Âm thanh

(Qua thời gian thử nghiệm, và cũng để xem tình hình vềkiểm duyệt bản quyền. Từ thời điểm này, tôi sẽ post giáotrình này thường xuyên hơn (1-2 chương/tháng) và bỏ mụcphải đăng ký để đọc bài).

             Trong những tài liệu để học hỏi về ngành nghề Âm thanh ở Việt Nam (ngay cả trên thếgiới) hiện nay, hiếm có tài liệu nào đầy đủ nhưng đơn giản bằng giáo trình biên dịch này. Nókhông bao gồm những công thức tính toán rắc rối như tài liệu của công ty Yamaha, JBL soạn ra(đã đăng trong phần tài liệu), nhưng không hề thiếu những cách tính toán kỹ thuật tối cần thiếtnào cho người hoạt động trong lĩnh vực này. Bố cục trình bày dễ hiểu, từng phần, chương một,đi từ những kiến thức cơ bản tới nâng cao, từ kỹ thuật sang nghệ thuật. Nó cho ta biết nhữngkiến thức cơ bản không thể thiếu mà có lẽ xưa nay hầu hết các bạn đều coi thường và bỏ qua lànghiên cứu về bản chất của âm thanh, bản chất thính giác của con người. Các bạn sẽ có nhiềuđiều thú vị bất ngờ sau khi đọc 2 chương này. Chương 18 cuối cùng cho các bạn những hướngdẫn điều chỉnh hệ thống như một người nghệ sĩ, hiểu được những khía cạnh nghệ thuật của Âmthanh.

             Nói tóm lại, tuy rằng cũng có một số khuyết điểm trong giáo trình này (có thể phần lớndo người dịch), nhưng với gần 400 trang A4, nó sẽ cung cấp toàn bộ những kiến thức cho bạn,có lẽ trong một đời nghề không cần học lý thuyết thêm nữa, ngoại trừ những kinh nghiệm thựctế. Khi bạn đã nắm vững phần lý thuyết, với 1 tư duy logic, bạn sẽ giải quyết được nhiều vấn đềkhi xử lý âm thanh. Mọi hoạt động nghề nghiệp sẽ còn dài, tôi xin trích đoạn 1 câu trong giáotrình này: “Kiến thức chỉ là bước khởi đầu”

1 / 38

Âm thanh

               Vì hiện nay tôi vẫn còn dùng giáo trình này trong những khóa hướng dẫn kỹ thuật, vàlà bản dịch chưa được phép của tác giả, nên trước mắt, tôi chỉ công bố hạn chế, có lẽ 1 thángchỉ cho ra 1 chương. Đến thời điểm không xa, tôi sẽ đưa toàn bộ cho các bạn. Bạn nào cầngấp, có thể email cho tôi.

               

               LTP

PROFESSIONAL

LIVE SOUND

GIÁO TRÌNH

ÂM THANH

CHUYÊN NGHIỆP

2 / 38

Âm thanh

Tổng hợp và chuyển ngữ:

Lê Tuyên Phúc

Giáo trình này được biên dịch, tổng hợp hầu hết từ cuốn sách Live Sound Reinforcement củatác giả Hunter Stark, một soundman nổi tiếng ở miền đông bắc Mỹ và cả thế giới vào thập niên7, 80 của thế kỷ trước.

Lơi tưa của Bob Bralove, một soundman cũng nổi tiếng không kém.

Trong buổi biểu diễn trực tiếp, công thức cho một chương trình lớn thực sự nằm ở sự kết hợp củanhiều yếu tố:

Rèn luyện, tự do, cảm hứng, chuẩn bị, khoa học và ma thuật kỳ diệu. Số lượng chính xác củamỗi cái có thể khác nhau trong bất kỳ chương trình nhất định nào đó, nhưng nó là tất cả sự cầnthiết để thực hiện thành công và phải được tính thêm vào bởi tất cả người tham dự đều là một bộphận của chương trình mà họ đang góp phần tạo nên.

