1

Taøi lieäu thöïc haønh cho caùc hoä chaên nuoâi boø söõa quy moâ nhoû taïi Vieät Nam

QUAÛN LYÙ PHAÂN CHUOÀNG TOÁT

Haø Noäi – 2009

Dự án bò sữa Việt Bỉ (VBDP)F11, số 14 đường Thụy Khuê, Tây Hồ, Hà Nội, Việt NamTel: (+84) 4 3734 4278 * Fax: (+84) 4 3734 4279E-mail: vbdairyproject@vnn.vn

Ngành sữa Việt NamF11, số 14 đường Thụy Khuê, Tây Hồ, Hà Nội, Việt NamTel: (+84) 4 3734 6426 * Fax: (+84) 4 3734 4279Email: info@dairyvietnam.org.vnWebsite: www.dairyvietnam.org.vn ; www.nganhsuavn.org.vn

Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thônCục Chăn nuôi (DLP)Số 2 phố Ngọc Hà, Ba Đình, Hà Nội, Việt NamTel: (+84) 4 3734 5443 * Fax: (+84) 4 3844 3811 / (+84) 4 3843 6802E-mail: cn@mard.gov.vn

Cơ quan hợp tác kỹ thuật Bỉ tại Hà Nội (BTC)F7-F9, Số 14 đường Thụy Khuê, Tây Hồ, Hà Nội, Việt NamTel: (+84) 4 3728 0571Fax: (+84) 4 3728 0572E-mail: vietnam@btcctb.org

Federal Public Service Foreign AffairsForeign Trade and Development Cooperation BelgiumDirectorate-Generale for Development Cooperation (DGDC)Rue des Petits Carmes, 15 B-1000 Brussels - Belgium Tel: +32 2 501.81.11

Hoogstraat 1471000 Brussels - BelgiumTel: +32 (0)2 505 37 00Fax: +32 (0)2 502 98 62Email: info@btcctb.org

Tác giả: Lien Terryn, Ngô Tiến Dũng, Nguyễn Trường Giang, Raf SomersMinh họa: Trịnh Tú Thư / Thiết kế: Hoàng Lê MediaIn ấn: www.monotone.vn

CUOÁN SAÙCH NAØY ÑÖÔÏC THÖÏC HIEÄNDÖÔÙI SÖÏ HÔÏP TAÙC CUÛA:

2

Good Manure Management

QUẢN LÝ PHÂN CHUỒNGNHỮNG ĐIỀU CẦN LÀM và NÊN TRÁNH

Bioga

Bể Bioga

Phân

Nước thải

Bón phân qua hệ thống tưới nước

Dự án bò sữa Việt Bỉ (VBDP) với mục tiêu tăng thu nhập cho hộ chăn nuôi bò sữa trên cơ sở sản xuất sữa trong nước phát triển một cách bền vững. Dự án do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (MARD) thực hiện với sự hỗ trợ kỹ thuật của Cơ quan Hợp tác Kỹ thuật Bỉ (BTC) từ năm 2005 đến 2009.

Tập huấn chăn nuôi bò sữa cho nông dân là một trong những hoạt động chính của dự án. Dự án sử dụng phương pháp đào tạo tập huấn viên (TOT) nhằm đào tạo cho các chủ hộ trình diễn trở thành các tiểu giáo viên cơ sở để tập huấn cho các nhóm hộ chăn nuôi bò sữa tại các xã dự án. Cuốn sách “Quản lý phân chuồng tốt” chỉ là một trong những tài liệu sẽ được chuyển cho các hộ chăn nuôi bò sữa, mỗi một phần nhỏ trong cuốn sách này liên quan đến các chủ đề trong Thực hành chăn nuôi bò sữa giỏi. Cuốn sách này là tài liệu bổ trợ cho các tài liệu giảng dạy được sử dụng trong quá trình tập huấn. Toàn bộ cuốn sách và tài liệu giảng dạy có thể được tải về từ website của Ngành sữa Việt Nam:www.dairyvietnam.org.vn

Mặc dù một số khái niệm và nội dung còn khá trừu tượng đối với các hộ chăn nuôi bò sữa, nhưng đã được các tác giả diễn giải hết sức đơn giản, ngắn gọn, kết hợp với các hình ảnh sinh động và dễ hiểu đã tạo hứng thú cho người đọc và điều quan trọng nhất là thuyết phục người chăn nuôi làm theo hướng dẫn của cuốn sách.

