qartuli ena da literatura -...
TRANSCRIPT
1
qarTuli ena da literatura
V klasis saxelmZRvanelo
avtor-Semdgenlebi: vaxtang rodonaia nino nakudaSvili avTandil arabuli marine xuciSvili
2011
qarTuli ena da literatura
V klasis saxelmZRvanelo
avtor-Semdgenlebi: vaxtang rodonaia nino nakudaSvili avTandil arabuli marine xuciSvili
redaqtorebi: maia jaliaSvili
fati firuaSvili
mxatvari: mariam jandieri
kompiuteruli
uzrunvelyofa qeTevan gogava
Yydis garekanze gamoyenebulia esma onianis ferweruli namuSevari.
3
I Tavi. gogonebi da biWebi
eTeri _ revaz inaniSvilis ....................................................... 11nisli zmorebiT adga miwidan _ SoTa niSnianiZis ........ 15ukuRma daWedili _ revaz inaniSvilis .............................. 18fexqveS gaTela Semodgomam xeWeWurebi _ SoTa niSnianiZis .............................................. 22miranduxti _ revaz inaniSvilis .......................................... 26uTauri biWis Tavgadasavali _ otia ioselianis .......... 37kargi var _ xalxuri ................................................................. 44saqmeze weli gwydebao _ xalxuri ...................................... 45ganelebuli koconi _ givi buTxuzis ................................ 47kacad maSin xar saqebi _ ilia WavWavaZis .......................... 52SromiT da simamaciT _ xalxuri .......................................... 53 enis samyaroSi
sityva da Jesti GCvens cxovrebaSi ....................................... 16sityva .............................................................................................. 23sityvis mniSvneloba ................................................................. 35sityva sxvadasxva mniSvnelobiT ......................................... 45sinonimebi ..................................................................................... 53
II Tavi. deda, mSobliuri garemo
iavnanam ra hqmna?! _ iakob gogebaSvilis .......................... 57iavnana _ xalxuri ...................................................................... 86GCveni qarTuli _ sityvaqarguli _ ioseb noneSvilis 87GCemi Tavgadasavali _ akaki wereTlis ................................ 88deda _ aleko Sengeliasi ........................................................ 116dedas _ giorgi leoniZis ....................................................... 117
enis samyaroSi
sinonimebis SerCGeva .................................................................. 71sinonimTa Serwyma ...................................................................... 75antonimebi .................................................................................... 79sityvaTa warmoqmna ................................................................. 106rTuli sityvebis marTlwera .............................................. 114
III Tavi. saxelovani winaprebi
vaxtang mefe _ xalxuri ......................................................... 121vaxtang mefe _ SoTa niSnianiZis ......................................... 122
Sinaarsi
4
Tamaris droSa gaSales _ grigol orbelianis ............. 123nikoloz gostaSabiSvili _ ilia WavWavaZis ................. 126mtris Zleva _ ilia WavWavaZis ............................................ 132aseTi dari Tu iyo maSin _ ana kalandaZis ...................... 134Tbilisi _ oTar WilaZis ........................................................ 137krwanisis yayaCGoebi _ lado asaTianis ............................ 138sizmari _ akaki wereTlis ...................................................... 140cxovreba mefeT-mefe daviTisi _ ucnobi avtoris ..... 143vaJkacsa guli rkinisa _ xalxuri .................................... 144kidevac daizrdebian _ xalxuri ....................................... 145
enis samyaroSi
winadadeba ................................................................................... 125winadadebis intonacia da sasveni niSnebi .................... 133 winadadebis wevrebi ................................................................ 136 martivi da rTuli winadadeba ............................................ 141 winadadebis swori warmoTqma da sasveni niSnebi ...... 146
IV Tavi. SoTa da saba
vefxistyaosani _ SoTa rusTavelisambavi rostevan arabTa mefisa ........................................... 149sibrZne-sicruisa _ sulxan-saba orbelianisigav-arakebi: usamarTlo Sirvan Sahi ............................. 156mefe da avsityva ........................................................................ 159ormoSi GCagdebuli mefe ........................................................ 161eniT dakodili .......................................................................... 164utkbesi da umwaresi ............................................................... 165
enis samyaroSi
sityvaTa klasebi ...................................................................... 153roca sityva formas icvlis ................................................ 154arsebiTi saxeli ........................................................................ 158arsebiTi saxelis jgufebi ................................................... 160bruneba ......................................................................................... 162saxelis mravlobiTi ricxvi
V Tavi. ra xdeba zRaparSi?
