daaCqarebs aRdgenas, 4) aRdgenisa da rekonstruqciis direqtivebi da 5)
koordinaciisa da monitoringis RonisZiebebi. mdgradi ganviTarebis
xiii
dasaCqarebeli qmedebebi (gansakuTrebiT saqarTveloSi _ mimdinare
klimatis cvlilebis TvalsazrisiT) yvela seqtorSia gansazRvruli da
aRdgenisa da rekonstruqciis saerTo gegmaSi Setanilia, rogorc
mdgradi ganviTarebis saSualeba. gegma aseve Seicavs qveTavs
`katastrofis riskis marTva~.
11. agraruli seqtoris daxmareba Semosavlis wyaros aRdgenis
dasaCqareblad da momavali danakargebis Sesamcireblad. soflis
meurneobis seqtorisTvis SeTavazebuli aRdgenisa da rekonstruqciis
paketSi Sedis: a) fuladi kompensaciebi zaralis xarisxis mixedviT, aseve
12-Tviani SeRavaTiani periodi fermeruli sabanko sesxebis procentisTvis
(es iyo saqarTvelos mTavrobis SemoTavazeba); b) teqnologiebisa da
treningebis paketebi, rac daexmareba erTwliani kulturebis SemotaniT
Semosavlis miRebas da setyviT dazianebuli mravalwliani kulturebis
swraf aRdgenas; g) fermeruli meurneobebis produqtiulobis aRdgena,
qonebis aRdgena venaxebis, atmisa da vaSlatamas reabilitaciisa da
xelmeored dargva-gaSenebiT. grZelvadian periodze gaTvlili
moqmedebebi gulisxmobs konkurentunarianobis gazrdas (soflis
meurneobis profesionalur doneze ganviTarebis meSveobiT) da garemos
zemoqmedebisadmi mdgradobis uzrunvelyofas.
12. riskebis uwyveti zrdis paradigmis Secvlis SesaZlebloba. qveyanas
SesaZlebloba aqvs katastrofebis marTvis reagirebis midgomidan
gadavides katastrofebis riskebis marTvis ufro proaqtiur modelze. es
saSualebas iZleva meti yuradReba gamaxvildes ara marto
katastrofebze, aramed qveynis ganviTarebaze. amisaTvis yvela seqtorSi
unda moxdes riskebis Semcirebis da axali riskebis warmoqmnis Tavidan
acilebisa da katastrofebze reagirebis gaumjobesebis arsebuli
RonisZiebebis prioritetizacia.
13. katastrofis riskis marTvis sistemis gaZliereba. moklevadian
periodSi katastrofis riskis Semcireba da klimatis cvlilebasTan
adaptaciis RonisZiebebis integrireba moxdeba kaxeTis regionuli
ganviTarebis strategiis farglebSi.3 strategiaSi gaTvaliswinebuli
unda iyos Semdegi aspeqtebi: 1. riskis dadgena da saSiSroebebis
monitoringi; 2. riskis Semcireba, struqturuli da arastruqturuli
meTodebis gamoyenebiT; 3. riskis Sesaxeb cnobierebis amaRleba da
3amzadebs regionuli xelisufleba regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis saministrosa
da GiZ-is xelSewyobiT.
xiv
riskisaTvis mzadyofna; 4. riskis Semcirebis dafinansebis meqanizmebi da
5. mdgradi rekonstruqcia.
14. katastrofis riskis Semcirebis dafinansebis strategiis SemuSaveba,
gauTvaliswinebeli xarjebisa da riskis gadatanis CaTvliT. miuxedavad
imisa, rom aRdgeniTi samuSaoebi daugegmavi xarjebia, mainc aris
SesaZlebeli samoqmedo gegmis SemuSaveba regionul, erovnul an
saerTaSoriso doneze (anu WB CAT DDO, gauTvaliswinebeli
saWiroebebisTvis gankuTvnili sakredito xazi, rac WB IBRD-is wevri
qveynebisTvis bunebrivi katastrofebis Semdeg myisierad aris
xelmisawvdomi4). riskebis udidesi nawilis Serbileba, zogierTi maTganis
SenarCuneba, zogis ki gadatana SesaZlebelia dazRvevis meqanizmis
gamoyenebiT. socialuri dazRvevis meqanizmis meSveobiT, rogoricaa CRIF
(katastrofis riskis dazRvevis meqanizmi5), fermerebs, binaTmflobelebs,
kerZo seqtorsa da samTavrobo uwyebebs eqnebaT sando produqtebze
wvdoma da SeZleben hidrometeorologiuri da geologiuri riskebis
gadatanas.
15. adamianebisa da qonebis dacva riskebis Serbilebis RonisZiebebSi
investirebis meSveobiT. msoflio gamocdileba gviCvenebs, rom riskebis
Serbilebis RonisZiebebze daxarjuli yoveli dolari saSualod oTxi
dolaris mogebas iZleva. struqturuli Serbilebis umniSvnelovanesi
RonisZiebebia: a) wyaldidobis riskis marTvis sainvesticio gegmis
SemuSaveba, romelSic Sedis wyaldidobis kontrolis sistema, riskze
damyarebuli modeli, wyaldidobis Serbilebis infrastruqturis
prioritetizacia da garemos dacva; b) mniSvnelovani
infrastruqturisTvis (rogoricaa skolebi, saavadmyofoebi da ZiriTadi
sajaro Senobebi da infrastruqtura) Serbilebis strategiuli gegmis
ganxorcieleba; mniSvnelovani infrastruqturis modernizaciis mizniT
mowyvladobis Sefasebisa da ganxorcielebis gegmis Sesruleba riskis
warmoqmnisa da strategiuli funqciebis mixedviT.
4CAT-DDO aris finansuri instrumenti, romelic IBRD-is qveynebs bunebrivi katastrofebis
SemTxvevaSi myisve sTavazobs 500 milion dolaramde Tanxas an mSp-is odenobis 0,25%-s (romelicufro naklebia). es instrumenti Seqmna msoflio bankma imisaTvis, rom dazaralebulma qveynebmaSualeduri dafinanseba miiRon manam, sanam sxva saxsrebis mobilizeba moxdeba.5samxreT-aRmosavleT evropisa da kavkasiis katastrofis riskis dazRvevis meqanizmi (SEEC CRIF)zrdis klimatis cvlilebiT da geologiuri safrTxeebiT gamowveuli zaralisganbinaTmflobelebis, fermerebis, samewarmeo seqtoris da samTavrobo uwyebebis sando finansuridacvis xelmisawvdomobas. amJamad SEEC CRIF-is wevri qveyanaa sami, xolo ori SeerTebis procesSia(wevrebi arian albaneTi, serbeTi da makedonia; bosnia da hercegovina da montenegro maleSeuerTdebian).
1
nawili I – bunebrivi katastrofa
bunebrivi movlena
16. 2012 wlis 19 ivliss saqarTvelos aRmosavleT da samxreT regionebs
stiqiam Seutia, ris Sedegadac dazaralda sasoflo-sameurneo
savargulebi, sacxovrebeli saxlebi da municipaluri infrastruqtura;
izarala 25 000 ojaxma. stiqia samcxe-javaxeTis regionSi daaxloebiT
SuaRamisas daiwyo kvercxis zomis setyviT da Tavsxma wvimiT, Semdeg
mcxeTa-mTianeTis regionisken gadainacvla da dilis 4 saaTisTvis
kaxeTis regionamde miaRwia. setyvas da Tavsxma wvimas Tan axlda Zlieri
qari, 32 m/wm (115 km/sT)6, da wyaldidobebi. ramdenadac dazaralebuli
regionebi daucvelia iseTi meteorologiuri movlenebisadmi, rogoricaa
setyva, Weqa-quxili, Zlieri wvima, gvalva, qariSxali, miwisZvra, amdenad 19
ivlisis qariSxalma da wyaldidobam Cveulebrivze gacilebiT didi
zarali moitana.
6garemos erovnuli saagento, hidrometeorologiis departamenti, xaTuna qoqosaZe, 9
agvisto, 2012.
2
17. saSualo siZlieris katastrofis Sedegad dazianda saxlebi da
infrastruqtura, rac gafrTxilebaa mTavrobisa da partniorebisTvis da
amasTanave axal SesaZleblobebs iZleva. saqarTveloSi da mTel
kavkasiaSi mimdinare klimatis cvlilebebis Sedegad SesaZlebelia
amgvari katastrofebis gaxSireba. Zveli saxlebis da sabWoTa periodis
infrastruqturis gamo, romelTa aSenebisas ar gauTvaliswinebiaT
katastrofebis riskis Semcirebis RonisZiebebi, mosaxleoba ufro
daucvelia klimaturi movlenebisa da seismuri riskebis mimarT.
18. garemos dacvis saministros mier mowodebuli monacemebi Zalze
mwiria, rac ganpirobebulia SezRuduli teqnikuri aRWurvilobiT.
istoriuli Canawerebi gviCvenebs, rom bolo 15 wlis manZilze
qariSxlebs daaxloebiT 136-jer mohyva setyva, 126-jer _ wyalmovardna da
45-jer _ Zlieri qari. zianis TvalsazrisiT, aseTi siZlieris qariSxali
fiqsirdeba 10 weliwadSi erTxel.
3
socialur-ekonomikuri cnobebi dazarelebuli regionebis Sesaxeb da
Raribi an siRaribis zRvars qvemoT myofi ojaxebis procentuli
maCveneblebi
19. kaxeTSi, Sida qarTlsa da mcxeTa-mTianeTSi dasaqmebis struqtura
SemaSfoTebelia. dasaqmebulTa 25%-ze naklebi saxelmwifo seqtorSi
muSaobs. danarCeni TviTdasaqmebulia (40%-ze meti) _ ZiriTadad agrarul
seqtorSi, sacalo vaWrobasa da sxvadasxva momsaxurebis patar-patara
seqtorebSi. miwebi mcire nakveTebad aris dayofili da am miwebze
saqmianoba dabalproduqtiulia. qveynis masStabiT dasaqmebis maCvenebeli
yvelaze maRalia kaxeTSi (diagrama. 1: a. da b.), magram amgvari dasaqmeba
Zalian araproduqtiulia. saqarTveloSi TviTdasaqmebulTa saerTo
raodenoba sakmaod dabalia, Tumca sxvagan umuSevrobis maCvenebeli,
kaxeTis regionTan SedarebiT, maRalia.
diagrama 1: dasaqmebisa da umuSevrobis maCveneblebia. dasaqmeba da umuSevroba, aqtiurimosaxleobis procenti, 2010
b. umuSevrobis maCveneblebi, samuSaoZalis procenti, 2010
wyaro: : saqstati da msoflio bankis gamoTvlebi.TB: Tbilisi; AJ: aWara; KK: qvemo qarTli; SZ: samegrelo-zemo svaneTi; GU: guria; SJ: samcxe-javaxeTi; KA: kaxeTi; SK-MM: Sida qarTli da MmcxeTa-mTianeTi; IM-RK: imereTi, raWa-leCxumida qvemo svaneTi
4
20. regionebis siRaribis maCveneblebs Soris gansxvaveba Semosavlebisa
da moxmarebis Sesabamisia. regionebSi siRaribis maCvenebeli (24,3%)
SedarebiT maRalia, vidre qalaqebSi (17,6%); krizisis SemTxvevaSi es
sxvaoba mcirdeba. regionebSi siRaribis maCvenebeli yvelaze maRalia
kaxeTSi, Sida qarTlsa da mcxeTa-mTianeTSi da yvelaze dabalia
Tbilissa da samcxe-javaxeTSi (diagrama 2: b). miuxedavad imisa, rom
Semosavlebis araTanabari ganawileba ar aris daTvlili regionebis
mixedviT, aSkaraa, rom es uTanabroba TbilisSi gacilebiT ufro maRali
unda iyos, vidre sxva regionebSi.
21. socialurma programebma mniSvnelovani roli iTamaSa struqturuli
(mag., mosaxleobis) da cikluri faqtorebis gaTanabrebaSi, romlebic
regionebSi cxovrebis pirobebze axdendnen gavlenas. daucveli
mosaxleoba qveynis saerTo mosaxleobis 40%-s Seadgens – aq Sedian is
moqalaqeebi, romlebic iReben pensias, socialur daxmarebas da
saxelmwifos mier dafinansebul samedicino dazRvevas. socialurad
daucveli mosaxleobis udides nawils pensionerebi Seadgenen (saerTo
mosaxleobis 20%), meore adgilze arian isini, vinc iRebs socialur
daxmarebasa da saxelmwifo samedicino dazRvevas (Sesabamisad,
daaxloebiT 20% da 10%).7 kaxeTSi, Sida qarTlSi, mcxeTa-mTianeTsa da
samcxe-javaxeTSi socialurad daucveli mosaxleobis wili ufro didia
qveynis maCvenebelTan SedarebiT (nax. 2: a). socialuri daxmarebebiT
aixsneba aseve is, Tu ratom aRemateba samcxe-javaxeTSi moxmareba
Semosavals. zogadad is regionebi, sadac maRalia socialurad daucveli
mosaxleobis raodenoba, siRaribis maRali doniT gamoirCeva.
diagrama 2: SerCeuli socialuri indikatorebi
a. daucveli mosaxleobis % (saerTomosaxleobis), 2007-2010
b. siRaribis done regionebSi, 2010
7 gadafarvis gamo (pensionerebi SesaZlebelia saxelmwifo samedicino daxmarebasaciRebdnen) daucveli mosaxleobis jamuri raodenoba naklebia, vidre beneficiarebisjamuri raodenoba TiToeul programaSi.
5
wyaro: siRaribis gamoTvlebi emyareba HBS-is 2007-2010-s da erovnuli siRaribisdoneebis saqstatis monacemebs. daucveli mosaxleobisa da bavSvTa sikvdilianobismonacemebi miRebulia saqarTvelos janmrTelobisa da socialuri dacvissaministrodan.
TB: Tbilisi; AJ: aWara; KK: qvemo qarTli; SZ: samegrelo-zemo svaneTi; GU: guria; SJ: samcxe-javaxeTi; KA: kaxeTi; SK-MM: Sida qarTli da MmcxeTa-mTianeTi; IM-RK: imereTi, raWa-leCxumi daKqvemo svaneTi
zemoqmedeba regionebze
kaxeTis regioni
22. kaxeTis regionSi qariSxliT da wyaldidobiT gamowveuli zarali
aTjer aRemateba danarCeni ori regionis zarals. yvelaze metad
dazaralda Telavis, gurjaanis, yvarlisa da lagodexis
municipalitetebi. stiqiam Telavis 14, gurjaanis 10, yvarlis 6 da
lagodexis 5 dasaxleba daazarala.
23. garemos erovnuli saagentos monacemebis Tanaxmad, 19 ivliss TelavSi
mosuli naleqebis raodenoba dRe-RameSi 72 mm-s Seadgenda. setyvisa da
wvimis Sedegad, rasac Tan axlda Zlieri qari da wyalmovardna, dazianda
3,187 kerZo saxli da 101 mravalsarTuliani korpusi, saganmanaTleblo
dawesebulebebi, wyalmomaragebis sistema, eleqtroqseli, gazmomarageba,
xidebi, gzebi da wylis milebi. stiqiis Sedegad jamSi 17,710 ojaxis
saxnavi miwa dazianda. 2012 wlis ivliss gamgeobis SefasebiT Zlierad
dazianda 13,075 saojaxo meurneobis moyvanili kulturebi, saSualo
siZlieris zarali ganicada 2,728 saojaxo meurneobam, xolo mcire
zarali _ 1,907 saojaxo meurneobam. dazianebul kulturebs miekuTvneba
6
venaxebi, atmisa da vaSlatamas baRebi, nesvi, sazamTro da sxva
kulturebi.8
samcxe-javaxeTis regioni
24. samcxe-javaxeTSi dazaralda axalcixe, adigeni da vale. qariSxalma
axalcixis 19 dasaxleba daazarala. Telavis municipalitetisgan
gansxvavebiT, sadac zarali ZiriTadad qarma da setyvam gamoiwvia,
axalcixeSi saxlebisa da kulturebis ganadgurebis umTavresi mizezi iyo
Zlieri setyva. MmniSvnelovnad dazianda 200-ze meti saxli, xolo 1500-ze
meti _ saSualod. setyvam da qariSxalma aseve 750 ha saxnavi miwebi
daaziana.9
mcxeTa-mTianeTi
25. mcxeTa-mTianeTis regionSi dazaralda TianeTisa da duSeTis
municipalitetebi. qariSxalma TianeTis xuTi (naqalaqari, sioni,
xevsurTsofeli, simonaanTkari da gulelebi) da duSeTis erTi dasaxleba
(sof. bulaCauri) daazarala.
swrafi reagireba
mTavrobis reagireba regionul da erovnul doneze: samTavrobo
reagirebisa da sareabilitacio samuSaoebis mimoxilva
26. stiqiis masStabidan gamomdinare, saqarTvelos mTavrobam kaxeTis
regionSi gamoacxada meore donis sagangebo situacia, radgan
sareabilitacio samuSaoebisTvis saWiro gaxda samTavrobo daxmareba da
sagangebo RonisZiebebis ganxorcieleba. danarCeni ori dazaralebuli
regionisTvis _ samcxe-javaxeTisa da mcxeTa-mTianeTisTvis mxolod
pirveli donis reagireba gaxda saWiro, rac imas niSnavda, rom
8 regionis gamgeblis Sefaseba, romelic gavrcelda saqarTvelos wiTeli jvrissaSualebiT 31 ivliss, da Care International-isa da soflis ganviTarebis asociaciis miermomzadebuli saWiroebebis swrafi Sefasebis angariSi.9kaxeTis situaciis Sefasebis angariSi 3.
7
adgilobriv xelisuflebasa da Tems sakmarisi SesaZleblobebi
aRmoaCndaT stiqiiT gamowveul zaralTan gasamklaveblad.
27. imave dRes, prezidentis brZanebis Sesabamisad, Seiqmna adgilze
moqmedi sagangebo sakoordinacio jgufi premier-ministris
TavmjdomareobiT, romlis SemadgenlobaSic Sedioda sxvadasxva
saministro _ Sinagan saqmeTa, finansTa, Tavdacvis, regionuli
ganviTarebisa da infrastruqturis, aseve sxva dargobrivi saministroebi.
sagangebo sakoordinacio jgufi koordinacias uwevda sagangebo
mdgomareobaze reagirebisa da Sedegebis likvidaciis samuSaoebs
erovnul doneze. premier-ministrma yvela saministros daavala
gamoevlina saWiroebebi da moexdina resursebis mobilizacia. moxda
erovnuli, regionuli da adgilobrivi sagangebo samsaxurebis
mobilizeba da daiwyo gawmendiTi samuSaoebi, umniSvnelovanesi
infrastruqturis aRdgena-reabilitacia (gzebi, xidebi, eleqtroqselebi,
wyalmomaragebis da bunebrivi gazis sistemebi). mTavrobam maSinve daiwyo
dazianebuli saxuravebis SekeTeba da gamocvla. am saqmianobaSi CarTuli
iyo aTasze meti rezervisti da samxedro-sainJinro batalioni, romlebic
Tavdacvis saministros aRWurvilobas iyenebdnen; agreTve monawileobda
Tbilisis dasufTavebis samsaxuri. gawmendiT da aRdgeniT samuSaoebs
moxaliseebic SeuerTdnen sxvadasxva regionebidan.10 prezidentma
specialuri warmomadgeneli daniSna kaxeTSi. am Zalisxmevebis farglebSi
daaxloebiT 5,255 saxuravi SekeTda da aRdga umniSvnelovanesi
infrastruqtura.
28. zemoT aRniSnuli RonisZiebebis paralelurad saqarTvelos mTavrobam
daiwyo dazaralebuli Temebis aRdgenisa da rekonstruqciis dagegmva. 26
ivliss finansTa saministrom oficialuri TxovniT mimarTa gaerosa da
msoflio banks (agreTve sxva saerTaSoriso partniorebs) daxmarebodnen
mTavrobas stiqiiT gamowveuli zaralis, aseve aRdgenisa da
rekonstruqciis saWiroebebis erToblivi Sefasebis CatarebaSi. 7
agvistos TbilisSi Seikriba stiqiis Sedegebis Sefasebis jgufi da
daiwyo `qariSxlisa da wyaldidobis Sedegebis erToblivi Sefaseba~.
Semdgomi ori kviris ganmavlobaSi erToblivi Sefasebis jgufma Caatara
savele Sefaseba, interviuebi dainteresebul mxareebTan da fokus-
jgufebTan, Segrovda monacemebi zaralis, danakargebis, aRdgenis
saWiroebebis, prioritetuli qmedebebis (mokle, saSualo da
grZelvadiani) da katastrofis riskis Semcirebis im strategiebis
10kaxeTSi situaciis Sefasebis angariSi 3.
8
gasaanalizeblad, rac unda ganxorcieldes dazaralebuli Temebis
mdgradi aRdgenis mizniT. winamdebare moxseneba Seicavs `qariSxlisa da
wyaldidobis Sedegebis erToblivi Sefasebis~ saboloo daskvnebsa da
rekomendaciebs.
samTavrobo daxmarebis paketis mimoxilva
29. swrafi reabilitacia-reagireba (xangrZlivoba: ramdenime dRe): SekeTda
saxuravebi da/an Temebs gadaecaT SesakeTebeli masalebi (dasrulda)
• darigda amanaTebi sursaTiT, sadac Sedioda: zeTi, makaroni,
brinji, lobio (dasrulda) .
• dazaralebul ojaxebs miecaT fuladi kompensacia (dasrulda), 24
616 000 larze meti, 15,3 milioni aSS dolari.
• fermebis mepatroneebs dazianebuli kulturebis movla-SenarCunebis
mizniT daurigdaT fungicidebi (dasrulda).
• stiqiiT gamowveul dazianebebTan da daavadebebTan dakavSirebuli
samedicino momsaxurebis xarjebi gaswia saxelmwifom (mimdinarea).
aRdgena (xangrZlivoba: dReebi/Tveebi)
• socialuri daxmarebis gaweva im ojaxebisTvis, romlebic stiqiis
Sedegad socialurad daucvelebad iqcnen (mimdinarea).
• agraruli sesxebis procentis gadaxdis 1 wliT gadavadeba
(mimdinareobs msjeloba).
• saswavlo gadasaxadis 1 wliT SeCereba (mimdinareobs msjeloba).
erovnul da saerTaSoriso doneze reagireba
30. swrafi reabilitacia da reagireba (dReebi)
• ECHO: evrokavSiri saqarTvelos wiTeli jvris sazogadoebis
meSveobiT ojaxebis dasaxmareblad gamoyofs 118 000 evroze mets.
9
• UNHCR-ma TelavSi daaxloebiT 300 piri uzrunvelyo saWiro
nivTebiT.
• USAID-ma, CARE-ma, World Vision-ma da RDA-ma Caatares swrafi Sefasebebi
da interviuebi fokus-jgufebTan.
• msoflio bankma iZulebiT gadaadgilebul pirTa binebis
gasaremonteblad gamoyo 50 000 aSS dolari.
• UNDP-m gamoyo 100 000 aSS dolari sagangebo reagirebis farglebSi
adreuli da grZelvadiani aRdgenis RonisZiebebisTvis.
10
nawili II: zianisa da zaralis Sefaseba da zemoqmedeba
adamianis ganviTarebaze
erToblivi Sefasebis miznebi
31. saqarTvelos mTavrobisagan miRebuli oficialuri Txovnis pasuxad
gaero da msoflio bankis saqarTvelos ofisi SeTanxmdnen erToblivad
CaetarebinaT saWiroebebis yovlismomcveli Sefaseba, romelsac
uxelmZRvanelebda saqarTvelos mTavroba da daxmarebas gauwevda
ramdenime partniori, maT Soris, stiqiuri ubedurebebis Semcirebisa da
aRdgenis globaluri organizacia (Global Facility for Disaster Reduction and
Recovery - GFDRR). saWiroebebis erToblivi Sefaseba miznad isaxavda Semdeg
kiTxvebze pasuxis gacemas:
ra socialur–ekonomikuri gavlena aqvs Zlier wvimas, setyvas,
qariSxals, qarborbalas da amasTan dakavSirebul wyaldidobebs?
rogori iqneba saSualo da grZelvadiani aRdgenisa da
rekonstruqciis rekomendaciebi da saWiroebebi?
saSualo da grZelvadian momavalSi ramdenad aris SesaZlebeli
wyaldidobebisa da sxva safrTxeebis riskis Semcireba da rogor
SeiZleba maTi zemoqmedebis Semcireba stiqiuri ubedurebebis ZiriTadi
riskis Semcirebis meSveobiT?
risgan Sedgeba aRdgenisa da rekonstruqciis procesi?
32. Sefasebis ZiriTadi miznebi konkretulad:
stiqiuri ubedurebis socialur-ekonomikuri zemoqmedebis
gansazRvra, im zianisa da zaralis Sefaseba da Rirebulebis dadgena,
rac mohyva nagebobebis, ZiriTadi sajaro samsaxurebis dazianebas da
sajaro da kerZo seqtorebSi samoqalaqo procesebis Seferxebebs;
TiToeul seqtorSi aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebis
gansazRvra, saSualo da grZelvadiani xarjebis CaTvliT (drois
gansazRvra icvleba seqtorebis mixedviT, savaraudo saSualo vadad
miiCneva 0-12 Tve, xolo grZel vadad – 0-3/5 weli);
mTavrobisaTvis informaciis miwodeba, Tu rogor SeiZleba
sxvadasxva seqtorSi ZiriTadi stiqiuri ubedurebebis mimarT
11
mowyvladoba-gavlenebisadmi daqvemdebarebis Semcireba-SesustebiT
riskis Semcireba;
mTavrobisaTvis informaciis miwodeba aRdgeniTi infrastruqturis
momzadebis Sesaxeb konsultaciebis meSveobiT, rasac Sedegad mohyveba: 1)
saWiroebebis strategiuli prioritetebis dasaxva seqtorebSi da
seqtorebs Soris; 2) moTxovnebis Tanmimdevrobis gansazRvra geografiis
(regioni, qalaqi da sxv.) da drois (mokle, saSualo da grZelvadiani
Careva) mixedviT; 3) saWiroebebis programireba ganxorcielebis vadebis,
pasuxismgebeli saministroebis, warmatebis indikatorebis dadgeniT; 4)stiqiuri ubedurebebis Semdgom aRdgenisa da rekonstruqciis gadamkveTi
sakiTxebis gaTvaliswinebis uzrunvelyofa yvela seqtorSi; 5) aRdgenisa
da rekonstruqciis sayovelTao gegmis Sedgena.
33. SeZlebisdagvarad mTeli monacemebi da analizi daiyo geografiuli
arealisa da adamianebis jgufebis mixedviT, genderuli analizis
CaTvliT, raTa aRdgenisa da rekonstruqciis samuSaoebi ufro
mizanmimarTuli yofiliyo. saWiroebebis erToblivi Sefaseba
geografiulad moicavda im adgilebs, sadac 2012 wlis 19 ivlisis
setyvam/qariSxalma da Zlierma wvimam gadaiara, kerZod: kaxeTis regions
(Telavis, sagarejos, axmetis, lagodexis gamgeobebi); mcxeTa-mTianeTis
regionsa da samcxe-javaxeTs (axalcixis, aspinZis, ninowmindisa da
axalqalaqis gamgeobebi).
meTodologia
34. saWiroebebis erTobliv SefasebaSi Tavmoyrilia mTavrobisa da misi
partniorebis mier Catarebuli sxvadasxva saxis erovnuli Sefasebebi,
zianisa da zaralis raodenobrivi Sefaseba, dazaralebuli adamianebis
fokus-jgufebTan diskusiebis, calkeul saagentoebTan centralur,
regionul da adgilobriv doneze Sexvedrebis, dazaralebul
mosaxleobasTan Catarebuli sakonsultacio Sexvedrebis, agreTve
intensiuri savele vizitebis Tvisebriv maCveneblebs. Sefasebis dros
gamovlenil saWiroebebze, aRdgenisa da rekonstruqciis msoflioSi
aRiarebul mmarTvel principebze da mTavrobisa da ZiriTadi
partniorebis arsebul programul intervenciaze dayrdnobiT
saWiroebebis erToblivi Sefasebis gundma aRdgenisa da rekonstruqciis
programis SesamuSaveblad da gansaxorcieleblad Seqmna aRdgenis gegma.
12
35. Sefasebuli seqtorebia: soflis meurneoba da saarsebo saxsrebi,
wyaldidobis zemoqmedebis Serbilebis infrastruqtura, sacxovrebeli
Senobebi, wyalmomarageba da kanalizacia, transporti da energetika,
saganmanaTleblo da sportuli nagebobebi, janmrTeloba da socialuri
dacva. amasTan, gaTvaliswinebul iqna gadamkveTi sakiTxebic:
katastrofebis riskis Semcireba, klimatis cvlilebis adaptacia;
genderi da mowyvladi adamianebi. erovnul doneze SedarebiT mcire
zemoqmedebis gamo da mTavrobis moTxovnis Sesabamisad, gunds ar
Cautarebia makroekonomikuri analizi, vinaidan prognozirebuli
zemoqmedeba mSp-ze umniSvnelo iqneba.
zianisa da zaralis Sejameba seqtorebis mixedviT
36. ekonomikuri zemoqmedeba, fizikuri dazianebisa da finansuri
zaralis CaTvliT, mniSvnelovnad maRali iyo: 202,3 milioni lari (123aSS dolari). zarali zians samjer aRemateboda, xolo kerZo seqtoris
ekonomikuri zarali sajaro seqtorisas _ aTjer. mTlianobaSi naTesebis
18,500 ha dazianda, amaTgan ZiriTadad maRali Rirebulebis mqone
savargulebi (anu xilisa da bostneulis nargav-naTesebi), ramac daaxl.
20 000 fermeri daazarala. seriozulad dazianda 5 225 sacxovrebeli
saxli da mravalbiniani Senoba, maT Soris koleqtiuri centri,
romelSic iZulebiT gadaadgilebul pirTa 75 ojaxi cxovrobda;
dazianda: 30 skola da sabavSvo baRi, ramac daazarala 4 442 bavSvi;
pirveladi jandacvis 8 dawesebuleba, romlebic daaxl. 19 500 mosaxles
emsaxureboda; wyalsadenebi, napirebi, gzebi da eleqtromomaragebis
sistemis xazebi, romlebic amaragebs municipalur infrastruqturas.
cxrili 1: saqarTveloSi 2012 wlis qariSxliTa da wyaldidobiT gamowveuliekonomikuri zemoqmedebis Sejameba (milioni lari)
ekonomikurizemoqmedeba
sakuTrebaseqtorebismixedviT
seqtori qveseqtori ziani zarali jami sajaro kerZo
warmoeba
soflismeurneoba da
saarsebo saxsrebi24 129,5 153,5 0 153,5
wyaldidobiszemoqmedebis
8 10 18,0 10,7 7,3
13
Serbileba
infrastruqtura
sacxovrebeliSenobebi
18,4 4,05 22,4 2,4 20
wyali dakanalizacia
2,1 1,9 4,0 4,0 0
transporti 1,3 0,8 2,1 2,1 0energetika 0 0,3 0,3 0,3 0
socialuri
saganmanaTleblo da sportuli
nagebobebi1,9 0 1,9 1,9 0
janmrTeloba dasocialuri
dacva0,1 0,01 0,1 0,1 0,0
sul milionilari
55,7 146,6 202,3 19,4 182,9
sul milioniaSS dolari
34,8 91,6 126,4 12,1 114,3
diagrama 3. saqarTveloSi 2012 wlis qariSxliT da wyaldidobiT gamowveuliekonomikuri zemoqmedebis Sejameba (milioni lari)
14
diagram 4: saqarTveloSi 2012 wlis qariSxliT da wyaldidobiT gamowveuliekonomikuri zemoqmedebis Sejameba (procenti)
diagrama 5. ekonomikuri zemoqmedebis ganawileba sakuTrebis mixedviT (sajaro TukerZo)
37. soflis meurneobis seqtorisaTvis miyenebuli zarali Sefasda 129,4
milion laris (78,4 milioni aSS dolari) odenobiT. zaralis udidesi
nawili kaxeTze modioda (daaxl. 94%). mravalwlian da erTwlian
naTesebs Soris ganawileba aris 53:47. es monacemebi dafuZnebulia
15
adgilobrivi gamgeobis mier mowodebul gamoTvlebze, romelic moicavda
informacias dazianebuli heqtrebis, sufTa mogebisa da datborili da
dasetyvili teritoriebis Rirebulebis cvalebadi maCveneblebis
Sefasebas. es monacemebi Seudarda CARE-s, USAID-is da sxvaTa monacemebs.
38. zianis mTliani done Sefasda 24 milion larad (14,5 milioni aSS
dolari), romlis udides nawils, 16,4 milion lars, Seadgens atmis
nargavebis dazianebuli teritoriis 60 %-is xelaxla gaSeneba, Tumca
agreTve moicavs yvelaze metad dazianebuli vazis nargavebis 5 %-is
ganaxlebas da kartofilis dazianebuli naTesebis Canacvlebas (2,8
milioni lari). mTlianobaSi qariSxalma 153,5 milioni laris (93 aSS
dolari) ziani miayena saqarTvelos soflis meurneobas.
diagrama 6. zaralisa da zianis Sefaseba regionebisa da erTwliani da mravalwlianinaTesebis mixedviT
39. wyaldidobis sawinaaRmdego mTeli infrastruqtura aTwleulebis
win aSenda. mdinareebis napirebis movlis RonisZiebebi wlebis manZilze
ar Catarebula da amis Sedegia is, rom yvela mdinare savsea qva-RorRiTa
da lamiT. Zlierma wvimebma AmdinareebSi wylis mateba, maTi napirebidan
16
gadmosvla da Sesabamisad didi wyaldidoba gamoiwvia. mdinareebis
wyaluxvobam seriozuli ziani miayena mdinaris napirebis gasamagrebel
nagebobebs (dambebs, napirsamagrebs, gabionebs). mdinareebis napirebze
wyaldidobam daaziana saxlebi, sasoflo-sameurneo savargulebi da
qalaqebis infrastruqtura.
40. mTlianad dazianda 5,039 saxli. dazianebuli mravalsarTuliani
sacxovrebeli saxlebis raodenobaa 216. am seqtorSi sruli ziani da
zarali iyo 22,43 milioni lari. qariSxliT miyenebuli yvelaze didi
zarali aRiniSna kaxeTis regionis 35 dasaxlebaSi. dazianda daaxl. 3 187
kerZo saxli da 101 mravalsarTuliani Senoba, romelTagan 801 saxls
aexada kramitis saxuravi. samcxe-javaxeTis regionSi dazianda daaxl. 1,
836 kerZo saxli da 115 mravalsarTuliani Senoba, aqedan 200 saxli mZimed
dazianda. mcxeTa-mTianeTis regionSi dazianda TianeTis 16-mde saxli.
yvelaze metad dazianda saxuravebi, wyalsadinari Rarebis CaTvliT,
romlebic Zlierma qarma waiRo.
41. aseve dazianda iZulebiT gadaadgilebul pirTa sacxovrebeli ori
koleqtiuri centri TelavSi, sadac 75 ojaxi (100 adamiani) cxovrobda.
dazianda mravalsarTuliani Senobebis saxuravebi, agreTve sacxovrebeli
farTebic.
42. Telavis wyalmomaragebisa da kanalizaciis seqtorisaTvis
miyenebuli ziani da zarali SeiZleba Sefasdes, rogorc mZime, soflad
ki, sadac stiqiamde ufro sustad ganviTarebuli infrastruqtura iyo,
ziani da zarali SedarebiT naklebia. yvelaze didi ziani miadga Telavis
wyalsadenis saTavo nagebobis (wyalsaqaCi) sistemas da qalaqis
wyalmomaragebis mTavar mils. TelavSi stiqiuri ubedurebidan
daaxloebiT erTi Tvis Tavzec mosaxleobas wyali SezRudulad
miewodeba, dReSi mxolod 5-7 saaTiT, ramac kidev ufro metad daazarala
mosaxleoba da biznesi. wyalmomaragebisa da kanalizaciis
sistemebisaTvis miyenebuli sruli ziani da zarali Seadgens 4,04 milion
lars.