Nhân dịp này chúng tôi bày tỏ lòng biết ơn và đánh giá cao tới các hộ chăn nuôi, các cán bộ kỹ thuật - những người đã tập huấn các hộ chăn nuôi làm theo những chỉ dẫn của cuốn sách này.

Chúng tôi chân thành cảm ơn những ý kiến đóng góp của các cán bộ kỹ thuật để hoàn thiện cho cuốn sách, đặc biệt là ông Gert-Jan Monteny từ Monteny Environmental Services.

Xin trân trọng cám ơn!

Chúng tôi sẵn sàng đón nhận mọi ý kiến đóng góp về cuốn sách này!

Lôøi noùi ñaàu

Good Manure Management

Phần giới thiệu

Thu gom phân chuồng

Dự trữ phân chuồng

Xử lý phân chuồng nước thải

Sử dụng nguồn phân bón hữu cơ

Quản lý phân chuồng

Lời nói đầu

Muïc Luïc

1

2

3

4

5

6

7

4

9

12

16

28

32

7

Trong chăn nuôi bò sữa, người chăn nuôi không chỉ quan tâm đến lượng sữa được bao nhiêu mà họ còn phải quan tâm làm thế nào để quản lý nguồn phân bón và các chất thải. Hàng ngày bò thải ra lượng chất thải rất lớn. Nhưng đó có phải cái bỏ đi không? Thực tế là không. Phân chuồng là phân bón hữu cơ rất tốt cho cây trồng hoặc là nguyên liệu để sản xuất khí bioga.

Phaàn Giôùi Thieäu1

Là hộ chăn nuôi, ANH CHỊ là người quyết định sử dụng phân chuồng như phân bón hữu cơ có giá trị hay sử dụng nó như đồ phế thải!

Phân chuồng là:SẢN PHẨM HỮU ÍCHNó cung cấp nhiều các chất dinh dưỡng cho cây trồng sinh trưởng và phát triển:

● Ni tơ● Phốt pho● Kali● Sun phua● Ma giê● Và rất nhiều các giá trị dinh dưỡng

khác

Phân chuồng có thể là:SẢN PHẨM CÓ HẠILà nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường:

● Ô nhiễm môi trường xung quanh● Ô nhiễm nguồn nước● Ô nhiễm không khí

Hừm...Bò nhà ai mà ỉa đầy ra đường thế

này?Kinh quá!

Chắc ông kia định hớt phân bò nhà mình đây!

Mình phải thu hết phân bò lại, đỡ khối tiền mua phân

hóa học!!

Good Manure Management

8

Quản lý tốt nguồn phân chuồng Quay vòng các chất dinh dưỡng hoàn trả các chất dinh dưỡng cho đất, đây là nguồn dinh dưỡng cung cấp cho cây trồng sinh trưởng và phát triển

Quản lý tốt phân chuồng sẽ cho kết quả

● Đất đai trở nên màu mỡ● Năng suất cây trồng cao● Môi trường trong sạch● Hàng xóm hài lòng● Lợi nhuận tăng lên

Đống phân kia! Cũng có thể sinh

lợi cho mình!

Chứ sao! Phân của chúng tôi có giá lắm ông

chú ạ...

Bón phân cho chúng tôi nhanh lên, đói lắm rồi. Ôi ôi... trông

hấp dẫn quá!!

Thu gom phaân chuoàng2

Phân chuồng được chia thành 2 phần:

NƯỚC THẢI bao gồm nước tiểu và nước rửa chuồng lẫn với phân.

Lưu ý: Hạn chế nước mưa lẫn với nước thải! Nếu nước mưa hòa lẫn với nước thải chỉ làm tăng thể tích nước thải mà thôi.

CHẤT THẢI RẮN bao gồm phân bò lẫn với thức ăn thừa hoặc các chất độn chuồng...

Trong quản lý phân chuồng tốt, chất thải lỏng và rắn đều phải được thu gom và bảo quản đúng cách!

9

THU GoM CHẤT THẢI RẮN

Thu gom phân 1 hoặc 2 lần/ngày

THU GoM NƯỚC THẢINước thải từ nền chuồng hoặc từ rãnh nước phải được thu gom vào bể chứa

Nước tiểu và nước rửa chuồng chảy qua các tấm đan vào các rãnh nước

10

Good Manure Management

KHÔNG sử dụng quá nhiều nước để rửa chuồng!Tiết kiệm nước sẽ giảm lượng nước thải chứa trong bể chứa!