zRapari gerisa da dedinacvlisa _ xalxuri ............... 169sabralo dedabrisasa _ xalxuri ...................................... 180pepela _ guram petriaSvilis .............................................. 184
5
enis samyaroSi
Tandebuli da maTi daniSnuleba ...................................... 178zedsarTavi saxeli .................................................................. 179zedsarTavi saxelis bruneba arsebiTTan erTad ........ 180ricxviTi saxeli ....................................................................... 188rigobiTi ricxviTi saxeli .................................................. 189
VI Tavi. adamiani da buneba
aragvs _ nikoloz baraTaSvilis ......................................... 193gazafxul iyo maSina _ xalxuri ........................................ 195 Svlis nukris naambobi _ vaJa-fSavelasi ....................... 196TuTa _ ana kalandaZis ............................................................. 214muxa _ revaz inaniSvilis ....................................................... 215celi kivis _ galaktion tabiZis ......................................... 218qari hqris _ galaktion tabiZis .......................................... 221gazafxuli _ ilia WavWavaZis ............................................... 223gazafxuli _ vaJa-fSavelasi ............................................... 224
enis samyaroSi
nacvalsaxeli ............................................................................ 195GCvenebiTi nacvalsaxeli ....................................................... 198kuTvnilebiTi nacvalsaxeli .............................................. 202zmna ................................................................................................. 206moqmedeba da moqmedi pirebi ............................................... 209pirebis Sewyoba zmnasTan ..................................................... 213zmnis cvla pirebis mixedviT .............................................. 218zmna da moqmedebis dro ......................................................... 222zmniswini ..................................................................................... 225
VII Tavi. pirispir
gaRmivlebi _ goderZi Coxelis ........................................... 229bibliuri istoria _ iakob gogebaSvilis mixedviT ..... 236
enis samyaroSi
kuTvnilebis gamoxatva zmnis formebiT ....................... 241mravlobiTSi fuZemonacvle zmnebi ................................ 246
6
g i l o c a v T !
Sen ukve mexuTeklaseli xar da xelSi axali saxelmZ Rva-nelo giWiravs. aq uamravi saintereso ram gelis: wa i kiTxav moTxrobebsa da leqsebs Seni Tanatolebis, gmiri winapre-bis, adamianis umcrosi megobrebis _ cxovelebisa da frin-velebis _ Sesaxeb; iswavli, rogor dawero moTxroba, ro-gor gadmosce vrceli teqsti mokled da rogor Caasworo Seni naweri; gaigeb, ra aris Tema, dedaazri, sakvanZo sit-yvebi da, rac mTavaria, iswavli, ra unda gaakeTo imisaT-vis, rom ukeT gaigo, rasac kiTxulob, anu iswavli kiTxvis strategiebs.
maS ase, daviwyoT!
kiTxvis strategiebi
strategia moqmedebis gegmaa, romelic unda gamoiyeno kiTxvis dawyebamde, kiTxvis dros da kiTxvis damTavrebis Semdeg.
kiTxvis dawyebamde
� gadaaTvaliere teqsti, waikiTxe saTauri, avtoris gvari da saxeli, daakvirdi ilustraciebs;
� scade gamoicno, ris Sesaxeb iqneba masSi saubari;
� gaixsene, ra ici msgavsi teqstebis, mocemuli Temis an avtoris Sesaxeb;
� gansazRvre kiTxvis mizani (ra mizniT kiTxulob te-qsts: ubralod gainteresebs, misi mokle Sinaarsi unda gadmosce, raRacis gageba gsurs, raRac unda iswavlo teqstidan da sxv.).