43. wyaldidobis zemoqmedeba kaxeTis sagzao qselze fasdeba, rogorc
zomieri. ZiriTad sagzao qselze mniSvnelovan dazianebas adgili ar
hqonia. vaziani-gombori-Telavis gza, romelic mewyerebisagan yvelaze
metad ziandeba xolme, Zlierma wvimam da wyaldidobam didad ar
daaziana. Tumca unda iTqvas, rom gzis gaswvriv ferdobebis CamoSla da
qvaTacvenis mateba, mewyeris mateba an arsebuli mewyerebis CamoSla ar
aRricxula. wylis nakadebma agreTve daaziana zogierTi adgilobrivi da
Sida gza. ramdenimegan saniaRvre milma wylis momatebuli nakadi ver
17
gaatara, daeco da amis gamo dazianda sanapiroebi. wyaldidobam aCvena,
rom gzebis dazianebis Tavidan asacileblad da CamoSlili napirebis
gamo miyenebuli zaralis Sesamcireblad saWiroa damatebiTi
napirdacviTi zomebis gatareba. amasTan erTad saWiroa wyaldidobiT
dazianebuli saniaRvre milebis gawmenda da/an Secvla. sruli ziani da
zarali Seadgens 2,1 milion lars.
44. stiqiis gavrcelebis teritoriebze dazianda skolamdeli da
saskolo dawesebulebebi: 39 sabavSvo baRidan gansakuTrebiT dazianda 17,
romlebic skolamdeli asakis 1,232 bavSvs emsaxureba; xolo 39 skolidan
_ 13 skola, sadac skolis asakis 3,120 bavSvs daemuqra safrTxe, rom axal
saswavlo wels ver daiwyeben. stiqiam aseve seriozulad daaziana
profesiuli ganaTlebis centri da Telavis universiteti (1,800
studenti). seriozuli ziani miadga agreTve Telavis sportul
nagebobebs. mTliani ziani da zarali Seadgens 1,86 milion lars.
45. janmrTelobis dacvis seqtoris infrastruqturis ziani da zarali
warmoadgens sazogadoebrivi jandacvis 8 centrisaTvis miyenebul
sxvadasxva xarisxis dazianebebs. sazogadoebrivi jandacvis yvela
dawesebulebis Senoba gadaxuruli iyo azbestis filebiT (SiferiT); maTi
gamocvla saWiro iyo rac SeiZleba male. Cveulebriv azbestis
gadaxurva, romelic karg mdgomareobaSia, janmrTelobisaTvis seriozul
safrTxes ar warmoadgens, magram im SemTxvevaSi, Tu azbestis Semcveli
gadasaxuri masala dazianda an gafuWda, azbestis boWkoebi SeiZleba
haerSi gaifantos. 8 poliklinikidan mxolod oria saTanadod aRWurvili
saWiro aparaturiT, magaliTad, eleqtrokardiogramis aparatiT. dazianda
eleqtrokardiogramis 1 aparati; sazogadoebrivi jandacvis zog
dawesebulebaSi ganadgurda pacientebis istoriebi. mTeli ziani da
zarali Seadgens 0,15 milion lars.
18
nawili III: aRdgenisa da rekonstruqciis gegma
Sesavali
46. Sefasebis am nawilSi warmodgenilia aRdgeniTi da rekonstruqciis
samuSaoebis CamonaTvali, romlebic saWiroa dazaralebuli pirebisa da
ojaxebis cxovrebis gasaumjobeseblad, agreTve stiqiamdeli ekonomikuri
donis misaRwevad, fermebis reabilitaciis, dangreuli infrastruqturis
aRdgena-aSenebisa da servisebis aRdgenisaTvis. aRdgena da rekonstruqcia
efuZneba princips `vaSenoT xelaxla ukeTesad~, rac uzrunvelyofs
dazianebuli Senobebis ise ganaxlebas, rom momavalSi stiqiis dros an
klimatis cvlilebis pirobebSi riski iyos Semcirebuli.
47. stiqiuri ubedurebebis zemoqmedebam SeiZleba grZelvadian
perspeqtivaSi qveynisa da mosaxleobis ganviTarebis ukan daxeva
gamoiwvios, magram amave dros is SeiZleba qmnides saSualebas
ganviTarebis rTuli da moZvelebuli problematuri sakiTxebis
gadasawyvetad. mas Semdeg, rac moxda Zlieri qariSxlisa da wyaldidobis
zemoqmedebis lokalizeba, saqarTveloSi zogadad gaacnobieres is
riskebi, romlebic ukavSirdeba stiqiur ubedurebebsa da klimatis
cvlilebas da romlebic mxedvelobaSia misaRebi, rogorc siRaribis
sayovelTao Semcirebisa da ekonomikuri zrdis Semadgeneli nawili.
48. aRdgenis gegma awesebs strategias, romelic gansazRvravs da
prioritetebs aniWebs aRdgenisa da rekonstruqciis moTxovnebs, rac
mosaxleobas aRmSeneblobaSi daexmareba. aRdgenis gegmebi iqmneba
arsebuli samTavrobo saxelmZRvanelo dokumentaciis safuZvelze, raTa
dadgindes: 1) strategiuli prioritetebi, 2) efeqturi aRdgeniTi
procesis ZiriTadi dasayrdenebi; 3) dazaralebuli seqtorisaTvis
aucilebeli RonisZiebebi, romelTac SeuZliaT daaCqaron aRdgeniTi
procesi mokle, saSualo da grZel vadebSi; 4) saxelmZRvanelo principebi
aRdgenisa da rekonstruqciisaTvis da 5) samuSaoebi koordinaciisa da
monitoringis gansaxorcieleblad. agreTve TiToeuli seqtorisaTvis
ganisazRvra is qmedebebi, romelTac SeuZliaT xeli Seuwyon ganviTarebis
morgebad kurss (gansakuTrebiT saqarTveloSi mimdinare klimatis
cvlilebebis pirobebSi), da CarTes aRdgenisa da rekonstruqciis gegmaSi,
romelic warmodgenili iyo, rogorc mdgradi ganviTarebis miRwevis
saSualeba.
49. saqarTvelos gacxadebuli aqvs, rom is unda gaxdes `warmatebuli,
mdidari da erTiani saqarTvelo, sadac yvela moqalaqe uzrunvelyofili
iqneba saTanado sacxovrebeli garemoTi da yvelas miecema saSualeba
19
gaxdes msoflio sazogadoebis warmatebuli da pativcemuli wevri~.11 am
xedvis realizaciisaken svlis tempi kaxeTSi, stiqiuri ubedurebis
zonaSi, 19 ivlisis momxdari Zlieri qariSxlisa da wyaldidobis
zemoqmedebiT SeiZleba Seneldes, Tu ar Catardeba aRdgenisa da
rekonstruqciis koordinirebuli da mizanmimarTuli qmedebebi.
aRsaniSnavia, rom strategiuli dagegmvisa da programirebis wina
mcdelobebis Sedegad amisaTvis saqarTvelos mTavrobas seqtorebisaTvis
aqvs specifikuri gegmebi.12 stiqiuri ubedurebiT gamowveuli aRdgenis
moTxovnebis dakmayofilebiT saqarTvelos mTavroba da misi partniorebi
SeZleben ganviTarebis miznebis misaRwevad progresis tempis gaZlierebas,
xolo riskis Semcirebisa da klimaturi cvlilebebis gaTvaliswinebiT _
Semguebluri ganviTarebis uzrunvelyofas.
aRdgenisa da rekonstruqcis strategia
50. aRdgenisa da rekonstruqciis Tanmimdevruli strategiis
ganxorcieleba xels Seuwyobs dazaralebuli regionebis modernizacias
da mosaxleobis sacxovrebeli pirobebis gaumjobesebas. vinaidan
qariSxali arcTu iSviaTi movlenaa, msgavsi safrTxeebi kvlavac SeiZleba
ganmeordes, Tu riskis Sesamcireblad saTanado zomebi ar iqneba
miRebuli. momavalSi, SesustebisaTvis saWiro struqturul zomebTan
erTad, stiqiuri ubedurebis zemoqmedebis Semcireba moiTxovs
mmarTvelobis iseTi mniSvnelovani aspeqtebisadmi yuradRebis
gamaxvilebas, rogorebicaa miwaTsargeblobis dagegmva, mSenebloba, wylis
resursebis marTva, garemos dacva da katastrofebis riskis Semcireba.
strategiuli prioritetebi
11 saqarTvelos mTavrobis strategiuli `10-punqtiani gegma~ modernizaciisa da
dasaqmebisaTvis 2011-2015 ww., gv. 1.
12 ix. saqarTvelos mTavrobis strategiuli `aTpunqtiani gegma~ modernizaciisa da
dasaqmebisaTvis 2011-2015 ww., aTaswleulis ganviTarebis miznebi, erTiani saqarTvelo
siRaribis gareSe da specifikuri gegmebi seqtorebis mixedviT. soflis meurneobis
strategiasTan dakavSirebuli RonisZiebebi 2012 -2022 da a.S.
20
51. 19 ivlisis Zlieri qariSxlisa da wyaldidobisagan dazaralebulTa
saWiroebebis dasakmayofileblad saWiroa aRdgenisa da rekonstruqciis
efeqtiani, Sedegebze orientirebuli programa. aRdgenisa da
rekonstruqciis programis momzadebis dros saxelmZRvanelod aRebuli
unda iyos strategia, romelic daaCqarebs mTavrobis mier dasaxuli
iseTi strategiuli prioritetebisaken swrafvas, rogorebicaa ekonomikis
zrda ufro meti da ufro maRalanazRaurebadi samuSao adgilebiT da
moqalaqeebis socialuri mdgomareobis gaumjobeseba.13 am strategiuli
parametrebis farglebSi mokle, saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi
saqmianobis ganviTarebisa da prioritetebis miniWebisaTvis
warmodgenilia 5 ZiriTadi principi, romlebze dayrdnobac daexmareba
mdgradi ganviTarebis daCqarebas da grZelvadiani ganviTarebisaTvis
bunebrivi katastrofebiT gamowveuli safrTxis minimumamde dayvanas.
52. es ZiriTadi principebi moicavs Semdegs:
• stiqiuri ubedurebis gamoyeneba ufro mdgradi soflis meurneobisSesaqmnelad, romelsac modernizaciisa da konkurentunarianobisstimulirebis saSualeba eqneba.
• stiqiuri ubedurebiT dazaralebuli bavSvebisa da axalgazrdebismaRali xarisxis ganaTlebis, saswavlo masalebisa da usafrTxosaganmanaTleblo infrastruqturis xelmisawvdomobisuzrunvelyofa.
• stiqiiT dazaralebuli, mowyvladi jgufebis, maT Soris iZulebiTgadaadgilebuli pirebisa da qalebis dacvis uzrunvelyofa daaRdgeniTi RonisZiebebis ganxorcieleba.
• maRali xarisxis xelmisawvdomi da modernizebuli jandacvisa dasocialuri momsaxurebis miwodeba stiqiuri ubedurebis Sedegaddazaralebuli yvela adamianisaTvis.
• ekonomikuri zrdisa da sacxovrebeli pirobebis xelSewyobismizniT municipaluri infrastruqturis gaumjobeseba.
• saqarTvelos bunebrivi resursebis efeqturi gamoyeneba, garemosdacva da stiqiuri ubedurebebis SeZlebisdagvarad Semcireba.
13ufro meti da ufro maRalanazRaurebadi samuSao adgilebis Seqmna, vinaidan dasaqmeba
da zrdis maRali tempis mqone ekonomikis Semobruneba upirvelesi amocanaa rogorcekonomikis, ise socialuri politikisaTvis; 2) Cveni moqalaqeebis socialurimdgomareobis gaumjobeseba (janmrTelobis dacvisa da socialuri daxmarebis
gaumjobesebis CaTvliT).
21
ZiriTadi principi 1. stiqiuri ubedurebis gamoyeneba ufro
mdgradi soflis meurneobis Sesaqmnelad, romelsacmodernizaciisa da konkurentunarianobis stimulirebis
saSualeba eqneba .
53. soflis meurneoba da daxmarebebi. yvelaze metad dazaralebuli
seqtori iyo soflis meurneoba, radgan 20 000-ze metma mcire fermerma
gadaitana stiqiuri ubedurebis Semoteva. zog maTgans albaT atamisa da
vaSlatamas xelaxla dargva moundeba, sxvebma SeiZleba gadawyveton
erTwliani kulturebis moyvana, rac nakleb sarisko investicias
warmoadgens. am tipis cvlilebebi qmnis SesaZleblobebs soflis
meurneobis seqtorSi cvlilebebis gatarebisaTvis da SeiZleba
gamoyenebul iqnes fermerTa saqmianobis modernizaciisa da
komercializaciis stimulirebisaTvis, rac, Tavis mxriv, gamoiwvevs
saqarTvelos soflis meurneobis konkurentunarianobis amaRlebas.
prioritetuli qmedebebi
54. moklevadiani _ sakompensacio paketebi, romlebic dazaralebulma
meurneobebma miiRes, SeiZleba daexmaros fermerebis komerciul
survilebs, rom Tanamedrove teqnologiebisa da gaumjobesebuli teqnikis
gamoyenebiT moaxdinon investireba da gaafarTovon meurneoba.
dazianebuli naTesebis gasaaxleblad saWiro Teslis deficiti aseve
SeiZleba iqces stimulad sanaSene meurneobebisa da saCvenebeli/saswavlo
centrebis rac SeiZleba male CamoyalibebisTvis. aseT meurneobebsa da
centrebSi gamoiyvanen maRalmosavlian da maRalefeqtur jiSebs,
Caatareben Tanamedrove teqnologiebis demonstrirebasa da gamoyenebas.
soflis meurneobis seqtorSi modernizaciisa da komercializaciis
daCqarebis mcdelobebs Tan unda axldes treningebi da damatebiTi
daxmareba yurZnis, atmisa da vaSlatamas reabilitaciis saqmeSi, mosavlis
dazRveva da diversifikacia (danarTSi 1 mocemulia moklevadiani
aRdgeniTi samuSaoebis moTxovnebis politika da ganxorcielebis
variantebi).
55. saSualo da grZel vadebSi unda Semowmdes soflis meurneobis
seqtoris riskebi, rac aisaxeba riskis Sefasebisa da marTvis gegmaSi.
amJamad yvelaze mniSvnelovania sarwyavi sistemis, saniaRvre da sadrenaJe
sistemebis reabilitacia Tu Seqmna, raTa xeli Seewyos meurneobebis
produqtiulobisa da efeqturobis amaRlebas da klimatis
cvlilebisadmi adaptaciis gaZlierebas. arsebul viTarebaSi, rodesac
fermerebs araerTgvarovnad esmiT mosavlis dazRveva (mravali glexi
skeptikurad aris ganwyobili damzRvevis mier zaralis anazRaurebis
22
mimarT), gasaTvaliswinebelia xelmisawvdomi da saimedo dazRvevis
Sesaxeb informaciis miwodeba, rac glexebs miscems saSualebas, rom
ufro windaxedulad gaumklavdnen maT cxovrebaze stiqiis zemoqmedebas.
ZiriTadi principi 2 . stiqiuri ubedurebiT dazaralebulbavSvebisa da axalgazrdebis maRali xarisxis ganaTlebis,saswavlo masalebisa da usafrTxo saganmanaTleblo
infrastruqturis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa
56. ganaTleba. saqarTvelos mTavroba mowadinebulia, rom qveynis
axalgazrdoba uzrunvelyofili iyos maRali xarisxis usafrTxo
saganmanaTleblo infrastruqturiT14 da amdenad prioritetulia
skolebis reabilitacia-aRdgena. Zlierma qariSxalma mZimed daaziana 17
sabavSvo baRi da 13 skola _ Senobebis saxuravebi, saklaso oTaxebi da,
zog SemTxvevaSi, saTamaSo moednebi da sportuli nagebobebic, ramac 4
442 bavSvisaTvis saswavlo wlis droulad da usafrTxod dawyeba saTuo
gaxada. amasTan erTad Zalian mniSvnelovani gaxda skolis
danagvianebuli ezoebidan azbestis dazianebuli gadasaxuri masalis
usafrTxod gatana da gadayra. 2005 wlis Semdeg skolebis
reabilitaciisa da marTvis pasuxismgebloba or gansxvavebul saagentos
Soris nawildeba: municipaluri mmarTveloba pasuxs agebs sabavSvo
baRebsa da skolamdel dawesebulebebze, xolo ganaTlebisa da
mecnierebis saministro – skolebze. es garemoeba arTulebs da anelebs
aRdgenis process, radgan adgilobriv mmarTvelobebs xSirad naklebi
finansuri resursebi da mmarTvelobiTi SesaZleblobebi aqvT da xSirad
iZulebuli arian, rom adgilobrivi finansebi sxva ufro mniSvnelovan
prioritetebze gadaanawilon, magaliTad, rogoricaa, sacxovrebliT
uzrunvelyofa, infrastruqtura da soflis meurneoba. amJamad
ganaTlebisa da mecnierebis saministro axorcielebs skolebis
reabilitacias, rom rac SeiZleba male gaixsnas; amasTanave unda
aRiniSnos, rom miuxedavad didi moTxovnisa, ar aris cnobili sabavSvo
baRebisa da skolamdeli dawesebulebebis ganaxlebis procesis
dasrulebis vadebi.
57. stiqiamde kaxeTSi sabavSvo baRebiT sargebloba 20%-iT
Camouvardeboda saSualo erovnul maCvenebels, rac gamowveulia
soflebSi axlos mdebare dawesebulebebis ararsebobiT. adgilobrivi
14 erTiani saqarTvelo siRaribis gareSe.
23
mosaxleobis 70-80 %-isTvis udides problemas warmoadgens skolamdeli
dawesebulebebis (sabavSvo baRi), dawyebiTi skolebisa da saSualo
ganaTlebis xelmisawvdomoba, radgan saxelmZRvaneloebis, tansacmlisa
da swavlis xarjebis dafarva emTxveva im periods, rodesac ojaxebs
dazianebuli sacxovrebeli garemos aRdgena uwevT. axlomdebare
skolebis naklebad xelmisawvdomobam, ojaxis finansur sirTuleebTan
erTad, SeiZleba gamoiwvios sabavSvo baRebsa da skolebSi bavSvebis
raodenobis kleba, ramac SesaZloa samomavlod cudi Sedegebi gamoiRos
_ es aisaxeba bavSvebis ganaTlebaze da amasTan dedebs ar miecemaT
saSualeba ojaxs gareT imuSon da finansurad mZime periodSi
damatebiTi Semosavali miiRon.
prioritetuli qmedebebi
58. moklevadiani _ umTavresi prioritetebi, romelTa ganxorcielebac
momdevno sami Tvis manZilze unda dasruldes aris dazianebuli
skolebis reabilitacia, saxuravebisa da fanjrebis SekeTeba da azbestis
dazianebuli saxuravebis usafrTxod gatana. am samuSaoebis savaraudo
Rirebuleba 1,8 milioni laria. marTalia, ganaTlebisa da mecnierebis
saministro am miznis ganxorcielebas cdilobs, magram municipalur
xelisuflebebs esaWiroebaT damatebiTi finansuri da instituciuri
daxmareba dazianebuli sabavSvo baRebis reabilitaciisaTvis, raTa es
dawesebulebebi bavSvebisaTvis usafrTxo gaxdes da droulad gaixsnas.
59. agreTve gansaxilvelia aRdgenis periodSi skolis
xelmisawvdomobis sakiTxi. regionis dazaralebuli da SeWirvebuli
ojaxebi saukeTeso SemTxvevaSi momaval wels unda gaTavisufldnen
skolamdel dawesebulebebSi swavlis gadasaxadisagan. saSualo
ganaTleba gadasaxadisagan Tavisufalia, magram saxelmZRvaneloebisa da
skolasTan dakavSirebuli sxva masalebis SeZena SeiZleba gadaulaxav
barierad iqces ojaxebisaTvis, romlebsac bavSvebis skolaSi gaSveba
undaT; swored amitom dazaralebul da SeWirvebul moswavleebs
mTavrobam unda gauwios saskolo inventaris SesaZenad samyofi finansuri
daxmareba. rac Seexeba umaRles ganaTlebas, mTavrobam stiqiuri
ubedurebis msxverpli studentebi erTi wliT gaaTavisufla swavlis
gadasaxadisagan.
60. yvela donis (skolamdelidan universitetamde) bevr saswavlo
dawesebulebas aklia ZiriTadi saswavlo saSualebebi, romelTa Sevsebac
unda moxdes skolis dawyebamde. igulisxmeba saxelmZRvaneloebi,
gasarTobi saSualebebi, merxebi, skamebi da wignis karadebi. am ZiriTadi
saswavlo saSualebebis dafinansebis da SeZenis wyaro amJamad ucnobia,
24
Tumca es problema unda mogvardes, rom bavSvebma miiRon xarisxiani
ganaTleba.
61. saSualo da grZel vadebSi _ stiqiiT dazaralebuli saswavlo
dawesebulebebis (gansakuTrebiT skolamdeli – sabavSvo baRebi)
umravlesoba saWiroebs mSeneblobisa da usafrTxoebis standartebis
gaumjobesebas, raTa gaizardos maTi usafrTxoeba da daculoba.
infrastruqturis gaumjobeseba aseve gulisxmobs saswavlo
dawesebulebebSi usafrTxo, sufTa wylisa da mowesrigebuli
kanalizaciis xelmisawvdomobis uzrunvelyofas. saganmanaTleblo
programebis TvalsazrisiT, skolebi saukeTeso adgilia stiqiuri
ubedurebebis riskis Semcirebis Sesaxeb informaciis gasavrceleblad,
vinaidan bavSvebi sakuTari ojaxebis sxva wevrebsac miawvdian
informacias bunebrivi katastrofebis Tavidan acilebis, Sesustebisa da
maTze reagirebis teqnikisa da strategiis Sesaxeb. marTalia, Cvens
SemTxvevaSi stiqiuri movlena diliT adre moxda, rodesac moswavleebi
jer kidev saxlebSi iyvnen, magram aucilebelia arsebobdes skolebisa Tu
sabavSvo baRebis sagangebo situaciebisaTvis mzadyofnis gegma,
gansakuTrebiT im zianis gaTvaliswinebiT, romelic mosaxleobas miadga.
saskolo sistema unda gaxdes adgilobrivi donis sagangebo situaciebis
marTvis koordinirebuli gegmis nawili da skolis usafrTxoebis/
sagangebo situaciebisaTvis mzadyofna (skolis stiqiuri ubedurebis
marTvis sabWos/komitetis daarseba, stiqiuri ubedurebisaTvis skolis
mzadyofnisa da evakuaciis gegmebis SemuSaveba, simulaciuri
savarjiSoebis da TamaSebis mowyoba) integrirebuli unda iyos arsebul
saganmanaTleblo politikasa da procesebSi. imisaTvis, rom gaizardos
safrTxis winaSe myofi skolebis/skolamdeli dawesebulebebisa da
bavSvebis momzadebis done Seamciron riski da reagireba moaxdinon
stiqiur ubedurebaze, saWiroa maswavleblebisa da skolis direqciebis
SesaZleblobebis ganviTareba katastrofis riskis Semcirebis, klimatis
cvlilebis mimarT adaptaciisa da garemos dacviTi ganaTlebis
mimarTulebiT. es moiTxovs ganaTlebisa da mecnierebis saministrosagan
maswavleblebisaTvis treningebis Catarebas, interaqtiuri da asakis
Sesaferisi meTodebis gamoyenebiT, raTa gzavnilebi miitanon bavSvebamde
da gaaZlieron katastrofisTvis mzadyofnis praqtika skolasa da ojaxSi
(mag., ojaxebSi mzadyofnis gegmis gavrceleba).
ZiriTadi principi 3 . stiqiiT dazaralebuli, mowyvladi
jgufebis, maT Soris iZulebiT gadaadgilebuli pirebisa da
25
qalebis dacvis uzrunvelyofa da aRdgeniTi RonisZiebebisganxorcieleba
62. SesaZloa moxdes dazaralebuli mowyvladi jgufebis, devnilebisa
da qalebis kidev ufro Rrma marginalizacia. qalebs SeiZleba moematoT
saojaxo saqmeebi, mouwioT wylis garedan zidva, sanitariis dasacavad,
saWmlis mosamzadeblad, bavSvebis mosavlelad meti saqme gauCndeT da am
yvelaferma maT fsiqologiur Tu fizikur mdgomareobaze imoqmedos.
SeiZleba gauaresdes devnilebis socialuri statusi, ramdenadac
devnilebis fsiqologiuri da sacxovrebeli pirobebi zogadad ufro
mZimea, vidre aradevnilebisa. kidev erTi mowyvladi jgufia moxucebi da
unarSezRuduli adamianebi, romelTac aseve esaWiroebaT specialuri,
gansxvavebuli daxmareba, romelic moicavs stabilizaciisa da aRdgenis
RonisZiebebs, radgan es xalxi stiqiamdec mowyvlad jgufs
ganekuTvneboda.
ZiriTadi principi 4. maRali xarisxis xelmisawvdomi damodernizebuli jandacvisa da socialuri momsaxurebis miwodebastiqiuri ubedurebis Sedegad dazaralebuli yvela
adamianisaTvis
63. jandacva. stiqiam daaziana 8 poliklinika. am dawesebulebebidan
umetesoba isedac cud mdgomareobaSi iyo da erovnuli standartebiT
moTxovnili ZiriTadi samedicino aRWurvilobis naklebobas ganicdida.
stiqiam agreTve daaziana azbestis saxuravebi, risi mowesrigebac
profesionalur midgomas saWiroebs. ramdenadac Zalian mniSvnelovania am
dawesebulebebis swrafad aRdgena, rom 19,500 adamians kvlav gaewios
ZiriTadi samedicino momsaxureba, amdenad mTavrobas marTebs ufro meti
Zalisxmeva, rom Caataros jandacvis sistemis sayovelTao modernizeba da
gaaumjobesos pirveladi jandacvis es dazianebuli dawesebulebebi.
erovnul standartebamde misaRwevad saWiroa yuradReba mieqces iseT
sakiTxebs, rogoricaa pirveladi jandacvis dawesebulebebis ganTavseba
adgilobrivi xelisuflebis administraciul SenobebSi, ZiriTadi
samedicino aparaturis, magaliTad, eleqtrokardiogramis aparatis,
sasworebis, testsistemebis, Sesanaxi macivrebis xelmisawvdomoba,
gadasvla jandacvis eleqtronul sistemaze (romelic Canawerebis Sesanax
kompiuterebs iyenebs da pacientebis istoriebs eleqtronulad da ara
qaRaldze avsebs).
prioritetuli qmedebebi
26
64. moklevadiani _ momdevno ori Tvis ganmavlobaSi gadaudebeli
SekeTeba (Rirebuleba 150,000 lari) esaWiroeba pirveladi jandacvis
dawesebulebebs, saxuravis SekeTebisa da dazianebuli dawesebulebebidan
azbestis sworad gatanis CaTvliT. siRaribis zRvars qvemoT myofTaTvis,
romlebic stiqiis mimarT yvelaze metad daucveli arian, jandacvis
xarjebi SedarebiT mZime dasafari iqneba (Semosavlis wilis mixedviT),
amitom Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrom unda
uzrunvelyos stiqiisgan dazaralebuli yvela ojaxis subsidireba
janmrTelobis saxelmwifo dazRvevis sqemis farglebSi.15 mosaxleobis
yvelaze metad gaWirvebul nawils samedicino dazRvevis programa
sTavazobs ufaso sadazRvevo pakets, romelic saerTo sagadasaxado
Semosavlebidan finansdeba da gankuTvnilia swored mosaxleobis
yvelaze Raribi fenebisTvis. momdevno wlis ganmavlobaSi jandacvis
saministrom swrafad unda aRadginos pirveladi jandacvis
dawesebulebebis samuSao mdgomareoba, risTvisac unda SeakeTos an
Secvalos dazianebuli poliklinikebis wyalgayvanilobisa da
kanalizaciis gafuWebuli sistemebi da dazianebuli samedicino
aparatura (mag., eleqtrokardiogramis aparatebi) da aveji.
65. stiqiisgan yvela dazaralebulisaTvis pirveladi jandacvis
momsaxurebis uzrunvelsayofad saWiroa dauyovnebliv daiwyos saSualo
da grZelvadiani saqmianoba, rac moicavs yvela poliklinikis aRWurvas
ZiriTadi samedicino aparaturiT, miuxedavad imisa, hqondaT Tu ara am
poliklinikebs stiqiamde es aparatura. samedicino dawesebulebebi unda
akmayofilebdes erovnul standartebs (ix. zemoT), xolo stiqiuri
ubedurebebis pirobebSi jandacvis reagirebisa da fsiqosocialuri
reabilitaciis sakiTxebze codnis gansaaxleblad pirveladi jandacvis
dawesebulebebis samedicino personalisaTvis unda Catardes treningebi.
aseve saWiroa mosaxleobis samedicino ganaTleba da informireba
higienuri normebisa da stiqiur ubedurebebTan dakavSirebuli im
daavadebebis Sesaxeb, romelTa Tavidan acilebac SeiZleba, magaliTad,
wyliT gamowveuli daavadebebi. vinaidan daavadebebis prevencia da
sazogadoebrivi janmrTelobis riskebisadmi mzadyofnisa da reagirebis
meqanizmebi erovnul prioritets warmoadgens, stiqiiT dazaralebulma
adgilobrivma xelisuflebam unda ganixilos sagangebo situaciebisaTvis
15 2013 wlis zafxulidan moqmedebs sayovelTao dazRvevis programa, romelic faravssaqarTvelos mTel mosaxleobas.
27
mzadyofnisa da reagirebis sakiTxebi.16 am mimarTulebiT saqarTvelos
Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrom, kerZo
seqtoris warmomadgenel partniorebTan erTad, unda SeimuSaos da
ganaxorcielos programa, romelic uzrunvelyofs jandacvis
dawesebulebebis mdgradobas stiqiuri ubedurebebis mimarT da
samedicino personalis adamianiseuli resursebis SesaZleblobebis
gazrdas.
66. socialuri dacva. saqarTvelos mTavrobam SeimuSava socialuri
dacvis sistema, romelic momxmareblebs mizanmimarTul, zust da efeqtur
daxmarebas gauwevs. mTavrobam stiqiuri ubedurebiT gamowveuli zaralis
gamo SeWirvebuli pirebisa da ojaxebisTvis fuladi kompensaciebis
darigeba daavala socialuri daxmarebis saagentos, romelic arigebs
pensiebs da socialur daxmarebas uwevs mosaxleobas. socialuri
daxmarebis saagento albaT unda darwmundes, rom mas aqvs saTanado
SesaZleblobebi daxmarebis momlodine axali nakadebis gasamklaveblad
da fuladi kompensaciebisa da fuladi gadaricxvebis sxvadasxvagvari
programebis gansaxorcieleblad, romelTac mTavroba momdevno wlisa da
Semdgomi periodisaTvis gegmavs da amiT socialuri politikis miznebi
stiqiuri ubedurebis Semdgom aRdgenis periodSic ki miRweuli iqneba.
SesaZloa saWiro gaxdes fsiqosocialuri daxmareba, rom stiqiuri
ubedurebisagan dazaralebul mosaxleobas daexmaron didi tkivilisa da
gaWirvebis Sesamsubuqeblad an ojaxuri Zaladobis prevenciisaTvis,
radgan didi stiqiuri ubedurebebis Semdeg xSirad imatebs ojaxuri
Zaladobis SemTxvevebis raodenoba. 2010 wels Catarebulma kvlevebma
aCvena, rom kaxeTi aris is regioni, sadac ojaxuri Zaladobis
SemTxvevebis maCvenebeli yvelaze maRalia (gamokiTxuli qalebis daaxl.
92 %-ma ganacxada, rom raRac formiT gadatanili aqvT ojaxuri
Zaladoba)17, xolo msxverplTa dasaxmareblad resursebi _ yvelaze
mwiri.
prioritetuli qmedebebi
67. moklevadiani _ mTavrobam da misma partniorebma unda SemoiRon
pirveladi fsiqologiuri daxmarebis saganmanaTleblo da saswavlo
16saqarTvelos mTavrobis strategiuli `10-punqtiani gegma~ modernizaciisa da
dasaqmebisaTvis 2011-2015.
172010 saqarTvelos Zaladobis sawinaaRmdego qseli.
28
kursebi (es treningebi gamiznulia pirveladi daxmarebis dawesebulebebis
personalisTvis, rom adgilobrivad gaCndes amgvari daxmarebis
SesaZleblobebi) da stiqiiT dazaralebul mosaxleobas gauwion
fsiqosocialuri daxmareba. amasTan, mTavrobam unda gaavrcelos
informacia ojaxuri Zaladobisgan dacvis Tavisive Seqmnili cxeli xazis
Sesaxeb, raTa mosaxleobam Seityos amgvari daxmarebis samsaxuris
arsebobis Sesaxeb. ramdenadac socialuri daxmarebis saagentos
momsaxureba efuZneba Tavad adamianebis ganacxads, rom saWiroeben
saxelmwifos daxmarebas, amdenad SesaZloa saWiro gaxdes damatebiTi
strategiis SemuSaveba, romelic xels Seuwyobs axladgaCenili
mowyvladi mosaxleobis aRmoCena-gansazRvras, im xalxisa, visac sWirdeba
daxmareba da ara aqvs informacia socialuri daxmarebis saxelmwifo
meqanizmebis Sesaxeb. socialuri daxmarebis saagentos albaT aseve
dasWirdeba sakuTari SesaZleblobebis gazrda, rom moemsaxuros
socialuri daxmarebis saagentos fuladi kompensaciebisa Tu sxva
saministroebis daxmarebis mimRebTa gazrdil raodenobas da gamoiyenos
gadaricxvis xelT arsebuli meqanizmebi, rogoricaa, mag., sabanko
momsaxureba, sadebito baraTebi da a.S.
68. saSualo da grZel vadebSi _ saWiroa gagrZeldes socialuri
daxmareba da mosaxleobis informirebis programebi, rom mowyvladi
pirebi da ojaxebi, romelTac mdgomareobis sruli gamosworebisaTvis
daxmareba esaWiroebaT, uzrunvelyofili iyvnen usafrTxoebis saTanado
meqanizmiT.
ZiriTadi principi 5. ekonomikuri zrdisa da sacxovrebelipirobebis xelSewyobis mizniT municipaluri infrastruqturis
gaumjobeseba
69. wyali da Camdinare wyali. saqarTvelos mTavroba mondomebulia
municipaluri infrastruqturis reabilitaciisa da gaZlierebis gziT
aRadginos saqarTvelos qalaqebi.18 kaxeTSi da gansakuTrebiT qalaq
TelavSi Zlieri qariSxliTa da wyaldidobiT municipaluri
infrastruqturisaTvis, kerZod wyalmomaragebisa da kanalizaciis
sistemebisaTvis, miyenebuli ziani Zalian aferxebs mosaxleobis
pirobebis gaumjobesebas da ekonomikur zrdas. Telavis sakanalizacio
18erTiani saqarTvelo siRaribis gareSe.