Khi chương trình đang hoạt động, mọi sự biểu hiện đều phải rõ ràng và mạnh mẽ. Khi có tìnhhuống đang chống lại bạn, bạn phải nỗ lực để chỉ nghe chính mình, đừng để ý tới các thànhviên khác trong khi biểu diễn, đang làm bực bội cho các nhạc sĩ hay nghệ sĩ khác, kỹ thuật viênvà khán giả. Khoa học của pro-sound là một trong những yếu tố quan trọng nhất của sự kết hợpkỳ diệu. Nó là phương tiện mà người biểu diễn xử dụng để liên hệ ý tưởng của họ đến khán giả.Nếu không có nó, họ sẽ bị giáng cấp thành như tục ngữ: “Những cái cây bị ngã đổ trong rừng,nếu không có ai ở đó để nghe nó, nó có tạo ra tiếng động (sound) không?”

3 / 38

Âm thanh

Tôi đã dành phần lớn sự nghiệp âm nhạc của tôi để "dính chặt" đến pro-sound, chiến đấu vớicác vấn đề giữa monitor và FOH và cố gắng để làm cho một nhạc sĩ cảm thấy thân thiết với âmthanh của riêng mình và âm thanh của ban nhạc của mình trong khi ông/cô ta đang đứng bêncạnh một chồng loa đang phát tán nhạc rock-and-roll vào một đám đông 60.000 người. Tuynhiên, tôi đã có vận may rằng, trong quá trình của tôi khi kinh doanh âm nhạc, tôi đã có nhữngcơ hội để làm việc với nhiều người giỏi nhất. Từng người trong đó đã cho tôi thấy rằng tất cả cácyếu tố của việc thực hiện nghiêm túc là cách duy nhất để chuẩn bị một tình huống cho mathuật kỳ diệu xảy ra.

Một nghệ sĩ biểu diễn hiểu biết công nghệ nào là phù hợp cho âm thanh của mình thì luôn luôntiến trước hơn những người chỉ biết thiết bị của mình và không có một manh mối để làm cáchnào thực hiện tốt nhất để đưa ra đến đám đông. Tương tự như vậy, các chuyên gia về pro-soundmà không hiểu được bản chất của sự kiện, người đó thường xuyên sẽ làm việc như trả một bàitập thuộc lòng, thiếu nguồn cảm hứng và nghệ thuật. Đây không phải để nói rằng sự học tập đểhiểu biết là không thiết yếu. Nếu tôi cảm nhận theo cách đó, tôi sẽ không viết lời tựa cho giáotrình này.

Các điều trình bày ở đây cung cấp cho bạn một kiến thức và hiểu biết về khoa học củapro-sound và yêu cầu của từng bộ phận các công cụ âm thanh của các kỹ sư. Hiểu biết nhữnggì bạn đang nói về nó, luôn luôn làm cho nó dễ truyền đạt hơn. Đó là sự kết hợp của khoa họcnày với nghệ thuật lắng nghe và nhạy cảm với âm thanh để thành một kỹ sư giỏi dù trong tìnhhuống là nhạc sống (live) hay trong studio. Âm thanh không phải chỉ đơn thuần là chuyển đếncho khán giả mà không được mầy mò, ngắt gián đoạn, hay tô điểm bởi người kỹ sư. Bất cứ aicũng có thể mix được, nhưng không phải ai cũng có thể làm một mix tốt. Tìm hiểu khoa học, ýtưởng, tiếp tục lắng nghe và thử nghiệm. Nói chuyện với diễn viên và tìm hiểu những gì họ ưathích trong loa monitor của họ. Nếu bạn muốn làm được một điều gì mà họ yêu thích, không chỉnhìn vào các nút vặn, hãy bỏ qua và lắng nghe. Nên nhớ rằng, kiến thức chỉ là bước khởi đầu.

Bob Bralove

Giới thiệu

4 / 38

Âm thanh

Trong những năm gần đây, sự tiến bộ trong kỹ thuật thu âm ở studio, sự cải tiến ấn tượng trongcác hệ thống nghenhạc dân dụngvà sàng lọc ra tinh túylà kỳ vọng của khán giả phổ biến đã tạo ra yêu cầu trong lĩnh vực pro-sound,và là điều hầu như không thể tưởng tượng được chỉ trong một vài thập kỷ trước đây. Yêucầu hệ thống ngày hôm nay phải đáp ứng đểáp dụng cho không chỉ cho mức độ lớncó sẵn của nó, mà còn phảinhỏ gọn và hiệu suấtcao nữa,nhưngcó lẽ quan trọng nhất làsự phong phú, rõ ràng và trọn vẹn của âm thanh xuất ra.