kiTxvis dros
ifiqre imaze, ra aris teqstSi SenTvis gasagebi da ra _ gaugebari. gamoiyene gagebis strategiebi, kerZod:
7
� Seajame wakiTxuli. dro da dro SeCerdi da dafiqrdi, ra iTqva an ra moxda mniSvnelovani teqstis mocemul monakveTSi;
� dasvi kiTxvebi. dausvi kiTxvebi sakuTar Tavs wakiT-xulis Sesaxeb da scade maTze pasuxis gacema;
� Seamowme gageba. Tu ver gaige, rasac kiTxulob, xe-laxla gadaikiTxe teqstis bundovani monakveTi an gaagrZele kiTxva, iqneb Semdgomma Txrobam mohfinos naTeli SenTvis gaugebar adgils.
kiTxvis damTavrebis Semdeg
imsjele TanaklaselebTan wakiTxulis Sesaxeb. ganmar-te, romeli strategiebi gamoiyene da ratom?
11
waikiTxeT revaz inaniSvilis moTxrobis saTauri, daak vir diT ilustracias (gv. 12). rogor fiqrobT, ras mog viTxrobs mwe rali am nawarmoebSi?
axla waikiTxeT moTxrobis teqsti da SeecadeT su ra Tebis saxiT warmoidginoT is, rasac mwerali gi am bobT.
revaz inaniSvili
eTeri
am soflidan yvelani wavidnen, zogni qalaqSi, zognic aqve ax los, baris soflebSi. marTalia, aTiode saxli jer isev sa xuravmTeli dgas, magram sami saxlis mets yvelas mZime boqlomi adevs, mxolod sami saxlidan amodis xolme dilasaRamos kvamli, im sami saxlidanac orSi wlebisagan aCrdilebad qce uli dedabrebi cxovroben, gamovlen da mwuxared daexatebian derefnis kedelze, xan warbebTan udevT akankalebuli xeli, xan yuris ukan; gamudmebiT viRacas elian, exmaurebian yovel patara Cqams:
_ biWo, gogo! xom aravina xarT mand?daberebulan maTi baRis xeebic _ niavi aqanavebs WianaWam
qer qebs, balaxebSi yria wiTeli vaSlebi, daCamiCebuli1 Savi WanWuri. dampala, Cafexvila2 Robis latnebi,3 Zurwa4 da nari5 mosdebia bilikebs. ezoSi dadis martoobiT gadayruebuli ZaRli, sami Tu oTxi qaTami, erTi ZurwaSexorxlili Txa, xeeb ze modian TiTqosda dakarguli Citbatonebi.6
mxolod mesame saxls etyoba kacis xeli. jer isev nedli rcxilis wneliT aris SemoRobili maRali saCexe,7 Sig cxvrebi bRavian, moTreulia xerxiT moWrili ori veeba wifeli, beberi pantis Zirze mikrulia axaldakluli Txis rqebi, baRi gadaCiCqnilia bariT, _ esesaa odnav svelSi amouRiaT karto
1 daCamiCGebuli _ CamiCad qceuli, damWknari. 2 GCafexvili _ Zveli da Cangreuli.3 latani _ wvrili da grZeli Zeli.4 Zurwa _ balaxi, ikeTebs yviTel da mwvane yvavilebs.5 nari _ eklovani balaxi.6 GCitbatona _ Wreli mgalobeli Citi.7 saGCexe _ SeRobili sadgomi cxvris (pirutyvis).
12
fili. saxlisken midis fexiT gazekili1 biliki, dabali kibis ZirSi, safxekTan, datovebulia fexis talaxi. dadian batebi, indaurebi.
saxlSi cxovroben: mama, deda da aTi wlis gogo eTeri. mama tyismcvelia, deda dabla, meZroxeobis fermaSi2 muSa obs, eTeri meoTxe klasSi swavlobs. rogorc yvela qarTveli gogo, isic morcxvia da ufrosebTan yovelTvis Tavdaxrili dgas. am dros misi cisferi Tvalebi xan erT mxares eZeben ga saqcevs, xan meore mxares. kargad damrgvalebuli loyebi wiTlad aqvs SeSaSruli,3 kidev ufro wiTel xelebs zurgs ukan malavs.