29
nageboba, gamdinare wylis koleqtori, wyalmomaragebis mTavari mili da
ganawilebis qseli 1950-1960-ian wlebSi aSenda da amJamad TiTqmis
gamosulia mwyobridan, vinaidan, jer erTi, gasulia maTi eqspluataciis
vada, xolo meore _ aTwleulebia aRar xdeba maTi saTanado movla. es
myife struqtura didad dazaralda stiqiuri ubedurebiT. yvelaze didi
ziani miadga Telavis wyalsadenis saTavo nagebobas da qalaqis
wyalsadenis mTavar mils, ramac gamoiwvia Telavisa da mimdebare
soflebisaTvis miwodebuli wylis raodenobis Semcireba.
wyalmomaragebisa da kanalizaciis sistemebis mosawesrigeblad didi
mniSvneloba aqvs saremonto samuSaoebs da amdenad, aRdgena-
rekonstruqciis procesi ise unda warimarTos, rom is rac aSendeba,
aSendes ukeTesad da Tan gaTvaliswinebuli iyos rogorc am Senoba-
danadgarebis muSaobisa da movla-patronobis xarjebi, ise aucilebeli
instituciuri saqmianobis dafinansebis xarjebi.
prioritetuli qmedebebi
70. moklevadiani _ yvelaze swrafad gasakeTebeli saqme
wyalmomaragebisa da kanalizaciis seqtorSi aris adgilobrivi
mosaxleobisaTvis wyalmomaragebis aRdgena da gadaudebeli
sareabilitacio samuSaoebis dasruldeba 2013 wlis ianvrisaTvis
(Sefasebulia 2 mln. larad). saremonto samuSaoebSi adgilobrivi
muSaxelis dasaqmebis gziT SeZlebisdagvarad maqsimalurad moxdeba
adgilobrivi ekonomikis stimulireba. yvelaferTan erTad, adgilobrivma
xelisuflebam da partniorebma SeiZleba gadawyviton masStaburi
proeqtebis mxardaWera, rac miznad isaxavs ojaxebisa da Temebis doneze
wylis resursebis ukeT dacvas, gansakuTrebiT saTavo nagebobasa da
wyalmomaragebis ZiriTad milebze.
71. saSualo da grZel vadebSi _ wyalmomaragebisa da kanalizaciis
sistemebi unda gaumjobesdes da gauZlos yovelgvar stiqiur ubedurebas
(mag., wyaldidoba, miwisZvra da a. S.). savaraudod, saWiro iqneba
wyalmomaragebisa da kanalizaciis axali sistemebis daproeqteba da ageba
da/an arsebulis gafarToeba. xelaxla ukeT aSenebisa da municipaluri
infrastruqturis stiqiuri ubedurebebis mimarT mdgradobis
uzrunvelsayofad saqarTvelos wyalmomaragebis gaerTianebulma
kompaniam SeiZleba Tavis grZelvadian gegmebSi gaiTvaliswinos muSaobisa
da movla-patronobis Sesatyvisi xarjebi. wyalmomaragebisa da
kanalizaciis sistemebis mowesrigebisa da momsaxurebis farglebSi unda
damontaJdes wyalmzomebi, rac xels Seuwyobs ekonomikis swraf zrdas
kaxeTSi da mosaxleobis sacxovrebeli pirobebis gaumjobesebas.
30
72. saniaRvre arxebis kontroli. saqarTvelos mTavrobisaTvis
prioritetulia mdinareebis napirebis gamagreba, sairigacio sistemebis
reabilitacia da gaumjobeseba (niadagis gamagreba). yovelive es
safuZvels qmnis, rom efeqturad moxdes mdinareebis auzebis marTva da
niaRvrebis kontroli.19 Zlieri wvimebiT gamowveulma wyaldidobebma
TelavSi da kaxeTis sxvadasxva mdinareze win wamowia ramdenad
mniSvnelovania da gadaudebeli saniaRvre infrastruqturis ganaxleba.
wyaldidobis kontrolis sistemebi mniSvnelovania ara mxolod
adamianebis, maTi saxlebisa da sacxovrebeli garemos dasacavad, aramed
am sistemebis arseboba moqmedebs ekonomikis zrdazec. rogorc ramdenime
qveynis gamocdileba gviCvenebs, yovel dolars, Cadebuls mdinareebis
napirebis movlis saqmeSi, moaqvs oridan sam dolaramde Rirebulebis
sargebeli im xalxisaTvis, romelic mdinareebis maxloblad cxovrobs.
Zlieri wvimebiT gamowveulma wyaldidobam kaxeTSi pirdapiri ziani
miayena 10 000 adamians da es ZiriTadad moxda mdinareebis cudad
movlili arxebisa da cudad gamagrebuli napirebis gamo. aRdgena-
rekonstruqciis procesSi saWiroa yuradReba mieqces moZvelebuli
infrastruqturis problemas – mTeli saniaRvre infrastruqtura aigo
aTwleulebis win da ar xdeboda Sesabamisi teqnikuri momsaxureba, rasac
wyaluxvobis periodebSi damangreveli Sedegebi hqonda.
prioritetuli qmedebebi
73. moklevadiani _ regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis
saministros sagzao departamentma, romelic pasuxismgebelia gzebis
movla-patronobaze, mdinareebis dasacavad unda Caataros mniSvnelovani
saremonto da sareabilitacio samuSaoebi, romlic moicavs mdinareebis
ferdobebis gamagrebas, dambebis, gabionebisa da eroziis sawinaaRmdego
jebirebis mowyobas mdinareebze TelavSi, vanTaSi da Telavis maxloblad
– zuzumboze.
74. saSualo da grZel vadebSi _ mdinareebis bunebrivi mdgomareobis
aRdgenisaTvis sagzao departamentma unda gamoiyenos kaxeTis regionSi
mdinareebze Casatarebeli samuSaoebisa da mdinareebis gawmendis
saWiroebebis Sesaxeb Tavisive kvlevis Sedegebi. es saqmianoba moicavs
wyaldidobebis riskis marTvis gegmebis SemuSavebas da/an ganaxlebas,
sadac gaTvaliswinebuli iqneba is riskebi, romlebic emuqreba
infrastruqturasa da adamianebs da sadac upiratesoba mieniWeba
wyaldidobebis riskis Serbilebis infrastruqturasa da garemos dacvis
19erTiani saqarTvelo siRaribis gareSe.
31
sakiTxebs. unda SemuSavdes mdinareebis Walebis marTvis srulyofili
programa, romelSic asaxuli iqneba is safrTxeebi, romlebic moelis
mosaxleobas, aseve wyaldidobebis rukebi da riskis marTvis sxva
instrumentebi. mas Semdeg, rac Catardeba mdinareebis reabilitacia, unda
Sedges mdinareebis napirebisa da calkeuli adgilebis sworad movlisa
da natanisagan gawmendisaTvis saWiro muSaobisa da teqnikuri
momsaxurebisaTvis saWiro xarjebis Semcveli biujeti. am samuSaoebis
Sedegad Tavidan iqneba acilebuli niadagis erozia, Semcirdeba
wyaldidobebis riski da naklebi uaryofiTi gavlena iqneba ekonomikur
zrdasa da sacxovrebel pirobebze.
75. Senoba-nagebobebi. Zlierma qariSxalma da wyaldidobam daaziana
daaxl. 5 225 sacxovrebeli saxli da uaryofiTad aisaxa yvela im ojaxis
sacxovrebel pirobebze, romelTa saxlebsac, municipaluri
infrastruqturis dazianebis gamo SeumcirdaT municipaluri
momsaxurebis miwodeba. saqarTvelos mTavrobis daxmarebiT SekeTda an
SekeTebis procesSia yvela, 5 225-ve, saxlis saxuravi, aseve Catarebulia
wvimis wylis Rarebis SesakeTebeli da sxva saxis sareabilitacio
samuSaoebi. es samuSaoebi moicavda ori mravalbiniani Senobis SekeTebas,
romlebSic cxovrobs iZulebiT gadaadgilebuli pirebis 75 ojaxi. am
xalxis mimarT mTavrobas aqvs specialuri (da kanoniT gansazRvruli)
valdebuleba, daexmaros sacxovrebliT uzrunvelyofaSi.20
prioritetuli qmedebebi
76. mokle vadebSi unda dasruldes saxuravebisa da dazianebuli
Senobebis SekeTeba. saSualo da grZeli vadebisTvis mTavrobam SesaZloa
ganixilos stiqiuri ubedurebebis mimarT mdgradi sacxovreblebis
mSeneblobis programis wamowyeba, Senobebis ganaxleba-reabilitaciaSi
garkveuli TanamonawileobiT (mag., sagadasaxado SeRavaTebi samuSaoebze
an energoefeqturi, anu e.w. `mwvane~ samuSaoebze) da akrZalos miRebuli
finansuri daxmarebiT azbestisa Tu azbestis Semcveli saxuravebis
Sesyidva.
ZiriTadi principi 6. saqarTvelos bunebrivi resursebis efeqturigamoyeneba da garemos dacva, katastrofebis riskis
SeZlebisdagvarad Semcireba
20saqarTvelos mTavrobis strategiuli `10-punqtiani gegma~ modernizaciisa dadasaqmebisaTvis 2011-2015.
32
77. aRdgenis gegmis es erT-erTi principi, romelsac gadamwyveti
mniSvneloba aqvs saqarTvelos ganviTarebis monapovris dasacavad,
ganxiluli iqneba calke TavSi. 21
dafinanseba
78. sakmaod didia finansuri saWiroebebi, magram ufro didi iqneba,
Tuki araferi gakeTdeba. wyaldidobis marTvis sistemis SesaZleblobebis
simwire, municipaluri infrastruqtura da sajaro dawesebulebebisa Tu
Zveli saxlebis mdgomareoba, aseve adreuli gafrTxilebis sistemis
ararseboba da setyvis sawinaaRmdego qselebis nakleboba aucileblad
ganapirobebs amgvari xarjebis sixSires, Tuki Zalisxmeva ar iqneba
mimarTuli momavali stiqiuri ubedurebebis zemoqmedebis Sesasusteblad.
79. dafinanseba sxvadasxva wyarodan wamova. mTavroba moaxdens Tavisi
sakuTari resursebis investirebas, aseve sTxovs finansur daxmarebas
saerTaSoriso partniorebs. finansebis mozidva bevri gziT SeiZleba:
mravalmxrivi da ormxrivi wyaroebidan sesxebiT da Tan sagangebo
mdgomareobis gamo daCqarebuli pirobebiT; donorebis daxmarebiT
mimdinare proeqtebisa da programebis fondebis gadanawilebiT da
damatebiTi finansuri garigebebiT. zog SemTxvevaSi municipalur da
regionul xelisuflebebs SeiZleba hqondeT cotaodeni dagrovili
resursi, romelsac gamoiyeneben aRdgeniTi da sarekonstruqcio
samuSaoebisaTvis. SesaZloa kerZo seqtormac miiRos monawileoba
danazogebiTa da sesxebiT. dabolos, adgilobriv doneze mniSvnelovani
wvlili SeiZleba Seitanos Temma `muSaxelis gaerTianebiT~,
gansakuTrebiT ukeTesi sacxovreblis uzrunvelyofis saqmeSi.
aRdgenisa da rekonstruqciis programa
80. saWiroebebis erToblivi Sefaseba warmoadgens stiqiis Semdgomi
saqmianobis nakrebs _ aRdgenisa da rekonstruqciis programas, romelic
saWiroa Semdegi ori ZiriTadi miznis misaRwevad:
21 erTiani saqarTvelo siRaribis gareSe.
33
• yvela ekonomikuri saqmianobis aRdgena makroekonomikur,
seqtorul da individualur/ojaxis doneebze.
• dangreuli an dazianebuli fizikuri saSualebebis
rekonstruqcia, winaswar gansazRvruli stiqiis Semdgomi
standartebis gamoyenebiT.
81. aRdgenა-rekonstruqciis programisTvis saWiro finansebi
ganisazRvra Zlieri qariSxaliTa da wyaldidobiT gamowveuli zianisa da
zaralis Sefasebis safuZvelze. stiqiiT dazianebulis mTlianad
aRsadgenad warmodgenilia RonisZiebebis programa da Sesabamisi saWiro
finansebi. rekonstruqciisaTvis saWiro finansebi ganisazRvra stiqiiT
gamowveuli zaralis Sefasebis safuZvelze, radgan stiqiis mimarT
mdgradi standartebis danergvisaken mimarTuli strategia
damokidebulia xelmisawvdom dafinansebaze. strategia `vaSenoT xelaxla
ukeTesad~ moiTxovs xarisxisa da teqnologiebis gaumjobesebas,
SerCeuli saqmianobis ufro usafrTxo adgilas gadatanas, proeqtirebisa
da mSeneblobis gaumjobesebul standartebs, struqturul modifikacias
da wyaldidobis kontrolis Sesabamis zomebsa da sqemebs.
82. saWiroebebis erToblivma Sefasebam gamokveTa, rom politikis
prioritetuli sakiTxebis gadasaWrelad aucilebelia ufro xangrZlivi
vadebi. SefasebaSi warmoCenili politikis iseTi ZiriTadi sakiTxebis
ganviTarebisaTvis, rogoricaa soflis meurneobis komercializacia da
modernizacia, municipaluri infrastruqturis gaZliereba da
katastrofis riskis Semcireba saWiroebs SeTanxmebul Zalisxmevas
mravali wlis manZilze, rac scildeba saWiroebebis erToblivi
Sefasebis momcvel periods.
ganxorcielebis ZiriTadi saxelmZRvanelo principebi
83. aRdgenis gegma efuZneba saqarTvelos mTavrobis ZiriTad
saxelmZRvanelo principebsa da stiqiuri ubedurebebis Semdgomi
aRdgenisa da rekonstruqciis saukeTeso gamocdilebas. saxelmZRvanelo
principebi xels uwyobs aRdgenasTan dakavSirebiT erTiani xedvis
Camoyalibebas da SeiZleba gamodges aRdgeniTi procesis dagegmvis
kriteriumad. qvemoT warmodgenilia 2012 wlis Zlieri qariSxlisa da
wyaldidobis Semdgomi aRdgenis saxelmZRvanelo principebi:
34
1) uzrunvelyofili unda iyos adamianebis interesebs morgebuli,
yvelasTvis Tanabrad ganawilebuli swrafi aRdgenisa da
rekonstruqciis procesi, romelic ufro did daxmarebas gauwevs
maT, visac es daxmareba yvelaze metad esaWiroeba da vinc yvelaze
metad mowyvladia.
2) aucilebelia angariSvaldebuleba da gamWvirvaloba, rac
uzrunvelyofs progress da garantias iZleva, rom aRdgeniTi
RonisZiebebiT da investiciebiT maqsimalur Sedegs miviRebT.
3) aRdgenis procesis farglebSi unda moxdes mosaxleobis klimatTan
da safrTxeebTan dakavSirebuli mowyvladobis Semcireba.
4) aRdgenis saerTo politikis, strategiisa da standartebis
SemuSavebis gziT unda moxdes ZalisxmevaTa erTobliobaze zrunva,
rom yvela dainteresebuli pirisa Tu mxaris qmedeba iyos
efeqturi da Sedegismomcemi.
5) dainteresebul mxareebs Soris aqtiuri TanamSromlobis
xelSewyoba, raTa uzrunvelyofili iyos maTi qmedebebis Tanxvedra
mTavrobis mier dasaxul rekonstruqciis politikasa da miznebTan.
6) genderuli Tanasworobis xelSewyoba da qalTa gaZliereba.
ganxorcielebisa da koordinaciis instituciuri zomebi
84. stiqiuri ubedurebis damangreveli Sedegebis gaTvaliswinebiT,
saqarTvelos prezidentma daavala premier-ministrs Seeqmna stiqiaze
reagirebis specialuri gundi. saqarTvelos prezidentma levan beJaSvili
daniSna saxelmwifo rwmunebulad kaxeTSi, romelsac daekisra
daxmarebisa Tu aRdgeniTi samuSaoebis koordinacia. finansTa ministrs
daevala samTavrobo struqturebis im erToblivi gundis xelmZRvaneloba
da koordinacia, romelsac unda Seefasebina stiqiuri ubedurebis
zemoqmedeba da ganexila am angariSSi gansazRvruli aRdgenis
saWiroebebi. saministroebs, maTi uflebamosilebisa da biujetis
farglebSi, daekisraT aRdgenasa da rekonstruqciasTan dakavSirebuli
moTxovnebis dakmayofileba, regionul da adgilobriv xelisuflebebTan
koordinaciiT. saqarTvelos mTavrobam sTxova Tavis partniorebs
saerTaSoriso Tanamegobrobidan da kerZo seqtoridan, rom rac SeiZleba
didi daxmareba gaewiaT stiqiiT dazaralebuli regionebisaTvis; aseve _
klimatis cvlilebisa da katastrofis riskis Semcirebis sakiTxebi
35
gaeTvaliswinebinaT saqarTvelosTan dakavSirebul samomavlo
prioritetebsa Tu daxmarebebSi.
36
nawili IV: riskebis Semcireba
Sesavali
katastrofis riski da klimatis cvlilebebi
85. saqarTvelo Tavisi rTuli mTiani topografiisa da klimatis
wyalobiT damokidebulia amindTan dakavSirebul Tu geomorfologiur
procesebsa da safrTxeebze. qveynis mTeli teritoria seismurad aqtiuria
7-9 intensivobiT (MSK skalis mixedviT). saqarTvelos regularulad
atydeba amindiT gamowveuli safrTxeebi, wyaldidobebi da Zlieri
wvimebi. setyva sezonuri movlenaa da gansakuTrebiT xSiri da Zlieria
aRmosavleT saqarTveloSi. qveyanaSi yovelwliurad 5–dan 40–mde setyvisSemTxveva aRiricxeba, rac sasoflo-sameurneo savargulebis 0,7%-dan
8,0%-mde anadgurebs. SedarebiT maRali siCqaris qari – 32-55 m/wm Cveuli
movlenaa kolxeTis dablobSi, imereTSi, Sida qarTlSi, TbilisSi,
kaxeTisa da samcxe-javaxeTis regionebSi.22 aseTi qari safrTxes uqmnis
Senobebs, infrastruqturasa da soflis meurneobas da aseT qars Zlieri
qariSxali hqvia.
86. yovelive zemoTqmulTan erTad aRsaniSnavia, rom klimatis
cvlilebis proeqcirebis modelebis prognozis mixedviT, kidev ufro
gaxSirdeba uamindobiT gamowveuli eqstremaluri movlenebi,
mosalodnelia naleqebis ufro mZime da moulodneli sezonuri
ganawileba, rasac SesaZloa mohyves iseTi dramatuli Sedegebi,
rogorebicaa mewyeri, zvavi, mdinareebis adideba, wyalmovardnebi,
wyaldidobebi da Rvarcofi, ramac SeiZleba gamoiwvios adamianiseuli
msxverpli da ekonomikuri danakargebi.23
katastrofis riskis marTvisa da klimatis cvlilebis mimarT adaptaciis
arsebuli instituciuri infrastruqtura
87. saqarTveloSi stiqiuri ubedurebebis riskis marTvis sistema
xelmZRvanelobs 2007 wlis saqarTvelos kanoniT `bunebrivi da
teqnogenuri xasiaTis sagangebo situaciebisagan mosaxleobisa da
22 erovnuli angariSi saqarTvelos mdgomareobis Sesaxeb, 2007-2009, garemos dacvis saministro.23 meore erovnuli Setyobineba saqarTveloSi klimatis cvlilebebis Sesaxeb.
37
teritoriis dacvis Sesaxeb~. am kanoniT gansazRvrulia reagirebis
samdoniani meqanizmi:
88. umaRlesi politikuri (centraluri) done – aaqtiurebs uSiSroebis
sabWo, uSiSroebis sabWos Sesaxeb saqarTvelos organuli kanonis
Sesabamisad, da mas xelmZRvanelobs prezidenti. meqanizmi amoqmeddeba
farTomasStabiani krizisis SemTxvevaSi, romelic qveynis erovnul
interesebs Seexeba, bunebrivi katastrofebis CaTvliT. am doneze
gadawyvetilebebs iRebs prezidenti da maTi ganxorcieleba Sesabamisi
saministroebis/samTavrobo uwyebebis pasuxismgeblobaa.
89. erovnuli done – aqtiurdeba maSin, rodesac krizisi erovnul
dones moicavs. am dros dauyovnebeli reagirebis koordinaciis
uflebamosileba gadadis Sinagan saqmeTa saministros (Sss) sagangebo
situaciebis marTvis departamentze (ssmd).
90. adgilobrivi done – aqtiurdeba im krizisebis SemTxvevaSi,
romlebic regionis/avtonomiuri respublikis an municipalitetis
sazRvrebSi xdeba. reagirebis koordinaciis pasuxismgebloba ekisreba
Sesabamis regionul xelmZRvanelobas.
91. sagangebo situaciebze reagirebis erovnul gegmaSi, romelic
miRebulia saqarTvelos prezidentis 2008 wlis agvistos brZanebiT,
gansazRvrulia TiToeuli saministros funqciebi krizisis SemTxvevaSi.
am dokumentis mixedviT, saqmianobis koordinaciis wamyvani uwyeba aris
Sinagan saqmeTa saministros sagangebo situaciebis marTvis departamenti.
sagangebo situaciebze reagirebis erovnuli gegmis mixedviT,
saqarTvelos wiTeli jvris asociacias evaleba sagangebo situaciebisas
yvela saerTaSoriso da erovnuli organizaciis daxmarebis
koordinireba.
92. 2010 wlis ianvarSi moxda sagangebo situaciebze reagirebis
sistemis decentralizacia, anu sagangebo situaciebze reagirebis
samsaxurebi, kerZod, sagangebo situaciebis marTvis departamenti
imoqmedebs adgilobriv, regionul da erovnul doneebze. koordinaciis
funqciis garda, sagangebo situaciebis marTvis departaments daevala
regionul/adgilobriv doneebze gadaudebeli daxmarebis Sesabamisi
samsaxurebis mzadyofnis uzrunvelyofa, amisaTvis regularuli
treningebis Catareba da sagangebo situaciebisTvis mzadyofnis gegmebis
momzadebaSi daxmarebis gaweva.
93. riskis Semcirebisa da Tavidan acilebisaTvis saWiro qmedebebTan
dakavSirebuli zogierTi pasuxismgebloba nawildeba sxvadasxva
38
samTavrobo uwyebas Soris. garemos dacvis saministros daqvemdebarebaSi
arsebuli garemos dacvis erovnuli saagento axorcielebs stiqiur
ubedurebaze dakvirvebas da monitorings, monacemTa Segrovebas, maT
damuSavebas, adgens prognozebs da amzadebs adreul gafrTxilebebs.
amJamad saagento muSaobs amindTan dakavSirebul stiqiur ubedurebebsa
da geologiur safrTxeebze; seismur aqtivobaze dakvirveba aris ilias
saxelmwifo universitetis seismuri monitoringis centris
pasuxismgebloba, rasac centri Tavisi qselis saSualebiT axdens.
94. riskis Semcirebis zomebis TvalsazrisiT arsebuli sistema moicavs
mxolod wyaldidobis riskis Tavidan asacilebel farTomasStabian
struqturul RonisZiebebs, rac regionuli ganviTarebisa da
infrastruqturis saministros pasuxismgeblobaSi Sedis.
arastruqturuli zomebi, anu samSeneblo kanonmdebloba, urbanuli
dagegmareba, miwaTsargeblobis dagegmva da a.S., ganixileba rogorc sxva
Sesabamisi saministroebis, iqneba es ekonomikisa da mdgradi ganviTarebis
saministro, soflis meurneobis saministro Tu sxva, mandatis erT-erTi
komponenti.
katastrofis riskis marTvis SesaZleblobebis analizi
95. saqarTvelos mTavrobam bolo wlis manZilze mniSvnelovani
nabijebi gadadga sagangebo situaciebSi qveynis mzadyofnisa da
reagirebis sistemis gaumjobesebiT instituciur da sakanonmdeblo
doneze. miRebul iqna rigi regulaciebisa da normatiuli aqtebisa,
romelTa mixedviT savaldebuloa mzadyofnis gegmis momzadeba
erovnul, regionul da adgilobriv doneebze da sagangebo
situaciebisaTvis qveynis mzadyofnisa da reagirebis organizebuli
instituciuri struqturis SemoReba centralur, erovnul da
adgilobriv doneebze.
96. unda iTqvas, rom ZiriTad dainteresebul mxareebTan gamarTuli
Sexvedrebis analizma cxadyo, rom sistemas aqvs garkveuli saxis
naklovanebebi. kerZod, ar arsebobs erovnuli/regionuli/adgilobrivi
mzadyofnis gegmis regularuli ganaxlebis meqanizmi, masSi CarTuli
yvela mxaris monawileobiTa da SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT, ramac
SeiZleba uaryofiTad imoqmedos mzadyofnaze da dagvianebuli reagireba
gamoiwvios. garda amisa, dainteresebulma mxareebma aRniSnes gansxvaveba
sagangebo situaciebze reagirebis erovnuli da regionuli/ adgilobrivi
samsaxurebis SesaZleblobebs Soris; es ukanaskneli ganicdis rogorc
39
mcodne personalis, ise specialuri aRWurvilobis naklebobas. am
uTanasworobis mizezi dafinansebis sxvadasxva wyaroa: sagangebo
situaciebis gadaudebeli daxmarebis centraluri samsaxurebi
saxelmwifo biujetidan finansdeba, xolo Sesabamisi regionuli/
adgilobrivi uwyebebi damokidebulia Zalze SezRudul regionul/
adgilobriv sabiujeto saxsrebze. MmzadyofnasTan dakavSirebuli
qmedebebi ZiriTadad mxolod saTanado personalis momzadeba-
gadamzadebiT Semoifargleboda. SesaZloa safrTxeebis Sesaxeb adreuli
Setyobinebis sistemis ararseboba iyos mizezi, ratomac ar aris efeqturi
mzadyofna, radgan ar xdeba mosalodneli ubedurebebis Sesaxeb
mosaxleobis droulad informireba da katastrofebis Tavidan
acilebisaTvis saWiro RonisZiebebis drouli Catareba.
97. sagangebo situaciebze reagirebis zomebis mzadyofnisa da
reagirebis komponentebis garda analizma gamoavlina erTgvari
naklovanebebi katastrofis prevenciisa da Sesustebis saqmeSi rogorc
samarTlebriv, ise instituciur doneebze. 2007 wlis kanonSi `bunebrivi
da teqnogenuri xasiaTis sagangebo situaciebisagan mosaxleobisa da
teritoriis dacvis Sesaxeb~ aris mowodeba Seiqmnas prevenciis,
Sesustebis, mzadyofnisa da reagirebis erTiani sistema. magram masSi
ZiriTadad mxolod reagirebis meqanizmebzea yuradReba gamaxvilebuli,
xolo debulebebi prevenciisa da Sesustebis Sesaxeb mxolod
fragmentulia. katastrofebis riskis Tavidan acileba da Semcireba
erTgvarad sxva samTavrobo organizaciebisTvisaa delegirebuli da ar
arsebobs erTiani sakanonmdeblo CarCo. garda amisa, vinaidan
saqarTvelos ar gaaCnia katastrofebis riskebis Semcirebis erovnuli
platforma Tu strategia, sxvadasxva saministrosa Tu saagentos mandati
xSirad arcTu naTlad gamoxatavs, Tu romel saagentos ra
pasuxismgebloba ekisreba da katastrofis riskis Semcirebis romel
nawilSi. dakvirvebebma agreTve aCvena, rom qveyanas aqvs mniSvnelovani
samecniero gamocdileba da teqnikuri SesaZleblobebi, magram
regularulad ar xdeba amis mowesrigeba da analizi. amasTan erTad, is
ar aris CarTuli prevenciisa da SesustebisaTvis praqtikuli
moqmedebebis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis informirebul procesSi.
98. mwiria katastrofis riskis monitoringis, prognozirebisa da
adreuli Setyobinebis SesaZleblobebi. amis naTeli dadastureba iyo
hidrometeorologiuri dakvirvebebis Catarebaze, monacemTa Segrovebasa
da damuSaveba-prognozirebaze pasuxismgebel saagentosTan dakavSirebuli
situacia. sistema Cveulebriv saxmeleTo sadgurebs iyenebda. 1990-iani
wlebidan am sadgurebis raodenoba mkveTrad Semcirda – 155
hidrometeorologiuri sadguridan darCa mxolod 30. sadamkvirveblo
40
punqtebis raodenobis Semcirebas daemata isic, rom aRar tardeboda
zeda atmosferuli gazomvebi da specialuri radaruli danadgarebis
uqonlobis gamo amindis globalur models monacemebi amindis
adgilobrivi cvlilebebis Sesaxeb aRar miewodeboda. ar arsebobs
aranairi saSualeba, rom adgilobrivi amindis cvlilebis gansasazRvrad
gamoyenebul iqnes adgilobrivi modelebi. amis gamo garTulda
stiqiasTan dakavSirebuli iseTi lokalizebuli safrTxeebis
intensivobis monitoringi da prognozireba, rogorebicaa setyva da
Tanmdevi qariSxali, rogorc 19 ivliss Tavs daaatyda aRmosavleT
saqarTvelos sam regions. aman, Tavis mxriv, imoqmeda prognozirebisa da
adreuli Setyobinebis yvelanair sistemaze.
99. katastrofis riskis Semcirebis saqarTveloSi arsebuli praqtika
Semoifargleba mxolod mdinareebis eroziisa da wyaldidobebisagan
sanapiroebisa da sanapiro zolebis dacviTi RonisZiebebiT, xolo
mravalmxrivi safrTxeebis riskis SemcirebisaTvis saWiro RonisZiebebi,
rogorebicaa, magaliTad, riskis gadatana, setyvis sawinaaRmdego sistema
da a.S. ar xorcieldeba. garda amisa, ar arsebobs katastrofis marTvis
samoqmedo gegma, romelSic CarTuli iqneba riskis yovelmxrivi Sefaseba
rogorc erovnul, ise adgilobriv doneebze, SemdgomSi mis safuZvelze
ganviTarebis da dagegmvis dokumentaciis (mag., miwaTsargeblobis gegma,
urbanuli dagegmareba, ganviTarebis strategia da a.S.) Sesaqmnelad.
katastrofis riskis marTvisa da klimatis cvlilebebisadmi
adaptaciis saWiroebebi
100. katastrofis marTvis sistemis analizma saqarTveloSi gamoavlina
saWiroebebis Semdegi kategoriebi: a. katastrofis riskis marTvis
koordinacia; b. katastrofis riskis marTvis gaTvaliswieba sxvadasxva
seqtoris ganviTarebaze mimarTul RonisZiebebSi; g. katastrofis riskis
marTvis instituciuri SesaZleblobebis gaZliereba erovnul da
adgilobriv doneebze; d. katastrofiT gamowveuli zaralis, aRdgena-
rekonstruqciis, agreTve riskis gadatanis dafinanseba. qvemoT mocemulia
TiToeuli kategoriis mixedviT gamovlenili saWiroebebis detaluri
aRwera:
41
katastrofebis riskis marTvis koordinacia
101. katastrofis riskis Semcirebis erovnuli politika Tu strategia
aris erovnuli donis gamowveva; katastrofis riskis marTvisadmi
koordinirebuli midgomis saCveneblad SesaZloa gamodges katastrofis
riskis Semcirebis erovnuli platformis Camoyalibeba, romelsac
koordinacias gauwevs katastrofis riskis Semcirebaze pasuxismgebeli
Sesabamisi saministro. platforma gamyarebuli unda iyos moqmedebisaTvis
saWiro saTanado kanonebiTa da brZanebebiT. es Sedegad moitans
komunikaciisa da informaciis gacvlis gaumjobesebas da katastrofis
riskis SemcirebaSi CarTul yvela dainteresebul mxares Soris
kavSirebis gaZlierebas.
katastrofis riskis Semcirebis gaTvaliswineba sxvadasxva seqtoris
ganviTarebaze mimarTul RonisZiebebSi
102. aucilebelia, rom saxelmwifom mxari dauWiros da uzrunvelyos
mdgradi ganviTareba. amis miRweva SesaZlebeli iqneba im SemTxvevaSi, Tu
yvela seqtorsa da samTavrobo yvela doneze iqneba gaTvaliswinebuli
bunebrivi movlenebisgan mosalodneli faruli riskebi. mzardi riskebis
Tavidan acilebis mizniT saxelmwifos Zalisxmeva mimarTuli unda iyos
Semdegi RonisZiebebis ganxorcielebisaken: 1. arsebuli riskebis dadgena,
gageba da prioritetizacia; 2. arsebuli riskebis Semcireba; 3. momavali
riskebis warmoqmnis Tavidan acileba; 4. reagirebis SesaZleblobebis
gaumjobeseba yvela doneze. am midgomis ganxorcieleba SesaZlebelia
katastrofis riskis marTvis srulyofili erTiani sistemis SeqmniT.
103. katastrofis riskebis marTvis sistemuri midgoma unda moicavdes: 1.
riskebis dadgenas da safrTxeebis monitorings; 2. riskebis Semcirebas
struqturuli da arastruqturuli meTodebis gamoyenebiT; 3. riskis
Sesaxeb ufro Rrmad gaTviTcnobierebas da mzadyofnas; 4. riskis
dafinansebis meqanizmebs; 5. mdgrad aRdgenas. 2012 wlis stiqiis Semdgomi
saWiroebebis Sefasebam kidev erTxel warmoaCina, ramdenad saWiroa
katastrofis riskis Semcirebis, rogorc ganviTarebis koncefciis CarTva
rogorc saSualo da grZelvadiani aRdgenis RonisZiebebSi, ise
regionuli dagegmvisas. amasTan, klimatis cvlilebis Sedegad
mosalodnelia gaizardos uamindobiT gamowveuli eqstremaluri
SemTxvevebis raodenoba da Tu stiqiuri ubedurebebis riskebi ar iqneba
42
gaTvaliswinebuli, riskebis gamo aRdgenasa da ganviTarebaSi Cadebuli
investiciebi aRmoCndeba arasaWiro da gauazrebeli.
104. riskebis dadgena. riskis Semcirebis strategiis ganviTarebisaTvis
aucilebelia dadgindes, ra saxis riskebis winaSe dgas saqarTvelo.
riskebis dadgena ar aris martivi saqme. igi moicavs arsebuli bunebrivi
saSiSroebebisa da adamianebze maTi zemoqmedebis gacnobierebas,
konkretuli saSiSroebebis winaSe mdgomi elementebis dadgenasa da maTi
mowyvladobis Sefasebas, mosalodneli zaralis gamoTvlas Sesabamisi
RonisZiebebis prioritetizaciis mizniT. mokled, Tu ar viciT ra aris
problema, mas ver movagvarebT.
105. saSualodan grZel vadebSi aucilebelia wyladidobis riskebis
marTvis gegmis ganaxleba, rac moicavs infrastruqturisa da
mosaxleobisaTvis modelebis riskebis gaTvaliswinebiT SerCevas,
wyaldidobis riskis Semarbilebeli infrastruqturis prioritetizacias
da garemos dacvas. amasTanave, aucilebelia mdinaris Walis marTvis
programis SemuSaveba, rac moicavs safTxeebisa da datborvis rukebs,
dafinansebas, mdinaridan natani masalis amoRebisaTvis saWiro teqnikur
momsaxurebasa da napirdamcav RonisZiebebs.
106. katastrofis riskebis Semcirebis RonisZiebebi. katastrofis riskis
Semcirebis RonisZiebebis dadgena da prioritetizacia SesaZlebelia
riskebis Seswavlis Semdgom. es SesaZloa moicavdes rogorc
struqturul RonisZiebebs _ investirebas riskis Serbilebis
RonisZiebebSi, mag., wyaldidobisgan damcavi infrastruqturis agebas an
gamagrebas, ise arastruqturul RonisZiebebsac, mag., samSeneblo normebs,
katastrofis riskebis Semcirebis gaTvaliswinebas ganviTarebaze
mimarTul RonisZiebebSi, teritoriul dagegmarebaSi da a.S.