Chúng ta kỳ vọng để cải thiện chất lượng âm thanh có thể được thấy trong các hệ thống P.Akhác nhau, từ những hệ thốngxử dụng cho nhà thờ nhỏ, đám tiệc và các buổi họp mặt

5 / 38

Âm thanh

khác đếnnhữngcông trình đòi hỏi nhiều phức tạp ở các trung tâm vận chuyển lớn, đấu trường thể thao,các diễn đàn công cộng, và trong các hệ thống khuếch đại âm nhạc khác nhau, từ các hệ thống

“vali” cho các ban nhạc cuối tuần đếnhệ thống siêu công suất“portable”cholưu diễnnhạc rock. Tóm lại, chúng taphải thực hiện sao choâm thanh tốt hơnvà tốt nhất.

Phần lớn để đáp ứng với nhu cầu này, hệ thống âm thanh hiện đại đã tiến hóa thành một côngcụ cực kỳ linh hoạt. Đối với tính linh hoạt của tất cả các công nghệ có sẵn, tuy nhiên, những tiếnbộ trong ngành công nghiệp âm thanh đã đi nhanh đến mức các kiến thức phổ thônggiữa người mua và người xử dụng thiết bị có khuynhhướng thoát khỏinhu cầu của họ. Sựthiếu thông tin toàn diện và dễ hiểu đôi khi có thể làm chongười mua hệ thống và người xử dụng bị thiệt thòikhông chỉ trong việc đối phó với chính

6 / 38

Âm thanh

thiết bị, mà còn ở sự hiểu biếtvề nhữngtác độngnhư môi trường thính giác,nhântố con người, và triển khaicác giải pháp khả thi cho các vấn đề mà họ đã giới thiệu.

Thường bị đe dọa là danh tiếng và sinh kế của những người cần phải xử dụng hệ thống pro-sound .Một hệ thống bịthiết kế tồihayvận hành không đúng cách có thể làm cho một tài năng âm nhạc biểu diễncó vẻ kém hơn, haylàm giọng nói củamột người diễn thuyếtbị mất đi vàâm thanh không mạch lạc. Một hệ thống được thiết kế tốt và xử dụng hiệu quả, mặt khác, có thể làm giọng nói dễ nghe haycho phép thông điệp của diễn giảđược gởi tới công chúngđúng theo khả năng thật sự

7 / 38

Âm thanh

của người đó. Tóm lại, hệ thống âm thanh có thể tạosự khác biệt quan trọng giữa thất bại và thành công. .

Giáo trình này đã được viết để giúp thu hẹp sự thiếu hụt thông tin. Nó được thiết kế để cho phépnghiên cứu khá toàn diện cho những người muốn theo đuổi một kiến thứctương đối chi tiết về pro-sound, cho cả học viên lẫn các chuyên gia sẽ tìm thấy những kiến thứcmà nhiều người cho là hữu ích. Nó cũng có nghĩa là phải dễ hiểu đối với những người chỉ cần cácthông tin cơ bản về hệ thống làm việc như thế nào và làm thế nào nócó thể được xử dụng trong các tình huống thực tế. Phổ rộngđi cùng dẫn chứng các hình minh họa để giúp độc giả có nhu cầu tập trung vào chi tiết cụ thể trong chủ đề rộng rãi này.

Quan tâm đến việc trích dẫn và xử dụng số lượng tối thiểu của toán học cụ thể tối cần thiết đểcó sự thựctiễn và một kiến thức khá vềpro-sound. Nhiều lưuý cũng đã được

8 / 38

Âm thanh

gợi ra, cung cấp cho người đọc với một cơ sở làsẽ được áp dụng dù chonghệ thuật hiện đại vẫn tiếp tục thay đổi trong tương lai.

Hunter Stark 2008.