KHÔNG ĐƯỢC xả trực tiếp nước tiểu, nước rửa chuồng và nước thải bioga ra ao, hồ và các nguồn nước khác gây ô nhiễm môi trường!

Này này! Không được làm ô nhiễm hồ câu

của tôi!Ôi dào! Phân ý mà!

Cá ăn càng béo. Cho ông câu! Hí hí...!

11

Good Manure Management

12

Döï tröõ phaân chuoàng3

Nước thải:● Sử dụng bể bê tông CÓ NẮP

ĐẬY để chứa nước thải

● Tránh nước thải chảy tràn lan gây ô nhiễm môi trường

Ghi nhớ: Bể chứa nước thải có nắp = không có ruồi và mùi hôi

Hihi...Nền bê tông thế này thì phân chảy đi đâu được

Yên tâm đi bác! Em sắm quả nắp đây rồi! Eh Nam! Mùi này ghê

lắm chú em ạ!

Đúng vậy!! Anh Nam thật

thông minh

13

Chất thải rắn

Lưu ý:● Sử dụng mái che để tránh nước mưa● Thu gom nước thải rỉ ra từ những đống phân

Dự trữ phân trong bể chứa bằng bê tông, trên nền bê tông hoặc trên nềnĐẤT CỨNG.

● Tránh thất thoát các chất dinh dưỡng có trong phân● Tránh ô nhiễm môi trường xung quanh● Tránh ô nhiễm nguồn nước ngầm do rửa trôi

Mai mình phải nhờ chú Tiến sáng giúp làm cái mái ở khu Trữ phân mới được, mái chuồng này

gặp nước mưa thì phân chảy đi hết

Good Manure Management

14

Xả phân và nước thải bừa bãi● Nước thải thấm sâu làm ô nhiễm nguồn

nước ngầm● Khí Mê-tan và A-mô-ni-ác thoát ra làm ô

nhiễm không khí● Ô nhiễm môi trường (đất, nước và không khí)● Hàng xóm không hài lòng

Trời không mưa mà đường xá bẩn và trơn thế này? Nhà nào

thiếu ý thức mà cứ xả phân bừa bãi! Phải nói cho họ biết

mới được!

15

Xả phân và nước thải bừa bãi sẽ gây ô nhiễm nguồn nước và môi trường, gây ra nhiều dịch bệnh đối với cộng đồng!

Xöû lyù phaân chuoàng, nöôùc thaûi4

NƯỚC THẢI● Nguyên liệu để sản xuất bioga● Nước thải chưa qua xử lý có thể bón cho cây trồng

CHẤT THẢI RẮN● Nguyên liệu để sản xuất bioga● Làm phân ủ● Nuôi giun

16

Good Manure Management

4.1 Xử lý bằng hệ thống bioga tạo ra nguồn "năng lượng xanh"

BIOGA LÀ GÌ?● Là quá trình sản xuất khí gas từ phân chuồng bằng quá trình lên men yếm khí

trong bể bioga● Khí bioga là nguồn năng lượng phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt như nấu ăn, thắp

sáng, chạy máy bơm nước và phát điện

NGUYÊN LIỆU CHO QUÁ TRÌNH LÊN MEN?● Nước thải và một phần phân bò● Chất thải của nhà vệ sinh● Nước rửa chuồng

LỢI ÍCH CỦA HỆ THỐNG BIOGA?● Khí bioga là nguồn năng lượng xanh miễn phí

o Thân thiện với môi trường o Miễn phí do vậy tiết kiệm chi phí trong sinh hoạt o Là nguồn năng lượng vô tận

● Tất cả các chất thải đều sử dụng cho bioga nên giữ cho chuồng trại cũng như nhà vệ sinh luôn sạch sẽ

● Nước thải bioga là nguồn phân bón hữu cơ tuyệt hảo o Thân thiện với môi trường o Miễn phí, tiết kiệm chi phí mua phân bón hóa học o Chứa nhiều chất dinh dưỡng o Giữ cho đất đai luôn màu mỡ

17

Sử DụNG KHÍ BIoGA TRoNG NẤU ăN

Khí Bioga là nguồn chất đốt để nấu ăn, nấu bằng gas không có khói, rất vệ sinh, giảm thiểu việc bếp núc cho phụ nữ.

Mấy bố con tắm xong chưa? Chuẩn bị ăn cơm nhé tối còn xem

thi hoa hậu trên tivi.

Ai hỏi gì thế hả bố?

Nhà có bình gas chưa,

ông anh ơi?