eTeri rom adgeba, deda ukve fermaSia wasuli. SiSveli fe xebiT aiTrevs rezinis Ceqmebs, gaivlgamoivlis, daxedavs indaurebs da batebs, CaiWvriteba saCexeSic _ batkani xom ar moigo romelime cxvarma. derefnis boZze dakidebul pirsabanze daibans xelpirs, SeimSralebs, Caicvams, gamoewyoba saskoled, Caiyris cxel rZeSi purs, Tan Wams, Tan qvabze miyudebul wignSi iyureba. morCeba Wamas, CanTaSi
1 gazekili _ gatkepnili.2 ferma _ saqonlis sadgomi da mosavleli Senoba.3 SeSaSruli _ Sebrawuli.
13
Caawyobs wignebs, puris natexs, vaSlebs, Caicvams wiTel mokle palto sac, moixvevs mosaxvevs, aikidebs CanTas da wava sko laSi.
skolac dablaa, meore sofelSi. gakveTilebi aT saaTze ewyebaT! sanam iq Cava, tyea, TavTavqve Camavali, SewiTlebuli, foTlebSeTxelebuli. midis, dilis cincxal haerSi TiT qos cxviriT miikvlevs gzas, miabuqebs Camoxvavebul aTa si feris foTlebs, waswvdeba wiTlad aRudRudebul1 ku nels,2 pawawa xmaurzedac ki krTeba, dadidebuli TvalebiT iyureba aqeTiqiT. xandaxan mirbis kidec, miifexveba,3 miafaxfaxebs CanTas. vinc ki Sexvdeba, yvela gaRimebuli egebeba, _ midi xar, eTerqalo, skolaSio? eTeri mxolod Tavs uqnevs da ufro bejiTad miadgams nabijebs.
sofelSi Casuls zogjer Tu daemgzavreba romelime mos wavle, umetesad marto midis. Cava xevSi. iq, did lodebs Soris, moCqrialebs lurji mTis wyali, im wyals orjer amohkravs xels, Sesvams cotas da mere cisken mipyrobili TvalebiT daiwyebs aRmarTze asvlas.
aRmarTi arc ki aqvs aTavebuli, gamoCndeba skolac _ da bali, qarTulkramitiani, grZeli, SeTeTrebuli Senoba. sof luri derefnis boZze kidia TiTbris4 mozrdili zari, zed aweria: `wmindao giorgi Semwe meyav me uRirssa winaSe RmrTisa~. ezoSi dgas lamazad asuli cacxvi, iqve _ muxis boZebSi gayrili savarjiSo RerZi, cacxvis qveS _ grZeli ficris skami.
eTeri gulmodgined iwmends fexebs safxekad dagdebul did guTnis saxnisze. mere derefanSi Sedis. derefnis kedelze Camwkrivebulia TeTr materiaze5 yavisferi saRebaviT daxa tuli, gadaxunebuli, gadacrecili suraTebi _ akaki wereTeli (safeTqelTan mitanili lamazi xeliT), vaJafSavela, daniel WonqaZe, egnate ninoSvili, Sio aragvispireli da ekaterine gabaSvili.
eTeri moridebiT gaivlis am suraTebis qveS da dainteresebuli SeaRebs klasis kars. SigniT jer aravin aris, dgas mxolod xuTi carieli merxi (jgufSi cxrani arian), erTic Tunuqis6 daJanguli Rumeli.
1 aRudRudebuli _ aferadebuli.2 kuneli _ ekliani buCqi, isxams Sav nayofs.3 miifexveba _ borZikiT midis.4 TiTberi _ TeTri feris liToni.5 materia _ qsovili.6 Tunuqi _ rkinis furceli.
14
eTeri rom CanTas moixsnis, maSin SemoaRebs kars didTava, dafeTebuli biWi.