107. katastrofis riskis Semcirebis iniciativebis mizani unda iyos
mdgradi SesaZleblobebis Seqmna mmarTvelobis sxvadasxva doneze,
rogorc instituciuri, aseve arainstituciuri aspeqtebis CarTviT, raTa
daxmareba gaewios uwyebebs iseTi codnis bazisa da instituciuri
mexsierebis CamoyalibebaSi, romelic dafuZnebuli iqneba sistemebze da
ara individebze. unda SemuSavdes mravalmxrivi meTodologia, romelic
moxmardeba ganviTarebis dagegmvaSi katastrofis riskis SemcirebisaTvis
wamyvani rolis miniWebas da soflisa da urbanuli ganviTarebis
specifikur seqtorebs, adgilobrivi biujetis dagegmvis, adgilobrivi
`sarezervo fondebis~ Seqmnis da a.S. CaTvliT.
108. saWiroebebis erTblovi Sefasebis Sedegad gamovlinda
wyaldidobisgan damcavi infrastruqturis gamagrebis aucilebloba im
43
adgilebSi, sadac wyaldidobisa da wyalmovardnebis ganmeorebadobis
maRali riskia. ramdenime qveynis gamocdileba aCvenebs, rom TiToeuli
aSS dolari, romelic Caido mdinaris napirebis gasamagrebel
samuSaoebSi, orjer da samjer met sargebels aZlevs im mosaxleobas,
romelic mdinaris gaswvriv cxovrobs. aucilebelia ZiriTadi
napirdamcavi nagebobebis gamagreba da aRdgena, rogoricaa mdinareebis
ferdobebis gamagreba, dambebis, gabionebis da eroziis sawinaaRmdego
jebirebis mowyoba Telavis, vanTas da zuzumbos mdinareebze.
109. struqturul RonisZiebebTan [romelTac SesaZlebelia ver SeaCeron
klimatis cvlilebiT gamowveul wyaldidobis nakadebis didi moculoba]
erTad aseve mniSvnelovania daproeqtebisas moxdes klimatis cvlilebis
gavlenis gaTvaliswineba, klimatis cvlilebis gaTvaliswinebiT
sainJinro gadawyvetebi unda iyos ufro gamZle da mdgradi. es SeiZleba
iyos biosainJinro RonisZiebebi, rac moicavs adgilobrivi bunebrivi
masalebis da mcenareuli safaris gamoyenebas mdinaris Walis fizikuri,
biologiuri da qimiuri funqciebis aRsadgenad, wyliT gaJRenTis da
gamtarianobis gasaumjobeseblad da zianis Sesamcireblad. rogorc Cans,
saqarTveloSi mwiria wyaldidobisa da wyalmovardnis marTvis Sesaxeb
amgvari Tanamedrove da klimatis cvlilebas morgebuli codna da
dRemde ZiriTadad sabWoTa periodis tradiciuli sainJinro RonisZiebebi
gamoiyeneba. Sedegismomcemi iqneboda gadawyvetis kombinirebuli gzebis
gamonaxva, rac daexmareboda arsebul struqturul RonisZiebebs, aseve
arastruqturuli RonisZiebebis, biosainJinro samuSaoebis danergvas, rac
mdinaris Walis bunebrivi infiltraciisa da nakadis gamtarianobis
gazrdas Seuwyobda xels.
110. SefasebiT aseve gamovlinda is dazianebuli sajaro Senobebi,
sabavSvo baRebi, sajaro skolebi, pirveladi samedicino daxmarebis
punqtebi, romlebic kritikul mdgomareobaSi arian. ramdenadac
xelmisawvdomi momsaxureba gulisxmobs dawesebulebebis dazianebuli
saxuravebis SekeTebas, aucilebelia daculi iyos Senobebis usafrTxoeba,
risTvisac saWiroa am nagebobebis (pirveladi samedicino daxmarebisa da
saganmanaTleblo dawesebulebebis mainc) struqturuli usafrTxoebisa
da teqnikuri mdgomareobis Sefaseba, raTa dadgindes ra qmedebebia
saWiro Semdgom. zemoT aRwerili yvela qmedebis warmateba
mniSvnelovnadaa damokidebuli imaze, Tu es yvelaferi ramdenad Seexeba
dazaralebuli Temebisa da adgilobrivi xelisuflebis kerZo
sakuTrebasa da damokidebulebas, ramdenadac gadamwyvetia maTi
CarTuloba riskebis dadgenisa da Sefasebis procesebSi. miznis
misaRwevad saWiroa sajaro daxmarebis programisa da komunikaciis
strategiis Camoyalibeba da ganxorcieleba. grZel vadebSi strategia
44
unda iqces garemosdacviTi ganaTlebis (rogorc sawindari rogorc
formaluri, ise araformaluri ganaTlebisa) erovnuli strategiis
nawilad, romelic emsaxureba mdgradi ganviTarebis miznebs.
111. riskis gaTviTcnobiereba da momzadeba. saWiroa yvela monawile
acnobierebdes, ra riskebis winaSe SeiZleba aRmoCndes da mzad iyos
maTTan gasamklaveblad. sazogadoebisaTvis gankuTvnili
saganmanaTleblo kampaniebi daexmareba mTavrobas riskebis Semcirebis
RonisZiebebSi, rac moicavs axali riskebis warmoqmnis Tavidan acilebasa
da katastrofaze ufro efeqturad reagirebas. mosamzadebeli Zalisxmeva
unda moicavdes mTavrobis yvela dones da yvela seqtors, aseve mTlianad
sazogadoebas. yvela maTgans aqvs pasuxismgebloba da saWiroa amis
naTlad ganmartebas. savarjiSoebi da simulaciebi komunikaciaSi
arsebuli naklovanebebis adreul fazaSi gamovlenas exmareba. es
savarjiSoebi unda Sediodes erovnuli, municipaluri da adgilobrivi
reagirebisa da sarezervo gegmebSi.
112. katastrofis riskis marTvis erT-erT yvelaze mniSvnelovan
elements warmoadgens safrTxis prevencia da Tavidan acileba, rac
lokalizebuli safrTxeebis detaluri monitoringisa da prognozirebis
meSveobiT xorcieldeba. Sefasebisas gamovlinda, rom arsebuli
hidrometeorologiuri sistema saWiroebs gaumjobesebas. teqnikuri
daxmarebis ZiriTadi elementebi unda iyos: 1. saxmeleTo sadamkvirveblo
sadgurebis arsebuli sistemis Seswavla, maTi reabilitaciis programebis
SemuSaveba da maTi raodenobis gazrda; 2. sul cota, 60 saxmeleTo
telemetruli sadguris damontaJeba, romlebic realur droSi gadascems
monacemebs centralur kompiuters adgilobriv doneze wyaldidobebisa
da sxva stiqiuri ubedurebebis prognozirebisaTvis; 3. saxmeleTo
sadgurebTan erTad qarisaTvis gankuTvnili dopleruli radarisa da
sxva xelsawyoebis saWiroebis Seswavla, raTa SesaZlebeli gaxdes
qariSxlis moZraobisa Tu qaris siCqaris gansazRvra, rac daexmareba
Zlieri qariSxlis, setyvis da a.S. prognozirebas.
113. mzadyofnis gasaumjobeseblad saWiroa sagangebo situaciebze
reagirebis regionuli/adgilobrivi gegmebis regularuli ganaxleba,
rasac Tan unda erTvodes detaluri standartuli samuSao procedurebi
monacemTa momzadebis, Segrovebisa da gavrcelebisaTvis. agreTve
gamovlinda zaralis Sefasebisa da aRdgeniTi samuSaoebis dagegmvis
erTiani meTodologiis saWiroebac. sxvadasxva safrTxis Sesaxeb
adreuli Setyobinebis sistemis meqanizmis SemoReba, romelic moicavs
specifikur standartul samuSao procedurebs da funqciur qsels, sadac
CarTulia yvela dainteresebuli mxare monacemTa erTiani baziT, unda
45
ganixilebodes, rogorc erT-erTi mniSvnelovani komponenti. yovelive
zemoTqmulis misaRwevad saWiro iqneba teqnikuri daxmareba, xelSewyoba
da personalisaTvis saTanado treningi.
114. stiqiur ubedurebebTan (wyaldidoba, wyalmovardna, Rvarcofi,
miwisZvra da a.S.) gamklavebis SesaZleblobebis ganviTarebasTan erTad,
grZelvadiani RonisZiebebis ganxorcielebisas aseve mniSvnelovania
klimatis cvlilebebTan adaptaciis gaTvaliswineba. daxmareba mimarTuli
unda iyos sazogadoebis yvelaze gaWirvebul jgufebze, amasTan,
adgilobrivma da centralurma uwyebebma unda miiRon klimatis
cvlilebebis adaptaciisaTvis saWiro zomebi; unda Catardes RonisZiebebi,
romlebic minimumamde daiyvans adamianebze da ekonomikur saSualebebze
zemoqmedebas da uzrunvelyofs ganviTarebisaTvis wyaldidobisa Tu
amindiT gamowveuli sxva eqstremaluri movlenebis potenciuri zianis
misaReb donemde Semcirebas.
115. sajaro mxardaWera: politikosebis, politikuri da
samTavroboAstruqturebis xelmZRvaneli pirebis, masmediis,
sazogadoebisa da akademiuri institutebis cnobierebis amaRleba, Tu ra
sargebeli moaqvs riskis Semcirebas da ra rols asruleben es
organizaciebi riskis Semcirebis programebis ganxorcielebaSi.
116. riskebTan brZolis dafinansebis strategia. saqarTvelos mTavrobam
stiqiuri ubedurebis Semdeg dauyovnebliv Seitana cvlilebebi
saxelmwifo biujetSi da Seqmna damatebiTi sabiujeto SesaZleblobebi
myisieri reagirebisa da daxmarebis saWiroebisaTvis; garda amisa,
garkveuli odenoba gamoiyo moklevadiani sareabilitacio
samuSaoebisaTvis da agreTve sarezervo fondebidan – sul 162 milioni
laris mobilizeba moxerxda.
117. qveyanaSi stiqiuri ubedurebebis SemTxvevebis raodenobis mateba
TavisTavad gamoiwvevs katastrofebTan dakavSirebuli ekonomikuri
xarjebis zrdas, rac moiTxovs efeqtur finansur instrumentebs,
romlebic qveyanas stiqiuri ubedurebebiT gamowveul finansur
saWiroebebTan gamklavebaSi daexmareba. vinaidan veranairi prevenciisa
da Serbilebis RonisZieba ver SeZlebs srulad daicvas esa Tu is qveyana
didi stiqiuri ubedurebebisagan, qveynebisaTvis finansuri Tavdacvis
qmediT meqanizmebad SeiZleba CaiTvalos rogorc katastrofis riskis
dafinansebis meqanizmebi, ise katastrofis riskis marTvis RonisZiebebi.
katastrofis riskis dafinansebis strategia saSualebas aZlevs qveynebs
stiqiis Semdgom periodSi gazardon finansuri mxardaWeris
SesaZleblobebi da Seamciron stiqiuri ubedurebebis ekonomikuri da
46
finansuri tvirTi damatebiTi danakargebis kerZo kapitalsa da
sadazRvevo bazarze gadataniT.
118. katastrofis riskis dafinansebisa da dazRvevis instrumentebi oTx
vrcel kategoriad iyofa:
1. katastrofis riskis saxelmwifosgan dafinanseba: finansuri
strategiebi, rac katastrofis Semdgom periodSi gazrdis
mTavrobis finansuri reagirebis SesaZleblobebs, maTi
grZelvadiani fiskaluri balansis dacviT;
2. katastrofis riskisagan sakuTrebis dazRveva: sakuTrebis
katastrofisagan dazRvevis bazris ganviTareba da katastrofisagan
dazRvevis xelmisawvdomobis gazrda saxlebis mflobelebisTvis,
mcire da saSualo sawarmoebisa da sajaro dawesebulebebisTvis;
3. soflis meurneobis dazRveva: fermerebis, mesaqonleebisa da
agraruli sferos damfinansebeli dawesebulebebisaTvis (mag.,
soflis meurneobis bankebi, mikrosafinanso dawesebulebebi)
stiqiuri ubedurebebis zemoqmedebis mimarT finansuri mdgradobis
asamaRlebeli programebis SemuSaveba;
4. katastrofisagan mikrodazRveva: Raribi mosaxleobisTvis
uamindobiT gamowveuli zaralisagan dasacavad produqtebis
stiqiisagan dazRvevis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa da
katastrofis riskis Semcirebis Sesaxeb informaciis gavrceleba
iseT socialur programebTan erTad, rogoricaa sakompensacio
Tanxebis transferis programebi.
119. aRsaniSnavia, rom katastrofis riskis dafinanseba-dazRvevis
nebismieri efeqturi strategia pirvel rigSi moiTxovs stiqiuri
ubedurebebis ekonomikuri da fiskaluri zemoqmedebis detalur
Sefasebas.
120. sarekonstruqcio samuSaoebis moqniloba. rekonstruqciis fazaSi
yvelaze rTulia balansis dacva, rom rekonstruqciis siswrafeSi
moxerxdes riskebis aRmofxvra. Tuki SesaZlebelia, prioriteti unda iyos
`vaSenoT xelaxla ukeTesad~. sarekonstruqcio faza saSualebas aZlevs
xelmZRvanelobas, rom am samuSaoebSi CarTon katastrofis riskis
sawinaaRmdego zomebi, raTa samomavlod Tavidan aicilon axali riskebis
warmoqmna. amisaTvis qveyanas Camoyalibebuli unda hqondes aRdgenisa da
rekonstruqciis gegmebi. Zalian mniSvnelovania, rom yvela donis yvela
dawesebulebas kargad hqondes gacnobierebuli sakuTari
pasuxismgebloba. amrigad, sxvadasxva dawesebulebas Soris kargad
ganawilebuli funqciebi da valdebulebebi mniSvnelovnad daexmareba
47
sarekonstruqcio Zalisxmevas. amasTan, reabilitacia ufro
Sedegismomcemi da moqnili iqneba, Tuki swrafi reabilitaciisa da
Sesyidvebis winaswari gadanawilebis mizniT ganxilul-gadaxeduli iqneba
administraciuli da sakanonmdeblo CarCoebi. rodesac zustad
gvecodineba, sad aris mosalodneli riski da sad aris safrTxe yvelaze
saSiSi, daizogeba sarekonstruqcio samuSaoebisTvis gankuTvnili dro.
Tuki amgavr informaciaze xeli ar migviwvdeba, rekonstruqciisaTvis
usafrTxo adgilebis dasadgenad saWiroa mivmarToT swraf da
mravalismomcvel qmedebebs.
katastrofis riskis marTvis instituciuri da organizaciuli
SesaZleblobebis gaZliereba erovnul da adgilobriv doneebze
121. katastrofis riskis marTvis sistemis SesaZleblobebis gaZliereba
SesaZlebelia Semdegi qmedebebiT: a. samarTlebrivi da instituciuri
struqturebis gadaxedva da harmonizacia; b. regionul/gamgeobis doneze
katastrofis riskis marTvis samoqmedo gegmebis SemuSaveba; g. erovnul
da adgilobriv doneebze Tavidan acilebis/SesustebisaTvis mzadyofnis
SesaZleblobebis amaRleba.
a. samarTlebrivi da instituciuri struqturebis gadaxedva da
harmonizacia
122. rogorc Sefasebis angariSSia aRwerili, 2007 wlis kanonSi
`bunebrivi da teqnogenuri xasiaTis sagangebo situaciebisagan
mosaxleobisa da teritoriis dacvis Sesaxeb~ mocemulia riskebis
prevenciis, Sesustebis, mzadyofnisa da reagirebis erTiani sistemis
Seqmna. Tumca unda aRiniSnos, rom masSi ZiriTadad reagirebis
meqanizmebzea gamaxvilebuli yuradReba, xolo debulebebi prevenciisa da
Sesustebis Sesaxeb fragmentulia.
123. swored amis gamo arsebobs harmonizebuli, erTiani samarTlebrivi
struqturis Seqmnis saWiroeba, romelSic CarTuli iqneba katastrofis
riskis Semcirebis yvela elementi (prevencia, Sesusteba, mzadyofna da
reagireba) da masSi gansazRvruli iqneba Sesabamisi uwyebebis roli da
pasuxismgeblobebi, administrirebis yvela doneze.
b. regionul/gamgeobis doneze katastrofis riskis menejmentis
samoqmedo gegmebis SemuSaveba
124. katastrofis riskis marTvis samoqmedo gegmis Sesaqmnelad saWiroa
riskis Sefasebis yovelmxrivi monawileobiTi instrumentis SemuSaveba,
48
romelic miewodeba regionul/municipalur Sesabamis uwyebebs. amgvari
Sefasebebi saTanado uwyebebs miawodebs codnasa da informacias
katastrofis Serbilebisa da klimatis cvlilebisadmi adaptaciisaTvis
saWiro efeqturi RonisZiebebis gansazRvra-ganxorcielebis Sesaxeb.
samoqmedo gegmis mniSvnelovan aspeqts warmoadgens RonisZiebebis
finansuri mdgradoba, anu specialuri sarezervo fondebis arseboba
regionul/adgilobriv biujetSi, romelic uzrunvelyofs katastrofebis
riskebis Sesustebis infrastruqturebis momsaxurebas da mzadyofnisa da
reagirebis RonisZiebebis efeqturobas.
125. katastrofis riskis marTvis RonisZiebebTan dakavSirebuli vadebi
da xarjTaRricxva ix. qvemoT, danarTSi 11.
49
danarTi 1: soflis meurneoba da saarsebo saSualebebi
1. mdgomareoba katastrofamde
126. stiqiiT dazaralebuli adgilebis ekonomikis ZiriTad seqtorssoflis meurneoba warmoadgens. soflis meurneobas regionul mSp-Siyvelaze didi wili aqvs. kaxeTis mosaxleobis 80 %-ze meti, anudaaxloebiT 400,000 adamiani soflis meurneobaSi aris dasaqmebuli. amregionebs wamyvani adgili uWiravT mosavlis im saxeobebis warmoebismxriv, romelic stiqiam daaziana. aRsaniSnavia, rom kaxeTis regioni arisyurZnis, atmisa da vaSlatamas ZiriTadi mwarmoebeli, xolo samcxe-javaxeTSi modis saqarTvelos kartofilis mosavlis naxevarze meti.
127. stiqiiT dazaralebuli regionebis saojaxo meurneobebi iseve,rogorc zogadad saqarTveloSi, ZiriTadad soflis meurneobas misdeven.maTi miwis nakveTebi mcire zomisaa, xSirad mcire nawilebadaa dayofilida, Sesabamisad, mosavalic dabali aqvT, rac didwilad gamowveuliaarasworad warmarTuli soflis meurneobiTa da jiSebismravalferovnebis simwiriT.
2. stiqiis zemoqmedeba seqtorze
128. 19 ivlisis stiqiisgan ZiriTadad dazaralda kaxeTi, sadacdazianda daaxl. 18,500 ha mosavliani miwa, romlis ZiriTad nawilsmaRali Rirebulebis mqone savargulebi (anu xexilisa da bostneulisnaTesebi) Seadgenda. zarali Zalian farTomasStabiani iyo. mravalwliannaTesebs Semoecala nayofi da foTlovani safari, xolo mcenareebisReroebze setyvam iseTi Ria napralebi datova, romlebSic adviladSesaZlebelia sokovani infeqciis ganviTareba. ganadgurda (gansakuTrebiTaxalcixeSi) bostneulis, nesvisa da kartofilis naTesebi. sasoflo-sameurneo savargulebis Semowmebam aCvena, rom SesaZlebelia yurZnisnargavebis aRdgena, magram atmisa da vaSlatamas baRebis aRdgenas dididro dasWirdeba. mTlianobaSi stiqiis zemoqmedebis qveS daaxl. 20,000saojaxo meurneoba aRmoCnda.
129. sasurvelia saqarTvelos mTavrobam grZelvadian perspeqtivaSi esmovlena ar miiCnios gamonaklisad da igi aRiqvas gafrTxilebad, romaucilebelia amindis amgvari eqstremaluri gamovlinebebisgaTvaliswineba da maTTvis mzadyofna. es konkretuli SemTxveva kigamoyenebuli unda iyos rogorc profesiuli fermeruli seqtorisSeqmnis SesaZlebloba.
cxrili 2. dazianebuli heqtrebisa da zaralisa da zianis donis Sefaseba
50
kaxeTi (Telavi, lagodexi, yvarelida gurjaani)
Sefasebuli zarali % Sefasebuliziani
kulturisdasaxeleba
dazianebuliteritoria (ha)
100 % 70 – 80 % >50 % xelaxladarguli %
yurZeni (venaxi) 7500 70 % 20 % 10 % minimal.
atami da sxva 3000 100 % 60 %simindi 1000 100 %pomidori 2000 100 %sxva bostn. 4000 100 %nesvi 1000 100 %samcxe-javaxeTi (axalcixe)kulturisdasaxeleba
dazianebuliteritoria (ha)
mZime zomieri >50 % xelaxladarguli %
kartofili 419 47 % 53 % 73 %bostneuli 177 81 % 19 % (axlad
darguli)simindi 318 5 % 95 %xili 166 63 % 37 %marcvleuli 53 58 % 42 %
mcxeTa-mTianeTi (duSeTi–TianeTi)kulturisdasaxeleba
dazianebuliteritoria (ha)
100 % 70 – 80 % >50 % xelaxladarguli %
simindi 92 60 % Sef. 25 % Sef. 15 % Sef. 73 %parkosnebi 105 60 % Sef. 25 % Sef. 15 % Sef. (axlad
darguli)kartofili 103 60 % Sef. 25 % Sef. 15 % Sef.marcvleuli 10 60 % Sef. 25 % Sef. 15 % Sef.kaxeTi (Telavi,lagodexi,yvareli dagurjaani)
18500 93 %
samcxe-javaxeTi(axalcixe)
1132 6 %
mcxeTa-mTianeTi(duSeTi-TianeTi)
310 2 %
sul (ha) 19942
1. ziani da zarali
130. winaswari Sefasebis mixedviT, fermeruli meurneobebisaTvis
miyenebulma zaralma 2012 wels 129,4 mln lari (78,4 mln aSS dolari)
Seadgina. am zaralis udidesi nawili (daaxl. 94 %) kaxeTze modioda,
fardoba mravalwlian da erTwlian kulturebs Soris aris 53:47. es
monacemebi efuZneba adgilobrivi xelisuflebis mier Catarebul
dazaralebuli heqtrebis da wminda Semosavlis Sefasebas da aseve
setyvamde da dazianebebamde gaweul cvalebad xarjebs. es monacemebi
Seudares CARE-is, USAID-is da sxvebis mier miRebul monacemebs.
diagrama 7: zarali da ziani regionebis, erTwliani da mravalwliani kulturebis
mixedviT
51
131. dazianebebis mTliani done Sefasda 24 mln larad (14,5 mln aSSdolari), romlis udides nawils Seadgens atmis nargavebis 60%-isxelaxla dargvis xarjebi _ 16,4 mln lari, garda amisa, 5 %-s SeadgensgansakuTrebiT dazianebuli venaxebis ganaxleba da kartofilisnargavebis Secvla (2,8 mln lari). uamindobis am eqstremalurmagamovlinebam mTlianad saqarTvelos fermerul meurneobas daaxloebiT153,5 mln laris ziani miayena.
52
2. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
diagrama 8: soflis meurneobis zaralisa da zianis aRdgenis paketi
132. mosuli setyva da qariSxali iyo erTgvari Sexseneba imisa,ramdenad damokidebulia fermeruli meurneobebi amindze da ramdenadzrdis amgvari SemTxvevebi Raribi da mowyvladi mosaxleobis xarjebs.Sesabamisad, es setyva SeiZleba aRviqvaT, rogorc gafrTxileba daamavdroulad erTgvari SesaZlebloba: gafrTxileba, rom am tipismovlenebi SesaZloa ufro xSirad ganmeordes da SesaZlebloba, romsoflis meurneobis zogierTi seqtori ufro konkurentunariani damaRalprofesionaluri gavxadoT. dReisaTvis momwifebulia azri, romsoflis meurneobis komercializacia da dargis gasaumjobesebelidagegmva da investireba SeZlebs soflis meurneobis seqtorismdgradobis gazrdas klimatis cvlilebisa da amindis eqstremalurimovlenebis momatebuli SemTxvevebis mimarT.
133. mokle, saSualo da grZelvadiani aRdgenis qvemoT warmodgenilisaWiroebebi swored am SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT gamoikveTa(SeniSvna: danarTi 9 Seicavs aRdgeniTi saWiroebebis da prioritetuliRonisZiebebis Sejamebas).
a) moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebis da prioritetuli RonisZiebebismimoxilva (0-12 Tve)
134. saqarTvelos mTavrobisaTvis gankuTvnili mTavari SekiTxvaa, Tu radonis da ra tipis daxmareba unda gaewios stiqiiT dazaralebul,ojaxur, fermerul meurneobebs? arsebobs precedentis Seqmnis sakmaod
53
didi safrTxe, rom, magaliTad, kompensaciis done ganisazRvroszaralisa da zianis zomiT. aman SeiZleba gazardos molodini, rommomavalSi stiqiuri ubedurebiT gamowveuli yvela zarali, miuxedavadmisi zomisa da masStabebisa, sabiujeto fondebidan anazRaurdeba.mTavrobam aseve unda ganixilos ganviTarebis Tavisi grZelvadianiamocanebi, Tu rogor warmoudgenia fermerebis daxmareba, magaliTad,miznad isaxavs: 1) dazaralebul adgilebSi soflis meurneobisstiqiamdel mdgomareobaSi dabrunebas Tu 2) irCevs, rom saxelmwifodafinanseba nawilobriv an mTlianad moxmardes saqarTvelos soflismeurneobis struqturisa da tipis sakeTildReo cvlilebebs?
diagrama 9: soflis meurneobaSi gasacemi kompensaciis mTliani paketi
135. mTavrobam, gaerom da arasamTavrobo organizaciebma araerTimosazreba wamoayenes, Tu ra midgomaa saWiro soflis meurneobisaRdgena-ganaxlebis paketisaTvis. yovelive es asaxulia zemoT mocemulsuraTze. Tu yvela es investicia ganxorcieldeba, mTlianad miviRebTdaaxl. 76 mln lars, rac sruli zianisa da zaralis 49 %-s Seadgens. esgvaZlevs daaxl. 3,800 lars (2,300 aSS dolari) stiqiiT dazaralebuliyoveli saojaxo fermeruli meurneobisTvis.
136. aRdgena-ganaxlebis amJamad dadgenili paketi gankuTvnilia kerZosakuTrebisTvis da asaxavs balansirebul midgomas, romelic:
dazaralebul fermerebs finansur da sxva saxis daxmarebas uwevs(fuladi kompensacia, damokidebuli dazianebis doneze, dasasoflo-sameurneo sabanko sesxebis saprocento ganakveTisgauqmeba 12 TviT). es daxmareba momdinareobs saqarTvelosmTavrobisgan;
54
aris teqnologiebisa da treningebis paketebis mimarT proaqtiulimidgoma da miznad isaxavs Semosavlis miRebas moklevadianinaTesebis SemotaniT da setyviT dazianebuli mravalwlianinargavebis swrafad aRdgenaSi daxmarebas. aseve iTvaliswinebsklimatis cvlilebis Sedegad soflis meurneobaSi mosalodnelcvlilebebs. es daxmareba CARE-s da UNDP-is SemoTavazebaa.
saojaxo fermerul meurneobebis warmoebis saSualebebis aRdgena –es adgilobrivi xelisuflebis SemoTavazebaa da misi RirebulebaSefasebuli zianis 100 %-s Seadgens.
137. xarjebi ZiriTadad sami elementisgan Sedgeba: 1) fuladikompensacia, romelic gaicema zianis donis gaTvaliswinebiT, heqtrebismixedviT, 2) teqnikuri daxmarebis paketi da 3) warmoebis saSualebebisaRdgena, Sesabamisad, 25 mln laris, 17 mln larisa da 24 mln larisodenobiT.
138. qvemoT mocemul cxrilSi asaxulia xarjebis Semcirebis ramdenimevarianti. am SemoTavazebebs Soris aris:
fuladi kompensaciis konvertireba vauCerebad, romelTa ganaRdeba
SeiZleba masalebis xarjebisaTvis, mag., Teslebis, sasuqebis,
SesasxureblebsTvis. saqarTvelos mTavrobam SeiZleba gadawyvitos
masalebis xarjebis ra nawili SeiZleba daifaros vauCeriT. es
vauCerebi SeiZleba gamoisyidos saqarTvelos mTavrobam.
teqnologiuri paketebis miwodeba unda moxdes im fermerebisTvis,
vinc gaiares treningebi. es xels Seuwyobs intervenciis im
mwarmoeblebze fokusirebas, vinc namdvilad arian dainteresebuli
da mowadinebuli cvlilebebi Seitanon sakuTar warmoebaSi.
xilisa da venaxis gaSenebis xarjebis Semcireba saqarTvelos
sanaSene meurneobebis mier gamoyvanili masalisa (da ara
importirebuli elituri nergebisa da dakvirtuli xeebis) da
erTwliani masalis gamoyenebiT. amasTan, danergvis stadiaze
moxdeba mxolod ZiriTadi xarjebis dafarva.
55
cxrili 3: xarjebis Semcirebis alternativebi
milionilari
funqcia prioritetibiujetisSemcirebisvariantebi
gadaxedulibiujeti
naturalurikompensacia
3,15soflis meurneobaSi
gadaudebelixarjebis saWiroeba
ar arsebobs ar arsebobs 3,15
fuladikompensacia
24,93
nawilobrivifuladi kompensacia,finansuri dacvis
meqanizmi
maRali, radganfinansuri dacvis
meqanizmebi amcirebszarals
nawili SeiZlebagamoyenebul iqnesvauCerebis saxiT,
SesyidvebissubsidirebisaTvis
24,93
sabankosesxebisprocentisdafarva
5,20
sabanko procentebisgadaxdis piradi da
finansuridaxmarebebis miReba
saSualo - maRali,Tumca ZiriTadadufro msxvili
fermerebisaTvisxdeba finansurizaralis aRdgena
sesxis gamcembankebTan
SeTanxmebismiRwevis
SesaZlebloba
5,20
teqnologiispaketebierTwliani +maravwlianinargavebi
17,05
Semosavlisa damosavlis
moklevadianireabilitacia
saSualo - maRali,fermerebs aZlevs
SesaZleblobas TavisTavs TviTon
daexmaron da miiRonSemosavali an
moaxdinon naTesebisukeT aRdgena
a)fermerebisaTvisvauCerebismiwodeba,romlebicSeiZlebagamoiyenonmasalebisxarjebis
dasafarad, b)da/an
teqnologiispaketis
dakavSirebatreningebze
daswrebasTan24
8,52
treningi +gafarToeba
1,59
sasicocxlodmniSvnelovania
fermerebis daxmarebazianis SerbilebaSi,Semosavlis aRdgenasada momavali naTesebisSesaxeb strategiulixedvis SemuSavebaSi
maRali, efeqturi dagaaZlierebs
teqnologiebispaketebis gamoyenebas
dabaliRirebulebis daxarjTefeqturi
intervencia
1,59
zianisaRdgena
24,06
sasicocxlodmniSvnelovania
Semosavlis momtanisaSualebebis aRdgena
maRali, vinaidanSemosavlis
grZelvadianadaRdgenis saSualebas
iZleva
faravs mxolodsanerge masalisada zog ZiriTadxarjebs, ufro
naklebiRirebulebismasalebisgamoyenebiT
9.79
am dabali Rirebulebis mqone variantebma SeiZleba moTxovnilidafinanseba daaxl. 25 mln lariT Seamciros.
139. nargavebis gajanmrTelebisaTvis dauyovnebeli reagireba iqnebakaxeTSi mexileebsa da mevenaxeebisaTvis sawvavisa da fungicidebis
24 miCneulia, rom gaanaxevrebs teqnologiuri paketebis mimRebTa raodenobas.
56
miwodeba. es erTi fermerisaTvis daaxl. 300 laria. xelisuflebamSemogvTavaza ori gadaudebeli RonisZieba:
TiToeuli fermerisaTvis fuladi grantis micema, dazianebebis donismixedviT. es Seadgens 1,500 lars TiTo fermerze didi zaralispirobebSi, 1000 lars _ zomieri zaralis da 500 lars _ mcirezaralis dros. Sefardeba iqneba 65:20:15, TiTo fermerulimeurneobisaTvis ganawilebuli Tanxa Seadgens daaxl. 1,250 lars (758aSS dolari). am fuladi grantis sruli Rirebuleba iqneba 25 mlnlari;
sasoflo-sameurneo sabanko sesxebis saprocento gadasaxadisaganganTavisufleba 12-Tviani periodiT. jerjerobiT ucnobia, es undadaifaros Tu ara sabiujeto wyaroebidan. saprocento ganakveTisabanko sesxebze Seadgens wliur 25 %-s. amgvari sesxi fermerebisdaaxl. 60 %-s aqvs aRebuli, ZiriTadad masalebis (Tesli, sasuqi daSesasxureblebi) SeZenis xarjebis dasafarad. Rirebuleba aris 5 mlnlari.
140. damatebiT aRsaniSnavia, rom saWiroa masalebis darigebis paketebis
treningebTan dakavSireba (ix. qvemoT). es SeiZleba iyos treningebi, Tu
rogor SeiZleba mosavlis dazianebiT gamowveuli Semosavlis
danakargebis Sesusteba. am paketebSi unda Sediodes: a) daxmareba,
romelic mewarmes saSualebas miscems moiyvanos erTwliani mosavali da
raimenairi Semosavali miiRos da b) daxmareba, romelic mravalwliani
nargavebis mqone fermerebs mieSveleba nargavebis gamojansaRebasa da
mcenareebis dacvaSi daavadebebisagan. varaudoben, rom amis
ganxorcielebas SeZleben 15,4 mln larad, soflis meurneobis
adgilobrivi ganyofilebebis meSveobiT.
141. treningebi da damatebiTi daxmareba yurZnis, atmisa da vaSlatamas
reabilitaciisaTvis. fermerebis umravlesoba moelis, rom samomavlod
rTvelis erTi an ori sezoni Cavardeba da Semosavlis srulad aRdgena
SeiZleba mxolod mesame sezonisaTvis moxdes. venaxebis reabilitacia
mxolod gasxvliTa da sasuqebis gamoyenebiT aris SesaZlebeli da Zalian
mniSvnelovania, rom fermerebma miiRon RonisZiebebis optimaluri paketi,
raTa rac SeiZleba swrafad SeZlon normaluri mosavlis miReba. atmisa
da vaSlatamas zogierTi axalgazrda xis reabilitacia SesaZlebelia
moxerxdes gasxvliT sasuqebisa da sxva agroqimikatebis gamoyenebasTan
erTad. dazianebuli beberi xeebis SemTxvevaSi ki, albaT saWiro iqneba
maTi axliT Secvla.
57
142. gasxvlisa da resursebis gamoyenebis saukeTeso gamocdilebis
gamosayeneblad fermerebs unda CautardeT naxevardRiani savele
swavlebebi orive sferoSi da amis saCveneblad unda gamoiyenon
dazianebuli venaxebi da xexilis baRebi. gasxvlis Sesaswavli savele
gakveTilebi unda Catardes rac SeiZleba swrafad, raTa saSemodgomo
gasxvla ukve saukeTeso standartebis Sesabamisad moxdes. savele
swavlebebi, sadac aCveneben, Tu rogor xdeba resursebis gamoyeneba, aseve
naxevardRiania da SeiZleba Catardes an imave dRes, an mogvianebiT, imave
wlis ganmavlobaSi.
143. treningebi da konsultaciebi SeiZleba Caataron kaWreTis
profesiuli swavlebis centrma da kaxeTis sxva resurscentrebma
analogiurad moxdeba danarCen or regionSic. kaWreTis resurscentrs
ukve aqvs yurZnis moyvanis gamocdileba, magram ara aqvs qariSxliT
miyenebuli zianis aRdgenis gamocdileba. amdenad, am centrs da sxva
konsultantebs Tavad dasWirdebaT mokle treningebis gavla venaxebisa
da xexilis baRebis reabilitaciis sakiTxebSi. savaraudod, am savele
swavlebebs dazaralebuli fermerebis naxevari (anu daaxl. 2 000 fermeri)
daeswreba.