Cám ơn chú! Anh đã có ga bioga rồi. Miễn

phí nhé. Ha ha!

18

Good Manure Management

Sử DụNG KHÍ BIoGA THẮP SÁNG

Bóng đèn chạy bằng khí bioga rất đơn giản, nó rất có ích đặc biệt vào những ngày không có điện!

Hôm nay nhà ta cải thiện, gắp thịt gà ăn đi con

Cả xóm mất điện, đèn nhà mình vẫn sáng

Thích quá

19

Sử dụng bình nóng lạnh chạy bằng khí bioga rất có ích, đặc biệt trong mùa đông.

Sử DụNG KHÍ BIoGA CHo BÌNH NÓNG LẠNH

Tắm bình nóng lạnh thích quá!

Ừ, năng lượng xanh từ hố bioga

sau nhà mình đấy em à!

Để mai mẹ bảo bố làm ngay

hệ thống bioga mới được!

Huhu! Lạnh quá!

NgoaoMimi...

Em ở đâu

20

Good Manure Management

Sử DụNG KHÍ BIoGAĐỂ CHẠY MÁY PHÁT ĐIỆN

Sử dụng khí Bioga để phát điện. Tiết kiệm chi phí tiền điện và không lo ngại nếu bị cắt điện đặc biệt trong những ngày hè nóng bức!

Giọng hát quá

tệ...

Hic... Yêu em nào rồi...

Ư...ưNàng làm như vô tình gái đoan trang dễ đâu

làm quen

21

Sử dụng nước thải Bioga sẽ giảm đáng kể lượng phân hóa học bón cho cây trống!

NƯỚC THẢI LÀ NGUỒN PHÂN BÓN TUYỆT HẢo

Đây...! Mời bác xem lại hố ga bioga nhà em!

Nước này mà tưới cây thì chóng thu hoạch

lắm bác ạ!

22

Good Manure Management

● Phân bò là thức ăn tốt cho giun đất. Sau khi nuôi giun, phân bò được phân hủy thành mùn và đây là phân bón hữu cơ sinh học có giá trị rất cao, đặc biệt đối với rau sạch và cây cảnh.

● Giun đất là nguồn protein có chất lượng cao để nuôi gà, vịt và cá...

4.2 Xử lý phân bằng cách nuôi giun đất

Nhoằm nhoằm!! Đống phân này chất lượng hơn hẳn đống

ở góc kia!

Giun phân hủy phân chuồng thành mùnPhân chuồng

là thức ăn nuôi giun

Nuôi giun xử lý phân

23

Giun đất là nguồn protein tuyệt hảo. Bổ sung cho gà 40-60g giun/con/ngày sẽ cho tăng trọng cao hơn.

Trời đánh tránh miếng ăn!Lũ gà phá đám!

Chạy thôi!!!

Xời! Bọn giun ngon tuyệt cú mèo! Number one!

24

Good Manure Management

4.3 Ủ phân chuồngTrong quá trình ủ phân chuồng, chúng ta nên sử dụng thùng gỗ

● Có mái che để tránh mưa

● Đáy thủng có khe hở để không khí có thể lưu thông.

● Đặt thùng gỗ trên nền cứng để thu toàn bộ nước rỉ ra từ đống phân

Quá trình ủ phân:1. Trộn phân với các chất độn như

rơm, rạ, trấu ...

2. Trong quá trình ủ, sau vài ngày nhiệt độ của đống phân có thể đạt 60-70oC

3. KẾT THÚC: sau một vài tuần, nếu nhiệt độ giảm xuống và bằng với nhiệt độ môi trường, phân chuyển thành màu nâu đậm, dạng mùn và mùi như mùi đất.

Một số lưu ý:● Trộn với các chất độn hoặc đảo

phân thường xuyên để đảm bảo cho không khí lưu thông tốt trong đống phân

● Nếu nhiệt độ của đống phân giảm xuống, nguyên nhân có thể do thiếu ô xy. Đống phân nên được đảo đều.

25

Trộn đều phân chuồng với rơm khô để ủ: Không quá ướt, trộn với lượng chất độn vừa phải sẽ tạo điều kiện tốt cho quá trình phân hủy

Phân chuồng quá ướt KHÔNG THỂ ủ phân hoại mục được. Cho thêm các chất độn (rơm chặt ngắn, trấu hoặc lá khô...) và trộn đều để tạo điều kiện tốt cho quá trình phân hủy hiếm khí của phân.