_ toye! _ salamiviT Seagebebs eTeri.biWi arafers ambobs, iRimeba.klasis kedelze dabeWdili suraTi kidia. xea ayvavebu
li, xis iqiT traqtori xnavs, naxnavs gundad dastrialeben frin velebi. qveS miwerili aqvs `gazafxuli~.
skolis iqiT moCans Zveli, dangreuli eklesia. nangrevis wverSi afuyuli,1 dardiani ruxi mtredi zis.
eTeri wigns gadaSlis da tuCebis cmacuniT amoikiTxavs:`CineTSi, rogorc iciT, Cinelebi cxovroben, imperato
ric Cineli hyavT...~tuCebi Ria rCeba, saxeze siamovnebis Suqi efineba.mamamisi zemoT, did tyeebSi daabotebs da xeebs yarau
lobs _ unebarTvod aravin moWras.
wavikiTxoT, davfiqrdeT, visaubroT:
1. gamarTlda Tu ara Tqveni molodini? ra gviambo mweralma?
2. sad cxovrobs moTxrobis mTavari gmiri? ra iTqva am soflis Sesaxeb moTxrobis pirvelive winadadebaSi?
3. mwerali yuradRebas adamianis sacxovrisze gvimaxvilebs. ra niSniT gamoirCa aTiod saxli, imaTgan _ sami, im samidan _ ori?
4. vin Cndeba pirvelad sofelSi? vis an ras elian, Tqveni azriT, dedabrebi?
5. gadmoeciT, rogor ixateba xeebi, maTi nayofi, Robe, bilikebi, cxovelebi, frinvelebi _ risi kvali daCnevia yovelive amas?
6. `mxolod mesame saxls etyoba kacis xeli~, _ gveubneba mwerali. sxvagan bilikebs Zurwa da nari mosdebia, am saxls ki `adamianis fexiT gazekili~ biliki miudis. danarCeni gan masxvavebeli detalebi iqneb Tqven daZebnoT.
7. ra aRmoCnda patara eTeris mTavari pirovnuli Tviseba? eTerze saubrisas mis ra garegnul niSnebzea yu radReba gamaxvilebuli?
8. eTeris garegnoba sul ramdenime sityviT daixata. samagierod ra aRwera mweralma zedmiwevniTi sizustiT? ra mizans isaxavs es aRwera?
1 afuyuli _ aq: mxrebaweuli, abuzuli.
15
9. skola meore sofelSia. iq misvlamde gogonam didi gza unda gaiaros. dawvrilebiT aRwereT eTeris gza saxlidan skolamde.
10. skolis kedelze qarTveli mwerlebis portretebi gauk ravT. romeli detalebi iqcevs yuradRebas maT aRweraSi? rogor daukavSirda es portretebi moTxrobis mTavar gmirs?
11. rogor fiqrobT, ratom iRimeba eTeri wignis kiTxvis dros?
12. Tqveni azriT, moTxrobaSi mTavari gmiris cxovrebis erTi, gamorCeuli dRea aRwerili, Tu sxva dReebis msgavsi dRe?
damatebiTi amocanebi
SegiZlia warmoidgino?
gagiWirdaT mwerlis mier `daxatuli~ suraTebis warmodgena? aRwereT, romeli `suraTi~ warmogidgaT Tvalwin yvelaze cxadad am nawarmoebis kiTxvis dros. iyo nawarmoebSi iseTi adgili, romelic ver gaigeT an ver warmoidgineT?
gaxsovdeT: kargi mkiTxveli is aris, visac wakiTxulis TvalnaTliv warmodgena SeuZlia.
savarjiSo: waikiTxeT qvemoT moyvanili leqsi da upasuxeT kiTxvebs:
SoTa niSnianiZe * * * nisli zmorebiT adga miwidan mooqrovili da movercxlili, sarze mamalma xma Caiwminda _ mze gadaylapa Toxlo kvercxiviT.
risi suraTia aRwerili am leqsSi? (gaixseneT, rodis yivis mamali);
rogor gesmiT: `nisli zmorebiT adga miwidan~? rogor warmogidgeniaT nislis `miwidan adgoma~?
rogor fiqrobT, marTla gadaylapa mamalma mze? rogor unda gavigoT poetis es sityvebi?
ras daarqmevdiT am usaTauro leqss?