144. Tu davuSvebT, rom yovel naxevardRian savele swavlebaSi
monawileobas miiRebs daaxl. 25 fermeri, saWiro iqneba 80 naxevardRiani
savele swavlebis SeTavazeba.
145. mosavlis dazRveva. mosavlis dazRvevas dReisaTvis Zalian cota
fermeri iyenebs, risi mizezic nawilobriv SeiZleba iyos sadazRvevo
gadasaxadis xarjebi, Tumca SeiZleba gamowveuli iyos dazRvevis
arsebuli tipebisa da Rirebulebis Sesaxeb codnis naklebobiT.
viTarebis Sesacvlelad saWiroa fermerebs CautardeT mosavlis
dazRvevis Sesaxeb naxevardRiani saswavlo seminarebi, isev kaxeTisa da
sxva regionebis resurscentrebis meSveobiT.
146. amgvari seminarebis Catarebamde saWiroa im sadazRvevo kompaniebTan
gasaubrebac, romelTac aqvT mosavlis uamindobisagan dazRvevis
gamocdileba da im paketebis ganxilva, romlebic am kompaniebs SeuZliaT
SesTavazon klientebs atmisa da vaSlatamas xeebis xelaxali
farTomasStabiani gaSenebis SemTxvevaSi. sadazRvevo kompaniebi unda
iyvnen mowveuli saswavlo seminarebze da unda warmoadginon TavianTi
prezentaciebi.
58
147. diversifikacia. mravalwliani nargavebisTvis miyenebulma zaralma
SesaZloa daafiqros fermerebi erTwlian nargavebze gadasvlaze, radgan
am SemTxvevavSi zaralis masStabi da, Sesabamisad, riskic ufro dabalia.
saqarTveloSi fermerebi, Cveulebriv, sakmaod nela eguebian
diversifikacias, rac albaT gamowveulia eWvebiT bazris Sesaxeb da
produqciis fasebis Sesaxeb codnis naklebobiT. kaxeTSi Catarebulma
kvlevebma aCvena,25 rom erTwliani nargavebiT Canacvlebis SesaZleblobebi
arsebobs da amis saukeTeso potenciali aqvs kenkrovnebs, pomidors,
nesvs, mzesumzirasa da soios.
148. amrigad, konsultantebma xalxs unda SesTavazon mokle seminarebi
jiSebisa da nargavebis Canacvlebis Sesaxeb da yuradReba unda
gaamaxvilon agronomiul praqtikaze, finansur mogebasa da bazarze.
seminarebi aseve unda Seexos atmis, vaSlatamasa da yurZnis jiSebs, raTa
fermerebma, romelTac survili aqvT dazianebuli xexilis baRebisa da
venaxebis sxva jiSebiT Canacvlebis, miiRon arsebuli variantebis,
xarjebisa da mogebis sruli suraTi. xarjebis Semcirebis mizniT kargi
iqneba, Tu naxevardRiani seminarebi, magaliTad, nargavebis dazRvevisa da
diversifikaciis Sesaxeb, erTsa da imave dRes Catardeba.
g) saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuliRonisZiebebi (0-5 weli)
maRali Rirebulebis mqone mosavlis aRdgena
149. atmisa da vaSlatamas qariSxliT dazianebuli baRebis 50-60 %-is
reabilitacia ver moxerxdeba da xelaxla unda dairgos, Tuki fermerebi
gadawyveten, rom surT gaagrZelon imave kulturis moyvana. cnobilia,
rom atmisa da vaSlatamas baRebi daaxl. 3,000 ha-ze dazianda, rac
niSnavs, rom daaxl. 2,000 ha xelaxla unda dairgos. mosalodnelia, rom
bevri fermeri atmisa da vaSlatamas im jiSebis dargvas amjobinebs, rac
dReisaTvis xelmisawvdomi da gavrcelebulia saqarTveloSi. albaT
mxolod mcire nawili moindomebs, rom baRebis xelaxla dargvisas is
jiSebi gamoiyenos, romlebic saqarTveloSi ar iSoveba, magram aqvT
upiratesoba mosavlianobis, mosavlis aRebis periodis (mag., ufro
adreuli an gviani sezoni), Sesaxedaobis, gemos da advilad mokrefis
TvalsazrisiT.
25 http://www.undp.org.ge/files/24_743_203776_kakheti-agriculture-eng-modified.pdf
59
150. unda aRiniSnos, rom adgilobrivad gamoyvanili nergebi
jerjerobiT ar aris sertificirebuli da Tan saqarTveloSi amJamad
atmisa da vaSlatamas mxolod 200,000-300,000 nergis Sovnaa SesaZlebeli.
amrigad, xelaxla dargvis mTliani moTxovna (savaraudod 750,000-dan 800,
000-mde nergi) adgilobrivad moyvanili nergebiT droulad, 2013 wlis
gazafxulis sezonisTvis, ver dakmayofildeba. amis gamo zogma fermerma
SeiZleba samomavlod gadados baRebis xelaxla gaSeneba an Zveli
nargavebi Caanacvlos erTwliani nargavebiT, rac ufro swrafi mogebis
da/an naklebi riskis matarebelia.
151. atmisa da vaSlatamas mwarmoebeli fermerebis daxmareba am
kulturebis aRsadgenad ise unda Catardes, rom moxdes axali,
gaumjobesebuli jiSebis dargva. am SemTxvevaSi fermerebs unda
SevTavazoT aRdgenis ori paketi: erTi, romelic maT saSualebas miscems
xelaxla dargon maT mier SerCeuli jiSebi da meore, romelic fermerebs
daavaldebulebs SearCion damtkicebuli jiSebis siidan romelime. erTi
heqtris xelaxali gaSeneba adgilobrivad xelmisawvdomi jiSebiT jdeba
6,500 lari, xolo importirebuli jiSebis xelaxali dargva ki - 12,000
lari 1 ha-ze. orive SemTxvevaSi fermerebs yovelwliurad mouwevT 1,200
laris odenobis cvalebadi xarjebis gaReba, sanam mesame wlis bolos
pirvel mosavals ar miiReben (Semdeg ukve mizanSewonili iqneba
finansuri Senatanis meoTxe welSi Cadeba).
152. venaxebis Canacvlebis sakiTxi ar aris sayovelTao, radgan
seriozuli dazianeba yurZnis mxolod 5%-ma miiRo. marTlac, nawilobriv
yurZnis fasebis SenarCunebis zomebis gamo,26 fermerebs Zalian mcire
finansuri stimuli aqvT, rom moundeT yurZnis xelaxla gaSeneba
(moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebis SejamebisaTvis ix. danarTi 9 –
aRdgeniTi struqtura).
eqstremaluri klimaturi movlenebis zemoqmedebis Tavidan acileba
153. gvalvasTan gamklaveba yvelaze kargad SeiZleba sarwyavi sistemebis
investirebiT da meurneobaSi wylis damzogavi praqtikis SemoRebiTa da
danergviT. investirebaa saWiro, rom sarwyavi sistemebi mwyobridan ar
gamovides da Seuferxeblad muSaobdes, saWiroa iseTi agronomiuli
teqnikis ganviTareba-danergva, romelic wylis arsebuli resursebis ukeT
gamoyenebas uzrunvelyofs. wyaldidobis damangreveli moqmedebis
26 fermerebi erT kilo yurZenSi, miuxedavad xarisxisa, 0,5 lars iReben, mTavaria arsebobdes Saqrianobisminimaluri done.
60
SemcirebisaTvis saukeTeso saSualebaa sadrenaJo sistemis mowesrigeba
da teqnikuri gamarTva, amasTan erTad, niadagis kultivacia da damdgari
wylis gasaSvebad swrafi reagireba. setyva _ amJamad iqmneba setyvis
Sesamcirebeli axali teqnologiebi, romlebic elvasa da specifikur
Rrublebze dakvirvebiT gamoavlens setyvis safrTxes da mcire zomis
raketebis/yumbarebis gamoyenebiT setyvas wvimad gardaqmnis.
soflis meurneobis strategiuli infrastruqturis dasaxmarebladaRdgenis gamoyeneba
154. mTavrobas soflis meurneobis riskebis Sesustebis strategiis
asagebad uamravi saSualeba aqvs. albaT yvelaze kargi iqneboda maTi
CarTva soflis meurneobis seqtoris riskebis menejmentis kvlevaSi, rac
gaaumjobesebda maT mdgradobas da Seamcirebda mowyvladobas. amgvari
kvlevebi qveynis soflis meurneobis riskebis Sesaxeb erTobliv xedvas
iZleva da Cveulebriv Seicavs: a) riskis Sefasebas da prioritetebad
dayofas, b) dainteresebuli mxareebis Sefasebas (klimatis cvlilebebis
mimarT seqtoris mgrZnobelobisa da adaptaciis unaris CaTvliT), g)
riskis marTvis strategiebs, sadac Sedis Sesustebis, riskis transferisa
(magaliTad, dazRveva) da Seguebis meqanizmebi. es, Tavis mxriv, migviyvans
ganxorcielebis instrumentebis Sesaxeb rekomendaciebamde, anu
investiciebamde, teqnikuri daxmarebamde da politikis mxardaWeramde.
Cveulebriv amgvari sadiagnostiko kvlevebiT miRebuli rekomendaciebi
mimarTulia Sesustebis strategiebze da soflis meurneobis riskebis
mTel speqtrSi Cadebul investiciebze.
155. 2011 wels saqarTvelos mTavrobam pirvelad gamoxata didi interesi
`katastrofis riskis dazRvevis~ SesaZleblobebis mimarT. Catarda
erTgvari winaswari kvleva da momzadda katastrofis riskis dazRvevis
misaRebi programisa da sakredito dokumentis samuSao variantebi.
dokumentSi xazgasmulia, rom saqarTvelo dgas stiqiuri safrTxeebis
winaSe, rogorebicaa gvalva, wyaldidoba da setyva. saSualo wliuri
zianis Rirebuleba daaxl. 50 milion lars (30 milioni aSS dolaris
ekvivalenti) Seadgens, ramac SeiZleba 300 milion larsac (30 milioni
aSS dolaris ekvivalenti) miaRwios, rogorc moxda 2000 wels, mZime
gvalvis Sedegad. bolo 10 wlis manZilze saqarTvelo agreTve
mometebuli sixSiriT ganicdis wyaldidobebs. stiqiis Semoteva da
amindis gauareseba gansakuTrebiT azaralebs wvril fermerebs, romelTa
ekonomikuri keTildReobac soflis meurneobis produqciazea
damokidebuli.
156. es proeqti jerjerobiT win ar wasula.
61
157. arsebobs ramdenime angariSi, sadac warmodgenilia kompromisulixedva, Tu rogori unda iyos saqarTvelos soflis meurneobis seqtorismomavali.
158. `saqarTvelos mTavrobis strategiuli ganviTarebis 10-punqtianigegma modernizaciisa da dasaqmebisaTvis~ meeqvse punqtiT soflismeurneobas exeba, romlis Tanaxmadac: `saqarTvelos mTavroba apirebstradiciuli da saojaxo soflis meurneobis paralelurad Seqmnasmodernizebuli da komerciuli pirveladi da gadamamuSavebeli soflismeurneobis seqtoris momaragebis centrebi~.
gegma miznad isaxavs, rom:
1. agrosamrewvelo produqcia gaizrdeba 50 %-iT;
2. ukeTesi da ufro mosavliani nergebis xelmisawvdomobisgazrdiT da xilis komerciuli warmoebis diversifikaciiTganviTardeba xilis warmoeba;
3. irigaciis axali, Tanamedrove teqnologiebis gamoyenebiT
moxdeba sarwyavi sistemebis reabilitacia da ganviTareba.
muSaoba unda iyos dafuZnebuli saxelmwifosa da kerZo
seqtoris partniorobaze.
159. angariSSi, romelsac ewodeba `soflis meurneobis ganviTarebisstrategiasTan dakavSirebuli RonisZiebebi 2012-2022 ww.~ da romelicmimarTulia saqarTvelos mTavrobis soflis meurneobis strategiisganxorcielebaze, moqmedebebi moicavs:
1. fermeruli da agraruli sawarmoebis/organizaciebiskonkurentunarianobis amaRlebas,
2. faseulobaTa jaWvis ganviTarebas,3. regionuli da soflis meurneobis infrastruqturis ganviTarebas.
160. msoflio bankis `saqarTvelo – soflis ganviTarebis moklekomentari~ ki xazs usvams, rom
im fermerebs, vinc fermerul seqtors pensiaze gasvlis anarafermerul seqtorSi dasaqmebis survilis gamo toveben,unda moexsnaT xelSemSleli pirobebi da barierebi, xolounda waxalisdnen isini, visac miwis arendis an miwisSesyidvis saSualebiT unda warmoebis gafarToeba.
agrobiznesis seqtorSi investiciebisaTvis iseTi pirobebisSeqmna, romelic soflad dasaqmebas mniSvnelovnad gazrdis.
arsebuli fermeruli warmoebebis diversifikaciisaTvisxelSemSleli pirobebisa da barierebis mocileba.
arsebuli sasoflo-sameurneo warmoebis produqtiulobisgazrda.
62
161. msoflio banki xazs usvams, rom soflis infrastruqtura _
drenaJi, irigacia da wyaldidobebis kontroli _ saWiroebs investirebas.
fermeruli mosaxleobis 94 %-ma yvelaze did problemad miiCnia sarwyavi
sistemis ararseboba. sarwyavi sistemis, drenaJisa da wyaldidobebis
kontrolis gaumjobesebaSi Cadebul grZelvadian investiciebs
gadamwyveti mniSvneloba aqvs katastrofis riskis SemcirebisTvis.
63
danarTi 2. wyaldidobis zemoqmedebis Semarbilebeli
struqtura
1. mdgomareoba katastrofamde
162. wyaldidobis kontrolis da mdinaris eroziis sawinaaRmdego
nagebobebi aSenebulia kaxeTis regionis mdinaris auzisaTvis. am
Senobebis umetesoba aTwleulebis win aSenda. regionis yvelaze did
municipalitetSi, TelavSi, ramdenime mdinare moedineba. qalaqis ZiriTadi
mdinare, Telavisxevi, moqceulia arxSi. amasTanave, arxi gamagrebulia
betonis filebiT, rac iZleva wylis nakadis qalaqSi swrafad gavlis
saSualebas da uerTdeba mdinare alazans qvedawelSi. aRsaniSnavia, rom
yvela mdinaris arxi ar aris gamagrebuli. mdinareebis napirebi
ZiriTadad daculia gabionebiT _ riskis zonebSi napirebis eroziisgan
dacvis mizniT, xolo milebiT _ im adgilebSi, sadac gzebs kveTs.
arxebis teqnikuri daTvaliereba da movla iSviaTad xdeba, mdinaris
kalapoti mdinaris napiramde amovsebulia natani masaliTa da lodebiT.
marTalia, mdinaris saTave mTlianad tyiTaa dafaruli, magram natani
masala da lodebi mdinaris kalapotidan modis. lodebiT amovsebuli
kalapotis gamo SezRudulia mdinaris gamtarianoba.
163. mdinare Telavisxevi da misi Senakadebi miedineba qalaq Telavsa da
qvemoT mdebare soflebSi. 19 ivlisis stiqiis Sedegad 71,000 mosaxlidan
10,500 adamianamde ZiriTadad wyaldidobiT dazaralda. am regionSi
sakmaod xSiria wyalmovardnebi, rasac mowmobs ECHO-s mier
dafinansebuli proeqtis farglebSi ganxorcielebuli kvlevac.
wyalmovardnebi mxolod ramdenime saaTs grZeldeba, magram wyali
gadmodis napirebidan da tboravs kerZo sakuTrebasa da savargulebs
dasaxlebul punqtebSi.
2. stiqiis zemoqmedeba seqtorze
164. wyaldidobis zemoqmedeba. 19 ivlisis stiqiam aCvena, rom TelavSi
wyalmovardnebis seriozuli riski arsebobs. 31 soflidan mdinaris
qvemowelSi mdebare 5 sofeli, sadac daaxloebiT 10,000 mosaxle
cxovrobs, seriozulad dazarlda wyaldidobis Sedegad. zaralis
odenoba kerZo seqtorisTvis Sefasda 10 mln laramde, zaralis 75%
ganicades fermerulma Sinameurneobebma.
165. wyaldidobisgan damcavi yvela infrastruqtura agebuli iyo
aTeuli wlebis win da ar xdeboda maTi teqnikuri momsaxureba. Sedegad
64
yvela mdinaris kalapoti amovsebulia lodebiTa da natani masaliT, ris
gamoc mdinaris gamtarianoba mniSvnelovnadaa Semcirebuli.
wyalmovardnebis dros, wylis maRali donis gamo, wyali napirebidan
gadmodioda. wylis maRali done mniSvnelovnad azianebs damcav
nagebobebs (jebirebs, gabionebs). Sedegad dazianda mdinaris WalaSi
mdebare saxlebi, sasoflo-sameurneo savargulebi da qalaqis
infrastruqtura.
166. wyaldidobiT dazianebuli infrastruqtura:
a. qalaqSi gamavali Telavisxevis betonis arxi bevrgan seriozulad
dazianda. dazianebulia arxis fskeric (ix. foto 1). mdinaris
zemowelSi, radganac ar tardeboda mdinaris teqnikuri
momsaxureba, baraJi savsea lodebiT, rac arTulebs mis
funqcionirebas da natanisa da lodebisagan mdinaris gasufTavebas.
amis Sedegad, stiqiis dros baraJma ver Seasrula Tavisi
daniSnuleba da wyalma arxis nawili daaziana. baraJis qveda
nawilSi mdinaris kalapoti amovsebuli iyo lodebiTa da nataniT,
ramac wyaldidoba gamoiwvia.
foto 1. dazianebuli betonis arxi
65
b. sofel vanTaSi, mdinare vanTaze, mdinaris napirebi gadairecxa da
qvis gabionebi dazianda, wyaldidobam daaziana sasoflo-sameurneo
savargulebi da saxlebi.
foto 2. mdinaris napiris erozia
g. sofel yarajalaSi, mdinare Telavisxevze, arxi, 1,8km-is manZilze,
amovsebuli iyo nataniT, gadairecxa ramdenime gabioni. wyaldidobam
daaziana ramdenime saxli da sasoflo-sameurneo savargulebi (ix.
suraTi 3).
66
foto 3. mdinare Telavisxevi amovsebuli qvebiTa da lodebiT
d. zuzumbos teritoriaze, TelavSi, mdinaris napiris samagri betonis
kedlis saZirkveli dazianda da kedeli mdinareSi Cacurda;
e. sofel buSeTSi, mdinare buSeTze, mdinaris napiri 300 m-is manZilze
dazianda da wyali gadmovida napirebidan. dazianda ramdenime
saxli da sasoflo-sameurneo savargulebi;
v. sofel kondolSi daingra mdinare kisisxevis napirdamcavi betonis
nageboba.
3. ziani da zarali
167. ZiriTadad dazianda wyaldidobisagan damcavi infrastruqtura,
xolo zarali ganicades saxlebma da sasoflo-sameurneo savargulebma.
cxrilSi mocemulia zianisa da zaralis xarjTaRricxva.
cxrili 4 ziani da zarali (larebSi)
67
zemoqmedeba ziani zarali sajaro
seqtori
kerZo
seqtori
md. Telavisxevi:
1,5 km betonis
safari/3,5 km
kalapoti savsea
nataniT da
datborilia.
3,76 3,89 1,03 2,86
sofeli vanTa, md.
Telavisxevi, 400 m
napiri
Camongreulai/80m
gabioni
dangreulia.
0,96 0,93 0,21 0,71
md. Turdos arxis
1,8 km amovsebulia
nataniT da
datborilia, 110
gabionebi
dangreulia –sof. yarajala
1,01 2,70 0,77 1,93
sofeli
buSeTi/buSeTis
xevi
1,01 0,77 0,20 0,57
sof.
kondoli/kisisxevi
0,88 1,71 0,48 1,23
zuzumbo 0,40 0,00 0,10 0,00
sul: 8,02 10,00 2,69 7,31
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
168. mokle vadaSi unda moxdes dazianebuli infrastruqturis SekeTeba,
rom amgvari wyaldidobis ganmeorebis SemTxvevaSi, mdinarem SeZlos
wylis nakadis gatareba. amasTanave, unda gaiwmindos mdinaris kalapoti,
raTa gaizardos misi gamtarianoba. ZiriTadi moklevadiani saWiroebebi
Sejamebulia danarTSi 11, aRdgeniT gegmaSi.
cxrili 5. moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi
saWiro RonisZiebebi ZiriTadi samuSaoebi Rirebuleba (lari)
samuSaoebi md. Telavisxevze zemowelis baraJis gawmenda,
68
md. vanTa
md. Turdo
zuzumbo, TelavTan axlos
mdinaris betonis arxis
aRdgena,
mdinaris kalapotis
gawmenda,
napirdamcavi gabionebis
mowyoba
gabionebis mowyoba da
aRdgena,
yarajalasTan 25 km-ze
mdinaris kalapotis
gawmenda,
betonis kedlis mSenebloba
marcxena napirze,
qvedawelis napirebis
gamagreba gabioniT,
xidis gamagreba.
7,000,000
100,000
1,900,000
3000,000
sul 9,300,000
kvleva da proeqtis
momzadeba
samoqmedo gegma
325,500
375,000
sul 10,000,500
ukve ganxorcielebuli
RonisZiebebi
mdinare buSeTi, md.
kisisxevi
napirsamagri aRdgenilia
mdinaris napiris gamagreba
sofel kondolTan
100,000
150,000
sul 250,000
jami 10,250,500
169. aRdgeniTi RonisZiebebis jamuri Rirebuleba Seadgens 10,255 mln
lars. municipalitetma mdinare buSeTsa da kisisxevze daaxloebiT 0,25
mln laris Rirebulebis samuSaoebi Caatara. am tipis proeqtis
dasruleba xels Seuwyobs wyaldidobis saSiSroebis zonaSi mcxovrebi
mosaxleobis usafrTxoebis uzrunvelyofasa da ekonomikur zrdas,
radgan mniSvnelovnad daiklebs wyaldidobis riski.
170. am samuSaoebis ganxorcielebaze pasuxismgebeli iqneba sagzao
departamenti, kontraqtorebis meSveobiT. kvlevebs Caatarebs da
samuSaoebs daaproeqtebs municipaliteti da sagzao departamenti,
kontraqtorebi SeirCevian tenderiT. daproeqtebis, kvlevisa da
samSeneblo samuSaoebSi kontraqtorebma xeli unda Seuwyon qalebis
CarTulobas. mSeneblobis zedamxedvelobas ganaxorcieleben sagzao
departamentis mier SerCeuli damoukidebeli eqspertebi. Sesrulebuli
69
samuSaoebis maRali xarisxis uzrunvelsayofad zedamxedvelobis
process xels Seuwyobs municipaliteti.
saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli
saqmianobebi
171. wyaldidobis kontrolis gaumjobeseba yvelaze mniSvnelovania
municipaluri infrastruqturis aRsadgenad, radgan igi uzrunvelyofs
ekonomikuri mdgomareobisa da sacxovrebeli pirobebis gamosworebas.
saSualo da grZel vadebSi gansaxorcielebeli mniSvnelovani
RonisZiebebia:
a. rac SeiZleba bevri mdinaris napiris gamagreba da kalapotis
gawmenda, raTa Semcirdes wyaldidobisa da mdinaris eroziis
riski. wyaldidobis riskis Semcireba yvelaze did sargebels
moutans municipalitetsa da mdinaris napirebis gaswvriv mdebare
soflebs.
b. mdinareebis napirebis gamagrebis Semdeg aranakleb
mniSvnelovania Sesrulebuli samuSaoebis teqnikuri momsaxureba,
risTvisac centraluri mTavrobisagan biujetSi unda iyos
gamoyofili Sesabamisi Tanxebi. ramdenime ganviTarebad qveyanaSi
arsebuli gamocdilebis mixedviT, mdinareebis napirdacviT
RonisZiebebSi Cadebuli TiToeuli lari orjer da samjer met
sargebels moutans am mdinareebis piras mcxovreb xalxs.
172. kaxeTis mdinareebis mTavari problemaa dazianebuli napirdamcavi
nagebobebis aRdgena da kalapotebis gawmenda, raTa gaizardos
mdinareebis gamtarianoba. mdinaris gamtarianobis gazrda uzrunvelyofs
wylis nakadis kalapotSi gavlas, xolo napirdamcavi nagebobebi napirebs
eroziisgan daicaven. mdinaris napirebis erozia iwvevs rogorc saxlebis,
ise sasoflo-sameurneo savargulebis dazianebas. sagzao departamentma
kaxeTis regionSi Catarebuli kvlevis Sedegad gamoavlina is ZiriTadi
napirdamcavi da kalapotis gawmendis RonisZiebebi, romelTa Catarebac
saWiroa, raTa mdinareebi daubrundnen bunebriv pirobebs. yovelive amis
Sedegad mdinare ar gadmova napirebidan da aRarc napirebis miwa
daikargeba eroziis gamo (saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi
RonisZiebebi mocemulia danarTSi 11 _ aRdgeniTi gegma).
173. saSualo da grZel vadebSi gansaxorcielebeli RonisZiebebi:mdinareebis kveTebisa da napirebis gamagreba Tu kalapotebis gawmenda
saWiroa Svid ZiriTad municipalitetSi, raTa mdinareebs daubrundeT
bunebrivi pirobebi. qveviT mocemul cxrilSi naCvenebia im teritoriebis
70
CamonaTvali, sadac unda moxdes am RonisZiebebis ganxorcieleba.
samuSaoebis Rirebuleba aRwevs 24, 8 mln lars.
cxili 6. teritoriebis CamonaTvali, sadac unda moxdes RonisZiebebis ganxorcieleba
municipaliteti da mdinare ZiriTadi samuSaoebi Rirebuleba
1. yvarelis municipaliteti,
md. duruji
napirebis gamagreba
kalapotis gawmenda
8,2 mln lari
2. lagodexis
municipaliteti – md.
kabali
napirebis gamagreba
kalapotis gawmenda
5,1 mln lari
3. siRnaRis municipaliteti
– md. anagisxevi da md.
bodbisxevi
napirebis gamagreba 3,2 mln lari
4. axmetis municipaliteti –md. xodaSeni
napirebis gamagreba 0,45 mln lari
5. dedofliswyaros
municipaliteti – md.
alazani
napirebis gamagreba 3,18 mln lari
6. siRnaRis municipaliteti
– md. alazani
napirebis gamagreba 4,5 mln lari
7. gurjaanis
municipaliteti
napirebis gamagreba 0,20 mln lari
71
danarTi 3: sacxovrebeli saxlebi
1. mdgomareoba katastrofamde
174. stiqiisagan dazaralebul regionebSi sacxovrebeli saxlebis
umravlesoba aris qvis Zveli, erTsarTuliani Senobebi, romlebic
qviSaqviTa da aguriTaa naSeni da gadaxurulia gofrirebuli liTonis
furclebiT, azbestiTa Tu keramikuli kramitiT. qalaqebSi TiTqmis yvela
saxli CarTulia municipalur infrastruqturaSi. soflebSi ki saxlebi,
Cveulebriv, ufro mZime mdgomareobaSia, ar aris kargad gamarTuli,
wyali an pirdapir saxlebSia Seyvanili, an wyalsaqaCidan Tu Widan
moaqvT. ar arsebobs kanalizacia. tualetebi xSirad dgas calke, saxlis
ukan da ZiriTadad `CeCmas~ (ormos) warmoadgens. soflebSi yvelgan
miewodebaT eleqtroenergia, gzebis umravlesoba cud mdgomareobaSia.
2. stiqiis zemoqmedeba
175. dazianebuli saxlebis mTliani raodenobaa 5,039. dazianebuli
mravalsarTuliani Senobebis raodenoba _ 216 mravalbiniani saxli.
176. qarborbalas yvelaze didi zemoqmedeba aRiricxa kaxeTis regionis
35 dasaxlebaSi. dazianda daaxl. 3,187 kerZo saxli da 101
mravalsarTuliani Senoba, romelTagan 801 saxli kramitiT iyo
gadaxuruli da dauziandaT saxuravebi. dazianebuli saxlebis
umravlesoba aRiricxa qalaqebSi Telavsa da gurjaanSi da maT mimdebare
soflebSi.
177. samcxe-javaxeTis regionSi dazianda daaxl. 1,836 saxli da 115
mravalsarTuliani Senoba. samcxe-javaxeTis regionSi yvelaze metad
saxlebi dazianda q. axalcixeSi da mis mimdebare soflebSi. mcxeTa-
mTianeTis regionSi, TianeTSi, mZimed dazianda daaxl. 16 saxli. yvelaze
seriozuli dazianebebi miadga saxuravebs da wvimis wylis Rarebs.
saxuravebi an Zlierma qarma waiRo (rogorc moxda kaxeTsa da mcxeTa-
mTianeTis regionSi), an daimsxvra didi zomis setyvisgan (rogorc moxda
samcxe-javaxeTis regionSi). mcirea stiqiisagan dangreuli saxlebis
raodenoba (saxlebi, romlebic stiqiiT miyenebuli dazianebebis gamo
sacxovreblad uvargisi gaxda).
72
178. gansakuTrebiT dazianebul zog saxlSi kedlebsa da saZirkvelSi
wvimis wyali Cavida, kedlebi daskda da xelaxla asaSenebeli gaxda.
setyvam daamsxvria fanjris minebi. ar moxda stiqiiT dazaralebuli
adamianebis umravlesobis saxlebidan evakuacia. zog saxlSi ojaxis
qoneba, aparaturis CaTvliT, srulad an nawilobriv ganadgurda. zog
ojaxs, gansakuTrebiT qalaqebSi, mcire sawarmoebi aqvs da 2-3 dRis
ganmavlobaSi ver amuSaves. aseve dazianda da SesakeTebeli gaxda 30
avtomobili.
179. ziani miadga iZulebiT gadaadgilebul 75 ojaxs (100 suli),
romlebic TelavSi, or dasaxlebaSi cxovroben. dazianda maTi oTxi
sacxovrebeli saxlis saxuravebi da Sida sacxovrebeli farTi. detalebi
ix. qvemoT mocemul cxrilSi:
cxrili 7 dazianebuli sacxovrebeli saxlis saxuravebi da Sida sacxovrebeli farTebi
dasaxlebismdebareoba
ojaxebis /sulebis
raodenoba
siRaribiszRvarsqvemoTmyofi
ojaxebi
mowyvladobisdone (aRwera)
dasaxlebis aRwera
Telavi,
yofili
teqnikuri
institutis
Senoba,
Tbilisis
gzatkecili,
# 28
26 ojaxi
– 75
suli
23 ojaxi
(67 suli)
16 wlamde
asakis 24
bavSvi; 60
wels zeviT 4
moxuci; 9
qali _
ojaxis Tavi
Sida qarTli (2008 wlis
konfliqtis Sedegad
iZulebiT
gadaadgilebuli pirebi
_ e.w. axali devnilebi).
iZulebiT
gadaadgilebuli pirebis
Semosavlis ZiriTad
wyaros Seadgens
daxmareba, pensia,
socialuri daxmareba,
da droebiTi samuSao.
Telavi,
yofili
samxedro
Senoba,
Tbilisis
gzatkecili,
# 26
49 ojaxi
– 144
suli
12 ojaxi
(33 suli)
16 wlamde
asakis 30
bavSvi; 60
wels zeviT
14 moxuci; 12
qali _
ojaxis Tavi
afxazeTi (1992-1993
wlebis konfliqtis
Sedegad iZulebiT
gadaadgilebuli pirebi
_ e.w. Zveli devnilebi).
iZulebiT
gadaadgilebuli pirebis
Semosavlis ZiriTad
73
wyaros Seadgens
daxmareba, pensia,
socialuri daxmareba,
da droebiTi samuSao.
3. ziani da zarali
cxrili 8: ziani, zarali da saWiroebebi _ samSeneblo seqtori
fulis
erTeuli
ziani da zarali saWiroeba
ziani* zarali jami moklevadiani saSualovadiani jami
lari _milioni
18,38 4,05 22,43 24,69 37,03 61,72
aSSdolari_milioni
11,35 2,50 13,55 40,00 60,00 100,00
* zianis Rirebuleba Seadgens: a) saSualod 3,000 aSS dolars TiTo
saxlze Zveli saxuravebis gadaxdis, usafrTxod mocilebis da axali
saxuravebisa da fanjrebis dayenebis xarjebs da b) 15,000 aSS dolars
yovel mravalsarTulian saxlze.
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
180. SedarebiT usafrTxo saxlebi sagangebo situaciebis mimarT
adamianebisa da ekonomikis mdgradobas uzrunvelyofs. xarisxiani
sacxovreblebi qalaqebisa da municipaluri infrastruqturis
sicocxlisunarianobis ganuyofeli nawilia. es ori faqtoria
(usafrTxoeba da xarisxi) mTavari mTavrobis ZalisxmevisTvis rogorc
mokle, ise grZelvadiani aRdgenisas, raTa xeli Seewyos ekonomikur
zrdas da saqarTvelos yvela moqalaqes Seeqmnas sakadrisi sacxovrebeli
pirobebi.
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
181. ngrevis sapasuxod saqarTvelos mTavrobam Semdeg zomebs mimarTa:
aRadgina dazianebuli saxuravebi; dalewili saxuravebisa da
fanjrebisagan gaasufTava teritoriebi; aRadgina gazis, wylisa da
eleqtroenergiis miwodebis sistemebi; daariga fuladi kompensaciebi,
romelTa sidide meryeobda 300-dan 500 laramde TiTo komlze, zianis
mixedviT. saxuravebis SesakeTeblad zog regionSi, magaliTad, kaxeTsa da
74
mcxeTa-mTianeTSi daiqiraves muSebi, xolo samcxe-javaxeTSi Tavad
mosaxleobas mieca masalebi da maT Tavad Seasrules saWiro samuSaoebi.
aqve unda aRiniSnos, rom saqarTvelos Sida bazarma ver SeZlo mTeli
saWiro masalis erTbaSad miwodeba da samcxe-javaxeTis regionSi
dazianebuli saxlebis SesakeTeblad TurqeTidan Camoitanes daaxl. 85,000
m2 TuTiis gadasaxuri masala.
182. moklevadiani aRdgenis gardauvali aucileblobaa:
1) dazianebuli saxuravebisa da infrastruqturis reabilitaciis
dasruleba;
2) darwmuneba, rom azbestis dazianebuli saxuravebis mosacileblad
Sinameurneobebi usafrTxo teqnikas iyeneben;
3) iZulebiT gadaadgilebuli pirebis sacxovrebeli saxlebis
SekeTebis dasruleba, rac 100,000 aSS dolari dajdeba.
saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli
RonisZiebebi
183. saSualo da grZel vadebSi mTavrobam unda ganixilos stiqiuri
ubedurebebis mimarT mdgradi sacxovreblebiT uzrunvelyofis programis
dawyebis sakiTxi. es programa warmoadgens Senobebis modificireba-
reabilitaciis daxmarebas, magaliTad, sagadasaxado SeRavaTebs
samuSaoebisa Tu ekologiuri reabilitaciisaTvis.
75
danarTi 4: wyalmomarageba da kanalizacia
1. mdgomareoba katastrofamde
184. kaxeTis didi da patara qalaqebisTvis wylis miwodebas da
sakanalizacio momsaxurebas saqarTvelos wyalmomaragebis
gaerTianebuli kompania axorcielebs, soflebSi ki amas gamgeobebi
uzrunvelyofen. stiqiam kaxeTis regionSi qalaqi Telavi daaziana.
stiqiiT dazaralda Telavis gamgeobaSi Semavali soflebi _ akura,
yarajala, buSeTi da Salauri da gurjaanis gamgeobaSi Semavali
soflebi _ vaCnaZiani, vazisubani, kalauri da axaSeni. wyalmomaragebisa
da kanalizaciis sistemebisaTvis stiqiiT miyenebuli ziani samcxe-
javaxeTisa da mcxeTa-mTianeTis regionebSi umniSvnelo iyo.