Ghi chú:

Giáo trình này được viết bởi một soundman, dân kỹ thuật, không phải là nhà văn. Bởi thế, vănphong trong giáo trình này hơi luộm thuộm, có quá nhiều tính từ kèm theo có lẽ không cần thiếtlắm. Tôi chuyển ngữ cũng vậy, cũng là tay ngang nên trong này chắc chắn sẽ có những khuyếtđiểm không đáng. Tôi tôn trọng tác giả, cố gắng dịch sát từ trước, sát ý sau, cốt sao cho cácbạn hiểu những vấn đề kỹ thuật quan trọng là được.

Vài chương đầu, tôi dịch những từ tiếng Anh sang tiếng Việt một cách tương đối, nhưng có thêmchú thích tiếng Anh. Vì có nhiều từ hay thuật ngữ chưa có trong tự điển VN, nếu ráng dịch sẽthành ra gượng gạo, nên chỉ cần các bạn hiểu được nội dung. Những chương sau, những thuậtngữ về kỹ thuật quan trọng, tôi đổi sang viết hoàn toàn bằng tiếng Anh. Những thuật ngữ này làtừ quốc tế (nhất là những từ in nghiêng), các bạn nên cố gắng thuộc lòng, vì trong tương lai, cóthể bạn phải giao tiếp với các bạn đồng nghiệp ngoại quốc, bạn sẽ không bị bở ngỡ. Trước mắt,bạn sẽ đọc và hiểu được những từ này trong bất kỳ tài liệu kỹ thuật nào mà bạn đang hay sắpcó (có thể tôi sẽ bổ sung cho các bạn rất nhiều tài liệu bổ sung cao cấp hơn, nhưng bằng tiếngAnh, các bạn sẽ dễ hiểu hơn khi nghiên cứu xong giáo trình này).

Cuối cùng, vì chưa được phép của tác giả, giáo trình này chỉ lưu hành trong nội bộ, xin các bạnhãy khoan phổ biến rộng rãi, một phần là lợi ích của chính các bạn.

9 / 38

Âm thanh

Lê Tuyên Phúc, biên dịch, chuyển ngữ ( http://soundlightingvn.com )

MỤC LỤC

PHẦN MỘT: Những nguyên tắc cơ bản

CHƯƠNG 1

Hệ thống cơ bản

Khái niệm về nguyên tắc cơ bản của hệ thống

10 / 38

Âm thanh

Micro và những cảm biến đầu vào khác

Mixer và các phụ kiện liên quan

Equalizers

Amplifiers

Speaker (Loa)

11 / 38

Âm thanh

Crossovers

Quan điểm về hệ thống thiết thực

Môi trường Âm học

Yếu tố con người

CHƯƠNG 2

Bản chất của âm thanh

12 / 38

Âm thanh

Sóng âm thanh

Tốc độ của âm thanh

Biên độ

Tần số

Bước sóng

13 / 38

Âm thanh

Sóng Sin

Cộng hưởng

Âm phổ

Phase và sự can thiệp

Các dạng sóng phức tạp

CHƯƠNG 3

14 / 38

Âm thanh

Bản chất của thính giác

Tai

Decibel

Trình tự của thính giác

Sự nhận thức về cường độ

15 / 38

Âm thanh

Các nhận thức về Hướng

Nhịp và sự khác biệt âm sắc

Sự mất tích nốt nhạc gốc

Sự sai lệch các tần số / độ lớn

Môi trường nghe

Hiệu ứng thứ bậc

16 / 38

Âm thanh

CHƯƠNG 4

Đo lường âm thanh, Thuật ngữ và khái niệm

Đáp ứng tần số

Luật bình phương nghịch đảo

Sự suy giảm tần số cao trong không khí

17 / 38

Âm thanh

Đo điện cơ bản

Áp lực và công suất

Trở kháng đầu ra (Nguồn) và trở kháng đầu vào (Tải)

Các giá trị RMS

Đơn vị âm lượng

Cấp độ lớn

18 / 38

Âm thanh

Decibel

dB SPL

dBu

dBm

dBV và dBv

Cấu trúc gain cơ bản

19 / 38

Âm thanh

Sự sái, méo giọng (Distortion)