16
mTavari azri da detalebi
gavixsenoT, rogor iwyeba moTxrobis is abzaci, romelSic eTeris saxlia aRwerili: `mxolod mesame saxls etyoba kacis xeli~,_ gveubneba avtori. Semdeg ki am winadadebaSi gamoTqmuli azris damadasturebeli detalebia CamoTvlili: `jer isev nedli rcxilis wneliT aris SemoRobili maRali saCexe~.., `moTreulia xerxiT moWrili ori veeba wifeli~ da sxv. SeiZleba iTqvas, rom am abzacis mTavari azri mis pirvel winadadebaSia gamoTqmuli, abzacis danarCeni nawili ki am azris gavrcobas, mis TvalsaCinod warmosaxvas emsaxureba.
daimaxsovreT
mTavar azrs abzacis (an teqstis) mTavar saTqmels uwodeben. detalebi ki is mcire nawilebia, romlebic erTian azrs, erTian suraTs qmnian.
weriTi savarjiSo: a) amoiwereT moTxrobis pirveli abzacidan mTavari azris gamomxatveli winadadeba;b) gaagrZeleT da daasruleT abzaci, romlis mTavari azric Semdegi winadadebiT aris gamoxatuli: `eTeri diliT adre dgeba...~
enis samyaroSi
viswavloT sainformacio teqstis wakiTxva da gadmocema.
sityva da Jesti GCvens cxovrebaSi
moTxrobis mixedviT, eTeri morcxvi da uTqmeli gogonaa. igi TavdaxriT dgas xolme ufrosebis win; xolo rodesac ekiTxebian, _ midixar, eTerqalo, skolaSio? _ eTeri mxolod Tavs uqnevs.
riT gansxvavdeba es kiTxva da pasuxi erTmaneTisagan?imiT, rom kiTxva sityvebiT aris gamoxatuli, pasuxi ki _
garkveuli moZraobiT (Tavis daqneviT).gagebinebis mizniT gamoyenebul aseT moZraobebs Jeste
bi ewodeba. Jesti Tavis daqneva niSnavs: `ho, diax~; Tavis gaqneva _ `ara~; Tavis gadaqneva _ `ukmayofileba, dananeba~, xelis awe va _ `salami~...
Jestebis garda, adamianebi TavianT grZnobebs xSirad sa xis nakvTebis moZraobiTac gamoxataven, magaliTad, uk
17
mayofilebis niSnad Subls SeiWmuxnian. saxis nakvTebis aseT moZraobas mimika hqvia.
radganac Jestmimika adamianis cxovrebaSi garkveul ad gils iWerda, is droTa ganmavlobaSi xatovan gamonaTq vamebs dasdebia safuZvlad:
Sublis Sekvra _ wyroma, gabrazeba; warbis aweva _ gaoceba; cxviris abzueba _ dawuneba; piris daReba _ gakvirveba.
daimaxsovreT
sazogadoebaSi Jestmimikis gamoyeneba mosawoni ar aris; mas yvelanairad unda aaridoT Tavi.
ra grZnobas gamoxatavs gamoTqma `Tavi daxara~? ra aris Jesti? ra aris mimika? rogor fiqrobT, rodis da ra mizniT iyenebs adamiani
Jestmimikas?
savarjiSo 1: moZebneT winadadebebSi Jestmimikis gamomxatveli xatovani gamonaTqvamebi da axseniT, ras niSnavs isini:
umcrosma ufro warbi Seikra da risxvam elvsaviT gaurbina saxeze.
ra aqvs dasaRonebeli, rom cxviri CamouSvas?Tayvani sca sworupovars, mis win muxli moiyara.RmerTi ukeTes gazafxuls Segvaswrebs da yvelas Subli
gagvexsneba.
savarjiSo 2: moZebneT Jestebis gamomxatveli gamonaTqvamebi da scadeT sityvebis meSveobiT gadmosceT isini:
magram sulyvelgan me xels miqnevda Cemi patara patarZeuli.
ukmayofilo maswavlebelma warbebi SeiWmuxna.mebaRem RobesTan mdgom biWebs TiTi dauqnia._ ahu! _ Caiqnia xeli ucnobma.aqeT ucecxlo Tafli TiTs gviqnevda: _ modiT, piri Cai
tkbaruneTo!Cven ki TiTiT yels vuwevdiT da ise vexvewebodiT: _ nu
gagvrekav, ar gveZinebao!