26

Good Manure Management

Phân chuồng, nước rửa chuồng cũng như nước thải bioga là nguồn phân bón hữu cơ tuyệt hảo. Sử dụng nguồn phân này sẽ có tác dụng cải tạo, tăng độ phì nhiêu và kết cấu của đất.

27

Good Manure Management

28

Söû duïng nguoàn phaân boùn höõu cô5

5.1 Phân bón hữu cơ● Phân chuồng (phân tươi và phân khô

hoại mục)

● Phân giun

● Nước thải bioga

Trong điều kiện thửa ruộng không cạnh nhà và không có hoặc không thể sử dụng hệ thống tưới để tưới nước thải. Sử dụng thùng nhựa cho vào xe cải tiến để vận chuyển nước thải ra đồng tưới cho cây trồng!

Cu Kiên đâu?!!Ra đây giúp bố lấy phân

đẩy ra ruộng nào!

29

5.2 Sử dụng nguồn phân bón hữu cơ cho cây trồngBón lót trước khi gieo hạt hoặc trồng cây:

● Nếu trồng cây theo rãnh: Bón phân trực tiếp xuống rãnh rồi lấp một lớp đất mỏng sau đó mới gieo hạt hoặc trồng cây.

● Đối với ruộng nước: Bón phân và nước thải rồi cày bừa kỹ để phân trộn đều với đất.

● Đối với ruộng gieo hạt không rãnh (gieo vãi): Bón phân rồi cày bừa phân trộn đều với đất để gieo hạt.

Xóm mình ai cũng dùng cách này để bón phân sạch lại

rất tiện!

Good Manure Management

30

Bón thúc:Đối với phân chuồng hoại mục:

● Hàng năm vào cuối mùa đông bón một lớp mỏng● Không nên bón phân ngay sau khi thu hoạch● Không nên bón khi trời mưa hoặc trước khi tưới nhằm tránh mất đạm do thấm

sâu xuống dưới đất

Nước thải: ● Căn cứ tuổi cây trồng để quyết định có pha loãng nước thải hay không. Nếu tuổi

cây quá non, nên pha loãng! ● Trước khi thu hoạch 10 ngày không nên tưới nước thải. Bò không thích ăn loại

cỏ này● Tốt nhất hòa nước thải vào hệ thống tưới để tưới cây, bón phân thông qua hệ

thống tưới mang lại hiệu quả rất cao

Hòa nước thải vào trong hệ thống tưới để tưới cho cây trồng sẽ mang lại hiệu quả rất cao. Phân bón được phân bố đồng đều nên cây trồng phát triển rất nhanh.

Hơ..! Chú có cái máy tưới y như trong phim Mỹ ấy nhỉ!

Tôi cứ dùng cái gáo này tiện lợi, lại chẳng mất tiền mua!

Bác chẳng hiểu gì! Bón phân kiểu này vừa nhanh lại vừa không bị mất phân

hóa học!

31

5.3 Thời gian bón phân:

Nước thải: Hòa nước thải vào hệ thống tưới để bón cho cây trồng nên được tiến hành vào buổi chiều tối nhằm hạn chế sự bay hơi đạm và tránh cho cỏ bị cháy xém

Lưu ý: Không nên bón phân khi có dự báo là trời có thể mưa to! Nước mưa sẽ rửa trôi các chất dinh dưỡng có trong phân

Chú nghe anh! Trời sắp mưa, chú tưới bây

giờ sẽ trôi hết phân, phí công lắm!

Đến giờ em đi bón phân rồi

bác ạ!

Chu trình xanh trong chăn nuôi bò sữa

Bón phân qua hệ thống tưới cỏ là một phương pháp đơn giản mang lại hiệu quả rất cao và lại tiết kiệm được tiền chi phí mua phân hóa học

Quaûn lyù phaân chuoàng6

Bể Bioga

Bioga

Chú nên làm theo chu trình này, vì đây là chu trình hiệu quả nhất, tốt

nhất đấy chú ạ...!!

Vâng! Em sẽ nghe theo bác!

Phân

Nước thải

Bón phân qua hệ thống tưới nước

32

Good Manure Management

Bò hạnh phúc, Người chăn nuôi vui vẻ và thu được nhiều tiền hơn!

LỢI ÍCH ĐỐI VỚI NGƯỜI CHăN NUÔI

Chụp em kiểu ảnh đăng báo bác Dũng ơi!

Tuti...i...i

33

Soạn thảo và Xuất bản bởi

Phân phối bởi