PHẦN HAI: Thiết bị: Loại thiết kế và xử dụng

CHƯƠNG 5

Microphones

Các loại thiết kế

20 / 38

Âm thanh

Mô hình đinh hương căn ban

Hiệu ứng gần

Xử dụng thực tế của mô hình định hướng

Giải tần và đáp tuyến

Xử dụng Micro Tổng quát

Mạch điện micro cân bằng và không cân bằng

21 / 38

Âm thanh

Trở kháng của microphone

Nghiên cứu các mạch khác (micro condenser)

Độ nhạy

Độ méo

Nghiên cứu micro không dây

22 / 38

Âm thanh

CHƯƠNG 6

Equalizers

Các loại thiết kế cơ bản

EQ thềm

EQ Đỉnh, Nhúng

Switchable Cut / High Pass and Low Pass

23 / 38

Âm thanh

EQ hai, ba, bốn way điển hình

Switchable-Frequency and Sweepable-Frequency

EQ Graphic và những bộ lọc đa band khác

EQ Tham số

Cách xử dụng tổng quát EQ để điều khiển âm sắc

Cách xử dụng tổng quát EQ để kiểm soát tiếng hú

24 / 38

Âm thanh

CHƯƠNG 7

Mixer

Chức năng cơ bản của Mixer

Bộ suy giảm input

Onboard EQ

25 / 38

Âm thanh

Output phụ (Gởi đi)

Input phụ, hiệu ứng return

Nhiệm vụ của pan và submaster

Meter, PFL, Solo

Hoàn tất một cấu trúc gain khả thi

26 / 38

Âm thanh

CHƯƠNG 8

Những bộ xử lý và hiệu ứng tín hiệu khác

Compressor và Limiters

Noise Gates và Downward

Expanders

Delay / Echo và Reverb Units

27 / 38

Âm thanh

Bộ kích thích tai nghe (Exciter)

CHƯƠNG 9

Loa và Crossovers

Thiết kế cơ bản

Thùng loa cơ bản

28 / 38

Âm thanh

Loa horn cơ bản

Loa horn tần số thấp

Crossover, Khái niệm cơ bản

Crossovers, cách xử dụng cơ bản

Mô hình kiểm soát phát tán và hướng.

Thiết kế horn mid /high Đáp tuyến và năng lượng đầu ra của tần số Mid-/High

29 / 38

Âm thanh

Cone Driver tần số low và low-mid

Horn tần số thấp và thùng loa (tiếp theo).

Xử dụng thực tế mô hình định hướng của thiết bị

CHƯƠNG 10

Bộ khuếch đại công suất và những quan điểm về trở kháng

30 / 38

Âm thanh

PHẦN BA: Hệ thống: Thiết kế và xử dụng

CHƯƠNG 11

Đại cương về hệ thống

Những cân nhắc

Đánh giá tổng quát yêu cầu của hệ thống.

31 / 38

Âm thanh

Lựa chọn thiết bị (Đại Cương)

Hệ thống loa đơn so với loa kép.

Hệ thống phân phối.

Xem xét mạch cơ bản.

Môi trường

CHƯƠNG 12

32 / 38

Âm thanh

Âm thanh hội nghị.

CHƯƠNG 13

Hệ thống âm nhạc

Yêu cầu chung

Bố trí micro cho ca sĩ

33 / 38

Âm thanh

Bố trí micro cho nhạc cụ

Bố trí micro cho trống và bộ gõ

Input trực tiếp.

CHƯƠNG 14

Xem xét chung

34 / 38

Âm thanh

CHƯƠNG 15

Hệ thống monitor

CHƯƠNG 16

Hệ thống dây dẫn

Tổng cân nhắc

35 / 38

Âm thanh

Hệ thống tiếp đất

CHƯƠNG 17

Kỹ sư như nghệ sĩ

Nguyên tắc chung

Diễn thuyết và giọng nói (voice) trong âm nhạc

Nhạc cụ Bass

36 / 38

Âm thanh

Nhạc cụ treble

Trống (drum)

Các vấn đề cơ bản về EQ

Tổ chức một Mix

37 / 38

Âm thanh

38 / 38