185. q. Telavis wyliT momarageba xorcieldeba Svidi sxvadasxva,
moZvelebuli saTavo nagebobidan: `Tbilwylebis wyaro~, `jvaripatiosnis
wyaro~, `burusi wyaro~, `naqalaqari wyaro~, `fsitiscixis wyaro~,
`Tixiani riyis wyaro~ da `mTiswyaro~. saTavo nagebobis warmadoba _
25,000 m3/dReSi _ akmayofilebs Telavis moTxovnas wyalze, magram
moZvelebuli centraluri milidan da milgayvanilobis qselidan didi
raodenobiT wylis gaJonvisa da danakargebis gamo, agreTve wylis uzomo
moxmarebis Sedegad, wyali qalaqs dReSi mxolod 10 saaTis ganmavlobaSi
miewodeba.
186. aseve moZvelebulia Telavis Camdinare wylis sawmendi sadguri da
kanalizaciis wylis koleqtori; yvelaferi 1950-1960-ian wlebSia
aSenebuli. wyalsawmendi sadguri sruliad amortizebulia, misi
gamoyenebis vada gasulia, TiTqmis mTlianad dangreulia da ar umuSavia
`sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg~. analogiurad cud mdgomareobaSia
sakanalizacio sistemac, romlis bevri koleqtori gaWedili an
gafuWebulia da sakanalizacio wylebi ukan brundeba qalaqis Ria
sarwyav arxebSi, romlebic mdinare alazans uerTdeba. gadaumuSavebeli
wyali ereva mdinaris wyals, rac antisanitarias iwvevs da aCens qalaqisa
da garemos dabinZurebis safrTxes. sakanalizacio sistemis 50 %-ze meti
amortizebulia, rac aseve dabinZurebis did risks warmoadgens.
187. rac Seexeba soflebs, wyliT momaragebis ZiriTad wyaros aq
miwisqveSa an wyaros wyali warmoadgens. kaxeTis soflebis umravlesoba
mcire zomisaa, cota mosaxliT da wyalze saSualo moTxovnac Seadgens
76
1,500 m3/dReSi. soflebSi ar arsebobs sakanalizacio sistema. ojaxebi
iyeneben ormoebian tualetebs, romlebic umetesad saxlis ukana ezoebSia
moTavsebuli.
2. stiqiis zegavlena seqtorze
188. Telavis wyalmomaragebisa da sakanalizacio sistemebisaTvis
miyenebuli ziani da zarali SeiZleba CaiTvalos mZimed, xolo soflebSi,
sadac infrastruqtura stiqiamdec cudad iyo ganviTarebuli _ mcired.
yvelaze didi ziani miadga Telavis wyalmomaragebis saTavo nagebobas
(wyalsaqaCs) da qalaqis wyalmomaragebis centralur mils. TelavisaTvis
wylis miwodeba amJamad Semoifargleba 5-7 sT/dReSi, rac mis
macxovreblebs da bizness xarjebs uzrdis (zarali).
189. soflebSi naleqebma da wyaldidobam daaziana arteziuli Webi,
mdinareze gadebuli wylis 219 mm-iani milebi, romlebic soflebs _
akuras, yarajalasa da Salaurs _ amaragebda, wyalma waiRo. soflebSi
vaCnaZiani, vazisubani, kalauri da axaSeni saTavo nagebobebTan
misasvleli gzebic dazianda. soflebisaTvis wylis miwodeba amJamad
Semoifargleba 5-8 sT/dReSi, rac mosaxleobasa da bizness xarjebs
Zalian uzrdis (zarali).
190. q. Telavis 630 mm-iani diametris milebis daaxl. 40 m-iani monakveTi
wyalma waleka. milebi dayenebuli iyo mdinaris napiris kidesTan da ise
ar iyo gamagrebuli, rom wyaldidobisTvis gaeZlo. wyalma is gzac
Caitana, romlis qveSac gayvaniloba gadioda.
191. wyaldidobam waiRo ramdenime saTavo nageboba da 219 mm-iani
diametris milebis daaxl. 600 m-iani monakveTi, romelic mdinaris
kalapotSi iyo Cadebuli.
192. garda amisa, 219 mm-iani diametris milebis daaxl. 300 m-iani
monakveTi wyalma waleka. 8 sofelSi daitbora da/an dabinZurda 12 Wa da
wyaro. am soflebis umravlesoba Telavisa da gurjaanis gamgeobebs
miekuTvneba.
3. ziani da zarali
193. cxrili 9 gviCvenebs wyalmomaragebisa da kanalizaciis seqtoris
zianis, zaralisa da saWiroebebis xarjTaRricxvas.
cxrili 9: wyalmomaragebisa da kanalizaciisziani, zarali da saWiroebebi
77
fulis
erTeuli
ziani da zarali saWiroeba*
ziani** zarali jami moklevadiani saSualovadiani jami
larimilioni
2,1 1,94 4,04 19,44 24,3 43,74
aSSdolarimilioni
1,3 1,20 2,5 12,00 15,00 18,00
* amaSi Sedis: a) Telavis wyalsawmendi sadguris dagegmili reabilitaciis
savaraudo Rirebuleba _ 8,00 mln aSS dolari, b) soflis sakanalizacio
sistemis gaumjobeseba da g) momavalSi SesaZlo stiqiuri ubedurebebis
zemoqmedebis riskis Semcirebis mizniT infrastruqturis Secvlis/
ganaxlebis xarjebi.
** q. TelavSi zaralma 1,1 milioni aSS dolari Seadgina
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
194. wyalmomaragebisa da kanalizaciis sistemebis infrastruqtura
TiTqmis mTel qveyanaSia moZvelebuli da/an arc aris saTanadod
ganviTarebuli, gansakuTrebiT soflad, wyaldidobiT dazaralebuli
adgilebis CaTvliT.
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
195. aRdgenisa da rekonstruqciis gegma iTvaliswinebs ojaxebsa da
dasaxlebebze gaTvlil mciremasStabian proeqtebs, magaliTad, wylis
arsebuli resursebis, gansakuTrebiT wyalsadenis saTavo nagebobebisa da
wyalmomaragebis centraluri milebis dacvas, sakanalizacio nagebobebis
gaumjobesebasa da ganaxlebas da miwisqveSa wylebis dacvas
sayofacxovrebo kanalizaciisa da Sinauri cxovelebis eqskrementebis
gaJonvisagan. am RonisZiebebis gatareba SeiZleba naklebi xarjebiT da
adgilobrivi muSaxelis gamoyenebiT.
saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli
RonisZiebebi
196. axali nagebobebis an wyalmomaragebisa da kanalizaciis sistemebis
gafarToebis dagegmvisa da gadawyvetilebis miRebis procesSi saWiroa
Cadebuli iyos wyalsazomebis damontaJeba, agreTve saWiroa muSaobisa da
teqnikuri momsaxurebis xarjebis gaTvaliswineba da wyalmomaragebisa da
kanalizaciis servisebis momxmarebelTa organizaciuli mowyoba.
78
danarTi 5: transporti
1. mdgomareoba katastrofamde
197. saqarTvelos kargad ganviTarebuli sagzao qseli aqvs; gzebis
raodenoba yovel 1,000 kv/m-ze imdenivea, ramdenic regionis sxva qveynebis
umravlesobaSi. saqarTvelos sagzao qselis mTliani sigrZe aris 20,930
km, Gaqedan 1,564 km saerTaSoriso gzatkecilebia, 5,466 km _
meorexarisxovani gzebi, xolo 3,750 km _ Sida centraluri gzebi.
meorexarisxovani da Sida gzebis daaxl. 34 % asfaltirebulia, 59 %
xreSiania da 7 % gruntisaa. sagzao qseli kaxeTSic kargadaa
ganviTarebuli; aq daaxl. 124 km saerTaSoriso gzatkecilia, 717 km –meorexarisxovani da daaxl. 1100 km – Sida gzebi.
198. saqarTvelos sagzao qseli mTlianad saxelmwifo sakuTrebaa da
mis momsaxurebasac saxelmwifo axorcielebs. regionuli ganviTarebisa
da infrastruqturis saministros pasuxismgeblobaSi Sedis mTavari,
meorexarisxovani da Sida centraluri gzebis momsaxureba. saministros
sagzao departamenti marTavs mTel sagzao qsels, araZiriTadi Sida
gzebisa da yvela municipaluri gzis gamoklebiT.
199. mTavrobam biujetidan gamoyofili TanxebiTa da bankis
dafinansebuli gzebis mSeneblobis sami proeqtiT mniSvnelovani wvlili
Seitana kaxeTis regionis gzebis didi nawilis reabilitaciaSi. kaxeTis
gzebis gaumjobesebis regionuli proeqtis farglebSi dafinansda
vaziani-gombori-Telavis gzatkecilis 56 km-is reabilitacia.
meorexarisxovani da Sida gzebis proeqtis farglebSi dafinansda axmeta-
gurjaani-lagodexis gzis reabilitacia. amJamad damtkicebulia proeqti,
romelic daafinansebs gzebis daaxl. 400 km-is reabilitacias da moicavs
kaxeTis regionis aRmosavleT nawils.
2. stiqiuri ubedurebebis gavlena seqtorze
200. kaxeTSi gzebis qselze wyaldidobis zemoqmedeba fasdeba, rogorc
zomieri. ZiriTad sagzao qselze ar aRiniSneba mniSvnelovani dazianebebi.
vaziani-gombori-Telavis gza, romelic yvelaze xSirad ziandeba aqtiuri
mewyerebis gamo, kokispiruli wvimisa da am wvimiT gamowveuli
wyaldidobisagan didad ar dazianebula. unda iTqvas, rom gzis
79
gayolebaze Camoiyara qanebi da ganviTarda qvaTacvena. aRsaniSnavia, rom
miuxedavad Zlieri wvimisa, arc axali mewyerebi warmoqmnila da arc
arsebuli mewyerebis Camowolis saSiSroeba Seqmnila. movardnilma
niaRvarma daaziana ramdenime Sida gza. zog adgilas saniaRvre arxebma
ver gauZlo movardnil wyals da gaiWeda, ramac daaziana napirebi.
201. wyaldidobam cxadyo, rom aucilebelia gatardes damatebiTi
napirdacviTi RonisZiebebi. napirdacviTi RonisZiebebi saWiroa gzebisa da
moSlili sanapiroebis gauaresebisa da amasTan dakavSirebuli xarjebis
Tavidan asacileblad. wyaldidobaze reagirebis farglebSi aseve
saWiroa gaWedili saniaRvreebis gawmenda da/an gamocvla.
202. vaziani-gombori-Telavis gzaze aris ori adgili, romlebic
wyaldidobam daaziana da saWiroebs SekeTebas: 1. vaziani-gombori-Telavis
gzis 56-e km-ze Sesacvlelia saniaRvre da saWiroa Carecxili gzis piris
amovseba. 2. 61-e km-ze ori paraleluri milovani saniaRvre gaWedilia da
unda gamoicvalos. gaWedvam gamoiwvia gzis piris erozia, rac xelaxla
unda amoivsos. axmeta-Telavi-bakurcixis meorexarisxovani gzis 23-e km-ze,
mdinare TurdosTan gadakveTis adgilze misasvleli gzis piri
gasamagrebelia da mdinaris kalapoti wyaldidobis natanisganaa
gasawmendi.
203. yvelaze metad saWiroa mdinaris napirebis dacvis gamosworeba; 1.
zemo xodaSenis xeoba, axmetis gamgeoba, gaivso nataniT da saWiroebs
gawmendasa da gabionis kedlis aSenebas. imave mdinaris orive napiri unda
gamagrdes gabionis kedlebis sami donis aSenebiT. gabionis aseTive
samdoniani kedlebis agebaa saWiro mdinare texianze (gomborula), sofel
gomboris maxloblad.
3. ziani da zarali
204. qvemoT moyvanili cxrili gviCvenebs wyaldidobiT gamowveuli
zianisa da zaralis mTlian xarjTaRricxvas.
cxrili 10: kaxeTis gzebisaTvis miyenebuli ziani, zarali da saWiroebebi
fuliserTeuli
ziani da zarali saWiroeba
ziani zarali jami moklevadiani saSualovadiani jami
larimilioni
1,25 0,8 2,1 - - -
aSSdolarimilioni
0,75 0,5 1,3 - - -
80
205. kaxeTSi transportis seqtorisaTvis wyaldidobiT miyenebuli
sruli ziani da zarali Seadgens daaxl. 1,3 milion aSS dolars.
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
206. miuxedavad imisa, rom kaxeTis mTavari da meorexarisxovani gzebi
TiTqosda karg mdgomareobaSia da mdgradia amindis iseTi eqstremaluri
movlenebis mimarT, rogoricaa wyaldidoba, saWiroa mdinareebis
kalapotebis mowesrigebisa da wyaldidobis kontrolis zomebis
dauyovnebliv gatareba.
saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli
RonisZiebebi
207. wyaldidobam gamoiwvia mdinareebis kalapotebis Caxergva, riTac
wyaldidobis ganmeorebis SemTxvevaSi gzebs kidev ufro didi safrTxe
SeeqmnebaT. momavalSi gzebis infrastruqturis potenciuri dazianebis
Tavidan asacileblad saWiroa mdinareebis kalapotebis gawmenda.
81
danarTi 6: saganmanaTleblo da sportuli nagebobebi
1. mdgomareoba katastrofamde
208. kaxeTSi, sadac skolebi dazianda, saSualo ganaTleba stiqiamde
ufro advilad xelmisawvdomi iyo. miuxedavad urbanizaciis Zalian
dabali donisa, am regionSi saSualo ganaTlebis miReba da CarTuloba
saSualo erovnul maCveneblebs utoldeba. SedarebiT maRalia dawyebiTi
da saSualo skolebis xelmisawvdomoba, sadac CarTulobis saerTo
maCvenebelia 96 %, rac utoldeba ara marto mTeli saqarTvelos
saSualo maCvenebels, aramed evropis sxva qveynebis maCveneblebsac. amis
Sedegia, rom mosaxleobis daaxl. 20 %-s aqvs miRebuli dawyebiTi
ganaTleba, xolo daaxl. 50 %-s – saSualo ganaTleba (ix. diagrama 10).
rac Seexeba uaryofiT mxares, skolamdeli ganaTleba miRebuli aqvs
mxolod 4-6 wlis asakis bavSvebis daaxloebiT 25 %-s, rac dabalia
saqarTvelos saSualo 45 %-Tan SedarebiT. es Zalian dabali maCvenebelia
evropuli standartebis mixedviT (bevrad ufro dabali, vidre poloneTsa
da rumineTSi, sadac saSualo maCvenebeli 70 %-s aRwevs). Sefasebam aCvena,
rom `adgilmdebareoba~ aris is ZiriTadi faqtori, romelic gavlenas
axdens 4-6 wlis asakis bavSvebis skolamdel dawesebulebebSi CarTvis
albaTobaze qveyanaSi. soflad is ZiriTadi mizezi, ris gamoc mSoblebi
sakuTar Svilebs skolamdel saganmanaTleblo dawesebulebaSi ar
atareben, aris am dawesebulebebis siSore.
209. amasTan, SeiniSneba ganaTlebis xarisxis gauareseba rogorc
kaxeTSi, ise saqarTvelos sxva adgilebSi. 2006 wels erovnuli
akreditacia regionis mxolod erTma umaRlesma saswavlebelma miiRo.
garda amisa, ganaTleba TviT fundamentur mecnierebebSic ki CamorCeba
da ver akmayofilebs Tanamedrove moTxovnebs. ganaTlebis muSakebisaTvis
Zalian Znelia saerTaSoriso sagranto programebsa da kvalifikaciis
asamaRlebel kursebSi monawileoba, rac qveynisaTvisac problemas
warmoadgens. imisaTvis, rom ganaTleba iqces konkurentul upiratesobad
saqarTvelos mosaxleobisaTvis zogadad da kaxeTis mosaxleobisaTvis am
SemTxvevaSi, pirvel rigSi saWiroa ganaTlebis seqtorSi sabiujeto
dafinansebis gazrda, rasac unda mohyves warmatebuli instituciuri
reformebi. yovelive amas ki ramdenime weli dasWirdeba.
210. mosaxleobis umravlesoba acnobierebs ganaTlebis mniSvnelobas,
magram jerac gaurkvevelia, ramdeni resursis Cadeba SeuZliaT da unda
ganaTlebis sasurveli donisa da tipis misaRebad. problemebi,
82
romlebsac awydeba regionis ganaTlebis seqtori da romelic erovnuli
donis gadawyvetilebebs moiTxovs, aris personalis araadekvaturi
anazRaureba, swavlebis dabali xarisxi da marTvis sistemebis nakleboba,
rac ar aris mxolod am regionisaTvis damaxasiaTebeli problemebi.
2. stiqiuri ubedurebis gavlena seqtorze
211. stiqiuri ubedurebis gavrcelebis teritoriebze dazianda
skolamdeli da saskolo Senobebis umravlesoba, ufro zustad ki, ufro
cxrili 11: skolamdel da sabazisoganaTlebaSi CarTulTa mTlianiprocentuli maCvenebeli, 2006
diagrama. 10: mosaxleoba ganaTlebismixedviT, 2010
skolamdel
ganaTlebaSi
CarTuloba
CarTuloba
sabaziso
ganaTlebaSi
bavSvebi 4-dan 6 wlamde
asakis
7-dan 17
wlamde asakis
% %
sofeli
13,6 95,2
qalaqi 34 97,6
regioni
kaxeTi 20,9 95,6
Tbilisi 34,8 98,3
Sida
qarTli
10,5 95,7
qvemo
qarTli
22,5 94,2
samcxe-
javaxeTi
13,8 97,1
aWara 13,5 95,1
guria 11,6 97,2
samegrelo 33,7 96,9
imereTi 17,9 95,5
mcxeTa-
mTianeTi
27,3 100
jami 23,1 96,4
wyaro: msoflio banki, 2010 HSB-is
monacemebis gamoyenebiT, 2010
wyaro: msoflio banki, 2006 HSB-ismonacemebis gamoyenebiT, saWiroebs
ganaxlebas 2010 HSB-is monacemebis
mixedviT.
05
101520253035404550
Primary SecGen SecTech
83
metad dazianda 39 sabavSvo baRidan 17, romlebic skolamdeli asakis 1,232
bavSvs emsaxureba, xolo arsebuli 39 skolidan 13-Si skolis asakis
3,210 bavSvs saswavlo wlis dawyebis dagvianebis saSiSroeba daemuqra.
stiqiam aseve daaziana profesiuli swavlebis centri da Telavis
universiteti (1,800 studenti). TelavSi mniSvnelovnad dazianda agreTve
sportuli nagebobebi.
212. unda aRiniSnos, rom saganmanaTleblo dawesebulebebi stiqiiT
dazaralebul adgilebSi manamdec cud mdgomareobaSi iyo, gansakuTrebiT
skolamdeli dawesebulebebi/sabavSvo baRebi. skolebis garkveuli
raodenoba mouwesrigebelia, magram Cans, rom mTavroba koordinacias
uwevs aRdgeniT samuSaoebs da skolebi axali saswavlo wlis dawyebamde
mzad iqneba.
3. ziani da zarali
213. ziani, rac skolebsa da sabavSvo baRebs miadga, mniSvnelovania,
vinaidan aman SeiZleba ganaTlebis grZelvadiani problemebi gamoiwvios.
infrastruqturaSi gadaudebeli saWiroebebis garda, aranairi zusti
monacemebi azbestis saxuravebis Sesaxeb ar arsebobs. arsebul
monacemebze dayrdnobiT, dazianebuli dawesebulebebidan mxolod 7
sabavSvo baRs da 4 skolas esaWiroeba saxuravis mTlianad Secvla,
radgan azbestis masala seriozul safrTxes uqmnis bavSvebisa da
personalis janmrTelobas.
214. stiqiuri ubedurebis gamo ganaTlebis seqtorSi dasaqmebuli
maswavleblebi da sxva personali samsaxuris dakargvis riskis winaSe ar
dganan da ar dasWirdebaT sxva saganmanaTleblo dawesebulebebSi
gadayvana.
215. qvemoT moyvanili cxrili 11 gviCvenebs ganaTlebis seqtorSi
wyaldidobiT gamowveul zians, zaralsa da saWiroebebs.
cxrili 12. ziani, zarali da saWiroebebi ganaTlebis seqtorSi
fuliserTeuli
ziani da zarali saWiroebaziani zarali jami moklevadiani saSualovadiani jami
lari 1,787,400 72,990 1,860,390 1,400,000 460,390 1,787,400
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
84
216. ganaTlebis seqtorSi katastrofaze reagireba ZiriTadad
fokusirdeba bavSvebis uflebaze miiRon ganaTleba da xeli
miuwvdebodeT masze. SeiZleba fizikur xelmisawvdomobas riski ar
emuqrebodes, magram problemas qmnides ganaTlebis miRebasTan
dakavSirebuli finansuri mxare. ukanasknelma kvlevebma (World Vision, Focus
Group Discussions, Aug. 9, 2012) naTlad aCvena, rom am stiqiurma ubedurebam
mSoblebi, romlebic potenciuri Semosavlis gareSe darCnen, finansurad
gaaRariba. isini veRar SeZleben uyidon Svilebs saxelmZRvaneloebi da
tansacmeli. stiqiis Semdeg mSoblebis 90 % veRar SeiZens wignebs axali
saswavlo wlisaTvis. aqve unda aRiniSnos axalgazrdobis ganaTlebis
mimarT damokidebuleba: isini mondomebuli arian iswavlon ukeT, magram
SfoTaven wignebisa da kerZo gakveTilebis safasuris gadaxdasTan
dakavSirebiT.
217. situacia skolamdeli ganaTlebis sferoSi met-naklebad
stabiluria, Tumca World Vision-is saWiroebebis SefasebaSi da Telavis
municipalitetis skolamdeli ganaTlebis dawesebulebis mier
momzadebul angariSSi skolamdeli ganaTlebis infrastruqturis
dazianebebis Sesaxeb ZiriTadad naxsenebia saxuravebi, fanjris CarCoebi
da kedlebi. TelavSi mZimed dazianda 17 sabavSvo baRis Senoba.aRsaniSnavia, rom 2005 wels saqarTveloSi Catarda skolamdeli
ganaTlebis seqtoris decentralizacia da yvela administraciuli,
finansuri da mmarTvelobiTi funqcia skolamdeli ganaTlebis sferoSi
gadaeca gamgeobebs, ganaTlebisa da mecnierebis saministros ki akisria
pasuxismgebloba dawyebiT da saSualo skolebze, umaRles ganaTlebasa
da mecnierebaze. situacia kaxeTSi sabavSvo baRebis dazianebebis
gadaudebeli reabilitaciisaTvis saWiro finansebis xelmisawvdomobisa
Tu gamgeobebSi operatiuli struqturis arsebobis TvalsazrisiT
gaurkvevelia. garda infrastruqturuli dazianebisa, sabavSvo baRebs ar
gaaCniaT adreuli swavlebisTvis gankuTvnili umniSvnelovanesi masalebi,
gasarTobi saSualebebi, merxebi, skamebi, wignis karadebi (arsebobssaWiroebebis cxrili). aseve unda iTqvas, rom adgilobrivi mosaxleobis
daaxl. 70-80 % ver SeZlebs sabavSvo baRis yovelTviuri gadasaxadis
gadaxdas. mTavroba pirobas debs, rom stiqiiT dazaralebulebs
gaaTavisuflebs sabavSvo baRis gadasaxadisgan. unda daisvas wignebis,
saxelmZRvaneloebisa da saswavlo masalebis sakiTxic.
gasaTvaliswinebelia, rom bavSvebis momvlelebi umTavresad qalebi arian
da skolamdel aRzrdasTan dakavSirebuli problemebi SezRudavs am
qalebs imuSaon saxls gareT da damatebiTi Semosavali miiRon.
85
218. marTalia, ganaTlebisa da mecnierebis saministrom saSualo
ganaTlebisTvis moamzada biujeti da daiwyo saskolo infrastruqturis
zianisa da zaralis reabilitacia, magram dauyovnebel mogvarebas
saWiroebs moswavleebisaTvis ZiriTad saswavlo masalasTan (wignebi,
tansacmeli, fexsacmeli) da saskolo avejTan (merxebi, skamebi, dafebi,
wignis Taroebi da a.S.) dakavSirebuli sakiTxebi. Telavis resurscentri
aRricxavs infrastruqturis daaxl. 50 %-is dazianebas (saxuravebi,
fanjris CarCoebi da minebi) da ZiriTadi masalebis naklebobas im 13
skolaSi, romlebic mZimed dazianebulad iTvleba. rogorc zemoT
aRiniSna, mTavroba pirobas debs, rom swavlis gadasaxads gadauvadebs im
studentebs, romelTa mSoblebic stqiuri ubedurebiT dazaraldnen.
saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli
RonisZiebebi
219. gadaudebeli zomebi fokusirebuli unda iyos infrastruqturis
reabilitaciaze, stiqiis dros dakarguli saganmanaTleblo masalebis
miwodebaze, aRWurvilobaze, gadasaxadebis gadavadebaze da a.S. ise, rom
gamoiricxos axali akademiuri wlis dawyebasTan dakavSirebuli riskebi.
qvemoT CamoTvlilia amis ganxorcielebis saSualo da grZelvadiani
saWiroebebi:
unda gaizardos katastrofis riskis Semcirebis Sesaxeb
informirebis done da CarTuli unda iyos sxvadasxva
swavlebis/saswavlo iniciativebSi, sainformacio kampaniebisa da
treningebSi;
skolebsa da sabavSvo baRebSi unda arsebobdes sagangebo
situaciebisaTvis mzadyofnisa da aRdgenis gegmebi;
saSualo skolebsa da sabavSvo baRebSi unda iswavlebodes
katastrofis riskis Semcireba;
saganmanaTleblo dawesebulebebSi uzrunvelyofili unda iyos
usafrTxo, sufTa wylis miwodeba da mowesrigebuli unda iyos
kanalizacia; studentebisa da mosaxleobisaTvis saWiroa treningebi
bunebrivi katastrofebis prevenciisa da Serbilebis zomebis
Sesaxeb (saWiroa ganaTlebis saministrosTan koordinacia)
moicavs sxvadasxva seqtors – unda Camoyalibdes sagangebo
situaciebis sakoordinacio samsaxuri, romelic, dainteresebul
mxareebTan erTad pasuxismgebeli iqneba kaxeTis regionis
aRdgenaze, yvela seqtoris monacemebis Segrovebaze, analizis
Catarebasa da dagegmvaze.
86
danarTi 7: janmrTelobisa da socialuri dacvis seqtori
1. mdgomareoba katastrofamde
220. zogadi informacia: zogadad gadasaxadebis tvirTis
Sesamsubuqeblad da saxelmwifo jandacvaze Semcirebuli dafinansebis
gasazrdelad socialuri dacvis seqtorebi (jandacvis CaTvliT)
yuradRebas amaxvileben kerZo seqtoris CarTvaze rogorc dafinansebis,
ise miwodebis sferoebSi da saxelmwifo dafinansebis socialurad
daucvelebze mimarTvaze.
221. socialuri dacvis programebi: programebs Soris yvelaze
mniSvnelovani resursebis mxriv (mSp-is daaxl. 1% 2011 wlis biujetSi) da
siRaribis dasaZlevad aris miznobrivi socialuri daxmareba
(msd). miznobrivi socialuri daxmarebis programa 2006 wlis agvistoSi
daiwyo da aris fuladi daxmarebis gamocdili meqanizmi, romelic
gamiznulia ukiduresad gaWirvebulebisTvis. amJamad daaxl. 429,292
adamiani (mTeli mosaxleobis daaxl. 10 %, romlis 55 %-s qalebi
Seadgenen) iRebs yovelTviur daxmarebas 24-dan 30 laramde erT sulze.
kaxeTis regionSi im ojaxebis raodenoba, romlebic msd-is daxmarebas
iReben, aris 19,330, sadac 54,867 suli Sedis, mamakacis/qalis Tanabari
ganawilebiT, rogorc mTel qveyanaSi. am programis administrireba
dakisrebuli aqvs saxelmwifos socialuri daxmarebis saagentos. Raribi
da SeWirvebuli ojaxebis monacemebze Seiqmna menejmentis sainformacio
avtomaturi sistema, romelic miznobriv socialur daxmarebasTan erTad
gamoiyeneba sxva saxelmwifo programebis, magaliTad, samedicino
dazRvevis programis, miznebis gansasazRvrad. amJamad aplikanti ojaxebis
monacemTa bazaSi Sedis saqarTvelos mTliani mosaxleobis TiTqmis 50
procenti.
222. jandacva: saqarTvelos janmrTelobis indikatorebSi SeimCneva
myari gaumjobesebis tendencia.27 mTavroba jandacvis ZiriTadi reformis
TiTqmis Suagzazea, servisebis miwodebas ufro metad kerZo seqtori
27gaizarda sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba, Semcirda bavSvTa sikvdilianoba dadaiwia dedaTa sikvdilianobis donem. sagrZnobi progresi SeimCneva janmrTelobisaTaswleulis ganviTarebis miznebSi : Cvil bavSvTa sikvdilianoba yovel 1000cocxladSobilze 2000 wlis 31-dan 2010 wels 14-mde davida. SeiZleba kidev ufrogaumjobeseba da 2015 wels am maCveneblis 7-mde daweva. dedebis sikvdilianoba Semcirda58,7-dan yovel 100 000 cocxladSobilze 2001 wels 19,4-mde yovel 100 000cocxladSobilze 2010 wels. sicocxlis xangrZlivoba gaizarda: 70,3-dan 1995 wels 74,4-mde 2010 wels.
87
axorcielebs, saxelmwifo samedicino dazRvevis programasTan erTad,
romelic amJamad subsidirebulia ukiduresad gaWirvebulebisaTvis da
romlis gafarToebac moxdeba moxucebisa da 5 wlamde asakis
bavSvebisaTvis (programis mizania 2015 wlisaTvis dazRveuli
mosaxleobis raodenoba, sul cota, 2,5 milionamde gazardos). samedicino
dazRvevis programa gvTavazobs ufaso, intensiur samomxmareblo pakets,
romelic finansdeba saerTo sagadasaxado mosakreblebidan da
gamiznulia mosaxleobis yvelaze SeWirvebuli fenisTvis, siRaribis
donis gansazRvris mowinave meTodebis gamoyenebiT. ukanaskneli xuTi
wlis manZilze dazRveul pirTa raodenoba 40 000-dan 1,5 milionamde
gaizarda. 2011 wlisaTvis saxelmwifos mier dafinansebuli samedicino
dazRveva milionze met adamians hqonda, im 900 000 moqalaqis CaTvliT,
romlebic siRaribis zRvars qvemoT arian. kaxeTis regionis monacemebi,
raionebis mixedviT, mocemulia qvemoT, cxrilSi 12. Cveulebriv,
mosaxleobas SeuZlia miiRos momsaxurebis universaluri an ZiriTadi
paketi, romlis momsaxurebac limitirebulia, SedarebiT maRali
TanagadaxdiT; aman sagrZnoblad daiwia 2009 wlis biujetis Sekvecis
gamo, ramac, Tavis mxriv, gamoiwvia siRaribis zRvarTan axlos myofi
mosaxleobis ukiduresi mowyvladoba jandacvasTan dakavSirebuli
uzarmazari xarjebis mimarT.
cxrili. 13. SeWirvebulTa samedicino dazRvevis farglebSi dazRveuli
pirebi
gamgeoba
dazRveuli
pirebis
raodenoba
mosaxleobis %gadaricxuli
Tanxis odenoba
axmeta 11 268 26.7 127,569
gurjaani 19 181 27,4 216,950
dedofliswyaro 6 702 21,9 76,025
Telavi 10 844 15,3 120,920
lagodexi 10 585 20,4 120,001
sagarejo 10 748 18,0 121,828
siRnaRi 8 447 19,4 95,514
88
yvareli 7 231 19,4 81,050
sul kaxeTisTvis 85 006 20,9 959,856
223. janmrTelobis dacvis xelmisawvdomoba kaxeTis regionSi
odnav CamorCeba saSualo erovnul maCvenebels. jandacvaSi Cadebuli
finansebi sxva regionebis msgavsia, gamonakliss warmoadgens imereTi,
Tbilisi da aWara. kaxeTSi yovel 100,000 sul mosaxleze modis 350 eqimi
da samedicino dargis 300 muSaki (SedarebisaTvis: saSualod aris 470 da
420, Sesabamisad). ix. qvemoT, cxrili 14.
89
cxrili 14: janmrTelobis Sedegebi da Senatanebi, 2009
wyaro: saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro.
regionebi
Cvil bavSvTa
sikvdilianoba
yovel 1000
cocxalSobilze
sisxlZarRvTa
sistemebis
daavadebebi,
sikvdilianobis
sixSire
simsivneebi,
sikvdilianoba
eqimebis
raodenoba
yovel
100 000
sul
mosaxleze
samedicino
personalis
raodenoba
yovel
100 000
sul
mosaxleze
saavadmyofos
sawolebis
raodenoba
yovel
100 000 sul
mosaxleze
soflis
yovel 1
mosaxleze
jamuri
maCvenebeli
saqarTvelo 14,1 6,4 2,3 467,2 424,9 309,1 0,85
aWara 11,8 6,6 2,2 327,1 519 269,4 0,82
Tbilisi 19,5 6,5 2,1 881,6 639,6 499 0,32
kaxeTi 8,7 7,4 12,1 340,1 271,3 163,7 1,03
imereTi 19 6,2 2,3 402,7 443 342,1 0,98
samegrelo
da zemo
svaneTi
3,6
2,2 5,7 296 335,5 204,2 0,72
Sida
qarTli8,7
7,9 8,1 269,9 301,7 192,2 0,96
qvemo
qarTli3,3
6,9 5,7 197,9 170,6 170,5 0,55
guria 1,8 11,1 11,1 283,6 320,6 189,5 1,13
samcxe-
javaxeTi7,3
11 2,7 227,5 325,2 301,9 0,75
mcxeTa-
mTianeTi5,7
9,6 0 309,3 292,1 121 1,11
raWa-
leCxumi da
qvemo
svaneTi
0 6,7 0
427,7 532,4 450,7 0,67
224. jandacvis dawesebulebebisaTvis mimarTvianobis raodenoba asaxavs
regionSi ambulatoriul pacientebze zrunvis SedarebiT maRal dones.
janmrTelobis zogadi mdgomareoba damakmayofilebelia da qveynis
saSualo maCveneblisagan didad ar gansxvavdeba. amasTan, mdebareobis
mixedviT Tanafardoba jandacvis samsaxuris miwodeba-
xelmisawvdomobaSi regionSi TiTqmis Tanabaria. janmrTelobis dacvis
sistemis indikatorebi kaxeTis gamgeobebis qalaqebisa da soflebis
90
mcxovreblebisaTvis did gansxvavebas ar gviCvenebs. magaliTad, jandacvis
xelmisawvdomoba axmetasa da sagarejoSi TiTqmis erTnairia (ix. sur. 11).
diagrama 11: jandacvaSi Senatanisindikatorebi raionebis mixedviT,saqarTvelo, 2009
diagrama 12: sikvdilianoba yovel 1000mosaxleze raionebis mixedviT,saqarTvelo, 2009
wyaro: saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro.
225. ojaxuri Zaladoba. ojaxuri Zaladoba saqarTveloSi farTod
gavrcelebuli movlenaa da am mxriv gamonakliss arc kaxeTis regioni
warmoadgens. xSirad amgvari sakiTxebi arc ki xmaurdeba, rac xels
uSlis Sesabamis reagirebas. arasamTavrobo organizaciis – saqarTvelos
Zaladobis sawinaaRmdego qselis – mier Catarebulma kvlevam aCvena, rom
ojaxuri Zaladobis mxriv kaxeTi erT-erTi yvelaze problemuri
regionia. am kvlevis mixedviT, gamokiTxuli qalebis 92 % aRniSnavs, rom
gamxdaran ojaxuri Zaladobis raRac gamovlinebis msxverpli. Tumca,
Sinagan saqmeTa saministros oficialuri statistikis mixedviT, 2008-2009-
2010 wlebSi kaxeTis regionSi amgvari danaSaulebis winaaRmdeg aRmkveTi
RonisZiebebi (ojaxuri Zaladobis Sesaxeb saqarTvelos kanoniT
gaTvaliswinebuli prevenciuli da damcavi RonisZiebebi) ar
ganxorcielebula, rac miuTiTebs Seusabamobaze saWiroebasa da
reagirebas Soris. kaxeTSi ar muSaobs arc arasamTavrobo organizaciebis
mier mowyobili da arc saxelmwifo ojaxuri Zaladobis msxverplTa
TavSesafari. trefikingisa da ojaxuri Zaladobis msxverplTa dacvisa da
daxmarebis fondi amgvar msxverpls kaxeTidan Cveulebriv Tbilisis an
goris TavSesafrebSi ganaTavsebs.
91
2. stiqiuri ubedurebis zemoqmedeba seqtorze
226. stiqiiT dazaralebul adgilebSi jandacvis yvela dawesebuleba
`Cveul~ reJimSi ganagrZobda daxmarebisaTvis misuli mosaxleobis
momsaxurebas. TiTqmis yvela regionuli Tu raionuli donis saavadmyofo
ganaxlebulia an amJamad aris ganaxlebis procesSi, amitom pacientebis
momsaxureba klinikebSi ar Seferxebula. rac Seexeba pirveladi
jandacvis centrebs, maTgan mxolod rva dazianda sxvadasxva xarisxiT.
mTlianobaSi, pirveladi jandacvis dazianebuli centrebi emsaxureba
daaxl. 19,500 adamians, romelTa umravlesoba Telavsa da gurjaanSi
cxovrobs. pirveladi jandacvis centrebis umravlesoba adgilobrivi
xelisuflebis administraciul SenobebSia ganTavsebuli (mag., Salauris
pirveladi jandacvis centri) an mcire farTobs ikavebs did, naxevrad
dangreul SenobebSi. mcire gamonaklisebis garda, pirveladi jandacvis
centrebis personali mosaxleobisa da demografiuli saWiroebebis
Sesabamisia. pirveladi jandacvis yvela dazianebul centrSi eqimebic da
eqTnebic qalebia.
227. stiqiis gamo daSavebulTa jandacvis saWiroebebis mTeli safasuri
saxelmwifo biujetidan daifara. daSavda 52 adamiani (17 qali), romelTac
Telavis regionul saavadmyofoSi umkurnales, amaTgan ufro mZime
mdgomareobaSi myofi 13 pacienti TbilisSi gadaiyvanes. daSavebis done
sxvadasxva iyo: dakawvridan Wrilobebamde, travmebamde da qimiur
mowamvlamde (savaraudod, pesticidebis arasworad gamoyenebis gamo).
mkurnalobis xarjebma ukve miaRwia 6,000 lars; xolo Sromis,
janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrom mkurnalobis xarjebi
Seafasa 15,000 larad, rac Sesabamisad unda daifaros.
228. Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrom (anu
sagangebo situaciebis koordinaciisa da reJimis departamentma da misma
regionulma warmomadgenelma) da adgilobrivma xelisuflebam stiqiur
ubedurebaze adekvaturi da Zalze efeqturi reagireba moaxdina.
saministros specialuri cxeli xazi qmediTi instrumentia monacemebis
Segrovebisa da analizisaTvis, aseve RonisZiebebis koordinaciisaTvis.
potenciuri epidemiebis (magaliTad, wylismieri infeqciebi, hepatiti A da
a. S.), qimiuri mowamvlis SemTxvevebis Tavidan asacileblad da garkveuli
fsiqosocialuri sakiTxebis (magaliTad, mosaxleobis daxmareba momxdar
katastrofasTan SeguebaSi da individualuri da koleqtiuri zaralis
anazRaurebis gzebis Ziebis xelSewyoba) gadasawyvetad, agreTve
jandacvis xelSewyobisa da sainformacio kampaniebis gansaxorcieleblad
92
saWiroa Sesabamisi treningebis Catareba pirveladi jandacvis centrebis
personalisaTvis.
3.ziani da zarali
229. jandacvis seqtorisaTvis miyenebuli ziani da zaraliDmxolod
pirveladi jandacvis 8 centriT Semoifargleba, romelTac sxvadasxva
saxis dazianebebi miadgaT. mTliani infrastruqturis zarali Sefasda 66,
200 larad. es Tanxa dafaravs pirveladi jandacvis dawesebulebebis
gadaudebel saWiroebebs. radgan pirveladi jandacvis yvela centri
azbestis saxuraviTaa gadaxuruli, yvela maTgani unda Seicvalos da Tan
_ rac SeiZleba swrafad. azbestis Semcveli gadaxurva, romelic karg
mdgomareobaSia, Cveulebriv janmrTelobisaTvis seriozul risks (mag.,
kibo, mezoTelioma) ar warmoadgens, magram im SemTxvevaSi, Tu azbestis
Semcveli gadasaxuri masala dazianda an gafuWda, azbestis boWkoebi
SeiZleba haerSi datrialdes da saxlebSic SeaRwios. amis
gaTvaliswinebiT, saxuravebis Secvla aucileblad profesionalur
rCevis safuZvelze unda moxdes.
230. pirveladi jandacvis 8 dawesebulebidan mxolod oria saTanadod
aRWurvili ZiriTadi aparaturiT, magaliTad, eleqtrokardiogramis
aparatiT. dazianda eleqtrokardiogramis 1 aparati da pirveladi
jandacvis zog dawesebulebaSi ganadgurda pacientebis istoriebi.
231. qvemoT moyvanil cxrilSi 15 ix. jandacvis seqtorSi gamovlenili
ziani, zarali da saWiroebebi.
cxrili 15. ziani, zarali da saWiroebebi jandacvis seqtorSi
fuliserTeuli
ziani da zarali saWiroebaziani zarali jami moklevadiani saSualovadiani jami
lari 148,360 4,000 152,360 152,360 62,000 214,360
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
232. moklevadiani saWiroebebi jandacvis seqtorSi moicavs stiqiiT
dazianebul adgilebSi pirveladi jandacvis centrebis swrafad
ganaxlebas (dazianebuli dawesebulebebis saerTo raodenobaa 8). mokle
93
vadebSi wyalmomaragebisa da kanalizaciis sakiTxebis gadawyveta
specifikur da saswrafo yuradRebas ar moiTxovs. pirveladi jandacvis
centrebTan dakavSirebuli saswrafod gadasawyveti sakiTxia saxuravebis
Secvlis dasruleba pirveladi jandacvis yvela centrSi, radgan
saxuravebad azbestis Semcveli masalaa gamoyenebuli, romelic
janmrTelobisTvis saSiSia.
saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuliRonisZiebebi
233. janmrTelobis dacvis 2011-2015 wlebis erovnuli strategiis
mixedviT, erT-erTi yvelaze prioritetuli mizani aris samedicino
momsaxurebiT uzrunvelyofa da am momsaxurebis xarisxis gaumjobeseba.
xarisxis gaumjobesebis miznebis misaRwevad jandacvis yvela samsaxuri
saWiro dros unda iyos xelmisawvdomi, aRWurvili unda iyos Sesabamisi
aparaturiT da fasebic unda iyos misaRebi. stiqiiT dazaralebul
adgilebSi pirveladi jandacvis centrebi fizikurad xelmisawvdomia,
Tumca maTi materialur-teqnikuri baza ZiriTad moTxovnebs sruliad ver
akmayofilebs. pirveladi jandacvis TiTqmis yvela centri ganicdis
ZiriTadi samedicino aparaturis, magaliTad, eleqtrokardiogramis
aparatis, sasworebis, macivrebis da a.S. naklebobas.
234. jandacvis Cveulebrivi sainformacio sistema (statistikuri
Setyobineba) iTxovs regularul Setyobinebas da amrigad, pirveladi
jandacvis yvela centri valdebulia regularulad gaagzavnos
Setyobineba daavadebaTa kontrolisa da sazogadoebrivi janmrTelobis
erovnul centrSi. am mizniT daavadebaTa kontrolisa da sazogadoebrivi
janmrTelobis erovnulma centrma SeimuSava janmrTelobis erovnuli
indikatorebis minimaluri raodenoba, romlebze dayrdnobiTac
mimdinareobs mosaxleobis janmrTelobis uwyveti monitoringi da
Sefaseba, xdeba mimarTulebebis analizi da angariSgeba. jandacvis
menejmentis es axladSemuSavebuli sainformacio sistema aZlierebs
kavSirebs pirveladi, meoradi da mesame donis dawesebulebebs,
daniSnulebebs, mimarTvebsa da ukukavSiris formebs Soris. imisaTvis,
rom angariSgebis es moTxovnebi dakmayofildes, pirveladi jandacvis
yvela centri aRWurvili unda iyos kompiuteriT.
235. aucilebelia jandacvis ganaTlebisa da informirebis swori
programebis danergva, gansakuTrebiT wylismieri daavadebebis Sesaxeb,
romlebic mimarTuli iqneba qalebze, bavSvebsa da mamakacebze cal-
94
calke; agreTve treningebi pirveladi fsiqologiuri daxmarebis28
gasawevad, gamiznuli dazaralebuli mosaxleobis fsiqosocialuri
daxmarebisTvis.29 msxverplTa daxmarebis samsaxurebis (iuridiuli
daxmareba, TavSesafrebi, socialur-ekonomikuri reabilitacia)
xelmisawvdomobis Sesaxeb mosaxleobis informirebis gasafarToeblad
aseve saWiroa ojaxuri Zaladobis sakiTxebze arsebuli cxeli xazis (2
309-309) reklamireba.
236. 2012 wlis agvistoSi World Vision-is mier Telavsa da gurjaanSi
fokus-jgufebSi Catarebuli swrafi kvlevis Sedegad miRebuli
informaciis mixedviT, adgilobrivi mosaxleobis 95 % miiCnevs, rom maT
unda mieniWoT socialurad daucvelis statusi da erovnuli
mTavrobisagan unda miiRon daxmareba. zogma maTganma ukve mimarTa
socialuri dacvis saagentos, raTa CaerTon mimdinare programebSi,
romelic ojaxebs yovelTviur daxmarebas uwevs. procesis dasaCqareblad
socialuri dacvis saagentom unda moaxdinos Tavisi personalis
mobilizacia, raTa mosaxleobam momdevno TveebSi SeZlos socialuri
daxmarebis miReba, raSic Seva jandacvis sadazRvevo vauCerebic.
237. sagangebo situaciebisa da bunebrivi katastrofebisaTvis mzadyofna
moiTxovs saqarTvelos mTavrobas, sxvadasxva saministrosa da
adgilobriv xelisuflebebs Soris efeqtur koordinacias. swored amitom
sagangebo situaciebisa da bunebrivi katastrofebisaTvis mzadyofnisa da
reagirebis gegmaSi unda Sevides cvlilebebi da damatebebi, romlebic
koordinaciis saTanado meqanizmebs asaxavs. agreTve rekomendebulia
jandacvis rogorc centraluri, ise regionuli dawesebulebebisa da
maTi qvemdebare struqturebis sagangebo situaciebze reagirebis
SesaZleblobebis gamyareba mZlavri mmarTvelobiTi prncipebis SemotaniT.
adamianis mier gamowveuli an bunebrivi katastrofebis maRali
ekonomikuri da socialuri riskis Sesasusteblad da potenciuri zianis
Sesamcireblad mTavrobam unda uzrunvelyos am problemebis adreuli
gamovlena da koordinirebuli reagirebis Sesabamisi RonisZiebebis
Catareba.
28 Psychological First Aid: Guide for field workers, World Health Organization, War Trauma Foundation, World VisionInternational.
29 Mental Health, Psychosocial Assistance, and Cultural Integration in Emergency and Displacement: IOM Perspective(Guidelines for Programming).
95
danarTi 8: soflis meurneobis statistika
kaxeTi (Telavi, lagodexi, yvarelida gurjaani)kulturisdasaxeleba
dazianebuliteritoria(ha)
saSualowmindaSemosavali
cvalebadixarjebisSefaseba
wmindaSemosavali +cvalebadi xarjebiaSSdol./ha
zaraliaSS dol.
zaralilari
maqs.fuladideficitisSefasebaxelaxladargvisSemdeg
xelaxladargulis %
zaraliaSS dol.
zaralilari
yurZeni(venaxi)
7500 1848 515 2364 $ 19,323,864 31,884,375 $ 8,000 5 % $ 3,000,000 4,950,000
atami da a.S.
3000 3727 818 4545 $ 13,636,364 22,500,000 $ 5,500 60 % $ 9,900,000 16,335,000
simindi 1000 1152 485 1636 $ 1,636,364 2,700,000
pomidori 2000 5455 1818 7273 $ 14,545,455 24,000,000
sxvabostn.
4000 3485 1455 4939 $ 19,757,864 32,600,000 $ - $-
nesvi 1000 3485 1364 4848 $ 19,323,576 8,000,000 $ - $-
jami
18500 $73,748,106
121,684,375
$ 12,900,000 21,285,000
samcxe-javaxeTi (axalcixe)kulturisdasaxeleba
zomieraddazianebuliteritoria(ha)
mZimeddazianebuliteritoria(ha)
saSualowmindaSemosavali
cvalebadixarjebisSefaseba
wmindaSemosavali +cvalebadi xarjebiaSSdol./ha
zaraliaSS dol.
zaralilari
maqs.fuladideficitisSefasebaxelaxladargvisSemdeg
xelaxladargulis %
zaraliaSS dol.
larizarali
kartofili
223.5 195 4404 1050 5454 $ 1,794,911 2,961,604 $ 4,000 329.1 $ 1,316,400 2,172,060
bostneuli
33 143.5 3485 1455 4939 $ 806,603 1,330,895
simindi 301 16.5 1152 485 1636 $ 322,527 532,170
xili 61 105 3727 818 4545 $ 643,636 1,062,000
marcvleuli
22 31 800 400 1200 $ 53,040 87,516
jami
$ 3,620,718 5,974,185 $ 4,000 329 $ 1,316,400 2,172,060
mcxeTa-mTianeTi (duSeTi-TianeTi)kulturisdasaxeleba
dazianebuliteritoria(ha)
saSualowmindaSemosavali
cvalebadixarjebisSefaseba
wmindaSemosavali +cvalebadi xarjebiaSSdol./ha
zaraliaSS dol.
zaralilari
maqs.fuladideficitisSefasebaxelaxladargvisSemdeg
xelaxladargulis %
aSS dol.zarali
larizarali
simindi
92 1152 485 1636 $ 132,480 218,592 $ 4,000 90.64 $ 362,560 598,224
parkosnebi
105 3485 1455 4939 $ 156,400 753,060
kartofili
103 4404 1050 5454 $ 494,351 815,678
marcvleuli
10 800 400 1200 $ 10,560 17,424
jami
310 $ 1,093,791 1,804,754 $ 4,000 $ 91 $ 362,560 598,224lari
jamimTlianad
19942 jamimTlianad
$ 10,560 129,463,314
$ 14,578,960 24,055,284
96
TviTRirebulebisa da fasebis Sefardeba
atami da vaSlatamavaSlisa da vaSlatamas xelaxali dargvaatmisa da vaSlatamas qarTuli jiSebiTweli 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14mTlianiSemosavalierT ha-zemosavali erTha-ze
0 0 2500 7500
15000
15000
15000
15000
15000
15000
15000
15000
15000
15000
15000
1 kg-is fasi 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65jami (mTliani
marJa)0 0 1625 4875 9750 9750 9750 9750 9750 9750 9750 9750 9750 9750 9750
xarjebi erTha-zexelaxalidargvisxarjebi
6500
sasuqi 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450agroqimikatebi
400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400
sarwyaviwyali (Tufasiania)
70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70
sxva xarjebi 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 3007720 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220
jami (xarjebi)
mTliani marJaerT ha-ze
-7720 -1220 405 3655 8530 8530 8530 8530 8530 8530 8530 8530 8530 8530 8530
mTlianimarJisarsebuliRirebuleba
46,691
kumulaciurimTliani marJa
-7720 -8940 -8535 -4880 3650
xelaxali dargva atmisa da vaSlatamasimportirebuli jiSebis gamoyenebiTweli 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14mTlianiSemosavalierT ha-zemosavali erTha-ze
0 0 2500
7500
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
1 kg-is fasi 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65 0.65jami (mTliani
marJa)0 0 1625 487
513000 13000 13000 13000 13000 13000 13000 13000 13000 13000 13000
xarjebi erTha-zexelaxalidargvisxarjebi
12000
sasuqebi 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450 450agroqimikatebi
400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400
sarwyaviwyali (Tufasiania)
70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70
sxva xarjebi 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 3001322
01220
1220
1220
1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220 1220
jami(xarjebi)
mTlianimarJa erT ha-ze
-13220 -1220 405 3655
11780 11780 11780 11780 11780 11780 11780 11780 11780 11780 11780
mTlianimarJisarsebuli
61,084
97
RirebulebakumulaciurimTlianimarJa
-7720 -14440
-14035
-10380
1400
yurZeni
vazis xelaxali Cayra yurZnis gaumjobesebulijiSebis gamoyenebiTweli 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14mTlianiSemosavalierT ha-zemosavali erTha-ze
0 0 0 0 7000 9000 9000 9000 9000 9000 9000 9000 9000 9000 9000
1 kg-is fasi 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6jami (mTliani
marJa)0 0 0 0 4200 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400
xarjebi erTha-zexelaxalidargvisxarjebi
10000
sasuqi 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300agroqimikatebi 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330sarwyavi wyali 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70sxva xarjebi 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300
11000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000jami (xarjebi)
mTliani marJaerT ha-ze
-11000 -1000 -1000 -1000 3200 4400 4400 4400 4400 4400 4400 4400 4400 4400 4400
mTliani marJisarsebuliRirebuleba
12,393
dabali xarisxis yurZnis jiSebis 100 %-iTdazianebuli venaxis reabilitaciamTlianiSemosavalierT ha-zemosavali erTha-ze
0 0 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000
1 kg-is fasi 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45jami (mTliani
marJa)0 0 2700 2700 2700 2700 2700 2700 2700 2700 2700 2700 2700 2700 2700
xarjebi erTha-zereabilitaciisxarjebi
650 650
sasuqebi 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200agroqimikatebi 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200sarwyavi wyali 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70sxva xarjebi 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200
1320 1320 670 670 670 670 670 670 670 670 670 670 670 670 670jami (xarjebi)
mTliani marJaerT ha-ze
-1320 -1320 2030 2030 2030 2030 2030 2030 2030 2030 2030 2030 2030 2030 2030
mTliani marJisarsebuliRirebuleba
13,303
maRali xarisxis yurZnis jiSebis 100 %-iTdazianebuli venaxis reabilitaciamTliani
98
SemosavalierT ha-zemosavali erTha-ze
0 0 7000 7000 7000 7000 7000 7000 7000 7000 7000 7000 7000 7000 7000
1 kg-is fasi 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6jami (mTliani
marJa)0 0 4200 4200 4200 4200 4200 4200 4200 4200 4200 4200 4200 4200 4200
xarjebi erTha-zereabilitaciisxarjebi
800 650
sasuqebi 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300agroqimikatebi 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300sarwyavi wyali 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70sxva xarjebi 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300
1770 1770 970 970 970 970 970 970 970 970 970 970 970 970 970jami (xarjebi)
mTliani marJaerT ha-ze
-1770 -1770 3230 3230 3230 3230 3230 3230 3230 3230 3230 3230 3230 3230 3230
mTliani marJisarsebuliRirebuleba
21,805
99
atmisa da vaSlatamas xelaxali dargva
atmisa da vaSlatamas xelaxla dargvis xarjebi dazianebuli xexilis baRebis 60 %-Si (dazianebuli teritoria – 3000 ha, xelaxla darguli teritoria – 2000 ha)
atmisa da vaSlatamas xelaxla dargva qarTuli jiSebiT (lari)
xelaxla dargvis xarjebi erT ha-ze 6,500Senatani xarjebi pirveli mosavlisaRebamde erT ha-ze
3,600
mTliani xarjebi erT ha-ze 10,160xelaxla dasargavi heqtrebis raodenoba 2,000jami 20,320,000
atmisa da vaSlatamas xelaxala dargvis xarjebi, rodesac 70 % irgveba qarTulijiSebiT, 20 % _ importuli jiSebiT da 10 % _ Canacvldeba sxva kulturebiT.
qarTuli jiSebiT xelaxla dargulifarTobi (ha)
1,400
importirebuli jiSebiT xelaxladarguli farTobi
400
sxva kulturebiT darguli farTobi 200
qarTuli jiSebiT xelaxla dargvaxelaxla dargvis xarjebi erT ha-ze 6,500Senatani xarjebi pirveli mosavlisaRebamde erT ha-ze
3,660
mTliani xarjebi erT ha-ze 10,160mTliani xarjebi mTeli xelaxladarguli farTobisaTvis
14,224,000
importuli jiSebiT xelaxla dargvaxelaxla dargvis xarjebi erT ha-ze 12,000Senatani xarjebi pirveli mosavlisaRebamde erT ha-ze
3,660
mTliani xarjebi erT ha-ze 15,660mTliani xarjebi mTeli xelaxladarguli farTobisaTvis
6,264,000
sxva kulturebiT Canacvlebuli farTobiamoZirkvisa da niadagis momzadebisxarjebi erT ha-ze
1,500
cvalebadi xarjebi erT ha-ze 4,000mTliani xarjebi erT ha-ze 5,500
mTeli xelaxla darguli farTobismTliani xarjebi
1,100,000
jami 21,588,000
100
erTeulis Rirebuleba
nargavisdasaxeleba
saSualowminda
Semosavali
cvalebadixarjebisSefaseba
mosavalisSefasebasaSualod
$ aSS $ aSSaTasi t/
hayurZeni(venaxi) 1848 515 6vaSlatama 3348 818 10atami 3727 818 15xorbali 1152 485 5sazamTro 3485 1364 50pomidori 5455 1818 50wiwaka 5121 1697 35kitri 3091 1455 30badrijani 4121 1333 25kartofili 4404 1050 30
wyaro: UNDP saqarTvelo
xilisa da yurZnis xelaxali dargvisada moyvanis xarjebi
erT Hha-ze
yurZeni $ 8000 - 10000
atami $ 5000 -6000
101
danarTi 9: damatebiTi cnobebi ganaTlebis Sesaxeb
238. zogadi informacia: saqarTvelos ganaTlebis sistemam miaRwia
ganaTlebis gavrcelebis da skolis damTavrebis procentuli
maCveneblebis saerTaSoriso misaReb dones, saxelmwifo xarjebis
SedarebiT mokrZalebuli donis miuxedavad, rac 2011 wels mSp-is
daaxloebiT 2,7 procenti iyo. marTalia, saqarTvelo ganaTlebaze
xarjavs regionSi arsebuli saSualo danaxarjis naxevars, magram
dawyebiTi da saSualo ganaTlebis gavrcelebis mTliani procentuli
maCveneblebi ar gansxvavdeba regionebis mixedviT. dawyebiTi ganaTlebis
gavrcelebis procentuli maCvenebeli marTlac Zalian Zlieria (92
procenti) da axlosaa klasebSi genderuli Tanasworobis maCvenebelTan.
swavlebis Sedegebi 2007 wels Seamowma maTematikisa da
sabunebismetyvelo sagnebis swavlisa da swavlebis saerTaSoriso kvlevam
(TIMSS) da 2006 wels _ wignierebis saerTaSoriso kvlevam (PIRLS).
239. ganaTlebis xarisxi dausrulebel muSaobas moiTxovs da
saqarTvelos mTavrobam am sakiTxis gadasawyvetad aamoqmeda mTeli rigi
axali iniciativebisa. miRebul iqna axali ganaTlebis ganviTarebisstrategia 2010-2015 wlebSi, romelic gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs
saSualo ganaTlebis xarisxis gaumjobesebas. bevr sxva sakiTxTan erTad
saqarTvelos mTavrobam 2010 wels ramdenime axali iniciativa
warmoadgina: gansakuTrebuli adgili daeTmo inglisuri enis Seswavlas,
sainformacio-sakomunikacio teqnologiebis codnas da skolebSi
gaizarda usafrTxoebis mimarT yuradReba. maswavleblebis kvalifikaciis
gaumjebesebasTan da axali gamosaSvebi gamocdebis SemoRebasTan erTad,
axali saxelmwifo programis `aswavle da iswavle saqarTvelosTan
erTad~ (“Teach and learn with Georgia”) farglebSi daaxloebiT 1,000
inglisurenovani adamiani moiwvies saqarTveloSi sacxovreblad, raTa
qarTvel kolegebTan erTad skolebSi inglisuri ena eswavlebinaT.
240. skolis gamosaSvebi gamocdebis pirveli raundi, romelsac
kompiuterze adaptirebul testsac (Computer Adaptive Test _ CAT) uwodeben,
Catarda 2011 wlis ivlisSi da skoladamTavrebulTa 30%-ma codnis
maRali done aCvena. qveynis masStabiT daiwyo maswavleblebis
sertificirebis procesi, romelic TiToeul maswavlebels avaldebulebs
2014 wlisTvis akreditaciis miRebas. aqve unda aRiniSnos, rom
maswavlebelTa umravlesoba qalia da, zogadad, qalebi Seadgenen
ganaTlebis seqtoris TanamSromelTa 80%-ze mets. 2011 wlis seqtemberSi
pirvelklaselebs, sainformacio-satelekomunikacio teqnologiebSi
102
Zlieri unarebis Camoyalibebis mizniT, ufasod daurigdaT e.w.
`netbukebi~. aseve SemoiRes skolebis `brendingi~, romelic moicavda
saSualo ganaTlebis dawesebulebebis savaldebulo Sefasebas 10-
varskvlaviani sistemiT, raTa sazogadoeba informirebuli iyos
SeTavazebuli ganaTlebis Sesaxeb. rac Seexeba umaRles ganaTlebas,
umaRlesi ganaTlebis programebs amJamad axorcielebs ganaTlebis
xarisxis ganviTarebis erovnuli centri.
241. skolamdeli da sabavSvo baRis ganaTleba: 2005 wels moxda
skolamdeli ganaTlebis sistemis reorganizacia da decentralizacia.
amis Sedegad adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi gaxdnen
pasuxismgebeli skolamdeli saganmanaTleblo dawesebulebebis Seqmnaze,
maTi statusis damtkicebasa da im pirebis daniSvnaze, romlebic
warmoadgenen maT da marTaven maT saqmeebs.30 bolo wlebSi skolamdel
dawesebulebebSi mniSvnelovnad gaizarda daswreba. 2005 wels daswreba
skolamdel dawesebulebebSi Seadgenda saSualod 43 %-s (39 % _ oTxi
wlis bavSvebi da 47 % _ xuTi wlis bavSvebi). 2010 wlis reproduqciuli
janmrTelobis kvlevam aCvena, rom 5 wlis bavSvebis TiTqmis ori mesamedi
(63 procenti) dadis skolamdeli ganaTlebis dawesebulebebSi. kvlevis
uaxlesi monacemebi dasturdeba 2-5 wlis asakis bavSvebis skolamdeli
ganaTlebis dawesebulebebSi Sesvlis Sesaxeb sxvadasxva municipalitetis
mier mowodebuli angariSebiT. skolamdeli ganaTlebis dawesebulebis
safasuris 50%-s ixdis adgilobrivi biujeti da 50%-s _ ojaxi. Raribi
ojaxebis subsidirebas mTlianad saxlmwifo axdens.
242. dawyebiTi ganaTleba: saqarTveloSi arsebobs ganaTlebis Zlieri
tradicia, qveyanaSi dawyebiTi ganaTlebis TiTqmis sayovelTao
gavrcelebis procentuli maCveneblebiT. Tumca, 2005 wlis
mravalindikatorulma klasterulma kvlevam aCvena, rom dawyebiT
skolebSi ufro dabali daswreba iyo azerbaijanuli erovnebis bavSvebSi
(87%, saSualo saerToerovnul maCvenebelTan _ 95 %-Tan _ SedarebiT).
243. saganmanaTleblo reformis farglebSi yvela saganmanaTleblo
dawesebuleba sajaro samarTlis iuridiul pirad Camoyalibda. TiToeul
skolas marTavs sameurveo sabWo, romelsac uflebamosilebas aniWebs
finansuri marTvis organo da romelic Sedgeba maswavleblebisgan,
mSoblebisa da mTavrobis warmomadgenlebisgan. aseve moxda
30 Selim Iltus (2007). School Readiness in Georgia - Findings from Research on School Readiness. Retrieved[29 June 2011] from http:// www.unicef.org/georgia/School_Readiness_Study.fi nal(1).doc
103
saganmanaTleblo sistemis administraciuli struqturis adaptireba.
Seiqmna 72 saganmanaTleblo resurscentrisgan (saswavlo-meToduri
centrisgan) Semdgari qseli, romelic mxarSi udgas skolebs monacemebis
Segrovebis, treningebis organizebis, kvlevis Catarebis da sabuRaltro
aRricxvis kontrolis gziT. 2006 wels ganaTlebisa da mecnierebis
saministrom Seqmna erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centri,
romelmac 2010 wels warmoadgina axali saswavlo gegma da
saxlmZRvaneloebi yvela dawyebiTi klasisTvis. 2010-2011 saswavlo wlebSi
mTavrobam daiwyo socialurad daucveli bavSvebis ufaso
saxlmZRvaneloebiT uzrunvelyofa.
244. skolebis infrastruqtura mTeli qveynis masStabiT gaumjobesda.
zogierTi angariSis Tanaxmad, 2010 wlisTvis saqarTvelos yvela skola
uzrunvelyofili iqna eleqtroobiT da gaTbobis sistemebiT. Tumca, bevr
adgilas jerac ganuviTarebelia wyalTan, sanitariasa da higienasTan
dakavSirebuli pirobebi.
245. saSualo ganaTleba: saqarTveloSi 2003 wlis vardebis revoluciis
Semdeg saSualo skolebis seqtorSi Catarda farTomasStabiani
reformebi. reformebis farglebSi gaizarda ganaTlebis sferos xarjebi,
universitetebSi, misaRebi gamocdebidan da dafinansebis procesidan
aRmoifxvra farTod gavrcelebuli korufcia, moxda rogorc saSualo,
ise dawyebiTi ganaTlebis decentralizacia da adgilobriv
mmarTvelobebs gadaecaT. 2011 wels, swavlebis Sedegebis gaumjobesebis
mizniT, saSualo skolis yvela klasSi SemoiRes axali saswavlo gegma
da saxelmZRvaneloebi. dawyebiTi skolis saswavlo gegmis msgavsad esec
orientirebulia Sedegebze da iTvalisiwnebs swavlis ufro aqtiur
meTods, vidre ubralod codnis meqanikur gadacemas. sruliad gadaisinja
swavlebis unarebi da profesionaluri standartebi. skolebis
mSeneblobis erovnuli programis meSveobiT, romlis skolebis
reabilitaciis biujeti Seadgens 500 mln lars (329 mln aSS dolari),
2011 wlisTvis moxda saSualo skolebis reabilitacia da axali
skolebis mSenebloba. imavdroulad, resursebis koncentraciisa da
samomavlod moswavleTa klebad raodenobasTan adaptaciis mizniT moxda
daaxloebiT 1,000 sajaro skolis gaerTianeba.
104
danarTi 10: damatebiTi cnobebi jandacvisa da pensiebis
Sesaxeb
246. sazogadoebrivi jandacvis mimdinare reformasTan erTad
samedicino momsaxurebis miwodeba xdeba jandacvis kerZo
dawesebulebebis meSveobiT. jandacvis dawesebulebebis masobrivi
privatizaciis procesi daiwyo 2007 wels. saavadmyofoebis seqtoris
ganviTarebis mTavrobis gegma, romelic moicavs or wels (2011-2012), 1,2
miliardi laris odenobiT dafinansda. bolo ramdenime welia
funqcionireba daiwyo 50-mde Tanamedroved aRWurvilma saavadmyofom, maT
Sorisaa filtvis daavadebaTa erovnuli centri, ambrolauris, quTaisisa
da zugdidis regionuli saavadmyofoebi, fsiqikuri janmrTelobisa da
narkologiis centri, respublikuri saavadmyofos gadaudebeli
daxmarebis ganyofileba, MediClub saqarTvelo, pirvel klinikur
saavadmyofosTan arsebuli sauniversiteto klinika, eqsperimentuli da
klinikuri medicinis samecniero-kvleviTi instituti, axali saavadmyofo
(e.w. New Hospital) da a.S. jandacvis infrastruqturis ganviTarebis
programis farglebSi 2013 wlisTvis dagegmilia 150 samedicino
dawesebulebis modernizacia da/an rekonstruqcia. axali obieqtebi unda
Seiqmnas referaluri (mimarTulebiTi) qselis principebis safuZvelze da
SemogvTavazebs stacionarul, ambulatoriul da saswrafo daxmarebis
momsaxurebas. amave dros es dawesebulebebi unda iyos
mravalprofiliani, pacientebisTvis ufro meti komfortis
uzrunvelyofis mizniT. am iniciativis Sedegad, yvela administraciul-
teritoriul erTeuls eqneba axali samedicino centri da qveyanaSi,
srulad modernizebuli samedicino infrastruqturis farglebSi, sul
iqneba 80,000 sawolze gaTvlili samedecino dawesebulebebi. axali
saavadmyofoebis mSenebloba an reabilitacia warmoadgens kerZo
sadazRvevo kompaniebis pasuxismgeblobas, romlebic pasuxs ageben
samedicino dazRvevis programaze qveynis masStabiT.
247. jandacvis sistemis muSaobis TvalsazrisiT saqarTvelo bevrad
CamorCeba yvela regionul dajgufebas, ambulatoruli mimarTvebis
dabali raodenobiT da araxelmisawvdomi xarjebis (an naRdi fulis
gadaxdis) didi odenobiT. jandacvis xarjebis 72% ifareba saojaxo
biujetidan, rac mZime tvirTad awveba qarTul ojaxebs. unda aRiniSnos,
rom es finansuri tvirTi mniSvnelovnad gaizarda 2001-dan 2009 wlamde
periodSi. 2001 wels ojaxis xarji jandacvaze Seadgenda ojaxis sufTa
105
Semosavlis daaxloebiT 15%-s, 2009 wels ki aman 34%-s miaRwia. am
maCveneblis zrdis ZiriTadi faqtori iyo ambulatoriul samkurnalo
saSualebebze danaxarjebis gazrdili done.
248. pensia da asakovanTa daxmarebis programebi: saqarTveloSi
moxucebulobis pensia vrceldeba rogorc formaluri, ise
araformaluri seqtoris muSakebze, radgan pensiis miRebis ufleba
ganpirobebulia garkveuli asakis miRweviT, samuSao staJis miuxedavad.
yvela qarTveli, qali _ 60 wels zeviT da mamakaci _ 65 wels zeviT,
iRebs ZiriTad pensias daaxloebiT 100 laris odenobiT. samuSao staJis
mqoneni iReben odnav ufro maRal pensias. sapensio Semweobebis sistema
agreTve moicavs invalidobis da marCenalis dakargvasTan (omSi
dakargvasTan) dakavSirebul Semweobebs. daaxloebiT 850,000 adamianma
(mosaxleobis daaxloebiT 20%) miiRo pesniis esa Tu is forma. pensiebis
gacemas uzrunvelyofs socialuri momsaxurebis saagento. maTi Caricxva
yovelTviurad xdeba pensionerebis sabanko angariSebze da fulis
gamotana SeiZleba bankomatebidan.
249. saqarTveloSi pensiebi finansdeba saxelmwifo biujetidan. 2010
wels saxelmwifo xarjebma moxucebulobis, invalidobis da
marCenaldakargulTa (omSi dakargvasTan) pensiebisTvis Seadgina mSp-is
4,3%, rac warmoadgens gazrdil maCvenebels 2007 wels mSp-is 2,9
procentTan SedarebiT, rac mniSvnelovanwilad ZiriTadi pensiis
momatebis Sedegia. faqtobrivi monacemebi gviCvenebs, rom pensiebi
siRaribisa da uTanasworobis Semcirebis mniSvnelovani saSualebaa.
250. 2012 wlis saxelmwifo biujetis saboloo variantSi erT-erTi
ZiriTadi Sesworeba dakavSirebuli iyo axal sapensio gegma-paketTan,
romelic gulisxmobs minimaluri yovelTviuri pensiis gazrdas
amJamindeli 100 laridan 125 laramde da samedicino dazRvevis vauCerebis
dafinansebas 15 lariT yvela pensionerisTvis, 2012 wlis seqtembridan
dawyebuli.
106
danarTi 11. aRdgenis gegma - mokle, saSualo da grZelvadiani aRdgenis saWiroebebi da
prioritetuli qmedebebi seqtorebis mixedviT
soflis meurneoba da saarsebo saSualebebi – saSualo da grZelvadianiaRdgenis prioritetebi da qmedebebi (2014 wlis ivlisis CaTvliT)amocana: stiqiuri ubedurebis gamoyeneba SesaZleblobad, rom Camoyalibdes soflis meurneobis mdgradi seqtori, romelicSeZlebs modernizebisa da konkurentunarianobis xelSewyobas.
aqtivobebi(Tanmimdevrobaprioritetebis
mixedviT)
savaraudomoTxovnebi[‘000 lari]
ganxorcielebissaorientacio
vadebi
mTavari Semsrulebeli am seqtorSi arsebuliiniciativebi dapartniorebi
Sedegebis/samuSaos
mimdinareobis
rekomendebuli
maCvenebeli
sirTuleebi/riskebimiznebis
miRwevisas
dazaralebulifermerebisfuladikompensaciiTdaxmarebafinansuri dasxvasirTuleebisdasaZlevad (ix.danarTi 1.ganxorcielebisrekomendebulisaSualebebi).
24,927 dasrulebulia
soflis meurneobissaministro/ regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro/finansTasaministro
fuladiSenatanianazRaurebulia100%-iT
treningi dakonsultaciebifermerebisaTvisTu rogor undaaRadginon
0,11
2013 wlis me-3kvartali – 2014wlis me-4kvartali
resurscentrebi, CAREda gaeros ganviTarebisprograma (UNDP)
mTavrobis mxardaWerasakonsultaciomuSaobaSi _ UNDP-ismxardaWeriT kaWreTisprofesiuli
gasvliTmecadineobazedamswrefermerebis
fermerebi ardadiangasvliTmecadineobebzeda amdenad,
107
dazianebulikulturebi daukeTesifermeruligamocdilebisgaziareba.
swavlebis centrissakonsultaciomomsaxureba
raodenoba arasakmarisadrwyaven dasasuqiTanoyierebenniadags.
ukanaskneliqariSxlisSemdegdamzRvevebisagan miRebuliarasakmarisianazRaurebaasustebsdazRvevismimarT ndobas.
fungicidebismiwodebiTmosavliszaralisSeCereba damosavlisaRdgenaSidazaralebulifermerebisdaxmareba.
3,150 dasrulebuliasoflis meurneobissaministro
fermerebisraodenoba,romelTacmiiRessawvavi dafungicidebi.
fermerebsSeiZlebadasWirdeTinformaciafungicidebissworadgamoyenebasTandakavSirebiT,rom SemTxveviTvinme armoiwamlos.
finansuri dasxvasirTuleebisdaZlevaSidaxmarebasasoflo-sameurneosesxebzeprocentebisgadaxdisSeRavaTianiperiodis
5,198 dasrulebuliasoflis meurneobissaministro/ finansTasaministro da bankebi
niSnavs Tu araSeRavaTianiperiodi imas,rom fermerebsar eqnebaTgadasaxdeliam wlisprocentebisasoflo-sameurneosesxebze?magram
108
uzrunvelyofiT fermerebsSesaZloahqondeTarasasoflo-sameurneosesxebi,romelTagadaxdacuWirTmosavlisstiqiiTganadgurebisgamo.
finansurikompensaciispraqtikisgaumjobeseba(sabaraTosistema).
2013-2014
soflis meurneobissaministro/regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro
ojaxebisaTvissawarmoosaSualebebisada teqnikisxelmisawvdomoba
damokidebuliasituaciaze
2013-2014
soflis meurneobissaministro, soflismeurneobis proeqtebismarTvis saagento
zaralis SesaxebmonacemebisSegrovebisgaumjobeseba daaRdgeniTRonisZiebebSimonawileoba
soflis meurneobissaministro/adgilobrivixelisufleba/msofliobanki, gaerosganviTarebis programa,gaeros bavSvTa fondida sxva organizaciebi,romlebicmonawileobdnenerTobliv SefasebaSi
109
soflis meurneoba da saarsebo saSualebebi – saSualo dagrZelvadiani aRdgenis prioritetebi da qmedebebi (2017 wlisivlisis CaTvliT)
aqtivobebi(Tanmimdevrobaprioritetebis
mixedviT)
savaraudooxarjebi
ganxorcielebissaorientacio vadebi
mTavariSemsrulebeli
seqtorSiarsebuli
iniciativebida
partniorebi(mimdinare
dafinanseba)
Sedegebis/samuSaos
mimdinareobis
rekomendebuli
maCvenebeli
sirTuleebi/
riskebimiznebismiRwevis
as
2013 2014 2015 2016 2017
codnisa dagamocdilebisgaumjobesebulimarTva;saTburebis dasaCvenebeli/saganmanaTleblocentrebis Seqmna,sadacwarmodgeniliiqnebamaRalmosavlianidamaRalefeqturijiSebi dagamoyenebuliiqnebaTanamedroveteqnologiebi.
192, 000 lari(UNDP)
x x x
soflismeurneobissaministro,ganaTlebisa damecnierebissaministro,soflismeurneobissaministroSiarsebulisakonsultaciocentrebi (54municipalit.),regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro,adgilobrivixelisufleba,UNDP
UNDP-mganaxorcielaproeqti`profesiulisaswavlocentrebismodernizaciis programa~
imklientebis,fermerebisraodenoba,visTvisacxelmisawvdomi gaxdamaRalixarisxiskulturebi,direqtivebidasaxelmZRvaneloebi.
profesiuliganaTlebiscentrebsSorisTanamSromloba
110
soflisinfrastruqturiskerZod,sadrenaJosistemebisgaumjobesebaklimatiscvlilebasTandakavSirebulisafrTxeebisa dazemoqmedebismimarT soflismeurneobisseqtorebismdgradobisgasaZliereblad.
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro/soflis meurneobissaministro/adgilobrivixelisufleba
riskisgandazRvevisa damosavlisdazRvevisfermerebisTvisxelmisawvdomiSesaZleblobebisgaumjobeseba.
x x xsoflismeurneobissaministro /UNDP
SDC-isdafinansebuli proeqti`profesiulisaswavlocentrebisada soflismeurneobissakonsultacio centrebismodernizacia~.
111
wyaldidobis kontroli – moklevadiani aRdgenis prioritetebi daqmedebebi (2014 wlis CaTvliT)amocanebi:
1. municipaluri infrastruqturis aRdgena ekonomikuri zrdisa da cxovrebis pirobebis xelSewyobisTvis.
2. bunebrivi resursebis efeqturi gamoyeneba da saqarTvelos garemos dacva, amasTan, SeZlebisdagvarad,katastrofebis riskis minimumamde dayvana.
aqtivobebisavaraudomoTxovnebi[‘000lari]
ukvegamoyofilibiujeti(saxelmwifo,donorebi anarasamTavroboorganizaciebi)
ganxorcielebissaorientaciovadebi
mTavariSemsrulebeli
am seqtorSiarsebuliiniciativebi dapartniorebi
Sedegebis/samuSaosmimdinareobisrekomendebulimaCvenebeli
sirTuleebi/riskebimiznebismiRwevisas
mdinareTelavisxevisnapirebisgamagreba:- mdinariszemowelSiarsebulibaraJisgasufTavebanatanisgan;- betonissafarvelisdageba;- mdinarisqvemowelSiarxisgasufTavebanatanisgan.
700036,844.33 aSSdolari/UNDP 2012/2013
sagzaodepartamenti/Telavismunicipalite-ti
mdinarisnapirebisgamagrebasTandakavSirebiTdepartamentsaqvsgrZelvadianigegmebi.
UNDP-isproeqtis _`swrafireagireba 2012wliskatastrofebzesaqarTveloSi~ _farglebSimomzadda q.Telavisa daTelavismunicipalitetiswyaldidobis/wyalmovardnis/Rvar
saproeqtoangariSi,miRebuligancxadebebi,samuSaosSesrulebisuflebisminiWeba,SesrulebulisamuSaoebi
ZiriTadproblemaswarmoadgensbiujeti
112
cofissaSiSroebisrukebi; md.TelavisxevisRvarcofisa dawyaldidobissakontrolosistemissaproeqtoangariSi.
saSiSroebisrukebi moamzadagaremosa dabunebriviresursebisdacvissaministrosgaremos dacviserovnulmasaagentom.
md. vanTasnapirebisgamagrebagabionebismeSveobiT.
100
dawyeba2014 welsdadasruleba1,5 TvisSemdeg
sagzaodepartamenti damunicipaliteti
departamentsmdinarisnapirebisgamagrebasTandakavSirebiTgrZelvadianigegmebi aqvs.
saproeqtoangariSi,miRebuligancxadebebi,samuSaosSesrulebisuflebisminiWeba,SesrulebulisamuSaoebi
ZiriTadproblemaswarmoadgensbiujeti
md. TurdozegabionebisaRdgena daxelaxla ageba;mdinariskalapotisnatanisgangawmenda.
1900
dawyeba2014 welsdadasruleba8 TvisSemdeg
sagzaodepartamenti/municipaliteti
departamentsmdinarisnapirebisgamagrebasTandakavSirebiTgrZelvadianigegmebi aqvs.
saproeqtoangariSi,miRebuligancxadebebi,samuSaosSesrulebisuflebisminiWeba,
ZiriTadproblemaswarmoadgensbiujeti
113
SesrulebulisamuSaoebi
Telaviszuzumbosteritoria –betonisblokebismoxsna da maTimoTavsebamarjvenamxares napirisdasacavad.
- napirebisgasamagreblad gabionebismowyobamdinarisqvemowelSi;
- marcxenamxaresbetoniskedlisaSeneba;
- patara xidisxelaxlaageba.
300
dawyeba2013 wels,2 TveSi dadasruleba7 TvisSemdeg.
sagzaodepartamenti damunicipaliteti
departamentsmdinarisnapirebisgamagrebasTandakavSirebiTgrZelvadianigegmebi aqvs.
saproeqtoangariSi,miRebuligancxadebebi,samuSaosSesrulebisuflebisminiWeba,SesrulebulisamuSaoebi
ZiriTadproblemaswarmoadgensbiujeti
md. buSeTisnapirebisgamagreba.
100 100Sesrulebulia
sagzaodepartamenti/municipaliteti
mSeneblobadasrulebulia
problemebiar aris
sofelikondoli –dangreuliabetonissafarveli.
150 150Sesrulebulia
sagzaodepartamenti/municipaliteti
mSeneblobadasrulebulia
problemebiar aris
114
wyaldidobis kontroli: saSualo da grZelvadiani aRdgenisprioritetebi da qmedebebi (2017 wlis ivlisis CaTvliT)
aqtivobebisavaraudoxarjebi
ganxorcielebissaorientacio vadebi
mTavariSemsrulebeli
am seqtorSiarsebuliiniciativebidapartniorebi(mimdinaredafinanseba)
Sedegebis/samuSaosmimdinareobisrekomendebuli maCvenebeli
sirTuleebi/riskebimiznebismiRwevisas
2013 2014 2015 2016 2017
yvarelismunicipaliteti:md. durujisnapirebisgamagreba danatanisagangawmenda.
8,2 mln.lari
,====== ------ ------
---- ===sagzaodepartamenti
municipalitetis 5% dacentralurimTavrobis95%
mSeneblobisdaproeqtebadadagegmva _2013,mSenebloba _2014-2016
dafinansebismiRebamTavrobisgan
lagodexismunicipaliteti:md. kabalisnapirebisgamagreba danatanis amoReba.
5,1 mln.lari
,======
--------
---------- ===
sagzaodepartamenti
municipalitetis 5% dacentralurimTavrobis95%
mSeneblobisdaproeqteba dadagegmva _2013,
mSenebloba _2014-2016
dafinansebismiRebamTavrobisgan.
siRnaRismunicipaliteti:anagis dabodbisxevismdinareebisnapirebisgamagreba.
3,2 mln.lari
,======
--------
---------- ===
sagzaodepartamenti
municipalitetis 5% dacentralurimTavrobis95%
mSeneblobisdaproeqteba dadagegmva _2013,
mSenebloba _2014-2016
dafinansebismiRebamTavrobisgan.
axmetismunicipaliteti _md. xodaSenisnapirebis
922,700lari
dasrulebulia
sagzaodepartamenti
municipalitetis 5% dacentralurimTavrobis
mSeneblobisdaproeqtebadadagegmva.
dafinansebismiRebamTavrobisgan.
115
gamagreba orubanze:
- alaverdissamonastrokompleqsTan;
- Rvinis qarxana`badagonTan~.
95%
dedofliswyarosmunicipaliteti:md. alazanisnapirebisgamagreba orubanze:- `kaklis yure~- jamparaCais
SesarTavTan.
847,900
mimdinareobs
sagzaodepartamenti
municipalitetis 5% dacentralurimTavrobis95%
mSeneblobisdaproeqteba dadagegmva _2013,mSenebloba _2014-2016
dafinansebismiRebamTavrobisgan.
siRnaRismunicipaliteti:md. alazanisnapirebisgamagreba.
4,5 mln.lari
,======
--------
----------
===
sagzaodepartamenti
municipalitetis 5% dacentralurimTavrobis95%
mSeneblobisdaproeqteba dadagegmva _2013,
mSenebloba _2014-2016
dafinansebismiRebamTavrobisgan
gurjaanismunicipaliteti:mdinarisnapirebisgamagreba.
0,20 mln.lari
,======
--------
----------
===
sagzaodepartamenti
municipalitetis 5% dacentralurimTavrobis95%
mSeneblobisdaproeqteba dadagegmva _2013,mSenebloba _2014-2016
dafinansebismiRebamTavrobisgan
mdinareTaWalebis marTvisprogramisSemuSaveba
garemosdacviserovnulisaagento/municipaliteti
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministroUNDP
dafinansebisganawileba
116
wyaldidobisriskis marTvisgegmis SemuSaveba-ganaxleba
municipaliteti
garemosdacviserovnulisaagento,regionuliganviTarebisa dainfrastrquturissaministro.UNDP
dafinansebisganawileba
117
ganaTleba: moklevadiani aRdgenis prioritetebi da qmedebebi (2014 wlisCaTvliTamocana: stiqiuri ubedurebiT dazaralebuli axalgazrdobis konkurentunarianobis gazrda maRali xarisxis saganmanaTlebloinfrastruqturis, ganaTlebisa da saskolo masalebis mudmivad xelmisawvdomobis uzrunvelyofis gziT.aqtivobebi ukve
gamoyofilibiujeti(saxelmwifo,donorebi anarasamTavroboorganizaciebi)
ganxorcielebissaorientaciovadebi
mTavariSemsrulebeli
am seqtorSiarsebuliiniciativebidapartniorebi
Sedegebis/ samuSaosmimdinareobisrekomendebulimaCvenebeli
sirTuleebi/riskebimiznebismiRwevisas
umaRlesi ganaTlebasaSualo ganaTleba
infrastruqturisaRdgena 15dazaralebulskolaSi:
- 11 _ TelavismunicipalitetSi,- 3 _ gurjaanismunicipalitetSi,- 1 _ lagodexismunicipalitetSi
738,225, 29lari
dasrulebuliasaqarTvelosganaTlebisada mecnierebissaministro
skolebis raodenoba,sadac aRadginesinfrastruqtura
moTxovnilidafinansebisgamoyofa,
miwodebisTvisarasakmarisivadebi,
moTxovnebTandakavSirebiTsaqarTvelosganaTlebisa damecnierebissaministros dadonorebsSorisSezRudulikoordinacia.
12 dazaralebuliskolisuzrunvelyofaZiriTadi saskoloavejiTa damasalebiT.
dasrulebuliasaqarTvelosganaTlebisada mecnierebissaministro
skolebis raodenoba,sadac ZiriTadimasalebi ukvemiwodebulia
moTxovnilibiujetis dadafinansebiswyaroebisnakleboba,
118
miwodebisTvisarasakmarisivadebi,
moTxovnebTandakavSirebiTsaqarTvelosganaTlebisa damecnierebissaministros dadonorebsSorisSezRudulikoordinacia
12 dazaralebuliskolisuzrunvelyofasaxelmZRvaneloebiT, moswavleebisTvisufasoddasarigeblad.
dasrulebulia saqarTvelosganaTlebisada mecnierebissaministro
monacemebi araris
skolebis raodenoba,romelTac aqvTsaxelmZRvaneloebimoswavleebisTvisufasoddasarigeblad
moTxovnilibiujetisa dadafinansebiswyaroebisnakleboba,
miwodebisTvisarasakmarisivadebi
skolamdeli ganaTleba
infrastruqturisaRdgena 17dazaralebulsabavSvo baRSi:- 14 _ TelavSi- 2 _ gurjaanis
municipalitetSi- yvareli:
monacemebi araris
- lagodexi:monacemebi araris
2012 adgilobrivimunicipalitetebi
monacemebiar aris
aRdgeniliinfrastruqturismqone sabavSvobaRebis raodenoba
adgilobrivi andonorebisdafinansebisnakleboba,miwodebisdabali done
119
17 dazaralebulisabavSvo baRisuzrunvelyofaskolamdeli aRzrdis,dasvenebisa daskolisaTvismosamzadeblad saWiroZiriTadi masalebiT.
monacemebi araris
2012 adgilobrivimunicipalitetebi
UNICEF sabavSvo baRebis
raodenoba, romelTacaqvT ZiriTadisaswavlo masalebi
moTxovnilibiujetis dadafinansebiswyaroebisnakleboba,
miwodebisTvisarasakmarisivadebi,
moTxovnebTandakavSirebiTmunicipalitetebsda donorebsSorisSezRudulikoordinacia
120
ganaTleba: saSualo da grZelvadiani aRdgenis prioritetebi daqmedebebi (2017 wlis ivlisis CaTvliT)
aqtivobebisavaraudoxarjebi
ganxorcielebissaorientacio vadebi
mTavariSemsrulebeli
am seqtorSiarsebuliiniciativebidapartniorebi(mimdinaredafinanseba)
Sedegebis/samuSaosmimdinareobisrekomendebulimaCvenebeli
sirTuleebi/riskebimiznebismiRwevisas
2013 2014 2015 2016 2017
katastrofisriskisSemcirebasTandakavSirebulisakiTxebisintegrireba/gaZlierebasauniversiteto,saSaulo daskolamdeliganaTlebisprogramebSi.
daaxl.300,000
X X
saqarTvelosganaTlebisada mecnierebissaministro
adgilobrivimunicipalitetebi
ECHO, UNICEF,SC, WV,donoriorganizaciebi
(katastrofis riskisSemcirebisswavlebisarsebulistatusiuniversitetebSi,skolebsa daskolamdeliaRzrdisdawesebulebebSi
SezRuduliadamianiseuli,teqnikuri dafinansuripotenciali
sagangeboStabebisCamoyalibeba dasagangebosituaciebismarTvis gegmebisSemuSavebaskolebsa dasabavSvobaRebSi.
daaxl.200,000lari
x x
saqarTvelosganaTlebisada mecnierebissaministroSss sagangebosituaciebismarTvisdepartamentiadgilobrivimunicipalitet
im skolebisprocentulimaCvenebeli,romelTacaqvT gegmebi
SezRuduliadamianiseuli,teqnikuri dafinansuripotenciali
121
janmrTeloba da socialuri dacva: moklevadiani aRdgenisprioritetebi da qmedebebi (2014 wlis CaTvliT)maRali xarisxis mosaxerxebeli, modernizebuli da xelmisawvdomi jandacvisa da socialuri momsaxurebis uzrunvelyofastiqiuri ubedurebiT dazaralebuli yvela adamianisTvis
aqtivobebisavaraudomoTxovnebi[‘000lari]
ukvegamoyofilibiujeti(saxelmwifo,donorebi anarasamTavroboorganizaciebi)
ganxorcielebissaorientaciovadebi
mTavariSemsrulebeli
am seqtorSiarsebuliiniciativebi dapartniorebi
Sedegebis/samuSaosmimdinareobisrekomendebulimaCvenebeli
sirTuleebi/riskebimiznebismiRwevisas
stiqiuriubedurebiTdazaralebulisazogadoebrivijandacvis 8centris aRdgena.
148,360lari
148,360 lari dasrulebulia.Sromis,janmrTelobisa dasocialuridacvissaministro
donoriorganizaciebi
aRdgeniliada xelaxlagadaxurulia8 obieqti.
sazogadoebrivijandacvis 8centris aRWurvaZiriTadisamedicinoteqnikiT (mag.,eleqtrokardiografiT,sasworebiT,macivrebiT).
4,000 lari donoriorganizaciebi
Sesyidulia 2eleqtrokardiografi.
socialuraddaucveli yvelamosaxlisuzrunvelyofasamedicinodaxmarebiT.
453,4.23lari
4534.23 lari dasrulebulia.
Sromis,janmrTelobisa dasocialuridacvissaministro
122
jandacva da socialuri sakiTxebi: saSualo da grZelvadianiaRdgenis prioritetebi da qmedebebi (2017 wlis ivlisis CaTvliT)
aqtivobebisavaraudoxarjebi
ganxorcielebissaorientacio vadebi
mTavariSemsrulebeli
seqtorSiarsebuliiniciativebidapartniorebi(mimdinaredafinanseba)
Sedegebis/samuSaosmimdinareobisrekomendebulimaCvenebeli
sirTuleebi/ riskebimiznebismiRwevisas
2013 2014 2015 2016 2017
sazogadoebrivijandacvis 6centris aRWurvaZiriTadisamedicinoteqnikiT (mag.,eleqtrokardiografiT, sasworiTda a.S. – jer araris SeyvanilimacivrebisRirebuleba).
12,000 12,000
Sromis,janmrTelobis dasocialuridacvissaministro
donoriorganizaciebi
sazogadoebrivijandacvis 6centrisaTanadod iqnaaRWurvili.
sazogadoebrivijandacvis yvelacentris aRWurvasabazokompiuteriT.
10,000 10,000
Sromis,janmrTelobis dasocialuridacvissaministro
donoriorganizaciebi
sazogadoebrivijandacvis 6centrisaTanadod iqnaaRWurvilikompiuterebiT.
wylisinfeqciebTan,higienisnormebTan,fsiqosocialurproblemebTandakavSirebulikampaniebi.
30,000 10,000 5,000 5,000 5,000 5,000
Sromis,janmrTelobisa dasocialuridacvissaministro
gaerossaagentoebi,migraciissaerTaSorisoorganizacia(IOM),sayovelTaodaxmarebisa
codnis,damokidebulebis da praqtikis(KAP)kvlevisgamoyenebiTCatarebulikampaniebisraodenoba
123
daSemweobisasociacia(Care),gadavarCinoT bavSvebi(Save theChildren),USAID
sagangebomdgomareobisa dastiqiuriubedurebebisTvismzadyofnisSesaZleblobebisgazrda.
10,000 5,000 5,000
Sromis,janmrTelobis dasocialuridacvissaministro
gaerossaagentoebi,migraciissaerTaSorisoorganizacia(IOM),sayovelTaodaxmarebisadaSemweobisasociacia(Care),gadavarCinoT bavSvebi(Save theChildren),USAID
codnis,damokidebulebis da praqtikis(KAP)kvlevisgamoyenebiTCatarebulikampaniebisraodenoba
124
katastrofis riskis Semcireba – moklevadiani aRdgenis prioritetebida qmedebebi (2013-2014)amocana: katastrofis Sedegebis gamoyeneba sxvadasxva seqtoris regionuli da municipaluri xelisuflebis warmomadgenlebissakiTxebSi ufro Rrmad gasaTviTcnobiereblad.
aqtivobebi(prioritetebismixedviT)
savaraudomoTxovnebi[‘000 lari]
ukve gamoyofilibiujeti (saxelmwifo,donorebi anarasamTavroboorganizaciebi)
ganxorcielebissaorientaciovadebi
mTavariSemsrulebeli
am seqtorSi arsebuliiniciativebi dapartniorebi
katastrofis riskis Semcirebis integrireba strategiebsa da ganviTarebis xedvebSi
1.katastrofisriskis SemcirebisintegrirebakaxeTis regionuliganviTarebisgegmaSi –teqnikuridaxmarebakatastrofisriskis SemcirebissakiTxebissxvadasxva dargSiintegrirebasTandakavSirebiT, misiSemdgomidadgegmvisa dabiujetirebismizniT.
3-6 Tve
kaxeTis adgilobrivixelisufleba/regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro
UNDP, GiZ,garemosa dabunebriviresursebisdacvissaministro/garemoserovnulisaagento, CENN,msoflio banki
katastrofis riskisSemcirebisgaTvaliswinebaregionuliganviTarebisdargobriv(prevencia/SerbilebisCaTvliT) da zogad(mzadyofna/reagireba)gegmebSi.
arasakmarisiadamianiseuli resursebiregionul/municipalurdoneze;arasakmarisi interesi daCarTulobaregionis/municipalitetisdainteresebuli pirebismxridan.
2. katastrofisriskis SemcirebisSesaxebcnobierebisamaRlebisstrategiis
12 Tve garemosa da bunebriviresursebis dacvissaministro/adgilobrivimunicipaliteti
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro, UNDP,regionuli media,arasamTavrobo
regionulixelisuflebiswarmomadgenlebsaqvT Sesabamisicodna daSesaZleblobebi
arasakmarisi interesi daCarTulobaregionis/municipalitetisdainteresebuli pirebismxridan.
125
SemuSaveba,gamiznuli kaxeTisadgilobrivixelisuflebisa dasazogadoebisaTvis;strategia undamoicavdesgaTviTcnobierebasSemdeg sakiTxebSi:stiqiurimovlenebissaSiSroebisrukebis gamoyeneba;sxvadasxva dargSikatastrofisriskis SemcirebissakiTxebisgaTvaliswineba;miwaTsargebloba;riskebis dayofazonebad, riskisSemcirebispolitikasa damarTvaSimzadyofnissakiTxebisgaTvaliswineba.
organizaciebi,saTemoorganizacia
katastrofis riskisSemcirebisRonisZiebebisgasatareblad.
3. katastrofisriskis SemcirebissakiTxebSiadgilobrivixelisuflebiswarmomadgenlebisinformirebisgazrda dakvalifikaciisamaRlebaspecializirebuliswavlebebis
2013-2014
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro/ efeqtianimarTvis centri/garemosa da bunebriviresursebis dacvissaministro
donoriorganizaciebi
arasakmarisi interesi daCarTulobaregionis/municipalitetisdainteresebuli pirebismxridan
126
meSveobiT.katastrofis riskis Semcirebis sistemis instituciuri gaZliereba
1. kaxeTisregionuli damunicipalurireagirebisgegmebisgaumjobesebismizniTkatastrofazereagirebisSefaseba (aseveSesaZleblobebisgaZlierebasTandakavSirebulisaWiroebebisSefaseba daSesabamisiSesaZleblobebisganviTareba).
2013-2014
kaxeTis regionulixelisufleba/sagangebosituaciebis marTvisdepartamenti/ garemosada bunebrivi resursebisdacvis saministro
UNDP, SDC,garemosa dabunebriviresursebisdacvissaministro/garemoserovnulisaagento,regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro
ganaxlebuliregionuli daadgilobrivisamoqmedo gegma,romelicdafuZnebuli iqnebabolo gamocdilebazeda sagangebosituaciebis marTvisSesaZleblobebisgaumjobesebaregionul damunicipalurdoneebze
arasakmarisiadamianiseuli resursebiregionul/municipalurdoneze;arasakmarisi interesi daCarTulobaregionis/municipalitetisdainteresebuli pirebismxridan
2. katastrofisSedegad miRebulidazianebebisSesaxeb monacemTaSegroveba-Sefasebis,informaciissistematizaciisada uwyebaTa SidakoordinaciisSesaZleblobebisganviTareba.31
2013-2014
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro/ garemosada bunebrivi resursebisdacvis saministro,sagangebo situaciebismarTvis departamenti
adgilobrivixelisufleba/dargobrivisaministroebi,donoriorganizaciebi
arasakmarisiadamianiseuli resursebiregionul/municipalurdoneze;arasakmarisi interesi daCarTulobaregionis/municipalitetisdainteresebuli pirebismxridan
31 am moqmedebis CarTvis winadadeba Semoitana ganaTlebis mimarTulebiT momuSave gundma 2013 wlis 17 ivliss CatarebulsaWiroebebis erToblivi Sefasebis Semajamebel seminarze.
127
katastrofis riskis Semcireba – saSualo da grZelvadiani aRdgenisprioritetebi da qmedebebi (2017 wlis ivlisis CaTvliT)amocana: katastrofis SemTxvevis gamoyeneba, rogorc regionuli/municipaluri xelisuflebebisa da momijnave seqtorebisgaTviTcnobierebis gasaRrmavebeli SesaZlebloba.
aqtivobebi(prioritetebis mixedviT)
savaraudo vadebi
mTavariSemsrulebeli
am seqtorSi arsebuliiniciativebi dapartniorebi
Sedegebis/samuSaosmimdinareobisrekomendebulimaCvenebeli
sirTuleebi/ riskebimiznebis miRwevisas
katastrofis riskis Semcirebis sakiTxebis integrireba strategiebsa da ganviTarebis xedvebSi
riskebis dayofaregionul zonebad(riskis/safrTxeebisSefaseba da Sesabamisirekomendaciebismomzadeba)
2013-2017garemos dacviserovnulisaagento
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro/adgilobrivi municipaliteti
arasakmarisi finansuriresursebi
katastrofis riskisSemcirebis Sesaxebcnobierebis amaRlebisstrategia (romelicgamiznulia rogorcerovnuli, regionulixelisuflebisTvis, isezogadadsazogadoebisTvis)SemuSavebuli daganxorcielebulia(gagrZeleba mokle vadisgasvlis Semdeg)
2013-2017
garemosa dabunebriviresursebisdacvissaministro
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro, UNDP,regionuli media,arasamTavroboorganizaciebi, saTemoorganizaciebi
xelisuflebaacnobierebs, romsaWiroa katastrofisriskis Semcirebagaxdesmravalseqtorulikoncefcia
Sesabamisi uwyebebisarasakmarisi CarTuloba
katastrofis riskis Semcirebis koordinacia
128
1. makoordinebelisaministros gansazRvrada katastrofis riskisSemcirebis erovnuliplatformis Seqmnahiogos samoqmedoCarCoprogramisSesabamisad.
2013-2015
garemosa dabunebriviresursebisdacvissaministro
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro, sagangebosituaciebis marTvisdepartamenti,arasamTavroboorganizaciebi,UNDP
makoordinirebelisaministro damoqmedi erovnuliplatforma
SesabamisistruqturebisarasakmarisiCarTuloba;arasakmarisiprioritetebi/daintereseba katastrofis riskisSesamcirebladSesaZleblobebisganviTarebisTvis
katastrofis riskis Semcirebis sistemis instituciuri da organizaciuli gaZliereba
1.katastrofis riskisSemcirebasTandakavSirebulikanonmdeblobis Seswavlada harmonizacia.
2013-2015
garemosa dabunebriviresursebisdacvissaministro/sagangebosituaciebismarTvisdepartamenti
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro, sagangebosituaciebis marTvisdepartamenti,arasamTavroboorganizaciebi,UNDP
harmonizebulisakanonmdeblo baza
2. riskis marTvis erTianiregionuli damunicipaluri gegmebisSemuSaveba-ganxorcieleba,sadac katastrofisSemdgomi aRdgenisaTvisgaTvaliswinebuli iqnebafinansuri rezervebi.
2013-2017
sagangebosituaciebismarTvisdepartamenti
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro, UNDP,sagangebo situaciebismarTvis departamenti,garemosa da bunebriviresursebis dacvissaministro/ garemoserovnuli saagento
katastrofis riskismarTvisyovelwliuradganaxlebadi erTianiregionuli daadgilobrivi gegmebi
3. kaxeTis magaliTzewyaldidobis/wyalmovardnis adreuligafrTxilebis sistemisSeswavla da sxvadasxva
2014
garemos dacvissaministro/sagangebosituaciebismarTvis
UNDP, garemosa dabunebrivi resursebisdacvis saministro/garemos erovnulisaagento,
SemuSavebuliawyaldidobis,wyalmovardniszianisganreabilitaciis
129
alternativisxarjTsargeblianobisanalizi.
departamenti/regionulixelisufleba
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro
samoqmedo gegma
4. kaxeTSi sxvadasxvastiqiis momcveliadreuli gafrTxilebissistemis Seqmnamosaxleobis mzadyofnisada adaptaciisgaumjobesebis mizniT.
2014-2017
garemos dacvissaministro/sagangebosituaciebismarTvisdepartamenti
regionuliganviTarebisa dainfrastruqturissaministro, GiZ, USAID,regionulixelisufleba
hidrometeorologiuri riskis winaSemdgomi mosaxleobisadreuligafrTxilebisa dadrouliSetyobinebisinstituciuriSesaZleblobebiganviTarebulia/kaxeTSigaumjobesebuliaadreuligafrTxilebismeqanizmebi.
5.katastrofis/klimatisriskis analiziTiToeuli seqtoris(soflis meurneoba,jandacva, ganaTleba)mixedviT da SerbilebisRonisZiebebis dadgena(mag., dazRveva, setyvissawinaaRmdego bade,sadrenaJe sistema,nargavebis specialuradSerCeva, sajaro Senobebis
2013-2015
garemosa dabunebriviresursebisdacvissaministro/TiToeulidargisSesabamisisaministro
dargobrivisaministroebi,donori organizaciebi
momijnave seqtorebSigaTvaliswinebuliakatastrofis/klimatis cvlilebis riskisSefasebebi dadadgeniliaSemarbilebeli/prevenciuli zomebi.
130
gamagreba, usafrTxoskolebi)32
katastrofis riskis Semcirebis dafinanseba
1. katastrofis riskisSemcirebis dafinansebisstrategiebis Seswavla dadanergva saqarTveloSi(dazRveva, aRdgeniTisamuSaoebisaTvisgankuTvnili sarezervofondi, mikrodafinansebada a.S.)
2013-2017
regionuliganviTarebisadainfrastruqturis saministro
dargobrivisaministroebi,donoriorganizaciebi,arasamTavroboorganizaciebi
bunebrivisaSiSroebis/klimaturi safrTxeebisSemcirebisdafinansebisstrategia
arasakmarisi finansurida adamianiseuliresursebi
32 katastrofis/klimatis cvlilebis riskis marTvis aseTi yovlismomcveli analizi angariSSi mocemulia soflis meurneobis
seqtoris TavSic.